|
TLG 4089 022 :: THEODORETUS :: Quaestiones in Octateuchum THEODORETUS Scr. Eccl.
Theol. Quaestiones in Octateuchum
Citation: Page — (line) | ||
3(1t) | QUAESTIONES IN GENESIN | |
| 1 | Καὶ ἄλλοι μὲν φιλομαθεῖς ἄνδρες ἐπηγγείλαντο διαλῦσαι τῆς θείας γραφῆς τὰ δοκοῦντα εἶναι ζητήματα, καὶ τῶν μὲν ἀναπτύξαι τὸν νοῦν τῶν δὲ τὰς αἰτίας δηλῶσαι, καὶ ἁπαξαπλῶς ἀποφῆναι σαφῆ τὰ τοῖς πολλοῖς οὐ τοιαῦτα φαινόμενα. σὺ δὲ διαφερόντως, φίλτατε παίδων Ὑπάτιε, τοῦτο | |
|---|---|---|
| 5 | με πρᾶξαι παρώτρυνας, πολλοῖς ὠφέλιμον ἔσεσθαι καὶ τόδε τὸ σύγγραμμα λίαν ἰσχυρισάμενος. οὗ δὴ ἕνεκα καίτοι τοῦ σώματος οὐκ εὖ μοι διακειμέ‐ νου, τόνδε προειλόμην τὸν πόνον· οὐκ ἐμαυτῷ γε θαρρῶν, ἀλλὰ τῷ ταῦθ’ οὕτω συγγραφῆναι προστεταχότι. αὐτοῦ γάρ ἐστιν ἐπιδεῖξαι τὴν ἐν τῷ γράμματι κεκρυμμένην διάνοιαν· αὐτὸς γὰρ κἀν τοῖς ἱεροῖς εὐαγγελίοις, | |
| 10 | καὶ παραβολικῶς τὴν διδασκαλίαν προσέφερε, καὶ τῶν αἰνιγματωδῶς εἰρημένων ἐποιεῖτο τὴν ἑρμηνείαν. παρ’ αὐτοῦ τοίνυν τῆς νοερᾶς ἀκτῖνος ἀντιβολήσας τυχεῖν, τῶν τοῦ παναγίου πνεύματος ἀδύτων κατατολμῆσαι πειράσομαι. ἰστέον δὲ πρὸ τῶν ἄλλων ἁπάντων ὡς οὐχ ἅπαντες σύμφωνον ἔχουσι τῆς ἐρωτήσεως τὸν σκοπόν, ἀλλ’ οἱ μὲν δυσσεβῶς ἐρωτῶσι, διελέγ‐ | |
| 15 | χειν οἰόμενοι τὴν θείαν γραφήν· νῦν μέν, ὡς οὐκ ὀρθὰ παιδεύουσαν, νῦν δέ, ὡς ἐναντία διδάσκουσαν. οἱ δὲ φιλομαθῶς ζητοῦσι, καὶ ποθοῦσιν εὑρεῖν τὸ ζητούμενον. κἀκείνων τοίνυν ἐμφράξομεν, σὺν θεῷ φάναι, τὰ βλάσφημα στόματα, τῆς θείας ἐπιδεικνύντες γραφῆς καὶ τὴν συμφωνίαν καὶ τὴν ἀρίστην διδασκαλίαν· καὶ τούτοις ὡς οἷόν τε τῶν ἐπαπορουμένων τὴν | |
| 20 | λύσιν προσοίσομεν. ἀρχὴν δὲ τούτων ποιήσομαι τῆς κτίσεως τὴν ἀρχήν· | |
| αὕτη γὰρ ἀρχὴ καὶ προοίμιον τῆς θεοπνεύστου γραφῆς. | 3 | |
4(1t) | I | |
| 1 | Τί δή ποτε μὴ προτέταχε τῆς τῶν ὅλων δημιουργίας θεολογίαν ὁ συγ‐ γραφεύς; Μετρεῖν εἴωθε τοῖς παιδευομένοις ἡ θεία γραφὴ μαθήματα, καὶ τοῖς μὲν τελείοις προσφέρειν τὰ τέλεια, τοῖς ἀτελέσι δὲ τὰ στοιχειώδη, καὶ τῇ σφῶν | |
| 5 | δυνάμει συμβαίνοντα. ἐπειδὴ τοίνυν αἰγύπτιοι τὴν ὁρωμένην κτίσιν ἐθεοποίουν, τούτοις δὲ συνδιάγων ἐπὶ πλεῖστον ὁ Ἰσραὴλ ταύτης τῆς δυσσεβείας μετέλαχεν, ἀναγκαίως τὰ περὶ τῆς κτίσεως αὐτοῖς προσφέρει μαθήματα, καὶ διδάσκει διαρρήδην ὅτι καὶ ἀρχὴν ἔσχε τοῦ εἶναι, καὶ ὅτι ποιητὴν ἔχει τὸν τῶν ὅλων Θεόν. οὐ μὴν οὐδὲ τὸν τῆς θεολογίας παραλέ‐ | |
| 10 | λοιπε λόγον. τὸ γὰρ φάναι τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν, καὶ τὰ ἄλλα ὅσα τῆς κτίσεως μόρια γενητά, καὶ δεῖξαι τούτων δημιουργὸν τὸν τῶν ὅλων Θεόν, ἀρκοῦσαν τοῖς τότε θεολογίαν προσήνεγκε. τῶν μὲν γὰρ ἐδήλωσε τὴν ἀρχήν· τοῦ δὲ εὑρεῖν οὐκ ἴσχυσε τὴν ἀρχήν. καὶ ἀΐδιον τοίνυν ἐγνωκὼς τὸν Θεὸν καὶ ποιητὴν τοῦ παντὸς ὀνομάσας, καὶ ἀγαθὸν ποιητήν, τῷ | |
| 15 | φυσιολογικῷ τὸ θεολογικὸν μάλα σοφῶς συνήρμοσεν. ἄλλως τε καὶ προ‐ μεμαθήκεσαν οἱ ταῦτα διδασκόμενοι τοῦ Θεοῦ τὸ ἀΐδιον. ἀποσταλεὶς γὰρ εἰς Αἴγυπτον παρὰ τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων ὁ θεσπέσιος Μωϋσῆς προσετάχθη τοῖς ὁμοφύλοις εἰπεῖν· «ὁ ὢν ἀπέσταλκέ με πρὸς ὑμᾶς». | |
| τὸ δὲ «ὁ ὢν» τοῦ ἀϊδίου δηλωτικόν· δῆλον δὲ τοῖς φιλομαθέσιν, ὡς | 4 | |
5 | ἐκεῖνα πρὸ τούτων ἐρρέθη. ἐκείνην γὰρ αὐτοῖς τὴν διδασκαλίαν ἔτι τὴν Αἴγυπτον οἰκοῦσι προσήνεγκε· ταῦτα δὲ ἐν τῇ ἐρήμῳ συνέγραφε. | |
| 3t | II | |
| 3 | Τί δή ποτε τῆς τῶν ἀγγέλων οὐκ ἐμνήσθη δημιουργίας; Οὐδὲν στερρὸν εἶχον βέβαιον οἱ νομοθετούμενοι· αὐτίκα γοῦν μετὰ πολλὰ | |
| 5 | καὶ ἄφραστα θαύματα, τὴν εἰκόνα τοῦ μόσχου θεὸν ἀνηγόρευσαν· οἱ δὲ τὰ τῶν κτηνῶν ἰνδάλματα ῥᾳδίως οὕτω θεοποιήσαντες, τί οὐκ ἂν ἔδρασαν, εἰ τῶν ἀοράτων φύσεων τὴν γνῶσιν ἐδέξαντο; οὗ χάριν μέχρι τῆς τοῦ Ἀβραὰμ τελειότητος, οὐδενὶ τῶν πάλαι ἀνθρώπων δι’ ἀγγέλου ὁ τῶν ὅλων διελέχθη Θεός· ἐπὶ δὲ τῆς Ἄγαρ πρῶτον ἀγγέλου μνήμην ὁ θεσπέ‐ | |
| 10 | σιος ἐποιήσατο Μωϋσῆς· καὶ μάλα εἰκότως· τύπος γὰρ ἡ Ἄγαρ τῆς πα‐ λαιᾶς διαθήκης κατὰ τὸν θεῖον ἀπόστολον· «τὸ γὰρ Ἄγαρ φησί, Σινᾶ ὄρος ἐστὶν ἐν τῇ Ἀραβίᾳ, συστοιχεῖ δὲ τῇ νῦν Ἰερουσαλήμ». ἐπειδὴ τοίνυν δι’ ἀγγέλων ὁ νόμος ἐδόθη· »διαταγείς, γάρ φησι, δι’ ἀγγέλων ἐν χειρὶ με‐ | |
| 15 | σίτου». καὶ πάλιν· «εἰ γὰρ ὁ δι’ ἀγγέλων λαληθεὶς λόγος ἐγένετο βέβαιος». καὶ μάλα προσφόρως ὁ τῶν ὅλων Θεὸς δι’ ἀγγέλου καὶ τῆς δουλείας ἀνέμνησε καὶ τὰ περὶ τοῦ τεχθησομένου παιδὸς προηγόρευσεν. ὅτι δὲ κτιστὴν ἔχουσι φύσιν καὶ ἄγγελοι καὶ ἀρχάγ‐ γελοι, καὶ εἴ τι ἕτερόν ἐστιν ἀσώματον, πλὴν τῆς ἁγίας τριάδος, ἡ θεία | |
| 20 | σαφῶς ἡμᾶς διδάσκει γραφή. ὑμνεῖν γὰρ καὶ τούτοις Δαβὶδ παρακελεύε‐ | |
| ται ὁ προφήτης· «αἰνεῖτε γὰρ αὐτόν, φησί, πάντες οἱ | 5 | |
6 | ἄγγελοι αὐτοῦ, αἰνεῖτε αὐτὸν πᾶσαι αἱ δυνάμεις αὐτοῦ». καὶ τὴν αἰτίαν διδάσκων ἐπήγαγεν· «ὅτι αὐτὸς εἶπε, καὶ ἐγενήθησαν, αὐτὸς ἐνετείλατο καὶ ἐκτίσθη‐ σαν». καὶ πάλιν ἐν ἑτέρῳ ψαλμῷ, «ὁ ποιῶν τοὺς ἀγγέλους | |
| 5 | αὐτοῦ πνεύματα, καὶ τοὺς λειτουργοὺς αὐτοῦ πυρὸς φλόγα». καὶ οἱ τρεῖς μακάριοι παῖδες ἐν τῇ καμίνῳ τὸν θεῖον ὕμνον ὑφαίνοντες, καὶ τὸ πανάριστον ἐκεῖνο καὶ λίαν ἁρμόδιον εἰρη‐ κότες προοίμιον· «εὐλογεῖτε πάντα τὰ ἔργα Κυρίου τὸν Κύριον», εὐθὺς ἐπήγαγον, «εὐλογεῖτε ἄγγελοι Κυρίου | |
| 10 | τὸν Κύριον, πᾶσαι αἱ δυνάμεις Κυρίου τὸν Κύ‐ ριον». ἀλλὰ γὰρ παρέλκον οἶμαι περὶ τούτων μακρηγορεῖν· πᾶσα γὰρ ἡ θεόπνευστος γραφὴ τῆσδε τῆς διδασκαλίας ἀνάπλεως. | |
| 13t | III | |
| 13 | Προϋπάρχουσιν οὐρανοῦ καὶ γῆς ἄγγελοι, ἢ σὺν τούτοις ἐγένοντο; Περιττὰς μὲν ἐγὼ τὰς τοιαύτας ζητήσεις ὑπείληφα. τίς γὰρ ὄνησις προσ‐ | |
| 15 | γενήσεται τοῖς ἐγνωκόσι τὸν τῆς τῶν ἀγγέλων δημιουργίας καιρόν; οἶδα δὲ καὶ τὸν θεῖον ἀπόστολον τῷ θαυμασίῳ Τιμοθέῳ παρεγγυῶντα· »παραγγεῖλαι τισὶ μὴ ἑτεροδιδασκαλεῖν, μηδὲ προσέχειν μύθοις καὶ γενεαλογίαις ἀπεράντοις». ἐρῶ δὲ ὅμως ὅπερ συμβαίνειν ὑπείληφα τῷ σκοπῷ τῆς θείας γραφῆς· | |
| 20 | ἀπερίγραφον μόνην ἐδιδάχθημεν εἶναι τὴν θείαν φύσιν, ἅτε δὴ ἄκτιστον οὖσαν καὶ ἄναρχον, καὶ ἀΐδιον· τὰ δέ γε ἀρξάμενα τοῦ εἶναι περιγεγραμ‐ | |
| μένον ἔχει δηλονότι τὸ εἶναι. οὐκοῦν καὶ ἀσώματον λέγοντες εἶναι τῶν | 6 | |
7 | ἀγγέλων τὴν φύσιν, περιγεγράφθαι φαμὲν αὐτῶν τὴν ὑπόστασιν. πῶς γὰρ ἄν τις νοήσαι «χιλίας χιλιάδας καὶ μυρίας μυριά‐ δας», κατὰ τὸν θεῖον Δανιήλ, μὴ ἕκαστον λογιζόμενος ἐν ἰδίᾳ εἶναι περι‐ γραφῇ; ἀλλ’ ὅτι μὲν περιγεγραμμένην ἔχουσιν οἱ ἄγγελοι τὴν οὐσίαν, | |
| 5 | οὐδένα ἀντερεῖν οἶμαι· καὶ γὰρ τῶν ἀνθρώπων ἕκαστον ὑφ’ ἑνὸς ἔφη τετάχ‐ θαι κηδεμονίαν ὁ δεσπότης Χριστός· «ὁρᾶτε γάρ, φησί, μὴ κα‐ ταφρονήσετε ἑνὸς τῶν ἐλαχίστων τῶν πιστευόν‐ των εἰς ἐμέ· ὅτι οἱ ἄγγελοι αὐτῶν διαπαντὸς ὁρῶσι τὸ πρόσωπον τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρα‐ | |
| 10 | νοῖς». καὶ ἑκάστῳ δὲ ἔθνει ἄγγελον ἐφεστάναι φησὶν ἡ θεία γραφή. ὁ γὰρ τῷ προφήτῃ Δανιὴλ προσδιαλεγόμενος ἄγγελος, καὶ ἄρχοντα περσῶν εἴρηκε, καὶ ἄρχοντα ἑλλήνων, καὶ Μιχαὴλ τὸν ἄρχοντα τῶν ἰουδαίων. καὶ Μωϋσῆς δὲ ὁ μέγας ἐν τῇ ᾠδῇ φησιν· «ὅτε διεμέριζεν ὁ Ὕψιστος ἔθνη, ὡς διέσπειρεν υἱοὺς Ἀδάμ, | |
| 15 | ἔστησεν ὅρια ἐθνῶν κατὰ ἀριθμὸν ἀγγέλων Θεοῦ». εἰ τοίνυν ὁ μὲν τούτων, ὁ δὲ ἐκείνων ἄρχειν ἐτάχθη, ἕκαστος δὲ τῶν ἀν‐ θρώπων ὑπὸ τὴν ἑνὸς φροντίδα τελεῖ, εὔδηλον ὡς περιγεγραμμένην ἔχουσι τὴν οὐσίαν. εἰ δὲ τοῦτο ἀληθές, ὥσπερ οὖν ἀληθές, τόπου ἄρα προσδέον‐ ται. μόνον γὰρ τὸ θεῖον, ὡς ἀπερίγραφον, οὐκ ἐν τόπῳ. εἰ δὲ τὸ περιγε‐ | |
| 20 | γραμμένον ἐν τόπῳ, πῶς οἷόν τε προϋπάρχειν οὐρανοῦ καὶ γῆς τοὺς | |
| ἀγγέλους; οὐ γὰρ ὄντος τοῦ φέροντος, πῶς ἔνεστι τὸ φερόμενον εἶναι; | 7 | |
8(1t) | IV | |
| 1 | Ἀλλά, φασί τινες, χρῆναι λέγειν προϋπάρχειν οὐρανοῦ καὶ γῆς τοὺς ἀγ‐ γέλους· ἀγγέλων γάρ, φησί, οὐκ ὄντων πῶς ὁ τῶν ὅλων ὑμνεῖτο Θεός; Ἀλλ’ οἱ ταῦτα λέγοντες ἀγνοοῦσιν ὡς καὶ ἀνάρχους αὐτοὺς καὶ ἀϊδίους οὗτος ὁ λόγος ποιεῖ· εἰ γὰρ ἐδεῖτο τῶν ὑμνούντων ὁ τῶν ὅλων Θεός, ἀεὶ | |
| 5 | δὲ τούτους εἶχεν ὑμνοῦντας, συναΐδιοι ἄρα οἱ ἄγγελοι τῷ τῶν ὅλων Θεῷ. εἰ δὲ οὐκ ἀεί, ἀλλ’ ὅτε περ ἠβουλήθη τούτους ἐδημιούργησεν, ἦν ἄρα τις αἰών, ἐν ᾧπερ τοὺς ὑμνοῦντας οὐκ εἶχεν ὁ τῶν ὅλων Θεός. οὐκοῦν οὐ δεῖται τῶν ὑμνούντων ὁ δεσπότης Θεός· ἀνενδεῆ γὰρ ἔχει τὴν φύσιν· δι’ ἀγαθότητα δὲ μόνην καὶ ἀγγέλοις, καὶ ἀρχαγγέλοις, καὶ πάσῃ τῇ | |
| 10 | κτίσει τὸ εἶναι δεδώρηται· ποίαν δὲ καὶ λειτουργίαν εἶχον πρὸ τῆς κτίσεως ὄντες, οὐδενὸς ὄντος τοῦ τῆς τούτων ὠφελείας προσδεομένου; ὅτι γὰρ εἰς τὴν τῶν ἀνθρώπων κηδεμονίαν ὑπουργοῦσι τῷ τῶν ὅλων Θεῷ, μάρ‐ τυς ὁ θεῖος ἀπόστολος βοῶν· «οὐχὶ πάντες εἰσὶ λειτουρ‐ γικὰ πνεύματα εἰς διακονίαν ἀποστελλόμενα διὰ | |
| 15 | τοὺς μέλλοντας κληρονομεῖν σωτηρίαν»; οὐκοῦν εὔδηλον, ὡς ἡμεῖς μὲν τῆς ἐκείνων ἐπικουρίας δεόμεθα· ὁ δὲ Θεὸς ἥκιστα μέν τινος ἐνδεής, ἄβυσσος δὲ ὢν ἀγαθότητος, ἠβουλήθη καὶ τοῖς μηδαμῆ μηδαμῶς οὖσι μεταδοῦναι τοῦ εἶναι. ἀλλὰ γὰρ οἱ προϋπάρχειν οὐρανοῦ καὶ γῆς τοὺς ἀγγέλους ἰσχυριζόμενοι, ὡς ἰσχυρὸν ἡμῖν καὶ ἄμαχον προβάλλον‐ | |
| 20 | ται ἐκεῖνο τὸ παρὰ τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων πρὸς τὸν Ἰὼβ εἰρημένον· «ὅτε ἐποίουν ἄστρα, ᾔνεσαν με πάντες ἄγγελοί μου». | |
| καὶ οὐ συνορῶσιν, ὡς τῇ τετάρτῃ ἡμέρᾳ σὺν τῷ ἡλίῳ καὶ τῇ σελήνῃ τὰ | 8 | |
9 | ἄστρα παρήγαγεν ὁ τῶν ὅλων Θεός. εἰκὸς δὲ τοὺς ἀγγέλους σὺν οὐρανῷ δημιουργηθῆναι καὶ γῇ, ἵνα καὶ τὸ φῶς ὁρῶντες ἐξ οὐδενὸς ὑποκειμένου δημιουργούμενον, καὶ τὸ στερέωμα ἐν μέσῳ τοῦ ὕδατος συμπηγνύμενον, καὶ τὴν ὑγρὰν οὐσίαν χωριζομένην τῆς γῆς, καὶ τὴν γῆν ἅμα τῷ θείῳ | |
| 5 | λόγῳ παντοδαπῶς διακοσμουμένην βλαστήμασι καὶ τ’ ἄλλα πάντα πρὸς τὸ θεῖον γινόμενα βούλημα, γνῶσι δι’ ὧν ὁρῶσιν, ὡς καὶ αὐτοὶ κτιστὴν ἔχουσι τὴν φύσιν παρ’ αὐτοῦ τὸ εἶναι δεξάμενοι. καὶ γὰρ ὁ θεῖος ἀπόστο‐ λος τῷ κόσμῳ αὐτοὺς συζεύγνυσι λέγων «θέατρον ἐγενήθημεν τῷ κόσμῳ καὶ ἀγγέλοις καὶ ἀνθρώποις». ἐγὼ δὲ | |
| 10 | τοῦτο οὐκ ἀποφαινόμενος λέγω· τολμηρὸν γὰρ ἀποφαντικῶς οἶμαι λέγειν, περὶ ὧν ἡ θεία διαρρήδην οὐ λέγει γραφή· ἀλλ’ ὅπερ τοῖς εὐσεβέσι λογισ‐ μοῖς ἁρμόττειν ὑπέλαβον, εἴρηκα. ἐκεῖνο μέντοι ἀναγκαῖον εἰδέναι, ὡς ἅπαντα τὰ ὄντα, πλὴν τῆς ἁγίας τριάδος, κτιστὴν ἔχει τὴν φύσιν. συνο‐ μολογουμένου δὲ τούτου, τῷ τῆς εὐσεβείας οὐ λυμαίνεται λόγῳ, τὸ πρὸ | |
| 15 | οὐρανοῦ καὶ γῆς γεγενῆσθαι λέγειν τῶν ἀγγέλων τοὺς δήμους. τὸ δὲ λογομαχεῖν «εἰς οὐδὲν χρήσιμον ἐπὶ καταστροφῇ τῶν ἀκουόντων», ἀπαγορεύει διαρρήδην ὁ θεῖος ἀπόστολος. | |
| 18t | V | |
| 18 | Εἰ ἦν ἡ γῆ, πῶς ἐγένετο; λέγει γὰρ ὁ συγγραφεύς· «ἡ δὲ γῆ ἦν» Ἠλίθιον καὶ ἄγαν ἀνόητον τὸ ἐρώτημα· ὁ γὰρ εἰπών· «ἐν ἀρχῇ | |
| 20 | ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν», οὐκ ἀΐδιον ἔφη τὴν γῆν, ἀλλὰ μετὰ τὸν οὐρανόν, ἢ σὺν τῷ οὐρανῷ δεξαμένην τὸ εἶναι. ἄλλως τε οὐδὲ ἀπολύτως εἶπεν ὁ συγγραφεύς· «ἡ δὲ γῆ ἦν», | |
| ἀλλὰ τὸ ἑξῆς συναρμόσας, «ἡ δὲ γῆ ἦν ἀόρατος καὶ ἀκα‐ | 9 | |
10 | τασκεύαστος», τοῦτ’ ἔστιν, ἐγένετο μὲν ὑπὸ τοῦ τῶν ὅλων Θεοῦ· ἔτι δὲ ἀόρατος ἦν ἐπικειμένου τοῦ ὕδατος, καὶ ἀκατασκεύαστος, μηδέπω κοσμηθεῖσα τῇ βλάστῃ, μηδὲ ἀνθήσασα λειμῶνας καὶ ἄλση καὶ λήϊα. | |
| 4t | VI | |
| 4 | Οὐκ ἐδίδαξεν ἡμᾶς ὁ Μωϋσῆς ὅτι καὶ τὰ ὕδατα ἐδημιούργησεν ὁ Θεός; | |
| 5 | Καὶ μὴν εἰρηκώς· «ἡ δὲ γῆ ἦν ἀόρατος καὶ ἀκατασκεύασ‐ τος, καὶ σκότος ἐπάνω τῆς ἀβύσσου», ἔδειξε μετὰ τῆς γῆς δημιουργηθεῖσαν τῶν ὑδάτων τὴν φύσιν. καὶ περὶ τοῦ σαββάτου δὲ νομοθετῶν ὁ τῶν ὅλων Θεός, οὕτως ἔφη· «ἓξ ἡμέρας ἐργᾷ, τῇ δὲ ἑβδόμῃ σάββατον, ἀνάπαυσις Κυρίῳ τῷ | |
| 10 | Θεῷ σου. ἐν γὰρ ἓξ ἡμέραις ἐποίησε Κύριος ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν καὶ τὴν θάλασσαν καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς». ὡς εἶναι δῆλον ὅτι πᾶν ὁτιοῦν ἐν τούτοις ὄν, ἢ ὁρατὸν ἢ ἀόρατον ἢ αἰσθητὸν ἢ νοητόν, πλὴν τῆς θείας οὐσίας, κτιστὴν ἔχει τὴν φύσιν. καὶ ὁ θειότατος δὲ Δαβὶδ εἰρηκώς· «μακάριος | |
| 15 | οὗ ὁ Θεὸς Ἰακὼβ βοηθὸς αὐτοῦ, ἡ ἐλπὶς αὐτοῦ ἐπὶ Κύριον τὸν Θεὸν αὐτοῦ τὸν ποιήσαντα τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν», ἐπήγαγε· «τὴν θάλασσαν καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς. | |
| 19t | VII | |
| 19 | Εἰ τὸ φῶς ὁ Θεὸς ἐδημιούργησε, πῶς αὐτὸς τὸ σκότος ἐποίησεν; ἐναντία | |
| 20 | γὰρ ταῦτα ἀλλήλοις Ἐναντία μὲν ἀλλήλοις, ἀλλ’ ἀναγκαῖα τοῖς ἀνθρώποις ἀμφότερα. τὸ μὲν | |
| γὰρ πρὸς ἐργασίαν τε καὶ φιλοπονίαν συνεργεῖ τοῖς ἀνθρώποις, καὶ ὑπο‐ | 10 | |
11 | δείκνυσι τὰ ὁρώμενα καὶ τὸν τούτων ποιητὴν ὑμνεῖσθαι παρασκευάζει. τὸ δὲ διαναπαύει καὶ νεουργεῖ τοὺς ἀνθρώπους καὶ τὸν ἐκ τῆς ἐργασίας ἐγγινόμενον διαλύει πόνον, καὶ τοὺς ἀνθρώπους μὲν οἴκαδε συναγείρει, τοῖς δέ γε θηρίοις ἄδειαν παρέχει νομῆς· καὶ τοῦτο σαφῶς ἡμᾶς ὁ θεῖος | |
| 5 | διδάσκει Δαβίδ· «ἔθου, γάρ φησι, σκότος καὶ ἐγένετο νύξ, ἐν αὐτῇ διελεύσονται πάντα τὰ θηρία τοῦ ἀγροῦ. σκύμνοι ὠρυόμενοι τοῦ ἁρπάσαι καὶ ζη‐ τῆσαι παρὰ τῷ Θεῷ βρῶσιν αὐτοῖς. ἀνέτειλεν ὁ ἥλιος καὶ συνήχθησαν καὶ εἰς τὰς μάνδρας αὐτῶν | |
| 10 | κοιτασθήσονται. ἐξελεύσεται ἄνθρωπος ἐπὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ καὶ ἐπὶ τὴν ἐργασίαν αὐτοῦ ἕως ἑσπέρας». οὕτως ταῦτα εἰπὼν τὴν τοῦ ποιητοῦ θαυμάζει μεγαλουρ‐ γίαν, καί φησιν· «ὡς ἐμεγαλύνθη τὰ ἔργα σου, Κύριε, πάντα ἐν σοφίᾳ ἐποίησας». ὅτι μὲν οὖν ἀναγκαῖον τὸ | |
| 15 | σκότος ἀκριβῶς μεμαθήκαμεν· ὅτι δὲ οὐκ οὐσία τίς ἐστιν, ἀλλὰ πρᾶγ‐ μα συμβεβηκός, καταμαθεῖν εὐπετές· οὐρανοῦ γὰρ καὶ γῆς ἐστιν ἀπο‐ σκίασμα· διά τοι τοῦτο φροῦδον γίνεται τοῦ φωτὸς ἀνίσχοντος. τὸ δὲ φῶς οὐσία ἐστὶ καὶ ὑφέστηκε, καὶ δυόμενον ἀνίσχει, καὶ ἀπιὸν ἐπαν‐ έρχεται· ὥσπερ γὰρ τὸ σῶμα τὸ ἡμέτερον οὐσία τίς ἐστιν, ἡ δὲ διὰ τούτου | |
| 20 | ἀποτελουμένη σκιὰ συμβεβηκός ἐστιν, οὐκ οὐσία, οὕτως ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ, τὰ μέγιστα σώματα, οὐσίαι εἰσὶ διάφοροι· ἡ δὲ ἐκ τούτων ἀποτε‐ λουμένη σκιά, τοῦ φωτὸς οὐ παρόντος, ὀνομάζεται σκότος· εἰσελθὸν δὲ τὸ φῶς ἀφανίζει τὸ σκότος. τοῦτο δὲ γνοίη τις ἂν καὶ ἑτέρωθεν· οἶκος γὰρ οὐκ ἔχων φωταγωγοὺς σκότους ἐστὶν ἀνάπλεως. εἰσκομισθείσης δὲ | |
| 25 | λαμπάδος φωτίζεται, οὐ τοῦ σκότους ἄλλοσε μεταβαίνοντος· οὐ γὰρ ὑφέστηκεν, ἀνυπόστατον δὲ χρῆμά ἐστιν, ἀλλὰ πάμπαν διολλυμένου τῇ | |
| τοῦ φωτὸς παρουσίᾳ. σκιὰ γάρ ἐστι διὰ τῆς ὀροφῆς καὶ τοῦ ἐδάφους καὶ | 11 | |
12 | τῶν τοίχων συνισταμένη, εἶτα ταῖς τοῦ φωτὸς διαλυομένη μαρμαρυγαῖς. τοῦτο καθ’ ἑκάστην ἡμέραν ὁρῶμεν ἐπιτελούμενον· ὑποχωροῦντος γὰρ τοῦ φωτός, οὐρανοῦ καὶ γῆς ἡ σκιὰ τὸ σκότος ἀποτελεῖ· ἀνίσχοντος δὲ πάλιν διαλύεται τοῦτο. οὐ τοίνυν ἀγένητος οὐσία τὸ σκότος, οὔτε μὴν | |
| 5 | γενητή τις ὑπόστασις, ἀλλ’ ἐκ τῶν γενητῶν συνισταμένη χρῆσις ἀναγ‐ καία καὶ τοῦ Θεοῦ τὴν σοφίαν κηρύττουσα. αὐτίκα γοῦν ὁ προφήτης τὸν τῶν ὅλων Θεὸν καὶ ἐντεῦθεν ὑμνεῖ· «ὁ ποιήσας, γάρ φησι, φῶς καὶ κατασκευάσας σκότος». ἁρμοδίως δὲ ἄγαν ἑκάτερα τέθεικεν· τὸ μὲν ποιήσας ἐπὶ τοῦ φωτός, τὸ δὲ κατασκευάσας ἐπὶ τοῦ σκό‐ | |
| 10 | τους· συμβεβηκὸς γάρ ἐστι, συνιστάμενον καὶ διαλυόμενον. καὶ οἱ τρισμα‐ κάριοι δὲ παῖδες πᾶσαν τὴν κτίσιν εἰς ὑμνῳδίαν καλέσαντες, τῇ ἡμέρᾳ τὴν νύκτα συνέζευξαν, καὶ φωτὶ τὸ σκότος συνήρμοσαν· ἐπειδὴ ταῖς τού‐ των διαδοχαῖς καὶ ὁ χρόνος μετρεῖται, καὶ ὁ τῶν ἀνθρώπων συνίσταται βίος. | |
| 15t | VIII | |
| 15 | Ποῖον πνεῦμα «ἐπεφέρετο ἐπάνω τοῦ ὕδατος»; Τισὶ δοκεῖ τὸ πανάγιον πνεῦμα ζωογονοῦν τῶν ὑδάτων τὴν φύσιν καὶ προδιαγράφον τὴν τοῦ βαπτίσματος χάριν· ἀληθέστερον μέντοι ἐκεῖνον οἶμαι τὸν λόγον, ὅτι πνεῦμα ἐνταῦθα τὸν ἀέρα καλεῖ. εἰπὼν γάρ, ὅτι τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν ἐποίησε καὶ τῶν ὑδάτων διὰ τῆς ἀβύσσου μνησ‐ | |
| 20 | θείς, ἀναγκαίως καὶ τοῦ ἀέρος ἐμνήσθη, ἐκ τῆς τοῦ ὕδατος ἐπιφανείας μέχρι τοῦ οὐρανοῦ διήκοντος· ἀέρος γὰρ φύσις τὸ τοῖς κάτω κειμένοις ἐπιφέρεσθαι σώμασι. μάλα δὲ ἁρμοδίως τὸ «ἐπεφέρετο» καὶ οὐκ ἐπέ‐ κειτο εἴρηκε· τὸ γὰρ «ἐπεφέρετο» τὴν κινητικὴν τοῦ ἀέρος οὐσίαν παρεδήλου. εἰ δέ τις τοῦτον οὐ προσίεται τὸν λόγον ἐπειδὴ γέγραπται· | |
| 25 | »πνεῦμα Θεοῦ ἐπεφέρετο ἐπάνω τοῦ ὕδατος», | 12 |
13 | ἀκουσάτω τοῦ μακαρίου Δαβὶδ λέγοντος περὶ τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων· »πνεύσει τὸ πνεῦμα αὐτοῦ καὶ ῥυήσεται ὕδατα». ὅτι δὲ τὸν ἄνεμον οὕτως ἐκάλεσε, δῆλόν ἐστι κἂν μὴ λέγω· Εὔρου γὰρ ἢ Νότου πνέοντος, τὸ πεπηγὸς ὕδωρ διαλύεσθαι πέφυκεν. | |
| 5t | IX | |
| 5 | Τίνι λέγει ὁ Θεός· «γενηθήτω φῶς» καί, «γενηθήτω στε‐ ρέωμα»; Οὐκ ἄλλῳ τινὶ κελεύει δημιουργεῖν, ἀλλὰ τὰ μὴ ὄντα καλεῖ· ἐνταῦθα δὲ πρόσταγμα τὸ βούλημα· «πάντα, γάρ φησιν, ὅσα ἠθέλησεν ὁ Θεὸς ἐποίησεν». εἰ δὲ καὶ φωνῇ τινι δημιουργῶν ἐχρήσατο, | |
| 10 | δῆλον ὡς οὐ τῶν ἀψύχων ἕνεκα στοιχείων, ἀλλὰ τῶν ἀοράτων χάριν δυνάμεων· ἵνα γνῶσιν ὡς αὐτοῦ κελεύοντος τὰ μὴ ὄντα συνίσταται. | |
| 12t | X | |
| 12 | Διὰ τί τέθεικεν ὁ συγγραφεὺς τό· «εἶδεν ὁ Θεὸς ὅτι καλόν»; Ἵνα πείσῃ τοὺς ἀχαρίστους μὴ ψέγειν ἅπερ ἡ θεία ψῆφος ὀνομάζει καλά. | |
| 14t | XI | |
| 14 | Εἷς οὐρανὸς ἢ δύο εἰσίν; | |
| 15 | Τῆς θείας διδασκούσης γραφῆς, ὡς «ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν», εἶτα μετὰ τὴν τοῦ φωτὸς δημιουργίαν ἐν τῇ δευτέρᾳ λε‐ γούσης ἡμέρᾳ τὸ στερέωμα γεγενῆσθαι, πολλὴν ἡ ἐρώτησις τῶν πυν‐ θανομένων ἐμφαίνει τὴν ἄνοιαν. ἔδει γὰρ καὶ ἐκ τοῦ καιροῦ καὶ μέντοι καὶ ἐκ τοῦ τρόπου τῆς δημιουργίας τὸ διάφορον γνῶναι· ὁ μὲν γὰρ πρὸ | |
| 20 | τοῦ φωτός, ὁ δὲ μετὰ τὸ φῶς· καὶ ὁ μὲν οὐκ ἔκ τινος· ὁ δὲ ἐξ ὑδάτων· | 13 |
14 | »γενηθήτω, γάρ φησι, στερέωμα ἐν μέσῳ τοῦ ὕδα‐ τος, καὶ ἔστω διαχωρίζον ἀνὰ μέσον ὕδατος καὶ ὕδατος». εἶτα εἰπὼν ὡς ὁ λόγος ἔργον ἐγένετο· τοῦτο γὰρ δήλοι τὸ «καὶ ἐγένετο οὕτως». διδάσκει καὶ πῶς ἐγένετο· «ἐποί‐ | |
| 5 | ησε, γάρ φησιν, ὁ Θεὸς τὸ στερέωμα, καὶ διεχώ‐ ρισεν ὁ Θεὸς ἀνὰ μέσον τοῦ ὕδατος ὃ ἦν ὑποκάτω τοῦ στερεώματος, καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ ὕδατος τοῦ ἐπάνω τοῦ στερεώματος. καὶ ἐκάλεσεν ὁ Θεὸς τὸ στερέωμα οὐρανόν». ὁ δὲ πρότερος οὐρανὸς οὐκ ἐκλήθη στε‐ | |
| 10 | ρέωμα, ἀλλ’ οὐρανὸς ἐξ ἀρχῆς ὠνομάσθη· οὗτος γὰρ ἐξ αὐτοῦ τοῦ πράγματος τὴν προσηγορίαν ἐδέξατο, ἐπειδὴ γὰρ ἐκ τῆς ῥοώδους τῶν ὑδάτων οὐσίας συνέστη, καὶ ἡ ῥυτὴ φύσις στεγανωτάτη γέγονε καὶ στερέμνιος προσηγορεύθη στερέωμα. εἶτα ὡς ἄνωθεν ἐπικείμενος, καὶ τοῦ προτέρου οὐρανοῦ τὴν χρείαν ἡμῖν πληρῶν, οὐρανὸς προ‐ | |
| 15 | σωνομάσθη. διχῆ δὲ διεῖλε τῶν ὑδάτων τὴν φύσιν ὁ τῶν ὅλων Θεός· καὶ τὰ μὲν ἄνωθεν ἐπιτέθεικε τῷ στερεώματι, τὰ δὲ κάτω καταλέλοιπεν ἵνα τὰ μὲν ἄνωθεν ἐπικείμενα τῇ τε ὑγρότητι καὶ ψυχρό‐ τητι μὴ συγχωρῇ τῷ πυρὶ τῶν φωστήρων λωβᾶσθαι τὸ στερέωμα, τὰ δὲ κάτω μεμενηκότα διατρέφῃ τοῖς ἀτμοῖς τὸν ἀέρα διαυαινόμενον καὶ | |
| 20 | ξηραινόμενον ὑπὸ τοῦ ἄνωθεν ἐπικειμένου πυρός. τοιγαροῦν καὶ ὁ τῷ δευτέρῳ διαπιστῶν οὐρανῷ ἔξω βαίνει τῆς εὐθείας ὁδοῦ· καὶ ὁ πλείους πειρώμενος ἀριθμεῖν μύθοις ἕπεται, τῆς τοῦ θείου πνεύματος διδασκαλίας καταφρονῶν. πληθυντικῶς δὲ θεία γραφὴ τοὺς οὐρανοὺς ὀνομάζει λέ‐ | |
| γουσα «οἱ οὐρανοὶ τῶν οὐρανῶν», ἐπειδὴ τῶν ἑβραίων ἡ γλῶττα οὔτε | 14 | |
15 | τὸν οὐρανόν, οὔτε τὸ ὕδωρ οἶδεν ἑνικῶς ὀνομάσαι. εὕροι δ’ ἄν τις τοιαῦτα πολλὰ καὶ παρὰ τῇ Ἑλλάδι φωνῇ· Ἀθήναν γὰρ τὴν πόλιν οὐδεὶς ἑνικῶς ὀνομάζει, ἀλλ’ Ἀθήνας πληθυντικῶς· καὶ Δελφῶν πάλιν τὴν πόλιν οὐδεὶς Δελφόν, ἀλλὰ Δελφοὺς πληθυντικῶς. οὐ τοίνυν ὡς πολλῶν ὄντων οὐρα‐ | |
| 5 | νῶν οὐρανοὺς οὐρανῶν ἡ θεία εἶπε γραφή, ἀλλὰ τὸ ἰδίωμα φυλάξασα τῆς ἑβραΐδος φωνῆς· ἐπεὶ ἐν ἑτέρῳ ψαλμῷ σαφέστερον ἡμᾶς τοῦτο διδάσ‐ κουσα καὶ παραλιποῦσα τὸ τῆς γλώττης ἐκείνης ἰδίωμα οὕτως ἔφη· »ὁ οὐρανὸς τοῦ οὐρανοῦ τῷ Κυρίῳ», ὡς εἶναι δῆλον, ὅτι καθάπερ οὗτος ὁ οὐρανὸς ἡμῖν ἐστιν ὄροφος, ἡ δὲ γῆ ἔδαφος, οὕτως | |
| 10 | ὁ ὁρώμενος οὐρανὸς ὄροφον ἔχει τὸν ὑπερκείμενον οὐρανόν. | |
| 11t | XII | |
| 11 | Τί δή ποτε μίαν εἰπὼν τὴν τῶν ὑδάτων συναγωγήν, πολλὰς μετὰ ταῦτα δηλοῖ; «συνάχθη, γάρ φησι, τὸ ὕδωρ τὸ ὑποκάτω τοῦ οὐρανοῦ εἰς τὰς συναγωγὰς αὐτῶν». Μία μέν ἐστι τῶν ὑδάτων συναγωγή· τὰ πελάγη γὰρ ἀλλήλοις συνήρμοσ‐ | |
| 15 | ται· τὰ μὲν κάτωθεν διά τινων ὑπογείων πόρων· τὰ δὲ καὶ κατ’ αὐτὴν τὴν ἐπιφάνειαν. πληθυντικῶς δὲ πάλιν τὰς «συναγωγὰς» ὠνόμασεν, ἐπειδὴ ἄλλο μὲν τὸ Ἰνδικὸν πέλαγος, ἄλλο δὲ τὸ Ποντικὸν καὶ τὸ Τυρρηνι‐ κὸν ἕτερον· καὶ ἄλλη μὲν ἡ Προποντίς, ἄλλος δὲ ὁ Ἑλλήσποντος, καὶ ὁ Αἰ‐ γαῖος ἕτερος καὶ ἄλλος πάλιν ὁ Ἰώνιος κόλπος. ἔξωθεν δὲ πάλιν ἐπίκειται τὸ | |
| 20 | μέγιστον πέλαγος, ὅ τινες μὲν Ἀτλαντικόν, τινὲς δὲ Ὠκεανὸν ὀνομάζουσι. τούτου χάριν, ὡς μὲν συνημμένην συναγωγὴν μίαν ὠνόμασεν· ὡς δὲ διῃ‐ | |
| ρημένας, συναγωγάς. | 15 | |
16(1t) | XIII | |
| 1 | Τί δή ποτε τὰς οὐκ ἐδωδίμους βοτάνας βλαστῆσαι προσέταξεν ὁ Θεός; Πολλὰ τῶν ἀλόγων ζῴων τὰ γένη· τὰ μὲν θηρία, τὰ δὲ κτήνη προσαγο‐ ρευόμενα· καὶ τὰ μὲν ἑρπετά, τὰ δὲ πετεινά· τούτοις ἅπασι τροφὴν προ‐ ηυτρέπισεν ὁ Θεός, καὶ ταῦτα δὲ τῆς τῶν ἀνθρώπων ἕνεκα πεποίηκε χρείας. | |
| 5 | αὐτίκα γοῦν καὶ δι’ ἡμᾶς αὐτά φησι διατρέφεσθαι· «τῷ ἐξανατέλ‐ λοντι, γάρ φησι, χόρτον τοῖς κτήνεσι καὶ χλόην τῇ δουλείᾳ τῶν ἀνθρώπων». τὸ τοίνυν τούτῳ ἄχρηστον, ἐκείνῳ χρήσιμον καὶ τὰ τοῖς ἀνθρώποις οὐκ ἀναγκαῖα, τοῖς δι’ αὐτοῦ γεγενημέ‐ νοις ἁρμόδια. πρὸς δὲ τούτοις προορῶν ὁ Θεός, ὅτι καὶ πάθη προσγενήσεται | |
| 10 | τοῖς ἀνθρώποις, ἅ τε δὴ διὰ τὴν ἁμαρτίαν δεξαμένοις τοῦ θανάτου τὸν ὅρον, οὐ μόνον ἐδωδίμους, ἀλλὰ καὶ ἀλεξικάκους τῶν παθημάτων βοτάνας βλαστῆσαι τῇ γῇ προσέταξε. καὶ τοῦτο μάθοι τις ἂν ἀκριβέστερον παρὰ τῶν τὴν ἰατρικὴν ἠσκημένων τέχνην· ὅτι καὶ τὰ δοκοῦντα εἶναι δηλητήρια, παθῶν ἐστιν ἰατήρια· κεραννύμενα γὰρ ἑτέραις βοτάναις ἀλεξίκακα γί‐ | |
| 15 | νεται καὶ ὑγείας παρεκτικά. | |
| 16t | XIV | |
| 16 | Τῶν φωστήρων δημιουργηθέντων, τί γέγονε τὸ πρότερον φῶς; Ὁ δεσπότης Θεὸς καὶ ἐκ μὴ ὄντων ποιεῖ, καὶ ἐξ ὄντων δημιουργεῖ· τὸν μὲν γὰρ πρότερον οὐρανὸν ἐκ μὴ ὄντων ἐδημιούργησε, τὸν δὲ δεύτερον ἐξ ὑδάτων ἐποίησεν. οὕτω τὴν γῆν μὴ οὖσαν παρήγαγεν· τὰ γένη δὲ | |
| 20 | τῶν δένδρων καὶ τῶν σπερμάτων αὐτῇ βλαστῆσαι προσέταξεν. καὶ τὸ φῶς τοίνυν ἐδημιούργησεν ὡς ἠθέλησεν. ὥσπερ δὲ τῷ στερεώματι διεῖλε | |
| τῶν ὑδάτων τὴν φύσιν, καὶ τὰ μὲν ἐπιτέθεικεν ἄνωθεν, τὰ δὲ κάτω κατα‐ | 16 | |
17 | λέλοιπεν, οὕτως ἐκεῖνο τὸ φῶς διελὼν ὡς ἠθέλησεν, τοὺς φωστῆρας τοὺς μεγάλους καὶ τοὺς μικροὺς κατεσκεύασεν. | |
| 3t | XV | |
| 3 | Τί ἐστι τὸ «εἰς σημεῖα καὶ εἰς καιροὺς καὶ εἰς ἐνιαυ‐ τοὺς καὶ εἰς ἡμέρας»; | |
| 5 | Ὁ ἥλιος ἀνίσχων μὲν καὶ δυόμενος τὰς ἡμέρας ποιεῖ· εἰς δὲ τὰ νότια καὶ τὰ βόρεια μέρη διατρέχων, τὸν ἐνιαύσιον κύκλον ἀποτελεῖ. οὗτος καὶ τὰς τροπὰς ἐργάζεται, ἃς καιροὺς ὠνόμασεν ἡ θεία γραφή· ἀπὸ γὰρ τοῦ ἰσημερινοῦ τόπου πρὸς τὰ βόρεια μεταβαίνων τὸ ἔαρ ποιεῖ· εἶτα ἐκεῖθεν ἐπανιὼν μέχρι τούτων τῶν ὅρων, τὴν θερινὴν κατασκευάζει τροπήν· | |
| 10 | προϊόντος δὲ αὐτοῦ ἐντεῦθεν ἐπὶ τὰ νότια, τὸ μετόπωρον γίνεται· ἐπα‐ νιὼν δὲ αὖθις, τὸν χειμῶνα ποιεῖ. ἐκ δὲ τοῦ δρόμου τῆς σελήνης τὸν τῶν μηνῶν μανθάνομεν ἀριθμόν· διὰ τριάκοντα γὰρ ἡμέρων, ἓξ ὡρῶν δεουσῶν, τὸν οἰκεῖον δρόμον πληροῖ· οὗ δὴ χάριν τὸν τῶν τοσούτων ἡμερῶν ἀριθ‐ μὸν μῆνα προσαγορεύομεν. ἐπειδὴ καὶ τὴν σελήνην ὀνομάζουσι μήνην. | |
| 15 | τὸ δὲ «εἰς σημεῖα», οὐ κατὰ τοὺς ἀνοήτους νοοῦμεν ἡμεῖς· τὴν γὰρ τῆς γενεθλιαλογίας ματαιολογίαν, οὐδὲ Πυθαγόρας, οὐδὲ Σωκράτης, οὐδὲ Πλάτων, οὐδὲ οἱ στωϊκοὶ προσεδέξαντο. εἰ δὲ οἱ τοῖς μύθοις ἐντεθραμ‐ μένοι τοῦδε τοῦ μύθου τὸ δυσσεβὲς ἐβδελύξαντο, τίς ἂν τοῖς θείοις πιστεύων λόγοις, τῶν οὐ δυσσεβῶν μόνον, ἀλλὰ καὶ λίαν ἀνοήτων ἀνάσχοιτο | |
| 20 | λόγων; «σημεῖα» τοίνυν ἡ θεία καλεῖ γραφὴ τὸ εἰδέναι σπόρου καιρόν, τοῦ φυτεῦσαι, τοῦ καθάραι, τοῦ ξύλα τεμεῖν εἰς ναυπηγίαν καὶ οἰκο‐ δομίαν ἐπιτήδεια· ἐντεῦθεν καὶ οἱ ναυτιλίᾳ χρώμενοι μεμαθήκασι, πότε | |
| μὲν ἀπᾶραι, πότε δὲ καθορμίσαι προσήκει τὸ σκάφος· καὶ πότε μὲν πετάσαι | 17 | |
18 | δεῖ τὸ ἱστίον, πότε δὲ καθελεῖν· ἡ πεῖρα γὰρ αὐτοὺς ἐξεπαίδευσε τὰς τῶν ἀστέρων ἐπιτολάς τε καὶ δύσεις· πολλάκις δὲ καὶ ἡμεῖς κομήτην ἢ πωγω‐ νίτην ἢ δοκίδην ἰδόντες, ἢ πολεμίων ἔγνωμεν προσβολὴν ἢ ἀκρίδος ἐμ‐ βολὴν ἢ κτηνῶν ἢ ἀνθρώπων φθοράν. ταῦτα τοίνυν «σημεῖα» ἐκά‐ | |
| 5 | λεσεν, οὐκ ἐκεῖνα τὰ πάσης ἀνοίας καὶ δυσσεβείας μεστά. | |
| 6t | XVI | |
| 6 | Τί δή ποτε τὰ μὲν φυτὰ πρὸ τῶν φωστήρων ἐποίησε, τὰ δὲ ζῷα μετὰ τούτους; Ὀφθαλμοὺς ἔχει τὰ ζῷα, καὶ τοῦ φωτὸς τὴν ὑπερβολὴν οὐκ ἂν ἤνεγκε· τοῦτο δὲ διανεμηθὲν εἰς τοὺς μικροὺς καὶ μεγάλους φωστῆρας σύμμετρον | |
| 10 | τῇ ὄψει τῶν ζῴων ἀφίησιν αἴγλην· τῶν δὲ φυτῶν ἡ φύσις αἰσθήσεως ἄμοιρος. | |
| 12t | XVII | |
| 12 | Τίνος χάριν τὰ μὲν φυτὰ οὐκ ηὐλόγησε, τοῖς δὲ ζῴοις ἔφη «αὐξάνεσ‐ θε» καὶ τὰ ἑξῆς; Τῶν λειμώνων καὶ τῶν ληΐων καὶ τῶν παντοδαπῶν βοτανῶν καί τε δέν‐ | |
| 15 | δρων εὐθὺς ἐθελήσας τὴν γῆν ἐπλήρωσεν ἅπασαν· τὰ δέ γε ἄλογα ζῷα ἀνὰ δύο παρήγαγεν· εἰκότως τοίνυν αὐτοῖς τὴν εὐλογίαν προσήνεγ‐ κεν, ἵνα διὰ τῆς πολυγονίας τὰ μὲν πελάγη καὶ λίμνας καὶ ποταμούς, τὰ δὲ τὸν ἀέρα, τὰ δὲ πληρώσῃ τὴν γῆν. | |
| 19t | XVIII | |
| 19 | Διὰ τί τὰ θηρία καὶ τὰ ἑρπετὰ πεποίηκεν ὁ Θεός; | 18 |
19 | Δεῖται τὰ παιδία καὶ μορμολυκείων καὶ ἱμάντων καὶ ῥάβδων· καὶ τοῖς μὲν αὐτὰ δεδιττόμεθα, τοῖς δὲ καὶ παιδεύομεν· ἑκάτερα δὲ δρῶμεν, πᾶσαν αὐτοῖς εὐταξίαν πραγματευόμενοι. ἐπειδὴ τοίνυν προῄδει ἡμᾶς ὁ δεσπό‐ της Θεὸς εἰς ῥαθυμίαν ἐκκλίνοντας οἷον ἱμάντας τινὰς καὶ μορμολυκεῖα | |
| 5 | προκατεσκεύασε τὰ θηρία, ἵνα τούτοις ἡμᾶς δεδιττόμενος, πρὸς ἑαυτὸν ἕλκῃ, καὶ καλεῖν εἰς συμμαχιὰν παρασκευάζῃ. ἀλλ’ ὥσπερ οἱ τέλειοι καὶ τῶν μορμολυκείων καὶ ἱμάντων καταφρονοῦσιν, οὕτως οἱ τῆς ἀρετῆς τρόφιμοι τὰς τῶν θηρίων οὐ δειμαίνουσι προσβολάς· καὶ γὰρ τῷ Ἀδὰμ πρὸ τῆς ἁμαρτίας παρεστήκει τὰ θηρία τὴν δουλείαν ὁμολογοῦντα, καὶ | |
| 10 | τῷ Νῶε πάλιν εἰς τὴν κιβωτὸν εἰσιόντι, δίκην προβάτων καὶ λέων ἠκο‐ λούθει καὶ πάρδαλις καὶ τῶν ἑρπετῶν τὰ πικρότατα· καὶ τῷ Δανιὴλ πα‐ ρεστήκεισαν οἱ λέοντες, ὀρεγόμενοι μὲν τροφῆς, πελάσαι δὲ μὴ τολμῶντες. τοὺς γὰρ θεοειδεῖς τῆς θείας εἰκόνος ἑώρων ἐν αὐτῷ χαρακτῆρας, οὕτως ἔχις τῇ τοῦ ἀποστόλου χειρὶ τοὺς ὀδόντας ἐμβαλοῦσα, καὶ τῆς ἁμαρτίας | |
| 15 | τὸ χαῦνον καὶ χαλαρὸν οὐχ εὑροῦσα, ἀπεπήδησε παραυτίκα καὶ κατὰ τῆς πυρᾶς ἥλατο, ὥσπερ δίκας ἑαυτὴν εἰσπραττομένη, ὅτι τῷ μηδα‐ μόθεν προσήκοντι προσέβαλε σώματι. ἡμεῖς δὲ τὰ θηρία δεδοίκαμεν, ἐπει‐ δὴ τῆς ἀρετῆς τὴν πολιτείαν οὐκ ἔχομεν· καὶ οὕτω δὲ ῥαθυμούντων κηδό‐ μενος ὁ Θεός, τοὺς ἐρημοτέρους ἐκείνοις ἀπεκλήρωσε τόπους, καὶ τὸν τῆς | |
| 20 | νυκτὸς αὐτοῖς καιρὸν ἀπένειμεν εἰς διατροφήν· «ἐν αὐτῇ, γάρ φησι, | |
| διελεύσεται πάντα τὰ θηρία τοῦ δρυμοῦ». τοῖς | 19 | |
20 | ἑρπετοῖς δέ, τοὺς ἐν τῇ γῇ δέδωκε χηραμούς, ὅπως ἐν ἐκείνοις κρυπτόμενα μὴ λυμαίνωσι τῶν ἀνθρώπων τὸ γένος· ἵνα δὲ μὴ παντάπασιν ἀλώβητοι διαμένοντες καταφρονῶμεν αὐτῶν, ὡς βλάπτειν ἥκιστα δυναμένων· ἔστιν ὅτε συγχωρεῖ δύο τινὰς ἢ τρεῖς ἐκ πολλῶν μυριάδων ὁ σοφῶς τὰ καθ’ ἡμᾶς | |
| 5 | πρυτανεύων, ἢ ὑπὸ σκορπίων κεντεῖσθαι ἢ ὑπὸ ὄφεων δάκνεσθαι· ἵν’ ἡμεῖς ὡς δεδιότες μή τι παραπλήσιον πάθοιμεν, εἰς ἐπικουρίαν καλῶμεν τὸν πεποιηκότα Θεόν, καὶ ὑπὸ τῆς παναλκοῦς ἐκείνης προμηθείας φρου‐ ρεῖσθαι παρακαλῶμεν. ἄλλως τε οὐδὲ ἐν τοῖς ἄλλοις ἡμῖν ἄχρηστα τὰ θηρία· πολλὰ γὰρ καὶ ἐκ τούτων ἀλεξίκακα ἰατρῶν παῖδες κατασκευάζουσι | |
| 10 | φάρμακα· μηδεὶς τοίνυν αὐτὸ καθ’ ἑαυτὸ τὸ θηρίον ἐξετάζων ἐπιμεμφέσθω τῷ ποιητῇ, ἀλλὰ τὴν χρείαν ἐπιζητείτω. ἐπεὶ καὶ τὸ σῶμα τὸ ἀνθρώπινον πολλὴν ἔχει καὶ ὥραν καὶ ἁρμονίαν καὶ τῶν μωρίων τὴν χρείαν· ἀλλ’ ἔχει καὶ κόρυζαν καὶ πτύελον καὶ δυσώδη κόπρον ἐκκρινομένην· ἀλλ’ οὐδεὶς εὖ φρονῶν, ἀπὸ τούτων διαβάλλει τὸ ζῷον· δίχα γὰρ τούτων βιῶναι | |
| 15 | τῶν ἀδυνάτων, διὰ γὰρ τούτων ἀρδευόμενον τέθηλεν. χρῄζει γὰρ καὶ φλέγματος καὶ αἵματος καὶ χολῆς ἑκατέρας· ἀλλ’ ὥσπερ διὰ τούτων συνέ‐ στηκεν, οὕτως καὶ διὰ τούτων διόλλυται· ἑνὸς γὰρ τῶν εἰρημένων ἢ πλεο‐ νασμὸς ἢ ἔνδεια διαλύει τὸ ζῷον. οὕτω πάλιν εἴ τις μίαν τῶν δακτύλων ἐκτέμῃ σκυταλίδα, ὄψεται παντελῶς αὐτὴν ἄχρηστον, ἀλλὰ συνημμένη | |
| 20 | πλείστην παρέχει τῷ σώματι χρείαν. οὕτω τοίνυν καὶ ἡμᾶς προσήκει ποιεῖν, μὴ αὐτὸ καθ’ ἑαυτὸ ἕκαστον μέρος ἐξετάζει τῆς κτίσεως, ἀλλὰ ζητεῖν εἰ τῷ παντὶ χρήσιμον. ἐπεὶ καὶ τὸ πῦρ καυστικόν ἐστι· καὶ οὐ μόνον σώματα διαφθείρει, ἀλλὰ καὶ οἴκους ἐμπίπρησι καὶ πλοῖα καὶ λήϊα· ἀλλ’ ὅμως ἕν ἐστι τῶν τεσσάρων στοιχείων δι’ ὧν τὰ πάντα συνήρμοσται | |
| 25 | καὶ δίχα τούτου τὴν θνητὴν φύσιν διαβιῶναι τῶν ἀδυνάτων. καὶ ὕδωρ ὡσαύτως ἐπικλύζει τὴν γῆν, οἰκίας καταλύει, παμπόλλους τῶν ναυτιλ‐ | |
| λομένων διόλλυσι· λυμαίνεται δὲ καὶ τοὺς ἀκαίρως καὶ ἀμέτρως πίνειν | 20 | |
21 | ἀνεχομένους, ἀλλ’ οὐδεὶς μὴ κομιδῇ παραπαίων ὀλέθριον τὸ ὕδωρ ὠνό‐ μασε. τοῦτο γὰρ καὶ τὴν γῆν ἄρδει καὶ τὰ φυτὰ τρέφει καὶ τὰ ἄλογα ζῷα καὶ τῶν ἀνθρώπων τὴν φύσιν· οὕτω τοίνυν καὶ τῶν ἄλλων ἕκαστον ἐξε‐ τάζομεν, μὴ αὐτὸ καθ’ ἑαυτὸ βασανίζοντες, εἴ τε λυμαντικόν ἐστιν εἴ τε | |
| 5 | ὠφέλιμον· ἀλλ’ εἰ τῷ κοινῷ συντελεῖ τινα χρείαν· καὶ θηρία γὰρ αἰδεῖται μὲν τὸν ἄνθρωπον διὰ τὴν ἐξ ἀρχῆς δοθεῖσαν αὐτῷ κατ’ αὐτῶν ἐξουσίαν, ὡς παραβεβηκότος δὲ τὸν θεῖον νόμον, ἔστιν ὅτε καταφρονεῖ· καὶ γὰρ οἱ πονηροὶ δοῦλοι διαπτύειν εἰώθασι τοὺς ἰθύνειν αὐτοὺς παρὰ τῶν δεσ‐ ποτῶν κεκελευσμένους, ὅταν ἴδωσι διὰ πλημμελήματα παρρησίας ἐστερη‐ | |
| 10 | μένους. | |
| 11t | XIX | |
| 11 | Τίνι ὁ Θεὸς εἴρηκε «ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ’ εἰκόνα ἡμετέραν καὶ καθ’ ὁμοίωσιν»; Τινὲς μὲν τῶν δυσωνύμων αἱρετικῶν πρὸς τοὺς ἀγγέλους αὐτὸν εἰρηκέναι, καὶ τοὺς πονηροὺς δαίμονας ἔφασαν, οὐ συνιέντες οἱ ἐμβρόντητοι τὸ | |
| 15 | »κατ’ εἰκόνα ἡμετέραν» Θεοῦ δὲ καὶ ἀγγέλων καὶ δαιμόνων οὔτε ἡ οὐσία οὔτε εἰκὼν ἡ αὐτή· ὁ μὲν γὰρ ἀΐδιον ἔχει τὴν φύσιν, οἱ δὲ αὐτὸν ἔχουσι ποιητὴν καὶ δημιουργὸν παρ’ αὐτοῦ δεδεγμένοι τὸ εἶναι, οἱ δὲ δαίμονες καὶ εἰς πονηρίαν ἑκόντες ἐτράπησαν. ἀνοίας τοίνυν ἐσχάτης, τὸ μίαν ὑπολαβεῖν εἰκόνα τῶν πονηρῶν δαιμόνων καὶ τοῦ πελάγους | |
| 20 | τῆς ἀγαθότητος· ἰουδαῖοι δὲ εἰς ἑτέραν ἐξώκειλαν παραφροσύνην· φασὶ γὰρ πρὸς ἑαυτὸν εἰρηκέναι τὸν τῶν ὅλων Θεὸν τὸ «ποιήσωμεν ἄνθρωπον» κατά τινα μίμησιν τῶν τὰς μεγάλας πεπιστευμένων ἀρχάς· καὶ γὰρ ὕπαρχοι καὶ στρατηγοὶ πληθυντικῶς εἰώθασι λέγειν τὸ κελεύομεν καὶ γράφομεν καὶ προστάττομεν καὶ ὅσα τοιαῦτα· καὶ οὐ συνεῖ‐ | |
| 25 | δον οἱ παραπλῆγες, ὡς ἑνικῶς τὰ πλεῖστα ὁ τῶν ὅλων λέγει Θεός· »καιρός, γάρ φησι, παντὸς ἀνθρώπου ἥκει ἐναν‐ | |
| τίον μου», καὶ «ἐνεθυμήθην ὅτι ἐποίησα τὸν ἄν‐ | 21 | |
22 | θρωπον», καὶ «ἀπαλείψω τὸν ἄνθρωπον», καὶ «οὐκ ἔσονταί σοι θεοὶ ἕτεροι πλὴν ἐμοῦ», καὶ «ἰδοὺ ἐγὼ ποιῶ καινὰ ἃ νῦν ἀνατέλλει», καὶ «ἀνοίξω ἐπὶ τῶν ὀρέων πηγὰς καὶ ἐπὶ τῶν βουνῶν πο‐ | |
| 5 | ταμούς». καὶ ἐν πάσῃ δὲ ὡς ἐπίπαν τῇ θείᾳ γραφῇ ἑνικῶς ἐστιν ἀκοῦ‐ σαι τοῦ τῶν ὅλων διαλεγομένου Θεοῦ· ὀλιγάκις δὲ πληθυντικῶς τὴν διάλεξιν σχηματίζει, τῶν τῆς τριάδος προσώπων ἐμφαίνων τὸν ἀριθμόν. καὶ γὰρ ἡνίκα τὰς γλώσσας συνέχεεν οὐχ ἑνικῶς εἶπε καταβήσομαι καὶ συγχεῶ τὰς γλώσσας, ἀλλὰ «δεῦτε, καταβάντες συγ‐ | |
| 10 | χέωμεν αὐτῶν τὰς γλώσσας». καὶ ἐνταῦθα τοίνυν, ἐπειδὴ τὸ λογικὸν διέπλαττε ζῷον, ὃ μετὰ πολλὰς ἀνακαινίζειν ἤμελλε γενεάς, ταῖς τῆς ἁγίας τριάδος ἐπικλήσεσι τελεσιουργῶν τὸ πανάγιον βάπτισμα, μέλλων δημιουργεῖν τὴν ἐκεῖνα παραληψομένην τὰ μυστήρια φύσιν, αἰνιγματωδῶς καὶ τὸ ταὐτὸν τῆς οὐσίας καὶ τὸν τῶν προσώπων παρε‐ | |
| 15 | δήλωσεν ἀριθμόν· τῷ φάναι μὲν γὰρ «εἶπεν ὁ Θεός», τὸ κοινὸν τῆς θείας δεδήλωκε φύσεως· ἐπαγαγὼν δὲ τὸ «ποιήσωμεν», ἐνέ‐ φηνε τῶν προσώπων τὸν ἀριθμόν. οὕτω πάλιν ἑνικῶς μὲν εἰπὼν «τὴν εἰκόνα», τὸ ταὐτὸν τῆς φύσεως ἔδειξεν· οὐ γὰρ εἶπε κατ’ εἰκόνας, ἀλλὰ »κατ’ εἰκόνα». «ἡμετέραν» δὲ εἰρηκώς, τὸν τῶν ὑποστάσεων | |
| 20 | δεδήλωκεν ἀριθμόν· ἅπαντα γὰρ προορῶν ὁ τῶν ὅλων Θεὸς ὡς ἤδη γε‐ γενημένα τὰ μήπω γενόμενα, καὶ προθεωρῶν τὴν τοῦ μονογενοῦς σάρ‐ κωσίν τε καὶ ἐνανθρώπησιν, καὶ ὡς ταύτην τὴν φύσιν ἐκ παρθένου λή‐ ψεται, καὶ οὕτως ἑαυτῷ συνάψει τε καὶ ἑνώσει ὡς ἓν πρόσωπον Θεοῦ τε καὶ ἀνθρώπου νοεῖσθαι καὶ μίαν αὐτῷ προσκύνησιν παρὰ τὴν κτίσεως | |
| 25 | ἁπάσης προσφέρεσθαι, μάλα εἰκότως καὶ αὐτὴν τοῦ γένους τὴν κρηπῖδα | |
| τιμῆς μεγίστης ἠξίωσε· καὶ πρῶτον βουλὴν τῆς δημιουργίας προτάξας | 22 | |
23 | ἵνα τοῦ δημιουργουμένου τὸ λογικὸν προσημάνῃ· εἶτα τῶν προσώπων παραδηλώσας τὸν ἀριθμὸν ἵνα τοὺς ὕμνους ὁ μέλλων προσφέρειν ἐπὶ τῆς γῆς, λάβῃ θεολογίας αἰνίγματα· καὶ οἱονεὶ αὐτουργὸς τῆς διαπλάσεως γενόμενος, ἔδειξε τὴν πλείονα περὶ τόδε τὸ πλάσμα φιλοστοργίαν. τοῦτο | |
| 5 | καὶ Ἰὼβ ὁ γενναῖος πρὸς αὐτὸν βοᾷ λέγων· «αἱ χεῖρές σου ἐποίησάν με καὶ ἔπλασάν με». τούτοις ἐχρήσατο τοῖς λόγοις καὶ ὁ θεῖος Δαβίδ, τοῦτο καὶ ὁ τοῦ ἁγίου βαπτίσματος ἀξιούμε‐ νος γινώσκει σαφῶς ὡς ὁ πλάσας διέσωσε καὶ ὁ σώσας διέπλασε· πρὸς δὲ τούτοις καὶ αὐτὸς ὁ δημιουργὸς καὶ διὰ Ἰερεμίου, καὶ διὰ Ἠσαΐου | |
| 10 | φησίν, «ὅτι ἡμεῖς πηλός, αὐτὸς δὲ πλάστης ἡμῶν». ἀλλ’ οὔτε χεῖρας ἔχειν τὸ θεῖον οὔτε δεῖσθαι βουλῆς τινος καὶ προθεωρίας φαμέν, ἵνα κατὰ τοὺς Πλάτωνος μύθους πρὸς τὴν τῆς ἐνθυμήσεως ἰδέαν κατασκευάσῃ τὸ ποίημα· ἀλλὰ τούτων ἕκαστον τὴν πλείονα τοῦ Θεοῦ περὶ τόδε τὸ ζῷον κηδεμονίαν δηλοῖ. | |
| 15t | XX | |
| 15 | Τί ἐστι τὸ «κατ’ εἰκόνα»; Τινὲς τὸ ἀόρατον τῆς ψυχῆς εἰκόνα Θεοῦ κεκλήκασιν· ἀλλ’ οὐκ ἀληθῶς εἰρήκασιν· εἰ γὰρ εἰκὼν τοῦ Θεοῦ τῆς ψυχῆς τὸ ἀόρατον, μᾶλλον ἂν εἰκόνες τοῦ Θεοῦ κληθεῖεν ἄγγελοι καὶ ἀρχάγγελοι, καὶ πᾶσαι αἱ ἀσώ‐ ματοι καὶ ἅγιαι φύσεις· ἅτε δὲ παντάπασι σωμάτων ἀπηλλαγμέναι, καὶ | |
| 20 | ἀμιγὲς τὸ ἀόρατον ἔχουσαι. τινὲς δὲ ὑπὸ πολλῆς εὐηθείας τὸ σῶμα τὸ ἀνθρώπινον «κατ’ εἰκόνα Θεοῦ» γεγενῆσθαί φασιν· ἐπειδὴ τῆς θείας λεγούσης ἐπακούουσι γραφῆς· «ἄνοιξον τοὺς ὀφθαλ‐ | |
| μοὺς σοῦ καὶ ἴδε, καὶ κλῖνον τὸ οὖς σοῦ καὶ ἄκου‐ | 23 | |
24 | σον», καὶ «ὠσφράνθη Κύριος ὀσμὴν εὐωδίας», καὶ »τὸ στόμα Κυρίου ἐλάλησε ταῦτα», καὶ «ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ τὰ πέρατα τῆς γῆς», καὶ ὅσα τοιαῦτα. καὶ οὐ συνεῖδον οἱ ἄγαν ἠλίθιοι, ὡς ἀνθρώποις δι’ ἀνθρώπων διαλεγόμενος ὁ | |
| 5 | δεσπότης Θεός, τῇ τῶν ἀκουόντων ἀσθενείᾳ τοὺς λόγους μετρεῖ· καὶ ἐπειδὴ δι’ ὀφθαλμῶν ὁρῶμεν ἡμεῖς, τὴν ὀπτικὴν αὐτοῦ δύναμιν ὀφθαλμοὺς ὀνο‐ μάζει· καὶ αὖ πάλιν τὴν ἀκουστικὴν ὦτα, ἐπειδὴ διὰ τούτων τῶν μορίων ἀκούομεν· καὶ τὸ πρόσταγμα, στόμα. ἔδει δὲ αὐτοὺς μὴ τούτων μόνον ἀκούειν τῶν λόγων, ἀλλὰ καὶ τῶν τὸ ἀπερίγραφον τοῦ Θεοῦ διδασκόντων· | |
| 10 | »ποῦ, γάρ φησι, πορευθῶ ἀπὸ τοῦ πνεύματός σου, καὶ ἀπὸ τοῦ προσώπου σου ποῦ φύγω; ἐὰν ἀνα‐ βῶ εἰς τὸν οὐρανόν, σὺ ἐκεῖ εἶ, ἐὰν καταβῶ εἰς τὸν ᾅδην, πάρει», καὶ τὰ ἑξῆς. καὶ τῇ σαμαρείτιδι ὁ Κύριος ἔφη· «πνεῦμα ὁ Θεός, καὶ τοὺς προσκυνοῦντας | |
| 15 | αὐτὸν ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν». εἰ δὲ πνεῦμα ὁ Θεός, ἁπλοῦς ἄρα καὶ ἀσύνθετος καὶ ἀσχημάτιστος. ἀλλὰ γὰρ περιττὸν τοῦτον μηκύνειν τὸν λόγον· δήλη γὰρ τούτων ἡ ἄνοια. τὸ τοίνυν «ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ’ εἰκόνα ἡμε‐ τέραν καὶ καθ’ ὁμοίωσιν», τινὲς τῶν διδασκάλων οὕτως | |
| 20 | ἐνόησαν· ὅτι τὴν κτίσιν τὴν αἰσθητήν τε καὶ νοητὴν πεποιηκὼς ὁ τῶν ὅλων Θεός, τὸν ἄνθρωπον διέπλασεν ἔσχατον, οἷόν τινα εἰκόνα ἑαυτοῦ ἐν μέσῳ τεθεικὼς τῶν ἀψύχων τε καὶ ἐμψύχων, καὶ αἰσθητῶν καὶ νοη‐ τῶν· ἵνα τὰ μὲν ἄψυχά τε καὶ ἔμψυχα τούτῳ προσφέρῃ, ὥσπερ τινὰ φόρον, τὴν χρείαν· αἱ δὲ νοηταὶ φύσεις, ἐν τῇ περὶ τοῦτον κηδεμονίᾳ τὴν περὶ τὸν | |
| 25 | πεποιηκότα δεικνύωσιν εὔνοιαν. τοῦτο γὰρ καὶ ὁ θεῖος ἀπόστολος ἔφη· »οὐχὶ πάντες εἰσὶ λειτουργικὰ πνεύματα εἰς δια‐ | |
| κονίαν ἀποστελλόμενα διὰ τοὺς μέλλοντας κλη‐ | 24 | |
25 | ρονομεῖν σωτηρίαν»; καὶ ὁ Κύριος ἐν τοῖς εὐαγγελίοις, «ὁρᾶ‐ τε μὴ καταφρονήσητε ἑνὸς τῶν μικρῶν τούτων τῶν ἐλαχίστων· ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, ὅτι οἱ ἄγγε‐ λοι αὐτῶν καθ’ ἡμέραν ὁρῶσι τὸ πρόσωπον τοῦ | |
| 5 | πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς». τινὲς δέ, «κατ’ εἰ‐ κόνα Θεοῦ» κατὰ τὸ ἀρχικὸν γεγενῆσθαι τὸν ἄνθρωπον ἔφασαν, τεκμηρίῳ κεχρημένοι σαφεστάτῳ, τῷ τὸν ποιητὴν ἐπαγαγεῖν, «καὶ ἀρχέτωσαν τῶν ἰχθύων τῆς θαλάσσης καὶ τῶν πε‐ τεινῶν τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῶν κτηνῶν, καὶ πάσης | |
| 10 | τῆς γῆς καὶ πάντων τῶν ἑρπετῶν τῶν ἑρπόντων ἐπὶ τῆς γῆς»· ὥσπερ γὰρ αὐτὸς τῶν ὅλων ἔχει τὴν δεσποτείαν, οὕτω δέ‐ δωκε τῷ ἀνθρώπῳ τῶν ἀλόγων ζῴων τὴν ἐξουσίαν, ἔστι δὲ καὶ ἄλλα εὑρεῖν ὡς ἀρχετύπου μιμήματα· δημιουργεῖ γὰρ καὶ ἄνθρωπος κατὰ μίμησιν τοῦ πεποιηκότος Θεοῦ, καὶ οἰκίας καὶ τείχη καὶ πόλεις καὶ λιμένας καὶ ναῦς | |
| 15 | καὶ νεώρια, καὶ ἅρματα καὶ ἕτερα μυρία· οἷον οὐρανοῦ ἐκτυπώματα καὶ ἡλίου καὶ σελήνης καὶ ἀστέρων ἰνδάλματα, καὶ ἀνθρώπων καὶ ζῴων ἀλόγων εἰκόνας, ἀλλ’ ἄπειρον τὸ τῆς δημιουργίας διάφορον. ὁ μὲν γὰρ τῶν ὅλων Θεὸς καὶ ἐξ ὄντων καὶ ἐκ μὴ ὄντων δημιουργεῖ, καὶ δίχα πόνου καὶ χρόνου· ἅμα γὰρ τῷ βουληθῆναι παράγει τὸ δόξαν· ἄνθρωπος δὲ | |
| 20 | δεῖται μὲν ὕλης, δεῖται δὲ καὶ ὀργάνων καὶ βουλῆς καὶ ἐνθυμήσεων καὶ χρόνου καὶ πόνου καὶ τεχνῶν ἑτέρων εἰς τὴν τοῦ γενομένου κατασκευήν. ὁ γὰρ οἰκοδόμος δεῖται χαλκέως, καὶ ὁ χαλκεὺς μεταλλέως, καὶ ἀνθρα‐ κέως· καὶ πάντες ὁμοῦ τῶν ὑλοτόμων καὶ οἱ ὑλοτόμοι τῶν φυτουργῶν | |
| τε καὶ γεωργῶν· καὶ οὕτως ἑκάστη τέχνη παρὰ τῶν ἄλλων τεχνῶν τὴν | 25 | |
26 | οἰκείαν ἐρανίζεται χρείαν· ἀλλὰ καὶ οὕτω δημιουργῶν ὁ ἄνθρωπος, μιμεῖται ἁμῆ γέ πῃ τὸν ποιητήν, ὡς εἰκὼν τὸ ἀρχέτυπον· καὶ γὰρ ἡ εἰκὼν ἔχει τὰ τοῦ ἀρχετύπου ἰνδάλματα. ἀλλὰ τὸ μὲν τῶν μορίων εἶδος ἔχει, τὰς δὲ ἐνεργείας οὐκ ἔχει· ἐστέρηται γὰρ ψυχῆς, δι’ ἧς κινεῖται τὸ σῶμα. | |
| 5 | οὕτω πάλιν καὶ βασιλεύει ὁ ἄνθρωπος καὶ κρίνει κατὰ μίμησιν τοῦ τῶν ὅλων Θεοῦ· ἀλλ’ ὁ μὲν Θεὸς οὐ κατηγόρων, οὐ μαρτύρων δεῖται δικάζων· οὕτω γὰρ καὶ τὸν Κάϊν κατέκρινεν, ὡς αὐτόπτης τοῦ μύσους γεγενημέ‐ νος· ὁ δὲ ἄνθρωπος κρίνων καὶ μαρτύρων δεῖται καὶ κατηγόρων· ἀγνοεῖ γὰρ τὰ γεγενημένα. οὕτω καὶ Θεὸς ὁ ἄνθρωπος ὠνομάσθη, ἐπειδὴ εἰκὼν | |
| 10 | προσηγορεύθη Θεοῦ· «ἀνήρ, γάρ φησιν, οὐκ ὀφείλει κατα‐ καλύπτεσθαι τὴν κεφαλήν, εἰκὼν καὶ δόξα Θεοῦ ὑπάρχων»· ἀλλὰ πάλιν ὁ μὲν τῶν ὅλων Θεὸς φύσιν ἔχει θείαν, οὐ προσηγορίαν ψιλήν· ὁ δὲ ἄνθρωπος, ὡς εἰκών, τοὔνομα ἔχει μόνον, ἐστε‐ ρημένος τοῦ πράγματος. οὕτω τὸ ἀπερίγραφον ἀληθῶς μὲν καὶ κυρίως | |
| 15 | ἐστὶ τοῦ τῶν ὅλων Θεοῦ· μιμεῖται δὲ οὕτω πως αὐτὸ καὶ ὁ νοῦς ὁ ἀνθρώ‐ πινος· ἐν ἀκαρεῖ γὰρ περινοστεῖ καὶ τὰ ἑῷα καὶ τὰ ἑσπέρια καὶ τὰ βόρεια καὶ τὰ νότια, καὶ τὰ ἐπουράνια καὶ τὰ ὑποχθόνια· ἀλλ’ οὐ τῇ οὐσίᾳ, μόνῃ δὲ τῇ τοῦ λογισμοῦ φαντασίᾳ. ὁ δέ γε Θεὸς καὶ τῇ οὐσίᾳ καὶ τῇ σοφίᾳ καὶ τῇ δυνάμει τὸ ἀπερίγραφον ἔχει· εὕροι δ’ ἄν τις καὶ ἑτέραν μίμησιν | |
| 20 | ἀκριβεστέραν ἐν τῇ τοῦ ἀνθρώπου πάλιν ψυχῇ· ἔχει γὰρ αὐτὴ καὶ τὸ λογικὸν καὶ τὸ ζωτικὸν ἐν ἑαυτῇ· καὶ γεννᾷ μὲν ὁ νοῦς τὸν λόγον, συμπρό‐ εισι δὲ τῷ λόγῳ πνεῦμα, οὐ γεννώμενον καθάπερ ὁ λόγος, συμπαρομαρ‐ | |
| τοῦν δὲ ἀεὶ τῷ λόγῳ, καὶ συμπροϊὸν γεννωμένῳ. ἀλλὰ ταῦτα ὡς εἰκόνι | 26 | |
27 | πρόσεστι τῷ ἀνθρώπῳ, οὗ δὴ χάριν καὶ ἀνυπόστατος ὁ λόγος ἐστὶ καὶ τὸ πνεῦμα. ἐπὶ δὲ τῆς ἁγίας τριάδος τρεῖς νοοῦμεν τὰς ὑποστάσεις, καὶ ἀσυγχύτως ἡνωμένας καὶ καθ’ ἑαυτὰς ὑφεστώσας. γεγέννηται μὲν γὰρ πρὸ τῶν αἰώνων ἐκ τοῦ πατρὸς ὁ Θεὸς λόγος· ἀχώριστος δέ ἐστι τοῦ | |
| 5 | γεννήσαντος καὶ ἐκπορεύεται ἐκ τοῦ Θεοῦ καὶ πατρὸς τὸ πανάγιον πνεῦμα· νοεῖται δὲ καὶ ἐν ἰδίᾳ ὑποστάσει· «πάντα, γάρ φησι, ἐνεργεῖ τὸ ἓν καὶ τὸ αὐτὸ πνεῦμα, διαιροῦν ἰδίᾳ ἑκάστῳ καθὼς βούλεται»· ἀλλὰ περὶ τούτου μηκύνειν τὸν λόγον οὐ δεῖ· μυρίας γὰρ ἔστιν εὑρεῖν ἀποδείξεις τούτου παρὰ τῇ θείᾳ γραφῇ. | |
| 10t | XXI | |
| 10 | Τί δή ποτε διαφερόντως τὴν ἑβδόμην ἡμέραν εὐλόγησεν ὁ Θεός; Ἑκάστη τῶν ἄλλων ἡμερῶν ἰδίαν τινὰ δημιουργίαν ἐδέξατο· ἐπειδὴ τοίνυν μέχρι ταύτης σύμπασαν τὴν κτίσιν ἐδημιούργησε, δέδωκεν ἀντὶ δημιουρ‐ γίας τῇ ἑβδόμη ἡμέρᾳ τὴν εὐλογίαν, ἵνα μὴ μόνη παρὰ τὰς ἄλλας ἀγέρασ‐ τος διαμείνῃ. τὸ μέντοι «ἡγίασεν αὐτήν», ἀντὶ τοῦ «ἀφώ‐ | |
| 15 | ρισεν» τέθεικε· πολλαχοῦ γὰρ οὕτω τοῦτο νοούμενον ἔστιν εὑρεῖν παρὰ τῇ θείᾳ γραφῇ· καὶ γὰρ περὶ τῶν μήδων φησίν, «ἡγιασμένοι εἰσὶ καὶ ἐγὼ ἄγω αὐτούς», τουτέστιν, εἰς τοῦτο ἀφωρισ‐ μένοι. ἄλλως τε καὶ ἰουδαίοις ταῦτα συγγράφων, ἀναγκαίως τὸ »ἡγίασεν αὐτὴν» τέθεικεν, ἵνα πλεῖον σέβας ἀπονείμωσι τῷ σαβ‐ | |
| 20 | βάτῳ· τοῦτο γὰρ καὶ νομοθετῶν ἔφη, ὅτι «ἐν ἓξ ἡμέραις ἐποίη‐ σε Κύριος ὁ Θεός σου τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν· | |
| τῇ δὲ ἑβδόμῃ ἡμέρᾳ κατέπαυσεν ἀπὸ πάντων | 27 | |
28 | τῶν ἔργων αὐτοῦ ὧν ἐποίησεν καὶ ἡγίασεν αὐτήν». | |
| 3t | XXII | |
| 3 | Τί ἐστι «πηγὴ δὲ ἀνέβαινεν ἐκ τῆς γῆς καὶ ἐπότιζε πᾶν τὸ πρόσωπον τῆς γῆς»; | |
| 5 | Ἐν κεφαλαίῳ πάλιν ὁ συγγραφεὺς τὰ περὶ τῆς κτίσεως διηγήσατο καὶ ἐδίδαξεν ὅτι μὴ ὄντα τὰ στοιχεῖα παρήγαγεν ὁ Θεός, καὶ ὅτι ταῦτα ἀπ’ ἀλλήλων διεχώρισε, καὶ ὅτι ἕκαστον τούτων διεκόσμησεν ὡς ἠθέλησε, καὶ ὅτι μήτε τοῦ ἀνθρώπου γεωργοῦντος τὴν γῆν, μήτε τῶν νεφῶν τὸν ὑετὸν ὠδινόντων, βεβλάστηκεν ὡς ὁ δημιουργήσας ἠθέλησεν, ἀρδείαν | |
| 10 | ἔχουσα τὴν μετὰ τὸν χωρισμὸν τῶν ὑδάτων ἐναπομείνασαν αὐτῇ νοτίδα τε καὶ ἰκμάδα· οὕτω γὰρ καὶ Ἀκύλας ἡρμήνευσε «καὶ ἐπιβλυσμὸς ἀνέβη ἐκ τῆς γῆς καὶ ἐπότισε πᾶν τὸ πρόσωπον τῆς χθονός». | |
| 14t | XXIII | |
| 14 | Εἰ ἐκ τοῦ θείου ἐμφυσήματος γέγονεν ἡ ψυχή, ἐκ τῆς οὐσίας ἄρα τοῦ Θεοῦ | |
| 15 | ἐστιν ἡ ψυχή; Ἀσεβείας ἐσχάτης καὶ βλασφημίας ἡ τοιαύτη ἔννοια· τῆς γὰρ δημιουργίας τὴν εὐκολίαν ἔδειξε διὰ τοῦτο ἡ θεία γραφή. πρὸς δὲ τούτῳ καὶ τῆς ψυχῆς τὴν φύσιν αἰνίττεται, ὅτι πνεῦμά ἐστιν κτιστόν, ἀόρατόν τε καὶ νοερόν, τῆς τῶν σωμάτων ἀπηλλαγμένον παχύτητος· κἀκεῖνο δὲ χρὴ συνιδεῖν, | |
| 20 | ὅτι δεῖ πρότερον νοῆσαι πνεύμονα, καὶ τοὺς ἀποθλίβοντας τοῦτον μῦς, καὶ συστέλλοντας καὶ τὴν συμπεφυκυῖαν ἀρτηρίαν τῷ πνεύμονι, καὶ ὑπερῴαν καὶ στόμα εἶθ’ οὕτως δέξασθαι τὸ ἐμφύσημα. εἰ δὲ τὸ θεῖον ἀσώ‐ | |
| ματον, θεοπρεπῶς ἄρα καὶ τὸ ἐμφύσημα νοητέον. | 28 | |
29(1t) | XXIV | |
| 1 | Τί δήποτε τὸν παράδεισον ἐφύτευσεν ὁ Θεὸς μέλλων εὐθὺς τὸν Ἀδὰμ διὰ τὴν ἁμαρτίαν ἐξορίζειν ἐκεῖθεν. Πρῶτον οὐκ ἀνέχεται ἐκ προγνώσεως κατακρῖναι ὁ δεσπότης Θεός· διὸ καὶ τὴν παράβασιν προορῶν, τῶν ἀγαθῶν αὐτῷ μεταδέδωκεν. ἔπειτα καὶ | |
| 5 | γνῶναι αὐτὸν τὰς θείας δωρεὰς ἠβουλήθη, ἵνα τούτων στερηθεὶς μισήσῃ τὴν ἁμαρτίαν, ὡς τοσούτων αὐτὸν γυμνώσασαν ἀγαθῶν. πρὸς δὲ τούτοις, ἔδει τὸν δίκαιον ἀγωνοθέτην τοῖς τῆς ἀρετῆς ἀθληταῖς προθεῖναι τῆς νίκης τὰ ἆθλα· οὗ δὴ χάριν καὶ περὶ τῆς τῶν οὐρανῶν βασιλείας ἔφη· »δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός μου, κληρο‐ | |
| 10 | νομήσατε τὴν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ καταβολῆς κόσμου» | |
| 12t | XXV | |
| 12 | Τινὲς ἐν οὐρανῷ φασι τὸν παράδεισον εἶναι. Τῆς θείας λεγούσης γραφῆς «ἐξανέτειλεν ἔτι ὁ Θεὸς ἐκ τῆς γῆς πᾶν ξύλον ὡραῖον εἰς ὅρασιν καὶ καλὸν εἰς | |
| 15 | βρῶσιν», τολμηρὸν ἄγαν τὸ τοῖς οἰκείοις ἀκολουθεῖν λογισμοῖς καταλιπόντας τὴν διδασκαλίαν τοῦ πνεύματος. | |
| 17t | XXVI | |
| 17 | »Τὸ ξύλον τῆς ζωῆς καὶ τὸ ξύλον τοῦ εἰδέναι γνωστὸν καλοῦ καὶ πονηροῦ», νοητὰ χρὴ λέγειν ἢ αἰσθητά; Ἐκ τῆς γῆς βεβλαστηκέναι καὶ ταῦτα εἶπεν ἡ θεία γραφή· οὐ τοίνυν ἑτέραν | |
| 20 | τινὰ φύσιν ἔχει παρὰ τὰ ἄλλα φυτά. ὥσπερ γὰρ τὸ τοῦ σταυροῦ ξύλον ξύλον ἐστὶ καὶ σωτήριον ὀνομάζεται, διὰ τὴν ἐκ τῆς περὶ αὐτὸ πίστεως | |
| σωτηρίαν προσγινομένην, οὕτω καὶ ταῦτα φυτὰ μέν ἐστιν ἐκ τῆς γῆς | 29 | |
30 | βεβλαστηκότα· διὰ δὲ τὸν θεῖον ὅρον θάτερον αὐτῶν «ξύλον ζωῆς» ὠνομάσθη· τὸ δὲ ἕτερον, διὰ τὸ περὶ αὐτὸ γενέσθαι τῆς ἁμαρ‐ τίας τὴν αἴσθησιν, ξύλον ἐκλήθη «γνωστὸν καλοῦ καὶ πο‐ νηροῦ». καὶ περὶ τοῦτο μὲν ὁ ἀγὼν τῷ Ἀδὰμ προετέθη· τὸ δὲ τῆς | |
| 5 | ζωῆς οἷόν τι ἔπαθλον προὔκειτο τετηρηκότι τὴν ἐντολήν. οὕτω καὶ οἱ πατριάρχαι, καὶ χωρίοις καὶ φρέασι τὰς ἐπωνυμίας ἐπέθηκαν· καὶ τὸ μὲν ἐκάλεσαν «φρέαρ ὁράσεως», οὐκ ἐπειδὴ ὁρατικὴν δύναμιν ἐχαρίζετο, ἀλλ’ ἐπειδὴ ὤφθη παρ’ αὐτῷ τῶν ὅλων ὁ Κύριος· καὶ «φρέαρ εὐ‐ ρυχωρίας», ἐπειδὴ περὶ τῶν ἄλλων φρεάτων πολλάκις οἱ ἀπὸ γε‐ | |
| 10 | ράρων διαμαχεσάμενοι, οὐκ ἠνώχλησαν τοῖς τοῦτο κατεσκευακόσι τὸ φρέαρ· οὕτω «φρέαρ ὅρκου», διὰ τὸ παρ’ αὐτῷ γεγενῆσθαι τοὺς ὅρκους· οὕτως ἡ Λουζὰ «Βαιθὴλ» ὠνομάσθη, τουτέστιν «οἶκος Θεοῦ», ἐπειδὴ ὤφθη τῷ Ἰακὼβ ἐν ἐκείνῳ γε τῷ χωρίῳ τῶν ὅλων ὁ ποιητής· καὶ «βουνὸς μάρτυς·» οὐκ ἐπειδὴ ἔμψυχος ἦν ὁ βουνός, | |
| 15 | ἀλλ’ ὅτι ἐν ἐκείνῳ τῷ χωρίῳ πρὸς ἀλλήλους ἐπεποίηντο τὰς συνθήκας· οὕτως ὕδωρ ζῶν καλεῖται τὸ βάπτισμα, οὐκ ἐπειδὴ φύσιν ἑτέραν ἔχει τὸ τοῦ βαπτίσματος ὕδωρ, ἀλλ’ ὅτι δι’ ἐκείνου τοῦ ὕδατος ἡ θεία χάρις τὴν αἰώνιον δωρεῖται ζωήν. οὕτω «ξύλον ζωῆς» διὰ τὸν θεῖον ὅρον ἐκλήθη, καὶ «ξύλον γνώσεως», διὰ τὴν περὶ τοῦτο | |
| 20 | γεγενημένην αἴσθησιν τῆς ἁμαρτίας· οὐδέπω γὰρ πεῖραν εἰληφότες τῆς ἁμαρτίας, εἶτα τοῦ ἀπειρημένου μετειληχότες καρποῦ, ὡς παραβεβηκό‐ | |
| τες τὴν ἐντολήν, τὰς τοῦ συνειδότος ἀκίδας ἐδέξαντο. | 30 | |
31(1t) | XXVII | |
| 1 | Οὐκοῦν εἶχον τὴν γνῶσιν τοῦ ἀγαθοῦ καὶ τοῦ κακοῦ πρὸ τῆς τοῦ ἀπει‐ ρημένου καρποῦ μεταλήψεως; Καὶ πῶς οἱόν τε ἦν τοὺς λόγῳ τετιμημένους καὶ κατ’ εἰκόνα θείαν γεγε‐ νημένους, οὐκ ἔχειν διάκρισιν ἀγαθοῦ καὶ κακοῦ; πῶς δ’ ἂν αὐτοῖς ἐτε‐ | |
| 5 | θείκει νόμον τῆς δικαιοσύνης ἡ ἄβυσσος, ταύτην οὐκ ἔχουσιν ἐν τῇ φύσει τὴν γνῶσιν, μηδὲ γινώσκουσιν ὡς ἀγαθὸν μὲν τὸ φυλάξαι τὴν ἐντολήν, ὀλέθριον δὲ τὸ παραβῆναι; εἶχον οὖν ἄρα τὴν γνῶσιν· τὴν δὲ πεῖραν προσέλαβον ὕστερον. | |
| 9t | XXVIII | |
| 9 | Πῶς οὖν μετὰ τὴν βρῶσιν ἔγνωσαν ὅτι γυμνοὶ ἦσαν, πρὸ γὰρ τῆς βρώ‐ | |
| 10 | σεως ταύτην οὐκ εἶχον τὴν αἴσθησιν; Οὐδὲ τὰ κομιδῇ νέα παιδία ἐρυθριᾶν πέφυκε τῆς ἐσθῆτος γεγυμνωμένα· κατὰ βραχὺ δὲ τοῦ σώματος αὐξανομένου, καὶ τοῦ νοῦ λοιπὸν ἀρχομένου τὴν οἰκείαν φύσιν ἐπιδεικνύναι, οὐκέτι λοιπὸν φορητὴ τοῖς μειρακίοις ἡ γύμνωσις, ἀλλ’ ἐρυθριῶσι καὶ περιβάλλονται, κἄν τις ἀφέληται τὴν | |
| 15 | ἐσθῆτα, ταῖς χερσὶ τὰ παιδογόνα καλύπτουσι μόρια· πολλῶν δὲ καὶ τὸ ἔθος ἀφαιρεῖται ταύτην τὴν αἰσχύνην· καὶ γὰρ οἱ ναῦται γυμνοὶ πλέον‐ τες, καὶ οἱ λουόμενοι γυμνοὶ ὑπ’ ἀλλήλων ὁρώμενοι, ταύτην ἐνταῦθα τὴν αἰσχύνην οὐκ ἔχουσιν· ἐὰν δέ τις ἔξω τῶν βαλανείων γυμνὸς ᾖ, λίαν ἐρυθριᾷ. οὕτω καὶ οἱ περὶ τὸν Ἀδὰμ εὐθὺς μὲν διαπλασθέντες, οἷα δὴ | |
| 20 | νήπιοι καὶ εὐθυγενεῖς καὶ τῆς ἁμαρτίας ἀμύητοι οὐκ ᾐσχύνοντο δίχα | 31 |
32 | περιβολαίων διάγοντες· μετὰ δὲ τὴν πεῖραν, τοῖς φύλλοις ἔνια τοῦ σώμα‐ τος συνεκάλυψαν μόρια. | |
| 3t | XXIX | |
| 3 | Πῶς ἐκ τοῦ παραδείσου φησὶν ὁ Μωϋσῆς τὸν Τιγρήτα ἐξιέναι καὶ τὸν Εὐφράτην, οὓς φασί τινες ἐκ τῶν ὀρῶν ἀναβλύζειν τῆς Ἀρμενίας; | |
| 5 | Ἔστιν ἰδεῖν καὶ ἄλλους ποταμοὺς ἑτέρωθεν μὲν ἐξιόντας ἔπειτα δὲ εἰς τὴν γῆν διά τινων καταδύσεων χωροῦντας, καὶ πάλιν ἄνωθεν ἀναβλύζοντας· τοῦτο καὶ ἐπὶ τούτων γεγένηται τῶν ποταμῶν· ἐξίασι μὲν γὰρ ἐκεῖθεν, ὥς φησιν ἡ θεία γραφή· εἶτα διά τινων ὑπογείων διϊόντες πόρων, ἑτέρας ἀρχὰς ἐνταῦθα λαμβάνουσι. τοῦτο δὲ οὐ μάτην οὕτως ᾠκονόμησεν ὁ | |
| 10 | τῶν ὅλων Θεός, ἀλλὰ τὴν περιττὴν τῶν ἀνθρώπων πολυπραγμοσύνην ἐκκόπτων· εἰ γὰρ δῆλος ἦν αὐτῶν ἅπας ὁ πόρος ἐπειράθησαν μὲν ἄν τινες παρὰ τὰς τούτων ὄχθας ὁδεύοντες, τὸ τοῦ παραδείσου κατοπτεῦσαι χωρίον· διημάρτανον δὲ τοῦ ποθουμένου, καὶ τῷ μήκει τῆς ὁδοιπορίας κοπτόμενοι, καὶ τῇ σπάνει τῶν ἀναγκαίων διαφθειρόμενοι· καὶ νῦν μὲν | |
| 15 | εἰς δυσχωρίας, νῦν δὲ εἰς ἐρημίας ἐμπίπτοντες, ἔστι δὲ ὅτε καὶ ἀπηνέσι καὶ βαρβάροις ἀνθρώποις περιπίπτοντες. καὶ τούτων τοίνυν προμηθού‐ μενος ὁ φιλοικτίρμων Θεὸς ἀδήλους αὐτῶν τοὺς πόρους ἀπέφηνεν. | |
| 18t | XXX | |
| 18 | Τί δή ποτε ἀπὸ τῆς πλευρᾶς τοῦ Ἀδὰμ τὴν γυναῖκα διέπλασεν; Εἰς ὁμόνοιαν ἠβουλήθη τὰ γένη συναγαγεῖν ὁ τῆς φύσεως ποιητής· τούτου | |
| 20 | χάριν τὸν μὲν Ἀδὰμ ἀπὸ τῆς γῆς διέπλασεν, ἐκ δὲ τοῦ Ἀδὰμ τὴν γυ‐ ναῖκα, ἵνα καὶ τὸ ταὐτὸν ἐπιδείξῃ τῆς φύσεως, καὶ φυσικήν τινα φιλοσ‐ τοργίαν αὐτοῖς περὶ ἀλλήλους ἐμφύσῃ· εἰ γὰρ καὶ τούτων οὕτω γεγενη‐ μένων, καὶ ἄνδρες γυναιξὶ διαμάχονται, καὶ γυναῖκες ἀνδράσιν, τί οὐκ ἂν ἔδρασαν εἰ ἑτέρωθέν ποθεν τὴν γυναῖκα διέπλασε; σοφῶς οὖν ἄρα | |
| 25 | καὶ διεῖλε καὶ πάλιν συνήρμοσεν· ὁ γὰρ γάμος εἰς ἓν συνάγει τὰ γένη· | 32 |
33 | »ἔσονται γάρ φησιν, οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν». καὶ ὅτι τοῦτο ἀληθές, μαρτυρεῖ τὸ γενόμενον· διὰ γὰρ τῆς γαμικῆς ὁμιλίας εἷς ἐξ ἀμφοῖν βλαστάνει καρπός, ἐκ μὲν τούτου σπειρόμενος, ἐκ δὲ ταύτης τρε‐ φόμενος, τελεσιουργούμενος δὲ ὑπὸ τοῦ τῆς φύσεως δημιουργοῦ. | |
| 5t | XXXI | |
| 5 | Εἰ φρόνιμος ὁ ὄφις καὶ ἐπαινούμενος, μόριον γὰρ ἡ φρόνησις ἀρετῆς; Πολλὰ τῶν ὀνομάτων ὁμωνύμως προφέρεται· καὶ γὰρ τὰ εἴδωλα τῶν ἐθνῶν θεοὺς ὠνομάκασι· τοῦτο δέ γε ἀκριβέστερον περὶ τοῦ ἐν ἐκείνῳ ἐνεργήσαντος εἴρηται δαίμονος. ἀμαθῶς δὲ οἱ ἀνόητοι καὶ τοὺς περὶ τοὺς μύθους ἐσχολακότας, σοφοὺς προσηγόρευσαν· οὕτω καὶ ἡ θεία λέγει γρα‐ | |
| 10 | φή· «ἐξελέξατο ὁ Θεὸς τὰ μωρὰ τοῦ κόσμου, ἵνα καταισχύνῃ τοὺς σοφούς»· καὶ πάλιν· «ποῦ σοφός»; καὶ διὰ τοῦ προφήτου· «σοφοί εἰσι τοῦ κακοποιῆσαι». τοιγάρτοι κἀνταῦθα φρόνιμον τὸν ὄφιν ὡς πανοῦργον ὠνόμασεν· οὕτω γὰρ καὶ ὁ Ἀκύλας ἡρμήνευσεν· «καὶ ὁ ὄφις ἦν πανοῦργος | |
| 15 | ἀπὸ παντὸς ζῴου τῆς χώρας οὗ ἐποίησεν Κύριος ὁ Θεός». | |
| 17t | XXXII | |
| 17 | Ἄλογος ὢν ὁ ὄφις πῶς διελέχθη τῇ Εὔᾳ; Ὄργανον ἦν αὐτὸς τοῦ τῆς ἀληθείας ἐχθροῦ· καὶ τοῦτο δεδήλωκεν ὁ Κύριος ἐν τοῖς θείοις εὐαγγελίοις· εἰρηκὼς γὰρ τοῖς ἰουδαίοις «ὑμεῖς | |
| 20 | ἐκ τοῦ πατρὸς ὑμῶν τοῦ διαβόλου ἐστέ», ἐπήγαγεν | |
| »ἐκεῖνος ἀνθρωποκτόνος ἦν ἀπ’ ἀρχῆς». οὗτος | 33 | |
34 | τοίνυν διὰ τοῦ ὄφεως διελέχθη τῇ Εὔᾳ· ἐπειδὴ γὰρ τῶν ἀλόγων ἁπάντων παρὰ τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων τὴν ἡγεμονίαν εἰλήφεισαν, δι’ ἑνὸς αὐτῇ τῶν ὑπηκόων τὴν παγῖδα προσήνεγκε, πιθανωτέραν οὕτω τὴν ἀπάτην κα‐ τασκευάζων. ὅτι δὲ καὶ αὐτὸν τὸν διὰ τοῦ ὄφεως ἐνεργήσαντα ὄφιν ἡ | |
| 5 | θεία προσαγορεύει γραφὴ μάρτυς Ἠσαΐας ὁ προφήτης βοῶν· «τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ἐπάξει ὁ Θεὸς τὴν μάχαιραν αὐτοῦ τὴν ἁγίαν, τὴν μεγάλην καὶ τὴν ἰσχυρὰν ἐπὶ τὸν δράκοντα τὸν ὄφιν, τὸν σκολιὸν καὶ ἰσχυρόν, ἐπὶ τὸν δράκοντα τὸν ὄφιν, τὸν φεύγοντα, τὸν | |
| 10 | ἐν τῇ θαλάσσῃ». καὶ ὁ Κύριος δὲ τοῖς ἱεροῖς εἴρηκε μαθηταῖς· »ἰδοὺ δέδωκα ὑμῖν τὴν ἐξουσίαν τοῦ πατεῖν ἐπά‐ νω ὄφεων καὶ σκορπίων καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν δύ‐ ναμιν τοῦ ἐχθροῦ. | |
| 14t | XXXIII | |
| 14 | Τί ἐστι «διηνοίχθησαν οἱ ὀφθαλμοὶ τῶν δύο; | |
| 15 | Ὅτι καὶ πρὸ τῆς βρώσεως οὐ μεμυκότας εἶχον τοὺς ὀφθαλμούς, δῆλον τοῖς προσέχειν ἐθέλουσι· πῶς γὰρ εἶδεν ἡ γύνη τὸ ξύλον, ὅτι καλὸν εἰς βρῶσιν καὶ ἀρεστὸν τοῖς ὀφθαλμοῖς ἰδεῖν, καὶ ὡραῖόν ἐστι τοῦ κατανοῆ‐ σαι, εἰ μὴ ἀνεῳγότας εἶχον τοὺς ὀφθαλμούς; οὐκοῦν τὴν μετὰ τὴν ἁμαρ‐ τίαν αἴσθησιν οὕτω κέκληκεν ἡ θεία γραφή· εὐθὺς γὰρ μετὰ τὴν ἁμαρτίαν | |
| 20 | κεντᾶται τὸ συνειδός. | |
| 21t | XXXIV | |
| 21 | Τί δήποτε τοῦ διαβόλου τὴν ἀπάτην προσενεγκόντος ὁ ὄφις κολάζεται; | |
| Κυρίως μὲν τὴν ἀρὰν τῷ ἐνεργήσαντι προσενήνοχεν ὁ Θεός· ὄφις γὰρ | 34 | |
35 | κἀκεῖνος ὠνόμασται· οὐ ταύτην παρὰ τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων τὴν φύσιν δεξάμενος· ἀγαθὸς γὰρ ἐκτίσθη καὶ ταῖς ἀσωμάτοις συνεδημιουργήθη δυνά‐ μεσιν· ἐπειδὴ δὲ ἑκὼν εἰς πονηρίαν ἀπέκλινε καὶ τῆς τιμῆς ἧς ἐξ ἀρχῆς ἔλαχεν ἐστερήθη καὶ εἰς τὴν γῆν ἀπερρίφη. καὶ αὐτὸ δὲ τὸ ζῷον εἰς ὄνησιν | |
| 5 | τῶν ἀνθρώπων ἐδέξατο τὴν ἀράν· ὁρῶντες γὰρ τὸν ὄφιν ἐπὶ τῆς γῆς συρόμενον τε καὶ ἰλυσσώμενον, τῆς ἀρχαίας ἀρᾶς ἀναμιμνησκόμεθα· καὶ μανθάνομεν ὡς ἡλίκων πρόξενος ἡ ἁμαρτία κακῶν, οὐ μόνον τοῖς ταύτην ἐνεργοῦσιν, ἀλλὰ καὶ τοῖς ὑπουργοῦσι. καὶ αὐτὸς μὲν ὁ ὄφις οὐδεμίαν ἐντεῦθεν δέχεται βλάβην, οὕτω βαδίζειν πεφυκώς· ἐν τῇ φύσει γὰρ ἔχει | |
| 10 | τὸ τοιόνδε τῆς κινήσεως εἶδος· οὐδὲν δὲ τῶν φυσικῶν φορτικὸν εἶναι δοκεῖ. ὁ δὲ ἄνθρωπος πολλὴν ἐντεῦθεν ὠφέλειαν καρποῦται. | |
| 12t | XXXV | |
| 12 | Διὰ τί δὲ τὸν ὄφιν ἐδημιούργησεν ὁ Θεός, ὄργανον αὐτὸν προειδὼς τῆς πονηρίας ἐσόμενον; Τοῦτο ἄν τις εἴποι καὶ περὶ τοῦ ἀνθρώπου· προῄδει γὰρ ὡς καὶ αὐτὸς | |
| 15 | τὴν ἐντολὴν παραβήσεται. ἄλλως τε ῥᾴδιον ἦν τῷ διαβόλῳ, καὶ δι’ ἑτέ‐ ρου θηρίου τὴν ἀπάτην προσενεγκεῖν. | |
| 17t | XXXVI | |
| 17 | Διὰ τί δὲ τὸν διάβολον ἐποίησεν εἰδὼς τοιοῦτον ἐσόμενον; Ὁ Θεὸς πᾶσαν τῶν ἀσωμάτων τὴν φύσιν ἐδημιούργησε, λογικὴν αὐτὴν καὶ ἀθάνατον ἀποφήνας· τοῦ λογικοῦ δὲ τὸ αὐτεξούσιον ἴδιον. τούτων δὲ | |
| 20 | οἱ μὲν τὴν περὶ τὸν ποιητὴν ἐφύλαξαν εὔνοιαν, οἱ δὲ εἰς πονηρίαν ἀπέκ‐ λιναν· τοῦτο δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἀνθρώπων ἔστιν εὑρεῖν· οἱ μὲν γάρ εἰσι τῆς ἀρετῆς ἐρασταί, οἱ δὲ τῆς κακίας ἐργάται. εἰ τοίνυν μέμφεταί τις τῇ τῶν | |
| πονηρῶν δημιουργίᾳ, ἀποστερεῖ ἄρα τῶν τῆς νίκης βραβείων τοὺς τῆς | 35 | |
36 | ἀρετῆς ἀθλητάς· εἰ γὰρ μὴ ἐν τῇ αἱρέσει τῆς γνώμης εἶχον τὸν πόθον τῆς ἀρετῆς, ἀλλὰ ἐμπεφυκὸς τὸ ἄτρεπτον, ἔλαθον ἂν οἱ ἀξιόνικοι τῆς εὐσεβείας ἀγωνισταί· ἐπειδὴ δὲ τὴν αἵρεσιν τῶν ἀγαθῶν καὶ τῶν ἐναν‐ τίων ἔχει ἡ γνώμη, δικαίως καὶ οὗτοι τυγχάνουσι τῶν νικηφόρων στε‐ | |
| 5 | φάνων κἀκεῖνοι δίκας τιννύουσιν ὑπὲρ ὧν κατὰ γνώμην ἐξήμαρτον. | |
| 6t | XXXVII | |
| 6 | Ἀγαθὸν τὸν Θεὸν ὀνομάζοντες, πῶς αὐτῷ περιάπτετε τοσαύτην ἀποτο‐ μίαν; ὠμότητος γὰρ καὶ ἀπηνίας, τὸ διὰ βρῶσιν ὀλίγην τοσαύτην ἐπε‐ νεγκεῖν τιμωρίαν, οὐ τοῖς ἡμαρτηκόσι μόνον, ἀλλὰ καὶ τοῖς ἐξ ἐκείνων βεβλαστηκόσι. | |
| 10 | Πρῶτον πεπεῖσθαι προσήκει τοὺς εὐσεβεῖν προαιρουμένους, ὡς πᾶν ὁτιοῦν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων γινόμενον ἢ κελευόμενον, καὶ ὅσιον καὶ δίκαιον καὶ ἀγαθὸν καὶ φιλάνθρωπον. εἰ γὰρ ταῦτα πάντα ἔχειν αὐτὸν ὁμολογοῦμεν, καὶ τᾶ ὑπ’ αὐτοῦ οἰκονομούμενά τε καὶ προσταττόμενα χρὴ τοιαῦτα εἶναι νομίζειν. ἔπειτα εἰδέναι δεῖ, ὡς πᾶς νόμος, κἂν περὶ | |
| 15 | σμικρῶν τινων διαγορεύῃ τὴν ἴσην ἔχει δύναμιν τῷ τὰ μέγιστα κελεύοντι ποιεῖν ἢ ἀπαγορεύοντι δρᾶν· καὶ διαφερόντως πᾶς θεῖος νόμος. αὐτίκα γοῦν ὁ περιτέμνεσθαι κελεύων, οὐδεμίαν παραβαινόμενος τῷ πέλας ἐρ‐ γάζεται βλάβην. ἀλλ’ ὅμως ὁ νομοθέτης φησίν, ὅτι «πᾶς ἀπερίτ‐ μητος ἄρσην, ὃς οὐ περιτμηθήσεται τῇ ἡμέρᾳ | |
| 20 | τῇ ὀγδόῃ ἐξολοθρευθήσεται». καὶ ἣν ὥρισε τοῖς ἀνδρο‐ φόνοις καὶ τοῖς μοιχοῖς τιμωρίαν, ταύτην καὶ τούτῳ ἐκλήρωσεν. Ἐπειδὴ δὲ εἰκὸς τοὺς δυσωνύμους αἱρετικοὺς ἄντικρυς τῇ παλαίᾳ πολεμοῦντας γραφῇ καὶ τοῦδε κατηγορῆσαι τοῦ νόμου, ἐκ τῆς εὐαγγελικῆς νομοθε‐ σίας τὰς ἀποδείξεις ποιήσομαι· εὑρίσκομεν γὰρ ἐν ἐκείνοις τοῖς νόμοις | |
| 25 | τὸν λάγνως ὁρῶντα γύναιον μοιχείας κρινόμενον· καὶ τὸν εἰκῇ ὀργιζό‐ | |
| μενον, ἔνοχον ὄντα τῇ κρίσει· τὸν δὲ ῥακὰ τὸν ἀδελφὸν ὀνομάζοντα, γρα‐ | 36 | |
37 | φῆς πάλιν ὑπεύθυνον· τὸν δὲ μωρὸν ἀποκαλοῦντα, τῆς γεέννης ἄξιον· καὶ τὸν ὀμνύντα, κἂν ἀληθεύων ὀμνύῃ, τῆς διαβολικῆς ὄντα συμμορίας. τί δή ποτε τοίνυν τοῦτον μὲν ἀγαθὸν ὀνομάζουσιν, ἀπηνῆ δὲ τὸν τῆς παλαιᾶς νομοθέτην; ταῦτα γὰρ ἐκείνων κατὰ τὸν τούτων ὅρον ὠμότερα. | |
| 5 | ἀλλὰ τῆς ἐκείνων ταῦτα βλασφημίας τολμᾶν· ἡμεῖς δὲ κἀκείνους καὶ τού‐ τους τοὺς νόμους ἑνὸς ἴσμεν Θεοῦ· τὸ δὲ διάφορον ἡ τῶν νομοθετουμένων ποιότης εἰργάσατο. οἷα γὰρ σοφὸς διδάσκαλος τοῖς μὲν ἀτελέσι τὰ ἀτελῆ, τοῖς δὲ τελείοις τὰ τέλεια προσενήνοχε. πρὸς δὲ τούτοις σκοπητέον καὶ τοῦτο, ὡς τοῖς πρώτοις παραβαίνουσι τοὺς νόμους ἐπιφέρονται δίχα | |
| 10 | συγγνώμης τιμωρίαι, ὥστε τοὺς ἄλλους ὁρῶντας τὴν κόλασιν μὴ τολμᾶν τὴν παράβασιν. τοῦτο καὶ ἐπὶ τῆς τοῦ σαββάτου νομοθεσίας ἐγένετο· τὸν γὰρ ἐν σαββάτῳ τὰ ξύλα συλλέξαι τετολμηκότα, καὶ πρῶτον τὸν περὶ τούτου παραβεβηκότα νόμον, ἅπας κατέλευσεν ὁ λαός· τοῦ Θεοῦ τοῦτο προστεταχότος, ἵνα αὐτουργοὶ τῆς τιμωρίας γενόμενοι φρίττωσι | |
| 15 | τὴν παρανομίαν, ὡς τὴν τιμωρίαν ἐπάγουσαν. χρόνῳ δὲ ὕστερον, πολλῶν τὸν περὶ τοῦ σαββάτου παραβεβηκότων νόμον, μακροθύμως ὁ νομοθέτης ἤνεγκε τὴν παράβασιν· οὕτω τὸν Κάϊν πρῶτον πεφονευκότα ταῖς ἀνηκέσ‐ τοις ὑπέβαλε τιμωρίαις, ἵνα τοὺς ἐπ’ ἐκείνου καὶ μετ’ ἐκεῖνον γεγενημέ‐ νους δεδίξηται τὰ παραπλήσια μὴ τολμᾶν. πολλῶν δὲ ὕστερον ἀνδρο‐ | |
| 20 | φόνων γεγενημένων, οὐ παραυτίκα τὰς τιμωρίας ἐπήγαγεν· ἔδει τοίνυν καὶ τὸν Ἀδὰμ πρῶτον δεξαμένον νόμον καὶ νόμον κουφότατον· τῶν παν‐ τοδαπῶν γὰρ αὐτῷ καρπῶν ἐδεδώκει τὴν ἀφθονίαν, ἑνὸς δὲ μόνου τὴν ἐδωδὴν ἀπηγορεύκει δοῦναι δίκην τοῦ πλημμελήματος εἰς ὠφέλειαν τοῦ γένους. εἰ δὲ δυσόργητος ὤν, ὡς ὁ δυσώνυμος ἔφη Μαρκίων, διὰ βρῶσιν | |
| 25 | ὀλίγην τὴν τοῦ θανάτου τιμωρίαν ἐπήνεγκε, πῶς ἁπάντων ἀνθρώπων | 37 |
38 | εἰς ἀσέβειαν καὶ παρανομίαν ἐσχάτην ἐξωκειλάντων, οὐ πανωλεθρίαν ἐπήνεγκεν, ἀλλὰ τὸν υἱὸν ἔδωκεν καὶ τὴν διὰ σταυροῦ καὶ πάθους ἐδωρή‐ σατο σωτηρίαν; καὶ ταῦτα λέγω πρὸς τοὺς οἰομένους ὀργῇ τινι ταῦτα δεδρακέναι τὸν τῶν ὅλων Θεὸν καὶ ἀγνοοῦντας τὸ τῆς οἰκονομίας μυστή‐ | |
| 5 | ριον· δῆλον γὰρ οἶμαι τοῖς τὰ θεῖα πεπαιδευμένοις ὡς οὐδὲν ἐκ μεταμελείας ποιεῖν εἴωθε ὁ τῶν ὅλων Θεός· τοῦτο γὰρ δὴ τὸ πάθος ἴδιον τῶν τρεπτὴν ἐχόντων τὴν φύσιν, καὶ νῦν μὲν τούτοις, νῦν δὲ ἐκείνοις ἀρεσκομένων, καὶ τὸ μέλλον ἔσεσθαι παντάπασιν ἀγνοούντων. ὁ δὲ τῶν ὅλων Θεὸς ἄτρεπτον μὲν ἔχει τὴν φύσιν· οἶδε δὲ ὡς ἤδη γεγενημένα τὰ μήπω γεγε‐ | |
| 10 | νημένα· αὐτίκα γοῦν καὶ τὰ κατὰ τὸν Ἀδὰμ προορῶν καὶ προγινώσκων ὡς θνητὸς γενήσεται τὴν ἐντολὴν παραβάς, τοιαύτην αὐτοῦ καὶ τὴν φύσιν προκατεσκεύασεν· εἰς ἄρρεν γὰρ καὶ θῆλυ τοῦ σώματος ἐσχημάτισε τὴν διάπλασιν· τῶν δὲ θνητῶν, καὶ παιδοποιΐας δεομένων εἰς τὴν τοῦ γένους διαμονήν, ἡ τοιαύτη τῶν σωμάτων κατασκευή· ἡ γὰρ ἀθάνατος | |
| 15 | φύσις οὐ δεῖται τοῦ θήλεος· τούτου χάριν ὁ ποιητὴς ὁμοῦ τὸν τῶν ἀσω‐ μάτων παρήγαγεν ἀριθμόν· τῶν δὲ θνητῶν ζῴων ἀνὰ δύο καθ’ ἕκαστον ἐδημιούργησε γένος, ἄρσεν καὶ θῆλυ· καὶ τῆς αὐξήσεως αὐτοῖς τὴν εὐλο‐ γίαν ἐπήνεγκεν· «αὐξάνεσθε, γάρ φησιν, καὶ πληθύνεσ‐ θε»· οὕτω καὶ τὸν ἄνθρωπον διέπλασεν ἄρσεν καὶ θῆλυ καὶ τὴν | |
| 20 | αὐτὴν αὐτοῖς ἔδωκεν εὐλογίαν, «αὐξάνεσθε καὶ πληθύ‐ νεσθε καὶ πληρώσατε τὴν γῆν καὶ κατακυριεύσατε αὐτῆς». ταῦτα τοίνυν προορῶν ὁ τῶν ὅλων Θεός, οὐ μόνον αὐτοὺς οὕτω διέπλασεν, ἀλλὰ καὶ τὸν ἐπὶ τῆς βρώσεως αὐτοῖς δέδωκε νόμον· »ἰδού, γάρ φησι, δέδωκα ὑμῖν πάντα χόρτον σπό‐ | |
| 25 | ριμον σπεῖρον σπέρμα ὅ ἐστιν ἐπάνω πάσης τῆς | |
| γῆς καὶ πᾶν ξύλον ὃ ἔχει ἐν ἑαυτῷ καρπὸν σπέρ‐ | 38 | |
39 | ματος σπόριμον, ὑμῖν ἔσται εἰς βρῶσιν, καὶ πᾶσι τοῖς θηρίοις τῆς γῆς, καὶ πᾶσι τοῖς πετει‐ νοῖς τοῦ οὐρανοῦ, καὶ παντὶ ἑρπετῷ ἕρποντι ἐπὶ τῆς γῆς ὃ ἔχει ἐν ἑαυτῷ ψυχὴν ζωῆς· καὶ | |
| 5 | πάντα χόρτον χλωρὸν ὑμῖν δέδωκα εἰς βρῶσιν». ταῦτα γὰρ πρὸ τῆς ἐντολῆς πρὸς τὸν Ἀδὰμ ὁ τῶν ὅλων ἔφη Θεός· θνητῶν δὲ ἡ βρῶσις, ἀθάνατος γὰρ φύσις οὐ δεῖται τροφῆς. καὶ τοῦτο διδάσκων ὁ Κύριος ἔφη, ὅτι «μετὰ τὴν ἀνάστασιν οὔτε γαμοῦ‐ σιν οὔτε γαμίσκονται, ἀλλ’ εἰσὶν ὡς ἄγγελοι | |
| 10 | ἐν τοῖς οὐρανοῖς». οὐ τοίνυν ὀργῆς ἡ τιμωρία, ἀλλ’ οἰκονομία σοφίας μεγίστης· ἵνα γὰρ μισῇ τὴν ἁμαρτίαν τῶν ἀνθρώπων τὸ γένος, ὡς αἰτίαν θανάτου γεγενημένην, μετὰ τὴν παράβασιν τῆς ἐντολῆς ἐπι‐ φέρει τοῦ θανάτου τὴν ψῆφον ὁ πάνσοφος. τούτῳ μὲν τὸ περὶ τὴν ἁμαρ‐ τίαν μηχανώμενος μῖσος, προευτρεπίζων δὲ τῷ γένει τῆς σωτηρίας τὸ | |
| 15 | φάρμακον, τὸ διὰ τῆς τοῦ μονογενοῦς ἐνανθρωπήσεως, τὴν ἐκ νεκρῶν ἀνάστασιν καὶ τὴν ἀθανασίαν πραγματευσάμενον. τί δὲ ἀπηνὲς ἡ ἀπό‐ φασις ἔχει, «γῆ εἶ καὶ εἰς γῆν ἀπελεύσῃ»; ἀπὸ γῆς σε, φησίν, ἔπλασα, καὶ εἰς ἀμείνω πολλῷ μετεσκεύασα φύσιν· ἐπειδὴ δὲ φυλάξαι μου τὴν ἐντολὴν οὐκ ἐθέλησας, πρὸς τὴν προτέραν ἐπάνελθε | |
| 20 | φύσιν. ἀνθ’ ὅτου δὲ σμικρὸν εἶναι δοκεῖ τὸ ἁμάρτημα; πάντων αὐτῷ τῶν φυτῶν ἐδεδώκει τὴν ἐξουσίαν, ἑνὸς δὲ μόνου τὴν ἐδωδὴν ἀπηγορεύ‐ κει. ὁ δὲ τὰ ἄλλα πάντα καταλιπών, τοῦτον καὶ πρῶτον καὶ μόνον ἐτρύ‐ γησε τὸν καρπόν· τοῦτο γὰρ αὐτῷ καὶ ὁ δεσπότης Θεὸς ἐμέμψατο· «τίς, | |
| γάρ φησιν, ἀνήγγειλέ σοι ὅτι γυμνὸς εἶ, εἰ μὴ ἀπὸ | 39 | |
40 | τοῦ ξύλου οὗ ἐνετειλάμην σοι τούτου μόνου μὴ φαγεῖν, ἀπ’ αὐτοῦ ἔφαγες»; δεδήλωκε δὲ τοῦτο καὶ ὁ διάβολος δι’ ὧν ἔφη τῇ Εὔᾳ· «τί ὅτι εἶπεν ὁ Θεός, οὐ μὴ φάγητε ἀπὸ παντὸς ξύλου τοῦ ἐν τῷ παραδεί‐ | |
| 5 | σῳ»; εἰ δὲ εἶδεν ἐδηδοκότας, οὐκ ἂν ᾠήθη περὶ πάντων αὐτοὺς τῶν δένδρων εἰληφέναι τὴν ἐντολήν. οὐ σμικρὰ τοιγαροῦν ἡ παράβασις· πρώ‐ του γὰρ μετέλαβον οὗ μόνου μὴ μετασχεῖν ἐκελεύσθησαν. | |
| 8t | XXXVIII | |
| 8 | Τίνος ἕνεκα τοῦ Θεοῦ εἰρηκότος, «ᾗ δ’ ἂν ἡμέρᾳ φάγῃ ἀπὸ τοῦ ξύλου θανάτῳ ἀποθανῇ», οὐκ εὐθὺς ἀπέθανε τὴν ἐντολὴν παρα‐ | |
| 10 | βάς; Ἐναντία αὕτη κατηγορία· πρὸ βραχέος γὰρ ἀπηνῆ τὸν Θεὸν ἀποκαλοῦν‐ τες, νῦν αὐτοῦ φιλανθρωπίαν κατηγορεῖτε· ὑμνεῖν δὲ μᾶλλον ἐχρῆν, ἀλλ’ οὐ κατηγορεῖν τῆς ἀγαθότητος τοῦ Θεοῦ. εἴωθε γὰρ μείζονα μὲν ἀπειλεῖν, ἐλάττους δὲ τῶν ἀπειλῶν τὰς τιμωρίας ἐπάγειν· καὶ τοῦτο πολλαχῇ | |
| 15 | ἔστιν εὑρεῖν παρὰ τῇ θείᾳ γραφῇ· ἐνταῦθα μέντοι τὸν τῆς θνητότητος ὅρον ὠνόμασε θάνατον· οὕτω γὰρ καὶ ὁ Σύμμαχος ἡρμήνευσεν «ᾗ δ’ ἂν ἡμέρᾳ φάγῃ ἀπὸ τοῦ ξύλου, θνητὸς ἔσῃ». μετὰ γὰρ δὴ τὴν θείαν ἀπόφασιν, καθ’ ἑκάστην, ὡς ἔπος εἰπεῖν, ἡμέραν τὸν θάνατον προσεδέχετο· οὕτως οἱ πεπιστευκότες τῷ δεσπότῃ Χριστῷ, καὶ σφαττό‐ | |
| 20 | μενοι, ζῶσι προσμένοντες τὴν ἀνάστασιν καὶ τὴν τῶν οὐρανῶν βασι‐ λείαν. «τῇ γὰρ ἐλπίδι ἐσώθημεν». | |
| 22t | XXXIX | |
| 22 | Τοὺς χιτῶνας τοὺς δερματίνους τί νοητέον; | |
| Οἱ μὲν ἀλληγορηταὶ τὴν θνητὴν σάρκα φασὶ τὰ δέρματα· ἄλλοι δέ τινες | 40 | |
41 | ἀπὸ φλοιῶν δένδρων τούτους κατεσκευᾶσθαι εἰρήκασιν. ἐγὼ δέ γε οὐδέ‐ τερον τούτων προσίεμαι· τὸ μὲν γὰρ περίεργον, τὸ δὲ ἄγαν μυθῶδες. τῆς γὰρ θείας γραφῆς καὶ πρὸ τῆς ψυχῆς τὸ σῶμα διαπεπλᾶσθαι φησά‐ σης, πῶς οὐ μυθῶδες τὸ λέγειν μετὰ τὴν παράβασιν τῆς ἐντολῆς σάρκα | |
| 5 | αὐτοὺς εἰληφέναι θνητήν; τὸ δέ γε πολυπραγμονεῖν, πόθεν τῷ Θεῷ δέρ‐ ματα, καὶ διὰ τοῦτο καινὸν εἶδος περιβολαίων ἐπινοεῖν, περιττὸν εἶναί μοι δοκεῖ. χρὴ τοίνυν στέργειν τὰ γεγραμμένα καὶ εἰδέναι ὡς οὐδὲν ἄπορον τῷ τῶν ὅλων δημιουργῷ, καὶ θαυμάζειν αὐτοῦ τὴν ἄπειρον ἀγαθότητα, ὅτι καὶ παραβεβηκότων ἐπιμελεῖται, καὶ δεηθέντων περιβολαίων οὐ περι‐ | |
| 10 | εῖδε γυμνούς. | |
| 11t | XL | |
| 11 | Τί ἐστι τὸ «ἰδοὺ γέγονεν Ἀδὰμ ὡς εἷς ἐξ ἡμῶν»; Ἐπειδὴ ὁ διάβολος εἶπεν «ἔσεσθε ὡς θεοὶ γινώσκοντες καλὸν καὶ πονηρὸν», ἐδέξατο δὲ τοῦ θανάτου τὸν ὅρον τὴν ἐντολὴν παραβάς, εἰρωνικῶς τοῦτο εἴρηκεν ὁ τῶν ὅλων Θεός, δεικνὺς | |
| 15 | τῆς διαβολικῆς ἐπαγγελίας τὸ ψεῦδος· μεταλαβεῖν δὲ αὐτὸν τοῦ καρποῦ τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς διεκώλυσεν, οὐ φθονῶν αὐτῷ τῆς ἀθανάτου ζωῆς, ἀλλὰ τῆς ἁμαρτίας ἐπέχων τὸν δρόμον· ἰατρεία τοίνυν ὁ θάνατος, οὐ τιμωρία· ἐπέχει γὰρ τῆς ἁμαρτίας τὴν ὁρμήν· «ὁ γὰρ ἀποθανών, φησί, δεδικαίωται ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας». καταντικρὺ | |
| 20 | δὲ αὐτὸν τοῦ παραδείσου διάγειν προσέταξεν, ἵνα τῆς ἀλύπου βιοτῆς | |
| εἰς μνήμην ἐρχόμενος, μισῇ τὴν ἁμαρτίαν ὡς πρόξενον τῆς ἐπιπόνου ζωῆς. | 41 | |
42(1t) | XLI | |
| 1 | Εἰ ἐλυπήθη ὁ Κάϊν μὴ δεχθέντων τῶν παρ’ αὐτοῦ προσενεχθέντων, δῆλον ὅτι μετεμελήθη· τῶν γὰρ μεταμελουμένων ἡ λύπη. Ἠνίασεν αὐτὸν οὐχ ἡ αὐτοῦ πλημμέλεια, ἀλλ’ ἡ τοῦ ἀδελφοῦ εὐπραξία· τοῦτο γὰρ καὶ ὁ Ἀκύλας ᾐνίξατο· ἔφη δὲ οὕτως· «καὶ ὀργίλον τῷ | |
| 5 | Κάϊν σφόδρα, καὶ ἔπεσε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ. καὶ εἶπε Κύριος πρὸς Κάϊν εἰς τί ὀργίλον σοι»; | |
| 7t | XLII | |
| 7 | Ποῖον σημεῖον ἔθετο τῷ Κάϊν ὁ Θεός; Αὐτὸς ὁ τοῦ Θεοῦ ὅρος σημεῖον ἦν, κωλύων αὐτὸν ἀναιρεθῆναι· καὶ αὐτὸς δὲ τῶν μελῶν ὁ κλόνος ἐπίσημον αὐτὸν καὶ δῆλον εἰργάζετο. | |
| 10t | XLIII | |
| 10 | Τίνα ὁ Κάϊν ἔσχε γυναῖκα; Δῆλον ὅτι τὴν ἀδελφήν· οὐκ ἦν δὲ τοῦτο τηνικαῦτα κατηγορία, οὐδενὸς ἀπαγορεύοντος νόμου. ἄλλως τε οὐδὲ οἷόν τε ἦν ἄλλως αὐξηθῆναι τὸ γένος· ἠβουλήθη δὲ ὁ Θεὸς ἐξ ἑνὸς ἀνδρὸς καὶ μιᾶς γυναικὸς ἅπαντα συστῆ‐ σαι τῶν ἀνθρώπων τὰ ἔθνη· πρῶτον ἵνα τὸ ταὐτὸν τῆς φύσεως γινώσ‐ | |
| 15 | κωσιν, ὡς ἐξ ἑνὸς ζεύγους βεβλαστηκότες· ἔπειτα καὶ εἰς ὁμόνοιαν συνάπ‐ τωνται, ὡς ἐκ μιᾶς ῥίζης ἠνθηκότες. εἰ γὰρ καὶ τούτων παρὰ τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων πρυτανευθέντων μυρίαι τολμῶνται σφαγαί, τί οὐκ ἂν ἔδρασαν εἰ ἐκ διαφόρων βεβλαστηκέναι πατέρων ᾠήθησαν; τούτου χάριν ἕνα μὲν | |
| ἐκ τῆς γῆς διέπλασεν ἄνδρα, ἐκ δὲ τούτου μίαν ἐδημιούργησε γυναῖκα· | 42 | |
43 | ἐκ δὲ τούτων πᾶσαν τὴν οἰκουμένην τοῦ γένους ἐπλήρωσε. διὰ τήνδε τοίνυν τὴν αἰτίαν, συνεχώρησεν ἐν ἀρχῇ τῶν ἀδελφῶν τὴν ἐπιμιξίαν, ἐπειδὴ δὲ ηὐξήθη τὸ γένος, ὡς παράνομον τοῦτον ἀπαγορεύει τὸν γάμον. διά τοι τοῦτο σὺν τῷ Νῶε καὶ τοῖς υἱέσι, καὶ τὰς ἐκείνων γυναῖκας διέσω‐ | |
| 5 | σεν ἐν τῇ κιβωτῷ, ἵνα ταῖς ἀνεψιαῖς οἱ ἐκείνων συναφθῶσι παῖδες. | |
| 6t | XLIV | |
| 6 | Τίνας ἀνεῖλεν ὁ Λάμεχ; Οὐ δύο καθά τινες ὑπειλήφασιν, οὐδὲ τὸν Κάϊν ὡς ἕτεροι μεμυθολογήκασιν, ἀλλ’ ἕνα καὶ τοῦτον νέον· «ἄνδρα, γάρ φησιν, ἀπέκτεινα εἰς τραῦμα ἐμοὶ καὶ νεανίσκον εἰς μώλωπα ἐμοί»· του‐ | |
| 10 | τέστιν ἄνδρα νέαν ἄγοντα τὴν ἡλικίαν. διέφυγε μέντοι τὴν τιμωρίαν διὰ τὴν τῆς ἁμαρτίας ὁμολογίαν· καὶ καθ’ ἑαυτοῦ τὴν ψῆφον ἐξενεγκών, τὴν θείαν διεκώλυσε ψῆφον. | |
| 13t | XLV | |
| 13 | Ποῦ μετατέθεικε τὸν Ἐνὼχ ὁ τῶν ὅλων Θεός; Οὐ δεῖ ζητεῖν τὰ σεσιγημένα· στέργειν δὲ προσήκει τὰ γεγραμμένα. ἐγὼ | |
| 15 | δὲ οἶμαι τοῦτο πεποιηκέναι τὸν τῶν ὅλων Θεὸν εἰς ψυχαγωγίαν τῶν τῆς ἀρετῆς ἀθλητῶν· ἐπειδὴ γὰρ ὁ Ἄβελ πρῶτος γεγονὼς τῆς δικαιοσύνης καρπὸς πρόωρός τε καὶ πρόρριζος ἐξεκόπη, ἐλπὶς δὲ τῆς ἀναστάσεως οὐδέπω τοὺς ἀνθρώπους ἐψυχαγώγει· μετέθηκεν «εὐαρεστήσαντα τὸν Ἐνὼχ» ὁ τῶν ὅλων Θεός, καὶ τῆς τῶν θνητῶν ἐχώρισε βιοτῆς, ἵνα | |
| 20 | ἕκαστος τῶν εὐσεβεῖν προαιρουμένων λογίζηται, οἷα δὴ λόγῳ τετιμημένος, ὡς ὁ τοῦτον τετιμηκώς, ἀγέραστον οὐκ ἐάσει τὸν Ἄβελ, ἅτε δὴ δίκαιος ὢν καὶ δικαίως ἰθύνων τὰ σύμπαντα. τούτου δὴ χάριν, τὸν μὲν παρεῖδεν | |
| ἀναιρούμενον, τὸν δὲ μετατέθεικεν ἵνα τῇ ἀναρρήσει τῇ τούτου μηνύσῃ | 43 | |
44 | τὴν ἐσομένην ἀνάστασιν· ὁ γὰρ κατὰ τόνδε τὸν βίον τῶν τῆς ἀρετῆς μὴ τετυχηκὼς ἀντιδόσεων, δῆλον ὡς ἐν ἑτέρῳ τούτων ἀπολαύσεται βίῳ. | |
| 3t | XLVI | |
| 3 | Τί δή ποτε τοῦ Ἀδὰμ ἡμαρτηκότος Ἄβελ ὁ δίκαιος ἐτελεύτησε πρῶτος; Σαθρὸν ἠβουλήθη γενέσθαι τὸν τοῦ θανάτου θεμέλιον· εἰ γὰρ Ἀδὰμ πρό‐ | |
| 5 | τερος ἐτελεύτησεν ἔσχεν ἂν ἐκεῖνος ἰσχυρὰν τὴν κρηπῖδα, πρῶτον νεκρὸν τὸν ἡμαρτηκότα δεξάμενος· ἐπειδὴ δὲ τὸν ἀδίκως ἀνῃρημένον ἐδέξατο πρῶτον, σφαλερὸν τὸ θεμέλιον ἔχει. | |
| 8t | XLVII | |
| 8 | Τίνας υἱοὺς τοῦ Θεοῦ κέκληκεν ὁ Μωϋσῆς; Ἐμβρόντητοί τινες καὶ ἄγαν ἠλίθιοι ἀγγέλους τούτους ὑπέλαβον, τῆς | |
| 10 | οἰκείας ἴσως ἀκολασίας ἀπολογίαν σχήσειν ἡγούμενοι, εἰ τῶν ἀγγέλων τοιαῦτα κατηγοροῖεν. ἔδει δὲ αὐτοὺς ἀκοῦσαι τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων λέγον‐ τος· «οὐ μὴ καταμείνῃ τὸ πνεῦμά μου ἐν τοῖς ἀν‐ θρώποις τούτοις εἰς τὸν αἰῶνα, διὰ τὸ εἶναι αὐτοὺς σάρκας· ἔσονται δὲ αἱ ἡμέραι αὐτῶν | |
| 15 | ἕκατον εἴκοσι ἔτη»· καὶ συνιδεῖν ἐντεῦθεν, ὡς οὔτε σάρκας ἔχει τῶν ἀσωμάτων ἡ φύσις, οὔτε χρόνῳ ῥητῷ περιωρισμένην ἔχουσι τὴν ζωήν· ἀθάνατοι γὰρ ἐκτίσθησαν. καὶ τὰ ἑξῆς δὲ τὴν αὐτὴν ἔχει διά‐ νοιαν· «ἰδών, γάρ φησι, Κύριος ὁ Θεὸς ὅτι ἐπληθύν‐ θησαν αἱ κακίαι τῶν ἀνθρώπων ἐπὶ τῆς γῆς καὶ | |
| 20 | πᾶς τις διανοεῖται ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ ἐπιμελῶς ἐπὶ τὰ πονηρὰ πάσας τᾶς ἡμέρας καὶ ἐνεθυμήθη ὁ Θεὸς ὅτι ἐποίησε τὸν ἄνθρωπον ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ | |
| εἶπεν ὁ Θεός· ἀπαλείψω τὸν ἄνθρωπον ὃν ἐποίη‐ | 44 | |
45 | σα ἀπὸ προσώπου τῆς γῆς, ἀπὸ ἀνθρώπου ἕως κτήνους καὶ ἀπὸ ἑρπετῶν ἕως πετεινῶν τοῦ οὐ‐ ρανοῦ, ὅτι ἐνεθυμήθην ὅτι ἐποίησα αὐτούς». καὶ τῷ Νῶε πάλιν ἔφη· «καιρὸς παντὸς ἀνθρώπου ἥκει | |
| 5 | ἐναντίον μου, ὅτι ἐπλήσθη ἡ γῆ ἀδικίας ἀπ’ αὐ‐ τῶν· καὶ ἰδοὺ καταφθείρω αὐτοὺς καὶ τὴν γῆν». ταῦτα δὲ πάντα ἀνθρώπους εἶναι δηλοῖ, τοὺς τὸν παράνομον βίον ἠγα‐ πηκότας. εἰ δὲ ἄγγελοι ταῖς τῶν ἀνθρώπων ἐπεμίγησαν θυγατράσιν, ἠδίκηνται μὲν οἱ ἄνθρωποι παρὰ τῶν ἀγγέλων· βίᾳ γὰρ δηλονότι τὰς | |
| 10 | τούτων θυγατέρας διέφθειραν· ἠδίκηνται δὲ καὶ παρὰ τοῦ πεποιηκότος Θεοῦ, ὑπὲρ ἀγγέλων λελαγνευκότων αὐτοὶ κολαζόμενοι. ἀλλὰ ταῦτα οὐδὲ αὐτὸν οἶμαι φάναι τολμῆσαι τὸν τοῦ ψεύδους πατέρα· διὰ πολλῶν γὰρ ἐδίδαξεν ἡ θεία γραφὴ καὶ ἀνθρώπους ἡμαρτηκέναι καὶ κατ’ ἀνθρώ‐ πων ἐξενηνέχθαι τὴν θείαν ψῆφον· ποιεῖ δὲ τοῖς πολλοῖς τὴν ἄγνοιαν | |
| 15 | τὸ παρέργως ἀναγινώσκειν τὴν θείαν γραφήν· εἰρηκὼς γὰρ ὁ συγγραφεύς, ὅπως ἐκ μὲν τοῦ Ἀδὰμ ὁ Σὴθ ἐγεννήθη, ἐκ δὲ τοῦ Σὴθ ὁ Ἐνώς, προσέθηκεν, «οὗτος ἤλπισεν ἐπικαλεῖσθαι τὸ ὄνομα Κυρίου τοῦ Θεοῦ». ὁ δὲ Ἀκύλας οὕτως τοῦτο ἡρμήνευσεν· »τότε ἤρχθη τοῦ καλεῖν ἐν ὀνόματι Κυρίου»· αἰνίττεται δὲ ὁ | |
| 20 | λόγος, ὡς διὰ τὴν εὐσέβειαν οὗτος πρῶτος τῆς θείας προσηγορίας τετύχηκε καὶ ὑπὸ τῶν συγγενῶν ὠνομάσθη Θεός· ὅθεν οἱ ἐκ τούτου φύντες υἱοὶ Θεοῦ ἐχρημάτιζον· ὥσπερ δὴ καὶ ἡμεῖς ἐκ τῆς τοῦ δεσπότου Χριστοῦ προσηγο‐ ρίας χριστιανοὶ καλούμεθα. εἰ δέ τις ταύτην οὐ δέχεται τὴν διάνοιαν, διὰ τὸ τὸν Ἀκύλαν οὕτως ἡρμηνευκέναι, ἀκουσάτω τοῦ Θεοῦ διὰ Δαβὶδ τοῦ | |
| 25 | προφήτου λέγοντος· «ἐγὼ εἶπα, θεοί ἐστε, καὶ υἱοὶ | |
| Ὑψίστου πάντες». καὶ «ὁ Θεὸς ἔστη ἐν συνα‐ | 45 | |
46 | γωγῇ θεῶν, ἐν μέσῳ δὲ θεοὺς διακρινεῖ». οὕτω δὲ ὀνομάζει τοὺς ἄρχοντας, ὡς δηλοῖ τὰ ἑξῆς, «ἕως πότε κρί‐ νετε ἀδικίαν καὶ πρόσωπα ἁμαρτωλῶν λαμ‐ βάνετε; κρίνατε ὀρφανῷ καὶ πτωχῷ, ταπεινὸν | |
| 5 | καὶ πένητα δικαιώσατε» καὶ τὰ ἑξῆς· καὶ αὖθις «Θεὸς θεῶν Κύριος ἐλάλησε καὶ ἐκάλεσε τὴν γῆν». τούτων αὐτῶν δηλονότι τῶν χάριτι τῆς προσηγορίας ταύτης ἠξιωμένων· οὕτω καὶ ὁ νομο‐ θέτης ἔφη, «θεοὺς οὐ κακολογήσεις καὶ ἄρχοντας τοῦ λαοῦ σου οὐκ ἐρεῖς κακῶς»· κἀκεῖνοι τοίνυν ὡς εὐσε‐ | |
| 10 | βεῖς ὠνομάσθησαν υἱοὶ τοῦ Θεοῦ. κεχώριστο γὰρ τοῦ Σὴθ τὸ γένος καὶ οὐκ ἐπεμίγνυτο τοῖς ἐκ τοῦ Κάϊν, διὰ τὴν ἐπενεχθεῖσαν αὐτῷ παρὰ τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων ἀράν. ἀλλὰ χρόνου συχνοῦ διελθόντος—μετὰ πλείονα γὰρ ἢ δισχίλια ἔτη τὸν κατακλυσμὸν ἐπήγαγεν ὁ Θεός—, εὐειδεῖς θεασάμενοι τῆς τοῦ Κάϊν συγγενείας τὰς θυγατέρας καὶ καταθελχθέντες, ὡς εἰκός, | |
| 15 | τοῖς παρ’ αὐτῶν ἐπινοηθεῖσι μουσικοῖς ὀργάνοις—ὁ γὰρ Ἰουβὰλ ἐξ αὐτῶν ἀνθήσας ψαλτήριον καὶ κιθάραν κατέδειξεν—, ἐπεμίγησαν αὐταῖς καὶ διέφ‐ θειραν τὴν οἰκείαν εὐγένειαν· καὶ τὰ αὐτὰ τοῖς ἰσραηλίταις ὑπέμειναν, οἳ ταῖς τῶν μαδιανιτῶν θυγατράσι μιγέντες καὶ τῆς ἐκείνων δυσσεβείας μετέσχον, καὶ θεήλατον τιμωρίαν ἐδέξαντο. περὶ τούτων καὶ ὁ θεῖος ἔφη | |
| 20 | Δαβίδ, «καὶ ἐμίγησαν ἐν τοῖς ἔθνεσι καὶ ἔμαθον τὰ ἔργα αὐτῶν, καὶ ἐδούλευσαν τοῖς γλυπτοῖς αὐτῶν». οὕτως οἱ ἐκ τοῦ Σὴθ τὸ γένος κατάγοντες, πάλαι μὲν ὡς ἀρετῆς ἐπιμελούμενοι υἱοὶ Θεοῦ ἐχρημάτιζον· ὑπὸ δὲ τῆς ὥρας τῶν ἀνο‐ σίων γυναικῶν δελεασθέντες, συνέχεαν μὲν διακεκριμένα τὰ γένη, καρπὸν | |
| 25 | δὲ κληρονομίας τὴν πανωλεθρίαν ἐδέξαντο. ἐκεῖνο μέντοι ἐπισημήνασθαι | |
| χρή, ὡς οὐχ ἁπλῶς αὐτῶν ἁμαρτίαν ὁ θεῖος λόγος κατηγορεῖ, ἀλλὰ τὴν | 46 | |
47 | μετ’ ἐπιμελείας καὶ σπουδῆς παρανομίαν. τοῦτο γὰρ δηλοῖ τὸ «πᾶς τις διανοεῖται ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ ἐπιμελῶς ἐπὶ τὰ πονηρὰ πάσας τὰς ἡμέρας»· οἱ μὲν γὰρ δυσχεραίνον‐ τες τῆς ἁμαρτίας τὴν προσβολήν, ἡττώμενοι δὲ διὰ τὴν τοῦ νοῦ ῥαθυ‐ | |
| 5 | μίαν τῇ πονηρίᾳ, εἶθ’ ὕστερον ἀλγοῦντες καὶ στένοντες, ἔχουσί τινα μετρίαν ἁμῆ γέ πῃ παραίτησιν· οἱ δὲ εἰς ἀκολασίαν καὶ πονηρίαν παντά‐ πασιν ἀποκλίνοντες, καὶ δοῦλον τῶν παθῶν τὸν λογισμὸν ἀποφαίνοντες, ὥστε καὶ προσεπινοεῖν ἑτέρας κακίας ἰδέας, καὶ τοῦτο οὐχ ἅπαξ ἢ δίς, ἀλλὰ παρὰ πάντα τὸν βίον, ποίας ἄξιοι συγγνώμης; ποία δὲ κόλασις | |
| 10 | οὐ σμικρὰ τοῖς οὕτω σφᾶς αὐτοὺς ἐκδεδωκόσιν εἰς ὄλεθρον; | |
| 11t | XLVIII | |
| 11 | Τίνας καλεῖ γίγαντας ἡ θεία γραφή; Τινές φασι τοὺς ἔτη πολλὰ βεβιωκότας· τινὲς δὲ τοὺς θεομισεῖς καὶ ἀντι‐ θέους ἀνθρώπους. οἱ δὲ ταῦτα οὕτω νενοηκότες οὔ φασι τούτους μείζονα τῶν ἄλλων ἀνθρώπων σώματα ἐσχηκέναι. ἐγὼ δὲ ὅταν ἀκούσω τῆς | |
| 15 | θείας γραφῆς λεγούσης περὶ τοῦ Ἐνὰκ ὅτι «ἀπόγονος ἦν τῶν γιγάντων», καὶ περὶ τοῦ Ὢγ ὅτι «ἡ κλίνη αὐτοῦ ἦν σιδηρᾶ, ἐννέα πήχεων τὸ μῆκος καὶ τεσσάρων πήχεων τὸ εὖρος», καὶ ὅτι οὗτος «ἐκ τῶν ῥαφαῒν ὑπε‐ λείφθη»· καὶ τῶν κατασκόπων διηγουμένων ὅτι «ἦμεν ἐνώ‐ | |
| 20 | πιον αὐτῶν ὡσεὶ ἀκρίδες», καὶ τοῦ Θεοῦ βεβαιοῦντος τοὺς λόγους καὶ λέγοντος ὅτι «παραδέδωκά σοι τὸν ἀμορ‐ ραῖον, οὗ τὸ ὕψος ἦν ὡς κέδρου, καὶ ἰσχυρὸς ἦν ὡς δρῦς», καὶ περὶ τοῦ Γολιὰδ ὅτι «τεσσάρων πήχεων καὶ σπιθαμῆς τὸ μῆκος εἶχεν», ἡγοῦμαι γεγενῆσθαι τινὰς | |
| 25 | παμμεγέθεις ἀνθρώπους. τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦτο σοφῶς πρυτανεύσαντος, ἵνα | 47 |
48 | γνῶσιν ὡς οὐκ ἀσθενῶν ὁ δημιουργὸς τοσοῦτον τοῖς ἀνθρώποις ἀπέν‐ ειμε μέτρον· ῥᾴδιον γὰρ ἦν αὐτῷ καὶ μείζους δημιουργῆσαι, ἀλλὰ τὸν τύφον ἐκκόπτων καὶ τὴν ἀλαζονείαν κωλύων, μέγιστα τοῖς ἀνθρώποις οὐκ ἔδωκε σώματα. εἰ γὰρ ἐν σμικροῖς σώμασιν οὐ κατ’ ἀλλήλων, ἀλλὰ | |
| 5 | κατ’ αὐτοῦ μεγαλαυχοῦσι τοῦ ποιητοῦ, τί οὐκ ἂν ἔδρασαν εἰ μεγίστων σωμάτων μετέλαχον; | |
| 7t | XLIX | |
| 7 | Διὰ τί πολὺν χρόνον ἔζων οἱ παλαιοί; Ὥστε αὐξηθῆναι τὸ γένος τῷ πλείονι χρόνῳ· διὰ τοῦτο καὶ πολλαῖς συ‐ νήπτοντο γυναιξίν. αὐτίκα γοῦν καὶ μετὰ τὸν κατακλυσμὸν μέχρι τῶν | |
| 10 | πατριαρχῶν μακρόβιοι ἦσαν· ἐπειδὴ δὲ τὴν οἰκουμένην ἐπλήρωσαν, ἠλαττώθη λοιπὸν ὁ τῶν ἐτῶν ἀριθμός. | |
| 12t | L | |
| 12 | Τί δήποτε τῷ κατακλυσμῷ τὰ τῶν ἀνθρώπων πλήθη διέφθειρεν; Ἐξαλεῖψαι τοῦ Κάϊν τὸ γένος ἠθέλησεν· ἀνεμίγη δὲ αὐτῷ καὶ τῶν εὐσε‐ βῶν ἡ φύλη· διὸ καὶ τῆς τιμωρίας μετέσχηκεν. ἀρχὴν δέ τινα καινοῦ βίου | |
| 15 | ποιήσασθαι βουληθεὶς τὸν Νῶε καὶ τοὺς ἐκείνου παῖδας σὺν ταῖς γυναιξὶ διετήρησεν, εὐσεβῆ τε ὄντα καὶ δίκαιον, ἐκ τῆς τῶν εὐσεβῶν συγγενείας βλαστήσαντα καὶ τὴν τῆς παρανομίας ἐπιμιξίαν μισήσαντα. οὐ μήν, ὥς τινές φασιν, ὀργῇ τινι ταῦτα καὶ μεταμελείᾳ πεποίηκε· ταῦτα γάρ τοι ἀνθρώπινα πάθη· ἡ δὲ θεία φύσις ἐλευθέρα παθῶν. ἄλλως τε ἡ μεταμέ‐ | |
| 20 | λεια τοῖς μετὰ τὴν πεῖραν μανθάνουσι τῶν πραγμάτων τὴν φύσιν κατάλ‐ ληλος· ἀγνοοῦντες γὰρ τὸ ἐσόμενον, προβουλεύονται· εἶτα τῇ πείρᾳ | |
| μανθάνοντες, ὡς οὐκ ὀρθῶς ἐβουλεύσαντο, μεταμέλονται. ὁ δὲ Θεὸς οὕτως | 48 | |
49 | ὁρᾷ τὰ μετὰ πολλὰς ἐσόμενα γενεάς, ὡς ἤδη γεγενημένα· ὡς προορῶν τοίνυν καὶ προγινώσκων, οὕτως ἅπαντα πρυτανεύει. τί δήποτε τοίνυν μεταμελεῖται, ἅπαντα πρὸς τὴν πρόγνωσιν τὴν οἰκείαν οἰκονομῶν; οὐκοῦν ἐπὶ Θεοῦ μεταμέλεια οἰκονομίας μεταβολή· «μεταμεμέλη‐ | |
| 5 | μαι, φησίν, ὅτι κέχρικα τὸν Σαοὺλ εἰς βασιλέα», ἀντὶ τοῦ ἐδοκίμασα μὲν παῦσαι τοῦτον, ἕτερον δὲ χειροτονῆσαι. οὕτω κἀνταῦθα, «ἐνεθυμήθην ὅτι ἐποίησα τὸν ἄνθρωπον», ἐδοκίμασα διολέσαι τῶν ἀνθρώπων τὸ γένος· ἀλλὰ φιλάνθρωπος ὢν σπέρμα τὸν Νῶε τῇ φύσει τετήρηκεν. ἐπειδὴ δὲ καὶ τῶν ἀλόγων τὰ γένη | |
| 10 | τῆς τῶν ἀνθρώπων ἕνεκα δεδημιούργηται χρείας, καὶ ταῦτα τοῖς ἀν‐ θρώποις συνδιεφθάρη, πλὴν τῶν ἐν τῇ κιβωτῷ σὺν τῷ Νῶε διασωθέν‐ των. ἐκέλευσε γὰρ ὁ δεσπότης Θεὸς ἀνὰ δύο μὲν ἐξ ἑκάστου γένους τῶν δοκούντων ἀκαθάρτων διασωθῆναι, ἀνὰ ἑπτὰ δὲ τῶν καθαρῶν· ἐπειδὴ γὰρ ἤμελλε συγχωρεῖν τοῖς ἀνθρώποις μεταλαμβάνειν κρεῶν, ἤμελλον | |
| 15 | δὲ καὶ θυσίας αὐτῷ προσφέρειν τῆς εὐσεβείας οἱ τρόφιμοι, πλείονα τὰ καθαρὰ φυλαχθῆναι προσέταξε· τὰς μὲν τρεῖς συζυγίας εἰς τὴν αὔξησιν τοῦ γένους τὸ δὲ ἓν τὸ περιττὸν εἰς θυσίαν. εὐθὺς γὰρ ὁ Νῶε, μετὰ τὴν παῦλαν τῆς τιμωρίας, θυσίαν τῷ Θεῷ χαριστήριον προσενήνοχεν· »ἀπὸ πάντων, φησί, τῶν κτηνῶν τῶν καθαρῶν καὶ | |
| 20 | ἀπὸ πάντων τῶν πετεινῶν τῶν καθαρῶν», ὡς εἶναι δῆλον, ὅτι τούτουγε χάριν ἀνὰ ἑπτὰ προσέταξεν ἐξ ἑκάστου γένους τῶν καθαρῶν εἰς τὴν κιβωτὸν εἰσαχθῆναι, ἵνα τὸ ἓν ζῷον ἐξ ἑκάστου | |
| γένους ὁ Νῶε προσφέρων μὴ διαφθείρῃ τὰς συζυγίας. | 49 | |
50(1t) | LI | |
| 1 | Τί ἤσθιεν ἐν τῇ κιβωτῷ τὰ θηρία; Δῆλον ὅτι χιλόν τε καὶ σπέρματα· ἔφη γὰρ πρὸς αὐτὸν ὁ Θεός· «σὺ δὲ λήψῃ σεαυτῷ ἀπὸ πάντων τῶν βρωμάτων ὧν ἔδεσθε, καὶ συνάξεις πρὸς ἑαυτὸν καὶ ἔσται σοὶ | |
| 5 | καὶ ἐκείνοις φαγεῖν». ἐξ ἀρχῆς δὲ ὁ Θεὸς οὐ κρέον φαγεῖν ἐνο‐ μοθέτησε τοῖς ἀνθρώποις· «ἰδού, γὰρ ἔφη, δέδωκα ὑμῖν πάν‐ τα χόρτον σπόριμον σπεῖρον σπέρμα ὅ ἐστιν ἐπάνω πάσης τῆς γῆς, καὶ πᾶν ξύλον ὃ ἔχει ἐν ἑαυτῷ καρπὸν σπέρματος σπόριμον ὑμῖν ἔσται | |
| 10 | εἰς βρῶσιν, καὶ πᾶσι τοῖς θηρίοις τῆς γῆς καὶ πᾶσι τοῖς πετεινοῖς τοῦ οὐρανοῦ, καὶ παντὶ ἑρ‐ πετῷ ἕρποντι ἐπὶ τῆς γῆς ὃ ἔχει ἐν ἑαυτῷ ψυχὴν ζωῆς καὶ πάντα χόρτον χλωρὸν εἰς βρῶσιν»· ὡς εἶναι δῆλον, ὅτι καὶ οἱ ἄνθρωποι καὶ τὰ ζῷα κρεωφαγίας ἀπείχοντο, | |
| 15 | τροφὴν δὲ εἶχον τοὺς ἀπὸ γῆς φυομένους καρπούς. τὸ δὲ «σπεῖρον σπέρμα», «σπερμαῖνον σπέρμα» ὁ Ἀκύλας ἡρμήνευσεν. | |
| 17t | LII | |
| 17 | Πῶς νοητέον τὸ «ἐμνήσθη Κύριος τοῦ Νῶε» Προσφόρως τοῖς ἀνθρώποις ἡ θεία γραφὴ διαλέγεται, καὶ ὡς ἀκούειν | |
| δύνανται μετασχηματίζει τοὺς λόγους· ὥσπερ τοίνυν ἐπὶ Θεοῦ ἡ μετα‐ | 50 | |
51 | μέλεια οἰκονομίας ἐστὶ διαφορά· «μεταμεμέλημαι γὰρ ὅτι κέχρικα τὸν Σαοὺλ εἰς βασιλέα», ἀντὶ τοῦ, ἐδοκίμα‐ σα ἄλλον ἀντ’ αὐτοῦ καταστῆσαι, οὕτω καὶ ἐνταῦθα νοητέον «ἐνε‐ θυμήθην ὅτι ἐποίησα τὸν ἄνθρωπον», ἀντὶ τοῦ, | |
| 5 | ἐδοκίμασα αὐτοὺς πανωλεθρίαν ἐπαγαγεῖν. καὶ τοῦτο τοίνυν τὸ «ἐμ‐ νήσθη ὁ Θεὸς τοῦ Νῶε» οὐ προτέραν λήθην αἰνίττεται, ἀλλὰ τὴν ἄρρητον αὐτοῦ φιλανθρωπίαν δηλοῖ· ὅτι διὰ τὴν περὶ ἐκεῖνον φιλοσ‐ τοργίαν προσέταξεν ὡς τάχιστα καταποθῆναι τὸ ἄπειρον ἐκεῖνο καὶ ἀμέτρητον ὕδωρ. δήλην δὲ αὐτοῦ ποιῶν τὴν ἄφραστον ἀγαθότητα, | |
| 10 | προστέθεικεν ὅτι «καὶ πάντων τῶν κτηνῶν καὶ πάν‐ των τῶν πετεινῶν καὶ πάντων τῶν ἑρπετῶν, ὅσα ἦν μετ’ αὐτοῦ ἐν τῇ κιβωτῷ». ἡμῶν δὲ χάριν καὶ ταῦτα προμηθείας ἠξίωσεν· τοῦτο γὰρ καὶ ὁ μέγας Δαβὶδ βοᾷ· «ὁ ἐξανατέλλων χόρτον τοῖς κτήνεσι καὶ χλόην τῇ | |
| 15 | δουλείᾳ τῶν ἀνθρώπων». καὶ πάλιν, «ἀνθρώπους καὶ κτήνη σώσεις, Κύριε». δι’ ἡμᾶς γὰρ καὶ τῶν ἡμε‐ τέρων ἐπιμελεῖται. | |
| 18t | LIII | |
| 18 | Τί ἐστιν «ὠσφράνθη Κύριος ὀσμὴν εὐωδίας»; Ὑπεδέξατο τοῦ Νῶε τὸ εὔγνωμον, οὐ τῇ κνίσσῃ τερφθείς· ὀστῶν γὰρ | |
| 20 | καιομένων οὐδὲν δυσωδέστερον, ἀλλὰ τοῦ προσενηνοχότος ἐπαινέσας τὴν γνώμην. οὐ γὰρ σωματικὰ ἔχει μόρια, ἵνα καὶ ῥῖνας αὐτῷ περιθῶμεν· διὰ ῥινῶν γὰρ ἡ ὄσφρησις. ἀμείβεται οὖν αὐτὸν τῇ εὐλογίᾳ· καὶ ἐπειδὴ σπέρμα τοῦ γένους ἦν καὶ ῥίζα τῆς φύσεως καὶ δεύτερος Ἀδάμ, δίδωσιν αὐτῷ τὴν εὐλογίαν, ἧς ἐκεῖνος εὐθὺς διαπλασθεὶς ἀπολελαύκει· «αὐξά‐ | |
| 25 | νεσθε καὶ πληθύνεσθε καὶ πληρώσατε τὴν γῆν | 51 |
52 | καὶ κατακυριεύσατε αὐτῆς· καὶ ὁ φόβος ὑμῶν καὶ ὁ τρόμος ὑμῶν ἔσται ἐπὶ πᾶσι τοῖς θηρίοις τῆς γῆς καὶ ἐπὶ πάντα τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ καὶ ἐπὶ πάντα τὰ κινούμενα ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ ἐπὶ | |
| 5 | πάντας τοὺς ἰχθύας τῆς θαλάσσης, ἃ ὑπὸ χεῖρα ὑμῖν δέδωκα». καὶ ὁ λόγος ἔργον γέγονε· δέδιε γὰρ ἅπαντα καὶ αὐτὴν τὴν τοῦ ἀνθρώπου σκιάν, καὶ τὰ νηκτὰ καὶ τὰ χερσαῖα καὶ τὰ πτηνά. εἶτα τὸν περὶ τῆς κρεωφαγίας αὐτῷ δέδωκε νόμον, ὡς λαχάνων τῶν κρεῶν ἀπολαύειν κελεύσας. | |
| 10t | LIV | |
| 10 | Τίνος χάριν ἀπαγορεύει τοῦ αἵματος τὴν μετάληψιν; Σαφέστερον ἐδίδαξεν ἐν τῷ νόμῳ· «ὅπερ γάρ ἐστι, φησίν, ἀν‐ θρώπῳ ψυχή, τοῦτο τοῖς ἀλόγοις τὸ αἷμα»· δίχα τοίνυν τοῦ αἵματος τῶν κρεῶν μεταλαμβάνων, ὡς λαχάνων δήπουθεν μεταλήψῃ· ἄψυχον γὰρ τὸ λάχανον. εἰ δὲ μετὰ τοῦ αἵματος μεταλάβοις, | |
| 15 | ψυχὴν ἐσθίεις· διὸ δὴ καὶ ἐνταῦθα ἔφη, «πλὴν κρέας ἐν αἵματι ψυχῆς οὐκ ἔδεσθε· καὶ γὰρ τὸ ὑμέτερον αἷμα τῶν ψυχῶν ὑμῶν ἐκζητήσω· ἐκ χειρὸς παντῶν τῶν θηρίων ἐκζητήσω αὐτό, ἐκ χειρὸς ἀνθρώπου ἀδελφοῦ αὐτοῦ ἐκζητήσω τὴν ψυχὴν αὐτοῦ». | |
| 20 | ἐνταῦθα αἰνίττεται τὴν ἀνάστασιν, οὐχ ὡς τὰ θηρία παράξων εἰς τὸ κριτήριον καὶ δίκας τῆς ἀνθρωποφαγίας εἰσπραξάμενος, ἀλλ’ ὡς τὰ ὑπὸ τούτων καταναλωθέντα σώματα συνάξων τε καὶ ἀναστήσων· «ἐν γὰρ τῇ χειρὶ αὐτοῦ τὰ πέρατα τῆς γῆς»· καὶ ῥᾴ‐ | |
| διον αὐτῷ πάντοθεν συναγαγεῖν τὸ ἡμέτερον σῶμα· ἐνταῦθα μὲν οὖν | 52 | |
53 | αἰνιγματωδῶς τοῦτο δεδήλωκε· διὰ δὲ Ἰεζεκιὴλ σαφέστερον ἐκήρυξε τὴν ἀνάστασιν. | |
| 3t | LV | |
| 3 | Διὰ τί δὲ ὅλως τὴν κρεωφαγίαν ἐνομοθέτησεν; Εὐθὺς δημιουργήσας τὸν ἄνθρωπον, τῆς γῆς αὐτῷ τοὺς καρποὺς ἐδωρή‐ | |
| 5 | σατο, ἀπὸ σπερμάτων καὶ δένδρων βιοτεύειν κελεύσας· μετὰ δὲ τὸν κατα‐ κλυσμὸν πλείονα φιλοτιμεῖται τροφὴν καὶ πετεινὰ καὶ νηκτὰ καὶ χερσαῖα ζῷα θύειν τε καὶ ἐσθίειν κελεύσας· πάθει πάθος ἐξελαύνων καὶ τῷ ἐλάτ‐ τονι θεραπεύων τὸ μεῖζον· προορῶν γὰρ ὁ Θεός, ὅτι ταῦτα πάντα θεο‐ ποιήσουσιν οἱ εἰς ἐσχάτην ἀλογίαν ἐκπεπτωκότες, συγχωρεῖ τὴν βρῶσιν | |
| 10 | ἵνα τὴν ἀσέβειαν παύσῃ· ἀβελτηρίας γὰρ ἐσχάτης τὸ ἐσθιόμενον προσ‐ κυνεῖν· διά τοι τοῦτο, τὰ μὲν ἀκάθαρτα τῶν ζῴων λέγει, τὰ δὲ καθαρά, ἵνα τὰ μὲν ὡς ἀκάθαρτα βδελυττόμενοι μὴ θεοποιῶσι, τὰ δὲ μὴ προσκυ‐ νῶσιν ἐσθιόμενα. | |
| 14t | LVI | |
| 14 | Τίνος ἕνεκα μὴ ἐμέμφθη Νῶε μέθῃ περιπεσών; | |
| 15 | Ἀπειρίας ἦν οὐκ ἀκρασίας τὸ πάθος· πρῶτος γὰρ ἀνθρώπων ἀποθλίψας τὸν τῆς ἀμπέλου καρπόν, καὶ ἀγνοῶν οὐ μόνον τὸ πόσον τῆς πόσεως, ἀλλὰ καὶ τὸν τρόπον τῆς μεταλήψεως, ὅτι δεῖ κεράσαι πρότερον, εἶθ’ οὕτω πιεῖν, τὸν κάρον ὑπέμεινε· καινὸν δὲ οὐδὲν πέπονθε γυμνωθείς· καὶ γὰρ νῦν τινες γυμνοῦνται καθεύδοντες, ἀφαιρουμένου τοῦ ὕπνου | |
| 20 | τὴν αἴσθησιν· τῷ ὕπνῳ δὲ ἡ μέθη προσγινομένη, πιθανωτέραν τῆς γυμ‐ | |
| νώσεως τὴν ἀπολογίαν ποιεῖ. | 53 | |
54(1t) | LVII | |
| 1 | Τοῦ νόμου μηδέπω τεθέντος ὃς διαγορεύει τιμᾶν τὸν πατέρα καὶ τὴν μη‐ τέρα, πῶς ὁ Χὰμ ὡς πατραλοίας κρίνεται; Τῇ φύσει τοὺς ἀναγκαίους ἐντέθεικε νόμους ὁ ποιητής. οὕτω τὸν Κάϊν κατέκρινεν ἐπειδήπερ αὐτὸν ἡ φύσις ἐδίδασκεν, ὡς ὁ φόνος παράνομος· | |
| 5 | αὐτίκα γοῦν δόλῳ χρησάμενος συνεργῷ, πόρρῳ τῶν γεγεννηκότων ἀπα‐ γαγών, ἀνεῖλε τὸν ἀδελφὸν καὶ τοῦ Θεοῦ πυνθανομένου, «ποῦ Ἄβελ ὁ ἀδελφός σου»; ἠρνήθη· δῆλον δὲ ὡς ἐπιστάμενος ὅτι κακὸν τὸ γεγενημένον ἠρνήθη τὸ τολμηθέν· ἐλεγχθεὶς δὲ ὑπὸ τοῦ δικαίου κριτοῦ, ὡμολόγησεν ὑπὲρ συγγνώμην ἡμαρτηκέναι· «μεί‐ | |
| 10 | ζων, γάρ φησιν, ἡ ἁμαρτία μου τοῦ ἀφεθῆναί με». καὶ μέντοι καὶ ὁ Ἀδὰμ τῆς θείας ἐπιφανείας αἰσθόμενος ἐπειράθη λαθεῖν, ὡς εἰδὼς ὅτι δὴ τὸ κλέπτειν κακόν· οὕτω καὶ ὁ Χὰμ τὴν τοῦ πατραλοίου κατηγορίαν ἐδέξατο, ὡς παραβὰς τὸν τῆς φύσεως νόμον· ὅτι γὰρ καὶ τὸ γεραίρειν τοὺς γεγεννηκότας ἡ φύσις ἐδίδασκε, μαρτυροῦσιν οἱ τοῦ | |
| 15 | Χὰμ ἀδελφοί, οἳ τοῦ πατρὸς τὸ πάθος παρ’ ἐκείνου μεμαθηκότες μετὰ πολλῆς αἰδοῦς συνεκάλυψαν τὸν πατέρα εἰς τοὐπίσω βαδίζοντες, ὡς ἂν ἥκιστα ἴδοιεν ὅθεν σπαρέντες ἐβλάστησαν· τοιγάρτοι μάλα εἰκότως καὶ τοῦ πατρὸς τὴν εὐλογίαν ἐδρέψαντο. | |
| 19t | LVIII | |
| 19 | Τί δήποτε τοῦ Χὰμ ἐπταικότος, ὁ ἐκείνου παῖς ἐδέξατο τὴν ἀράν; | |
| 20 | Κοινῇ πάντες μετὰ τὴν τοῦ κατακλυσμοῦ παῦλαν τῆς θείας μετέλαχον | |
| εὐλογίας· τολμηρὸν τοίνυν ὑπέλαβεν ὁ Νῶε ἐπαγαγεῖν ἀρὰν τῷ τῆς | 54 | |
55 | θείας εὐλογίας μετειληχότι· τούτου χάριν τῷ ἐκείνου παιδὶ περιτέθεικε τὴν ἀράν· ἔχει δὲ καὶ ἡ τιμωρία τὸ δίκαιον. ἐπειδὴ γὰρ υἱὸς ὢν ἐξήμαρτεν εἰς πατέρα, διὰ τῆς τοῦ παιδὸς ἀρᾶς δέχεται τιμωρίαν. πρὸς δὲ τούτοις σκοπητέον κἀκεῖνο, ὡς εἰ αὐτὸς ὁ Χὰμ ἐδέξατο τὴν ἀράν, εἰς ὅλον ἂν διέβη | |
| 5 | τὸ γένος ἡ τιμωρία· εἰς δὲ τὸν νεώτατον υἱὸν τὴν παιδείαν παρέπεμψε, καὶ τοῦτο δὲ εἰδέναι προσέκει, ὡς πρόρρησίς ἐστιν, οὐκ ἀρά, τοῦ δικαίου τὰ ῥήματα· ἐπειδὴ γὰρ ἔμελλεν ὁ Ἰσραὴλ ἐκ τοῦ Σὴμ κατάγων τὸ γένος, τῆς Παλαιστίνης παραλαμβάνειν τὴν δεσποτείαν· ταύτην δὲ πάλαι ᾤκουν οἱ ἐκ τοῦ Χαναὰν βεβλαστηκότες· εἰς ἀρὰν σχηματίζει τὴν πρόρ‐ | |
| 10 | ρησιν, προαγορεύων μὲν τὰ ἐσόμενα, δεδιττόμενος δὲ τοὺς ὕστερον ἐσο‐ μένους, μὴ πλημμελεῖν εἰς γονέας. καὶ τοῦτο σαφῶς ἡμᾶς ἡ τοῦ Σὴμ εὐλογία διδάσκει· «εὐλογητός, γάρ φησι, Κύριος ὁ Θεὸς τοῦ Σήμ· καὶ ἔσται Χανάαν παῖς αὐτοῦ». Οὐ γὰρ τοῖς δύο τοῦτον ὑπέταξεν ἀλλὰ μόνῳ τῷ Σήμ· καὶ τοῦ μὲν Ἰάφεθ τὴν πολυ‐ | |
| 15 | γονίαν προείρηκε, τοῦ δὲ Σὴμ τὴν εὐσέβειαν· τὸν γὰρ Θεὸν ἐν τοῖς σκη‐ νώμασι τοῦ Σὴμ κατοικήσειν προείρηκε· κατῴκησε δὲ ἐν τοῖς ἐκ τοῦ Σὴμ πατριάρχαις, καὶ ἐν τοῖς ἐκ τούτων βεβλαστηκόσι προφήταις· καὶ ἐν τῇ σκηνῇ πρότερον, καὶ ἐν Ἱεροσολύμοις ὕστερον. ἀκριβὲς δὲ τέλος ἔσχη‐ κεν ἡ προφητεία τὸ τῆς οἰκονομίας μυστήριον· ὅτε αὐτὸς ὁ Θεὸς λόγος, | |
| 20 | ὁ τοῦ Θεοῦ καὶ πατρὸς μονογενὴς υἱὸς ἐσαρκώθη καὶ ἐνηνθρώπησε καὶ ναὸν ἑαυτοῦ προσηγόρευσεν, ἣν ἐκ σπέρματος Δαβὶδ καὶ Ἀβραὰμ ἔλαβε σάρκα· ἐκ τοῦ Σὴμ γὰρ καὶ οὗτοι κατῆγον τὸ γένος· ἡ δὲ τοῦ Χανάαν | |
| δουλεία ἐν τοῖς γαβαωνίταις τὸ τέλος ἐδέξατο. | 55 | |
56(1t) | LIX | |
| 1 | Τὴν ἄσφαλτόν τινες τῶν διδασκάλων ἄσβεστον ἔφασαν εἶναι. Ἀγνοοῦντες, ὡς εἰκός, τὰς ἐν τῇ Ἀσσυρίᾳ πηγάς, ᾠήθησαν ἀσβέστῳ τὸν πύργον ᾠκοδομεῖσθαι. ἀκριβῶς δὲ παρὰ τῶν ἐκεῖθεν ἀφικομένων με‐ μάθηκα, ὡς εἰσὶ πηγαὶ ταύτην ἀναβλύζουσαι τὴν ὕλην μεθ’ ὕδατος· καὶ | |
| 5 | ὅτι ταῖς ἐν ὕδασιν οἰκοδομίαις συνυφαίνοντες, ἐπὶ ταύτης τὴν ὠπτημένην συνετίθεσαν πλίνθον. οὕτω τὸν πύργον ἐκεῖνον ᾠκοδομῆσθαί φασι, καὶ οἱ αὐτόπται τούτου καὶ διορύξαι τι μέρος ἰσχυρίσαντο, καὶ ἀκριβῶς διαγνῶναι, ὡς ἄσφαλτος ταῖς ὠπτημέναις ὑπέστρωται πλίνθοις. ἄλλως τε καὶ λίθων εἶναι σπάνιν ἐν τῇ Ἀσσυρίᾳ φασί, καὶ διὰ τοῦτο ταῖς πλίν‐ | |
| 10 | θοις ἀντὶ λίθων κεχρῆσθαι· λίθων δὲ δίχα πῶς ἂν γένοιτο ἄσβεστος; | |
| 11t | LX | |
| 11 | Ποία γλῶσσα ἀρχαιοτέρα; Δηλοῖ τὰ ὀνόματα· Ἀδὰμ γὰρ καὶ Κάϊν καὶ Ἄβελ καὶ Νῶε, τῆς Σύρων ἴδια γλώττης· ἀδαμθὰ γὰρ τὴν ἐρυθρὰν γῆν ἔθος τοῖς σύροις καλεῖν. Ἀδὰμ τοίνυν, ἢ ὁ γήϊνος ἢ ὁ χοϊκὸς ἑρμηνεύεται, καὶ Κάϊν κτήσις, | |
| 15 | τοῦτο δὲ ὑμνῶν ὁ Ἀδὰμ εἴρηκεν· «ἐκτησάμην ἄνθρωπον διὰ τοῦ Θεοῦ». καὶ Ἄβελ πένθος· πρῶτος γὰρ οὗτος ὤφθη νε‐ κρός· καὶ πρῶτος τοῖς γεγεννηκόσι προὐξένησε πένθος· καὶ Νῶε ἀνά‐ | |
| παυσις. | 56 | |
57(1t) | LXI | |
| 1 | Ἡ οὖν ἑβραία πόθεν ἤρξατο; Οἶμαι αὐτὴν ἱερὰν εἶναι φωνήν· ὥσπερ γὰρ ἐν τοῖς ἑλληνικοῖς ναοῖς ἴδιοί τινες ἦσαν χαρακτῆρες γραμμάτων οὓς ἱερατικοὺς προσηγόρευον, οὕτω διὰ τοῦ Μωϋσέως ὁ τῶν ὅλων Θεὸς ταύτην ἔδωκε τὴν γλῶτταν, διδακ‐ | |
| 5 | τὴν οὖσαν, οὐ φυσικήν· τοιγάρτοι τῶν ἄλλων ἁπάντων κατὰ τὴν τῶν ἐθνῶν ἐν οἷς ἂν γεννηθῶσι φθεγγομένων φωνὴν καὶ τῶν μὲν ἐν Ἰταλίᾳ τικτομένων τῇ ἰταλῶν κεχρημένων, τῶν δὲ ἐν τῇ Ἑλλάδι τῇ ἑλλήνων, καὶ τῶν ἐν Περσίδι τῇ περσῶν, καὶ τῶν ἐν Αἰγύπτῳ τῇ αἰγυπτίων· τὰ ἑβραίων παιδία οὐ τῇ ἑβραίᾳ ἔστιν εὑρεῖν εὐθὺς κεχρημένα φωνῇ, ἀλλὰ | |
| 10 | τῇ ἐκείνων παρ’ οἷς ἐγεννήθησαν· εἶτα μειράκια γενόμενα διδάσκεται τῶν γραμμάτων τοὺς χαρακτῆρας· μανθάνει δὲ διὰ τῶν γραμμάτων τὴν θείαν γραφήν, τῇ ἑβραΐδι γεγραμμένην φωνῇ. οἶμαι δὲ τοῦτο αἰνίττεσθαι καὶ τὸν μακάριον Δαβὶδ ἐν τῷ ὀγδοηκοστῷ ψαλμῷ· «γλῶσσαν ἣν οὐκ ἔγνω ἤκουσεν». | |
| 15t | LXII | |
| 15 | Ἀλλὰ τινές φασιν ἀπὸ τοῦ Ἕβερ ἑβραίαν κεκλῆσθαι τὴν γλῶσσαν· ἐκεῖ‐ νον γὰρ μόνον ἐν τῇ προτέρᾳ μεῖναι φωνῇ καὶ ἐκεῖθεν ἑβραίους ὀνομασ‐ θῆναι Ἐγὼ δὲ οἶμαι ἑβραίους ὀνομασθῆναι ἐκ τοῦ τὸν πατριάρχην Ἀβραὰμ ἀπὸ τῆς χαλδαίων χώρας εἰς τὴν Παλαιστίνην ἐλθεῖν τὸν Εὐφράτην πο‐ | |
| 20 | ταμὸν διαβάντα· ἑβρα γὰρ τῇ σύρων φωνῇ διάβασις ὀνομάζεται· οὕτω | |
| δὲ καὶ αὐτὸς ἐκαλεῖτο καὶ μάρτυς ἡ θεία γραφή· μετὰ γὰρ τὴν τοῦ Λὼτ | 57 | |
58 | αἰχμαλωσίαν, ἐλθών τις, φησίν, «ἀπήγγειλεν Ἀβραὰμ τῷ περάτῃ»· τοῦτο δὲ παρὰ τῷ ἑβραίῳ κείμενον εὗρον ἑβρει· τὸ δὲ ἑβρει ἐξελληνιζόμενον ἑβραῖος γίνεται. καὶ γὰρ ἐν ἐκείνῳ τῷ χωρίῳ, ἔνθα ἡ αἰγυπτία περὶ τοῦ Ἰωσὴφ ἔφη· «εἰσήγαγες ἡμῖν παῖδα | |
| 5 | ἑβραῖον ἐμπαίζειν ἡμῖν», παρὰ τῷ ἑβραίῳ ἑβρει κεῖται. εἰ δὲ ἐκ τοῦ Ἕβερ ἑβραῖοι καλοῦνται, οὐ μόνους ἐχρῆν τούτους οὕτω προ‐ σαγορεύεσθαι· πολλὰ γὰρ ἔθνη ἐκ τοῦ Ἕβερ κατάγει τὸ γένος· καὶ ἵνα τοὺς ἄλλους πάντας παρῶ, ἐκ τούτου εἰσὶν ἰσμαηλῖται καὶ οἱ ἀπὸ τῆς Χεττούρας καὶ ἰδουμαῖοι καὶ ἀμαληκῖται καὶ μωαβῖται καὶ ἀμμανῖται | |
| 10 | καὶ οἱ τὰς Κάρρας οἰκοῦντες· ἐκ τοῦ γὰρ Ναχὼρ καὶ τοῦ Λάβαν τὸ γένος κατάγουσιν. ἀλλ’ οὐδεὶς τούτων τῇ ἑβραΐδι χρῆται φωνῇ. ἀλλὰ περὶ τούτου ζυγομαχεῖν περιττόν· οὐδὲν γὰρ τῷ λόγῳ τῆς εὐσεβείας λυμαίνε‐ ται, κἄν τε τοῦτο, κἄν τε ἐκεῖνο δεξώμεθα. | |
| 14t | —LXIII | |
| 14 | Τινές φασι τῇ Σάρρᾳ μιγῆναι τὸν Φαραώ. | |
| 15 | Ποίας οὖν κηδεμονίας ἀπήλαυσεν Ἀβραὰμ παρὰ τοῦ τῶν ὅλων Θεοῦ, εἰ περιεῖδεν αὐτοῦ μοιχευομένην τὴν γαμετήν; τί δήποτε δὲ καὶ ἤτασεν ἐτασμοῖς μεγάλοις καὶ πονηροῖς τὸν Φαραώ, καὶ ἅπαντα τὸν οἶκον αὐτοῦ εἰ μὴ κωλῦσαι τὴν παράνομον ἠβούλετο συναφήν; καὶ αὐτὸς δὲ ὁ Φαραὼ τὴν ἄγνοιαν εἰς ἀπολογίαν προβάλλεται· καὶ μέμφεται τῷ Ἀβραὰμ ἀδελ‐ | |
| 20 | φὴν κεκληκότι τὴν γαμετήν· καὶ διδάσκει ὡς οὐχ ὑβρίσαι αὐτήν, ἀλλὰ γῆμαι βουλόμενος ἔλαβε. «τί τοῦτο, γάρ φησιν, ἐποίησάς | |
| μοι, ὅτι γυνή σού ἐστιν; ἵνα τί εἶπας ἀδελφή | 58 | |
59 | μού ἐστι, καὶ ἔλαβον αὐτὴν ἐμαυτῷ εἰς γυναῖκα; καὶ νῦν ἰδοὺ ἡ γυνή σου ἐναντίον σου, λαβὼν ἀπότρεχε». καὶ οὐ μόνον εἶπεν, ἀλλὰ καὶ ἔπραξε, καὶ παντοδαπῆς κηδεμονίας ἠξίωσεν· «ἐνετείλατο, γάρ φησι, Φαραὼ ἀν‐ | |
| 5 | δράσι περὶ τοῦ Ἀβραὰμ συμπροπέμψαι αὐτόν, καὶ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ καὶ πάντα ὅσα ἦν αὐτῷ». δῆλον τοίνυν, ὡς εὐθὺς ἁρπασθείσης τῆς Σάρρας ἐπέδησε τῇ νόσῳ τὸν Φαραὼ τῶν ὅλων ὁ πρύτανις· ἡ δὲ νόσος τὴν ὄρεξιν ἤμβλυνεν, καὶ τῶν δικτύων εἴσω τὴν θήραν ἔχων ὁ θηρευτής, οὐκ ἀπήλαυσε τῆς ἄγρας· | |
| 10 | ἡ γὰρ νόσος ἐκώλυσε. | |
| 11t | LXIV | |
| 11 | Καὶ τίνος ἕνεκεν ἐνταῦθα μὲν ἐσίγησεν ἡ γραφὴ τὸ φυλαχθῆναι τὴν Σάρ‐ ραν ἀλώβητον, ἐν δὲ τῷ κατὰ τὸν Ἀβιμέλεχ διηγήματι, σαφῶς τοῦτο δεδήλωκε; Ἔμελλεν ἡ Σάρρα τηνικαῦτα τίκτειν τὸν Ἰσαάκ· ἵνα τοίνυν μὴ ὕποπτον | |
| 15 | γένηται τὸ σπέρμα τοῦ Ἀβραὰμ σαφῶς ἐκεῖ δεδήλωκεν ἡ θεία γραφὴ ὅτι οὐχ ἥψατο αὐτῆς ὁ Ἀβιμέλεχ. καὶ ἐντεῦθεν μέντοι κἀκεῖθεν ἰστέον, ὡς καὶ τοὺς βαρβάρους ἡ φύσις ἐδίδαξεν, ὅτι πονηρὸν ἡ μοιχεία καὶ τιμω‐ ρίας ἄξιον· καὶ γὰρ ὁ Φαραὼ τοῦτο δεδήλωκεν ἐπιμεμψάμενος τῷ Ἀβραάμ· καὶ ὁ Ἀβιμέλεχ πρὸς τὸν τῶν ὅλων ἔφη Θεόν· «Κύριε, ἔθνος | |
| 20 | ἀγνοοῦν καὶ δίκαιον ἀποκτενεῖς; οὐκ αὐτός μοι εἶπεν, ὅτι ἀδελφή μού ἐστι καὶ αὐτή μοι εἶπεν ἀδελφός μού ἐστιν»; ἐν καρδίᾳ καθαρᾷ καὶ ἐν δικαιοσύνῃ χειρῶν ἐποίησα τοῦτο». τέθεικε δὲ ὁ συγγραφεὺς καὶ τοῦ Θεοῦ τὴν ἀπόκρισιν· «εἶπε, γάρ φησιν, ὁ | |
| 25 | Θεὸς τῷ Ἀβιμέλεχ καθ’ ὕπνον· κἀγὼ ἔγνων ὅτι | |
| ἐν καθαρᾷ καρδίᾳ ἐποίησας τοῦτο, καὶ ἐφεισά‐ | 59 | |
60 | μην σου τοῦ μὴ ἅψασθαι αὐτῆς, τοῦ μὴ ἁμαρτεῖν εἰς ἐμέ· ἕνεκεν τούτου οὐκ ἀφῆκά σε ἅψασθαι αὐτῆς. νῦν οὖν ἀπόδος τὴν γυναῖκα τῷ ἀνθρώπῳ, ὅτι προφήτης ἐστὶ καὶ προσεύξεται περὶ σοῦ | |
| 5 | καὶ σωθήσῃ σὺ καὶ πᾶς ὁ οἶκός σου. εἰ δὲ μὴ ἀπο‐ δίδως, γνῶθι ὅτι ἀποθανῇ σύ». διδάσκει δὲ ἡμᾶς ὁ θεῖος λόγος, ὅτι τῆς δικαιοσύνης τοὺς ἐραστὰς πλημμελεῖν ἐξ ἀγνοίας μέλλοντας οὐκ ἐᾷ· δῆλον τοίνυν, ὡς καὶ τὸν Φαραὼ κεκώλυκεν ἁμαρτεῖν, ὡς ἀδελφὴν τοῦ Ἀβραὰμ νόμῳ γάμου τὴν Σάρραν εἰληφότα. ἐπειδὴ δὲ | |
| 10 | κρείττων ἦν, ὡς εἰκὸς ὁ Ἀβιμέλεχ τοῦ Φαραώ, ἐκεῖνον μὲν διὰ παιδείας τὴν παρανομίαν ἐδίδαξεν· τούτῳ δὲ καὶ τῆς αἰκίας καὶ τοῦ πλημμελή‐ ματος οὐκ ἔδωκεν αὐτὸς τὴν συγχώρησιν, ἀλλὰ τὸν ἠδικημένον αἰτῆσαι ταύτην ἀνέμεινεν· ἐπιφανείας τε ἡμέρως ἠξίωσε καὶ λόγοις ἠπίοις ἐπέδειξε τὴν τετολμημένην παρανομίαν. | |
| 15t | LXV | |
| 15 | Ὁ Μελχισεδὲχ πόθεν κατῆγε τὸ γένος; Τοῦ θεσπεσίου λέγοντος Παύλου, «ἀπάτωρ, ἀμήτωρ, ἀγε‐ νεαλόγητος», τίς ἂν γνοίη τὸ ἀληθές; εἰκὸς δὲ αὐτὸν ἐκ τῶν ἐθ‐ νῶν ἐκείνων εἶναι τῶν τὴν Παλαιστίνην οἰκούντων· ἐκείνων γὰρ καὶ βασι‐ λεὺς καὶ ἱερεὺς ἐτύγχανεν ὤν, ἱερεὺς δὲ τοῦ τῶν ὅλων Θεοῦ· «ἦν, γάρ | |
| 20 | φησιν, ἱερεὺς τοῦ θεοῦ τοῦ ὑψίστου». ὅθεν αὐτῷ καὶ | 60 |
61 | Ἀβραὰμ ὁ πατριάρχης προσενήνοχε τὰς τῶν λαφύρων δεκάτας· καὶ δίκαιος ὢν καὶ τοῦ Θεοῦ φίλος, παρ’ ἐκείνου τὴν εὐλογίαν καρποῦται. τῆς γὰρ δεσποτικῆς εἶχεν ἱερωσύνης τὸν τύπον· διὸ δὴ καὶ ἄρτους τῷ Ἀβραὰμ καὶ οἶνον ἀντέδωκεν, ὡς τοιαῦτα τυχὸν προσφέρειν εἰωθὼς | |
| 5 | τῷ τῶν ὅλων Θεῷ· ἔδει γὰρ κἂν τοῦτο δειχθῆναι τὸν τύπον. | |
| 6t | LXVI | |
| 6 | Πῶς Ἀβραὰμ πιστὸς ὀνομάζεται εἰρηκὼς τῷ Θεῷ, «κατὰ τί γνώ‐ σομαι τοῦτο ὅτι κληρονομήσω αὐτήν»; Τὸ «κατὰ τί γνώσομαι τοῦτο», οὐκ ἀπιστοῦντός ἐστιν, ἀλλὰ μαθεῖν ποθοῦντος τῆς κληρονομίας τὸν τρόπον· ἐπειδὴ γὰρ ἑώρα | |
| 10 | πλήθη μυρία τὴν Παλαιστίνην οἰκοῦντα, μαθεῖν ἠβουλήθη τίνι τρόπῳ παραλήψεται τῆς γῆς ἐκείνης τὴν δεσποτείαν πολέμου νόμῳ δίχα πολέ‐ μου ζώντων ἐκείνων, ἀναιρουμένων, ἐξελαυνομένων. τούτου χάριν μετὰ τὴν θυσίαν ὁ τῶν ὅλων ἔφη Θεός· «γινώσκων γνώσῃ, ὅτι πάροικον ἔσται τὸ σπέρμα σου ἐν γῇ οὐκ ἰδίᾳ· | |
| 15 | καὶ δουλώσουσιν αὐτοὺς καὶ κακώσουσιν αὐ‐ τοὺς καὶ ταπεινώσουσιν ἔτη τετρακόσια. τὸ δὲ ἔθνος ᾧ ἐὰν δουλεύσωσι κρινῶ ἐγώ. μετὰ δὲ ταῦ‐ τα ἐξελεύσονται ὧδε μετὰ ἀποσκευῆς πολλῆς· σὺ δὲ ἀπελεύσει πρὸς τοὺς πατέρας σου ἐν εἰρή‐ | |
| 20 | νῃ, τραφεὶς ἐν γήρει καλῷ. τετάρτῃ δὲ γενεᾷ | 61 |
62 | ἀποστραφήσονται ὧδε· οὔπω γὰρ ἀναπεπλή‐ ρωνται αἱ ἁμαρτίαι τῶν ἀμορραίων ἕως τοῦ νῦν». ἐκ τῆς θείας ἀποκρίσεως ἔστι γνῶναι τὸν τρόπον τῆς ἐρωτήσεως· ἐπειδὴ γὰρ εἶπε· «κατὰ τί γνώσομαι ὅτι κληρονομήσω αὐ‐ | |
| 5 | τήν», ἐδιδάχθη ὅσον μὲν παροικήσουσι χρόνον καὶ ὅπως ταλαιπω‐ ρήσουσιν, ὅσης τε ἀξιωθήσονται προμηθείας, τῶν μὲν πολεμήσειν ἐθελόν‐ των αὐτοῖς κολασθησομένων, τούτων δὲ τὰ ἐκείνων καρπωσαμένων καὶ ὅτι τούτων αὐτὸς οὐδεμίαν πεῖραν λαβὼν ἐν εἰρήνῃ καταλύσει τὸν βίον. ἐδίδαξε δὲ καὶ τῆς ἀναβολῆς τὴν αἰτίαν, ἵνα μή τις τοπάσῃ διὰ τὸ | |
| 10 | πλῆθος τῶν ἐνοικούντων μὴ δυνηθῆναι τὸν δεσπότην Θεὸν τῆς γῆς αὐ‐ τοῖς ἐκείνης παραδοῦναι τὴν δεσποτείαν· ἔφη δὲ οὕτως· «οὔπω γὰρ ἀναπεπλήρωνται αἱ ἁμαρτίαι τῶν ἀμορραίων ἕως τοῦ νῦν». οὐδέπω, φησίν, ἄξια πανωλεθρίας δεδράκασιν· οὐ χρὴ δὲ πρὸ τῆς ἁμαρτίας ἐκ προγνώσεως ἐπενεχθῆναι τὴν τιμωρίαν· ὅτι | |
| 15 | δὲ εἶχον κατ’ ἐκεῖνον τὸν καιρὸν εὐσεβεῖς, δῆλον ἐκ τοῦ Μελχισεδὲκ καὶ τοῦ Ἀβιμέλεχ καὶ τῶν τὴν Χεβρὼν οἰκούντων. καὶ γὰρ ἐκεῖνοι πολλῆς τὸν πατριάρχην θεραπείας ἠξίωσαν· καὶ ἔστιν ἀκοῦσαι αὐτῶν βοών‐ των· «βασιλεὺς εἶ σὺ παρὰ Θεοῦ ἐν ἡμῖν. ἐν τοῖς ἐκλεκτοῖς μνημείοις ἡμῶν θάψον τὸν νεκρόν | |
| 20 | σου». | |
| 21t | LXVII | |
| 21 | Διὰ τί δὲ τυθῆναι προσέταξε «δάμαλιν τριετίζουσαν καὶ | |
| κριὸν τριετίζοντα» καὶ τὰ ἑξῆς; | 62 | |
63 | Αἰνίγματα ταῦτα ἦν τῶν τῷ γένει συμβησομένων· τοιγάρτοι μετὰ τὰς θυσίας ἐπήγαγε· «γινώσκων γνώσῃ ὅτι πάροικον ἔσται τὸ σπέρμα σου ἐν γῇ οὐκ ἰδίᾳ»· καὶ προσέθη‐ κε· «τετάρτῃ δὲ γενεᾷ ἀποστραφήσονται ὧδε». | |
| 5 | διὰ τοῦτο τρία τῶν καθαρῶν τετραπόδων καὶ ἕκαστον τριετὲς τυθῆναι προσέταξε εἰς δήλωσιν τῶν τριῶν γενεῶν, αἳ παροικοῦσαι διατελέσου‐ σιν· ἡ δὲ τρυγὼν τὴν γενεὰν ἐκείνην ἐνέφηνε, τὴν οἱονεὶ ἀποπτᾶσαν μὲν καὶ ἐξελθοῦσαν ἐξ Αἰγύπτου, ἐν δὲ τῇ ἐρήμῳ κατασκηνώσασαν· φιλέ‐ ρημον γὰρ τόδε τὸ ὄρνεον. ἡ δέ γε περιστερὰ τὴν ἄλλην γενεὰν παρε‐ | |
| 10 | δήλου, ἣ τὴν ἐπηγγελμένην ἀπελάμβανε γῆν· ἥμερον γὰρ τὸ ζῷον καὶ ταῖς οἰκίαις ἐμφιλοχωροῦν. διά τοι τοῦτο, τὰ μὲν οὐ διεῖλεν, ὡς τὴν τῆς δουλείας ἀπαλλαγὴν αἰνιττόμενα, τὰ δὲ τετράποδα διεῖλεν, ἐπειδὴ τὴν ἐν Αἰγύπτῳ κακουχίαν ἐσήμαινε. τὰ δέ γε ἐφιπτάμενα τοῖς διχοτομή‐ μασιν ὄρνεα, ἅπερ ὁ πατριάρχης ἐκ τῶν ἱερείων ἐξήλαυνε, τὴν φονικὴν | |
| 15 | τῶν αἰγυπτίων προῃνίττετο γνώμην· ἣν ἄπρακτον ἀπέφηνεν ὁ δεσπότης Θεός, τὰς πρὸς τὸν Ἀβραὰμ ἐμπεδῶν ὑποσχέσεις· ὥσπερ γὰρ ἐν τῷ τύπῳ τοὺς σαρκοβόρους ὄρνεις ἐξήλαυνεν Ἀβραάμ, οὕτως ἡ τιμὴ τοῦ Ἀβραὰμ τοὺς αἰγυπτίους ἐκόλασε. τὸ δὲ περὶ ἡλίου δυσμὰς ὀφθῆναι τὸν καπνι‐ ζόμενον κλίβανον καὶ τὰς τοῦ πυρὸς λαμπάδας, ἐδήλου μὲν καὶ τὸ δεχθῆ‐ | |
| 20 | ναι τὰ θύματα· προεσήμαινε δὲ καὶ τὴν παρὰ τὸ τέλος τοῦ προρρηθέντος χρόνου ἐσομένην ἐπιφάνειαν τοῦ τῶν ὅλων Θεοῦ· διὰ πυρὸς γὰρ ἐπεφάνη καὶ Μωϋσῇ τῷ νομοθέτῃ καὶ μετὰ ταῦτα παντὶ τῷ λαῷ· ἐδίδασκε δὲ πρὸς | |
| τούτοις καὶ ὅτι ταῦτα ὕστερον νομοθετήσει τὰ ζῷα προσφέρεσθαι. τινὲς | 63 | |
64 | δέ φασιν, ὅτι βεβαίαν δεῖξαι βουλόμενος τὴν ὑπόσχεσιν ὁ Θεός, κατὰ τὸ κρατοῦν ἔθος ἐποιήσατο τὰς συνθήκας· εἰώθασι γάρ, ὥς φασι, διχῆ τὰ ἱερεῖα διαιροῦντες, οὕτω ποιεῖσθαι τοὺς ὅρκους. ἐγὼ δὲ καὶ ταῦτα κἀκεῖνα τέθεικα, ἵνα τὸ δοκοῦν ἀληθέστερον οἱ ἐντυγχάνοντες δέξωνται. | |
| 5t | LXVIII | |
| 5 | Πολλοὶ τῶν ἀκολάστων ἀφορμὴν εἰς λαγνείαν λαμβάνουσι τὸν πατρι‐ άρχην Ἀβραὰμ παλλακὴν ἐσχηκέναι Ἕκαστον τῶν πραττομένων ἐκ τοῦ σκοποῦ κρίνεται τῶν διαπραττομένων. οὕτω τοίνυν καὶ τὰ κατὰ τὴν Ἄγαρ σκοπήσωμεν. κἂν ἐπιθυμίᾳ δεδου‐ λευκότα τὸν πατριάρχην ἴδωμεν, νεμεσητὸν τὸ πρᾶγμα καλέσωμεν· | |
| 10 | εἰ δὲ τῆς ὁμοζύγου τῆς φύσεως ἐπιδειξάσης τὸ πάθος, καὶ τὸν ποιητὴν ἄγονον δεδημιουργηκέναι τὴν μήτραν εἰρηκυίας, καὶ τῆς παιδοποιΐας δηλωσάσης τὸν πόθον, καὶ τούτου χάριν ἱκετευσάσης ὁμιλῆσαι τῇ Ἄγαρ, ἵνα αὐτῇ παιδίον ἐκεῖθεν ἐπινοήσῃ, τί ἐξήμαρτεν Ἀβραὰμ οὔτε τῆς φύ‐ σεως οὔτε νόμου τινὸς ἐγγράφου τηνικαῦτα τὴν πολυγαμίαν κωλύοντος, | |
| 15 | τῆς δὲ ὁμοζύγου στερίφης μὲν οὔσης, λιπαρησάσης δὲ τὸν ἄνδρα τῇ παι‐ δίσκῃ μιγῆναι, οὐχ ἵνα ἡδυπαθείᾳ δουλεύσῃ ἀλλ’ ὅπως αὐτὸς μὲν φύσει, αὐτὴ δὲ θέσει, παίδων κληθῶσι γεννήτορες; ὅτι γὰρ κρείττων ἦν αἰσχρᾶς ἡδονῆς ὁ θεῖος ἐκεῖνος ἀνήρ, οὐ μόνον ταῦτα, ἀλλὰ καὶ τὰ ἑξῆς μαρτυ‐ ρεῖ· ἐπειδὴ γὰρ ἐγκύμων ἡ Ἄγαρ γενομένη μεγαλαυχίας πρόφασιν ἔσχε | |
| 20 | τὴν κύησιν, καὶ κατὰ τῆς δεσποίνης ἐλύττησεν, ἐδυσχέραινε μὲν ἡ Σάρρα, καὶ τοῦ πατριάρχου κατεβόησεν οὐκ ὀρθῶς· ὁ δὲ μάλα ἠπίως τὴν παροι‐ νίαν δεξάμενος, ἐξέδωκεν αὐτῇ τὴν παιδίσκην εἰς τιμωρίαν, οὐδὲ τεχ‐ | |
| θῆναι προσμείνας τὸ κυοφορούμενον βρέφος· «ἰδού, γάρ φησιν, | 64 | |
65 | ἡ παιδίσκη σου ἐν ταῖς χερσί σου, χρῶ αὐτῇ ὡς ἐάν σοι ἀρεστὸν ᾖ». | |
| 3t | LXIX | |
| 3 | Τί δήποτε περιτμηθῆναι αὐτὸν προσέταξεν ὁ Θεός; Προειπὼν τὴν παροικίαν, φυλακήν τινα μηχανᾶται τῇ εὐσεβείᾳ, ἵνα | |
| 5 | τοῖς δυσσεβέσιν ἀνθρώποις ἀναμιγέντες, μὴ διαφθείρωσι τὴν εὐγένειαν, ἀλλ’ εἰς τὸ σημεῖον ὁρῶντες, ἄσβεστον τοῦ δεδωκότος τοῦτο τὴν μνήμην φυλάττωσι· καὶ ὅτι τοῦτό ἐστιν ἀληθές, ἡ ἔρημος μάρτυς· τεσσαράκοντα γὰρ χρόνους ἐν αὐτῇ διατρίψαντες, περιττὴν ἐνόμιζον τὴν περιτομήν, τῶν ἐθνῶν κεχωρισμένοι, καὶ καθ’ ἑαυτοὺς πολιτευόμενοι. ἡνίκα δὲ | |
| 10 | λοιπὸν εἰς τὴν ἐπηγγελμένην εἰσήγοντο γῆν, τηνικαῦτα πάλιν ὁ τῶν ὅλων Θεὸς Ἰησοῦ τῷ τοῦ Ναυῆ προσέταξε περιτεμεῖν ἅπαντας· καὶ οὕτω τῆς γῆς παραδοῦναι τὴν δεσποτείαν. ἔμελλον γὰρ ἔθνεσιν ἀλλοφύ‐ λοις πελάζειν, οὗ δὴ χάριν ἀναγκαίως τῆς σφραγῖδος ἐδέοντο, τῆς ἀπὸ τῶν ἀλλογενῶν αὐτοὺς χωριζούσης ἐθνῶν. εἰ δὲ μέγα φρονοῦσιν ἐπὶ τῇ | |
| 15 | περιτομῇ ἰουδαῖοι, μαθέτωσαν ὡς οὐ μόνος ὁ πατριάρχης περιετμήθη, ἀλλὰ καὶ Ἰσμαὴλ ὁ ἡμίδουλος, καὶ οἱ οἰκογενεῖς οἰκέται, καὶ οἱ ἀργυρώνη‐ τοι καὶ οἱ ἰδουμαῖοι καὶ οἱ ἀπὸ τῆς Χεττούρας. ἔμαθον δὲ ἐκ τῶν ἰσραηλι‐ τῶν καὶ αἰγύπτιοι περιτέμνεσθαι· οὐ τοίνυν ἡ περιτομὴ δικαίους ἐργά‐ ζεται. οὗτοι γὰρ ἅπαντες ὡς δυσσεβεῖς, ὑπὸ τῆς θείας κατηγοροῦνται | |
| 20 | γραφῆς· οὐκοῦν οὐδὲ τὸν Ἀβραὰμ ἡ περιτομὴ ἐδικαίωσεν, ἀλλ’ ἡ μὲν πίστις ἀπέφηνε δίκαιον· λαμπρότερον δὲ ἡ ἀρετὴ κατεσκεύασεν. ἡ δὲ περιτομὴ σημεῖον ἐδόθη τῆς πίστεως. | |
| 23t | LXX | |
| 23 | Ἡ θεία λέγει γραφή, ὅτι ἔφαγον οἱ ἄγγελοι ἐν τῇ σκηνῇ τοῦ Ἀβραάμ | 65 |
66 | Καὶ ἡ αὐτὴ λέγει γραφή, ὅτι ἄνδρας εἶδεν Ἀβραάμ· εἰ τοίνυν γυμνῷ προ‐ σεκτέον τῷ γράμματι, ἄνδρες, οὐκ ἄγγελοι ἔφαγον· εἰ δὲ τὸν νοῦν ἀναπ‐ τύσσωμεν, ὡς ὤφθησαν ἔφαγον. ὥσπερ γὰρ ἀσώματον ἔχοντες φύσιν καὶ αὐτοὶ καὶ ὁ τούτων δεσπότης, σώματα ἔχειν ἔδοξαν· οὕτως γὰρ | |
| 5 | ἑωράθησαν· οὕτως ἐσθίοντες ὤφθησαν, οὐ στόματι καὶ γαστρὶ τὴν τρο‐ φὴν προσενεγκόντες· οὔτε γὰρ εἶχον σώματα· ἀναλώσαντες δὲ αὐτὴν ὡς ἠθέλησαν. ἀνοίας γὰρ ἐσχάτης τὸ πολυπραγμονῆσαι τῶν ἀρρήτων τὸν τρόπον. | |
| 9t | LXXI | |
| 9 | Διὰ τί ὁ Λὼτ οὐκ ἐνεκλήθη ταῖς θυγατράσι μιγείς; | |
| 10 | Ἐπειδὴ τοῖς ἐξ ἀγνοίας πλημμελουμένοις καὶ οἱ ἄνθρωποι συγγινώσκειν εἰώθασιν· οὐ τοίνυν οὐδὲ τῷ Λὼτ ἐπεμέμψαιτο ἄν τις δικαίως τῆς μίξεως ἕνεκα· ἠγνόει γὰρ τὸ πραττόμενον· τὸ δὲ τῆς μέθης ἔχει τινὰ μέμψιν κεκραμένην συγγνώμῃ. ἀδημονῶν γὰρ κομιδῇ καὶ ἀλύων, ὡς πάντων ὁμοῦ τῶν ὄντων γεγυμνωμένος καὶ πρὸς τοῖς ἄλλοις ἅπασι καὶ αὐτῆς | |
| 15 | τῆς ὁμοζύγου ἠνέσχετο τῶν θυγατέρων τὸν οἶνον προσφερουσῶν περαι‐ τέρω τῆς χρείας· ἅτε δὴ τὸ μὲν κατασκευαζόμενον ἀγνοῶν, ψυχαγωγίαν δὲ καὶ παραμυθίαν τὸ δρώμενον ὑποπτεύων. ἐκεῖναι δὲ παντάπασίν εἰσιν κατηγορίας ἀθῷοι· θεασάμεναι γὰρ τὰς μὲν τέσσαρας πόλεις καὶ τὰς κώ‐ μας ἁπάσας ἐμπρησθείσας τῷ ὑετῷ τοῦ πυρός, τοὺς δὲ τὴν Σηγὼρ οἰκοῦν‐ | |
| 20 | τας καταποθέντας—τοῦτο γὰρ σημαίνει καὶ τοὔνομα· κατάποσις γὰρ ἡ Σηγὼρ ἑρμηνεύεται—, ἐνόμισαν ἄρδην ἀπολωλέναι τῶν ἀνθρώπων τὴν φύσιν· καὶ τὴν κατέχουσαν ἐρημίαν ὁρῶσαι καὶ τοῦ γήρως προθεω‐ ρήσασαι τὴν ἀσθένειαν, ἠβουλήθησαν ἐπινοῆσαι καὶ σπέρμα τῷ γένει καὶ ἑαυταῖς ψυγαγωγίαν τινά· τούτῳ χρησάμεναι τῷ λογισμῷ καὶ οὐκ | |
| 25 | ἐπιθυμίᾳ δουλεύσασαι, τὸν μὲν οἶνον ἔλαβον συνεργόν, ἔκλεψαν δὲ τῇ πλείονι πόσει τοῦ γεγεννηκότος τὴν αἴσθησιν, ἀπέφηναν δὲ τὸν πατέρα | |
| σπορέα. | 66 | |
67(1t) | LXXII | |
| 1 | Τί δήποτε ὁ Θεὸς οὐκ ἐκώλυσε τὴν παράνομον μίξιν; Προεώρα τὴν τοῦ γένους ἀσέβειαν· μωαβῖται μὲν γὰρ ἐδούλευον τῷ Χαμῶς, τῷ δὲ Μελχὼμ ἀμμανῖται· ἵνα οὖν μὴ ὡς συγγενέσιν ἐπιμιγνύμε‐ νοι τούτοις οἱ ἰσραηλῖται μετάσχωσι τῆς ἀσεβείας, οὐκ ἐκώλυσε τὸν πα‐ | |
| 5 | ράνομον γάμον· ὅπως ταύτῃ γοῦν αὐτοὺς μυσαροὺς ἀποφήνῃ καὶ βδε‐ λυκτοὺς ἰουδαίοις· δηλοῖ δὲ τοῦτο καὶ ὁ τῶν ὅλων Θεὸς διὰ Μωϋσέως τοῦ νομοθέτου διαγορεύων· «ἀμμανίτης καὶ μωαβίτης οὐκ εἰσελεύσεται εἰς ἐκκλησίαν Κυρίου ἕως δε‐ κάτης γενεᾶς καὶ ἕως εἰς τὸν αἰῶνα». | |
| 10t | LXXIII | |
| 10 | Ὠμὸν ἄγαν εἶναι δοκεῖ τὸ νέον ὄντα τὸν Ἰσμαὴλ ἐξελαθῆναι τῆς πατρι‐ κῆς οἰκίας, μετὰ μόνης τῆς μητρὸς καὶ τοῦ ἀσκοῦ τοῦ ὕδατος Καὶ τοῦτο ἄντικρυς δείκνυσι τὴν τοῦ Ἀβραὰμ ἀρετήν· τῆς μὲν γὰρ Σάρ‐ ρας εἰρηκυίας, «ἔκβαλε τὴν παιδίσκην καὶ τὸν υἱὸν αὐτῆς», οὐχ ὑπήκουσε· τοῦ δὲ Θεοῦ κελεύσαντος, εὐθὺς τῷ λόγῳ | |
| 15 | τὸ ἔργον ἐπέθηκε· καὶ ταῦτα φιλοστόργως περὶ τὸν Ἰσμαὴλ διακείμενος. καὶ γὰρ ἡνίκα τὴν ἐκ τῆς Σάρρας παιδοποιΐαν ὁ Θεὸς ἐπηγγείλατο, αὐτὸς ἔφη· «Ἰσμαὴλ οὗτος ζήτω ἐναντίον σου». ἀλλ’ ὅμως καὶ στέργων κομιδῇ τὸ παιδίον πεποίηκεν ὅπερ ὁ δεσπότης προσέταξεν· οὕτω δὲ ταῖς θείαις ἐπαγγελίαις πεπίστευκεν· ὅτι οὐ παῖδας, οὐ παιδίσ‐ | |
| 20 | κας, οὐ χρυσόν, οὐκ ἄργυρον δεδωκώς, ἀπέλυσε τῆς οἰκίας τὸ παιδίον· | |
| ἀλλ’ ἄρτους ὀλίγους καὶ ἀσκὸν ὕδατος καὶ τὴν μητέρα. ᾔδει γὰρ ὡς ἀψευ‐ | 67 | |
68 | δὴς ἡ τοῦ προστεταχότος ὑπόσχεσις· ὑπέσχετο δὲ αὐτῷ ὁ Θεὸς εἰς ἔθνος μέγα ποιήσειν αὐτὸν ἅτε δὴ τῆς αὐτοῦ γεωργίας ἠξιωμένον. ὃ δὴ καὶ πεπλήρωκεν. ἅμα γὰρ ἔκλαυσε τὸ παιδίον πόματος ἐφιέμενον καὶ ἄγγελος θεόθεν ἀποσταλεὶς φρέαρ ὑπέδειξε ποτίμου ὕδατος πλῆρες· ὅτι δὲ καὶ | |
| 5 | τῆς παιδοποιΐας τὸ πλῆθος δέδωκεν ὡς ὑπέσχετο, μαρτυρεῖ τὰ ὁρώμενα· ἀπὸ γὰρ τῶν ὅρων Αἰγύπτου μέχρι Βαβυλῶνος, τοῦδε τοῦ γένους ἡ ἔρη‐ μος πλήρης. ὁ μέντοι Ἀβραὰμ καὶ τοῖς τόποις ἐκ τῆς εὐσεβείας ἐπιτέθεικε τὰ ὀνόματα· φυτεύσας γὰρ ἄρουραν ἐπὶ τῷ φρέατι τοῦ ὅρκου, ἐπεκαλέ‐ σατο τὸ ὄνομα τοῦ τόπου ἐκείνου Θεὸς αἰώνιος. | |
| 10t | LXXIV | |
| 10 | Εἰ πάντα ὁ Θεὸς προγινώσκει, τίνος χάριν τὸν Ἀβραὰμ ἐπείρασε; Οὐχ ἵνα αὐτὸς ἅπερ ἠπίστατο μάθῃ, ἀλλ’ ἵνα τοὺς ἀγνοοῦντας διδάξῃ, ὡς μάλα δικαίως τὸν πατριάρχην ἠγάπησε· τούτου χάριν ἐν τρισὶν ἡμέ‐ ραις καὶ τοσαύταις νυξὶ τὸν θεῖον ἐβασάνιζε πόθον· μέσος γὰρ ὢν ὁ πα‐ τριάρχης φύσεώς τε καὶ πίστεως καὶ νυττόμενος ἑκατέρωθεν, ἔδωκε τῇ | |
| 15 | πίστει τὰ νικητήρια. ὁ δὲ Θεὸς δείξας αὐτοῦ τὴν εὐσέβειαν, τὴν θυσίαν ἐκώλυσεν· ὁ γὰρ καὶ τὰς τῶν ἀλόγων ἀπαγορεύων θυσίας, πῶς ἂν τοι‐ αύτης ἱερουργίας ἠνέσχετο; τοῦτο γὰρ ἰουδαίων κατηγορῶν διετέλεσε καὶ διὰ μὲν Δαβὶδ τοῦ προφήτου βοᾷ· «ἔθυσαν τοὺς υἱοὺς αὐτῶν καὶ τὰς θυγατέρας αὐτῶν τοῖς δαιμονίοις | |
| 20 | καὶ ἐξέχεαν αἷμα ἀθῷον, αἷμα υἱῶν αὐτῶν καὶ θυγατέρων, ὧν ἔθυσαν τοῖς γλυπτοῖς Χαναάν». διὰ δὲ τοῦ Ἰεζεκιήλ· «καὶ ἔλαβες τοὺς υἱούς σου καὶ τὰς θυγατέρας σου, οὓς ἐγέννησάς μοι καὶ προσή‐ νεγκας αὐτοὺς τοῖς ἐρασταῖς σου». εἶτα δεικνὺς τὴν | |
| 25 | τῆς ἀτοπίας ὑπερβολὴν ἐπήγαγε τοῦτο· «παρὰ πᾶσαν τὴν | 68 |
69 | πορνείαν σου». ὁ τοίνυν τῶν ταῦτα τολμώντων κατηγορῶν, πῶς ἂν αὐτὸς ἠνέσχετο δέξασθαι παῖδα μονογενῆ παρὰ πατρὸς προσ‐ φερόμενον; ἀλλὰ γὰρ ταῦτα σκιὰ ἦν τῆς ὑπὲρ ἡμῶν γεγενημένης οἰκο‐ νομίας· ὑπὲρ γὰρ τῆς οἰκουμένης τὸν ἀγαπητὸν υἱὸν ὁ πατὴρ προσενή‐ | |
| 5 | νοχε· τύπος γὰρ τῆς μὲν θεότητος ὁ Ἰσαάκ, τῆς δὲ ἀνθρωπότητος ὁ κριός· καὶ αὐτὸς δὲ ὁ χρόνος ἰσάριθμος· τρεῖς γὰρ ἡμέραι καὶ τρεῖς νύκτες καὶ ἐνταῦθα κἀκεῖ. | |
| 8t | LXXV | |
| 8 | Τί ἐστι, «θὲς τὴν χεῖρά σου ἐπὶ τὸν μηρόν μου; Ἐπὶ γάμον ἀπέστελλεν τῶν οἰκετῶν τὸν ἡγούμενον· ἐπάρατον μὲν ἐπισ‐ | |
| 10 | τάμενος τοῦ Χαναὰν τὸ γένος, εὐλογίας δὲ ἠξιωμένην τὴν οἰκείαν συγ‐ γένειαν. ἐπειδὴ τοίνυν ἐν τῷ σπέρματι καὶ τὴν εὐλογίαν καὶ τὴν τῶν ἀγαθῶν ἐπαγγελίαν ἐδέξατο, ἐκεῖ θεῖναι τὸν παῖδα τὴν χεῖρα προσέταξεν, ἔνθα καὶ τῆς πίστεως τὸ σημεῖον ἐδέξατο· πιστεύσας γὰρ ταῖς θείαις ἐπαγ‐ γελίαις ἔλαβε τῆς περιτομῆς τὴν σφραγῖδα· ἐκεῖ δὲ θεῖναι τὴν χεῖρα προ‐ | |
| 15 | σέταξεν, ἵνα καὶ τῆς θείας ἐπαγγελίας καὶ τῆς περιτομῆς μεμνημένος, ἀλ‐ λοφύλῳ γάμῳ τὴν δεσποτικὴν εὐγένειαν μὴ λωβήσηται. ἰστέον δὲ ὡς ἡ μὲν χεὶρ ὑπὸ τὸν μηρὸν ἐτέθη, ὁ δὲ ὅρκος κατὰ τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων ἐγέ‐ νετο· «ἐξορκίζω σε, γὰρ ἔφη, Κύριον τὸν Θεὸν τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, ἵνα μὴ λάβῃς γυναῖκα τῷ | |
| 20 | υἱῷ μου Ἰσαὰκ ἀπὸ τῶν θυγατέρων τῶν χανα‐ ναίων μεθ’ ὧν ἐγὼ οἰκῶ ἐν αὐτοῖς», καὶ τὰ ἑξῆς. σο‐ φωτάτη δὲ ἄγαν καὶ τοῦ παιδὸς ἡ ἐρώτησις· δείσας γὰρ τὸν ὅρκον, δήλους | |
| αὐτῷ γενέσθαι παρεκάλει τοῦ γάμου τοὺς ὅρους· εἰ, γάρ φησι, | 69 | |
70 | μὴ ἕλοιτο ἐνταῦθα ἐλθεῖν ἡ μνηστευομένη κόρη, ἀλλὰ πρὸς αὐτὴν ἀπελθεῖν τὸν μνηστῆρα κελεύει, προστάττεις τὸν υἱὸν εἰς ἐκεῖνο τὸ ἔθ‐ νος ἐπανελθεῖν; ἀλλ’ ὁ πατριάρχης Ἀβραὰμ εἰδὼς ὡς ἐκεῖθεν μὲν αὐτὸν ἡ θεία κλῆσις ἐξήγαγε, περὶ δὲ τοῦ γάμου νόμον οὐκ ἐδέ‐ | |
| 5 | ξατο θεῖον· αὐτὸς δὲ ὡς εὐσεβείᾳ συντεθραμμένος, ἠθέλησεν ἐκ τῆς συγ‐ γενικῆς οἰκίας τῷ παιδὶ κατεγγυῆσαι γυναῖκα· ἐκεῖνο μὲν ἀπαγορεύει γενέσθαι, ἅτε δὴ θείῳ νόμῳ κεκωλυμένον· τοῦτο δὲ τῇ θείᾳ ἐγχειρίζει κη‐ δεμονίᾳ. ταύτῃ θαρρήσας ὁ παῖς ἐξεδήμησεν· ἐκείνην δὲ τὴν εὐχὴν οὐ συμ‐ βολικῶς προσενήνοχεν, ὥς τινες τῶν ἄγαν ἠλιθίων ὑπέλαβον, ἀλλ’ ἐπειδὴ | |
| 10 | τὸν Θεὸν συνεργὸν ἔλαβε τῆς μνηστείας σημεῖά τινα αὐτῷ δειχθῆναι παρεκάλει δι’ ὧν ἠβούλετο γνῶναι, εἰ ἀρέσκουσα τῷ Θεῷ ἡ μνηστεία. τὸ δὲ σημεῖον ἦν οὐχ ὥρα σώματος οὐδὲ περιφάνεια γένους οὐδὲ ἄλλο τι τῶν δοκούντων λαμπρῶν, ἀλλὰ φιλοξενία καὶ φιλοφροσύνη καὶ ἠπιό‐ της φρονήματος· «ἔσται, γάρ φησιν, ἡ παρθένος ᾗ ἂν ἐγὼ | |
| 15 | εἴπω, ἐπίκλινόν μοι τὴν ὑδρίαν σου ἵνα πίω, καὶ εἴπῃ μοι, πίε, κύριε, καὶ τὰς καμήλους σου ποτιῶ ἕως ἂν παύσωνται πίνουσαι, ταύτην ἡτοίμασας τῷ παιδί σου Ἰσαάκ· καὶ ἐν τούτῳ γνώσομαι, ὅτι ἐποίησας ἔλεον μετὰ τοῦ κυ‐ | |
| 20 | ρίου μου Ἀβραάμ». ἐπειδὴ γὰρ τούτοις ἐκοσμεῖτο τοῖς πλεονεκτήμασι διαφερόντως ὁ πατριάρχης ἠβουλήθη καὶ τὴν νύμφην συμβαίνειν τῷ τρόπῳ τοῦ κηδεστοῦ, ἵνα μὴ ἔριν τινὰ καὶ φιλονεικίαν ὁ σκοπὸς ὁ ἐναντίος ἐργάσηται. ὅτι δὲ οὐ συμβολικὰ ταῦτα ἦν, ἀλλὰ πίστεως καὶ εὐσεβείας δηλωτικά, πρῶτον διδάσκει τὸ σπουδαῖον τῆς | |
| 25 | προσευχῆς· ἔπειτα τὸ προσμένειν αὐτὸν τὴν βουλὴν τοῦ Θεοῦ· τοῦτο | 70 |
71 | γὰρ ἡ θεία διδάσκει γραφή· «ὁ δὲ ἄνθρωπος κατεμάνθα‐ νεν αὐτὴν καὶ παρεσιώπα τοῦ γνῶναι εἰ εὐώ‐ δωκε Κύριος τὴν ὁδὸν αὐτοῦ, ἢ οὔ». ἐκείνης γὰρ τὸ ὕδωρ ἀρυομένης, καὶ ταῖς καμήλοις προσφερούσης τὸ νᾶμα, ἀνέμενεν | |
| 5 | οὗτος ἰδεῖν εἰ πάσαις παρέχει τὴν χρείαν κατὰ τὴν αἴτησιν· πιουσῶν δὲ τῶν καμήλων, εὐθὺς προσενήνοχε τῆς μνηστείας τὰ σύμβολα· γνοὺς δὲ τὸ γένος καὶ τὴν δεσποτικὴν συγγένειαν, εὐδοκήσας, φησίν, ὁ ἄνθρω‐ πος προσεκύνησε τῷ Κυρίῳ καὶ εἶπεν· «εὐλογητὸς Κύριος ὁ Θεὸς τοῦ κυρίου μου Ἀβραάμ, ὃς οὐκ ἐγκατέ‐ | |
| 10 | λιπε τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ καὶ τὸν ἔλεον αὐ‐ τοῦ ἀπὸ τοῦ κυρίου μου. κἀμὲ ἐν ὁδῷ ἤγαγε Κύ‐ ριος εἰς τὸν οἶκον τοῦ ἀδελφοῦ τοῦ κυρίου μου». καὶ πᾶσα δὲ αὐτοῦ ἡ διάλεξις τὸ εὐσεβὲς κηρύττει τῆς γνώμης καὶ μέντοι καὶ μετὰ τὴν διάλεξιν, τὸν αὐτὸν σημαίνει σκοπόν· συνθεμένων γὰρ τῶν | |
| 15 | τὴν κόρην γεγεννηκότων τῷ γάμῳ εὐθὺς αὐτὸς «προσεκύνησε τῷ Κυρίῳ». καὶ τὰ ἑξῆς δὲ τῆς αὐτῆς ἔχεται διανοίας· «μὴ κα‐ τέχετε γάρ με, φησί, καὶ Κύριος εὐώδωσε τὴν ὁδόν μου». | |
| 19t | LXXVI | |
| 19 | Διὰ τί τῶν πατριαρχῶν αἱ γυναῖκες στεῖραι; καὶ γὰρ Σάρρα στεῖρα, καὶ | |
| 20 | Ῥεβέκκα ὡσαύτως, καὶ ἡ Ῥαχὴλ καὶ μέντοι καὶ ἡ Λεία. «ἰδών, γάρ φησι, Κύριος, ὅτι μισεῖται ἡ Λεία ἀνέῳξε τὴν μή‐ τραν αὐτῆς» | |
| Τὸ ἰσραηλιτικὸν συστῆσαι γένος βουληθεὶς ὁ Θεός, δείκνυσιν οὐ κατὰ | 71 | |
72 | φύσεως ἀκολουθίαν, ἀλλὰ κατὰ τὴν τῆς χάριτος φιλοτιμίαν τὴν πολυγο‐ νίαν δεξάμενον· ταύτης δὲ τῆς κηδεμονίας ἐκεῖνο τὸ γένος τετύχηκεν, ἐπειδήπερ ὁ δεσπότης Χριστός, ὁ μονογενὴς τοῦ Θεοῦ υἱός, ἐκεῖθεν ἔμελ‐ λε κατὰ σάρκα βλαστήσειν. | |
| 5t | LXXVII | |
| 5 | Διὰ τίνος μαθεῖν ἠθέλησεν ἡ Ῥεβέκκα τὰ περὶ τῶν κυοφορουμένων παι‐ δίων; Τινές φασι πρὸς τὸν Μελχισεδὲκ αὐτὴν ἀπεληλυθέναι, ἅτε δὴ καὶ ἀρχι‐ ερέα ὄντα τοῦ Θεοῦ τοῦ ὑψίστου καὶ ἐπίσημον ἐν εὐσεβείᾳ καὶ λίαν περι‐ φανῆ· ἐπειδὴ δὲ εἰώθεισαν οἱ πατριάρχαι καὶ θυσιαστήρια τῷ Θεῷ κατασ‐ | |
| 10 | κευάζειν ἐν οἷς ἐσκήνουν χωρίοις, εἰκὸς παρ’ ἓν τούτων αὐτὴν ἀπελθοῦ‐ σαν ἱκετεῦσαι τὸν ὅλων Θεόν, καὶ γνωρίσαι τὰ συμβησόμενα. | |
| 12t | LXXVIII | |
| 12 | Διὰ τί κωλύει τὸν Ἰσαὰκ ὁ Θεὸς εἰς τὴν Αἴγυπτον ἐκδημῆσαι, τοῦ λιμοῦ τοῦτο πρᾶξαι καταναγκάζοντος; Τὴν οἰκείαν σοφίαν τε καὶ κηδεμονίαν διὰ πάντων δηλοῖ ὁ δεσπότης Θεός· | |
| 15 | καὶ γὰρ τὸν πατριάρχην Ἀβραάμ, οὐχ ὡς ἀπορῶν ἐν τῇ Παλαιστίνῃ διαθρέψαι συνεχώρησεν εἰς τὴν Αἴγυπτον ἀπελθεῖν· ἀλλ’ ἵνα τοῖς αἰγυπ‐ τίοις ἐπιδείξῃ τοῦ ἀνδρὸς τὴν εὐσέβειαν, καὶ ζηλῶσαι προτρέψῃ τοῦ πατριάρχου τὴν ἀρετήν. τὸν δὲ Ἰσαὰκ αὐτοῦ μεῖναι προσέταξε, καὶ τῇ τῶν ἀναγκαίων αὐτὸν περιέκλυσεν ἀφθονίᾳ, δεικνὺς ὡς καὶ τῷ πατρὶ | |
| 20 | ταῦτα παρασχεῖν οἷός τε ἦν, ἃ καὶ αὐτῷ ἔδωκε φιλοτίμως. πάντων γὰρ ἐν ἐνδείᾳ ὄντων καὶ σπάνει τῶν ἀναγκαίων καὶ τῆς γῆς ἀγόνου γεγενη‐ | |
| μένης, αὐτὸς σπείρας πολύχουν ἔλαβε τὸν καρπόν. | 72 | |
73(1t) | LXXIX | |
| 1 | Τίνος ἕνεκεν ὁ Ἰσαὰκ τῷ Ἡσαῦ δοῦναι τὴν εὐλογίαν ἠβούλετο; Κατὰ τὸν νόμον τῆς φύσεως· πρωτότοκος γὰρ ἦν· οἱ δὲ πρωτότοκοι καὶ πρῶτοι, καὶ διπλῆν ἐλάμβανον μοῖραν. ηὔξησε δὲ καὶ ἡ θεραπεία τὸ φίλ‐ τρον· «ἡ γὰρ θήρα αὐτοῦ βρῶσις αὐτῷ»· ἱκανὴ δὲ | |
| 5 | ἡ θεραπεία καὶ τοὺς ὠμοτάτους μειλίχεσθαι εἴ που γε δὴ πατέρα καὶ πα‐ τέρα φιλόστοργον· εὕροι δ’ ἄν τις καὶ τὸν θεῖον ἀπόστολον πλείσταις ὅσαις εὐλογίαις τοὺς τεθεραπευκότας αὐτὸν ἀμειψάμενον. | |
| 8t | LXXX | |
| 8 | Πόθεν ἡ Ῥεβέκκα τεθάρρηκεν, ὅτι δὴ τεύξεται τῆς εὐλογίας ὁ Ἰακώβ· καὶ οὕτω τεθάρρηκεν ὡς εἰπεῖν· «ἐπ’ ἐμὲ ἡ κατάρα σου, τέκ‐ | |
| 10 | νον, μόνον ἐπάκουσον τῆς φωνῆς μου»; Προεγνώκει παρὰ τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων, ὅτι «ὁ μείζων δουλεύσει τῷ ἐλάσσονι»· ἐκείνῃ τῇ προρρήσει πιστεύουσα, πάντα ἐκίνησεν πόρον, ὥστε τὸν Ἰακὼβ τὴν πατρικὴν εὐλογίαν λαβεῖν. | |
| 14t | LXXXI | |
| 14 | Τί δήποτε τῷ Ἰσαὰκ τὸ βούλημα τὸ οἰκεῖον οὐκ ἀπεκάλυψεν ὁ Θεός; | |
| 15 | Ἵνα ἐναργὴς γένηται ἡ τοῦ Θεοῦ περὶ τὸν Ἰακὼβ κηδεμονία· δείκνυσι δὲ τοῦτο, τὸ μὲν Ἰσαὰκ ἐσπουδακέναι τὸν Ἡσαῦ εὐλογῆσαι· τὴν δὲ θείαν χάριν καὶ παρὰ γνώμην τοῦ Ἰσαάκ, ἐπὶ τὸν Ἰακὼβ ἑλκῦσαι τὴν εὐλογίαν. τοῦτο δὲ καὶ αὐτὸς συνῆκεν ὁ Ἰσαάκ, ὡς γὰρ πάντα πόρον ἐκίνησε καὶ ἀπέστειλε τὸν Ἡσαῦ ἐπὶ τὴν θήραν, καὶ τοῦ Ἰακὼβ τὴν τροφὴν προ‐ | |
| 20 | σενηνοχότος, πολλάκις ἤρετο εἰ αὐτὸς εἴη Ἡσαῦ ὁ πρωτότοκος· καὶ | 73 |
74 | οὐ μόνον ἤρετο ἀλλὰ καὶ τὰς χεῖρας τῷ σώματι προσενήνοχεν. εἶτα τοῦ Ἡσαῦ εἰσεληλυθότος, τὸ γεγενημένον καταπλαγείς, οὐκ ἐχαλέπηνεν ὡς παρὰ παιδὸς ἐξαπατηθείς, ἀλλὰ τὸν θεῖον ἔγνω σκοπὸν καὶ ἣν ἔδωκεν ἐβεβαίωσεν εὐλογίαν. | |
| 5t | LXXXII | |
| 5 | Εἶτα οὐ δοκεῖ ἐψεῦσθαι ὁ Ἰακὼβ εἰπών, «ἐγώ εἰμι Ἡσαῦ ὁ πρωτότοκός σου; Πριάμενος ἦν τὰ τῶν προτοτοκίων πρεσβεῖα. ἀληθεύων τοιγαροῦν ἑαυ‐ τὸν ἀπεκάλει πρωτότοκον. | |
| 9t | LXXXIII | |
| 9 | Τίς δὲ τῆς εὐλογίας ἡ ἑρμηνεία; | |
| 10 | Ἔμελλεν ἐξ αὐτοῦ κατὰ σάρκα βλαστήσειν ὁ δεσπότης Χριστός, ἡ τῶν ἐθνῶν προσδοκία, ὁ τῆς οἰκουμένης ἁπάσης καὶ σωτὴρ καὶ δεσπότης· ταῦτα προορῶν ὁ πατριάρχης φησίν· «ἰδοὺ ὀσμὴ τοῦ υἱοῦ μου, ὡς ὀσμὴ ἀγροῦ πλήρους ὃν εὐλόγησε Κύ‐ ριος». ὅτι δὲ πολλάκις ἀγρὸν τὸν κόσμον ἡ θεία καλεῖ γραφὴ μάρτυς | |
| 15 | ὁ Κύριος ἐν τοῖς ἱεροῖς εὐαγγελίοις τὴν παραβολὴν ἑρμηνεύων· «ἀγρὸς γάρ φησιν, ἔστιν ὁ κόσμος· ὁ δὲ σπείρων τὸ καλὸν σπέρμα ἐστὶν ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου». ὅρα τοιγαροῦν ἐν τῷ Ἰακὼβ τῆς οἰκουμένης ἁπάσης τὴν σωτηρίαν· διὸ ἐπεύχεται αὐτῷ τοῦ οὐρανοῦ τὴν δρόσον καὶ τῆς γῆς τὴν πιότητα· ἃ κατὰ μὲν τὸ πρό‐ | |
| 20 | χειρον καὶ ἐπιπόλαιον τοῦ γράμματος νόημα, δηλοῖ τὴν ἄνωθεν χάριν καὶ τῶν ἀπὸ γῆς ἀγαθῶν τὴν ἀφθονίαν· κατὰ δὲ τὴν τοῦ ἀγροῦ ἑρμη‐ νείαν, αἰνίττεται τοῦ δεσπότου Χριστοῦ διὰ τῆς δρόσου μὲν τὴν θεότητα, διὰ δὲ τῆς πιότητος τῆς γῆς τὴν ἐξ ἡμῶν ἀνθρωπότητα. καὶ γὰρ ὁ μα‐ | |
| κάριος Δαβὶδ ταῦτα προαγορεύων ἔφη· «καταβήσεται ὡς | 74 | |
75 | ὑετὸς ἐπὶ πόκον, καὶ ὡσεὶ σταγόνες στάζου‐ σαι ἐπὶ τὴν γῆν». ὥσπερ γὰρ ἡ δρόσος ἀοράτως μὲν κά‐ τεισι, κάτω δὲ συνισταμένη γίνεται δήλη, οὕτως ἀόρατος ὢν ὁ Θεὸς λόγος διὰ τῆς σαρκὸς ἐπὶ γῆς ὤφθη καὶ τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη | |
| 5 | καὶ «ἐφανερώθη ἐν σαρκί», κατὰ τὸν θεῖον ἀπόστολον. καὶ ὁ σῖτος δὲ καὶ ὁ οἶνος τῶν θείων ἐστὶ μυστηρίων αἴνιγμα· τούτῳ συμ‐ φωνεῖ τῷ λόγῳ καὶ τὰ ἑξῆς· «καὶ δουλευσάτωσάν σοι ἔθ‐ νη· πάντα, γάρ φησιν, τὰ ἔθνη δουλεύσουσιν αὐτῷ» ᾗ φησὶν ὁ θεῖος Δαβίδ· «καὶ προσκυνήσουσιν οἱ ἄρχοντες· | |
| 10 | βασιλεῖς, γάρ φησι, Θαρσεῖς καὶ νῆσοι δῶρα προ‐ σοίσουσι· βασιλεῖς ἀράβων καὶ Σαβὰ δῶρα προσάξουσι καὶ προσκυνήσουσιν αὐτῷ πάντες οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς». ταύτην ἐκράτυνε τὴν εὐλογίαν καὶ ἡνίκα αὐτὸν εἰς τὴν Μεσοποταμίαν ἐξέπεμψεν· «ἔσῃ, γάρ φησιν, | |
| 15 | εἰς συναγωγὰς ἐθνῶν, καὶ δῴη σοι Κύριος τὴν εὐλογίαν Ἀβραὰμ τοῦ πατρός σου». τίς δὲ ἡ εὐλο‐ γία, ῥᾴδιον τῷ βουλομένῳ καταμαθεῖν· τῷ γὰρ Ἀβραὰμ ὁ τῶν ὅλων ἔφη Θεός· «ἐν τῷ σπέρματί σου εὐλογηθήσεται πάντα τὰ ἔθνη τῆς γῆς». | |
| 20t | LXXXIV | |
| 20 | Τί δήποτε τοσαύτας εὐλογίας λαβὼν ὁ Ἰακὼβ ἀποδιδράσκει τὸν ἀδελφόν, καὶ μόνος ἀποδημεῖ τῶν ἀναγκαίων ἐστερημένος; Ἐναργέστερον ἐν ταῖς δοκούσαις κακοπραγίαις ἡ τοῦ Θεοῦ κηδεμονία δηλοῦται· οἱ γὰρ ἐν εὐκληρίᾳ ὄντες οὐχ οὕτως ἴσασιν ὅσων ἀγαθῶν ἀπο‐ λαύουσι· τούτου χάριν ἀποδιδράσκει καὶ μόνος ἀποδημεῖ, ἵνα μετὰ πολ‐ | |
| 25 | λῆς περιουσίας ἐπανελθών, καὶ αὐτὸς γνῷ, ὅση τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων ἡ | 75 |
76 | προμήθεια, καὶ τοὺς ἄλλους διδάξῃ. ταύτην αὐτῷ τὴν κηδεμονίαν παραυ‐ τίκα διὰ τῆς ἐπιφανείας ἐδήλωσεν· ἐπέδειξε μὲν γὰρ αὐτῷ κλίμακα μέχρις αὐτοῦ διϊκνουμένην τοῦ οὐρανοῦ· τοὺς δὲ ἁγίους ἀγγέλους ἀνιόντας καὶ κατιόντας. αὐτὸς δὲ ἄνωθεν ἐφεστὼς παρεθάρρυνέ τε καὶ τὸ δέος ἐξή‐ | |
| 5 | λασεν· ἐδήλουν δὲ οἱ ἄγγελοι τὴν θείαν διακονίαν· περὶ τούτων γὰρ καὶ ὁ μακάριος ἔφη Παῦλος, «οὐχὶ πάντες εἰσὶ λειτουργικὰ πνεύματα εἰς διακονίαν ἀποστελλόμενα διὰ τοὺς μέλλοντας κληρονομεῖν σωτηρίαν»; τούτων δὲ ἕκαστον ἱκανὸν ἦν θάρσος ἐνθεῖναι τῷ πατριάρχῃ· διδάσκεται γάρ, ὡς | |
| 10 | οὐδὲν ἀτημέλητον, οὐδὲ ἀκηδεμόνευτον παρὰ τῷ τῶν ὅλων Θεῷ· ἀλλ’ αὐτὸς ἅπαντα πρυτανεύει, διακόνοις χρώμενος τοῖς ἁγίοις ἀγγέλοις. ἔδωκε δὲ αὐτῷ καὶ τὴν εὐλογίαν ἣν καὶ τῷ πατρὶ καὶ τῷ προπάτορι ἐδεδώκει, περί τε τῆς τοῦ σπέρματος πολυγονίας καὶ περὶ τοῦ τῆς οἰκου‐ μένης δεσπότου· «ἐνευλογηθήσονται, γάρ φησιν, ἐν τῷ | |
| 15 | σπέρματί σου πᾶσαι αἱ φυλαὶ τῆς γῆς»· εἶτα ὑπισχ‐ νεῖται αὐτῷ καὶ τὴν ἐν τοῖς προκειμένοις κηδεμονίαν· «ἰδού, γάρ φησι, μετὰ σοῦ εἰμι διαφυλάσσων σε ἐν τῇ ὁδῷ οὗ ἐὰν πορευθῇς καὶ ἀποστρέψω σε εἰς τὴν γῆν ταύτην, ὅτι οὐ μή σε ἐγκαταλίπω ἕως τοῦ ποιῆ‐ | |
| 20 | σαί με πάντα ὅσα ἐλάλησα». | |
| 21t | LXXXV | |
| 21 | Διὰ τί τὸν λίθον ἀλείφει ὁ Ἰακώβ; Οἷς εἶχε τὸν μεγαλόδωρον ἠμείψατο Κύριον· ὀρθώσας γὰρ τὸν λίθον ὃν ὑπέθηκε τῇ κεφαλῇ, κατέχεεν αὐτοῦ ἔλαιον· τοῦτο δὲ καὶ νῦν ἔστιν εὑρεῖν παρὰ πολλῶν γυναίων τῷ Κυρίῳ πεπιστευκότων γινόμενον. εἰώθασι | |
| 25 | γὰρ ἐν τοῖς θείοις σηκοῖς ἐλαίῳ χρίειν τὰς τῶν ἀνακτόρων κιγκλίδας, | |
| καὶ τῶν ἁγίων μαρτύρων τὰς θήκας· δηλοῖ δὲ τοῦτο τῆς ψυχῆς τὴν εὐγέ‐ | 76 | |
77 | νειαν· δέχεται δὲ καὶ τὰ σμικρὰ ὁ φιλάνθρωπος Κύριος, ἀποδεχόμενος τὸν τοῦ γινομένου σκοπόν. | |
| 3t | LXXXVI | |
| 3 | Πολλοὶ πρόφασιν ἀκολασίας ποιοῦνται τὸ τέτταρας ἐσχηκέναι γυναῖκας τὸν Ἰακώβ | |
| 5 | Τὸν σκοπὸν ἑκάστου τῶν γινομένων ἐξετάζειν προσήκει· οὕτω γὰρ κρί‐ νοντες εὑρήσομεν καὶ Ἰακὼβ τὸν πατριάρχην, τὴν μὲν Ῥαχὴλ μνηστευ‐ σάμενον μόνην, παρὰ γνώμην δὲ συναφθέντα τῇ Λείᾳ. παραυτίκα γοῦν τῆς ἀπάτης αἰσθόμενος καὶ ἐδυσχέρανε καὶ τοῦ κηδεστοῦ κατεβόησε· τῇ δὲ Βαλλᾷ, οὐ διὰ φιληδονίαν, ἀλλὰ διὰ τὴν τῆς ὁμοζύγου παραμυθίαν | |
| 10 | ἐμίγη· τῆς γὰρ Ῥαχὴλ διὰ τὴν ἀπαιδίαν ἀνιωμένης καὶ ἀνοήτως λεγού‐ σης· «δός μοι τέκνα, εἰ δὲ μή γε ἀποθανοῦμαι», ἐπέπληξε μὲν εὐσεβῶς ὁ πατριάρχης καὶ ἔδειξε τὸν τῆς φύσεως ποιητήν, καὶ ὅτι οὐ γάμος ἐστὶ παίδων δημιουργὸς ἀλλ’ ὁ τοῦ γάμου νομοθέτης Θεός· ἔφη γὰρ πρὸς αὐτήν· «μὴ ἀντὶ Θεοῦ σοί εἰμι ἐγώ, | |
| 15 | ὃς ἐστέρησέ σε καρπὸν κοιλίας»; ψυχαγωγῶν δὲ ὅμως αὐτήν, ἠνέσχετο τῆς αἰτήσεως, ᾔτησε αὐτὸν τῇ παιδίσκῃ μιγῆναι, ἵνα τὸ ἐξ αὐτῆς φυόμενον οἰκεῖον ἀποκαλέσῃ παιδίον. τοῦτο καὶ ἐπὶ τῆς Ζέλ‐ φας ἐγένετο· πάλιν γὰρ ἡ Λεία παυσαμένη τοῦ τίκτειν, ἠντιβόλησεν αὐτὸν εἰς ἐκείνην σπεῖραι τὴν ἄρουραν. ταῦτα φιληδονίαν μὲν οὐδεμίαν | |
| 20 | αἰνίττεται, τὴν δὲ τοῦ ἀνδρὸς ἐπιείκειαν δείκνυσι καὶ ὅπως τὰς γυναῖκας θεραπεύειν ἐσπούδαζε. πρὸς δὲ τούτῳ κἀκεῖνο σκοπητέον, ὅτι νόμος οὐ‐ δεὶς τηνικαῦτα ἦν τὴν πολυγαμίαν κωλύων, καὶ ὡς τρισολβίους ὑπελάμ‐ βανον τότε τοὺς πολλῶν παίδων γιγνομένους πατέρας· καὶ ὅτι τοῦτό ἐστιν ἀληθές, αἱ θεῖαι μαρτυροῦσιν ἐπαγγελίαι· τῷ γὰρ Ἀβραὰμ ὁ τῶν | |
| 25 | ὅλων ἔφη Θεός· «ἀνάβλεψον εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἴδε τοὺς ἀστέρας, εἰ δυνήσῃ ἐξαριθμῆσαι αὐτούς», | |
| καὶ ἐπήγαγεν· «οὕτως ἔσται τὸ σπέρμα σου». καὶ «ὡς | 77 | |
78 | ἡ ἄμμος ἡ παρὰ τὸ χεῖλος τῆς θαλάσσης, ἥτις οὐκ ἐξαριθμηθήσεται ἀπὸ τοῦ πλήθους. οὐκ ἂν δὲ αὐτῷ ταύτην ἔδωκε τὴν ὑπόσχεσιν, εἰ μὴ τὴν πολυγονίαν μέγιστον ἐνόμιζεν ἀγαθόν. | |
| 5t | LXXXVII | |
| 5 | Τίνος δὲ χάριν αἱ γυναῖκες ἐζηλοτύπουν ἀλλήλας; Ἀτελεῖς ἦσαν καὶ δυσσεβοῦς ἀνδρὸς θυγατέρες, τὰ ξόανα θεοὺς ὀνομά‐ ζοντος. τούτου ἕνεκεν νομοθετῶν ὁ Θεὸς τὸν τοιοῦτον ἀπαγορεύει γάμον· »οὐ λήψῃ, γάρ φησι, γυναῖκα ἐπ’ ἀδελφῇ αὐτῆς ἀντίζηλον αὐτῆς». | |
| 10t | LXXXVIII | |
| 10 | Διὰ τί ἡ γραφὴ μέμνηται τύχης; Ἴδια τῆς γραφῆς, τὰ τοῦ πνεύματος λόγια, αἱ θεῖαι διατάξεις, τῶν εὐσε‐ βῶν ἀνθρώπων τὰ ῥήματα· τὰ δὲ ἄλλα ἱστορικῶς λέγει. χρὴ τοίνυν μὴ μόνον προσέχειν τῷ λόγῳ, ἀλλὰ καὶ τῷ προσώπῳ τοῦ λέγοντος· τὸ τοίνυν «εὐτύχηκα» οὐ τοῦ Ἰακώβ ἐστι ῥῆμα, ἀλλὰ τῆς Λείας γυναικός, | |
| 15 | ὡς ἔφην, ἐν δυσσεβείᾳ τραφείσης καὶ κατὰ βραχὺ τὰ θεῖα παιδευομένης· οὕτω καὶ ὁ ταύτης πατὴρ ἔφη τὸ «οἰωνισάμην», ἀλλ’ ὁ θεῖος ἀπαγορεύει νόμος τοῖς οἰωνοῖς κεχρῆσθαι. μηδεὶς τοίνυν τοὺς τοιούτους λόγους τῆς θείας εἶναι νομιζέτω γραφῆς· τὰ γὰρ παρὰ τῶν οὐκ εὐσεβῶν εἰρημένα τίθησιν ὁ συγγραφεύς, ἅτε δὴ ἱστορίαν συγγράφων· οὕτω τέ‐ | |
| 20 | θεικεν ὁ θειότατος Μωϋσῆς καὶ τοῦ Φαραὼ τὸν βλάσφημον λόγον· «οὐκ οἶδα τὸν Κύριον καὶ τὸν Ἰσραὴλ οὐκ ἐξαποσ‐ τέλλω». ἀλλ’ οὐ τοῦ θείου πνεύματος οὗτος ὁ λόγος, ἀλλὰ τοῦ δυσσεβοῦς βασιλέως. οὕτω πάλιν ἀκούομεν τοῦ Σεναχηρεὶμ λέγοντος· | |
| »μή σε ἀπατάτω ὁ Θεός σου ἐφ’ ᾧ σὺ πέποιθας | 78 | |
79 | ἐπ’ αὐτῷ λέγων ὅτι ῥύσεται Κύριος τὴν Ἰερου‐ σαλὴμ ἐκ χειρός μου», ἀλλ’ οὐ βλασφημεῖν ἐντεῦθεν μανθά‐ νομεν ἀλλὰ βλασφημίας κατηγορεῖν. | |
| 4t | LXXXIX | |
| 4 | Ἀλλὰ καὶ αὐτὸς ὁ Ἰακὼβ ἔφη τῷ Λάβαν· «εὐλόγησέ σε Κύριος | |
| 5 | ἐπὶ τῷ ποδί μου» Δήλη τοῦ ῥητοῦ διάνοια· πόδα γὰρ τὴν παρουσίαν ἐκάλεσεν· ἀντὶ τοῦ διὰ τῆς ἐμῆς παρουσίας, καὶ τῆς ἐμῆς κηδεμονίας, τῶν θεοσδότων ἀπή‐ λαυσας ἀγαθῶν· εἰς γὰρ τὴν ἐμὴν εὐσέβειαν ἀφορῶν ὁ Θεός, τὰ ἐγχει‐ ρισθέντα μοι παρὰ σοῦ πάσης εὐλογίας ἠξίωσεν. | |
| 10t | XC | |
| 10 | Τίνος ἕνεκεν τὰς ῥάβδους λεπίσας πίνουσιν παρέθηκε τοῖς προβάτοις; Ὥσπερ ἠγάγετο μὲν παιδοποιῆσαι ποθῶν, οὐκ ἐν τῷ γάμῳ δὲ εἶχε τὴν ἐλπίδα τῆς παιδοποιΐας, ἀλλ’ ἐν τῷ τοῦ γάμου νομοθέτῃ θεῷ· οὕτω καὶ τὰς ῥάβδους ἐλέπισεν, οὐ ταύταις θαρρῶν, ἀλλὰ τὴν θείαν ἐπικουρίαν προσμένων. ὅθεν καὶ τῆς θείας ἐπιφανείας τετύχηκε, καὶ λέγοντος ἤκου‐ | |
| 15 | σεν· «ἀνάβλεψον τοῖς ὀφθαλμοῖς σου καὶ ἴδε τοὺς τράγους καὶ τοὺς κριοὺς ἀναβαίνοντας ἐπὶ τὰς αἶγας, διαλεύκους καὶ ποικίλους καὶ σπο‐ δοειδεῖς ῥαντούς· ἑώρακα γὰρ ὅσα σοι Λάβαν ποιεῖ. ἐγώ εἰμι ὁ Θεὸς ὁ ὀφθείς σοι ἐν τόπῳ | |
| 20 | Θεοῦ οὗ ἤλειψάς μοι ἐκεῖ στήλην, καὶ ηὔξω μοι ἐκεῖ εὐχήν». ἐπειδὴ γὰρ τὰ φαιὰ καὶ τὰ ποικίλα τοῖς υἱέσι τοῦ Λάβαν ἐνεχειρίσθη καὶ τριῶν ἡμερῶν ὁδὸν ἀφεστήκεσαν ἐκεῖναι τούτων αἱ ποίμναι· δείκνυσιν αὐτῷ τῶν ἀδικουμένων ὁ πρόμαχος ποι‐ κίλους κριοὺς καὶ τράγους ὀχεύοντας, ἵνα τῇ πείρᾳ μάθῃ πόσης ἀπο‐ | |
| 25 | λαύουσι προμηθείας οἱ τεθαρρηκότες τῷ τῶν ὅλων Θεῷ. ἐπισημήνασθαι | |
| δὲ προσήκει, ὡς ἄγγελον εἰρηκὼς τὸν ἄνω ὀφθέντα, ἔδειξεν τὸν αὐτὸν | 79 | |
80 | καὶ Θεόν· «ἐγὼ γάρ εἰμι, φησίν, ὁ Θεὸς ὁ ὀφθείς σοι ἐν τῇ ὁδῷ». εἶδε δὲ ἀγγέλους μὲν ἀνιόντας καὶ κατιόντας διὰ τῆς κλίμακος, τὸν δὲ Κύριον ἄνω ἐστηριγμένον· τοῦτον ἐνταῦθα καὶ ἄγγελον ὠνόμασε καὶ Θεόν· Θεὸν μὲν ὡς τοῦτο τὴν φύσιν ὄντα, ἄγγελον δὲ ἵνα | |
| 5 | γνῶμεν ὡς οὐχ ὁ πατήρ ἐστιν ὁ ὀφθείς, ἀλλ’ ὁ μονογενὴς υἱός. τίνος γὰρ ἄγγελος ὁ πατήρ; ὁ δὲ υἱὸς καὶ Θεὸς καὶ «μεγάλης βουλῆς ἄγ‐ γελος»· αὐτὸς γὰρ ἡμῖν ἀπήγγειλε τοῦ πατρὸς τὰ μυστήρια· «ἃ γὰρ ἤκουσα, φησί, παρὰ τοῦ πατρός μου, ἐγνώ‐ ρισα ὑμῖν». οὕτω τὸν κεκληκότα τὸν Ἀβραὰμ καὶ ἄγγελον ὠνό‐ | |
| 10 | μασε καὶ Θεόν. | |
| 11t | XCI | |
| 11 | Τίς ὁ σκοπὸς τῆς τῶν εἰδώλων κλοπῆς; Τινὲς ἔφασαν ἔτι διακειμένην περὶ αὐτὰ τὴν Ῥαχὴλ κεκλοφέναι αὐτά· ἐγὼ δὲ τοὐναντίον ὑπολαμβάνω, ὅτι καὶ τὸν πατέρα τῆς δεισιδαιμονίας ἐλευθερῶσαι βουλομένη σεσύληκεν αὐτά· τὸ γὰρ εὐσεβὲς αὐτῆς ἡ θεία | |
| 15 | διδάσκει γραφή· «ἐμνήσθη, γάρ φησιν, ὁ Θεὸς Ῥαχήλ, καὶ ἐπήκουσεν αὐτῆς ὁ Θεός, καὶ ἀνέῳξεν αὐτῆς τὴν μήτραν». ἀκούσασα γὰρ παρὰ τοῦ Ἰακὼβ «μὴ ἀντὶ Θεοῦ σοι ἐγώ εἰμι ὃς ἐστέρησέν σε καρπὸν κοι‐ λίας»; δῆλον ὅτι σπουδαιοτέραν τῷ Θεῷ προσενήνοχε προσευχὴν | |
| 20 | καὶ ἐτετυχήκει τῆς αἰτήσεως. καὶ μέντοι καὶ τεκοῦσα δεδήλωκε τὴν εὐσέ‐ βειαν· «εἶπε, γάρ φησι, Ῥαχήλ· ἀφεῖλε μου ὁ Θεὸς τὸ ὄνειδος· καὶ ἐκάλεσε τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰωσὴφ λέ‐ γουσα· προσθήτω μοι ὁ Θεὸς υἱὸν ἕτερον». πῶς τοίνυν ταύτην ἔχουσα περὶ τὸν Θεὸν τὴν διάθεσιν, τοῖς οὐκ οὖσι θεοῖς | |
| 25 | δουλεύειν ἠνείχετο; ἐγὼ δὲ οἶμαι καὶ ἕτερον ἐντεῦθεν προδηλοῦσθαι· | |
| τύπον γὰρ εἶχεν ὁ Ἰακὼβ τοῦ τῶν ὅλων Θεοῦ· δύο γὰρ καὶ ὁ Θεὸς ἔσχε | 80 | |
81 | λαούς, τὸν μὲν πρεσβύτερον, κάλυμμα ἔχοντα ἐπὶ τὴν καρδίαν· τὸν δὲ νεώτερον, τὸ τῆς πίστεως περικείμενον κάλλος. καὶ ὁ Ἰακὼβ δύο γυναῖ‐ κας· τὴν μὲν Λείαν ἀσθενεῖς ἔχουσαν ὀφθαλμούς, τὴν δὲ Ῥαχὴλ καλὴν τῷ εἴδει καὶ ὡραίαν τῇ ὄψει σφόδρα, καὶ πολύπαιδα μὲν τὴν πρεσβυτέ‐ | |
| 5 | ραν, στερίφην δὲ τὴν νεωτέραν. καὶ γὰρ ἡ ἐξ ἐθνῶν ἐκκλησία στεῖρα ἦν πάλαι, ἀλλ’ ἐγένετο μετὰ ταῦτα πολύπαις· «εὐφράνθητι, γάρ φησι, στεῖρα ἡ οὐ τίκτουσα, ῥῆξον καὶ βόησον ἡ οὐκ ὠδίνουσα· ὅτι πολλὰ τὰ τέκνα τῆς ἐρή‐ μου, μᾶλλον ἢ τῆς ἐχούσης τὸν ἄνδρα». ἐπειδὴ τοί‐ | |
| 10 | νυν ἡ ἐκκλησία τῷ σωτῆρι πεπιστευκυῖα Θεῷ, τὴν προγονικὴν πρόρ‐ ριζον ἀνέσπασε πλάνην, τύπος δὲ ταύτης ἐτύγχανεν οὖσα ἡ Ῥαχήλ, κέκλοφε τὰ εἴδωλα τοῦ πατρὸς ἵνα τὴν ἀλήθειαν κἂν τούτῳ σκιαγραφήσῃ. | |
| 13t | XCII | |
| 13 | Τί ἐστιν, «ὤμοσεν Ἰακὼβ κατὰ τοῦ φόβου τοῦ πα‐ τρὸς αὐτοῦ Ἰσαάκ»; | |
| 15 | Φόβον τοῦ Ἰσαὰκ τὴν εὐσέβειαν ἐκάλεσε, τουτέστι τὸν Θεὸν οὗ τὸν φόβον ἐν τῇ ψυχῇ περιέφερεν. | |
| 17t | XCIII | |
| 17 | Τίνος ἕνεκα παλαίει τῷ Ἰακὼβ ὁ ἄγγελος; Δεδιότι τὸν ἀδελφὸν θάρσος ἐντίθησι· διά τοι τοῦτο καὶ τῆς νίκης αὐτῷ παρεχώρησε μονονουχὶ λέγων· ἐμὲ νενίκηκας καὶ ἄνθρωπον | |
| 20 | δέδοικας; ἵνα δὲ μὴ μέγα φρονῇ δόξας νενικηκέναι Θεόν, τῇ ἁφῇ τοῦ μη‐ ροῦ τὸ ἐθελούσιον τῆς ἥττης ἐδήλωσε· τῇ γὰρ ἁφῇ τὴν νάρκην εἰργάσατο. γνοὺς δὲ τοῦ ἐπιφανέντος τὴν δύναμιν, τὴν εὐλογίαν αἰτεῖ· ὁ δὲ καὶ τὴν αἴ‐ τησιν δίδωσι καὶ τὴν προσηγορίαν ἀμείβει· «οὐκέτι, γάρ φησι, κλη‐ θήσεται τὸ ὄνομά σου Ἰακὼβ ἀλλ’ Ἰσραὴλ | |
| 25 | ἔσται τὸ ὄνομά σου, ὅτι ἐνίσχυσας μετὰ Θεοῦ | |
| καὶ μετὰ ἀνθρώπων δυνατὸς ἔσῃ». ἔδειξε δὲ καὶ | 81 | |
82 | τὴν αἰτίαν τῆς νίκης· μὴ δείσῃς γάρ, φησίν, ἄνθρωπον, ἐμοῦ σοι τῆς νί‐ κης παραχωρήσαντος· διέμεινε δὲ καὶ μετὰ τὴν ἐγρήγορσιν ὁ μηρὸς ναρκῶν τε καὶ ὑποσκάζων, ἵνα μὴ φαντασίαν ὑπολάβῃ τὴν ὄψιν, ἀλλ’ ἀκριβέστερον γνῷ τοῦ ἐνυπνίου τὸ ἀληθές. διὰ τοῦτο καὶ ἐρωτήσας τίνα | |
| 5 | προσηγορίαν ἔχει, οὐ μόνον διαμαρτάνει τῆς αἰτήσεως, ἀλλὰ καὶ ἐπι‐ πλήττεται, ὡς ὑπερβὰς τὰ μέτρα τῆς φύσεως· «ἵνα τί, γάρ φησι, ἐρωτᾷς τὸ ὄνομά μου; καὶ τοῦτο θαυμαστόν». ἐπισημαντέον δὲ κἀνταῦθα, ὡς τὸν αὐτὸν καὶ ἄνθρωπον ἐκάλεσε καὶ Θεόν· «ἐνίσχυσας, γὰρ ἔφη, μετὰ Θεοῦ». καὶ ἐκά‐ | |
| 10 | λεσε τὸ ὄνομα τοῦ τόπου ἐκείνου Εἶδος Θεοῦ· εἶδον γὰρ Θεὸν πρόσωπον πρὸς πρόσωπον, καὶ ἐσώθη μου ἡ ψυχή». καὶ πάλιν· «ἀνέτειλεν δὲ αὐτῷ ὁ ἥλιος, ἡνίκα παρῆλθε τὸ Εἶδος τοῦ Θεοῦ». διὰ τούτων δὲ πάντων μανθάνομεν, ὡς ὁ μονογενὴς υἱὸς καὶ Θεὸς ἐπεφάνη | |
| 15 | κἀνταῦθα τῷ Ἰακώβ. | |
| 16t | XCIV | |
| 16 | Τί ἐστιν «οὗτός ἐστιν ὁ Ἀϊνὰν ὃς εὗρεν τὸν Ἰαμὴν ἐν τῇ ἐρήμῳ, ὅτε ἔνεμεν τὰ ὑποζύγια Σεβεγὼν τοῦ πατρὸς αὐτοῦ»; Ὁ Σύρος λέγει πηγὴν αὐτὸν εὑρηκέναι· ἡ γὰρ πηγὴ αἰνὰ καλεῖται τῇ | |
| 20 | Σύρων φωνῇ. | |
| 21t | XCV | |
| 21 | Ὁ Ἰὼβ πόθεν κατάγει τὸ γένος; | |
| Ἀπὸ τοῦ Ἡσαῦ· τοῦτο γὰρ καὶ ἡ κατ’ αὐτὸν ἱστορία διδάσκει· «ἄν‐ | 82 | |
83 | θρωπος γὰρ ἦν, φησίν, ἐν χώρᾳ τῇ Αὐσίτιδι». δε‐ δήλωκε δὲ τοῦτο καὶ ὁ μακάριος Μωϋσῆς· τῶν γὰρ ἐκ τοῦ Ἡσαῦ βεβασι‐ λευκότων τὰς διαδοχὰς συγγράφων, οὕτως ἔφη· «ἀπέθανε δὲ Βα‐ λὰκ καὶ ἐβασίλευσεν ἀντ’ αὐτοῦ Ἰωβὰβ υἱὸς | |
| 5 | Ζαρὰ ἐκ Βοσόρας»· συμφωνεῖ δὲ ταῦτα τῇ τοῦ Ἰὼβ ἱστορίᾳ. | |
| 6t | XCVI | |
| 6 | Διὰ τί ἐφθόνησαν τῷ Ἰωσὴφ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ; Ἠγαπᾶτο παρὰ τοῦ πατρὸς καὶ ὡς ὀψίγονος καὶ ὡς τῆς Ῥαχὴλ υἱὸς καὶ ὡς ἀρετῇ διαπρέπων· ἐβάσκαινον τοίνυν ὁρῶντες αὐτὸν προτιμώμενον· καὶ πρῶτον μὲν ἐπειράθησαν κακῶς αὐτὸν παρὰ τῷ πατρὶ διαθεῖναι, | |
| 10 | πολλαῖς κατ’ αὐτοῦ λοιδορίαις χρησάμενοι· τοῦ σκοποῦ δὲ διαμαρτόν‐ τες, ἀνελεῖν ἠβουλήθησαν, εἶτα συμβουλευθέντες ἀπέδοντο. τὸ δὲ τῶν δραγμάτων ὄναρ προσημαίνει τὴν διὰ τῶν πυρῶν γεγενημένην προσ‐ κύνησιν· σιτοδοχίας γὰρ χάριν εἰς τὴν Αἴγυπτον εἰσελθόντες, κατὰ τὴν πρόρρησιν προσεκύνησαν. | |
| 15t | XCVII | |
| 15 | Τί δήποτε ἡ Θάμαρ ἑταιρικὸν σχῆμα περιθεμένη τὸν κηδεστὴν ἐξηπά‐ τησεν; Περιφανὲς ἄγαν ἐγεγόνει τοῦ Ἀβραὰμ τὸ γένος δι’ ἣν εἶχεν εὐσέβειαν. τοῦτο ἡ Θάμαρ εἰδυῖα, σπουδὴν ἔσχεν ἐξ ἐκείνου παιδοποιῆσαι τοῦ γέ‐ νους· ἐπειδὴ τοίνυν αὐτὴν ὁ κηδεστὴς οὐ κατηγγύησε τῷ νεωτάτῳ παιδί, | |
| 20 | δείσας μὴ τοῖς ἀδελφοῖς παραπλησίως καὶ αὐτὸς τελευτήσῃ ἠναγκάσθη κλέψαι τῆς παιδοποιΐας τὰς ἀφορμάς, ἐπειδὴ προφανῶς λαβεῖν αὐτὰς ἐκωλύετο. πρὸς δὲ τούτῳ καὶ ἐλέγχει τὸν κηδεστήν, ὡς αὐτὸν μὲν οὐ σωφρονοῦντα, αὐτὴν δὲ σωφρονεῖν ἀναγκάζοντα. τοῦτο δὲ κἀκεῖνος κρί‐ | |
| νων ἐδήλωσε· κύουσαν μὲν γὰρ αὐτὴν μεμαθηκώς, κατεψηφίσατο θάνα‐ | 83 | |
84 | τον· γνοὺς δὲ ὅθεν ἐκύησε, τὴν μὲν ἀθῷον ἀπέφηνεν, ἑαυτὸν δὲ κατέκρινε· »δεδικαίωται, γὰρ ἔφη, Θάμαρ ἢ ἐγώ, οὗ εἵνε‐ κεν οὐ δέδωκα αὐτὴν Σηλὼμ τῷ υἱῷ μου»· ὅτι δὲ παιδοποιΐας χάριν, καὶ οὐ φιληδονίας, τοῦτο ἡ Θάμαρ ἐμηχανήσατο, | |
| 5 | τὰ μετὰ ταῦτα δηλοῖ· οὐκ ἔτι γάρ, οὔτε τῷ Ἰούδᾳ, οὔτε ἄλλῳ συνήφθη τινί, ἠρκέσθη δὲ μήτηρ κληθῆναι τῶν ἐξ ἐκείνου βεβλαστηκότων τοῦ σπέρματος. | |
| 8t | XCVIII | |
| 8 | Τίνος ἦν μήνυμα τὰ κατὰ τὸν Ζαρὰ καὶ τὸν Φαρές; Τῶν δύο λαῶν, ὁ Φαρὲς τῶν ἰουδαίων, καὶ ὁ Ζαρὰ τῶν ἐξ ἐθνῶν πεπιστευ‐ | |
| 10 | κότων· καὶ γὰρ πρὸ τοῦ νόμου ἦσαν πολλοὶ τῆς εὐσεβείας τρόφιμοι, κατὰ πίστιν, οὐ κατὰ νόμον πολιτευόμενοι· διὰ τοῦτο ὁ Ζαρὰ προεξήνεγκε τὴν χεῖρα, τὴν πρὸ τοῦ νόμου πολιτείαν δεικνύς· τὸ δὲ κόκκινον σπαρ‐ τίον μήνυμα ἦν τῶν παλαιῶν θυσιῶν· καὶ γὰρ ἐκεῖνοι θυσίαις τὸν Θεὸν ἱλεύοντο καὶ Ἄβελ καὶ Ἐνὼχ καὶ Νῶε καὶ Μελχισεδὲκ καὶ Ἀβραὰμ καὶ | |
| 15 | Ἰσαὰκ καὶ Ἰακώβ· εἶτα ἐκείνου τὴν χεῖρα συστείλαντος, ἐξῆλθεν ὁ Φαρές· μέσος γὰρ ὁ νόμος τῶν πρὸ νόμου καὶ μετὰ νόμον. διὸ καὶ ὁ μακάριος λέγει Παῦλος· «νόμος δὲ παρεισῆλθε», διδάσκων, ὅτι καὶ πρὸ τοῦ νόμου κατὰ πίστιν ἐδικαιοῦντο, καὶ μετὰ τὸν νόμον ἡ χάρις διέ‐ λαμψε. καὶ ὁ Κύριος δὲ κατὰ σάρκα ἐκ τοῦ Φαρὲς ἐβλάστησεν· «ὧν, | |
| 20 | γάρ φησιν, οἱ πατέρες καὶ ἐξ ὧν ὁ Χριστὸς τὸ κατὰ σάρκα ὁ ὢν ἐπὶ πάντων Θεός»· καὶ ἐν τῇ πρὸς ἑβραίους· «πρόδηλον γὰρ ὅτι ἐξ Ἰούδα ἀνα‐ τέταλκεν ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός». τοῦ‐ το καὶ ὁ μακάριος Ματθαῖος τὴν γενεαλογίαν συγγράφων ἐδίδαξε. τοῦτο | |
| 25 | μέντοι τὸ διήγημα τέθεικεν ὁ μακάριος Μωϋσῆς διδάσκων ἰουδαίους, | |
| ὡς τοῦ Δαβὶδ τὸ πολυθρύλλητον γένος, ἐκ γυναικῶν ἀλλοφύλων συνέσ‐ | 84 | |
85 | τη· ἵνα μὴ κατὰ τῶν ἐξ ἐθνῶν πεπιστευκότων ἀλαζονεύωνται, ὡς ἀκή‐ ρατον φυλάξαντες τὴν εὐγένειαν. | |
| 3t | XCIX | |
| 3 | Θῶμεν τὴν Λείαν, ὡς ἀτελῆ κατὰ τὴν εὐσέβειαν, εἰρηκέναι τό «ηὐ‐ τύχηκα», πῶς ὁ ἱστοριογράφος τὰ κατὰ τὸν Ἰωσὴφ συγγράφων | |
| 5 | εἶπε τό, «ἦν ἀνὴρ ἐπιτυγχάνων»; Ἀνάγνωθι τὸ προτεταγμένον ῥητὸν καὶ εὑρήσεις τὴν λύσιν· εἰπὼν γάρ, »ἦν Κύριος μετὰ Ἰωσήφ», ἐπήγαγε, «καὶ ἦν ἀνὴρ ἐπιτυγχάνων»· καὶ προστέθεικε, «καὶ ἐγένετο ἐν τῷ οἴκῳ παρὰ τῷ κυρίῳ τῷ αἰγυπτίῳ. ᾔδει δὲ ὁ κύ‐ | |
| 10 | ριος αὐτοῦ, ὅτι Κύριος μετ’ αὐτοῦ, καὶ ὅσα ἂν ποιεῖ Κύριος εὐοδοῖ». οὐκοῦν εἰς ἅπαντα ἐπετύγχανεν ἐπει‐ δὴ Κύριος ἦν μετ’ αὐτοῦ· αὐτὸς γὰρ εὐώδου τὰ παρ’ αὐτοῦ γιγνόμενα. τοῦτο καὶ τὰ κατὰ δεσμωτήριον διηγούμενος ἔφη· «πάντα γὰρ ἦν, φησί, διὰ χειρὸς Ἰωσήφ, διὰ τὸ τὸν Κύριον μετ’ | |
| 15 | αὐτοῦ εἶναι, καὶ ὅσα αὐτὸς ἐποίει, Κύριος εὐώ‐ δου ἐν ταῖς χερσὶν αὐτοῦ. | |
| 17t | C | |
| 17 | Πῶς εὐνοῦχος ὢν ὁ ἀρχιμάγειρος γυναῖκα εἶχεν; Μάλιστα μὲν οὖν καὶ τοὺς εὐνούχους καὶ τοὺς ἐκτομίας ὁμωνύμως καλοῦ‐ σιν· οὐδὲν δὲ ἦν ἀπεικὸς καὶ εὐνοῦχον ὄντα γυναῖκα ἔχειν ἐν τῇ οἰκίᾳ, | |
| 20 | τῶν ἔνδον ἐπιμελουμένην πραγμάτων. | |
| 21t | CI | |
| 21 | Τίνος ἕνεκεν, χρόνου τοσούτου παρεληλυθότος, οὔτε Ἰωσὴφ τῷ πατρὶ τὴν δουλείαν ἐγνώρισεν, οὔτε ὁ Θεὸς δι’ ἀποκαλύψεως ἐδήλωσε τοῦτο | |
| τῷ Ἰακώβ; | 85 | |
86 | Ἔδει κατὰ τὴν πρόρρησιν τὴν πρὸς τὸν Ἀβραὰμ γεγενημένην, τὸν Ἰα‐ κὼβ μετὰ τῶν παίδων καὶ τῶν ἐκγόνων εἰς τὴν Αἴγυπτον κατελθεῖν. εἰ δὲ τὰ κατὰ τὸν Ἰωσὴφ ἐγνώκει, πάντως ἂν αὐτὸν λύτρα πεπομφὼς ἐπανήγαγε. τούτου χάριν αὐτὸν ἀθυμοῦντα παρεῖδεν, ἵνα καὶ τὴν οἰκο‐ | |
| 5 | νομίαν πληρώσῃ καὶ θυμηρεστέραν αὐτῷ μετὰ ταῦτα τὴν ζωὴν κατασ‐ τήσῃ· καὶ αὐτὸς δὲ ὁ Ἰωσὴφ τοῦ Θεοῦ τὴν οἰκονομίαν διδάσκει τοὺς ἀδελφούς· «εἰς γὰρ ζωήν, φησίν, ἀπέσταλκέ με ὁ Θεὸς ἔμπροσθεν ὑμῶν, τοῦ διαθρέψαι λαὸν πολύν». καὶ ὁ Δαβὶδ ταῦτά φησι· «καὶ ἐκάλεσε λιμὸν ἐπὶ τὴν γῆν, | |
| 10 | πᾶν στήριγμα ἄρτου συνέτριψεν, ἀπέστειλεν ἔμπροσθεν αὐτῶν ἄνθρωπον, εἰς δοῦλον ἐπρά‐ θη Ἰωσήφ», καὶ τὰ ἑξῆς. εἰ δὲ ὁ πατριάρχης τοῦ παιδὸς τὴν δου‐ λείαν ἐγνώκει, πάντως ἂν αὐτὸν ἐλυτρώσατο· λυτρωθεὶς δὲ οὐκ ἂν δεσ‐ μωτήριον ᾤκησεν· εἰ δὲ μὴ τοῦτο ἐγεγόνει, οὐκ ἂν τοὺς ὀνείρους τοῖς | |
| 15 | οἰκέταις ἐκείνοις ἡρμήνευσεν· μὴ ἑρμηνεύσας δὲ γνώριμος οὐκ ἂν ἐγεγόνει τῷ Φαραώ· γνώριμος δὲ μὴ γενόμενος, οὐκ ἂν τὴν διὰ τῶν ὀνείρων ἐσα‐ φήνισε πρόρρησιν. τοῦτο δὲ μὴ δεδρακώς, οὐκ ἂν ἐπιστεύθη τῆς Αἰγύπ‐ του τὰς ἡνίας· τῆς Αἰγύπτου δὲ μὴ παραλαβὼν τὴν ἀρχήν, οὐκ ἂν τὸν πατριάρχην μετὰ τοῦ γένους ἤγαγεν εἰς τὴν Αἴγυπτον. ἐκ τοῦ τέλους | |
| 20 | οὖν γίνεται δῆλος τῆς θείας οἰκονομίας ὁ σκοπός. | |
| 21t | CII | |
| 21 | Οὐκοῦν οὐκ ἐξήμαρτον οἱ ἀδελφοὶ οἰκονομίᾳ ὑπουργήσαντες θείᾳ; | |
| Τὸ μὲν ἐκείνων ἔργον βασκανίας καὶ φθόνου, σοφὸς δὲ ὢν ὁ Θεός, τῇ πο‐ | 86 | |
87 | νηρίᾳ τῇ ἐκείνων εἰς τοὐναντίον ἐχρήσατο· δι’ ὧν γὰρ ἐπειράθησαν κωλῦσαι τῶν ὀνείρων τὴν ἔκβασιν, διὰ τούτων ἐπιτέθεικε τοῖς ὀνείροις τὸ τέλος. | |
| 4t | CIII | |
| 4 | Τίνος χάριν εὐθὺς ὀφθεῖσι τοῖς ἀδελφοῖς ὠμότερον προσηνέχθη; | |
| 5 | Μεμνημένος τῶν εἰς αὐτὸν γεγενημένων, καὶ τὸν Βενιαμὶν οὐκ ἰδών, ὑπε‐ τόπασε κἀκεῖνον ταὐτὰ παρ’ αὐτῶν πεπονθέναι· ἐπειδὴ δὲ ζῶντα τὸν ἀδελφὸν εἶδε, καὶ συγγνώμης καὶ παντοδαποῦς κηδεμονίας ἠξίωσε. | |
| 8t | CIV | |
| 8 | Τίνα ἑρμηνείαν ἔχει τό «ψομιθὸμ φανέχ»; Τῶν ἀπορρήτων ἑρμηνευτὴν αὐτὸν κέκληκεν, ὡς τοὺς ὀνείρους διασα‐ | |
| 10 | φήσαντα. | |
| 11t | CV | |
| 11 | Τίνος ἕνεκεν τὸν δεύτερον, καὶ οὐ τὸν πρῶτον, τῶν ἀδελφῶν καθειρχθῆ‐ ναι προσέταξεν; Ἐγνώκει τοῦ Ῥουβὴν τὸν σκοπὸν καὶ ᾔδει σαφῶς ὁπόσους ὑπὲρ αὐτοῦ πρὸς τοὺς ἀδελφοὺς ἐποιήσατο λόγους, καὶ ὅσην ὑπὲρ τῆς αὐτοῦ σωτη‐ | |
| 15 | ρίας εἰσενηνόχει σπουδήν. ἐπειδὴ τοίνυν οὐ συνήργησεν ὁ Συμεὼν τῷ Ῥουβὴν μάλα δικαίως αὐτὸν καθειρχθῆναι προσέταξεν· ἀλλ’ ἐκδεδη‐ μηκότων τῶν ἀδελφῶν, πάσης αὐτὸν θεραπείας ἠξίωσε. τούτων μέντοι γινομένων ἡσυχίαν ἄγειν τὸ συνειδὸς οὐκ ἠνείχετο, ἀλλὰ τῆς γεγενη‐ μένης εἰς τὸν ἀδελφὸν παρανομίας ἀνέμνησεν· «εἶπε, γάρ φησιν, ἕκασ‐ | |
| 20 | τος πρὸς τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ· ναί, ἐν ἁμαρτίαις | 87 |
88 | γάρ ἐσμεν περὶ τοῦ ἀδελφοῦ ἡμῶν, ὅτι ὑπερεί‐ δομεν τὴν θλῖψιν τῆς ψυχῆς αὐτοῦ, ὅτε κατε‐ δέετο ἡμῶν, καὶ οὐκ εἰσηκούσαμεν αὐτοῦ. ἕνε‐ κεν τούτου ἐπῆλθεν ἐφ’ ἡμᾶς ἡ θλῖψις αὕτη». καὶ | |
| 5 | ὁ Ῥουβὴν δὲ εἰς καιρὸν ἐπάγει τὸν ἔλεγχον· «εἶπε, γάρ φησιν, αὐ‐ τοῖς· οὐκ ἐλάλησα ὑμῖν, λέγων, μὴ ἀδικήσητε τὸ παιδάριον, καὶ οὐκ εἰσηκούσατέ μου; καὶ ἰδοὺ τὸ αἷμα αὐτοῦ ἐκζητεῖται». ἐντεῦθεν ἐστι γνῶ‐ ναι σαφῶς τὸ ἀκλινὲς τοῦ συνειδότος κριτήριον· τῆς γὰρ πρὸ δύο καὶ | |
| 10 | εἴκοσι ἐτῶν γεγενημένης ἀναμιμνῄσκει παρανομίας. | |
| 11t | CVI | |
| 11 | Διὰ τί τῷ Ῥουβὴν οὐκ ἐθάρρησε δοῦναι τὸν Βενιαμὶν ὁ πατήρ; Ὕποπτος ἦν αὐτῷ διὰ τὴν παράνομον συνουσίαν καὶ τῆς εὐνῆς παροι‐ νίαν· ἠγνόει δὲ καὶ ὅσην ὑπὲρ τοῦ Ἰωσὴφ εἰσενηνόχει σπουδήν. | |
| 14t | CVII | |
| 14 | Τί ἐστιν «οἰωνισμῷ οἰωνίζεται ἐν αὐτῷ»; | |
| 15 | Αὐξῆσαι τῆς δοκούσης κλοπῆς τὸ ἔγκλημα βουληθέντες, μαντείας ὄργα‐ νον τὸ ποτήριον ὀνομάζουσι· τοῦτο δὲ καὶ αὐτὸς ἔφη Ἰωσήφ· «οὐκ οἴδατε ὅτι οἰωνισμῷ οἰωνιεῖται ἄνθρωπος οἷος ἐγώ»; ταῦτα δὲ ἔλεγεν, οὐ μαντείᾳ καὶ οἰωνοῖς κεχρημένος, ἀλλὰ πρὸς τὴν προκειμένην ὑπόθεσιν σχηματίζων τοὺς λόγους· ἄξιον δὲ αὐτοῦ θαυ‐ | |
| 20 | μάσαι τῶν λόγων τὸ ἀκριβές. οὐδὲ ἀδελφοὺς γὰρ ὑποκρινόμενος ἠνέσχετο ἑαυτῷ τὸν οἰωνισμὸν περιθεῖναι, ἀλλ’ ἄλλῳ τινὶ τὴν αὐτὴν πεπιστευ‐ μένῳ ἀρχήν· οὐ γὰρ εἶπεν οἰωνίζομαι, ἀλλ’ «οἰωνισμῷ οἰω‐ | |
| νιεῖται ἄνθρωπος οἷος ἐγώ». | 88 | |
89(1t) | CVIII | |
| 1 | Τί δήποτε τὸ κατὰ τὸ κόνδυ κατεσκεύασε δρᾶμα; Βασανίσαι τῶν ἀδελφῶν ἠβουλήθη τὴν γνώμην, καὶ γνῶναι σαφῶς, εἰ τῷ Βενιαμὶν συκοφαντουμένῳ συναγωνίζονται· διά τοι τοῦτο καὶ εἰς τὸν ἐκείνου σάκκον τὸ κόνδυ κατέκρυψεν. ἐπειδὴ δὲ οὐχ ἁπλῶς συνηγο‐ | |
| 5 | ροῦντας, ἀλλὰ καὶ ὑπερμαχοῦντας ἐθεάσατο, ῥίψας τὸ προσωπεῖον τὸ ἀδελφικὸν ἐπέδειξε πρόσωπον· ἐκείνων δὲ καταπτηξάντων, καὶ μονονουχὶ χάναι αὐτοῖς βουληθέντων τὴν γῆν, αὐτὸς παραθαρρύνει λέγων· «νῦν οὖν μὴ φοβεῖσθε, μηδὲ σκληρὸν ὑμῖν φανήτω ὅτι ἀπέδοσθέ με ὧδε. εἰς γὰρ ζωὴν ἀπέσταλκέ με ὁ | |
| 10 | Θεὸς ἔμπροσθεν ὑμῶν». μάλα δὲ χαριέντως καὶ προπέμπων αὐτοὺς παρῄνεσεν· «μὴ ὀργίζεσθε, γάρ φησιν, ἐν τῇ ὁδῷ», ἀντὶ τοῦ μὴ τοιαῦτα δράσητε οἷα εἰς ἐμὲ τετολμήκατε. | |
| 13t | CIX | |
| 13 | Τί δήποτε καὶ τὴν γῆν τῶν αἰγυπτίων καὶ τὰ κτήνη προσεπόρισε τῷ βασιλεῖ; | |
| 15 | Οὔτε τὰ κτήνη θρέψαι οἷον τε ἦσαν ἐν σιτοδείᾳ καὶ σπανοσιτίᾳ, οὔτε σπεῖραι τὴν γῆν· ταῦτα τοίνυν λαβὼν ἐν τῷ καιρῷ τοῦ λιμοῦ ὕστερον ἀποδέδωκε, τῆς προσόδου τὸ πέμπτον εἰσφέρειν νομοθετήσας, ἵνα ἐν ταῖς ἐνδείαις ἀποκειμένας ἔχωσι τὰς τῆς ζωῆς ἀφορμάς· εἰς θεραπείαν δὲ τοῦ βασιλέως τὴν ἱερατικὴν γῆν ἀτελῆ καταλέλοιπε μόνην· ταύτης δὲ | |
| 20 | τῆς τιμῆς οἱ τοῦ Θεοῦ τοῦ ὄντος οὐκ ἀπολαύουσιν ἱερεῖς. τοσοῦτον οἱ | |
| δυσσεβεῖς τοῖς οὐκ οὖσι θεοῖς ἀπένεμον σέβας. | 89 | |
90(1t) | CX | |
| 1 | Διὰ τί ὁ Ἰακὼβ εἰς τὴν Χεβρὼν τὸ σῶμα αὐτοῦ ταφῆναι κελεύει; Οὐ τάφου φροντίζων, ὥς τινες ὑπειλήφασιν, ἀλλὰ τὸ γένος ψυχαγωγῶν καὶ διδάσκων ὡς ἅπαντας αὐτοὺς ὁ δεσπότης Θεὸς μεταστήσει τῆς Αἰ‐ γύπτου καὶ τὴν ἐπηγγελμένην αὐτοῖς ἀποδώσει γῆν· τοῦτον δὲ σαφέσ‐ | |
| 5 | τερον ὁ Ἰωσὴφ τὸν λόγον ἀπέφηνε· τελευτῶν γὰρ οὕτως ἔφη· «ἐγὼ ἀποθνῄσκω, ἐπισκοπῇ δὲ ἐπισκέψεται ὑμᾶς ὁ Θεός, καὶ ἀνάξει ὑμᾶς ἐκ τῆς γῆς ταύτης εἰς τὴν γῆν ἣν ὤμοσεν ὁ Θεὸς τοῖς πατράσιν ἡμῶν, τῷ Ἀβραὰμ καὶ Ἰσαὰκ καὶ Ἰακώβ». καὶ ὥρκισεν Ἰωσὴφ | |
| 10 | τοὺς υἱοὺς Ἰσραὴλ λέγων· «ἐν τῇ ἐπισκοπῇ ᾗ ἐπισκέψε‐ ται ὑμᾶς ὁ Θεὸς καὶ συνανοίσετε τὰ ὀστᾶ μου ἐντεῦθεν μεθ’ ὑμῶν», ὡς εἶναι δῆλον, ὅτι κἀκεῖνος καὶ οὗτος τὴν ἐπάνοδον προαγορεύοντες τὰ περὶ τῆς ταφῆς ἐνετείλαντο. | |
| 14t | CXI | |
| 14 | Τί ἐστι «προσεκύνησεν Ἰσραὴλ ἐπὶ τὸ ἄκρον τῆς | |
| 15 | ῥάβδου αὐτοῦ»; Καὶ πρεσβύτης ὢν καὶ ἀσθενῶς διακείμενος ἐπὶ τῆς κλίνης κατέκειτο· γνοὺς δὲ τοῦ παιδὸς τὴν παρουσίαν, ἐξαναστὰς ἐκαθέσθη· βακτηρίᾳ δὲ κεχρημένος ἐπεστηρίζετο αὐτῇ, τοῦ μὲν ἄκρου ταύτης ἐπειλημμένος τῇ δεξιᾷ, ἐπικείμενον δὲ τὸ πρόσωπον ἔχων. ἡσθεὶς τοίνυν ἐπ’ αὐτῷ, καὶ | |
| 20 | τῇ τῆς ταφῆς ἐπαγγελίᾳ προσεκύνησεν ἐπικλίνας τῇ ῥάβδῳ τὴν κεφα‐ λήν· καὶ πρῶτον μὲν τὸ τοῦ Ἰωσὴφ ἐνύπνιον τὸ πέρας ἐδέξατο· «εἶδε γὰρ τὸν ἥλιον καὶ τὴν σελήνην καὶ ἕνδεκα ἀστέ‐ ρας προσκυνοῦντας αὐτῷ.» πρὸς δὲ τούτοις προαγο‐ ρεύει καὶ τῆς Ἐφραῒμ φυλῆς τὴν βασιλείαν καὶ τῶν δέκα φυλῶν τὴν ὑπο‐ | |
| 25 | ταγήν· ταῦτα γὰρ καὶ ὁ θεῖος ἀπόστολος ἔφη· «πίστει Ἰακὼβ | 90 |
91 | ἕκαστον τῶν υἱῶν Ἰωσὴφ εὐλόγησε καὶ προ‐ σεκύνησεν ἐπὶ τὸ ἄκρον τῆς ῥάβδου αὐτοῦ». δέδωκε δὲ αὐτῷ καὶ κλῆρον διπλοῦν· «Ἐφραΐμ, γάρ φησι, καὶ Μανασσῆς ὡς Ῥουβὴν καὶ Συμεὼν ἔσονταί μοι». | |
| 5 | προφητικῶς δὲ προτέταχε τοῦ Μανασσῆ τὸν Ἐφραΐμ· καὶ γὰρ τοῦ Ἰω‐ σὴφ ὡς πρωτοτόκῳ τῷ Μανασσῇ τὰ πρεσβεῖα φυλάξαντος καὶ κατὰ τάξιν ἑκάτερον στήσαντος, ἐναλλάξας ὁ πατριάρχης τὰς χεῖρας ἐπιτέ‐ θεικε τῷ νεωτέρῳ τὴν δεξιάν, τὴν εὐώνυμον δὲ τῷ πρεσβυτέρῳ. εἶτα νομίσας ὁ Ἰωσὴφ ἐξ ἀγνοίας δεδρακέναι τοῦτο τὸν Ἰακὼβ καὶ τοπάσας | |
| 10 | τοῦ πάθους εἶναι τῶν ὀφθαλμῶν τὴν αἰτίαν, καὶ εἰρηκώς· «οὐχ οὕ‐ τως, πάτερ, οὗτος γάρ ἐστιν ὁ πρεσβύτερος», ἤκουσεν· «οἶδα, τέκνον, οἶδα· καὶ οὗτος ἔσται εἰς λαόν, καὶ οὗτος ὑψωθήσεται, ἀλλ’ ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ ὁ νεώτερος μείζων αὐτοῦ ἔσται». ἐπιση‐ | |
| 15 | μαντέον δὲ ὅτι πανταχοῦ τῶν πρωτοτόκων οἱ μετ’ αὐτοὺς προτιμῶνται· καὶ γὰρ τοῦ Κάϊν προεκρίθη ὁ Ἄβελ, καὶ τοῦ Ἰάφεθ ὁ Σὴμ δεύτερος ὤν· »ἀδελφός, γάρ φησιν, Ἰάφεθ τοῦ μείζονος». καὶ τοῦ Ἰσμαὴλ ὁ Ἰσαὰκ καὶ τοῦ Ἡσαῦ ὁ Ἰακὼβ καὶ τοῦ Ῥουβὴν καὶ Ἰού‐ δα ὁ Ἰωσὴφ καὶ τοῦ Μανασσῆ ὁ Ἐφραΐμ. τοῦτο καὶ ἐν τοῖς μετὰ ταῦτα | |
| 20 | εὕροι τις ἄν. καὶ γὰρ τοῦ Ἀαρὼν ὁ Μωϋσῆς προετάχθη, καὶ Δαβὶδ νεώ‐ τατος ὢν τῶν ἑπτὰ ἀδελφῶν. ὁ μέντοι πατριάρχης Ἰακὼβ ἐδίδαξε διὰ τῆς προρρήσεως τῆς ταφῆς τὴν αἰτίαν· «ἰδού, γάρ φησιν, ἐγὼ ἀποθνῄσκω, καὶ ἔσται ὁ Θεὸς μεθ’ ὑμῶν καὶ ἀποσ‐ τρέψει ὑμᾶς εἰς τὴν γῆν τῶν πατέρων ἡμῶν». | |
| 25t | CXII | |
| 25 | Πῶς εὐλογῆσαι λέγεται τοὺς παῖδας ὁ Ἰακὼβ ἐνίοις ἐπαρασάμενος; | 91 |
92 | Οὔτε ἀραί εἰσιν, οὔτε εὐλογίαι, ἀλλὰ προρρήσεις οἱ τελευταῖοι τοῦ πα‐ τριάρχου λόγοι· «συνάχθητε, γάρ φησιν, ἵνα ἀπαγγείλω ὑμῖν τί ἀπαντήσεται ὑμῖν ἐπ’ ἐσχάτων τῶν ἡμερῶν». ἐμνήσθη δὲ καὶ τῶν παρ’ ἐνίων γεγενημένων· οὐκ ἐπει‐ | |
| 5 | δὴ δίκας οἱ παῖδες εἰσεπράττοντο τῶν πατρικῶν ἁμαρτημάτων, ἀλλὰ σχηματίζων εἰς ἀρὰν καὶ εὐλογίαν τοὺς λόγους, εἰς κοινὴν τῶν ἐντευ‐ ξομένων ὠφέλειαν. καὶ τῷ μὲν Ῥουβὴν αὐθάδειαν ἐπιμέμφεται καὶ θρασύ‐ τητα καὶ τὴν εἰς τὴν πατρῴαν εὐνὴν παροινίαν· οὗ δὴ χάριν ὀλίγους αὐτοῦ γεγενῆσθαι τοὺς ἀπογόνους προλέγει· τοῦτο γὰρ δηλοῖ τό «ὡς | |
| 10 | ὕδωρ μὴ ἐκζέσῃς», ἀντὶ τοῦ, μὴ θερμανθείης εἰς πολυγονίαν. νεμεσᾷ δὲ καὶ τῷ Συμεὼν καὶ τῷ Λευῒ τῶν σικημιτῶν ἄδικον ὄλεθρον ὀδυ‐ ρόμενος καὶ εὔχεται μηδεμίαν κοινωνίαν εἰς τὴν παρανομίαν ἔχειν ἐκεί‐ νην. ἐπαρᾶται μέντοι οὐκ αὐτοῖς, ἀλλὰ τοῖς πονηροῖς αὐτῶν πάθεσι, τῇ ὀργῇ τῇ μήνιδι· ἐπιθυμίαν δὲ τὴν ὀργὴν ἐκάλεσεν· ἐκ ταύτης γὰρ καὶ | |
| 15 | ἡ ὀργὴ τὴν ἐτυμολογίαν ἔχει· ὀρέγεται γὰρ ὁ ὀργιζόμενος ἀμύνασθαι τὸν ἐχθρόν· καὶ αὕτη δὲ ἡ τιμωρία πρόρρησις ἦν· «διαμεριῶ γὰρ αὐτούς, φησίν, ἐν Ἰακὼβ καὶ διασπερῶ αὐτοὺς ἐν Ἰσραήλ». ἀλλ’ ἡ τοῦ Λευῒ φυλὴ διὰ τὴν ἄκραν διεσπάρη τιμήν, ὥστε γὰρ ἑκάστῃ φυλῇ συνεῖναι λευΐτας καὶ ἱερέας, καὶ τὴν παρ’ αὐτῶν | |
| 20 | ὠφέλειαν καρποῦσθαι. οὐκ ἔλαβον ἴδιον κλῆρον, ἀλλ’ ἐν ἑκάστῃ φυλῇ τινες αὐτοῖς ἀπενεμήθησαν πόλεις, καὶ τῆς προαστείου γῆς ὡρισμένος πήχεων ἀριθμός. καὶ ἡ τοῦ Συμεὼν δὲ φυλὴ οὐκ εἶχε κλῆρον κεχωρισμένον, ἀλλὰ κατὰ τὴν τοῦ πατριάρχου πρόρρησιν, μεταξὺ τῶν ἄλλων διεσπάρη | |
| φυλῶν. τοῦ δὲ Ἰούδα πολλοὺς ἐπαίνους διέξεισιν· «Ἰούδα, σὲ | 92 | |
93 | αἰνέσαισαν οἱ ἀδελφοί σου· αἱ χεῖρές σου ἐπὶ νώτου τῶν ἐχθρῶν σου· προσκυνήσουσί σοι οἱ υἱοὶ τοῦ πατρός σου· σκύμνος λέοντος Ἰούδα· ἐκ βλαστοῦ, υἱέ μου, ἀνέβης, ἀναπεσὼν ἐκοι‐ | |
| 5 | μήθης ὡς λέων, καὶ ὡς σκύμνος· τίς ἐγερεῖ αὐ‐ τόν»; ἀλλὰ τούτων οὐδὲν τῷ Ἰούδα ἁρμόττει ἀλλ’ ἢ τῇ ἐκ τούτου βλαστησάσῃ φυλῇ. βασιλικὴ γὰρ ἦν αὕτη, πρώτου μὲν τοῦ Δαβὶδ βασιλεύσαντος εἶτα τῶν ἐξ ἐκείνου· καὶ πασῶν δὲ τῶν ἄλλων φυλῶν ἦν δυνατωτάτη· καὶ γὰρ ἡνίκα Δαβὶδ ὁ βασιλεὺς ἀριθμηθῆναι προσέταξε | |
| 10 | τὸν λαόν, τετρακοσίας τοῦ Ἰούδα χιλιάδας εὗρε, τῶν δὲ ἄλλων φυλῶν ἐννακοσίας· καὶ μέντοι κἂν τῇ ἐρήμῳ διαριθμηθέντες πλείους ὤφθησαν τῶν ἄλλων φυλῶν. ἀλλὰ τὸ ἀκριβὲς τῆς προρρήσεως τὴν ἔκβασιν ἔλα‐ βεν ἐπὶ τοῦ δεσπότου Χριστοῦ, ὃς ἐκ βλαστοῦ ἀνέτειλε, κατὰ τὸν πα‐ τριάρχην Ἰακὼβ καὶ κατὰ τὸν προφήτην Ἠσαΐαν· «ἐξῆλθε ῥάβ‐ | |
| 15 | δος ἐκ τῆς ῥίζης Ἰεσσαὶ καὶ ἄνθος ἐκ τῆς ῥίζης ἀνέβη». αὐτῷ δὲ καὶ τό· «ἀναπεσὼν ἐκοιμήθη ὡς λέων, ἁρμόττει καὶ ὡς σκύμνος λέοντος». ὥσπερ γὰρ ὁ λέων καὶ καθεύδων ἐστι φοβερός, οὕτως ὁ δεσποτικὸς θάνατος φοβερὸς καὶ τῷ θανάτῳ καὶ διαβόλῳ γεγένηται. λέοντα δὲ αὐτὸν καὶ | |
| 20 | σκύμνον κέκληκε λέοντος ὡς βασιλέα καὶ βασιλέως υἱὸν καὶ Θεὸν καὶ Θεοῦ υἱόν· καὶ κατὰ τὸ ἀνθρώπινον γὰρ ἐκ τοῦ Δαβὶδ ἐβλάστησε, καὶ ὡς Θεὸς πρὸ τῶν αἰώνων ἐκ τοῦ πατρὸς ἐγεννήθη. καὶ τό «τίς ἐγερεῖ αὐτόν»; τὴν ἄφατον αὐτοῦ δείκνυσι δύναμιν· αὐτὸς γὰρ ἑαυτὸν ἀνέστησε, κατὰ τὴν αὑτοῦ πρόρρησιν· «λύσατε τὸν ναὸν τοῦ‐ | |
| 25 | τον, καὶ ἐν τρισὶν ἡμέραις ἐγερῶ αὐτόν». προ‐ αγορεύει καὶ τῆς ἐπιφανείας αὐτοῦ τὸν καιρόν· «οὐκ ἐκλείψει ἄρχων ἐξ Ἰούδα καὶ ἡγούμενος ἐκ τῶν μηρῶν αὐτοῦ, ἕως ἂν ἔλθῃ ᾧ ἀπόκειται, καὶ αὐτὸς προσ‐ | |
| δοκία ἐθνῶν». τοῦτο τῆς τοῦ Κυρίου παρουσίας σημεῖον σαφέσ‐ | 93 | |
94 | τατον· ἐξέλιπον γὰρ τῶν ἰουδαίων οὐχ οἱ βασιλεῖς μόνον, ἀλλὰ καὶ οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ προφῆται, ὥστε δειχθῆναι τὸ τῆς προρρήσεως τέλος· τοῦ γὰρ σωτῆρος ἡμῶν τίκτεσθαι μέλλοντος, ἀλλόφυλοι αὐτῶν ἐκρά‐ τησαν βασιλεῖς, ἵνα ὁ αἰώνιος δειχθῇ βασιλεύς, ἡ τῶν ἐθνῶν προσδοκία, | |
| 5 | κατὰ τὴν δοθεῖσαν παρὰ τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων τοῖς πατριάρχαις ἐπαγ‐ γελίαν. καὶ γὰρ καὶ τῷ Ἀβραὰμ καὶ τῷ Ἰσαὰκ καὶ τῷ Ἰακὼβ ὑπέσχετο ὁ τῶν ὅλων Θεὸς ἐν τῷ σπέρματι αὐτῶν εὐλογήσειν πάντα τὰ ἔθνη τῆς γῆς. τοῦτο ἐνταῦθα παρεδήλωσε τὸν Ἰούδαν εὐλογῶν ὁ Ἰακὼβ ὁ πα‐ τριάρχης· «οὐκ ἐκλείψει ἄρχων ἐξ Ἰούδα καὶ ἡγού‐ | |
| 10 | μενος ἐκ τῶν μηρῶν αὐτοῦ, ἕως ἂν ἔλθῃ ᾧ ἀπό‐ κειται καὶ αὐτὸς προσδοκία ἐθνῶν». εἶτα δεικνὺς τὸν ἐξ ἐθνῶν καὶ ἰουδαίων συστάντα λαόν· «δεσμεύων πρὸς ἄμπελον τὸν πῶλον αὐτοῦ καὶ τῇ ἕλικι τῆς ἀμ‐ πέλου τὸν πῶλον τῆς ὄνου αὐτοῦ»· ὅτι δὲ ἄμπελος | |
| 15 | ὁ Ἰσραὴλ ὠνομάζετο, ἅπαντες οἱ προφῆται διδάσκουσι· καὶ γὰρ Δαβίδ φησιν· «ἄμπελον ἐξ Αἰγύπτου μετῆρας» καὶ τὰ ἑξῆς. καὶ ὁ Ἠσαΐας, «ἀμπελὼν ἐγενήθη τῷ ἠγαπημένῳ ἐν κέρατι, ἐν τόπῳ πίονι»· καὶ διὰ τοῦ Ἰερεμίου ὁ τῶν ὅλων ἔφη Θεός· «ἐγὼ δὲ ἐφύτευσά σε ἄμπελον καρποφό‐ | |
| 20 | ρον, πᾶσαν ἀληθινήν»· καὶ διὰ τοῦ νομοθέτου· «ἐκ γὰρ ἀμπέλου Σοδόμων ἡ ἄμπελος αὐτῶν». καὶ ὁ Κύριος ἐν τοῖς ἱεροῖς εὐαγγελίοις· «ἄνθρωπός τις ἐφύτευσεν ἀμ‐ πελῶνα καὶ ἐξέδοτο αὐτὸν γεωργοῖς καὶ ἀπε‐ δήμησεν». πῶλον δὲ τὸν ἐξ ἐθνῶν ὀνομάζει λαὸν ὡς ἀδάμαστον | |
| 25 | ὄντα καὶ πωλοδάμνην οὐκ ἐσχηκότα. τοῦτο γὰρ καὶ ὁ Κύριος ᾐνίξατο τοῖς ἀποστόλοις προστεταχὼς «εἰς τὴν κατέναντι κώμην ἀπελθεῖν καὶ λῦσαι τὴν ὄνον τὴν δεδεμένην, καὶ | |
| τὸν ταύτης πῶλον, ἐφ’ ὅν φησιν οὐδεὶς ἀνθρώ‐ | 94 | |
95 | πων ἐκάθισεν»· οὔτε γὰρ πατριάρχης οὔτε νομοθέτης οὔτε προ‐ φήτης, τῆς τῶν ἐθνῶν ἐφρόντισε σωτηρίας· οἱ δὲ θεῖοι ἀπόστολοι προσ‐ ταχθέντες μαθητεῦσαι πάντα τὰ ἔθνη καὶ βαπτίσαι εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ἔλυσαν μὲν τὴν ὄνον, | |
| 5 | τουτέστι τῶν ἀνθρώπων τὴν φύσιν, τὴν δεδεμένην ταῖς τῆς ἁμαρτίας σειραῖς· ἔλυσαν δὲ καὶ τὸν πῶλον, τὸν ἐκ ταύτης βεβλαστηκότα λαόν· καὶ ἐπιθέντες αὐτῷ τὰ ἑαυτῶν ἱμάτια, τουτέστι τὴν χάριν ἧς ἔτυχον· »ὅσοι γὰρ εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθησαν, Χρισ‐ τὸν ἐνεδύσαντο»· καὶ εὐήνιον ἀπέφηναν τὸν ἀδάμαστον πῶ‐ | |
| 10 | λον, καὶ ἐπεκάθισαν αὐτῷ τὸν δεσπότην καὶ προσέδησαν αὐτὸν τῇ ἀμ‐ πέλῳ, τουτέστιν ἑαυτοῖς· ἐξ ἰουδαίων γὰρ οἱ ἀπόστολοι· καὶ οὐ μόνον αὐτοὶ ἀλλὰ καὶ οἱ ἑβδομήκοντα μαθηταὶ καὶ οἱ τρισχίλιοι οὓς κατὰ ταὐτὸν ἐσαγήνευσε τῶν ἀποστόλων ὁ πρῶτος, καὶ οἱ πεντακισχίλιοι καὶ αἱ πολλαὶ μυριάδες περὶ ὧν ὁ τρισμακάριος Ἰάκωβος τῷ θειοτάτῳ διε‐ | |
| 15 | λέχθη Παύλῳ. οὐ μόνον τοίνυν τοῖς ἀποστόλοις συνήφθησαν οἱ πεπισ‐ τευκότες ἀλλὰ καὶ τοῖς τῶν ἀποστόλων μαθηταῖς· καὶ τοῦτο προορῶν ὁ πατριάρχης ἔφη· «δεσμεύων πρὸς ἄμπελον τὸν πῶ‐ λον αὐτοῦ καὶ τῇ ἕλικι τῆς ἀμπέλου τὸν πῶ‐ λον τῆς ὄνου αὐτοῦ». εἶτα καὶ τὸ πάθος προλέγει· «πλυ‐ | |
| 20 | νεῖ ἐν οἴνῳ τὴν στολὴν αὐτοῦ, καὶ ἐν αἵματι σταφυλῆς τὴν περιβολὴν αὐτοῦ, χαροποιοὶ οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ ἀπὸ οἴνου καὶ λευκοὶ οἱ ὀδόντες αὐτοῦ ἢ γάλα». καὶ τὸ μὲν σῶμα αὐτοῦ στο‐ λὴν ὀνομάζει, τὸ δὲ αἷμα οἶνον· ἐπειδὴ καὶ τὸν μυστικὸν οἶνον αἷμα κέ‐ | |
| 25 | κληκεν ὁ δεσπότης· ἀκούομεν δὲ καὶ τοῦ εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου διδάσ‐ κοντος, ὡς τοῦ στρατιώτου νύξαντος αὐτοῦ τὴν πλευρὰν ἐξῆλθεν αἷμα καὶ ὕδωρ. οὗτοι δὲ οἱ κρουνοὶ διὰ τοῦ σώματος κατερρύησαν· διὰ τοῦτό φησιν ὁ πατριάρχης· «πλυνεῖ ἐν οἴνῳ τὴν στολὴν αὐ‐ τοῦ καὶ ἐν αἵματι σταφυλῆς τὴν περιβολὴν αὐ‐ | |
| 30 | τοῦ». εἶτα δείκνυσι τὴν ἀπὸ τοῦ πάθους γενησομένην εὐθυμίαν· | 95 |
96 | »χαροποιοὶ οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ ἀπὸ οἴνου». εὐφροσύνη γὰρ τῆς οἰκουμένης τὸ σωτήριον πάθος· ὅτι δὲ οὕτω τὸ πά‐ θος ἐκάλεσε, μάρτυς αὐτὸς ὁ Κύριος λέγων· «πάτερ, εἰ δυνατόν, παρελθέτω τὸ ποτήριον τοῦτο ἀπ’ ἐμοῦ». οὕτω | |
| 5 | καὶ τοῖς υἱοῖς ἔφη Ζεβεδαίου· «δύνασθε πιεῖν τὸ ποτήριον ὃ ἐγὼ μέλλω πίνειν»; τὸ τοίνυν χαροποιὸν τῶν ὀφθαλμῶν τὴν μετὰ τὸ πάθος εὐφροσύνην δηλοῖ· μετὰ γὰρ τὸ πάθος καὶ τὴν ἀνάσ‐ τασιν, εἰς πᾶσαν ἀπεστάλησαν τὴν οἰκουμένην οἱ μαθηταί, τὴν σωτη‐ ρίαν προσφέροντες τοῖς πιστεύουσι. τῆς δέ γε διδασκαλίας τὸ διειδὲς | |
| 10 | καὶ τὸ διαφανὲς λευκοτάτοις ὀδοῦσιν ἀπείκασεν· «λευκοί, γάρ φη‐ σιν, οἱ ὀδόντες αὐτοῦ ἢ γάλα». τοσαῦτα προείρηκεν ὁ πατριάρχης εὐλογῶν τὸν Ἰούδαν· τοῦ δὲ Ζαβουλὼν προεῖπε τὴν παρά‐ λιον οἴκησιν· τοῦ δὲ Ἰσσάχαρ τὴν γηπονίαν· τοῦ δὲ Δᾶν, κατὰ μέν τινας, τὰ ὑπὸ τοῦ Σαμψὼν γεγενημένα. ἐκ ταύτης γὰρ ἦν τῆς φυλῆς· συνη‐ | |
| 15 | ριθμήθη δὲ καὶ τοῖς κριταῖς· καὶ διὰ τοῦτό φησιν, ἔφη· «Δὰν κρινεῖ τὸν ἑαυτοῦ λαὸν ὡσεὶ καὶ μία φυλὴ ἐν Ἰσρα‐ ήλ». ἔνιοι δέ φασι τὰ κατὰ τὴν Λάϊσαν τὴν νῦν Πανεάδα καλουμένην προαγορεῦσαι. ἐξαπίνης γάρ τινες ἀπὸ ταύτης ὁρμώμενοι τῆς φυλῆς ταύτῃ προσβαλόντες τῇ πόλει, εἷλόν τε κατακράτος, καὶ ᾤκησαν καὶ | |
| 20 | τὴν οἰκείαν αὐτῇ προσηγορίαν ἐπέθηκαν· Δὰν γὰρ αὐτὴν ἐκάλεσαν. ἐγὼ δὲ οἶμαι, τὸ θεῖον Πνεῦμα τὰ κατὰ τὸν σωτῆρα τὸν ἡμέτερον διὰ τοῦ πατριάρχου προθεσπίσαν καὶ τὰ κατὰ τὸν Ἀντίχριστον διὰ ταύτης εἰπεῖν τῆς προρρήσεως· σφόδρα δὲ αὐτῷ καὶ τὰ γεγραμμένα ἁρμότ‐ τει· «Δάν, γάρ φησι, κρινεῖ τὸν ἑαυτοῦ λαὸν ὡσεὶ καὶ | |
| 25 | μία φυλὴ ἐν Ἰσραήλ». ὥσπερ γάρ φησιν, ἐκ τῆς Ἰούδα φυλῆς ὁ Σωτὴρ καὶ Κύριος ἡμῶν βλαστήσας διασώσει τὴν οἰκουμένην, οὕτως | |
| ἐκ τῆς τοῦ Δᾶν φυλῆς ὄφις ὀλέθριος ἐξελεύσεται. τοῦτο γὰρ λέγει· «καὶ | 96 | |
97 | γενηθήτω Δὰν ὄφις ἐφ’ ὁδοῦ, ἐγκαθήμενος ἐπὶ τρίβου, δάκνων πτέρναν ἵππου καὶ πεσεῖται ὁ ἱππεὺς εἰς τὰ ὀπίσω, τὴν σωτηρίαν περιμένων Κυρίου»· ἐπειδὴ γὰρ ἀπάταις παντοδαπαῖς κεχρημένος, πειρᾶται | |
| 5 | τοὺς φενακιζομένους ἀγρεύειν εἰς ὄλεθρον, ὄφει τινὶ αὐτὸν ἀπεικάζει παρά τινα τρίβον φωλεύοντι καὶ τοῖς παριοῦσι λυμαινομένῳ· ἵππον δὲ οἶμαι καλεῖν αὐτὸν τὸ σῶμα, ἐπιβάτην δὲ τὴν ψυχήν· τὸ δὲ εἰς τοὐπίσω πεσεῖν, τουτέστιν ὕπτιον κεῖσθαι, τὸν θάνατον παραδηλοῖ· τοιοῦτο γὰρ τῶν τεθνεώτων τὸ σχῆμα. διὰ δὲ τῆς πτέρνης τὴν ἀπάτην ᾐνίξατο· ἐπειδὴ | |
| 10 | γὰρ τοὺς μὲν ἐξαπατᾷ, τοῖς δὲ παγχαλέπας ἐπιφέρει κολάσεις, διὰ τοῦ ἵππου τὸ σῶμα δεδήλωκεν, οὗ δακνομένου καὶ διαφθειρομένου ὁ θάνα‐ τος γίνεται, τοὺς τῆς ἐλπίδος τοῖς ὑπομένουσι κομίζων καρπούς· καρπὸς δὲ τῆς τοιαύτης ἐλπίδος ἡ σωτηρία. προλέγει καὶ τῷ Γὰδ τὰς ἐσομένας αὐτῷ παρὰ τῶν λῃστρικῶν ἐφόδων ἐπιβουλάς· τοῦτο γὰρ λέγει· «πει‐ | |
| 15 | ρατήριον πειρατεύσει αὐτόν». προαγορεύει δὲ καὶ τὴν ἐσομένην αὐτοῦ νίκην· «καὶ αὐτός, γάρ φησι, πειρατεύσει αὐτὸν κατὰ πόδας»· ὡσαύτως δὲ καὶ τοῦ Ἀσὴρ τὴν σιτο‐ φόρον χώραν, καὶ τοῦ Νεφθαλεὶμ τὴν εἰς πλῆθος ἐπίδοσιν· τοῦτο γὰρ ἔφη· «στέλεχος ἀνειμένον ἐπιδιδοὺς ἐν τῷ γεννή‐ | |
| 20 | ματι κάλλος». εἶτα τοῦ Ἰωσὴφ τὸν φθόνον καὶ τὰς παντοδαπὰς ἐπιδείξας ἐπιβουλὰς τὴν θείαν ὑμνεῖ κηδεμονίαν, δι’ ἧς τοὺς πεπολεμη‐ κότας νενίκηκε· «συνετρίβη, γάρ φησι, μετὰ κράτους τὰ τόξα αὐτῶν καὶ ἐξελύθη νεῦρα βραχιόνων χει‐ ρῶν αὐτῶν διὰ χεῖρα δυνατοῦ Ἰακώβ. ἐκεῖθεν | |
| 25 | ὁ κατισχύσας Ἰσραὴλ παρὰ Θεοῦ τοῦ πατρός σου· καὶ ἐβοήθησέ σοι ὁ Θεὸς ὁ ἐμὸς καὶ εὐλό‐ γησέ σε εὐλογίαν οὐρανοῦ ἄνωθεν καὶ εὐλογίαν γῆς ἐχούσης πάντα. ἕνεκεν εὐλογίας μασθῶν καὶ μήτρας, εὐλογίας πατρός σου καὶ μητρός | |
| 30 | σου, ὑπερίσχυσας ὑπὲρ εὐλογίας ὀρέων μονί‐ | 97 |
98 | μων καὶ ἐπιθυμίας θινῶν αἰωνίων ἔσονται ἐπὶ κεφαλῆς Ἰωσὴφ καὶ ἐπὶ κορυφῆς ὧν ἡγήσατο ἀδελφῶν». διὰ πάντων δὲ τούτων ὕμνησε τὸν οἰκεῖον Θεὸν ὃς καὶ αὐτὸν κρείττονα τοῦ πεπολεμηκότος ἀπέφηνεν ἀδελφοῦ, καὶ τὸν υἱὸν ἄμα‐ | |
| 5 | χον ἔδειξεν παρὰ τοσούτων ἀδελφῶν ἐπιβουλευθέντα· ταύτης δέ φησι τῆς κηδεμονίας τετύχηκας, τῆς εἰς τοὺς γεγεννηκότας θεραπείας μισθὸν κο‐ μισάμενος· τοῦτο γὰρ λέγει· «ἕνεκεν εὐλογίας μασθῶν καὶ μήτρας, εὐλογίας πατρός σου καὶ μητρός σου». γηροκόμος γὰρ σπουδαῖος τοῦ πατρὸς ἐγεγόνει. τὰ δὲ εἰς αὐτὸν γεγε‐ | |
| 10 | νημένα κοινὰ αὐτοῦ τε καὶ τῆς μητρὸς εἶναί φησιν. τῆς γὰρ αὐτῆς ἂν κἀ‐ κείνη τῆς κηδεμονίας ἀπήλαυσεν, εἰ μὴ θᾶττον ὑπεξῆλθε τὸν βίον· εἶτα ἐπεύχεται αὐτῷ περιφάνειαν, ὥστε γενέσθαι αὐτὸν παρὰ πᾶσιν ἐπίση‐ μον· «ὑπερίσχυσας, γάρ φησιν, ὑπὲρ εὐλογίας ὀρέων μονίμων καὶ ἐπιθυμίας θινῶν αἰωνίων· ἔσονται | |
| 15 | ἐπὶ κεφαλῆς Ἰωσὴφ καὶ ἐπὶ κορυφῆς ὧν ἡγήσατο ἀδελφῶν». τοὺς δὴ θῖνας ὁ Ἀκύλας «βουνοὺς» ἡρμήνευσεν· ἐπειδὴ τοίνυν πόρρωθεν ὁρῶνται καὶ οἱ βουνοὶ καὶ τὰ ὄρη, τούτοις παραπλη‐ σίως εὔχεται γνώριμον αὐτὸν γενέσθαι καὶ πάντων περιφανέστατον. τὸν δὲ Βενιαμὶν λύκον ἅρπαγα κέκληκε, διὰ τὸ συμβεβηκὸς πάθος τῇ | |
| 20 | τούτου φυλῇ· διὸ ἐπήγαγε· «τὸ πρωϊνὸν ἔδεται, καὶ εἰς τὸ ἑσπέρας διαδώσει τροφήν». ἐν γὰρ τῇ πρώτῃ καὶ τῇ δευτέρᾳ συμπλοκῇ νενικηκότες, ὕστερον ἄρδην ἀπώλοντο, πλὴν ὀλί‐ γων τινῶν ἄγαν εὐαριθμήτων, οὓς οἱ νενικηκότες οἰκτίραντες δοῦναι μὲν αὐτοῖς γυναῖκας διὰ τὸν ὅρκον ὑπείδοντο, ἑτέρως δὲ αὐτοῖς τὸν γά‐ | |
| 25 | μον ἐμηχανήσαντο. εἰδέναι δὲ χρὴ ὥς τινες εἰς τὸν θεσπέσιον Παῦλον τήνδε τὴν πρόρρησιν εἵλκυσαν· λύκου γὰρ δίκην ἐλυμαίνετο τὴν ἐκκλη‐ | |
| σίαν κατὰ τοὺς οἴκους εἰσπορευόμενος· ὕστερον δὲ τὴν πνευματικὴν τρο‐ | 98 | |
99 | φὴν τῇ οἰκουμένῃ διέδωκε. ταῦτα τοῦ Ἰακὼβ εἰρηκότος, καὶ τὴν οἰκείαν τελευτὴν μεμηνυκότος, ὁ συγγραφεὺς ἔφη· «καὶ ἐξάρας τοὺς πόδας ἐπὶ τὴν κλίνην ἐξέλιπε καὶ προσετέθη πρὸς τὸν λαὸν αὐτοῦ»· διὰ δὲ τούτων τῶν λόγων ᾐνίξατο | |
| 5 | τὴν ἐλπίδα τῆς ἀναστάσεως· εἰ γὰρ παντάπασι διεφθείροντο καὶ μὴ εἰς ἕτερον μετέβαινον βίον, οὐκ ἂν εἶπε, «προσετέθη πρὸς τὸν λαὸν αὐτοῦ». τοῦτο δὲ καὶ πρὸς τὸν Ἀβραὰμ αὐτὸς ὁ τῶν ὅλων ἔφη Θεός· «σὺ δὲ ἀπελεύσῃ πρὸς τοὺς πατέρας σου ἐν εἰρήνῃ τραφεὶς ἐν γήρει καλῷ». ἐντεῦθεν καὶ ὁ Κύ‐ | |
| 10 | ριος τὴν τῶν σαδδουκαίων ἀπιστίαν διήλεγξεν εἰρηκώς· «ὅτι δὲ ἐγείρονται οἱ νεκροὶ οὐκ ἀνέγνωτε· ἐγὼ ὁ Θεὸς Ἀβραὰμ καὶ Ἰσαὰκ καὶ Ἰακώβ; οὐκ ἔστιν ὁ | |
| Θεὸς Θεὸς νεκρῶν, ἀλλὰ ζώντων». | 99 | |
100(1t) | QUAESTIONES IN EXODUM | |
| 2t | I | |
| 1 | Πῶς νοητέον τὸ «χυδαῖοι ἐγένοντο»; Οὐχ ὥς τινες νενοήκασιν ὑβριστικῶς αὐτὸ τέθεικεν, ἀλλὰ τὸ πλῆθος δε‐ δήλωκεν. οὕτως γάρ φησιν, ηὐξήθησαν, ὡς κατὰ πάσης ἐκείνης ἐκχεθῆναι τῆς γῆς. οὕτω καὶ οἱ περὶ τὸν Ἀκύλαν ἡρμήνευσαν. τοῦτο δὲ καὶ τὰ ἑξῆς | |
| 5 | δηλοῖ· «ἐπλήθυνε, γάρ φησιν, ἡ γῆ αὐτούς». καὶ μετ’ ὀλί‐ γα· «καθότι δὲ αὐτοὺς ἐταπείνουν, τοσοῦτον πλείους ἐγίνοντο καὶ ἴσχυον σφόδρα σφόδρα». | |
| 8t | II | |
| 8 | Τί ἐστιν, «ἐπειδὴ ἐφοβοῦντο αἱ μαῖαι τὸν Θεόν, ἐποίησαν ἑαυταῖς οἰκίας»; | |
| 10 | Τοῦ Φαραὼ κελεύσαντος διαφθείρειν τὰ ἄρρενα, ἐκεῖναι δι’ εὐλάβειαν ὑπουργῆσαι τῷ τῆς παιδοκτονίας οὐκ ἠνέσχοντο νόμῳ, οὗ δὴ χάριν | |
| αὐτὰς ὁ Θεὸς ἀμειβόμενος ἀφθονίαν αὐταῖς ἀγαθῶν ἐδωρήσατο. | 100 | |
101(1t) | III | |
| 1 | Πόθεν ἔγνω τοῦ Φαραὼ ἡ θυγάτηρ, ὅτι ἑβραῖον ἦν τὸ παιδίον; Ἡ περιτομὴ τοῦτο δεδήλωκεν. ἐντεῦθεν δῆλον, ὡς αἰγύπτιοι κατ’ ἐκεῖνον οὐ περιετέμνοντο τὸν καιρόν· ὕστερον δὲ τοὺς ἑβραίους ζηλώσαντες τὸν τῆς περιτομῆς ἠσπάσαντο νόμον. ὅθεν καὶ διὰ Ἱερεμίου ἔφη ὁ τῶν ὅλων | |
| 5 | Θεός· «ἐπισκέψομαι ἐπὶ πάντας περιτεμνομέ‐ νους ἀκροβυστίαν αὐτῶν, ἐπ’ Αἴγυπτον καὶ ἐπὶ υἱοὺς Ἐδώμ», καὶ τὰ ἑξῆς. | |
| 8t | IV | |
| 8 | Διὰ τί ἀλλόφυλον γυναῖκα ἔγημεν ὁ Μωϋσῆς; Τύπος ἦν τοῦ δεσπότου Χριστοῦ, ὃς ἐξ ἰουδαίων κατὰ σάρκα βεβλαστη‐ | |
| 10 | κώς, τὴν ἐξ ἐθνῶν ἐκκλησίαν νύμφην ἑαυτοῦ προσηγόρευσεν. | |
| 11t | V | |
| 11 | Τινές φασιν ἄγγελον ὀφθῆναι τῷ Μωϋσῇ ἐν τῷ βάτῳ Ἡ ἀνάγνωσις τοῦ χωρίου τὸν ὀφθέντα δηλοῖ· «ὤφθη, γάρ φησιν, αὐτῷ ἄγγελος Κυρίου ἐν φλογὶ πυρὸς βατοῦ». καὶ μετ’ ὀλίγα· «ὡς δὲ εἶδε Κύριος ὅτι προσάγει ἰδεῖν, | |
| 15 | ἐκάλεσεν αὐτὸν Κύριος ἐκ τοῦ βάτου». καὶ πάλιν μετὰ βραχέα· «καὶ εἶπεν αὐτῷ· ἐγώ εἰμι ὁ Θεὸς Ἀβραάμ, καὶ ὁ Θεὸς Ἰσαάκ, καὶ ὁ Θεὸς Ἰακώβ». καὶ εὐθὺς ἐπήγαγεν· «ἀπέστρεψε δὲ Μωϋσῆς τὸ πρό‐ | |
| σωπον αὐτοῦ· ηὐλαβεῖτο γὰρ καταβλέψαι ἐνώ‐ | 101 | |
102 | πιον τοῦ Θεοῦ». καὶ ἐπισυνῆψεν· «ἰδὼν εἶδον τὴν κά‐ κωσιν τοῦ λαοῦ μου τοῦ ἐν Αἰγύπτῳ, καὶ τῆς κραυγῆς αὐτῶν ἤκουσα», καὶ τὰ ἑξῆς. καὶ αὖθις· «ἐγώ εἰμι ὁ ὤν· τάδε ἐρεῖς τοῖς υἱοῖς Ἰσραήλ· ὁ ὢν | |
| 5 | ἀπέσταλκέ με πρὸς ὑμᾶς». καὶ ὅλον δὲ τὸ χωρίον δείκ‐ νυσι Θεὸν ὄντα τὸν ὀφθέντα. κέκληκε δὲ αὐτὸν καὶ ἄγγελον, ἵνα γνῶμεν ὡς ὁ ὀφθεὶς οὐκ ἔστιν ὁ Θεὸς καὶ πατήρ· τίνος γὰρ ἄγγελος ὁ πατήρ; ἀλλ’ ὁ μονογενὴς υἱός, ὁ «μεγάλης βουλῆς ἄγγελος», ὁ τοῖς ἱεροῖς μαθηταῖς εἰρηκώς· «πάντα ὅσα ἤκουσα παρὰ τοῦ | |
| 10 | πατρός μου δεδήλωκα ὑμῖν». ὥσπερ δὲ τὸ ἄγγελος ὄνομα τέθεικεν, οὐχ ὑπουργίαν τινὰ σημαίνων, ἀλλὰ τοῦ μονογενοῦς ἐμφαίνων τὸ πρόσωπον· οὕτω πάλιν αὐτοῦ καὶ τὴν φύσιν καὶ τὴν ἐξουσίαν κηρύττει, λέγων αὐτὸν εἰρηκέναι· «ἐγώ εἰμι ὁ ὤν, καὶ ἐγὼ ὁ Θεὸς Ἀβραάμ, καὶ ὁ Θεὸς Ἰσαάκ, καὶ ὁ Θεὸς Ἰα‐ | |
| 15 | κώβ· τοῦτό μοι ὄνομα αἰώνιον, καὶ μνημόσυ‐ νον γενεῶν γενεαῖς». ταῦτα δὲ καὶ τὴν θείαν οὐσίαν δηλοῖ, καὶ τὸ αἰώνιον καὶ τὸ ἀΐδιον δείκνυσιν. | |
| 18t | VI | |
| 18 | Τί δηλοῖ τὸ «τὸν βάτον καίεσθαι, καὶ μὴ κατακαίεσθαι»; Τὴν τοῦ Θεοῦ δύναμιν καὶ φιλανθρωπίαν κηρύττει, ὅτι δὴ φρυγανώδη | |
| 20 | ὄντα τὸ ἄσβεστον οὐκ ἀνήλισκε πῦρ. οἶμαι δὲ καὶ ἕτερα διὰ τούτου πα‐ ραδηλοῦσθαι. καὶ ὅτι ὁ Ἰσραὴλ ὑπὸ τῶν Αἰγυπτίων ἐπιβουλευόμενος οὐκ ἀναλωθήσεται, ἀλλὰ κρείττων ἔσται τῶν πολεμούντων. καὶ ὡς ὁ μονογενὴς ἐνανθρωπήσας, καὶ παρθενικὴν οἰκήσας νηδύν, φυλάξει τὴν παρθενίαν ἀκήρατον. φασὶ δέ τινες, ἐν βάτῳ φανῆναι τὸν Θεὸν καὶ οὐκ | |
| 25 | ἐν ἄλλῳ φυτῷ, διὰ τὸ μὴ δύνασθαί τινα ἐκ βάτου γλύψαι Θεόν. εἰκὸς | |
| γὰρ ἦν ἰουδαίους καὶ τοῦτο τολμῆσαι, εἴπερ ἐν ἄλλῳ ὤφθη φυτῷ. | 102 | |
103(1t) | VII | |
| 1 | Διὰ τί προσετάχθη ὁ Μωϋσῆς τὸ ὑπόδημα λῦσαι; Τινές φασιν, ἵνα τὰς βιωτικὰς ἀπορρίψῃ μερίμνας, τὰς τῷ θνητῷ βίῳ συνεζευγμένας· νεκρὰ γὰρ τῶν ὑποδημάτων τὰ δέρματα. τινὲς δέ, ἵνα γυμνοῖς, φησί, τοῖς ποσὶν ἁγιάσῃ τὴν γῆν. ἐγὼ δὲ οὐδέτερον τούτων προ‐ | |
| 5 | σίεμαι· πρῶτον μὲν γάρ, οὐδέπω οὔτε ἀρχιερεὺς οὔτε προφήτης ἐκεχει‐ ροτόνητο· ἔπειτα δὲ τοῦ Θεοῦ τὸν τόπον καθιερώσαντος, καὶ τούτου χάριν ἅγιον ὀνομάσαντος, περιττὸν οἶμαι λέγειν Μωϋσέα τοῖς ποσὶν ἁγιάσαι τὸν τόπον. δύο τοίνυν ἡγοῦμαι διὰ τούτου δηλοῦσθαι· πρῶτον μὲν γὰρ εὐλαβέστερον αὐτὸν τῷδε τῷ λόγῳ καθίστησιν, ὥστε μετὰ δέους | |
| 10 | τῶν προσταττομένων ἀκοῦσαι· ἔπειτα προπαιδεύεται, πῶς χρὴ τοὺς ἱερέας ἐν τῇ σκηνῇ λειτουργεῖν. γυμνοῖς γὰρ κἀκεῖνοι ποσὶ τὰς λειτουρ‐ γίας ἐπετέλουν καὶ τὰς θυσίας. | |
| 13t | VIII | |
| 13 | Προειδὼς ὁ Θεὸς τοῦ Φαραὼ τὸ δυσπειθές, τί δήποτε μὴ ἐξ ἀρχῆς αὐτὸν ἐκόλασεν; | |
| 15 | Ὅτι προῄδει δεδήλωκεν· «οἶδα, γάρ φησιν, ὅτι οὐ προήσεται ὑμᾶς Φαραὼ βασιλεὺς Αἰγύπτου, εἰ μὴ μετὰ χει‐ ρὸς κραταιᾶς. καὶ ἐκτείνας τὴν χεῖρα πατάξω τοὺς αἰγυπτίους». ἀλλ’ ὅμως ἀγαθὸς ὢν καὶ φιλάνθρωπος κολάζειν ἐκ μόνης προγνώσεως οὐκ ἀνέχεται· ἀλλ’ ἀναμένει τῶν πραγ‐ | |
| 20 | μάτων τὸ τέλος καὶ δείκνυσιν ἅπασι τῆς τιμωρίας τὸ δίκαιον. ἄλλως τε | |
| καὶ πολλῷ δικαιότερον τὸ τὴν ἐκείνου γυμνωθῆναι πονηρίαν τοῦ τὸν | 103 | |
104 | Θεὸν ἀπηνῆ νομισθῆναι. εἰ γὰρ πρὸ τῶν ἐλέγχων ἐκόλασεν, ἔδοξεν ἂν καὶ ὠμὸς εἶναι καὶ ἄδικος· νῦν δὲ καὶ τοῦ Θεοῦ τὸ μακρόθυμον δέδεκται κἀκείνου τὸ δυσσεβὲς καὶ θηριῶδες ἐλήλεγκται. | |
| 4t | IX | |
| 4 | Διὰ τί πρῶτον σημεῖον δέδωκε τῆς ῥάβδου τὴν εἰς ὄφιν μεταβολήν; | |
| 5 | Ἐπειδὴ λογικῆς ὁ Φαραὼ φύσεως ὢν ὠμότητι κατὰ τῶν ἑβραίων ἐχρήσατο, καὶ τὸ θεοειδὲς θηριῶδες ἀπέφηνε, τὴν ῥάβδον δι’ ἧς αὐτὸν ἐμαστίγω‐ σεν εἰς ὄφιν μεταβληθῆναι προσέταξεν· εἰς ἔλεγχον μὲν τῆς ἐκείνου θη‐ ριωδίας, ἔμφασιν δὲ τῆς δυσμενείας. καὶ γὰρ τῇ τοῦ ὄφεως ἀρᾷ καὶ τοῦτο προστέθεικεν· «ἔχθραν θήσω ἀναμέσον σοῦ καὶ ἀνα‐ | |
| 10 | μέσον τῆς γυναικὸς» καὶ τὰ ἑξῆς. | |
| 11t | X | |
| 11 | Ἡ λέπρωσις τῆς χειρὸς τί δηλοῖ; Ἐν εὐσεβείᾳ τραφὲν τὸ γένος τοῦ Ἰακὼβ εἰς τὴν Αἴγυπτον εἰσελήλυθεν· ἀλλ’ ἐκεῖ τῶν αἰγυπτίων μετέμαθε τὴν ἀσέβειαν. τῆς ἐκείνων δὲ δουλείας ἀπαλλαγείς, τὸν τῶν ὅλων ἐπέγνω Θεόν. δεδήλωκε τοίνυν διὰ τῆς ἀλ‐ | |
| 15 | λοιώσεως τῆς χειρὸς τὴν λέπρωσιν αὐτῶν, καὶ τὴν κάθαρσιν. πρὸς δὲ τούτοις καὶ ἕτερον ὁ δεσπότης ᾠκονόμει Θεός, ἐπειδὴ γὰρ ἤμελλε τὸν περὶ τῶν λεπρῶν τιθέναι νόμον, καὶ ἀκαθάρτους τούτους προσαγορεύειν· οὐδὲν δὲ τῶν ἀκουσίων ἀκάθαρτον· ἕτερα διὰ τούτων οἰκονομῶν, τούτοις ἐχρήσατο τοῖς νόμοις· ἅπερ ἐν ἐκείνοις γενόμενοι τοῖς χωρίοις σὺν Θεῷ | |
| 20 | φάναι δηλώσομεν. ἐλέπρωσε τοῦ νομοθέτου τὴν χεῖρα, τοὺς τὰ τέλεια πεπαιδευμένους διδάσκων, ὡς οὐδὲν τῶν τοιούτων ἀκάθαρτον. ἡ γὰρ τὰ | |
| θαύματα ἐκεῖνα ἐργασαμένη δεξιά, λεπρὰ πρότερον γενομένη ταῖς θεο‐ | 104 | |
105 | σημείαις ὑπούργησε, καὶ τὰ στοιχεῖα μετέβαλεν. τούτου δὲ καὶ τὸν νομο‐ θέτην ἐπαίδευσεν μὴ μέγα φρονεῖν, ἀλλ’ εἰδέναι τὴν φύσιν τῆς λεπρω‐ θείσης ἀναμιμνησκόμενον δεξιᾶς. | |
| 4t | XI | |
| 4 | Ὑπουργῷ κεχρημένος τῷ Μωϋσῇ τῶν ὅλων ὁ Κύριος, τί δήποτε ἰσχνό‐ | |
| 5 | φωνον αὐτὸν διέπλασε καὶ βραδύγλωσσον; Ἐπειδὴ τοῦτο μᾶλλον τὴν δύναμιν ἐδείκνυ τὴν θείαν. ὥσπερ γὰρ ἁλιέας καὶ τελώνας καὶ σκυτοτόμους, κήρυκας ἀληθείας καὶ διδασκάλους εὐσε‐ βείας ἐχειροτόνησεν, οὕτω διὰ φωνῆς ἀσθενοῦς καὶ γλώσσης βραδείας, κατῄσχυνε τοὺς αἰγυπτίων σοφούς. | |
| 10t | XII | |
| 10 | Πῶς νοητέον τὸ «ἐγὼ σκληρυνῶ τὴν καρδίαν Φαραώ»; Μάλα ῥᾴδιον ἦν τῷ Θεῷ μετὰ τὴν πρώτην ἀπείθειαν πανωλεθρίαν ἐπα‐ γαγεῖν, ἀλλ’ ἀφράστῳ κεχρημένος μακροθυμίᾳ μετρίας αὐτῷ παιδείας ἐπήγαγε. ταῦτα δὲ ἀντίτυπον ἐποίει τὴν ἐκείνου καρδίαν· οἰόμενος γὰρ μὴ δύνασθαι τὸν Θεὸν μείζοσι χρήσασθαι τιμωρίαις, τῶν μετρίων κατε‐ | |
| 15 | φρόνει μαστίγων. καὶ ὅτι ταῦθ’ οὕτως ἔχει, ἡ ἱστορία διδάσκει. πρῶτον μὲν γὰρ τῶν θείων ἐκείνων ἀκούσας ῥημάτων, «ἐξαπόστειλον τὸν λαόν μου, ἵνα μοι λατρεύσωσιν ἐν τῇ ἐρή‐ μῳ», ὑπολαβὼν ἔφη· «τίς ἐστι Κύριος; οὐκ εἰσακού‐ σομαι τῆς φωνῆς αὐτοῦ. οὐκ οἶδα τὸν Κύριον | |
| 20 | καὶ τὸν Ἰσραὴλ οὐκ ἐξαποστελῶ». ἔπειτα δὲ τῆς ῥάβ‐ δου μεταβληθείσης εἰς ὄφιν φησὶν ἡ θεία γραφή· «καὶ κατίσχυ‐ | |
| σεν ἡ καρδία Φαραὼ καὶ οὐκ εἰσήκουσεν αὐτῶν | 105 | |
106 | καθάπερ ἐλάλησεν αὐτοῖς Κύριος». καὶ εὐθὺς ἐπά‐ γει· «εἶπε δὲ Κύριος πρὸς Μωϋσῆν· βεβάρηται ἡ καρδία Φαραὼ τοῦ μὴ ἐξαποστεῖλαι τὸν λαόν». ἀμφότερα δὲ σημαίνει τὸ τῆς γνώμης αὐθαίρετον, καὶ τό, «κατίσχυ‐ | |
| 5 | σεν ἡ καρδία Φαραώ», καὶ τό, «βεβάρηται ἡ καρ‐ δία Φαραώ». βαρύνεται μὲν γὰρ καρδία ὑπὸ πονηρίας καθελκο‐ μένη. καὶ τοῦτο σαφῶς ἡμᾶς διδάσκει ὁ μακάριος Δαβίδ· «αἱ ἀνομίαι μου, γάρ φησιν, ὑπερῆραν τὴν κεφαλήν μου, ὡσεὶ φορτίον βαρὺ ἐβαρύνθησαν ἐπ’ ἐμέ». καὶ ὁ Ζακχα‐ | |
| 10 | ρίας τὴν ἀνομίαν ἐθεάσατο μολίβδου τάλαντον ἐν τῷ στόματι φέρουσαν. ἡ δέ γε ἀπονοίᾳ χρωμένη κατισχύειν λέγεται, ὡς ἀνθισταμένη τῷ δεσπό‐ τῃ Θεῷ, καὶ νικᾶν αὐτοῦ νεανιευομένη τὴν δύναμιν. ἡ γὰρ εὐσεβὴς ὑπο‐ τάττεται κατὰ τὴν προφητικὴν παραίνεσιν τὴν λέγουσαν, «ὑποτά‐ γηθι τῷ Κυρίῳ, καὶ ἱκέτευσον αὐτόν»· ἡ δέ γε | |
| 15 | ἀντίτυπος καὶ οἱονεὶ λιθίνη σκληρύνεται. ὅθεν ὁ τῶν ὅλων Θεὸς διὰ τοῦ προφήτου Ἰεζεκιὴλ περὶ τῶν ἰουδαίων ἔφη· «καὶ ἐκσπάσω τὴν καρδίαν τὴν λιθίνην ἐξ αὐτῶν». διά τοι τοῦτο καὶ ὁ μακάριος Μωϋσῆς, τὴν ἐπινίκιον ᾄδων ᾠδὴν περὶ τοῦ Φαραὼ καὶ τῶν αἰγυπτίων εἴρηκε· «κατέδυσαν εἰς βυθὸν ὡσεὶ λίθος». | |
| 20 | καὶ πάλιν· «ἔδυσαν ὡσεὶ μόλιβδος ἐν ὕδατι σφο‐ δρῷ». ἐπειδὴ γὰρ ἐβάρυναν αὑτῶν τὴν καρδίαν, «ἔδυσαν ὡσεὶ μόλιβδος»· ἐπειδὴ δὲ καὶ ἐσκλήρυναν, «κατέδυσαν εἰς βυ‐ θὸν ὡσεὶ λίθος». ὅτι δὲ ἡ ἀντιτυπία τῆς καρδίας καὶ ἡ σκληρότης ὑφ’ ἡμῶν αὐτῶν γίγνεται, μάρτυς ὁ θεῖος ἀπόστολος λέγων· «ἀγνο‐ | |
| 25 | ῶν ὅτι τὸ χρηστὸν τοῦ Θεοῦ εἰς μετάνοιάν σε ἄγει· κατὰ δὲ τὴν σκληρότητά σου καὶ ἀμετα‐ | |
| νόητον καρδίαν, θησαυρίζεις σεαυτῷ ὀργὴν ἐν | 106 | |
107 | ἡμέρᾳ ὀργῆς καὶ ἀποκαλύψεως καὶ δικαιοκρι‐ σίας τοῦ Θεοῦ, ὃς ἀποδώσει ἑκάστῳ κατὰ τὰ ἔρ‐ γα αὐτοῦ». πρὸς δὲ τούτοις κἀκεῖνο σκοπητέον, ὡς εἰ φύσει πο‐ νηρὸς ἦν ὁ Φαραώ, οὐκ ἂν αὐτοῦ τὴν γνώμην ἐνήλλαξε· νῦν δὲ ὁρῶμεν | |
| 5 | ὑπὸ μὲν τῆς παιδείας αὐτὸν μαλαττόμενον ὑπὸ δὲ τῆς μακροθυμίας σκλη‐ ρυνόμενον. παιδευόμενος γὰρ ἠντιβόλει τὸν νομοθέτην, «προσεύ‐ ξασθε περὶ ἐμοῦ» λέγων· καὶ πάλιν, «ὁ Κύριος δί‐ καιος, ἐγὼ δὲ καὶ ὁ λαός μου ἀσεβεῖς». τῆς δὲ τι‐ μωρίας παυομένης ἐβαρύνετο, καὶ ἐσκληρύνετο καὶ τοῖς προστάγμασι | |
| 10 | τοῖς θείοις ἀντέλεγε· καὶ τῆς μὲν κυνομυίας ἐπενεχθείσης, ἐν Αἰγύπτῳ θῦσαι προσέταξε τῷ Θεῷ· τοῦ θειοτάτου δὲ Μωϋσέως εἰρηκότος μὴ δύνασθαι τοῦτο δρᾶσαι διὰ τοὺς αἰγυπτίους· «τὰ γὰρ ὑπ’ ἐκεί‐ νων, φησί, θεοποιούμενα θύσομεν καὶ καταλεύον‐ τες ἡμᾶς ἀποκτενοῦσιν», ἐπέτρεψεν εἰς τὴν ἔρημον ἀπελθεῖν | |
| 15 | καὶ τὰς θυσίας ἐπιτελέσαι. ἐπὶ τούτοις τοῦ προφήτου προσευξαμένου καὶ τὴν κυνόμυιαν ἀποφήναντος φροῦδον, «ἐβάρυνε, φησί, τὴν καρδίαν αὐτοῦ καὶ ἐπὶ τούτου τοῦ καιροῦ, καὶ οὐκ ἠθέλησεν ἐξαποστεῖλαι τὸν λαόν». τοῦτο καὶ ἐπὶ τοῦ λοιμοῦ γεγένηται τῶν κτηνῶν· «εἶδε, φησί, Φαραώ, | |
| 20 | ὅτι οὐκ ἐτελεύτησεν ἀπὸ πάντων τῶν κτηνῶν τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ οὐδὲ ἕν, καὶ ἐβαρύνθη ἡ καρ‐ δία Φαραὼ καὶ οὐκ ἐξαπέστειλε τὸν λαόν»· ἐν τούτοις ἅπασι δείξας τὸ τῆς γνώμης αὐθαίρετον, καὶ διδάξας ὅπως αὐτοῖς ἐπηνέχθη τῶν φλυκταινῶν τὸ πάθος, καὶ ὅτι τοῖς φαρμακοῖς ἡ | |
| 25 | νόσος ἐπέσκηψε, «καὶ οὐκ ἠδύναντο οἱ φαρμακοὶ στῆναι ἐναντίον Μωϋσῆ διὰ τὰ ἕλκη». ᾐσχύνοντο γὰρ καθηλκω‐ | |
| μένοι καὶ σφίσιν αὐτοῖς ἐπαμῦναι μὴ δυνάμενοι, ἐπήγαγε· «καὶ | 107 | |
108 | ἐσκλήρυνε Κύριος τὴν καρδίαν Φαραὼ καὶ οὐκ εἰσήκουσεν αὐτῶν καθὰ συνέταξεν αὐτοῖς Κύ‐ ριος», καὶ μετ’ ὀλίγα πρὸς αὐτὸν ἔφη τὸν Φαραώ· «ἕνεκεν τούτου διετηρήθης, ἵνα ἐνδείξωμαι ἐν σοὶ τὴν | |
| 5 | ἰσχύν μου καὶ ὅπως διαγγελῇ τὸ ὄνομά μου ἐν πάσῃ τῇ γῇ». καὶ αὖθις μετ’ ὀλίγα καὶ ταῦτα ἔφη· «ἰδών, γάρ φησι, Φαραὼ ὅτι πέπαυται ὁ ὑετὸς καὶ ἡ χά‐ λαζα καὶ αἱ φωναί, καὶ προσέθετο Φαραὼ τοῦ ἁμαρτάνειν· καὶ ἐβάρυνε τὴν καρδίαν αὐτοῦ, | |
| 10 | καὶ τῶν θεραπόντων αὐτοῦ, καὶ ἐσκληρύνθη ἡ καρδία Φαραὼ καὶ οὐκ ἐξαπέστειλε τοὺς υἱοὺς Ἰσραήλ, καθάπερ ἐλάλησε Κύριος τῷ Μωϋσῇ». τὸ δὲ «καθάπερ ἐλάλησε», τὴν πρόγνωσιν τοῦ Θεοῦ δηλοῖ, ἀντὶ τοῦ, οὐδὲν τούτων ἠγνόησεν ὁ τῶν ὅλων Θεός, | |
| 15 | ἀλλ’ ἐξ ἀρχῆς προείρηκε, ταῦτα δὲ πάντα διεξῆλθον δεῖξαι βουλόμενος, ὡς οὔτε φύσεως ἦν ὁ Φαραὼ πονηρᾶς, οὔτε ὁ δεσπότης Θεὸς σκληρὰν αὐτοῦ καὶ ἀντίτυπον τὴν γνώμην εἰργάσατο· ὁ γὰρ νῦν μὲν εἰς τοῦτο ῥέπων, νῦν δὲ εἰς ἐκεῖνο, δείκνυσι τὸ τῆς γνώμης αὐθαίρετον, ἵνα δὲ καὶ ἔκ τινος εἰκόνος τὸ ἀμφιβαλλόμενον διαλύσω· ὁ ἥλιος τῇ τῆς θέρμης ἐνερ‐ | |
| 20 | γείᾳ τὸν μὲν κηρὸν ὑγραίνει, τὸν δὲ πηλὸν ξηραίνει, καὶ τὸν μὲν μαλάτ‐ τει, τὸν δὲ σκληρύνει. ὥσπερ τοίνυν οὗτος τῇ ἐνεργείᾳ τῇ μιᾷ τὰ ἐναντία ποιεῖ, οὕτω τῇ τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων μακροθυμίᾳ, οἱ μὲν ὠφέλειαν, οἱ δὲ βλάβην καρποῦνται· καὶ οἱ μὲν μαλάττονται, οἱ δὲ σκληρύνονται. τοῦτο καὶ ὁ Κύριος ἐν τοῖς ἱεροῖς εὐαγγελίοις δεδήλωκεν· «εἰς κρῖμα, γάρ | |
| 25 | φησιν, ἐγὼ εἰς τὸν κόσμον τοῦτον ἦλθον, ἵνα οἱ μὴ βλέποντες βλέπωσι, καὶ οἱ βλέποντες τυφλοὶ γένωνται». τοῦτο δὲ οὐ τοῦ δεσπότου δηλοῖ τὸν σκοπόν. οὐδὲ γὰρ τούτου χάριν ἐλήλυθεν, ἵνα τυφλοὺς ἀποφήνῃ τοὺς βλέποντας, ἀλλὰ | |
| τὸ γεγενημένον δεδήλωκεν· «αὐτὸς μὲν γὰρ βούλεται | 108 | |
109 | πάντας ἀνθρώπους σωθῆναι καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν». ἐπειδὴ δὲ τὸ αὐθαίρετον ἔχει τῶν ἀνθρώ‐ πων ἡ φύσις, οἱ μὲν πεπιστευκότες τῆς σωτηρίας ἀπήλαυσαν, οἱ δὲ ἀπισ‐ τήσαντες πρόξενοι ἑαυτοῖς τῆς γεέννης γεγένηνται. οὕτως ὁ Ἰούδας | |
| 5 | βλέπων—ἀπόστολος γὰρ ἦν—ὕστερον ἐτυφλώθη· ὁ δὲ θεσπέσιος Παῦλος τυφλὸς ὢν πρότερον, ἀνέβλεψεν ὕστερον. οὕτω διὰ τῆς τοῦ σωτῆρος ἐπιφανείας ἐτυφλώθησαν μὲν τῶν ἰουδαίων οἱ πλεῖστοι, ἀνέβλεψαν δὲ τὰ ἔθνη. οὐ μήν, ἐπειδή τινες ἔμελλον ἀπιστήσειν, ἐχρῆν μὴ γενέσθαι τὴν κατὰ σάρκα τοῦ σωτῆρος ἡμῶν οἰκονομίαν· τοῦτο γὰρ ἀπεστέρει τὴν | |
| 10 | οἰκουμένην τῆς σωτηρίας. οὕτω καὶ ὁ θειότατος ἔφη Συμεών· «ἰδοὺ οὗτος κεῖται εἰς πτῶσιν καὶ ἀνάστασιν πολ‐ λῶν ἐν τῷ Ἰσραὴλ καὶ εἰς σημεῖον ἀντιλεγό‐ μενον». κἀκεῖνο μέντοι εἰδέναι χρή, ὡς τὸν παρόντα βίον ὁ τῶν ὅλων Θεὸς στάδιον τοῖς ἀνθρώποις ἀπέφηνεν, ἵν’ ἐν τούτῳ ἀγωνιζόμενοι, δη‐ | |
| 15 | λώσωσι τὸν οἰκεῖον σκοπόν· ἐν δέ γε τῷ μέλλοντι τὴν δικαίαν ποιούμενος κρίσιν, τοὺς μὲν ὡς νικηφόρους ἀγωνιστὰς στεφανώσει, τοὺς δὲ κολάσει ὡς τῆς κακίας ἐργάτας γεγενημένους. ἐπειδὴ δὲ οὐχ ἅπαντες τῷ μέλλοντι πιστεύουσι βίῳ, μάλα σοφῶς ὁ τῶν ὅλων Θεὸς καὶ κολάζει τινὰς ἐν τῷδε τῷ βίῳ πονηρίᾳ συνεζηκότας, καὶ αὖ πάλιν ἄλλους ἀνακηρύττει εὐσε‐ | |
| 20 | βείας πεφροντικότας ὡς μάλιστα. τούτου χάριν ὁ θεῖος ἀπόστολος, τι‐ νὰς μὲν «σκεύη ὀργῆς», τινὰς δὲ «σκεύη ἐλέους» ὠνόμα‐ σεν, ἐπειδὴ δι’ ἐκείνων μὲν δῆλος γίνεται κολάζων ἐνδίκως ὁ δεσπότης Θεός, διὰ δὲ τούτων ἐπιμελείας παντοδαπῆς ἀξιῶν καὶ προμηθείας τοὺς τῆς ἀρετῆς ἀθλητάς. ἴδοι δ’ ἄν τις καὶ τῶν σωμάτων τοὺς ἰατροὺς τομαῖς | |
| 25 | καὶ καυτῆρσι χρωμένους, καὶ τοὺς κεκρυμμένους χυμοὺς καὶ χαλεπὴν τὴν νόσον ἐργαζομένους, ἀναμοχλεύοντας καὶ ἐξάγοντας, καὶ τὰ λαν‐ θάνοντα πάθη δῆλα ποιοῦντας. οὕτως καὶ ὁ τῶν ὅλων Θεὸς τῶν λογισ‐ | |
| μῶν τὴν πονηρίαν ταῖς παιδείαις γυμνοῖ. τοῦτο γὰρ καὶ ἐν τῷ Δευτε‐ | 109 | |
110 | ρονομίῳ πρὸς τὸν Ἰσραὴλ ἔφη «καὶ μνησθήσῃ πᾶσαν τὴν ὁδὸν ἣν ἤγαγέ σε Κύριος ὁ Θεός σου τεσ‐ σαρακοστὸν ἔτος ἐν τῇ ἐρήμῳ, ὅπως κακώσῃ σε καὶ πειράσῃ σε καὶ διαγνωσθῇ τὰ ἐν τῇ καρ‐ | |
| 5 | δίᾳ σου, εἰ φυλάξῃ τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ, ἢ οὔ. καὶ ἐκάκωσέ σε καὶ ἐλιμαγχόνησέ σε», καὶ τὰ ἑξῆς. καθάπερ δὲ πάλιν οἱ ἰατροὶ τοὺς ἀνηκέστως διακειμένους πολλῶν παρόν‐ των τέμνουσιν, οὐκ ἐκείνοις τοσοῦτον ἐπικουροῦντες—ἴσασι γὰρ αὐτῶν τὴν νόσον ἀνίατον—, ἀλλὰ τοὺς φοιτητὰς τὸν τῆς ἰατρείας διδάσκοντες | |
| 10 | τρόπον, οὕτω καὶ τὸν Φαραὼ ὠμοτάτῃ καὶ θηριώδει χρησάμενον γνώ‐ μῃ ταῖς παντοδαπαῖς τιμωρίαις ὑπέβαλεν ὁ Θεός, πάντας ὡς ἐπίπαν διδάσκων ἀνθρώπους, ὡς αὐτὸς ἰθύνει τὴν κτίσιν, καὶ τοῖς μὲν ἀδικου‐ μένοις ἐπαμύνει δικαίως, κολάζει δὲ τοὺς ἀδικοῦντας ἐν δίκῃ. τοῦτο γὰρ καὶ πρὸς αὐτὸν ἔφη τὸν Φαραώ, «ἕνεκεν τούτου διετηρή‐ | |
| 15 | θης, ἵνα ἐνδείξωμαι ἐν σοὶ τὴν ἰσχύν μου, καὶ ὅπως διαγγελῇ τὸ ὄνομά μου ἐν πάσῃ τῇ γῇ». ὅτι δὲ πάντοσε διέδραμε τῶν πεπραγμένων ἡ μνήμη, μαρτυρεῖ μὲν Ῥαὰβ ἡ πόρνη λέγουσα τοῖς κατασκόποις, ὅτι «ὁ φόβος ὑμῶν καὶ ὁ τρόμος ὑμῶν ἐπέπεσεν ἐφ’ ἡμᾶς· ἠκούσαμεν | |
| 20 | γὰρ ὅπως κατεξήρανε Κύριος ὁ Θεὸς ὑμῶν τὴν ἐρυθρὰν θάλασσαν πρὸ προσώπου ὑμῶν». μαρτυ‐ ροῦσι δὲ καὶ οἱ ἀλλόφυλοι πόρρωθεν τὴν κιβωτὸν θεασάμενοι, καὶ βοή‐ σαντες· «οὐαὶ ἡμῖν ἀλλόφυλοι, οὗτος ὁ Θεὸς ὁ πα‐ τάξας τὴν Αἴγυπτον». | |
| 25t | XIII | |
| 25 | Διὰ τί δὲ συνεχώρησεν ταῦτα παθεῖν τὸν λαὸν ὁ Θεός; | |
| Ἵνα μὴ μόνον τοὺς αἰγυπτίους, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐκείνων μισήσωσι θεοὺς | 110 | |
111 | ὡς τοιαῦτα παρ’ αὐτῶν πεπονθότες· καὶ ἵνα συντόμως ὑπακούσωσιν ἐξελθεῖν κελευόμενοι. εἰ γὰρ καὶ τούτων οὕτω γεγενημένων ἀνεμιμνῄσ‐ κοντο τῆς ἐν Αἰγύπτῳ τρυφῆς καὶ πολλάκις ἐπειράθησαν ἀναστρέψαι, τίς ἂν αὐτοὺς ἔπεισε καταλιπεῖν τὴν Αἴγυπτον μηδὲν παρ’ αὐτῶν πε‐ | |
| 5 | πονθότας δεινόν; | |
| 6t | XIV | |
| 6 | Διὰ τί ἠβουλήθη ὁ ἄγγελος ἀνελεῖν τὸν Μωϋσῆν; Ἡ γυνὴ μὲν ἐτόπασε διὰ τὸ θάτερον τῶν παιδίων μὴ περιτμηθῆναι κατὰ τὸν τῶν ἑβραίων νόμον· παραυτίκα γοῦν αὐτῷ τὴν περιτομὴν προ‐ σενήνοχε. τινὲς δέ φασιν, ἐπειδὴ πεμφθεὶς ἐπ’ ἐλευθερίᾳ τῶν ὁμοφύλων | |
| 10 | κοινωνὸν εἶχε τῆς ὁδοῦ τὴν ὁμόζυγα. οὓς ἐχρῆν συνιδεῖν, ὅτι πεῖσαι τὸν κηδεστὴν βουλόμενος, ὡς οὐ καταφρονήσει τῆς γυναικὸς οὐδὲ ἑτέραν αὐτῆς προτιμήσει, λαβεῖν αὐτὴν ἠναγκάσθη, ἀλλ’ οὐ καταφρονητικῶς διακονῶν τῷ θείῳ προστάγματι. αὐτίκα γοῦν λαβὼν τὴν ἀφορμὴν τοῦ ἀγγέλου, τὴν γυναῖκα πρὸς τοὺς οἰκείους ἀναστρέψαι προσέταξε. καὶ | |
| 15 | ὅτι τοῦτό ἐστιν ἀληθές, ἡ ἱστορία διδάσκει· μετὰ γὰρ τὴν ἔξοδον τὴν ἐξ Αἰγύπτου, διαβάντων αὐτῶν τὴν θάλασσαν, καὶ εἰς τὸ Σίναιον παραγε‐ νομένων ὄρος, ἀφίκετο σὺν τῇ γυναικὶ πρὸς αὐτὸν ὁ κηδεστής. λέγει δὲ οὕτως ἡ ἱστορία· «ἔλαβε δὲ Ἰοθὼρ ὁ γαμβρὸς Μωϋ‐ σῆ Σεπφώραν τὴν γυναῖκα Μωϋσῆ, μετὰ τὴν | |
| 20 | ἄφεσιν αὐτῆς, καὶ τοὺς δύο υἱοὺς αὐτοῦ, καὶ ἦλθε πρὸς Μωϋσῆν εἰς τὴν ἔρημον». τοιγάρτοι ἄλλο τι κατασκευάζων ὁ ἄγγελος ἔδειξε τὴν ῥομφαίαν γυμνήν. ἐπειδὴ | |
| γὰρ ὁ μέγας Μωϋσῆς ἐδεδίει τὸν Φαραὼ καὶ πολλάκις τοῦτο τὸ δέος ἐδή‐ | 111 | |
112 | λωσε, νῦν μὲν λέγων, «τίς εἰμι ἐγώ, ὅτι πορεύσομαι πρὸς Φαραὼ βασιλέα Αἰγύπτου»; νῦν δέ, «προ‐ χείρισαι ἄλλον δυνάμενον ὃν ἐξαποστελεῖς». καὶ πάλιν, «ἰσχνόφωνος καὶ βραδύγλωσσος ἐγώ | |
| 5 | εἰμι». ἀπειλεῖ αὐτῷ τιμωρίαν ὁ ἄγγελος, φόβῳ φόβον ἐξελαύνων, τῷ μείζονι τὸν ἐλάττονα· μονονουχὶ λέγων διὰ τῆς γεγυμνωμένης ῥομ‐ φαίας, εἰ τὸν Φαραὼ δέδοικας, μᾶλλον δεῖσον ἐμὲ τὸν καὶ ἀοράτως σοι τὴν πληγὴν ἐπενεγκεῖν δυνάμενον. | |
| 9t | XV | |
| 9 | Τί ἐστι, «τὸ ὄνομά μου Κύριος οὐκ ἐδήλωσα αὐ‐ | |
| 10 | τοῖς»; Διδάσκει πόσης αὐτὸν καὶ τιμῆς καὶ εὐμενείας ἠξίωσεν. ὃ γὰρ τοῖς πα‐ τριάρχαις οὐκ ἐδήλωσεν ὄνομα, τοῦτο αὐτῷ δῆλον ἐποίησεν· ἔφη γὰρ πρὸς αὐτόν, «ἐγώ εἰμι ὁ ὤν». τοῦτο δὲ παρ’ ἑβραίοις ἄφραστον ὀνομάζεται· ἀπείρηται γὰρ αὐτοῖς τοῦτο διὰ τῆς γλώττης προφέρειν, | |
| 15 | γράφεται δὲ διὰ τῶν τεσσάρων στοιχείων· διὸ καὶ τετράγραμμον αὐτὸ λέγουσι. τοῦτο καὶ τῷ πετάλῳ ἐπεγέγραπτο τῷ χρυσῷ, ὃ τῷ μετώπῳ τοῦ ἀρχιερέως ἐπετίθετο τῇ ταινίᾳ τῆς κεφαλῆς προσδεσμούμενον. κα‐ λοῦσι δὲ αὐτὸ σαμαρεῖται μὲν Ἰαβέ, ἰουδαῖοι δὲ Ἰά. | |
| 19t | XVI | |
| 19 | Τί δήποτε τῆς τοῦ Ἀαρὼν γυναικός, οὐ τὸν πατέρα μόνον, ἀλλὰ καὶ | |
| 20 | τὸν ἀδελφὸν δῆλον ἡμῖν πεποίηκεν; Τῆς βασιλικῆς καὶ τῆς ἱερατικῆς φυλῆς τὴν ἐπιμιξίαν διδάσκει. ὁ γὰρ | |
| Ναασσῶν υἱὸς τοῦ Ἀμιναδάβ· ὁ δὲ Ἀμιναδὰβ τοῦ Ἀράμ· ὁ δὲ Ἀρὰμ | 112 | |
113 | τοῦ Ἐσρών· ὁ δὲ Ἐσρὼν τοῦ Φαρές· ὁ δὲ Φαρὲς τοῦ Ἰούδα. αὐτὸς δὲ ὁ Ναασσῶν φύλαρχος ἦν τοῦ Ἰούδα· ἐκ τῆς τούτων συγγενείας ὁ Κύριος κατὰ σάρκα γεγέννηται. οὐ μάτην τοίνυν τῆς βασιλικῆς καὶ τῆς ἱερα‐ τικῆς φυλῆς τὴν ἐπιμιξίαν ἐδίδαξεν, ἀλλὰ δεικνὺς ὡς ὁ δεσπότης Χριστὸς | |
| 5 | ἐξ ἀμφοτέρων ἐβλάστησεν, ὁ βασιλεὺς καὶ ἱερεὺς κατὰ τὸ ἀνθρώπινον χρηματίσας. | |
| 7t | XVII | |
| 7 | Πῶς ἐγένετο τοῦ Ἀαρὼν θεὸς ὁ Μωϋσῆς; Ὥσπερ ὁ Θεὸς προσέταττε τῷ Μωϋσῇ, οὕτως πάλιν ὁ Μωϋσῆς τῷ Ἀα‐ ρών· διὸ δὴ καὶ προφήτης ὁ Ἀαρὼν προσηγορεύθη τοῦ Μωϋσέως. | |
| 10t | XVIII | |
| 10 | Τί δήποτε συνεχώρησεν ὁ Θεὸς τοῖς φαρμάκοις ταὐτὰ δρᾶσαι τῷ Μωϋσῇ; Εἰσί τινες καὶ νῦν τῶν δυσσεβείᾳ συζώντων, οἵ φασι γοητείᾳ τεθαυμα‐ τουργηκέναι τὸν θεσπέσιον Μωϋσῆν. τούτου χάριν ἐνδέδωκε ὁ Θεὸς τοῖς φαρμάκοις ἔνια δρᾶσαι, ἵνα δειχθῇ τὸ διάφορον. μετέβαλον μὲν γὰρ αὐτοὶ τὰς ῥάβδους εἰς ὄφεις· ἀλλ’ ἡ Μωϋσέως ῥάβδος τὰς ἐκείνων κατέπιεν· | |
| 15 | καὶ μετέβαλον εἰς αἷμα τὸ ὕδωρ κἀκεῖνοι, ἀλλ’ εἰς τὴν προτέραν ἐπανα‐ γαγεῖν τὸ ὕδωρ οὐκ ἴσχυσαν φύσιν. καὶ τοὺς βατράχους ἐξήγαγον, οὐ μὴν καὶ ἀπαλλάξαι αὐτῶν τὰς τῶν αἰγυπτίων ἠδυνήθησαν οἰκίας. καὶ εἰς μὲν τὸ παιδεύειν τοὺς αἰγυπτίους, καὶ τοῖς φαρμάκοις ἐνεργεῖν ἐνεδί‐ | |
| δου· εἰς δὲ τὸ παύειν τὴν τιμωρίαν οὐκέτι. ἐπειδὴ γὰρ ὑπὸ τοῦ Θεοῦ κολα‐ | 113 | |
114 | ζόμενος τῶν αἰγυπτίων ὁ βασιλεὺς οὐκ ἠρκεῖτο ταῖς θεηλάτοις πληγαῖς, ἀλλὰ καὶ τοῖς φαρμάκοις αὔξειν τὴν τιμωρίαν ἐκέλευσεν· καὶ διὰ τούτων αὐτὸν ἐκόλαζεν ὁ Θεὸς μονονουχὶ λέγων· ἐπειδὴ τέρπῃ κολαζόμενος καὶ διὰ τῶν ἐμῶν θεραπόντων παιδεύω, καὶ διὰ τῶν σῶν σε κολάζω· ἰδὼν | |
| 5 | δὲ αὐτὸν πλέον σκληρυνόμενον, ἐκώλυσε τὴν ἐκείνων ἐνέργειαν· καὶ οἱ τὸ μεῖζον ζῷον ἐξαγαγόντες τὸν βάτραχον, τὸν σκνῖπα τὸν σμικρότατον ἐξαγαγεῖν οὐκ ἴσχυσαν, ἀλλὰ δάκτυλον Θεοῦ τὴν πληγὴν προσηγόρευ‐ σαν. τὰς μέντοι φλυκταίνας καὶ τοῖς ἐκείνων ἐπήνεγκε σώμασιν, ἵνα καὶ αὐτοὶ μάθωσι καὶ ὁ ἀνόητος αὐτῶν βασιλεύς, ὡς οὐ μόνον ἐπέχειν οὐ | |
| 10 | δύνανται τὰς θεηλάτους πληγάς, ἀλλὰ καὶ αὐτοὶ συντιμωροῦνται τοῖς ἄλλοις. ἀναιδείας τοίνυν τὸ λέγειν μαγγανείᾳ τινὶ τεθαυματουργηκέναι τὸν Μωϋσῆν, τῶν μάγων βοώντων ὅτι θείας ἦν δυνάμεως τὰ σημεῖα. εἰ γὰρ φαντασία ἦν τὸ παρ’ αὐτοῦ δρώμενον, ἔδει κἀκείνους φαντάσαι, καὶ τὸν ὁμότεχνον διελέγξαι· νῦν δὲ διαρρήδην βοῶσι «δάκτυλος Θεοῦ | |
| 15 | ἐστι τοῦτο». | |
| 16t | XIX | |
| 16 | Τί δήποτε πρώτην αὐτοῖς τὴν τοῦ ὕδατος ἐπάγει πληγήν; Πρῶτον ἐπειδὴ μέγα ἐφρόνουν ἐπὶ τῷ ποταμῷ, καὶ θεὸν τοῦτον ἐνόμιζον, τὴν τῶν νεφῶν αὐτοῖς παρέχοντα χρείαν· ἔπειτα καὶ διὰ τὰ βρέφη τῶν ἰουδαίων τὰ τούτῳ παραπεμφθέντα. μεταβληθεὶς γὰρ εἰς αἷμα, τῆς γεγε‐ | |
| 20 | νημένης κατηγορεῖ παιδοκτονίας. τούτου χάριν καὶ τοὺς βατράχους ἀνέβλυσε τὰ ὕδατα, ἀντὶ τῶν ἐν ἐκείνοις ἀποπνιγέντων ἀναδοθέντας παιδίων. μιμεῖται γάρ πως τὰ βρέφη τοὺς βατράχους βαδίζοντα· μηδέ‐ πω γὰρ τοῖς ποσὶ μόνοις κεχρῆσθαι δυνάμενα, ταῖς χερσὶν ἐπαμύνει τῇ | |
| τῶν ποδῶν ἀσθενείᾳ. προσώζεσε δὲ ἐκ τῶν βατράχων ἡ γῆ· ἐπειδὴ «προ‐ | 114 | |
115 | σώζεσαν καὶ ἐσάπησαν τῶν αἰγυπτίων οἱ μώλωπες «ἐκ τῆς παμπόλλης πονηρίας. | |
| 3t | XX | |
| 3 | Εἰ ὅλον τὸ ὕδωρ εἰς αἷμα μετεβλήθη, πῶς ἐποίησαν οἱ ἐπαοιδοὶ τῶν αἰ‐ γυπτίων ταῖς φαρμακείαις αὐτῶν ὡσαύτως; | |
| 5 | Ἐπέλαζεν αὐτοῖς καὶ ἡ θάλαττα, τὸ δὲ πότιμον ὕδωρ εἰς αἷμα μετεβλήθη μόνον. ἠδύναντο τοίνυν μετακομίσαι θαλάττιον ὕδωρ εἰς τὰ βασίλεια, καὶ μεταβαλεῖν εἰς τὴν τοῦ αἵματος χροιάν, τοῦ Θεοῦ δηλονότι συγχω‐ ροῦντος αὐτοῖς ἐνεργεῖν δι’ ἃς εἰρήκαμεν αἰτίας· ἐπισημήνασθαι μέντοι καὶ τοῦτο δεῖ, ὡς τοὺς μὲν βατράχους ἐκ τῶν ὑδάτων ἐξήγαγε, τοὺς δὲ | |
| 10 | σκνῖπας ἐκ τοῦ χώματος, τὴν δὲ κυνόμυιαν ὅθεν ἠθέλησεν, ἵνα μάθωσιν, ὡς ῥᾴδιον τῷ Θεῷ, καὶ δίχα γῆς, καὶ δίχα ὑδάτων παράγειν ἃ βούλεται. τούτου χάριν καὶ προλέγει τὰς τιμωρίας, ἵνα μὴ ἀπὸ ταὐτομάτου ταῦτα συμβαίνειν τοπάσωσιν, ἀλλὰ γνῶσιν θεηλάτους εἶναι πληγάς. | |
| 14t | XXI | |
| 14 | Τί δήποτε μέλλων ἐπιφέρειν τὴν χάλαζαν παρηγγύησεν αὐτοῖς εἰς τοὺς | |
| 15 | οἴκους τὰ κτήνη συναγαγεῖν; Φιλάνθρωπος ὢν ὁ δεσπότης, ἐλέῳ τὰς τιμωρίας κεράννυσιν. ἄλλως τε καὶ ᾔδει τινὰς ἀξίους φειδοῦς· τοῦτο γὰρ καὶ ἡ θεία διδάσκει γραφή· «ὁ φοβούμενος, γάρ φησι, τὸ ῥῆμα Κυρίου τῶν θε‐ ραπόντων Φαραὼ συνήγαγε τὰ κτήνη αὐτοῦ | |
| 20 | εἰς τοὺς οἴκους· ὃς δὲ οὐ προσέσχε τῇ διανοίᾳ | |
| εἰς τὸ ῥῆμα Κυρίου, ἀφῆκε τὰ κτήνη ἐν τοῖς | 115 | |
116 | πεδίοις». τὴν δὲ χάλαζαν καὶ τοὺς σκηπτοὺς αὐτοῖς ἐπενή‐ νοχε δεικνύς, ὡς αὐτός ἐστι τῶν στοιχείων ἁπάντων δεσπότης. ἐπειδὴ γὰρ καὶ αἰγύπτιοι καὶ ἕλληνες ἐνόμιζον τοὺς μὲν οὐρανίους, τοὺς δὲ ἐπι‐ γείους, τοὺς δὲ ὑποχθονίους εἶναι θεούς· καὶ τοὺς μὲν τῆς γῆς, τοὺς δὲ | |
| 5 | τῆς θαλάσσης δεσπόζειν· καὶ τοὺς μὲν τῶν ὀρέων, τοὺς δὲ τῶν πεδίων ἔχειν τὴν ἐξουσίαν—διὸ καὶ οἱ σύροι ἔλεγον «Θεὸς ὀρέων ὁ Θεὸς Ἰσραὴλ καὶ οὐ Θεὸς κοιλάδων»—· ἀναγκαίως ἄγαν ὁ τῶν ὅλων Θεὸς οὐ μόνον αὐτοὺς διὰ τοῦ ποταμοῦ καὶ τῆς γῆς ἀλλὰ καὶ διὰ τοῦ ἀέρος καὶ τῆς θαλάσσης ἐπαίδευσε· καὶ οὐρανόθεν αὐτοῖς | |
| 10 | κεραυνοὺς ἐπαφῆκε, διδάσκων ὡς αὐτός ἐστι τῶν ὅλων ποιητὴς καὶ δεσπότης. τοῦτο γὰρ καὶ ὁ μακάριος εἴρηκε Μωϋσῆς πρὸς αὐτόν· «ἵνα γνῷς ὅτι τοῦ Κυρίου ἡ γῆ καὶ σὺ καὶ οἱ θεράπον‐ τές σου». | |
| 14t | XXII | |
| 14 | Διὰ τί τὰ τῶν αἰγυπτίων ἀνεῖλε πρωτότοκα; | |
| 15 | Ἐπειδὴ πρωτόγονον ὄντα τοῦ Θεοῦ τὸν Ἰσραήλ, ἄγαν σκληρῶς ἐκεῖνος ἐδουλαγώγει· τοῦτο γὰρ καὶ αὐτὸς εἴρηκεν ὁ δεσπότης Θεός· «υἱὸς πρωτόγονός μου Ἰσραήλ», μάλα δικαίως τὰ τῶν αἰ‐ γυπτίων πρωτότοκα θανάτῳ παρέπεμψεν. ἰστέον μέντοι, ὡς ὁ πρω‐ τόγονος καὶ ἀδελφοὺς ἔχει· ὁ γὰρ πρωτόγονος ἢ πρωτότοκος, πολλῶν | |
| 20 | ἐστι πρῶτος. γινωσκέτω τοίνυν ὁ Ἰσραήλ, ὡς πρῶτος μὲν τοῦ Θεοῦ λαὸς ἐχρημάτισε. πεπιστευκότα δὲ τὰ ἔθνη οὐ μόνον τῆς σωτηρίας τετύχηκεν, ἀλλὰ καὶ τῶν πρωτοτοκίων ἀπήλαυσε· «λαός, γάρ φησι, λαοῦ | |
| ὑπερέξει· καὶ ὁ μείζων δουλεύσει τῷ ἐλάσσονι». | 116 | |
117(1t) | XXIII | |
| 1 | Αἰτιῶνταί τινες τὸ προστεταχέναι τὸν Θεὸν τοῖς ἑβραίοις αἰτῆσαι τοὺς αἰγυπτίους σκεύη χρυσᾶ καὶ ἀργυρᾶ καὶ ἐσθῆτα καὶ σκυλεῦσαι τοὺς αἰγυπτίους· οὕτω γὰρ ὁ Σύμμαχος τὸ «σκευάσασθαι» ἡρμήνευσεν. Πολὺν ἐν Αἰγύπτῳ χρόνον ὑπέμεινεν ὁ λαὸς πλινθουργῶν καὶ τειχοπο‐ | |
| 5 | ιῶν καὶ πόλεις οἰκοδομῶν. ἠβουλήθη τοίνυν μισθὸν αὐτοὺς τῶν πόνων λαβεῖν ὁ δεσπότης Θεός. διὸ δὴ καὶ ταῦτα δρᾶσαι προσέταξε. καὶ μηδεὶς ἄδικον νομιζέτω, τοῦ Φαραὼ τὸν λαὸν ἠδικηκότος, τοὺς αἰγυπτίους τὸν μισθὸν εἰσπραχθῆναι. ἐκοινώνουν γὰρ κἀκεῖνοι τῆς ἀδικίας μιμούμενοι τὴν τοῦ βασιλέως ὠμότητα. | |
| 10t | XXIV | |
| 10 | Διὰ τί φεύγουσιν ἐπιτελέσαι προσέταξε τὴν τοῦ Πάσχα ἑορτήν; Ἀείμνηστον ἠβουλήθη φυλαχθῆναι τῆς σωτηρίας τὴν μνήμην. διάτοι τοῦτο καὶ νομοθετῶν ἔλεγεν· «ἐὰν ἐρωτήσῃ σε ὁ υἱός σου λέγων· τί ἐστιν τὸ Πάσχα; ἐρεῖς ὅτι· ἐν τῇ σήμερον ἡμέρᾳ ἐξήγαγε τοὺς πατέρας ἡμῶν | |
| 15 | Κύριος ὁ Θεὸς ἐκ γῆς Αἰγύπτου, καὶ ἐρρύσατο τὰ πρωτότοκα ἡμῶν, ἡνίκα ὁ ὀλοθρεύων ἐπά‐ ταξε τὰ πρωτότοκα τῶν αἰγυπτίων». τούτου χάριν παρακελεύεται ταύτην ἐπιτελοῦντας τὴν ἑορτὴν τῆς ὁδοιπορίας περικεῖσθαι τὸ σχῆμα· «ἔστωσαν, γάρ φησιν, αἱ ὀσφύες | |
| 20 | ὑμῶν περιεζωσμέναι, καὶ τὰ ὑποδήματα ὑμῶν ἐν τοῖς ποσὶν ὑμῶν, καὶ αἱ βακτηρίαι ὑμῶν ἐν ταῖς χερσὶν ὑμῶν καὶ ἔδεσθε αὐτὸ μετὰ | |
| σπουδῆς. Πάσχα ἐστὶ Κυρίου». τὸ δὲ Πάσχα ὁ μὲν | 117 | |
118 | Φίλων ἡρμήνευσε «διαβατήρια»· ὁ δὲ Ἰώσηπος «ὑπερβασία»· ὁ δὲ Σύμμαχος «ὑπερβάσεις»· ὁ δὲ Θεοδοτίων «φασὲχ» αὐτὴν τὴν ἑβραίαν φωνὴν τεθεικώς. σημαίνει δὲ τὸ ὄνομα τῶν ἑβραίων πρωτοτό‐ κων τὴν σωτηρίαν. παρεκελεύσατο γὰρ δέσμην ὑσσώπου λαβεῖν καὶ τῷ | |
| 5 | αἵματι τοῦ θυομένου προβάτου ἐμβάψαντας τοὺς σταθμοὺς ἐπιχρίσαι καὶ τὴν φλιάν, ἵν’ ὅταν εἰσέλθῃ ὁ ὀλοθρεύων πατάξαι τὰ πρωτότοκα τῶν αἰγυπτίων, ἰδὼν τὸ αἷμα ὑπερβῇ τῶν ἑβραίων τὰς οἰκίας. οὐκ ἐπει‐ δὴ τοιούτων ἐδεῖτο σημείων ἡ ἀσώματος φύσις, ἀλλ’ ὅτι διὰ τοῦ συμβό‐ λου κἀκείνους ἔδει μαθεῖν τὴν τοῦ Θεοῦ κηδεμονίαν, καὶ ἡμᾶς τοὺς τὸν | |
| 10 | ἄμωμον ἀμνὸν θύοντας γνῶναι προδιαγραφέντα τὸν τύπον. κελεύει τοί‐ νυν αὐτοῖς λαβεῖν οὐ μόνον ἐκ τῶν προβάτων ἄρνας ἐνιαυσίους, ἀλλὰ καὶ ἐκ τῶν αἰγῶν ἐρίφους· οὐχ ἵνα κατὰ ταὐτὸν τοῦτον κἀκεῖνον θύσωσιν· ἀλλ’ ἵνα ὁ μὲν πρόβατον ἔχων, τοῦτο θύσῃ· ὁ δὲ σπανίζων προβάτου, τὸν ἔριφον. παρεγγυᾷ δὲ τοῦτο λαβεῖν τῇ δεκάτῃ τοῦ πρώτου μηνός, | |
| 15 | ἵν’ εὐτρεπίσῃ πρὸ τῆς ἑορτῆς· τῇ δὲ τεσσαρεσκαιδεκάτῃ πρὸς ἑσπέραν τυθῆναι. κατὰ ταύτην γὰρ τὴν ἑσπέραν καὶ ὁ δεσπότης Χριστὸς παρε‐ δόθη τοῖς ἰουδαίοις. μετὰ πικρίδων δὲ αὐτὸ βρωθῆναι προσέταξεν, εἰς ἀνάμνησιν τῆς ἐν Αἰγύπτῳ πικροτάτης ζωῆς καὶ τῆς χαλεπωτάτης δου‐ λείας. διὰ δὲ τῶν ἀζύμων ἐμφαίνει οὐ μόνον τῆς ὁδοιπορίας τὸ σύντονον, | |
| 20 | καὶ τὸ τῆς τροφῆς αὐτοσχέδιον, ἀλλὰ καὶ ὅτι προσήκει μηδὲ ἴχνος τῆς αἰγυπτιακῆς ἐπιφέρεσθαι πολιτείας. οὕτω γὰρ καὶ ὁ Κύριος ἐν τοῖς εὐαγ‐ γελίοις ἡρμήνευσε, «προσέχετε, λέγων, ἀπὸ τῆς ζύμης τῶν | |
| γραμματέων καὶ φαρισαίων». ἐκέλευσε δὲ καὶ τοὺς ἀρ‐ | 118 | |
119 | κοῦντας εἰς ἐδωδὴν προβάτου κατὰ ταὐτὸν θῦσαι τὸ Πάσχα, φιλαδελ‐ φίαν αὐτοὺς ἐκπαιδεύων καὶ τὸν εἰς τοὺς πένητας ἔλεον. διὰ τοῦτο παρα‐ κελεύεται καὶ τὰ περιττεύοντα τῶν κρεῶν κατακαίεσθαι καὶ εἰς τὴν ὑστεραίαν μὴ φυλάττεσθαι· ταύτῃ καταναγκάζων αὐτοὺς καλεῖν τοὺς | |
| 5 | δεομένους εἰς κοινωνίαν τῆς ἑορτῆς. ταῦτα δὲ πάντα τῶν ἡμετέρων ἐστὶ μυστηρίων αἰνίγματα· χρίομεν γὰρ καὶ ἡμεῖς τῷ αἵματι τοῦ ἡμετέρου ἀμνοῦ, οὐ μόνον τὴν φλιὰν ἀλλὰ καὶ τοὺς δύο σταθμούς· κατὰ μὲν τὸ ὁρώμενον τὴν γλῶτταν καὶ τὰ χείλη καθαίροντές τε καὶ ἁγιάζοντες· κατὰ δὲ τὸ νοούμενον, ἀντὶ μὲν φλιᾶς τὸ λογικόν, ἀντὶ δὲ τῶν δύο σταθμῶν | |
| 10 | τὸ θυμοειδὲς καὶ τὸ ἐπιθυμητικόν. ἁρμόττει δὲ ἡμῖν καὶ τὸ μήτε ὠμὰ μήτε ἑψημένα ἐσθίειν, ἀλλὰ ὀπτὰ πυρί. οὔτε γὰρ μόνῳ τῷ γράμματι προσ‐ βλέπομεν, ἀλλὰ τὴν διάνοιαν ἐρευνῶμεν. οὔτε μὴν ἀνθρωπίνους λογισ‐ μοὺς τοῖς θείοις ἐπεισάγομεν λογίοις· τοῦτο γὰρ καὶ Ἠσαΐας τινῶν κατηγόρησεν, ὡς «ἀναμιγνύντων ὕδατι τὸν οἶνον». ἀλλὰ μόνῳ χρώμεθα | |
| 15 | τῷ θείῳ πυρί, τῇ τοῦ ἁγίου πνεύματος χάριτι. τὸ δὲ μὴ καταλιπεῖν τῶν κρεῶν εἰς τὴν ὑστεραίαν οὕτω νοοῦμεν, ὅτι ὁ μέλλων βίος τῶν συμβό‐ λων οὐ δεῖται· αὐτὰ γὰρ ὁρῶμεν ἐν ἐκείνῳ τὰ πράγματα. τὰ δὲ ὀστᾶ τοῦ προβάτου συντρίβουσιν οἱ κακῶς τὰ θεῖα νοοῦντες λόγια, καὶ εἰς τὴν οἰκείαν αὐτὰ πειρώμενοι μεταφέρειν ἀσέβειαν. τὸ δὲ μὴ μόνον ἐκ προβάτων, | |
| 20 | ἀλλὰ καὶ ἐξ ἐρίφων λαμβάνειν, τὴν θείαν πάλιν κηρύττει φιλανθρωπίαν· οὐ γὰρ μόνον ὑπὲρ δικαίων, ἀλλὰ καὶ ὑπὲρ ἁμαρτωλῶν ὁ δεσπότης Χρισ‐ τὸς τὸ σωτήριον ὑπομεμένηκε πάθος. οὕτω δὲ νοεῖν αὐτὸς ἡμᾶς ἐξεπαί‐ δευσεν· ἀμνοῖς μὲν γὰρ τὸν τῶν ἁγίων ἀπείκασε σύλλογον· τὸν δὲ τῶν οὐ τοιούτων, ἐρίφοις· ἔριφον γὰρ ὑπὲρ ἁμαρτίας ὁ νόμος προσφέρειν ἐκέ‐ | |
| 25 | λευσε. καὶ τῶν θείων δὲ μυστηρίων οἱ μεταλαμβάνοντες, οἱ μὲν ὡς προ‐ βάτου μεταλαμβάνουσιν, ἅτε δὴ τελείαν τὴν ἀρετὴν κεκτημένοι· οἱ δὲ ὡς ἐρίφου, διὰ μετανοίας ἐξαλείφοντες τὰς τῶν ἁμαρτημάτων κηλίδας. | |
| οὕτω καὶ ὁ σωτὴρ ἡμῶν, οὐκ ἐκ σιτίνων μόνον, ἀλλὰ καὶ ἐκ κριθίνων | 119 | |
120 | ἄρτων τοὺς συνεληλυθότας διέθρεψε. καὶ ἡμῖν δὲ ὁ δεσπότης ἐκέλευσεν ἔχειν τὰς ὀσφύας περιεζωσμένας, καὶ τοὺς πόδας ὑποδεδεμένους, καὶ τοὺς λύχνους καιομένους, ὡς οἰκέτας δεσπότην προσμένοντας. ἀλλ’ ἑβραίοι μὲν ὡς αἰγυπτίων ἀπαλλαττόμενοι, καὶ εἰς τὴν χαναναίαν γῆν εἰσαγό‐ | |
| 5 | μενοι, τοῦτο εἶχον τὸ σχῆμα, ἡμεῖς δέ, ὡς ἐντεῦθεν εἰς ἕτερον μεθιστάμενοι βίον. διὰ τοῦτο καὶ ἡμῖν ὁ θεῖος παρακελεύεται Παῦλος βοῶν, «ἐκκα‐ θάρατε τὴν παλαιὰν ζύμην, ἵνα ἦτε νέον φύρα‐ μα, καθώς ἐστε ἄζυμοι». καὶ ἐπήγαγε· «καὶ γὰρ τὸ Πάσχα ἡμῶν ὑπὲρ ἡμῶν ἐτύθη Χριστός», καὶ προσ‐ | |
| 10 | τέθεικεν· «ὥστε ἑορτάζωμεν, μὴ ἐν ζύμῃ παλαιᾷ, μηδὲ ἐν ζύμῃ κακίας καὶ πονηρίας ἀλλ’ ἐν ἀζύ‐ μοις εἰλικρινείας καὶ ἀληθείας». ἄνωθεν δὲ προμεμή‐ νυκε τὴν τῶν ἐθνῶν σωτηρίαν ὁ τῶν ὅλων Θεός. καὶ γὰρ τοὺς προσηλύ‐ τους μεταλαγχάνειν τοῦ Πάσχα προσέταξε· γειώραν γὰρ τὸν προσήλυτον | |
| 15 | προσηγόρευσε, καὶ ἰσονομίας αὐτῷ μετέδωκεν· «ἔσται, γάρ φησιν, ὡς ὁ αὐτόχθων τῆς γῆς». καὶ τὸ «ἐν οἰκίᾳ μιᾷ βρωθήσεται». φυλάττουσιν οἱ πιστοὶ ἐν μόνῃ τῇ τοῦ Θεοῦ ἐκ‐ κλησίᾳ τῶν θείων μεταλαμβάνοντες μυστηρίων, τὰς δὲ τῶν αἱρετικῶν συναγωγὰς βδελυττόμενοι. τὰ μέντοι πρωτότοκα καὶ τῶν βοῶν καὶ τῶν | |
| 20 | προβάτων προσφέρεσθαι νενομοθέτηκεν ὁ δεσπότης Θεός, τῆς τῶν πρω‐ τοτόκων αὐτῶν σωτηρίας ἀναμιμνήσκων· οὐδὲ γὰρ αὐτὸς τῶν θυμάτων ἐδεῖτο, ἀλλὰ τὴν ἐκείνων ὠφέλειαν ἐπραγματεύετο. τοῦτο γὰρ καὶ αὐτὸς ὁ νόμος δηλοῖ· «ἐὰν ἐρωτήσῃ σε ὁ υἱός σου λέγων· τί ἐστι τοῦτο; καὶ ἐρεῖς πρὸς αὐτόν, ὅτι ἐν | |
| 25 | χειρὶ κραταιᾷ ἐξήγαγεν ἡμᾶς Κύριος ἐκ γῆς | |
| Αἰγύπτου, ἐξ οἴκου δουλείας. ἡνίκα δὲ ἐσκλή‐ | 120 | |
121 | ρυνε Φαραὼ ἐξαποστεῖλαι ἡμᾶς, ἀπέκτεινε Κύ‐ ριος πᾶν πρωτότοκον ἐν γῇ Αἰγύπτῳ ἀπὸ πρω‐ τοτόκου ἀνθρώπου, ἕως πρωτοτόκων κτηνῶν. διὰ τοῦτο ἐγὼ θύω τῷ Κυρίῳ πᾶν διανοῖγον | |
| 5 | μήτραν, τὰ ἀρσενικά· καὶ πᾶν πρωτότοκον τῶν υἱῶν μου λυτρώσομαι. καὶ ἔσται εἰς ση‐ μεῖον ἐπὶ τῆς χειρός σου, καὶ ἀσάλευτον πρὸ ὀφθαλμῶν σου. ἐν γὰρ χειρὶ κραταιᾷ ἐξήγαγέ σε Κύριος ἐξ Αἰγύπτου». τοιγάρτοι τούτων ἕκαστον οὐ | |
| 10 | τῆς τοῦ Θεοῦ χρείας ἕνεκεν, ἀλλὰ τῆς τοῦ λαοῦ ἐγίνετο ὠφελείας. | |
| 11t | XXV | |
| 11 | Τινές φασιν, εἰς δώδεκα διαιρέσεις διαιρεθῆναι τὴν θάλασσαν, καὶ ἑκάσ‐ την φυλὴν καθ’ ἑαυτὴν διαβῆναι· καὶ τοῦτο νομίζουσι τὸν μακάριον εἰρηκέναι Δαβίδ, «τῷ καταδιελόντι τὴν ἐρυθρὰν θά‐ λασσαν εἰς διαιρέσεις». | |
| 15 | Ἐγὼ δὲ διχῆ νομίζω τμηθῆναι τὸ πέλαγος· τοῦτο γὰρ καὶ ἡ θεία διδάσκει γραφή· «τὸ δὲ ὕδωρ αὐτοῖς τεῖχος ἐκ δεξιῶν, καὶ τεῖχος ἐξ εὐωνύμων». τὴν δὲ ὁδὸν εὐρεῖαν γενέσθαι, σύμμε‐ τρον τῷ πλήθει τῶν παριόντων· «ὡδήγησε, γάρ φησιν, αὐτοὺς ἐν ἀβύσσῳ, ὡς ἐν ἐρήμῳ». τοῦτο δὲ τῆς ὁδοῦ τὴν εὐρυχω‐ | |
| 20 | ρίαν δηλοῖ. οὐδὲ ἐκεῖνος μέντοι ὁ λόγος τῷ τῆς εὐσεβείας λυμαίνεται λόγῳ. καὶ τοῦτο γὰρ κἀκεῖνο τῆς θείας ἔργον θαυματουργίας· χρὴ μέντοι ἀκολουθεῖν τῇ τῆς θείας γραφῆς ἀληθείᾳ. τῇ δὲ δι’ ὕδατος πανωλεθρίᾳ τὸν Φαραὼ πανστρατιᾷ παραδέδωκεν ὁ δικαιότατος δικαστής, ἐπειδή‐ | |
| περ δι’ ὕδατος ἀνεῖλε τῶν ἑβραίων τὰ βρέφη. | 121 | |
122(1t) | XXVI | |
| 1 | Ὁποῖον ἦν τὸ ξύλον τὸ γλυκᾶναν ἐν τῇ Μερρᾷ τὸ ὕδωρ; Περιττὸν καὶ ἀνόητον τὸ τὰ σεσιγημένα ζητεῖν. ἀρκεῖ δὲ ἡμῖν μαθεῖν, ὡς διὰ τοῦ ξύλου τὸ πικρὸν ὕδωρ εἰς γλυκεῖαν μετεβλήθη ποιότητα. καὶ τοῦτο γὰρ τὴν ἡμετέραν προδηλοῖ σωτηρίαν. τὸ γὰρ σωτήριον τοῦ | |
| 5 | σταυροῦ ξύλον τὴν πικρὰν τῶν ἐθνῶν ἐγλύκανε θάλατταν. | |
| 6t | XXVII | |
| 6 | Πῶς νοητέον τὸ ὑπὸ τοῦ ἀποστόλου εἰρημένον, «πάντες εἰς τὸν Μωϋσῆν ἐβαπτίσθησαν ἐν τῇ νεφέλῃ καὶ ἐν τῇ θαλάσσῃ· καὶ πάντες τὸ αὐτὸ πόμα πνευματικὸν ἔπιον· ἔπινον γὰρ ἐκ πνευματικῆς ἀκολουθού‐ | |
| 10 | σης πέτρας· ἡ δὲ πέτρα ἦν ὁ Χριστός»; Τύπος ἦν τῶν νέων τὰ παλαιά, καὶ σκιὰ μὲν ὁ νόμος Μωϋσέως, σῶμα δὲ ἡ χάρις. ἐπειδὴ τοίνυν ἐδίωκον τοὺς ἑβραίους αἰγύπτιοι, διαβάντες δὲ τὴν ἐρυθρὰν θάλατταν οἱ ἑβραῖοι τῆς πικρᾶς τῶν αἰγυπτίων ἀπηλ‐ λάγησαν δεσποτείας· τύπον ἔχει τῆς κολυμβήθρας ἡ θάλαττα· ἡ δὲ νε‐ | |
| 15 | φέλη, τοῦ πνεύματος· ὁ δὲ Μωϋσῆς, τοῦ σωτῆρος Χριστοῦ· τοῦ σταυροῦ δὲ, ἡ ῥάβδος· τοῦ διαβόλου, ὁ Φαραώ· τῶν δαιμόνων, οἱ αἰγύπτιοι· τὸ δὲ μάννα, τῆς θείας τροφῆς· τὸ δὲ τῆς πέτρας ὕδωρ, τοῦ σωτηρίου αἵμα‐ τος. ὥσπερ γὰρ ἐκεῖνοι μετὰ τὸ διαβῆναι τὴν ἐρυθρὰν θάλασσαν, καὶ τῆς ξένης τροφῆς, καὶ τοῦ παραδόξου ἀπήλαυσαν νάματος· οὕτως ἡμεῖς | |
| 20 | μετὰ τὸ σωτήριον βάπτισμα τῶν θείων μεταλαμβάνομεν μυστηρίων. | 122 |
123(1t) | XXVIII | |
| 1 | Διὰ τί ἡ πέτρα Χριστὸς ὠνομάσθη; Ὡς τύπος γενομένη τοῦ δεσπότου Χριστοῦ. οὕτω καὶ ἡ θάλαττα βάπ‐ τισμα προσηγορεύθη, καίτοι οὐδενὸς ἐν αὐτῇ βαπτισθέντος· κεκονιαμένος γὰρ μᾶλλον αὐτὴν ἢ διάβροχος διῆλθεν ὁ Ἰσραήλ. | |
| 5t | XXIX | |
| 5 | Διὰ τί «ἄρτον ἀγγέλων» τὸ μάννα προσηγόρευσεν ὁ προφή‐ της Δαβίδ; Ὡς ἀγγέλων τῇ τούτου δωρεᾷ διακεκονηκότων. ἡ γὰρ ἀσώματος φύσις οὐ δεῖται τροφῆς. οὕτως «ἄρτος οὐρανοῦ» προσηγορεύθη, ἐπει‐ δὴ ἄνωθεν κατηνέχθη· οὐκ ἐξ αὐτοῦ τοῦ οὐρανοῦ, ἀλλ’ ἐκ τοῦ ἀέρος. οὕτω | |
| 10 | καὶ πετεινὰ οὐρανοῦ προσηγόρευται τὰ τὸν ἀέρα διαπερῶντα. | |
| 11t | XXX | |
| 11 | Διὰ τί μάννα ἐκλήθη; Εὐθὺς αὐτὸ θεασάμενοι ἀλλήλους ἠρώτων «τί τοῦτο»; ἐπέθεσαν τοίνυν αὐτῷ προσηγορίαν «τί τοῦτο». τοῦτο γὰρ ἑρμηνεύει τὸ μάννα. τοῦτο δὲ καὶ ἡ ἱστορία διδάσκει· «ἰδόντες, γάρ φησιν, οἱ | |
| 15 | υἱοὶ Ἰσραὴλ εἶπον ἕτερος τῷ ἑτέρῳ τί ἐστι τοῦ‐ το; οὐ γὰρ ᾔδεσαν τί ἦν». ἐγένετο τοίνυν ἡ ἐρώτησις ὄνομα. τὸ δὲ «ὡς ἐγκρὶς ἐν μέλιτι» ὁ Σύμμαχος οὕτως ἡρμήνευσεν, «ὡς ἄμυλος ἐν μέλιτι». τὸ δὲ γόμορ μέτρον ἦν ἑβραϊκόν. διδάσκει δὲ ὁ νομοθέτης, ὅτι «τὸ δέκατον ἦν τῶν | |
| 20 | τριῶν μέτρων»· ὡς δὲ Ἰώσηππος ἔφη, «τρεῖς ἥμισυ κο‐ | |
| τύλας ἀττικὰς ἔχει». | 123 | |
124(1t) | XXXI | |
| 1 | Διὰ τί τὸ καταλειφθὲν εἰς τὴν ὑστεραίαν τοῦ μάννα διεφθάρη; Ἐπειδὴ νόμου παράβασις ἦν. διδάσκων γὰρ αὐτοὺς τῶν φροντίδων ἐλεύ‐ θερον βίον, ὑπέσχετο καθ’ ἑκάστην αὐτοῖς ἡμέραν παρέχειν τὴν ἀναγ‐ καίαν τροφήν· ἐκεῖνοι δὲ ἀπιστήσαντες, μέρος τι τοῦ συλλεγέντος εἰς τὴν | |
| 5 | ὑστεραίαν ἐφύλαξαν· διὰ τοῦτο ἐπώζεσεν. ὅτι γὰρ οὐ τῆς τοῦ μάννα φύσεως ἦν τὸ πάθος μαρτυρεῖ τὸ σάββατον ἐν ᾧ ἀλώβητον διετηρήθη τὸ τῇ παρασκευῇ συλλεγέν· μαρτυρεῖ δὲ καὶ τὸ ἐν τῇ κιβωτῷ ἐπὶ πολλαῖς διαφυλαχθὲν γενεαῖς. | |
| 9t | XXXII | |
| 9 | Διὰ τί ἐν τοῖς σάββασιν οὐ παρέσχε τὸ μάννα; | |
| 10 | Ἐπειδὴ μόνοις αὐτοῖς τοῦ σαββάτου τὴν ἀργίαν ἐνομοθέτησεν, ἔργῳ αὐ‐ τοὺς ἐδίδαξε φυλάττειν τὴν ἐντολήν. τὸν δὲ τῆς φύσεως οὐκ ἐκώλυσε δρόμον. ἀνίσχει γὰρ ἥλιος καὶ σελήνη ὡσαύτως καὶ τὰ νέφη τὸν ὑετὸν ὠδίνει, καὶ ἄνεμοι πνέουσι, καὶ γυναῖκες τίκτουσι καὶ τῶν ἀλόγων τὰ γένη. | |
| 15t | XXXIII | |
| 15 | Ποίοις ὅπλοις ἐχρῶντο τῷ Ἀμαλὴκ πολεμοῦντες; Τῶν αἰγυπτίων ὑποβρυχίων γεγενημένων, ἐξεβράσθη αὐτῶν εἰς τὴν ἠϊόνα μετὰ τῶν ὅπλων τὰ σώματα· ταῦτα σκυλεύσαντες, ἐχρῶντο τού‐ τοις ἐν τοῖς πολέμοις. | |
| 19t | XXXIV | |
| 19 | Διὰ τί τῶν Μωϋσέως χειρῶν ἐκτεταμένων ἐνίκα Ἰσραήλ, καθιεμένων δὲ | |
| 20 | ἡττᾶτο; | 124 |
125 | Τοῦ σταυρωθέντος ὑπὲρ ἡμῶν ἐπλήρου τὸν τύπον ἐκτείνων τὰς χεῖρας. ἐδείχθη τοίνυν καὶ ἐν τῷ τύπῳ τῆς ἀληθείας ἡ δύναμις· ὥσπερ γὰρ τοῦ θεράποντος τὰς χεῖρας ἐκτείνοντος ἔπεσεν Ἀμαλήκ, οὕτως τοῦ δεσπό‐ του τὰς χεῖρας ἐκτείναντος, κατελύθη τοῦ διαβόλου τὸ στῖφος, καὶ ἐν | |
| 5 | ἐκείνῳ δὲ τῷ πολέμῳ ὁ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν ὁμώνυμος τὸ τρόπαιον ἔστησε τότε ταύτην τὴν προσηγορίαν λαβών, καὶ τοῖς λογάσι χρησάμενος συ‐ νεργοῖς, ὡς ὁ δεσπότης Χριστὸς ὑπουργοῖς τοῖς ἱεροῖς ἀποστόλοις. | |
| 8t | XXXV | |
| 8 | Τί ἐστιν, «ἔσεσθέ μοι λαὸς περιούσιος ἀπὸ πάν‐ των τῶν ἐθνῶν· ἐμὴ γάρ ἐστι πᾶσα ἡ γῆ»; | |
| 10 | Πάντων εἰμί, φησί, ποιητὴς καὶ δεσπότης, καὶ πάντων ὡς ποιητὴς προ‐ μηθοῦμαι· ὑμᾶς δὲ οἷόν τινα λαὸν ἐξαίρετον ἐμαυτῷ ἀφιέρωσα. τοῦτο γὰρ ἐπήγαγεν· «ὑμεῖς δὲ ἔσεσθε μοι εἰς βασίλειον ἱεράτευμα, ἔθνος ἅγιον». ὥσπερ γὰρ τοὺς λευΐτας, ἰσραηλίτας ὄντας, τῶν ἄλλων φυλῶν προτετίμηκε, καὶ εἰς τὴν θείαν ἀφώ‐ | |
| 15 | ρισε λειτουργίαν, οὐ τῶν ἄλλων ἀμελῶν, ἀλλὰ διὰ τούτων τὴν ἐκείνων ποιούμενος ἐπιμέλειαν· οὕτω τὸ τοῦ Ἀβραὰμ καὶ Ἰσαὰκ καὶ Ἰακὼβ ἐξε‐ λέξατο σπέρμα· πρῶτον ἐπειδὴ ἐξ αὐτῶν ἤμελλε κατὰ σάρκα βλαστάνειν ὁ δεσπότης Χριστός· ἔπειτα διὰ τῶν εἰς τούτους γινομένων τὴν οἰκείαν ἐπιδεικνὺς δύναμιν, καὶ πάντας διδάσκων ἀνθρώπους τὴν τῆς θεογνωσίας | |
| 20 | ὁδόν, τούτων μέντοι εἰρημένων· «ἀπεκρίθη πᾶς ὁ λαὸς καὶ εἶπε· πάντα ὅσα εἶπεν ὁ Θεὸς ποιήσομεν καὶ ἀκουσόμεθα». αὕτη δὲ ἡ τοῦ λαοῦ συνθήκη ὑπογραφῇ τινι ἔοικε γραμματίου· ὅθεν τὴν οἰκείαν παραβάντες ὁμολογίαν, ταῖς τῆς νομοθεσίας ἀραῖς ὑπεβλήθησαν, ὧν τοὺς εἰς αὐτὸν πεπιστευκότας ὁ δεσ‐ | |
| 25 | πότης Χριστὸς ἠλευθέρωσε. «Χριστός, γάρ φησιν, ἐξηγό‐ | 125 |
126 | ρασεν ἡμᾶς ἐκ τῆς κατάρας τοῦ νόμου, γενό‐ μενος ὑπὲρ ἡμῶν κατάρα». τὸ μέντοι «περιού‐ σιος», «ἐξαίρετος» ὁ Σύμμαχος ἡρμήνευσεν. | |
| 4t | XXXVI | |
| 4 | Τί δήποτε οὐ μόνον ἁγνισθῆναι, ἀλλὰ καὶ πλῦναι τὰ ἱμάτια προσετάχ‐ | |
| 5 | θησαν, ἡνίκα τὸν νόμον ἐδέχοντο; Διὰ τῶν σωματικῶν αὐτοὺς ἐπὶ τὰ πνευματικὰ ποδηγεῖ, καὶ δέος ἐντί‐ θησι, καὶ εὐλαβεστέρους ποιεῖ. ἐλογίζοντο γὰρ ἐκ τούτων ὡς πολλῷ μᾶλλον τὴν διάνοιαν καθαρεύειν προσήκει. διά τοι τοῦτο καὶ σαλπίγγων φωναὶ καὶ κτύποι βροντῶν καὶ γνόφος καὶ θύελλα καὶ πῦρ ἐν τῇ τοῦ | |
| 10 | ὄρους ἀκρωρείᾳ, καὶ κάπνος ἄφραστος ἐκπεμπόμενος· ἵνα διὰ τούτων ἁπάντων τὴν λιθίνην αὐτῶν καταμαλάξῃ καρδίαν. ἐπειδὴ γὰρ τὰς μὲν τοῖς αἰγυπτίοις ἐπενεχθείσας ἐθεάσαντο τιμωρίας, αὐτοὶ δὲ πεῖραν τῆς παιδείας οὐκ ἔλαβον, διὰ τούτων δεδίττεται οἷα δὴ παῖδας· ὥστε μὴ μόνον ἀγαπᾶν διὰ τὰς ἀρρήτους εὐεργεσίας, ἀλλὰ καὶ δεδιέναι διὰ τὰς | |
| 15 | τιμωρίας. τούτου χάριν καὶ περὶ τῶν ἱερέων ἔφη· «οἱ ἱερεῖς οἱ ἐγ‐ γίζοντες Κυρίῳ τῷ Θεῷ ἁγιασθήτωσαν, μή ποτε ἀπαλλάξῃ ἀπ’ αὐτῶν Κύριος». ἐπειδὴ γὰρ εἰκὸς ἦν αὐτοὺς θαρρεῖν, ἅτε δὴ τὴν θείαν λειτουργίαν πεπιστευμένους, διδάσκει ὡς διαφερόντως τοὺς λειτουργεῖν τῷ Θεῷ προτεταγμένους ὑπερ‐ | |
| 20 | τέρους εἶναι τῶν γηΐνων προσήκει. | |
| 21t | XXXVII | |
| 21 | Πῶς νοητέον τὸ «οὐκ ἔσονταί σοι θεοὶ ἕτεροι πλὴν ἐμοῦ»; Οἱ μίαν οὐσίαν τῆς τριάδος ὁμολογοῦντες φυλάττουσι τὸν νόμον τῆς | |
| θείας φωνῆς. ἄλλο γάρ τι παρὰ τὴν θείαν φύσιν θεοποιεῖν οὐκ ἀνέχονται. | 126 | |
127 | οἱ δὲ τὴν Ἀρείου καὶ Εὐνομίου περικείμενοι λώβην, τὸν θεῖον νόμον ἄν‐ τικρυς παραβαίνουσιν, Θεὸν μὲν τὸν υἱὸν ὁμολογοῦντες, κτιστὸν δὲ ἀπο‐ καλοῦντες καὶ τῆς θείας οὐσίας ἀλλότριον. τοῦ γὰρ Θεοῦ λέγοντος »οὐκ ἔσονταί σοι θεοὶ ἕτεροι πλὴν ἐμοῦ», οὗ‐ | |
| 5 | τοι ἕτερον Θεὸν ἐπεισάγουσιν. | |
| 6t | XXXVIII | |
| 6 | «Εἴδωλον καὶ ὁμοίωμα» ποίαν ἔχει διαφοράν; Τὸ εἴδωλον οὐδεμίαν ὑπόστασιν ἔχει· τὸ δὲ ὁμοίωμα, τινός ἐστιν ἴνδαλμα καὶ ἀπείκασμα. ἐπειδὴ τοίνυν ἕλληνες ἀναπλάττουσι τὰς οὐχ ὑφεστώσας μορφάς, σφίγγας καὶ τρίτωνας καὶ κενταύρους· καὶ αἰγύπτιοι κυνοπρο‐ | |
| 10 | σώπους καὶ βουκεφάλους, εἴδωλα καλεῖ τὰ τῶν οὐχ ὑφεστώτων μιμή‐ ματα· ὁμοιώματα δὲ τὰ τῶν ὑφεστώτων εἰκάσματα, οἷον ἡλίου καὶ σελή‐ νης, ἀστέρων, ἀνθρώπων, θηρίων, ἑρπετῶν, καὶ τῶν τούτοις παραπλη‐ σίων. τούτοις κελεύει μήτε προσκυνεῖν, μήτε λατρεύειν. οὐχ ἁπλῶς δὲ ἀπαγορεύει ἀμφότερα· ἀλλ’ ἐπειδὴ συμβαίνει τινὰς προσκυνῆσαι μὲν | |
| 15 | διὰ φόβον ἀνθρώπινον, οὐ μὴν καὶ λατρεῦσαι κατὰ ψυχήν, ἐδίδαξεν ὡς ἑκάτερον ἀσεβές. | |
| 17t | XXXIX | |
| 17 | Τὸ «Θεὸς ζηλωτὴς» τί ἐστιν; Ὁ νόμος τάξιν ἐπέχει ἀνδρός, ὁ δὲ λαὸς γυναικός. καὶ τοῦτο ἡμᾶς ἐδίδα‐ ξεν ὁ δεσπότης Θεὸς διὰ μὲν Ἠσαΐου λέγων· «ποῖον τοῦτο | |
| 20 | τὸ βιβλίον τοῦ ἀποστασίου τῆς μητρὸς ὑμῶν»; διὰ δὲ Ἱερεμίου· «καθὼς ἀθετεῖ γυνὴ εἰς τὸν συνόν‐ | |
| τα αὐτῇ, οὕτως ἠθέτησεν εἰς ἐμὲ ὁ οἶκος Ἰσ‐ | 127 | |
128 | ραὴλ καὶ ὁ οἶκος Ἰούδα, λέγει Κύριος». καὶ πάλιν· «ἐὰν ἀποστείλῃ ἀνὴρ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, καὶ πορευθεῖσα γένηται ἀνδρὶ ἑτέρῳ, μὴ ἀνα‐ κάμπτουσα ἀνακάμψει πρὸς αὐτὸν ἔτι; οὐ μιαι‐ | |
| 5 | νομένη μιανθήσεται ἡ γυνὴ ἐκείνη; σὺ δὲ ἐξε‐ πόρνευσας εἰς ποιμένας πολλοὺς καὶ ἀνέκαμπ‐ τες πρός με, λέγει Κύριος». καὶ ὁ ἀπόστολος δέ φησιν, ὅτι «ὁ νόμος κυριεύει τοῦ ἀνθρώπου ἐφ’ ὅσον χρόνον ζῇ. ἡ γὰρ ὕπανδρος γυνὴ τῷ ζῶντι | |
| 10 | ἀνδρὶ δέδεται νόμῳ· ἐὰν δὲ ἀποθάνῃ ὁ ἀνὴρ κατήργηται ἀπὸ τοῦ νόμου τοῦ ἀνδρός, τοῦ μὴ εἶναι αὐτὴν μοιχαλίδα γενομένην ἀνδρὶ ἑτέ‐ ρῳ. οὕτως καὶ ὑμεῖς ἐθανατώθητε τῷ νόμῳ διὰ τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ, εἰς τὸ γενέσθαι | |
| 15 | ὑμᾶς ἑτέρῳ τῷ ἐκ νεκρῶν ἐγερθέντι». τούτου χάριν Θεὸν ζηλωτὴν ἑαυτὸν ὀνομάζει· τοῖς ἀνθρωπίνοις μὲν κεχρημένος ὀνό‐ μασι, δεδιττόμενος δὲ αὐτοὺς καὶ σωφρονεῖν ἀναγκάζων, ὥσπερ γὰρ ἀνὴρ ῥάθυμον ἔχων γυναῖκα παραινῶν αὐτῇ λέγει· ζηλότυπός εἰμι, οὐ δύναμαι βλέπειν σε ἄλλῳ προσδιαλεγομένην ἀνδρί· οὕτως ὁ δεσπότης | |
| 20 | Θεὸς τῆς δεισιδαιμονίας αὐτοὺς ἀπαλλάξαι βουλόμενος, οὐ μόνον ζηλω‐ τὴν ἑαυτὸν ἀλλὰ καὶ «πῦρ καταναλίσκον» ἐκάλεσεν. ὅτι δὲ φιλοσ‐ τοργίας ὁ τοιοῦτος ζῆλος, αὐτὸς τοῦτο δεδήλωκεν ὁ Θεὸς διὰ τοῦ Ἰεζεκιὴλ εἰπών· «διὰ τοῦτο ἀποστήσεται ὁ ζῆλός μου ἀπὸ σοῦ»· τουτέστιν, ὅτε ἠγάπων, ἐχρώμην τῷ ζήλῳ· ἀπωσάμενος δέ σε | |
| 25 | καὶ τὸν ζῆλον ἔσβεσα. τοῦτο καὶ δι’ ἑτέρου προφήτου δεδήλωκεν· «οὐκ | |
| ἐπισκέψομαι ἐπὶ τὰς θυγατέρας ὑμῶν ὅταν πορ‐ | 128 | |
129 | νεύσωσι, καὶ ἐπὶ τὰς νύμφας ὑμῶν ὅταν μοι‐ χεύσωσιν». ἀγάπης τοίνυν ὁ ζῆλος δηλωτικός. | |
| 3t | XL | |
| 3 | Πῶς τὸ δίκαιον σώζεται, τῶν παίδων ὑπὲρ τῶν πατέρων κολαζομένων; Μείζους αἱ ἀπειλαὶ τῶν κολάσεων παρὰ τῷ δεσπότῃ Θεῷ. καὶ τοῦτο ῥᾴ‐ | |
| 5 | διον μαθεῖν παρὰ τῆς θείας γραφῆς· «πᾶς, γάρ φησιν, ἀπερίτ‐ μητος ἄρσην, ὃς οὐ περιτμηθήσεται τῇ ἡμέρᾳ τῇ ὀγδόῃ ἐξολοθρευθήσεται». ἀλλ’ ἔστιν εὑρεῖν τοὺς μὲν περιτετμημένους ἐν τῇ ἐρήμῳ διαφόρως ἀναιρεθέντας· τοὺς δὲ ἀπεριτ‐ μήτους μεμενηκότας τῆς τῶν προγόνων ἐπαγγελίας τετυχηκότας· τού‐ | |
| 10 | τους γὰρ ἐν Γαλγάλοις Ἰησοῦς περιέτεμεν, οὕτω ταῖς ἐχούσαις ζύμην οἰκίαις πανωλεθρίαν ἠπείλησεν· ἀλλ’ οὐκ ἐπήγαγε τὴν τιμωρίαν κατὰ τὴν ἀπειλήν. καὶ ἐνταῦθα τοίνυν, ὡς φιλόπαιδας καὶ φιλοπαιδίας πε‐ φροντικότας δεδίττεται ταῖς ἀπειλαῖς, καί φησιν· «ἀποδιδοὺς ἁμαρτίας πατέρων ἐπὶ τέκνα ἐπὶ τρίτην καὶ | |
| 15 | τετάρτην γενεὰν τοῖς μισοῦσί με». ὅτι γὰρ γυμ‐ νῷ προσέχειν τῷ γράμματι δυσσεβὲς αὐτὸς ὁ Θεὸς διδάσκει τἀναντία νομοθετῶν· «οὐκ ἀποθανοῦνται, γάρ φησι, παῖδες ὑπὲρ πατέρων, οὐδὲ πατέρες ὑπὲρ παίδων· ἀλλ’ ἕκαστος ἐν τῇ ἁμαρτίᾳ αὐτοῦ ἀποθανεῖ‐ | |
| 20 | ται». καὶ διὰ τοῦ προφήτου Ἰεζεκιήλ φησι· «τίς ὑμῖν ἡ παραβολὴ αὕτη λεγόντων· οἱ πατέρες ἔφαγον ὄμφακα, καὶ οἱ ὀδόντες τῶν τέκνων ἠμωδία‐ σαν; ζῶ ἐγώ, λέγει Κύριος, εἰ ἔσται ἡ παρα‐ βολὴ αὕτη, ἀλλὰ τῶν φαγόντων τὸν ὄμφακα | |
| 25 | αἱμωδιάσουσιν οἱ ὀδόντες· ὅτι πᾶσαι αἱ ψυ‐ | |
| χαὶ ἐμαί εἰσι». καὶ τὰ ἑξῆς δὲ τὴν αὐτὴν ἔχει διάνοιαν. | 129 | |
130 | ἐγὼ δὲ οἶμαι μᾶλλον τὴν θείαν φιλανθρωπίαν ἐμφαίνειν τὴν ἀπειλήν. πρόσκειται γάρ· «τοῖς μισοῦσί με», τουτέστι, μακροθυμῶ τοῖς πατράσιν ἡμαρτηκόσι· μακροθυμῶ καὶ παισίν. εἰ δὲ οἱ ἔκγονοι καὶ οἱ ἀπόγονοι, τὴν τῶν πατέρων καὶ προγόνων ζηλώσαιεν πονηρίαν, ἐπά‐ | |
| 5 | ξω τὴν τιμωρίαν· ἡ δὲ τῶν προγόνων εὐσέβεια μέχρι πολλοῦ τῷ γένει προξενήσει τὴν σωτηρίαν· «ποιῶν, γάρ φησιν, ἔλεον εἰς χι‐ λιάδας καὶ μυριάδας τοῖς ἀγαπῶσί με, καὶ τοῖς φυλάττουσι τὰ προστάγματά μου». εὕροι δ’ ἄν τις κἂν τῇ ἱστορίᾳ τὴν τῶν θείων λογίων ἀλήθειαν. «πέμπτῃ γὰρ | |
| 10 | γενεᾷ, φησίν, ἀνέβησαν οἱ υἱοὶ Ἰσραὴλ ἐξ Αἰ‐ γύπτου». ἀλλὰ τοῖς τῶν αἰγυπτίων ἐν Αἰγύπτῳ δεδουλευκότες θεοῖς, οὐκ ἔτισαν δίκας οὔτε οἱ πατέρες αὐτῶν, οὔτε οἱ προπάτορες αὐ‐ τῶν· αὐτοὶ δὲ ζηλώσαντες τὴν ἐκείνων ἀσέβειαν ἐκολάσθησαν· ὡς μετὰ τοσαύτην εὐεργεσίαν, καὶ τὰ μυρία θαύματα τὴν ἀσέβειαν οὐκ ἐκπτύσαν‐ | |
| 15 | τες, οἱ δὲ τούτων παῖδες, τὸν σωτῆρα Θεὸν ἠγαπηκότες, τῆς προγονι‐ κῆς ἀπήλαυσαν ὑποσχέσεως. καὶ ὁρῶμεν τὸ ἀψευδὲς τῆς πρὸς τοὺς πα‐ τριάρχας γεγενημένης ἐπαγγελίας· τὰ γὰρ ἔθνη διὰ τοῦ σπέρματος Ἀβραὰμ τῆς εὐλογίας τετύχηκεν, ἐπειδὴ τοίνυν τὸν μόσχον ἤμελλον προσκυνεῖν, τὴν τιμωρίαν προσαπειλεῖ. | |
| 20t | XLI | |
| 20 | Τί ἐστιν· «οὐ λήψῃ τὸ ὄνομα Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου ἐπὶ ματαίῳ»; Τινές φασιν ἀπαγορεύειν τὸ ἐπιθεῖναι τοῖς ματαίοις, τουτέστι τοῖς εἰδώ‐ λοις, τὴν τοῦ Θεοῦ προσηγορίαν· τινὲς δὲ τὸ ὀμωμοκότα ψεύσασθαι. | |
| ἐγὼ δὲ οἶμαι, τὸν θεῖον παρακελεύεσθαι νόμον, δίχα διδασκαλίας, ἢ προ‐ | 130 | |
131 | σευχῆς, ἢ ἀναγκαίας τινὸς χρείας, τὴν θείαν μὴ προφέρειν προσηγορίαν. καὶ γὰρ εἰώθασί τινες, καὶ παίζοντες, καὶ γελῶντες, προφέρειν ὡς ἔτυχε διὰ τῆς γλώττης τὸ σεβάσμιον ὄνομα. τοῦτο οἶμαι τὸν θεῖον νόμον ἀπα‐ γορεύειν. εἰ γὰρ τὴν πολυτελεστέραν ἐσθῆτα ταῖς ἑορταῖς φυλάττειν | |
| 5 | εἰώθασιν οἱ πολλοί, πολλῷ μᾶλλον τὸ θεῖον ὄνομα προσευχαῖς καὶ διδασ‐ καλίαις ἀφιεροῦν δίκαιον. | |
| 7t | XLII | |
| 7 | Διὰ τί τὸ σάββατον τῇ ἀργίᾳ τετίμηκεν; Φιλανθρωπίαν τὸν λαὸν ἐξεπαίδευσεν. ἐπήγαγε γὰρ «ἵνα ἀνα‐ παύσηται ὁ παῖς σου, καὶ ἡ παιδίσκη σου, ὁ | |
| 10 | βοῦς σου καὶ τὸ ὑποζύγιόν σου καὶ πᾶν κτῆ‐ νός σου καὶ ὁ προσήλυτος ὁ παροικῶν ἐν σοί». | |
| 12t | XLIII | |
| 12 | Καὶ διὰ τί μὴ ἐν ἄλλῃ ἡμέρᾳ τοῦτο γενέσθαι προσέταξεν; Τοῦτο ἄν τις εἶπε καὶ περὶ ἄλλης ἡμέρας, τί δήποτε ταύτην ἐξελέξατο, καὶ οὐχ ἑτέραν. εἶχε δὲ ὅμως αὕτη λόγον τινὰ πεῖσαι δυνάμενον τὴν ἰου‐ | |
| 15 | δαίων ὠμότητα, τῷ τὸν τῶν ὅλων Θεὸν ἐν ἓξ ἡμέραις τὰ πάντα δημιουρ‐ γῆσαι, ἐν δὲ τῇ ἑβδόμῃ μηδὲν μὲν ποιῆσαι, εὐλογίᾳ δὲ ταύτην τιμῆσαι. τοῦτο γὰρ καὶ ἐπήγαγεν ὅτι «ἐν ἓξ ἡμέραις ἐποίησε Κύριος ὁ Θεός σου τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν καὶ τὴν θάλασσαν καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς· καὶ | |
| 20 | κατέπαυσε τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμῃ καὶ ἡγίασεν | |
| αὐτήν». | 131 | |
132(1t) | XLIV | |
| 1 | Τί ἐστιν· «ἐὰν δὲ θυσιαστήριον ἐκ λίθων ποιῇς μοι, οὐκ οἰκοδομήσεις αὐτοὺς τμητούς· τὸ γὰρ ἐγ‐ χειρίδιόν σου ἐπιβέβληκας ἐπ’ αὐτὸ καὶ με‐ μίανται»; | |
| 5 | Ὅτι σιδήρῳ ἐχρῶντο, καὶ οἱ τὰ ξύλα τῆς σκηνῆς τεκτηνάμενοι, καὶ οἱ τὸν χρυσὸν καὶ τὸν ἄργυρον καὶ τὸν χαλκὸν ἐργασάμενοι, οὐδένα ἀντερεῖν οἶμαι. ὅτι δὲ καὶ οἱ ἱερεῖς ταῖς μαχαίραις ἱέρευον τὰς θυσίας καὶ ἀπέδερον καὶ ἔτεμνον, ἀναμφίλεκτον εἶναι οἶμαι καὶ τοῦτο. ζητητέον τοίνυν, πῶς ταῦτα μὲν ὁ σίδηρος οὐκ ἐμίαινε, τοὺς δὲ τμητοὺς ἐμίαινε λίθους. τοιγάρ‐ | |
| 10 | τοι δῆλόν ἐστιν ὡς ἄλλα δι’ ἄλλων κατασκευάζει. ἐπειδὴ γὰρ ἐν τῇ ἐρήμῳ τεσσαράκοντα διετέλεσαν ἔτη, συνεχῶς ἀπαίροντες, καὶ τοὺς τόπους ἀμείβοντες, ἀπαγορεύει ἐκ λίθων εἰργασμένων οἰκοδομεῖσθαι θυσιαστήρια, ἵνα μὴ τούτων τὴν γῆν τὴν ἐπηγγελμένην ἀπειληφότων, ἐν τοῖς θυσιασ‐ τηρίοις τούτοις, οἱ πλησιόχωροι τὰς τῶν δαιμόνων θυσίας ἐπιτελέσωσι. | |
| 15 | διὰ τοῦτο προσέταξεν, ἢ ἐκ γῆς, ἢ ἐξ αὐτοφυῶν λίθων ταῦτα κατασκευά‐ ζεσθαι· ἐπειδήπερ ἑκάτερον εὐδιάλυτον. ὅτι δὲ μετὰ τὴν τοῦ ναοῦ κατασ‐ κευὴν οὐκ ἐξῆν ἐν ἑτέρῳ θύειν, αὐτὸς ὁ νόμος διδάσκει. εἰ δὲ θύειν ἔξω τοῦ ναοῦ ὁ νόμος ἀπεῖργε, καὶ τὸ θυσιαστήριον οἰκοδομεῖν ὡσαύτως ἐκώλυ‐ σεν· αὐτίκα γοῦν εἰς ἔλεγχον τῶν ἀσεβούντων, Ἠλίας ὁ πάνυ προσε‐ | |
| 20 | νεγκεῖν ἐν τῷ Καρμήλῳ θυσίαν ἀναγκασθείς, ἰσαρίθμους τῶν φυλῶν αὐ‐ τοφυεῖς συνέθηκε λίθους, καὶ ἐπὶ τούτων τὴν θυσίαν προσήνεγκεν, ὥστε τὴν οἰκοδομίαν εὐθὺς διαλυθῆναι, καὶ μηδένα ἕτερον ἐν ἐκείνῳ τῷ χωρίῳ | |
| θυσίαν προσενεγκεῖν. | 132 | |
133(1t) | XLV | |
| 1 | Διὰ τί τοῦ ἑβραίου, τοῦ τὴν ἐλευθερίαν δέξασθαι μὴ βουλομένου, διατρη‐ θῆναι τὸ ὠτίον προσέταξεν; Πάντων αὐτοῦς προτιμᾶν τὴν ἐλευθερίαν διδάσκει. τὸν τοίνυν ταύτης οὐκ ἀντεχόμενον, ἀλλὰ τὴν δουλείαν ἀσπαζόμενον, εἰς αἰσχύνην τοῦτο λα‐ | |
| 5 | βεῖν τὸ σημεῖον παρακελεύεται. πρὸς δὲ τούτῳ καὶ ὑπακοὴν διὰ τῆς ἀκοῆς τὸ σημεῖον ἐμφαίνει, καὶ τὸ παρὰ τὴν θύραν τὸ μὴ ἐξεῖναι προβαίνειν οὐκ ἐπιτρέποντος τοῦ δεσπότου. | |
| 8t | XLVI | |
| 8 | Διὰ τί πρόσκειται «καὶ δουλεύσει αὐτῷ εἰς τὸν αἰῶνα», δήλης οὔσης τῆς ἀνθρωπίνης ζωῆς; | |
| 10 | Ἐντεῦθεν δῆλον, ὡς οὐ πανταχοῦ ὁ αἰὼν τοῦ ἀπείρου δηλωτικός, ἀλλ’ ἔστιν ὅτε καὶ ὡρισμένου χρόνου σημαντικός. οὕτω καὶ ὁ μακάριος λέγει Δαβίδ· «ὁ αἰὼν ἡμῶν εἰς φωτισμὸν τοῦ προσώπου σου». τὸν δὲ ἀνθρώπινον οὕτως ὠνόμασε βίον. | |
| 14t | XLVII | |
| 14 | Τὸν ἀκουσίως πεφονευκότα, διὰ τί φεύγειν παρακελεύεται; | |
| 15 | Τὴν φονικὴν αὐτῶν ἰατρεύων γνώμην, καὶ διδάσκων, ὡς εἰ τὸ παρὰ γνώ‐ μην ἀνελεῖν ἔνοχον τῇ τιμωρίᾳ ποιεῖ, πολλῷ μᾶλλον τὸ γνώμῃ φονεύειν κολάσεως ἄξιον. πρὸς δὲ τούτῳ καὶ τοὺς τέμνοντας ξύλα, καὶ τοὺς ἀκον‐ | |
| τίζοντας λίθους, προμηθεστέρους ἐργάζεται, καὶ μέντοι καὶ τοὺς ἄλλο | 133 | |
134 | τι τοιοῦτο δρῶντας παρασκευάζει δεδιέναι καὶ τρέμειν, ἵνα μὴ παρὰ γνώ‐ μην τινὰ τῶν πελαζόντων ἢ πόρρωθεν ὄντων πημαίνωσι. χαλινοῖ δὲ καὶ τὸν τῶν συγγενῶν τοῦ πεφονευμένου θυμὸν τῇ τοῦ πεφονευκότος φυγῇ. | |
| 5t | XLVIII | |
| 5 | Τί ἐστιν «ἐξεικονισμένον»; Φασὶ τοῦ σώματος ἐν τῇ μήτρᾳ τελείου διαπλασθέντος, τότε ψυχοῦσθαι τὸ ἔμβρυον. καὶ γὰρ τοῦ Ἀδὰμ τὸ σῶμα πρότερον ὁ ποιητὴς διαπλάσας, οὕτως ἐνεφύσησε τὴν ψυχήν. κελεύει τοίνυν ὁ νομοθέτης, γυναικὸς ἐγκύ‐ μονος ἀμβλωσάσης ἐν μάχῃ, εἰ μὲν ἐξεικονισμένον ἐξέλθοι τὸ βρέφος, του‐ | |
| 10 | τέστι μεμορφωμένον, φόνον τὸ πράγμα καλεῖσθαι, καὶ τὴν ἴσην ὑπέχειν τιμωρίαν τὸν δεδρακότα· εἰ δὲ μὴ ἐξέλθοι μεμορφωμένον, μὴ λογίζεσθαι φόνον, ἐπειδήπερ οὐδέπω ψυχωθὲν ἐξημβλώθη· ἀλλὰ ζημίαν τίνειν τὸν αἴτιον. | |
| 14t | XLIX | |
| 14 | Διὰ τί τὸν κερατιστὴν ταῦρον ἀναιρεῖσθαι κελεύει; | |
| 15 | Καὶ διὰ τῶν ἀλόγων παιδεύων τοὺς λογικοὺς ἡλίκον ὁ φόνος κακόν. | |
| 16t | L | |
| 16 | Διὰ τί ὁ μόσχον κεκλοφὼς πενταπλάσια ἐκτίνειν ἐκελεύσθη, ὁ δὲ πρόβατον τετραπλάσια; Ὅτι τὰ μείζονα τῶν ἁμαρτημάτων μειζόνων ἄξια τιμημάτων· | |
| οὕτω καὶ ὁ Κύριος ἐδίδαξεν· «ᾧ μέν, γάρ φησι, πολὺ | 134 | |
135 | δοθήσεται, πολὺ καὶ ἀπαιτήσουσι παρ’ αὐ‐ τοῦ». | |
| 3t | LI | |
| 3 | Πῶς νοητέον τὸ «θεοὺς οὐ κακολογήσεις»; Τοὺς κριτὰς ὀνομάζει θεούς, ὡς κατὰ μίμησιν τοῦ τῶν ὅλων Θεοῦ κρίνειν | |
| 5 | πεπιστευμένους. τοῦτο σαφέστερον ἐδίδαξεν ὁ προφήτης Δαβίδ· εἰπὼν γάρ, «ὁ Θεὸς ἔστη ἐν συναγωγῇ θεῶν, ἐν μέσῳ δὲ θεοὺς διακρίνει», ἐπήγαγεν· «ἕως πότε κρίνετε ἀδι‐ κίαν καὶ πρόσωπα ἁμαρτωλῶν λαμβάνετε; κρί‐ νατε ὀρφανῷ καὶ πτωχῷ, ταπεινὸν καὶ πένητα | |
| 10 | δικαιώσατε. ἐξέλεσθε πένητα καὶ πτωχόν· ἐκ χειρὸς ἁμαρτωλοῦ ῥύσασθε αὐτόν». εἶτα κατηγορῶν προστέθεικεν· «οὐκ ἔγνωσαν οὐδὲ συνῆκαν ἐν σκότει διαπορεύονται», ἐπιδείκνυσι δὲ καὶ τὴν οἰκείαν φιλοτιμίαν. »ἐγώ, γάρ φησιν, εἶπον· θεοί ἐστε καὶ υἱοὶ ὑψίστου | |
| 15 | πάντες. ὑμεῖς δὲ ὡς ἄνθρωποι ἀποθνῄσκετε, καὶ ὡς εἷς τῶν ἀρχόντων πίπτετε». οὕτω καὶ ἐνταῦθα, »θεοὺς οὐ κακολογήσεις καὶ ἄρχοντα τοῦ λαοῦ σου οὐκ ἐρεῖς κακῶς». | |
| 19t | LII | |
| 19 | Τίνος ἕνεκεν θηριάλωτα κρέα ἐσθίειν ἀπαγορεύει; | |
| 20 | Λογικωτέραν αὐτοὺς διδάσκει ζωὴν καὶ μηδὲν ἔχειν θηριῶδες παρεγγυᾷ. τὰ γὰρ θηρία οὐ θύει πρότερον, εἶθ’ οὕτως ἐσθίει. διὰ τοῦτο μετ’ ὀλίγα καὶ τῶν ἐχθρῶν ἐπιμελεῖσθαι κελεύει καὶ τοῦ δυσμενῶς διακειμένου τὸν | |
| βοῦν πλανώμενον μὴ παρορᾶν ἀλλ’ ἐπιστρέφειν εἰς τὴν τοῦ δυσμενοῦς | 135 | |
136 | οἰκίαν, καὶ τὸ ὑποζύγιον πεπτωκὸς ἀνιστᾶν καὶ ταῖς τοιαύταις εὐερ‐ γεσίαις τὰς καταλλαγὰς μηχανᾶσθαι. διδάσκει δὲ διὰ τούτων, ὡς εἷς πα‐ λαιᾶς καὶ καινῆς διαθήκης νομοθέτης, καὶ ὁ τοῦτον δεδωκὼς τὸν νόμον καὶ τὸν εὐαγγελικὸν ἐδωρήσατο. | |
| 5t | LIII | |
| 5 | Τί ἐστιν· «οὐκ ὀφθήσῃ ἐνώπιον Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου κενός»; Ἀπιὼν προσκυνῆσαι τῷ δεσπότῃ Θεῷ, τὰ δυνατά σοι πρόσφερε δῶρα. ἡμᾶς δὲ ὁ λόγος διδάσκει εἰ μὲν χρήματα ἔχοιμεν, μετὰ τῆς τῶν πενήτων θεραπείας προσεύχεσθαι τῷ Θεῷ· εἰ δὲ τὸν ἀκτήμονα προαιρούμεθα βίον, | |
| 10 | μὴ κενὴν ἔχειν τῶν ἀγαθῶν τὴν ψυχήν, ἀλλ’ ἔχουσαν τὸν πλοῦτον τῆς ἀρετῆς. | |
| 12t | LIV | |
| 12 | Ποία ἐστὶν ἑορτὴ ἡ τοῦ θερισμοῦ τῶν πρωτογενημάτων, καὶ ποία ἑορτὴ τῆς συντελείας ἐπ’ ἐξόδῳ τοῦ ἐνιαυτοῦ; Ἑορτὴν τῶν πρωτογενημάτων τὴν Πεντηκοστὴν καλεῖ· ἑορτὴν δὲ συντε‐ | |
| 15 | λείας ἐπ’ ἐξόδῳ τοῦ ἐνιαυτοῦ, τὴν τῆς Σκηνοπηγίας. καὶ τοῦτο διδάσκων ἐπήγαγε· «τρεῖς καιροὺς τοῦ ἐνιαυτοῦ ὀφθήσεται πᾶν ἀρσενικόν σου ἐνώπιον Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου», τουτέστι τῇ ἑορτῇ τοῦ Πάσχα καὶ τῇ Πεντηκοστῇ καὶ τῇ Σκη‐ νοπηγίᾳ. ἀναμιμνήσκει δὲ τὸ μὲν Πάσχα, τῆς ἐξόδου τῆς ἐξ Αἰγύπτου | |
| 20 | καὶ τῆς παρασχεθείσης ἐλευθερίας· ἡ δὲ Πεντηκοστὴ τῆς εἰς τὴν γῆν τῆς ἐπαγγελίας εἰσόδου. ἐκεῖ γὰρ σπείροντες τὰς ἀπαρχὰς τῶν γενημάτων | |
| προσέφερον. ἐν γὰρ τῇ ἐρήμῳ τὸν ἄσπορον καὶ ἀνήροτον ἤσθιον ἄρτον. | 136 | |
137 | ἡ δὲ Σκηνοπηγία τὴν ἐν ἐρήμῳ διαγωγὴν ὑπογράφει. ἐν σκηναῖς γὰρ οἰκοῦντες τεσσαράκοντα διετέλεσαν ἔτη. ἐν ταύταις ταῖς ἑορταῖς συν‐ τρέχειν εἰς τὸν θεῖον νεὼ παρεγγύησεν· ἵνα καὶ τῶν θείων ἀναμιμνήσ‐ κωνται δωρεῶν, καὶ εἰς ὁμόνοιαν καὶ φιλίαν συνάπτωνται· καὶ φιλεορ‐ | |
| 5 | τασταὶ ὄντες, μὴ περὶ τὰ τεμένη τῶν δαιμόνων τρυφῶσιν ἀλλ’ ἐν τῷ ναῷ τοῦ πεποιηκότος καὶ τὰ ἀγαθὰ χορηγοῦντος, τῆς ἑορταστικῆς ἀπο‐ λαύωσιν εὐωχίας. | |
| 8t | LV | |
| 8 | Τί ἐστιν· «οὐ θύσεις ἐπὶ ζύμῃ αἷμα θυσιάσματός μου»; | |
| 10 | Ἀζύμους ἄρτους τῷ θυσιαστηρίῳ προσέφερον· ζυμίτας δὲ ἀπαγορεύει προσφέρειν· διὰ τῶν αἰσθητῶν διδάσκων τὰ νοητά. ἐπειδὴ γὰρ ὁ ἄζυμος ἄρτος αὐτοσχέδιός ἐστιν· ὁ δὲ ζυμίτης ἔχει τι τῆς ζύμης τῆς παλαιᾶς· ἀπαγορεύει ὁ νόμος μηδὲν τοῖς θείοις τῆς αἰγυπτιακῆς ἀναμιγνύναι δι‐ δασκαλίας. οὕτω καὶ ὁ Κύριος τοῖς ἱεροῖς ἔλεγε μαθηταῖς· «προσέ‐ | |
| 15 | χετε ἀπὸ τῆς ζύμης τῶν γραμματέων καὶ φαρι‐ σαίων». | |
| 17t | LVI | |
| 17 | Πῶς νοητέον τὸ «οὐχ ἑψήσεις ἄρνα ἐν γάλακτι μητρὸς αὐτοῦ»; Πολλάκις ἔφην, ὅτι διὰ πάντων αὐτοὺς φιλανθρωπίαν διδάσκει. τινὲς | |
| 20 | οὖν φασιν ἀπαγορεύειν τὸν νόμον τὸ εὐθυγενὲς ἐσθίειν· τινὲς δὲ τῷ μητρῴῳ γάλακτι μὴ συνεψεῖν· τρόπον γάρ τινα καὶ τὴν μητέρα συνεψεῖ. ἀπαγο‐ | |
| ρεύει δὲ καὶ τῷ Θεῷ προσφέρειν κατὰ ταὐτὸν μητέρα καὶ τὸ τεχθὲν ἐξ | 137 | |
138 | αὐτῆς. καὶ αὐτοῖς δὲ παρεκελεύσατο στρουθῶν εὑρηκόσι νεοττίαν μὴ συνθηρεύειν τοῖς νεοττοῖς τὴν μητέρα· τοῦτο γάρ ἐστιν ἐξαλεῖψαι τῶν ὀρνέων τὸ γένος. | |
| 4t | LVII | |
| 4 | Πῶς νοητέον, «τὸν ἀριθμὸν τῶν ἡμέρων σου ἀναπλη‐ | |
| 5 | ρώσω»; Τὴν ὡρισμένην φησὶ τοῖς ἀνθρώποις ζωήν· τουτέστιν εἰς γῆρας μακρὸν ἐλθεῖν σε παρασκευάσω. | |
| 8t | LVIII | |
| 8 | Τί ἐστιν, «ἀποστελῶ τὰς σφηκίας προτέρας σου»; Ὣς τοῖς αἰγυπτίοις βατράχους καὶ σκνῖπας καὶ κυνόμυιαν ἔπεμψεν, οὕτω | |
| 10 | τοῖς χαναναίοις καὶ τοῖς ἄλλοις ἔθνεσι τὰς σφηκίας. τοῦτο δὲ δηλοῖ τὴν ὑπερβάλλουσαν δύναμιν τοῦ Θεοῦ· ὅτι καὶ διὰ τῶν σμικρῶν ζῳυφίων, καὶ τοῖς οἰκείοις ἐπικουρεῖ, καὶ τοῖς ἐναντίοις ἐπάγει τὸν ὄλεθρον. τοῦτο καὶ διὰ τοῦ μακαρίου λέγει Δαβίδ· «Ἰσραὴλ ταῖς ὁδοῖς μου εἰ ἐπορεύθη, ἐν τῷ μηδενὶ ἂν τοὺς ἐχθροὺς αὐτῶν | |
| 15 | ἐταπείνωσα»· ἀντὶ τοῦ, εὐπετῶς ἂν μάλα καὶ ῥᾳδίως τοὺς πολε‐ μοῦντας αὐτοὺς ἐξωλόθρευσα. | |
| 17t | LIX | |
| 17 | Πῶς ἐπαγγειλάμενος ὁ Θεὸς μέχρι τοῦ Ἐυφράτου ποταμοῦ παραδώσειν αὐτοῖς τὴν γῆν, οὐκ ἐπλήρωσε τὴν ὑπόσχεσιν; Διὰ Ἱερεμίου τοῦ προφήτου τοῦτο σαφέστερον πεποίηκεν ὁ Θεός· | |
| 20 | »πέρας, γάρ φησι, λαλήσω ἐπὶ ἔθνος καὶ βασιλείαν, | 138 |
139 | τοῦ οἰκοδομεῖν καὶ καταφυτεύειν· καὶ ἔσται, ἐὰν στραφὲν τὸ ἔθνος ἐκεῖνο ποιήσῃ πονηρά, οὐ μὴ ἐπαγάγω ἐπ’ αὐτῷ πάντα τὰ ἀγαθὰ ὅσα ἐλά‐ λησα», καὶ τὰ ἑξῆς. εἰσήγαγε τοίνυν αὐτοὺς ὁ Θεὸς εἰς ἣν ἐπηγγεί‐ | |
| 5 | λατο γῆν. ἐπειδὴ δὲ φυλάξαι τὸν θεῖον οὐκ ἠβουλήθησαν νόμον, οὐ πᾶσαν αὐτοῖς παρέδωκεν, ἀλλ’ εἴασέ τινας διηνεκῶς αὐτοῖς πολεμοῦντας, ἵνα πολεμούμενοι τὴν θείαν αἰτῶσι βοήθειαν. καὶ τοῦτο διαφερόντως ἡ τῶν κριτῶν ἱστορία διδάσκει. Δαβὶδ μέντοι τῷ βασιλεῖ καὶ τούτους ὑπέταξε. καὶ γὰρ οἱ ἀλλόφυλοι φόρους ἐδίδοσαν· καὶ Συρία Δαμασκοῦ, καὶ Συρία | |
| 10 | Σουβᾶ. καὶ Σολομῶν δέ, ἕως ηὐσέβει, ταύτην εἶχε τὴν δυναστείαν· ἀπο‐ κλίνας δὲ εἰς ἀσέβειαν, τῆς ἐξουσίας ἐξέπεσε. καὶ τούτοις δὲ δώσειν ἐπηγ‐ γείλατο, τὰς ἐντολὰς καὶ τὸν νόμον φυλάττουσιν. | |
| 13t | LX | |
| 13 | Τὴν σκηνὴν τί δήποτε προσέταξεν ὁ Θεὸς γενέσθαι; Αὐτὸς ὁ δεσπότης Θεὸς τὴν αἰτίαν δεδήλωκεν· ἔφη δὲ οὕτω· «καὶ | |
| 15 | ποιήσεις μοι ἁγίασμα, καὶ ὀθφήσομαι ἐν ὑμῖν. καὶ ποιήσεις κατὰ πάντα ὅσα ἐγὼ δείκνυμί σοι ἐν τῷ ὄρει, τὸ παράδειγμα τῆς σκηνῆς, καὶ τὸ παράδειγμα τῶν σκευῶν αὐτῆς». ἐπειδὴ γὰρ ἐν τῷ Σινᾶ ὄρει τὸν νόμον ἐδεδώκει—εἰκὸς δὲ ἦν τινας ὑποτοπῆσαι περιγεγράφ‐ | |
| 20 | θαι τὸ θεῖον—ἐκέλευσε γενέσθαι σκηνήν· ἵν’ ἐκεῖθεν τὴν οἰκείαν ποιούμενος ἐπιφάνειαν, ἐκπαιδεύῃ τὸν λαὸν τὴν εὐσέβειαν, ὥσπερ γὰρ τὴν ἐπηγ‐ γελμένην αὐτῶν ἀπειληφότων γῆν νεὼν γενέσθαι προσέταξε καὶ τὰς θείας ἐκεῖ γίνεσθαι λειτουργίας ἐνομοθέτησεν, ἵνα μὴ ἀδεῶς τοῦτο δρῶν‐ | |
| τες, τῇ τῶν ἀλιτηρίων δαιμόνων περιπέσωσι πλάνῃ, οὕτως ὁδοιποροῦσι | 139 | |
140 | καὶ τὴν ἔρημον διαβαίνουσι, σκηνὴν ποιῆσαι προσέταξε, μεταβῆναι καὶ αὐτὴν δυναμένην· ἵνα καὶ τὰς προσευχὰς καὶ τὰς ἱερουργίας ἐν ταύτῃ προσφέρωσι. καὶ ταῦτα δὲ τῆς αὐτῶν ἕνεκα γεγένηται χρείας. ἐπειδὴ γὰρ ἐν τῷ ὄρει τοῦ μεγάλου Μωϋσέως πλείους διατρίψαντος ἡμέρας, | |
| 5 | πρὸς τὸν Ἀαρὼν ἔφασαν· «ποίησον ἡμῖν θεοὺς οἳ προ‐ πορεύσονται ἡμῶν»· καὶ τὴν εἰκόνα τοῦ μόσχου κατασκευά‐ σαντες, ἐβόων χορεύοντες· «οὗτοι οἱ θεοί σου Ἰσραήλ, οἱ ἐξαγαγόντες σε ἐκ γῆς Αἰγύπτου». τὴν σκηνὴν ταύτην γενέσθαι προσέταξεν ὁ Θεὸς καὶ ἀπαιρόντων ἡγεῖσθαι νενομο‐ | |
| 10 | θέτηκε, καὶ αὐλιζομένων ἵστασθαι· ὥστε καὶ τοὺς ἱερέας ἐν αὐτῇ τὰς θυσίας ἐπιτελεῖν· εἶχε δὲ αὐτὴ τῆς κτίσεως τὴν εἰκόνα. ὥσπερ γὰρ τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν δημιουργήσας ὁ δεσπότης Θεός, μέσον πάλιν ἐξέτεινε τὸ στερέωμα, καὶ διώρισε τὰ ὑπερῷα τῶν κάτω· οὕτω μίαν μὲν γενέσθαι προσέταξε τὴν σκηνήν, τριάκοντα μὲν πήχεων τὸ μῆκος, δέκα δὲ τὸ εὖρος | |
| 15 | ἔχουσαν· ἐν μέσῳ δὲ τὸ παραπέτασμα διατείνας, ἐν τύπῳ τοῦ στερεώμα‐ τος διχῇ διεῖλεν αὐτὴν καὶ τὸ μὲν παρὰ τὴν θύραν μέρος ἐκάλεσεν ἅγια, τὸ δὲ τοῦ παραπετάσματος ἔνδον, ἅγια ἁγίων ὠνόμασε καὶ ὥσπερ λέγει Δαβὶδ «ὁ οὐρανὸς τοῦ οὐρανοῦ τῷ Κυρίῳ, τὴν δὲ γῆν ἔδωκε τοῖς υἱοῖς τῶν ἀνθρώπων». οὕτως ἔξω | |
| 20 | μὲν τοῦ καταπετάσματος εἰσιτητὸς ἦν τοῖς ἱερεῦσι· τὰ δὲ ἔνδον ἄψαυστα ἦν καὶ ἄδυτα καὶ ἀνάκτορα. τὸν ἀρχιερέα γὰρ μόνον ἅπαξ τοῦ ἔτους νό‐ μος ἦν εἰσιέναι. ἦν δὲ ἐκεῖ τὰ τῶν χερουβὶμ εἰκάσματα, τύπον τῶν ἀσω‐ μάτων δυνάμεων ἔχοντα· ἐν μέσῳ δὲ τούτων ἡ κιβωτὸς ἔκειτο, τὰς πλά‐ κας ἔχουσα τοῦ νόμου, καὶ τὴν στάμνον τοῦ μάννα, καὶ τὴν ῥάβδον Ἀα‐ | |
| 25 | ρὼν τὴν βλαστήσασαν. ἐπέκειτο δὲ ταύτῃ τὸ ἱλαστήριον, ταῖς πτέρυξι | 140 |
141 | τῶν χερουβὶμ σκιαζόμενον· ἐν τούτῳ δὲ ὁ τῶν ὅλων Θεὸς τὴν οἰκείαν ἐπι‐ φάνειαν ἐποιεῖτο. ἐπειδὴ γὰρ ἡ θεία φύσις ἀνείδεός τε καὶ ἀσχημάτιστος, ἀόρατός τε καὶ ἀπερίληπτος, καὶ τῆς τοιαύτης οὐσίας εἰκόνα τεκτήνασθαι παντάπασι τῶν ἀδυνάτων, τὰ σύμβολα τῶν μεγίστων αὐτοῦ δωρεῶν | |
| 5 | ἔνδον κεῖσθαι προσέταξεν. αἱ μὲν γὰρ πλάκες τὴν νομοθεσίαν ἐδήλουν, τὴν δὲ ἱερωσύνην ἡ ῥάβδος, τὸ δὲ μάννα τὴν ἐν ἐρήμῳ τροφὴν καὶ τὸν ἀχειροποίητον ἄρτον· τὸ δέ γε ἱλαστήριον τῆς προφητείας σύμβολον ἦν· ἐκεῖθεν γὰρ αἱ προρρήσεις ἐγίνοντο. ὥσπερ γὰρ «ἐκ μεγέθους καὶ καλλονῆς κτισμάτων ἀναλόγως ὁ γενεσιουργὸς | |
| 10 | αὐτῶν θεωρεῖται», οὕτω διὰ τούτων ὁ μεγαλόδωρος ἐγνω‐ ρίζετο. τὰ μὲν οὖν ἔνδον τῆς σκηνῆς τῶν ἐπουρανίων εἶχε τὸν τύ‐ πον, διὸ καὶ ἅγια τῶν ἁγίων ὠνόμαστο. καὶ ὅτι τοῦτο ἀληθές, μάρτυς ὁ θεῖος ἀπόστολος οὑτωσὶ λέγων· «οὐ γὰρ εἰς χει‐ ροποίητα ἅγια εἰσῆλθεν ὁ Χριστὸς ἀντίτυ‐ | |
| 15 | πα τῶν ἀληθινῶν· ἀλλ’ εἰς αὐτὸν τὸν οὐρα‐ νόν, νῦν ἐμφανισθῆναι τῷ προσώπῳ τοῦ Θεοῦ ὑπὲρ ἡμῶν». καὶ πάλιν περὶ τῆς θείας ἐλπίδος διαλεγόμενος καὶ ταῦτα προστέθεικεν· «ἣν ὡς ἄγκυραν ἔχομεν ἀσφαλῆ τε καὶ βεβαίαν, καὶ εἰσερχομένην εἰς τὸ ἐσώτε‐ | |
| 20 | ρον τοῦ καταπετάσματος, ὅπου πρόδρομος ὑπὲρ ἡμῶν εἰσῆλθεν Ἰησοῦς γενόμενος ἀρχιερεὺς κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδέκ». οὐκοῦν τὰ μὲν ἔνδον τοῦ καταπε‐ τάσματος τὴν τῶν ἐπουρανίων εἶχεν εἰκόνα· τὰ δὲ ἐκτὸς τῶν ἐπιγείων· διὸ καὶ τοῖς ἱερεῦσι διηνεκῶς ἦν βατά. εἶχε δὲ ταῦτα λυχνίαν μὲν ἐν τῷ | |
| 25 | νοτίῳ μέρει κειμένην ἑπτάκαυλον, ἰσαρίθμους ἔχουσαν λύχνους ἐπικει‐ μένους. ἐδήλουν δὲ οὗτοι τῶν ἡμέρων τῆς ἑβδομάδος τὸν ἀριθμόν. τρά‐ πεζαν δὲ ἐν τῷ βορείῳ χρυσῆν, ἐφ’ ἧς ἄρτους προκεῖσθαι προσέταξε δυο‐ | |
| καίδεκα, καὶ φιάλας χρυσᾶς, πλήρεις λιβανωτοῦ καὶ ἁλῶν. ἐν δὲ τῷ μέσῳ | 141 | |
142 | τῆς τε λυχνίας καὶ τῆς τραπέζης, χρυσοῦν ἔκειτο θυμιατήριον. ταῦτα δὲ ἦν αἰνίγματα τῶν ἀπὸ γῆς τοῖς ἀνθρώποις δεδωρημένων καρπῶν. πρὸ δὲ τῆς σκηνῆς ἔξω τὸ χαλκοῦν ἦν θυσιαστήριον, τὸ τὰ προσφερόμενα δεχόμενον θύματα. δηλοῖ δὲ τοῦτο, περιττὰ εἶναι ταῦτα καὶ μὴ ἀρεστὰ | |
| 5 | τῷ τῶν ὅλων Θεῷ. ὅθεν ἐπιτελεῖσθαι μὲν αὐτὰ συνεχώρησε, διὰ τὴν ἰου‐ δαίων ἀσθένειαν· ἔξω δὲ τῆς σκηνῆς ἱερουργεῖσθαι προσέταξεν, ὡς τοῖς ἔνδον οὐκ ἀναγκαῖα. ἡμεῖς δὲ τὴν τοῖς ἔνδον ἀπονεμηθεῖσαν λειτουργίαν ἐπιτελοῦμεν. θυμίαμα γὰρ καὶ λυχνιαῖον φῶς προσφέρομεν τῷ Θεῷ καὶ τὴν μυστικὴν τῆς ἁγίας τραπέζης ἱερουργίαν· ὅτι δὲ τριάκοντα πήχεων | |
| 10 | ἦν τὸ μῆκος τῆς σκηνῆς, καὶ δέκα τὸ εὖρος, καταμαθεῖν εὐπετές, εἴκοσι γὰρ σανίδας εἶχε τὸ νότιον μέρος, καὶ τοσαύτας τὸ βόρειον. «σανίδας» γὰρ τοὺς στύλους ὠνόμασαν οἱ ἄλλοι ἑρμηνευταί. ἑκάστης δὲ σανίδος πῆχυν ἐχούσης καὶ ἥμισυ πήχεως, τριάκοντα πήχεις αἱ εἴκοσι σανίδες ἐπλήρουν. οὕτω πάλιν τὸ πρὸς δυσμὰς ἀποβλέπον ἓξ εἶχε σανίδας τὸ αὐτὸ μέτρον | |
| 15 | ἐχούσας, καὶ δύο γωνίαις. δώδεκα οὖν πήχεις ἐκ τούτων συναγόμενοι, οἱ μὲν δέκα τὸ ἔνδον εὖρος ἐπλήρουν, οἱ δὲ ἄλλοι δύο, τῶν ἑκατέρωθεν πλευρῶν τὰς ἁρμονίας ἐδέχοντο. ἐκ μέντοι τοῦ ἑῴου μέρους τὴν θύραν γενέσθαι προσέταξεν, ἵνα καὶ αὐτὸς ἀνίσχων ὁ ἥλιος οἷόν τινα προσκύ‐ νησιν προσφέρῃ τοῖς προπυλαίοις εὐθὺς ἐκεῖσε τὰς ἀκτῖνας ἐκπέμπων· | |
| 20 | καὶ οἱ τῷ θεῷ μόνῳ λατρεύειν προστεταγμένοι ὄπισθεν τὸν ἥλιον ἔχωσι πρὸς τὴν σκηνὴν τετραμμένοι καὶ μὴ τοῦτον, ἀλλὰ τὸν τούτου ποιητὴν προσκυνῶσι. δρυφάκτῳ τοίνυν ἡ σκηνὴ προσεῴκει, σανίδας ἔχουσα πάντοθεν συνηρμοσμένας ἀλλήλαις. εἶχον δὲ καὶ τὰς βάσεις ἀργυρᾶς καὶ τὰς κεφαλίδας ὡσαύτως· καὶ αὐταὶ δὲ καὶ ἔνδοθεν καὶ ἔξωθεν ἦσαν ἠλειμ‐ | |
| 25 | μέναι χρυσῷ· τὸν δὲ ὄροφον εἶχεν ἐξ ὑφασμάτων ποικίλων, ἐκδιαφόρων | |
| κατεσκευασμένων χρωμάτων. τὸ μὲν γὰρ ἦν ἁλουργόν, τὸ δὲ ῥοδοειδὲς | 142 | |
143 | ἢ κοκκοβαφές, τὸ δὲ ὑακίνθῳ προσεοικός· ἡ δὲ βύσσος τὴν λευκὴν εἶχε χροιάν. καὶ ταῦτα δὲ τῶν τεσσάρων ἦν στοιχείων αἰνίγματα· ὁ μὲν γὰρ ὑάκινθος τῷ ἀέρι προσέοικε· τὸ δὲ ῥοδοειδὲς ἢ κοκκοβαφὲς τῷ πυρί· τὸ δὲ ἁλουργὸν μηνύει τὴν θάλατταν· ἐκείνη γὰρ τρέφει τὸν κόχλον ἐξ ἧς | |
| 5 | τὸ τοιοῦτον γίνεται χρῶμα· ἡ δὲ βύσσος, τὴν γῆν· ἐκ ταύτης γὰρ φύεσ‐ θαι λέγεται. καὶ δέρρεις δὲ εἶχε τριχίνας ἐπικειμένας καὶ μέντοι καὶ διφθέ‐ ρας ποικίλας, ὥστε καὶ τὸν ὑετὸν ἀπείργειν καὶ τὸν φλογμόν. καὶ τοῖς ἱερεῦσι δὲ παντοδαπὸν περιτέθεικε κόσμον· τὸν μὲν λαὸν καταπλήττοντα τῷ διαφόρῳ τοῦ σχήματος, αὐτοὺς δὲ τοὺς ἱερέας διδάσκοντα ὅπως χρὴ | |
| 10 | τὴν ψυχὴν ὡραΐζειν, καὶ τὸν τῆς ἀρετῆς αὐτῇ κόσμον περιτιθέναι. «ὑπο‐ δύτην» δὲ καλεῖ τὸν ἐνδότερον χιτωνίσκον· «ἐπενδύτην» δὲ τὸν χι‐ τῶνα τὸν ἔξωθεν· ὑακίνθινον δὲ τοῦτον γενέσθαι προσέταξε, καὶ «πο‐ δήρη» προσηγόρευσεν, ὡς μέχρις ἄκρων διήκοντα τῶν ποδῶν. ἀπήρτη‐ σε δὲ τούτου καὶ κώδωνας χρυσοῦς καὶ ῥοΐσκους, ἵνα εἰς τὸ ἄδυτον καὶ ἀνάκ‐ | |
| 15 | τορον τῆς σκηνῆς εἰσιὼν καὶ τὴν ἐκ τούτων ἀποτελουμένην ἠχὴν εἰσ‐ δεχόμενος, μετὰ δέους τὴν λειτουργίαν ἐπιτελῇ, εἰς μνήμην λαμβάνων τὸν ταῦτα προστεταχότα, καὶ τὴν προσφερομένην ἱερουργίαν δεχό‐ μενον. διά τοι τοῦτο καὶ τοῦ ἀέρος ὁ ποδήρης εἶχε τὸ χρῶμα· ὑακίνθινος γὰρ ἦν ὡς ἂν καὶ εἰς τοῦτον ἀφορῶν μετάρσιος γένηται. ἐπέκειτο δὲ τῇ | |
| 20 | κεφαλῇ κίδαρις τὸν οὐρανὸν μιμουμένη. ἐκάλυπτε δὲ καὶ ταινία τὸ μέτω‐ πον, ἣν «μίτραν» εἶπον οἱ ἑβδομήκοντα. εἶχε δὲ ἐν μέσῳ πέταλον αὕτη χρυσοῦν, ἐγγεγραμμένον ἔχον τοῦ Θεοῦ τὸ ἄφραστον ὄνομα ὃ καλοῦσιν ἑβραῖοι τετράγραμμον. εὐλάβειαν δὲ τὸν λαὸν ἐκπαιδεύων ὁ δεσπότης Θεὸς δι’ αἰνίγματος τοῦτο δεδήλωκεν· «ἐπιγράψεις γὰρ αὐτῷ, | |
| 25 | φησίν, ἁγίασμα Κυρίου». ἐκέλευσε δὲ αὐτῷ καὶ ἐφεστρίδα γενέσθαι, ἣν οἱ ἑβδομήκοντα «ἐπωμίδα» ἐκάλεσαν· ἐν δὲ ταῖς βασιλείαις | |
| εὑρίσκομεν «ἐφοὺδ» αὐτὴν κατὰ τὴν τῶν ἑβραίων γλῶτταν ὠνομασμέ‐ | 143 | |
144 | νην. αὕτη εἶχεν ἐφ’ ἑκατέρου μὲν ὤμου δύο λίθους πολυτελεῖς, ἔχοντας τῶν φυλῶν τὰς προσηγορίας ἐγγεγραμμένας, ἐν δὲ τῷ στήθει τὸ καλούμενον »λόγιον», τὴν λογικὴν συγκαλύπτον καρδίαν. εἶχε δὲ καὶ τοῦτο δυοκαί‐ δεκα λίθους προσηρμοσμένους, διάφορον ἔχοντας χροιάν· διὰ δὲ τούτων | |
| 5 | ἐδηλοῦτο πολέμου συγκροτηθέντος ἢ νίκη ἢ ἧττα· καὶ τοῦτο τῶν βασι‐ λειῶν ἡ ἱστορία διδάσκει· ἐπιστρατευσάντων γὰρ τῶν ἀλλοφύλων τῷ Ἰσραήλ, οὐ πρότερον ἐτόλμησεν ὁ Σαοὺλ παρατάξασθαι, ἕως εἶδε τὰ τῆς νίκης μηνύματα· «προσάγαγε, γάρ φησι, τὸ ἐφούδ». εἶτα τὴν νίκην μαθὼν ἐπήγαγε· «συνάγαγε τὸ ἐφούδ». καὶ | |
| 10 | οὕτως ἐξώπλισε τὸν λαόν. διὰ τοῦτο εἰρηκὼς ὁ τῶν ὅλων Θεός· «καὶ ἐπιθήσεις τὸ λόγιον τῆς κρίσεως ἐπὶ τὸ στῆ‐ θος Ἀαρὼν καὶ συνάψεις αὐτὸ πρὸς τὴν ἐπωμί‐ δα», ἐπήγαγε· «καὶ ἐπιθήσεις αὐτῷ τὴν δήλωσιν καὶ τὴν ἀλήθειαν». καὶ δήλωσιν μὲν ἐκάλεσε τὰ ἐκεῖθεν μηνύ‐ | |
| 15 | ματα· ἀλήθειαν δὲ τῶν μηνυμάτων τὸ ἀψευδές. ἰστέον μέντοι, ὡς παχυ‐ τέροις οὖσι τοῖς τηνικαῦτα καὶ τῶν νοητῶν ἐφίκεσθαι μὴ δυναμένοις, διὰ τῶν σωματικῶν συμβόλων τὴν ὠφέλειαν ὁ πάνσοφος δεσπότης ἐπραγ‐ ματεύετο. ἡμεῖς δὲ νοοῦμεν, διὰ μὲν τοῦ λογίου, τὴν θεωρίαν τῶν νοητῶν· διὰ δὲ τῆς ἐπωμίδος, τὴν ἐργασίαν τῆς ἀρετῆς, καὶ τὴν τοῦ λογίου καὶ τῆς | |
| 20 | ἐπωμίδος ἁρμονίαν τε καὶ συνάφειαν εἰς τὴν τῆς πίστεως καὶ τῆς ἀγαθῆς πράξεως λαμβάνομεν συμφωνίαν. τὸ δὲ πρώτην ἐπιτίθεσθαι τὴν ἐπωμίδα. εἶθ’ οὕτω ταύτῃ τὸ λόγιον συνάπτεσθαι, τὸ τὴν ἀγαθὴν πρᾶξιν ὑπο‐ βάθραν εἶναι τῆς θεωρίας. | |
| 24t | LXI | |
| 24 | Διὰ τί οἱ ἱερεῖς τοῖς ἱερείοις τὰς χεῖρας ἐπιτιθέντες οὕτως ἱέρευον; | 144 |
145 | Οὐ πᾶσι τοῖς ἱερείοις, ἀλλὰ τοῖς ὑπὲρ αὑτῶν προσφερομένοις καὶ μάλιστα τοῖς ὑπὲρ ἁμαρτίας. τοῖς δὲ ἄλλοις αὐτοὶ τὰς χεῖρας ἐπετίθεσαν οἱ προσ‐ φέροντες. ἦν δὲ τοῦτο σύμβολον τοῦ τὸ ἱερεῖον τὸν τόπον πληροῦν τοῦ προσφέροντος τὴν ὑπὲρ αὑτοῦ δεχόμενον σφαγήν. ἐπισημήνασθαι δὲ | |
| 5 | προσήκει, ὡς ὑπὲρ τοῦ ἀρχιερέως προσεφέρετο μόσχος· ὑπὲρ δὲ παντὸς τοῦ λαοῦ πάλιν μόσχος· ὑπὲρ δὲ τοῦ ἄρχοντος χίμαρος· ὑπὲρ ἑκάστου δὲ ἀνδρὸς χίμαιρα. πρόσφορον γὰρ τῷ μὲν ἄρχοντι τὸ ἄρρεν, τῷ δὲ ἀρ‐ χομένῳ τὸ θῆλυ. ἐπειδὴ καὶ τὴν γυναῖκα τῷ Ἀδὰμ ἐξ ἀρχῆς ὑπέταξεν ὁ Θεός. ὁ δὲ μόσχος ὁ περὶ ἁμαρτίας θυόμενος ἔξω τῆς παρεμβολῆς κατε‐ | |
| 10 | καίετο. τούτου χάριν καὶ ὁ δεσπότης Χριστός, ᾗ φησιν ὁ θεῖος ἀπόσ‐ τολος, «ἔξω τῆς πύλης ἔπαθεν», καὶ τῷ τύπῳ τὴν ἀλή‐ θειαν ἐπιτέθεικε. τῷ δὲ θυσιαστηρίῳ προσεφέρετο τὸ ἐπίπλουν. τοῦτο γὰρ λέγει, «τὸ στέαρ τὸ ἐπὶ κοιλίας, καὶ οἱ δύο νεφροὶ καὶ τὸ στέαρ τὸ ἐπ’ αὐτῶν, καὶ ὁ τοῦ | |
| 15 | ἥπατος λοβός», ὅπερ οἱ ἄλλοι ἑρμηνευταὶ «περιττὸν» προ‐ σηγόρευσαν. αἰνίγματα δὲ ταῦτα τῶν ἐν ἡμῖν παθημάτων· τὸ μὲν γὰρ στέαρ τὸ τὴν κοιλίαν καλύπτον, σημαίνει τῆς γαστριμαργίας τὴν νόσον· οἱ δὲ νεφροὶ τὰς ὑπογαστρίους ἡδονάς· ὁ δὲ λοβὸς τοῦ ἥπατος τὸ θυμοειδές. ἐκείνῳ γὰρ συνῆπται τὸ χοληδόχον ἀγγεῖον. ταῦτα δὲ καθιεροῦν κε‐ | |
| 20 | λεύει, καὶ οἱονεὶ νεκρὰς αὐτῶν ἀποφαίνειν τὰς πονηρὰς ἐνεργείας. τοῦ δὲ τῆς τελειώσεως κριοῦ τὸν βραχίονα τὸν δεξιὸν προσενεγκεῖν διηγόρευσε, τὴν πρακτικὴν ἀρετὴν δεξιὰν οὖσαν, καὶ ἀρίστην τῷ Θεῷ προσφέρειν κελεύων. ὁ δὲ ἄρτος καὶ τὸ λάγανον, καὶ ἡ τοῦ οἴνου σπονδή, τοὺς ἀπὸ γῆς φυομένους δηλοῦσι καρπούς, ὧν τὰς ἀπαρχὰς προσφέρειν ὅσιον τῷ | |
| 25 | Θεῷ. | 145 |
146(1t) | LXII | |
| 1 | Τί ἐστιν, «εἰς ὀσμὴν εὐωδίας κάρπωμά ἐστι Κυ‐ ρίῳ; Διὰ τῶν ἀνθρωπίνων τὰ θεῖα διδάσκει. ἐπειδὴ γὰρ ἡμεῖς ταῖς εὐοσμίαις τερπόμεθα, τὴν κατὰ νόμον γενομένην ἱερουργίαν, ὀσμὴν εὐωδίας ὠνόμα‐ | |
| 5 | σεν· ὅτι γὰρ οὐ δεῖ γυμνῷ προσέχειν τῷ γράμματι, καὶ ἡ τοῦ Θεοῦ φύσις διδάσκει, ἀσώματος γάρ· καὶ ἡ δυσοσμία τῶν καιομένων ὀστῶν, τί γὰρ ἐκείνων ἐστὶ δυσωδέστερον; οἱ μέντοι ἄλλοι ἑρμηνευταὶ «εὐαρεστή‐ σεως» ἀντὶ εὐωδίας τεθείκασιν. | |
| 9t | LXIII | |
| 9 | Τίνος χάριν ἐξ ἑκάστης θυσίας ὑπὲρ σωτηρίας προσφερομένης, τὸν ἱερέα | |
| 10 | λαμβάνειν τὸν βραχίονα τὸν δεξιὸν καὶ τὸ στηθύνιον διηγόρευσεν; Διὰ τοῦ στηθυνίου τὸ λογικὸν καὶ τὸ θεωρητικὸν ἀπαιτεῖ τὸν ἱερέα· κά‐ λυμμα γὰρ τὸ στηθύνιον τῆς καρδίας. διὰ δὲ τοῦ δεξιοῦ βραχίονος, τὴν πρᾶξιν τὴν δεξιάν. οὐκ ἀρκεῖ γὰρ ἡ πίστις εἰς σωτηρίαν, ἀλλὰ δεῖται τῶν ἔργων εἰς τελειότητα. | |
| 15t | LXIV | |
| 15 | Τί ἐστι τὸ εἵν; Μέτρον ἑβραϊκὸν οἴνου καὶ ἐλαίου. δέχεται δὲ ὥς φησιν Ἰώσηπος δύο χόας ἀττικούς. πιστευτέον δὲ ἐν τούτοις αὐτῷ, ἀκριβῶς τοῦ ἔθνους τὰ μέτρα ἐπισταμένῳ. | |
| 19t | LXV | |
| 19 | Περὶ τῶν σαββάτων νομοθετῶν ἔφη· «ἔστι γὰρ σημεῖον ἐμοὶ | 146 |
147 | καὶ τοῖς υἱοῖς Ἰσραὴλ εἰς τὰς γενεὰς ὑμῶν». πῶς οὖν τοῦτο νοήσομεν; Ὥσπερ τῷ Ἀβραὰμ τὴν περιτομὴν διδοὺς ἔφη· «καὶ ἔσται εἰς σημεῖον ἀνὰ μέσον ἐμοῦ καὶ ὑμῶν», οὕτω καὶ περὶ | |
| 5 | τοῦ σαββάτου νομοθετῶν ἔφη· «ἔστι γὰρ σημεῖον ἐν ἐμοὶ καὶ ἐν τοῖς υἱοῖς Ἰσραὴλ εἰς τὰς γενεὰς ὑμῶν». τὸ γὰρ καινὸν τῆς πολιτείας ἀεὶ τοῦ νομοθέτου τὴν μνήμην ἀνθεῖν παρεσ‐ κεύαζε, καὶ τῶν ἐθνῶν τῶν ἄλλων ἐχώριζε. καθάπερ γὰρ τὰς ποίμνας καὶ τὰς ἀγέλας αἱ σφραγίδες δηλοῦσι, οὕτω τὰ τῆς τῶν ἑβραίων πολι‐ | |
| 10 | τείας ἐξαίρετα καὶ τῶν ἄλλων αὐτοὺς διεῖργε καὶ τῷ νομοθέτῃ προσεδρε‐ ύειν ἐδίδασκεν. | |
| 12t | LXVI | |
| 12 | Τί δήποτε ὁ Ἀαρὼν τῷ λαῷ τὸν μόσχον διέγλυφεν; Τὸν σκοπὸν τοῦ γινομένου προσήκει ζητεῖν. οὕτω γὰρ ἐξετάζοντες, εὑ‐ ρήσομεν αὐτὸν οὐ παντάπασι συγγνώμης ἐστερημένον. τοῦ γὰρ ἀδελφοῦ | |
| 15 | τεσσαράκοντα ἡμέρας διατρίψαντος ἐν τῇ τοῦ ὄρους ἀκρονυχίᾳ καὶ τοῦ λαοῦ λυττήσαντος καὶ εἰς τὴν Αἴγυπτον ἀναστρέψαι ὁρμήσαντος. πρῶτον μὲν ἐπειράθη λόγοις αὐτῶν τὴν ὁρμὴν χαλινῶσαι. ἐπειδὴ δὲ ἀπειθοῦντας εἶδεν, ᾔτησε τῶν γυναικῶν τὰ χρυσία, πάθει πάθος ἀντιστρατεύσας, τὸ φιλόκοσμον καὶ φιλοχρήματον τῇ τῆς δεισιδαιμονίας μανίᾳ. ἀλλ’ οὐδὲ | |
| 20 | τοῦτο τὸ μηχάνημα τὴν ἐκείνων ἔσβεσε λύτταν. ὅθεν ἠναγκάσθη δια‐ γλύψαι τὸν μόσχον καὶ τοιούτῳ δὲ σκοπῷ χρησάμενος, τῆς θείας ἐδεήθη φιλανθρωπίας, ὥστε τὴν τιμωρίαν διαφυγεῖν. καὶ τοῦτο Μωϋσῆς ὁ θειό‐ τατος ἐν τῷ Δευτερονομίῳ δεδήλωκεν· «ἐδεήθην, γάρ φησι, τοῦ Κυρίου περὶ Ἀαρὼν τοῦ ἀδελφοῦ μου καὶ οὐκ | |
| 25 | ἀπέθανεν». | 147 |
148(1t) | LXVII | |
| 1 | Πῶς νοητέον τό· «καὶ νῦν ἔασόν με καὶ θυμωθεὶς ὀργῇ εἰς αὐτούς, ἐκτρίψω αὐτοὺς καὶ ποιήσω σε εἰς ἔθνος μέγα»; Καὶ τὸ ἀπαθὲς τοῦ Θεοῦ καὶ τὸ φιλάνθρωπον ὁ λόγος δηλοῖ, ὁ γὰρ θυμῷ | |
| 5 | τι πράττων, καὶ τοὺς παρακαλοῦντας δυσχεραίνει· ὁ δὲ Θεὸς ἔφη· »ἔασόν με καὶ θυμωθεὶς ὀργῇ εἰς αὐτοὺς ἐκτρί‐ ψω αὐτούς». οὐδεὶς δὲ ἀναμένει τοὺς παρακαλοῦντας ἵνα ὀρ‐ γισθῇ, ἀλλ’ ἵνα παρακληθῇ. τὸ οὖν· «ἔασόν με», ἀντὶ τοῦ, κώ‐ λυσόν με, εἴρηκεν. ἐπειδὴ γὰρ ἠγνόει Μωϋσῆς ὁ μέγας τὴν τοῦ λαοῦ πα‐ | |
| 10 | ρανομίαν, καὶ ταύτην αὐτῷ δεδήλωκεν ὁ Θεὸς, καὶ εἰς πρεσβείαν διήγειρε· τὸ δὲ «ποιήσω σε εἰς ἔθνος μέγα», τὰ ἡμέτερα προση‐ μαίνει. ὅπερ γὰρ τότε οὐ γέγονε, μετὰ τὴν τοῦ σωτῆρος ἡμῶν ἐπιφά‐ νειαν γέγονεν. ὁ μέντοι νομοθέτης, καὶ ταῦτα τοῦ Θεοῦ ἀρκεῖν αὐτὸν εἰς τὴν ὑπὲρ τοῦ λαοῦ πρεσβείαν εἰρηκότος, οὐχ ὑπέλαβεν ἱκανὸς εἶναι παῦσαι | |
| 15 | τοῦ Θεοῦ τὴν ὀργήν· ὅθεν τῶν πατριαρχῶν τὰς προσηγορίας ἀνθ’ ἱκε‐ τηρίας προσήνεγκεν καὶ τῶν πρὸς ἐκείνους ὅρκων ἀνέμνησε καὶ τὰς γεγε‐ νημένας συνθήκας ἐμπεδωθῆναι ἱκέτευσεν. | |
| 18t | LXVIII | |
| 18 | Διὰ τί τὰς πλάκας συνέτριψεν; Ἀνάξιον κρίνας τὸν λαὸν τῆς θείας νομοθεσίας. ἐπειδὴ γὰρ προικῴων | |
| 20 | γραμματείων τύπον εἶχον αἱ πλάκες, ἡ δὲ νύμφη πρὸ τῆς παστάδος εἰς μοιχείαν ἀπέκλινε, μάλα εἰκότως τὸ προικῷον διέρρηξε γραμματεῖον. | |
| ἐπισημήνασθαι δὲ προσήκει, ὡς τότε μὲν δεξάμενος τὴν ἱκετείαν ὁ τῶν | 148 | |
149 | ὅλων Θεὸς ἀνεβάλετο τὴν τιμωρίαν. προστέθεικε δέ, «ᾗ δ’ ἂν ἡμέρᾳ ἐπισκέπτωμαι, ἐπάξω ἐπ’ αὐτοὺς πᾶσαν τὴν ἁμαρτίαν αὐτῶν». ἔοικε δὲ τοῦτο τοῖς ὑπὸ τοῦ ἀποσ‐ τόλου εἰρημένοις· «ἀγνοῶν ὅτι τὸ χρηστὸν τοῦ Θεοῦ | |
| 5 | εἰς μετάνοιάν σε ἄγει· κατὰ δὲ τὴν σκληρό‐ τητα σου καὶ ἀμετανόητον καρδίαν, θησαυρί‐ ζεις σεαυτῷ ὀργὴν ἐν ἡμέρᾳ ὀργῆς καὶ ἀποκα‐ λύψεως καὶ δικαιοκρισίας τοῦ Θεοῦ, ὃς ἀπο‐ δώσει ἑκάστῳ κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ». ὁ μέντοι | |
| 10 | νομοθέτης ἀκούσας, ὡς οὐκ ἀνέξεται συνεῖναι αὐτοῖς ὁ τῶν ὅλων Θεὸς διὰ τὸ σκληρὸν αὐτῶν καὶ ἀντίτυπον, ἀλλ’ ἄγγελον αὐτοῖς ἐπιστήσει, ᾔτησε μὲν γνῶναι, τίς ὁ τὴν κηδεμονίαν αὐτῶν πιστευθείς· ἠντιβόλησε δὲ μὴ δοῦναι αὐτοῖς ὁμόδουλον ἡγεμόνα, ἀλλ’ αὐτὸν αὐτῶν ἡγήσασθαι τὸν δεσπότην. ἐπειδὴ δὲ καὶ ταύτην ὑπέσχετο δώσειν αὐτῷ τὴν χάριν | |
| 15 | ὁ ἀγαθὸς Θεός, ἔρωτι μεθύων ἐπαινουμένῳ, τῶν ὑπὲρ ἄνθρωπον ἠράσθη, καὶ τὴν ἀθέατον φύσιν ἰδεῖν ἐπεθύμησεν· ἀλλὰ μεμάθηκεν, ὡς ἐκείνην ἰδεῖν τὴν οὐσίαν ἀδύνατον. «Θεὸν γὰρ οὐδεὶς ἑώρακε πώπο‐ τε», κατὰ τὴν τοῦ Κυρίου φωνήν, τὰς δὲ θείας οἰκονομίας τε καὶ ἐνερ‐ γείας. οὕτω γὰρ προσήκει νοεῖν τοῦ Θεοῦ τὰ ὀπίσθια· θεωρῆσαι δυνατὸν | |
| 20 | τοῖς κατὰ Μωϋσέα τελείοις τὴν ἀρετήν· καὶ οὐδὲ τούτοις ὡς ἔτυχεν, ἀλλ’ εἰς τὴν πέτραν ὑπ’ αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ τεθειμένοις. σημαίνει δὲ αὕτη τῆς πίσ‐ τεως τὸ στερρὸν καὶ ἀκράδαντον· καὶ διὰ τῆς ὀπῆς τῆς πέτρας, δηλοῖ δὲ αὕτη τὸν τῆς πίστεως ὀφθαλμὸν θεωροῦντα τὰ τοῖς αἰσθητοῖς ὀφθαλ‐ μοῖς ἀνέφικτα καὶ ἀθέατα. | |
| 25t | LXIX | |
| 25 | Τί σημαίνει τὸ κάλυμμα τὸ ἐπιτεθὲν τῷ προσώπῳ τοῦ νομοθέτου; | 149 |
150 | Ἔχομεν τοῦ ἀποστόλου τὴν ἑρμηνείαν· «μέχρι, γάρ φησι, τῆς σή‐ μερον, ἡνίκα ἀναγινώσκηται Μωϋσῆς κάλυμ‐ μα ἐπὶ τὴν καρδίαν αὐτῶν κεῖται μὴ ἀνακα‐ λυπτόμενον, ὅ τι ἐν Χριστῷ καταργεῖται. ἡνί‐ | |
| 5 | κα δ’ ἂν ἐπιστρέψῃ πρὸς Κύριον, περιαιρεῖται τὸ κάλυμμα». ὥσπερ γὰρ τότε θείας ἐνεπλήσθη δόξης τοῦ νομοθέτου τὸ πρόσωπον καὶ σέλας ἐκεῖθεν ὑπὲρ ἀστραπὴν ἐκπεμπόμενον, ἀντι‐ βλέπειν οὐκ εἴα τοὺς ἐντυγχάνοντας, ἀλλ’ ἢ ἑτέρωσε τὰ πρόσωπα τρέπειν ἢ τοὺς ὀφθαλμοὺς μύειν ἠνάγκαζε. καὶ τούτου χάριν ἐχρῆτο | |
| 10 | τῷ προκαλύμματι τῷ λαῷ διαλεγόμενος· πρὸς δὲ τὸν Θεὸν ἐπιστρέ‐ φων, γυμνὸν εἶχε τὸ πρόσωπον· οὕτως ἰουδαῖοι τῷ τοῦ νόμου προ‐ σέχοντες γράμματι, τὴν μὲν δόξαν οὐχ ὁρῶσι, μόνον δὲ τὸ κάλυμμα βλέπουσι. τῇ δὲ τοῦ παναγίου πνεύματος χάριτι προσιόντες, ἀπαλλά‐ σσονται μὲν τοῦ προκαλύμματος, θεωροῦσι δὲ τὴν δόξαν ἧς Μωϋ‐ | |
| 15 | σῆς ἐνεπλήσθη. τοῦτο γὰρ καὶ ὁ μακάριος λέγει Παῦλος· «ἡμεῖς δὲ πάντες ἀνακεκαλυμμένῳ προσώπῳ τὴν δόξαν Κυρίου κατοπτριζόμενοι, τὴν αὐτὴν εἰκόνα μεταμορφούμεθα ἀπὸ δόξης εἰς δόξαν, καθάπερ ἀπὸ Κυρίου πνεύματος». ὥσπερ γὰρ τὰ διειδῆ κάτοπτρα | |
| 20 | τῶν εἰσορώντων τοὺς τύπους ἐκμάττεται, οὕτως αἱ καθαραὶ καρδίαι τοῦ Θεοῦ τὴν δόξαν εἰσδέχονται. διὸ δὴ καὶ ὁ Κύριος ἔφη· «μακάριοι οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν Θεὸν ὄψον‐ ται», καὶ ὥσπερ ὁ Ἰούδας τὸν διάβολον εἰσδεξάμενος, τὴν ἐκείνου πονηρίαν ἐτύπωσεν ἐν ἑαυτῷ, οὕτως ὁ τῇ θείᾳ χάριτι προσιών, ταῖς ἐκεῖ‐ | |
| 25 | θεν φερομέναις μαρμαρυγαῖς καταυγάζεται, οὕτως ὁ ἐν σκότῳ καθήμενος | 150 |
151 | σκοτοειδὴς γίνεται, ὁ δὲ ἐν ἡλίῳ ἡλιοειδὴς καὶ φωτοειδής, οὕτως ὁ τῷ Θεῷ προσεδρεύων θεοειδεῖς δέχεται χαρακτῆρας. | |
| 3t | LXX | |
| 3 | Πόθεν εἶχον «τὰ ξύλα τὰ ἄσηπτα»; Σανίδες ἦσαν δεκαπήχεις· εἰκὸς τοίνυν ταύτας ἐσχηκέναι τοὺς εὐπορω‐ | |
| 5 | τέρους ἐξ Αἰγύπτου μετενεγκόντας, ἡνίκα ἐκεῖθεν ἐξῆλθον. τοὺς δὲ πολυ‐ τιμήτους λίθους καὶ τὸν χρυσὸν καὶ τὸν ἄργυρον καὶ τὸν χαλκόν, παρ’ αἰγυπτίων λαβόντες ἀπῆραν, κατὰ γὰρ τὴν θείαν ἐντολήν· «ᾔτησε γυνὴ παρὰ γείτονος καὶ συσκήνου αὐτῆς σκεύη ἀργυρᾶ καὶ χρυσᾶ καὶ ἱματισμόν, καὶ ἐσκύλευ‐ | |
| 10 | σαν τοὺς αἰγυπτίους». διὸ δὴ καὶ τὰ προσφερόμενα ἀπαρ‐ χὰς προσηγόρευσεν ὁ τῶν ὅλων Θεὸς ὡς ἀκροθίνια σκύλων. | |
| 12t | LXXI | |
| 12 | Ποίου χαρίσματος οἱ περὶ τὸν Βεσελεὴλ ἔτυχον; Σοφίας ἀρχιτεκτονικῆς. ἔστι γὰρ σοφία ὑφαντικὴ καὶ σοφία γεωργικὴ καὶ σοφία ἰατρική. ἕκαστον δὲ τούτων δῶρον Θεοῦ, εἰς χρῆσιν τοῖς ἀν‐ | |
| 15 | θρώποις δεδωρημένον. | |
| 16t | LXXII | |
| 16 | Διὰ τί τῇ νουμηνίᾳ τοῦ πρώτου μηνὸς στῆσαι τὴν σκηνὴν προσέταξεν ὁ Θεός; | |
| Ἐπειδὴ κατὰ τοῦτον τὸν καιρὸν τὴν κτίσιν ἐδημιούργησε, καὶ μαρτυρεῖ | 151 | |
152 | τῷδε τῷ λόγῳ τῶν δένδρων ἡ βλάστησις· «βλαστησάτω, γάρ φησιν, ἡ γῆ βοτάνην χόρτου, σπεῖρον σπέρμα κατὰ γένος καὶ καθ’ ὁμοιότητα, καὶ ξύλον κάρ‐ πιμον ποιοῦν καρπόν, οὗ τὸ σπέρμα αὐτοῦ ἐν | |
| 5 | αὐτῷ εἰς ὁμοιότητα κατὰ γένος ἐπὶ τῆς γῆς». ἀρχομένου δὲ τοῦ ἔαρος, καὶ οἱ λειμῶνες ἀνθοῦσι καὶ κυμαίνει τὰ λήϊα καὶ τὰ δένδρα φύει καρπόν. διά τοι τοῦτο καὶ τὸν Ἰσραὴλ κατὰ τουτονὶ τὸν καιρὸν ἠλευθέρωσε τῆς αἰγυπτίων δουλείας· καὶ τῇ ἁγίᾳ παρθένῳ Γαβριὴλ ὁ ἀρχάγγελος ἐκόμισε τῶν παραδόξων ὠδίνων τὰ εὐαγγέλια. | |
| 10 | κατὰ τοῦτον τὸν καιρὸν καὶ ὁ δεσπότης Χριστὸς τὸ σωτήριον ὑπέμεινε πάθος. μάλα τοίνυν εἰκότως τῇ μίᾳ τοῦ πρώτου μηνὸς στῆναι τὴν σκηνὴν ὁ τῶν ὅλων δεσπότης Θεὸς προσέταξε· καὶ ὅτι τοῦ κόσμου παντὸς ἐκτύ‐ πωμα ἦν· καὶ ἵνα εὐτρεπίσῃ πρὸς τὴν τοῦ Πάσχα ἑορτήν, ἣν πρώτην ἐπιτελεῖν νόμος ἦν ἰουδαίοις. τότε δὲ καὶ πρῶτον ταύτην ἔμελλον ἑορτά‐ | |
| 15 | ζειν τὴν ἑορτὴν ἐν τῇ ἐρήμῳ. δεύτερον γὰρ ἦν ἔτος μετὰ τὴν τῆς δουλείας | |
| ἀπαλλαγήν. | 152 | |
153(1t) | QUAESTIONES IN LEVITICUM | |
| 2t | I | |
| 1 | Τίνος ἕνεκα τὰς θυσίας προσφέρεσθαι προσέταξεν ὁ Θεός; Πολλαχοῦ μὲν ἡμῖν εἴρεται περὶ τούτων, κἀν τοῖς πρὸς ἕλληνας συγγε‐ γραμμένοις κἀν τοῖς πρὸς τὰς αἱρέσεις, καὶ μέντοι κἀν τοῖς πρὸς τοὺς μά‐ γους. πρὸς δὲ τούτοις κἀν ταῖς τῶν προφητῶν ἑρμηνείαις, καὶ τοῖς τῶν | |
| 5 | ἀποστόλων ὑπομνήμασιν. ἐρῶ δὲ ὅμως κἀνταῦθα ἐν κεφαλαίῳ, ὅτι μὲν ἀνενδεὴς ὁ Θεός, οὐκ οἶμαι οὐδὲ τοὺς ἄγαν ἀντερεῖν ἀνοήτους. ὅτι δὲ καὶ τὰς τοιαύτας οὐ προσίεται θυσίας, διὰ τῶν πλείστων ἐδίδαξε προφη‐ τῶν. ἐπειδὴ δὲ χρόνον συχνὸν ἐν Αἰγύπτῳ διατετελεκὼς ὁ λαὸς θύειν δαίμοσιν ἐδιδάχθη, συνεχώρησε τὰς θυσίας, ἵνα τῆς δεισιδαιμονίας ἐλευ‐ | |
| 10 | θερώσῃ. ὅτι γὰρ ταύταις ἔχαιρον, μαρτυρεῖ τὰ περὶ τὸν μόσχον γεγε‐ νημένα· τοῦτο καὶ διὰ Ἰεζεκιὴλ τοῦ προφήτου δεδήλωκεν· «εἶδόν σε, γάρ φησι, πεφυρμένην ἐν τῷ αἵματί σου καὶ εἶπόν σοι· ἐν τῷ αἵματί σου ζωή, πληθύνου». λέγει δὲ ὅτι θεασάμενός σε τῷ τῶν θυσίων αἵματι χαίρουσαν, συνεχώρησά | |
| 15 | σοι τῆς τοιαύτης ἀπολαύειν ἐπιθυμίας. πρὸς δὲ τούτοις καὶ ἕτερον αὐ‐ | |
| τοῖς ἀλεξίκακον διὰ τούτου κατεσκεύασε φάρμακον· θύεσθαι γὰρ αὐτῷ | 153 | |
154 | προσέταξε τὰ παρ’ αἰγυπτίων θεοποιούμενα· ἀπὸ μὲν τῶν τετραπόδων, μόσχον καὶ τράγον καὶ πρόβατον· ἀπὸ δὲ τῶν πτηνῶν, τρυγόνα καὶ περιστερῶν νεοττούς. οὐκ ἀγνοοῦμεν οὖν, ὅτι καὶ ἄλλα πάμπολλα ἐθεο‐ ποίουν αἰγύπτιοι, ἀλλὰ τῶν θεοποιουμένων τὰ ἡμερώτερα ταῖς θυσίαις | |
| 5 | ἀπένειμε· τὰ ἄλλα δὲ ἀκάθαρτα προσηγόρευσεν, ἵνα τὰ μὲν ὡς ἀκάθαρτα βδελυττόμενοι μὴ θεοποιήσωσι, τὰ δὲ ὡς θύοντες μὴ θεοὺς ὑπολάβωσιν· ἀλλὰ μόνον προσκυνῶσι τὸν ᾧ ταῦτα προσφέρεται. ἐπειδὴ δὲ οἱ μὲν ἦσαν ἐν εὐπορίᾳ χρημάτων, οἱ δὲ πενίᾳ συζῶντες τοῖς μὲν μόσχον προσ‐ φέρειν ἢ ἀρνίον ἢ αἶγα προσέταξε· τοῖς δὲ δύο τρυγόνας ἢ δύο νεοττοὺς | |
| 10 | περιστερῶν· τοῖς δέ γε πενεστάτοις, σεμίδαλιν ὀλίγην ἀναμεμιγμένην ἐλαίῳ. σύμμετρα γὰρ τῇ δυνάμει νομοθετεῖ, τούτων τὰ μὲν δῶρα προση‐ γόρευσεν, ὡς οὐκ ἐκ νομικῆς ἀνάγκης, ἀλλ’ ἐκ φιλοθέου προσφερόμενα γνώμης, τὰς δὲ θυσίας σωτηρίου· δηλοῖ δὲ τοὔνομα ἀρρωστίας ἢ χαλεπῶν τινων ἑτέρων ἀπαλλαγήν. προσεφέροντο δὲ καὶ ὑπὲρ ἁμαρτίας καὶ πλημ‐ | |
| 15 | μελείας καὶ ἀγνοίας ἱερουργίαι. δηλοῖ δὲ ἡ μὲν ἁμαρτία νόμου τινὸς παρά‐ βασιν ἐθελούσιον· ἡ δὲ πλημμέλεια, τὴν ἐκ περιστάσεώς τινος γεγενη‐ μένην παρανομίαν. συνέβαινε γάρ τινα παρὰ γνώμην ἢ λεπρῷ πελάσαι ἢ νεκρῷ ἢ γονορρύει, ἡ δὲ ἄγνοια σαφῆ τὴν ἑρμηνείαν ἔχει· οὐ γὰρ πάντες ἅπαντας τοὺς νόμους ἠπίσταντο. τὰ μὲν γὰρ τῆς ψυχῆς ἁμαρτήματα | |
| 20 | καὶ ἡ φύσις ἐδίδασκε. ταῦτα δέ γε, ἃ μόνοις ἥρμοττεν ἰουδαίοις, διδασκά‐ λων ἐδεῖτο. καὶ τούτων δὲ τῶν θυμάτων τὰ μὲν ὁλοτελῆ κατεκαίετο· τῶν δὲ σμικρά τινα μόρια, ὁ τῆς κοιλίας ἐπίπλους καὶ οἱ νεφροὶ καὶ τὸ ἐπικεί‐ μενον αὐτοῖς στέαρ καὶ τοῦ ἥπατος ὁ λοβός. εἴρηται δὲ ἡμῖν τίνων ταῦτα δηλωτικά. ἡ δὲ ὑπὲρ ἁμαρτίας προσφερομένη θυσία, δίχα ἐλαίου καὶ | |
| 25 | λιβανωτοῦ προσεφέρετο. οὐ γὰρ ἔχουσι τοῦ φωτὸς τὴν τροφὴν οἱ ἐν σκότει τῆς ἁμαρτίας καθήμενοι· οὐδὲ τὸ ἱλαρόν, οἱ στένειν ὀφείλοντες· κατὰ γὰρ | |
| τὸν προφήτην «τὸ πρόσωπον ἱλαρύνει τὸ ἔλαιον»· | 154 | |
155 | οὐδὲ τὸ εὐῶδες, οἱ τῆς πονηρίας 〈μὴ〉 ἀφιέντες τὴν δυσοσμίαν. ἐπειδὴ δὲ »σκιὰν εἶχε τῶν μελλόντων» ὁ νόμος, καὶ οὐκ αὐτὴν τὴν εἰκό‐ να τῶν πραγμάτων, κατὰ τὸν θεῖον ἀπόστολον καὶ ὑποδείγματι καὶ σκιᾷ τῶν ἐπουρανίων λατρεύειν ἔφη τοὺς ἐν τῷ νόμῳ· οὐκ ἀπὸ τρόπου νομίζω | |
| 5 | τι δρᾶν, ταῖς τῶν ἀλόγων ἱερείων διαφοραῖς ἐοικέναι λέγων τοὺς ἑαυτοὺς τῷ Θεῷ προσφέροντας, οἱ μὲν γὰρ τὸν ἀκτήμονα καὶ ἀφρόντιδα ἀσπαζό‐ μενοι βίον, ὅλους ἑαυτοὺς ἀφιεροῦσι τῷ τῶν ὅλων Θεῷ, καὶ σφᾶς αὐτοὺς ἀποφαίνουσιν ὁλοκαύτωμα τε καὶ ὁλοκάρπωμα· οὐδὲν τῷ παρόντι κατα‐ λείποντες βίῳ, ἀλλ’ εἰς τὴν ἀγήρω πάντα μετατιθέντες ζωήν. οἱ δὲ τούτων | |
| 10 | ἐλάττους, τὰ μὲν τῷ θυσιαστηρίῳ, τὰ δὲ τοῖς ἱερεῦσι, τὰ δὲ λοιπὰ τῇ τοῦ σώματος ἀπονέμουσι χρείᾳ. καὶ οἱ μὲν προσφέρουσι τῶν προβάτων τὴν ἐπιείκειαν· οἱ δὲ τοῖς εὐπειθέσι μόσχοις παραπλησίως, φέρουσιν ἀσ‐ πασίως τὸν χρηστὸν τοῦ Κυρίου ζυγόν· ἄλλοι δέ τινες τὰς αἶγας μιμού‐ μενοι, οἷόν τι γάλα, τοῖς δεομένοις παρέχουσι τῆς χρείας τὰ περιττὰ κατὰ | |
| 15 | τὴν ἀποστολικὴν νομοθεσίαν τὴν λέγουσαν· «τὸ ὑμῶν περίσ‐ σευμα εἰς τὸ ἐκείνων ὑστέρημα». οἱ δὲ προσκομί‐ ζουσι τῶν τρυγόνων τὸ σῶφρον, καὶ φεύγουσιν ὡσαύτως τοῦ δευτέρου γάμου τὴν ζεύγλην· οἱ δὲ ἁπλότητι καὶ ἀκακίᾳ κοσμοῦσι τὴν γνώμην, μιμούμενοι τοὺς τῶν περιστερῶν νεοττούς. οὐδὲ γὰρ τελείας θύεσθαι ταύτας | |
| 20 | ἐνομοθέτησεν· ἐπειδὴ τόδε τὸ ζῷον περὶ τὰς μίξεις θερμότατον· ἀλλὰ τού‐ των τοὺς νεοττοὺς ἀκακίᾳ μὲν χρωμένους, συμπλοκῆς δὲ οὐ γεγευμένους. τὰ μέντοι πτηνὰ οὔτε ὁ πατριάρχης διεῖλεν, οὔτε ὁ νομοθέτης διαιρεθῆναι κελεύει, οἱ γὰρ πτηνοὶ τὴν διάνοιαν ἐξ ὅλης καρδίας ἀγαπῶντες τὸν Θεόν, οὐ διαιροῦσιν αὐτὴν εἰς τὰ γήϊνα καὶ οὐράνια, ἀλλ’ ὅλην ἀναπέμπουσιν | |
| 25 | ἄνω. οὕτω τὰ περὶ τῶν θυσιῶν νοοῦντες, εὑρήσομεν καὶ τῇ τῶν ἰουδαίων | |
| ἀσθενείᾳ τὸν περὶ τούτων νόμον ἁρμόδιον· καὶ τῇ εὐαγγελικῇ τελειότητι | 155 | |
156 | τὴν τοιαύτην νομοθεσίαν οὐ περιττήν. οὕτω δὲ ταῦτα νοεῖν καὶ ὁ θεῖος ἡμᾶς ἐξεπαίδευσε Παῦλος· τεθεικὼς γὰρ τὸν περὶ τῶν βοῶν νόμον, ὃς ἀπαγορεύει τοὺς βοῦς ἀλοῶντας κημοῦν, ἐπήγαγε· «μὴ τῶν βοῶν μέλει τῷ Θεῷ; ἢ δι’ ἡμᾶς πάντως λέγει· δι’ | |
| 5 | ἡμᾶς γὰρ ἐγράφη, ὅτι ἐπ’ ἐλπίδι ὀφείλει ὁ ἀρο‐ τριῶν ἀροτριᾶν καὶ ὁ ἀλοῶν τῆς ἐλπίδος αὐτοῦ μετέχειν ἐπ’ ἐλπίδι». οὐκοῦν τοῦ νόμου τὸ μὲν αἰσθη‐ τὸν καὶ ἐπιπόλαιον, ἰουδαίοις κατάλληλον, τὸ δὲ πνευματικὸν τοῖς τὴν εὐαγγελικὴν πολιτείαν ἀσπαζομένοις. ἰστέον δὲ καὶ τοῦτο, ὡς τὰ μὲν | |
| 10 | ὁλοκαυτούμενα ἄρσενα ἦν· ἀνδρῶν γὰρ ἡ τελειότης· τὰ δὲ περὶ ἁμαρτίας θυόμενα, θήλεα· ἀσθενοῦντος γὰρ τοῦ ἐν ἡμῖν ἡγεμονικοῦ, τὰ πάθη κρατεῖ. ἐπισημήνασθαι δὲ καὶ τοῦτο δεῖ, ὡς ὑπὲρ ἁμαρτίας οὐκ ἀμνοί, ἀλλὰ χίμα‐ ροι προσεφέροντο. δηλοῖ δὲ τοῦτο καὶ ὁ δεσπότης Χριστὸς ἐν τοῖς ἱεροῖς εὐαγγελίοις, τοὺς μὲν δικαίους ἀμνοῖς, τοὺς δὲ ἁμαρτωλοὺς ἐρίφοις ἀπει‐ | |
| 15 | κάσας. προσεφέρετο δὲ καὶ ἀπὸ τῶν πετεινῶν ὁλοκαυτώματα· πρόκειται γὰρ καὶ τοῖς πενομένοις ὁ τέλειος καὶ φιλόσοφος βίος. ὥσπερ δὲ τῶν τετρα‐ πόδων οὔτε τὸ δέρμα οὔτε ἡ κόπρος τῷ Θεῷ προσεφέρετο, οὕτω καὶ τῶν πτηνῶν ὁ πρόλοβος, καὶ τὰ πτίλα, πόρρω τῆς παρεμβολῆς ἐξεβάλλετο· καὶ οὐδὲ ταῦτα ὡς ἔτυχεν ἐρρίπτετο, ἀλλ’ ἐν καθαρῷ τινι χωρίῳ ᾧ καὶ τοῦ βω‐ | |
| 20 | μοῦ τὴν κόνιν ἐνέβαλλον· «πρόλοβον» δὲ ὁ Θεοδοτίων τὴν «φύσαν» ἐκάλεσεν· Ἀκύλας δὲ «τὴν σιτίζουσαν». ἐκείνη γὰρ τὴν τροφὴν δε‐ χομένη τῷ λοιπῷ σώματι χορηγεῖ· ὅθεν καὶ οἱ ἑβδομήκοντα «πρόλοβον» αὐτὴν προσηγόρευσαν, ἅτε δὴ προσλαμβάνουσαν τὴν τροφήν. ἐπισημήνα‐ σθαι δὲ προσήκει, ὡς καὶ τὴν προσφερομένην σεμίδαλιν, καὶ τοὺς κλιβανίτας | |
| 25 | ἄρτους καὶ τοὺς ἐσχαρίτας καὶ τὰ ἀπὸ τηγάνου λάγανα, θυσίαν καλεῖ, ψυχαγωγῶν τῷ ὀνόματι τοὺς πενίᾳ συζῶντας, ἵνα μὴ δυσχεραίνωσιν | |
| ὡς ζῴων σπανίζοντες. ἐπισημαντέον δὲ καὶ τοῦτο, ὡς τὸν προσφέροντα | 156 | |
157 | ζῷον ἄνθρωπον ὀνομάζει· «ἄνθρωπος, γάρ φησιν, ἐξ ὑμῶν, ὃς ἐὰν προσφέρῃ δῶρον τῷ Κυρίῳ, ἀπὸ τῶν πτηνῶν, ἀπὸ τῶν βοῶν, ἢ ἀπὸ τῶν προβάτων προσοίσεται αὐτό». τὸν δὲ σεμίδαλιν προσκομίζοντα ψυχὴν | |
| 5 | καλεῖ· «ἐὰν γὰρ ψυχή, φησί, προσφέρῃ δῶρον θυ‐ σίαν τῷ Κυρίῳ, σεμίδαλις ἔσται τὸ δῶρον αὐ‐ τοῦ». ὁ λογικὸς γὰρ τὸ ἄλογον προσφέρει· ἡ δὲ ψυχὴ τὸ ἄψυχον. ἀπαγορεύει δὲ ζυμίτας ἄρτους προσφέρεσθαι, δι’ ἣν ἔφην αἰτίαν· οὐδὲν γὰρ ἔχειν δεῖ τῆς αἰγυπτιακῆς πολιτείας. ἀπαγορεύει καὶ μέλι προσ‐ | |
| 10 | φέρεσθαι τῷ βωμῷ· καί τινες μέν φασιν, ὡς τῆς μελίττης καὶ ἀκα‐ θάρτοις τόποις ἐφιζανούσης, καὶ πάντοθεν ἀθροιζούσης τῆς μελι‐ τουργίας τὰς ἀφορμάς· τινὲς δὲ διδάσκεσθαι ἡμᾶς εἰρήκασιν, ἐξ οἰ‐ κείων πόνων τὰς θυσίας ἐπιτελεῖν, κατὰ τὴν τοῦ Σολομῶντος παραί‐ νεσιν τὴν λέγουσαν «τίμα τὸν Κύριον ἀπὸ σῶν δι‐ | |
| 15 | καίων πόνων, καὶ ἀπάρχου αὐτῷ ἀπὸ σῶν καρ‐ πῶν δικαιοσύνης». ὁ δὲ τῆς μελίττης καρπὸς οὐχ ἡμέτερος, φησίν, πόνος ἀλλ’ οὗτος ὁ λόγος οὐκ ἔχει τὸ ἀκριβές. καὶ γὰρ ἡ μελιτουρ‐ γία τῶν ἀνθρώπων φιλοπονία. οἱ μὲν γὰρ γηπονίας, οἱ δὲ προβατείας φροντίζουσι· καὶ οἱ μὲν ἐμπορίας, οἱ δὲ μελιτουργίας. οἶμαι τοίνυν, διὰ | |
| 20 | μὲν τῆς ζύμης, τὴν παλαιότητα τῆς πονηρίας αἰνίττεσθαι· διὰ δὲ τοῦ μέλιτος, τὴν ἡδονὴν ἀπαγορεύεσθαι. τοῖς μέντοι ἱερεῦσι καὶ τὰς τούτων ἐκέλευσε προσφέρειν ἀπαρχάς· οὗτοι γὰρ τὰς ὑπὲρ τῶν ἡμετέρων ἁμαρ‐ τημάτων πρεσβείας προσφέρουσιν· ὅθεν διὰ τοῦ προφήτου ἔφη περὶ αὐτῶν· «ἁμαρτίας λαοῦ μου φάγονται». τοὺς δὲ | |
| 25 | ἅλας ἐπιβάλλεσθαι τοῖς ἱερείοις κελεύει, τὸ διακριτικὸν τῆς ψυχῆς διὰ τούτων σημαίνων. τούτου ἐστέρητο ἡ τοῦ Κάϊν θυσία διὸ ἤκουσε παρὰ τοῦ τῶν ὅλων Θεοῦ· «οὐκ ἂν ὀρθῶς προσενέγκῃς, ὀρθῶς | |
| δὲ μὴ διέλῃς». καὶ ὁ θεῖος ἀπόστολος νομοθετεῖ λέγων· «ὁ λό‐ | 157 | |
158 | γος ὑμῶν ἔστω πάντοτε ἅλατι ἠρτυμένος». καὶ ὁ Κύριος τοῖς ἀποστόλοις ἔφη· «ὑμεῖς ἐστε τὸ ἅλας τῆς γῆς· ἐὰν δὲ τὸ ἅλας μωρανθῇ, ἐν τίνι ἁλισθή‐ σεται»; ἀσινῆ δὲ καὶ ἄμωμα προσφέρειν ἅπαντα κελεύει τὰ θύματα | |
| 5 | καίτοι διάφορα ὄντα καὶ κατὰ διαφόρους προσφερόμενα τρόπους. διδάσ‐ κει δὲ διὰ τούτων τοὺς ἐν ἑκάστῃ πολιτείᾳ τὸ ἄμωμον ἔχειν. καὶ τοὺς παρθενίαν ἀσπαζομένους κατὰ τοὺς ταύτης πολιτεύεσθαι νόμους· τοὺς τοῦ γάμου τὸν ζυγὸν αἱρουμένους, τῇ πρὸς ἀλλήλους κοινωνίᾳ μὴ διαφ‐ θεῖραι τούτου τὴν ζεύγλην· τοὺς τὴν ἀσκητικὴν βιοτὴν προτιμῶντας, | |
| 10 | τὸν τῆς τελειότητος διαφυλάττειν κανόνα. καὶ συλλήβδην εἰπεῖν, τοὺς ἐν πλούτῳ, τοὺς ἐν πενίᾳ, τοὺς ἐν δουλείᾳ, τοὺς ἐν δυναστείᾳ, ἐν τοῖς οἰ‐ κείοις τάγμασι τὸ ἀλώβητον ἔχειν καὶ ἄμωμον. τῶν δὲ θυομένων, πλὴν τῶν ὁλοκαυτωμάτων, τὰ μὲν τῷ βωμῷ προσεφέρετο, τὰ δὲ τοῖς ἱερεῦσιν ἐδίδοτο· διὸ συμμερίζεσθαι αὐτοὺς τῷ θυσιαστηρίῳ ὁ θεῖος εἶπεν ἀπόσ‐ | |
| 15 | τολος. τὰ δὲ λοιπὰ τῶν κρεῶν τῇ τῶν προσφερόντων ἀπενέμετο χρείᾳ. τοῖς μέντοι ὁλοκαυτώμασιν ἐπετίθετο τὰ μερικῶς προσφερόμενα, οἷον οἱ νεφροὶ καὶ ἡ πιμελὴ καὶ ὁ τοῦ ἥπατος λοβός· ἐξ ἐνίων δὲ ἱερείων καὶ ἡ ὀσφύς, ἢ κατὰ τοὺς ἄλλους ἑρμηνευτὰς «ἡ κέρκος». ἐπειδὴ τοῖς ἐν ἀρετῇ τελείοις οἱ ἀτελεῖς χρώμεθα πρεσβευταῖς καὶ δι’ ἐκείνων τὰς ἡμετέρας | |
| 20 | προσφέρομεν προσευχάς. ἐπετίθει δὲ ὁ προσφέρων τῷ ἱερείῳ τὰς χεῖρας, οἱονεὶ τὰς ἑαυτοῦ πράξεις· τῶν γὰρ πράξεων αἱ χεῖρες δηλωτικαί· ὑπὲρ δὲ τούτων τὸ θῦμα προσέφερεν. αἵματος δὲ καὶ στέατος ἀπέχεσθαι κελεύει, καὶ ἀμφότερα τῷ θυσιαστηρίῳ διαγορεύει προσφέρεσθαι. τὸ μὲν γὰρ ζωῆς αἴτιον· τὸ δὲ ἀρετῆς δηλωτικόν· ἀμφότερα δὲ ἀνατιθέναι τῷ Θεῷ | |
| 25 | δικαιότατον. τὸν δὲ ἀρχιερέα νόμον τινὰ παραβεβηκότα, μόσχον ἄμωμον ἱερεύειν κελεύει· καὶ τῷ μὲν θυσιαστηρίῳ προσφέρειν ἃ προειρήκαμεν· τὰ δὲ κρέα καὶ τὸ δέρμα σὺν τῇ κόπρῳ, ἔξω τῆς παρεμβολῆς κατακαίειν. τοῦτο δὲ δηλοῖ τὸ τὴν ἁμαρτίαν ἀλλοτρίαν εἶναι τῶν ἱερῶν περιβόλων. | |
| καὶ παντὸς δὲ τοῦ λαοῦ τοιαύτην τινὰ παρανομίαν τετολμηκότος, τὴν | 158 | |
159 | ἴσην προσενεχθῆναι θυσίαν νενομοθέτηκε, διδάσκων ἡλίκον τῆς ἱερω‐ σύνης τὸ γέρας· ἀντίρροπον γὰρ αὐτὸ παντὸς τέθεικε τοῦ λαοῦ. τὸν δὲ ἄρχοντα παραβάντα τινὰ νόμον, οὐ μόσχον ἀλλὰ χίμαρον, τουτέστιν ἔριφον ἐνιαυσιαῖον προσενεγκεῖν διηγόρευσε. τοσοῦτον ἀποδεῖ τῆς ἀρ‐ | |
| 5 | χιερατικῆς ἀξίας ὁ τὴν σωματικὴν πεπιστευμένος ἀρχήν, τὸν δὲ μήτε ἱερέα ὄντα, μήτε ἄρχοντα, ἡμαρτηκότα δὲ χίμαιραν θῦσαι προσέταξε. πρόσφορον γὰρ τῷ μὲν ἄρχοντι τὸ ἄρρεν, τῷ δὲ ἀρχομένῳ τὸ θῆλυ, ὡς ἐν τοῖς πρόσθεν εἰρήκαμεν. τὸν δέ γε ἢ ἀκαθάρτου τινὸς τῶν ἀπειρημένων ἁψάμενον, ἤ τινος ὀμωμοκότος ἀκούσαντα καὶ τὸν παραβεβηκότα τὸν | |
| 10 | ὅρκον μὴ διελέγξαντα ἢ αὐτὸν ὑποσχόμενον τὶ πράξειν, ἢ τῷ Θεῷ τι προσοίσειν καὶ ὅρκῳ τὴν ὑπόσχεσιν βεβαιώσαντα, τὸ δὲ ἔργον μὴ ἐπι‐ θέντα τῷ λόγῳ· πρῶτον ἐξαγορεῦσαι τὴν ἁμαρτίαν κελεύει, ἔπειτα προσ‐ ενεγκεῖν ἢ ἀμνάδα, ἢ χίμαιραν καὶ τούτῳ τῷ τρόπῳ τὸν Θεὸν ἱλεώσασθαι. εἰ δὲ πένης ᾖ, ἢ δύο τρυγόνας κελεύει προσενεγκεῖν, ἢ δύο νεοττοὺς περισ‐ | |
| 15 | τερῶν. εἰ δὲ μηδὲ τούτων εὐποροίη, μικρὰν σεμίδαλιν ἐλαίου δίχα καὶ λιβανωτοῦ προσκομίσαι. τὸ γὰρ ἔλαιον ἱλαρότητος δηλωτικόν· ὁ δὲ λιβανωτὸς εὐωδίας· ἀμφοτέρων δὲ ἡ ἁμαρτία γεγύμνωται. μάλα δὲ ἁρ‐ μοδίως τὸ ἅψασθαι ἀκαθάρτου καὶ τὸ κρύψαι τοῦ ὀμωμοκότος καὶ ψευσα‐ μένου τὴν ἁμαρτίαν συνέζευξεν. καὶ γὰρ ὁ καθαρὸς ἁπτόμενος ἀκαθάρτων | |
| 20 | μολύνεται· καὶ ὁ μὴ ὀμόσας ψευσαμένῳ κοινωνεῖ τῆς ἁμαρτίας μὴ διελέγ‐ χων τὸ ψεῦδος· ἄξιον δὲ θαυμάσαι τοῦ δεσπότου τὴν ἀγαθότητα, ὅτι τὸν ἐπαγγειλάμενόν τι προσενεγκεῖν καὶ ὅρκῳ τὴν ἐπαγγελίαν κυρώσαν‐ τα, τῷ ἔργῳ δὲ μὴ πληρώσαντα, οὔτε ὡς ἀχάριστον, οὔτε ὡς ἐπίορκον | |
| τιμωρεῖται, ἀλλὰ μικρᾷ θεραπεύει ζημίᾳ. | 159 | |
160(1t) | II | |
| 1 | Τί ἐστι, «ψυχὴ ἐὰν λάθῃ αὐτὴν λήθη καὶ ἁμάρτῃ ἀκουσίως ἀπὸ τῶν ἁγίων Κυρίου»; Συνέβαινε πολλάκις ἀσχολίᾳ τινὰ περιπεσόντα μὴ προσενεγκεῖν εἰς και‐ ρὸν τὰ τῷ Θεῷ ἀφιερωμένα, οἷον τὰ πρωτότοκα ἢ τὰς ἀπαρχὰς ἢ τὰς | |
| 5 | ἐπαγγελίας. τὸν ταύτῃ τοίνυν περιπεπτωκότα τῇ πλημμελείᾳ μείζονι ὑπο‐ βάλλει ζημίᾳ. κελεύει γὰρ αὐτὸν πρότερον ἐκτίσαι τὸ θεῖον ὄφλημα, τῆς ἀξίας τιμῆς τὸ πέμπτον προστεθεικότα· εἶθ’ οὕτως ὑπὲρ τῆς πλημμελείας κριὸν πεντήκοντα σίκλων ἄξιον προσενεγκεῖν εἰς ἱερουργίαν, καὶ οὕτως λαβεῖν τῆς ἁμαρτίας τὴν ἄφεσιν. ταῦτα καὶ τὰ τούτοις ὅμοια περὶ τῶν | |
| 10 | ἀκουσίως ἡμαρτηκότων νομοθετήσας, κελεύει καὶ τοὺς ἑκόντας ἡμαρτη‐ κότας καὶ ἢ παρακαταθήκην δεξαμένους καὶ ψευσαμένους ἢ ἀδικίᾳ τινὶ χρησαμένους καὶ ὅρκῳ ψευδεῖ τὴν ἁμαρτίαν αὐξήσαντας, πρῶτον ἀπο‐ δοῦναι τοῖς ἠδικημένοις ἃ παρανόμως ἀφείλαντο καὶ προσθεῖναι τῷ κε‐ φαλαίῳ τὸ πέμπτον· εἰθ’ οὕτω κριὸν προσενεγκεῖν καὶ τὸν Θεὸν ἱλεώσασ‐ | |
| 15 | θαι. τοῦτο καὶ ὁ μακάριος Ζακχαῖος πεποίηκεν· ἀπέδωκε γὰρ πρότερον ἅπερ ἠδίκησε τετραπλάσια· εἶθ’ οὕτως τὰ ἡμίση τῶν οἰκείων τοῖς πε‐ νομένοις διένειμεν. | |
| 18t | III | |
| 18 | Διὰ τί τοῦ ἱερέως τὴν θυσίαν ὁλοκαυτοῦσθαι προσέταξεν; Τέλειον εἶναι διδάσκων τὸν ἱερέα καὶ μὴ μερικῶς, ἀλλ’ ὅλον ἑαυτὸν ἀνα‐ | |
| 20 | θεῖναι τῷ τῶν ὅλων Θεῷ. | |
| 21t | IV | |
| 21 | Διὰ τί ἐν τῷ τόπῳ τῶν ὁλοκαυτωμάτων καὶ τὰς περὶ ἁμαρτίας θυσίας | |
| ἱέρευον; | 160 | |
161 | Εἰς ψυχαγωγίαν τῶν προσφερόντων· ἵνα γνῶσιν ὡς οὐκ εἰσὶ τῶν ἁγίων ἀλλότριοι διὰ μετανοίας ἰατρευόμενοι. διὰ τοῦτο καὶ ἅγια ἁγίων αὐτὰ προσηγόρευσεν. | |
| 4t | V | |
| 4 | Τί ἐστι, «πᾶς ὁ ἁπτόμενος τῶν κρεῶν αὐτῆς ἁγιασ‐ | |
| 5 | θήσεται»; Εὐλάβειαν αὐτοὺς διδάσκει, καὶ μετὰ δέους προσιέναι τοῖς θείοις κελεύει, καὶ πόρρω τῶν ἱερῶν ἑστάναι διαγορεύει· τὸν δὲ πελάζειν τολμῶντα, εἶτα τοῦ αἵματος ῥανίδα δεχόμενον, τῷ ναῷ προσεδρεύειν κελεύει, ὡς οὐκέτι ἑαυτοῦ κύριον ὄντα. προσεδρεύειν δέ, οὐχ ἱερουργοῦντα, ἀλλὰ τὴν | |
| 10 | ἄλλην λειτουργίαν ἐπιτελοῦντα. διὰ τοῦτο καὶ τὰ ἱμάτια τὰ τοῦ αἵματος ἐκείνου τὰς ῥανίδας δεχόμενα πλύνεσθαι κελεύει· τὰ δὲ σκεύη, εἰ μὲν χαλ‐ κᾶ εἴη, ἐπιμελῶς ἀποσμήχεσθαι· εἰ δὲ κεράμεα, συντρίβεσθαι. | |
| 13t | VI | |
| 13 | Διὰ τί μετὰ τρίτην ἡμέραν οὐ κελεύει τῶν ἱερείων ἐσθίειν, τῷ δὲ παραβαί‐ νοντι τὸν νόμον ἐπιφέρει ζημίαν, ἄθυτον εἶναι λέγων τὴν θυσίαν ἐκείνην; | |
| 15 | Βούλεται μὴ μόνους αὐτοὺς εὐωχεῖσθαι, ἀλλὰ καὶ τοῖς ἐνδεέσι τῶν κρεῶν μεταδιδόναι. τούτου χάριν τῇ πρώτῃ καὶ τῇ δευτέρᾳ ἡμέρᾳ, τῶν κρεῶν ἐκείνων μεταλαμβάνειν κελεύει· τὰ δὲ περιττεύοντα κατακαίεσθαι· ἵν’ ὑπὸ τῆς ἀνάγκης ταύτης ὠθούμενοι, κοινωνοὺς ἔχωσι τοὺς τῆς εὐωχίας πένητας. | |
| 20t | VII | |
| 20 | Διὰ τί τὸν γονορρυοῦς ἢ λεπροῦ ἢ θνησιμαίου ἢ ἄλλου τινὸς τῶν καλου‐ | 161 |
162 | μένων ἀκαθάρτων ἁψάμενον, ἀπαγορεύει τῶν τῆς θυσίας μεταλαμβάνειν κρεῶν; Διὰ τῶν σμικρῶν τούτων τὰ μεγάλα θεραπεύει παθήματα. εἰ γὰρ τὰ φυσικὰ μιαίνει κατὰ τὸν νόμον, πολλῷ μᾶλλον τὰ γνωμικά, ἃ κυρίως | |
| 5 | καλεῖται παράνομα. ὅτι δὲ ταῦτα τοῦτον ἔχει τὸν τρόπον, τὰ ἑξῆς μαρ‐ τυρεῖ. κελεύσας γὰρ πᾶν στέαρ τῷ θυσιαστηρίῳ προσφέρεσθαι, τῇ τῶν ἀνθρώπων χρείᾳ τὸ τῶν θνησιμαίων καὶ θηριαλώτων ἀφώρισε στέαρ. ἀκάθαρτα δὲ τὰ τοιαῦτα ὠνόμασεν· ἀκάθαρτος οὖν ἄρα ἦν καὶ ὁ τοιούτου γε ἁπτόμενος, δῆλον τοίνυν κἀντεῦθεν, ὡς ἄλλα δι’ ἄλλων νομοθετεῖ. | |
| 10t | VIII | |
| 10 | Διὰ τί αἵματι καὶ ἐλαίῳ καὶ τὴν ἀκοὴν τοῦ ἱερέως τὴν δεξιὰν ἔχρισε, καὶ τὴν χεῖρα τὴν δεξιὰν καὶ τὸν πόδα ὡσαύτως; Τύπος ταῦτα τῶν ἡμετέρων ἀγαθῶν· τὸ μὲν αἷμα τοῦ σωτηρίου αἵματος, τὸ δὲ ἔλαιον τοῦ παναγίου χρίσματος. ἡ δὲ δεξιὰ ἀκοὴ σύμβολον τῆς ἐπαινουμένης ὑπακοῆς· ἡ δὲ χεὶρ καὶ ὁ ποῦς, τῶν ἀγαθῶν πράξεων. | |
| 15 | διὰ γάρ τοι τοῦτο ἡ δεξιὰ καὶ ὁ δεξιὸς ἐχρίσθη. εἰσὶ γὰρ καὶ εὐώνυμοι πράξεις καὶ ὑπακοὴ βλαβερά. | |
| 17t | IX | |
| 17 | Πῶς νοητέον τὸ «πῦρ τὸ ἀλλότριον»; Ἐδίδαξεν ἡμᾶς ἡ ἱστορία, ὡς τῆς πρώτης ἐπιτελουμένης θυσίας, τῷ θείῳ πυρὶ κατηναλώθη τὰ ἱερεῖα. τοῦτο ἄσβεστον διαφυλαχθῆναι προσέτα‐ | |
| 20 | ξεν ὁ δεσπότης Θεός, καὶ νύκτωρ καὶ μεθ’ ἡμέραν ξύλα τῷ πυρὶ χορηγεῖσ‐ θαι· ἵνα μὴ χειροποίητον πῦρ ἀναμιγῇ τῷ θείῳ πυρί. ἐπειδὴ τοίνυν | |
| τοῦτον παρέβησαν τὸν νόμον Ναδὰβ καὶ Ἀβιούδ, τοῦ Ἀαρὼν οἱ παῖδες, | 162 | |
163 | καὶ πῦρ εἰσήνεγκαν χειροποίητον, τὸ θεῖον αὐτοὺς κατηνάλωσε πῦρ. ἡμεῖς δὲ παιδευόμεθα διὰ τούτων, μὴ σβεννύναι τὸ πνεῦμα, ἀλλ’ ἀναζω‐ πυρεῖν ἣν ἐλάβομεν χάριν· καὶ μηδὲν ἀλλότριον ἐπεισάγειν τῇ θείᾳ γραφῇ, ἀλλ’ ἀρκεῖσθαι τῇ διδασκαλίᾳ τοῦ πνεύματος, καὶ μυσάττεσθαι τὰς αἱρέ‐ | |
| 5 | σεις, ὧν οἱ μὲν μύθους τοῖς θείοις λογίοις προσέθεσαν· οἱ δὲ τοὺς δυσσε‐ βεῖς αὐτῶν λογισμοὺς τῆς γραφικῆς προετίμησαν διανοίας. | |
| 7t | X | |
| 7 | Διὰ τί τοὺς ἱερέας οἴνου κωλύει μεταλαμβάνειν; Οὐ παντάπασιν ἀπηγόρευσε τοῦτο, ἀλλὰ κατὰ τὸν τῆς λειτουργίας και‐ ρόν· κατὰ γὰρ διαδοχὰς ἐλειτούργουν, οἱ μὲν ἐν ταύταις ταῖς ἡμέραις, | |
| 10 | οἱ δὲ ἐν ἄλλαις. «νηφάλαιον» δὲ καὶ ὁ ἀπόστολος τὸν ἱερέα εἶναι κε‐ λεύει, καὶ τοὺς διακόνους «μὴ οἴνῳ πολλῷ προσέχοντας». καὶ τῷ Τιμοθέῳ γράφων, οἴνῳ ὀλίγῳ κεχρῆσθαι προσέταξε διὰ τὰς συχ‐ νὰς ἀσθενείας. τέλειον γὰρ εἶναι τὸν ἱερέα προσήκει, ὡς τὴν ὑπὲρ τοῦ λαοῦ πρεσβείαν πεπιστευμένον. αὐτίκα γοῦν Μωϋσῆς ὁ νομοθέτης, θεα‐ | |
| 15 | σάμενος τὸν περὶ τῆς ἁμαρτίας προσενεχθέντα χίμαρον ὁλοκαυτωθέντα παρὰ τὸν θεῖον νόμον, ὠργίσθη τῷ τε Ἐλεαζὰρ καὶ τῷ Ἰθαμὰρ λέγων· »διὰ τί οὐκ ἐφάγετε τὰ περὶ τῆς ἁμαρτίας ἐν τόπῳ ἁγίῳ, ὅτι ἅγια ἁγίων ἐστίν; τοῦτο ἔδω‐ κεν ὑμῖν Κύριος φαγεῖν, ἵν’ ἀφέλητε τὴν ἁμαρ‐ | |
| 20 | τίαν τῆς συναγωγῆς, καὶ ἐξιλάσησθε περὶ αὐ‐ τῶν ἔναντι Κυρίου»; διδασκόμεθα δὲ πάλιν ἐντεῦθεν, ὡς τὰ παρὰ τοῦ λαοῦ προσφερόμενα ἐσθίοντες, καὶ μὴ ἐννόμως ζῶντες, μηδὲ σπουδαίως τὰς ὑπὲρ τούτων προσφέροντες προσευχάς, δίκας ὑπέχομεν τῷ Θεῷ. τοῦτο αἰνιττόμενος ὁ δεσπότης Θεός, διὰ τοῦ προφήτου ἔφη· | |
| 25 | »ἁμαρτίας λαοῦ μου φάγονται». | 163 |
164(1t) | XI | |
| 1 | Τί σημαίνει τὸ διχηλοῦν καὶ μηρυκώμενον; Τὸ μὲν διχηλοῦν οἶμαι δηλοῦν τὴν τῶν ἀγαθῶν πράξεων καὶ τὴν τῶν ἐναντίων διάκρισιν· πρὸς δὲ τούτῳ, τὸ μὴ μόνον τῷ παρόντι βίῳ ζῇν, ἀλλὰ καὶ τῷ μέλλοντι· καὶ τούτῳ μὲν ἀπονέμειν τὰ ἀναγκαῖα, ἐκείνῳ | |
| 5 | δὲ πάντα, τουτέστι καὶ τὴν ψυχὴν καὶ τὸ σῶμα καὶ τὰ περὶ τὸ σῶμα. τὸ δὲ μηρυκώμενον τὴν τῶν θείων λογίων σημαίνει μελέτην. ὥσπερ γὰρ τὸ πρόβατον, καὶ τὰ τούτῳ προσόμοια διηνεκῶς ἀναπεμπάζεται τὴν τροφήν, οὕτως ὁ ἐμμελὴς καὶ φιλόθεος πρὸς τὸν τῶν ὅλων βοᾷ Θεόν· »ὡς ἠγάπησα τὸν νόμον σου, Κύριε, ὅλην τὴν | |
| 10 | ἡμέραν μελέτη μού ἐστιν». καθάπερ δὲ τῶν ζῴων τὰ μὲν διχηλεῖ καὶ τὴν τροφὴν ἀναπεμπάζεται, τὰ δὲ οὐδέτερον αὐτῶν ποιεῖ, ὡς ὄνος καὶ ἡμίονος καὶ ἵππος καὶ τὰ θηρία· ἀλλὰ δὲ διχηλεῖ μὲν οὐκ ἀναπεμπάζεται δὲ τὴν τροφὴν ὥσπερ ὗς· ἕτερα δὲ μηρυκᾶται μὲν οὐ διχηλεῖ δέ, ὡς κάμηλος καὶ λαγωός· οὕτως ἔστι καὶ παρὰ τοῖς ἀνθρώ‐ | |
| 15 | ποις εὑρεῖν, τοὺς μὲν τελείους, καὶ τῶν θείων λογίων τὴν μελέτην ἀσπα‐ ζομένους, καὶ τὴν ἀρετὴν ἐπιμελῶς μετιόντας· τοὺς δὲ ἀτελεῖς, τὰ μὲν θεῖα λόγια διὰ τῆς γλώττης προσφέροντας, διχηλεῖν δὲ οὐκ ἀνεχομένους, καὶ τῇ καμήλῳ προσεοικότας· τινὰς δὲ τῶν τῆς εὐσεβείας οὐδέπω γεγευ‐ μένους, τὰ μὲν θεῖα λόγια μὴ προσιεμένους, ἔργων δὲ ἀξιεπαίνων φροντί‐ | |
| 20 | ζοντας· ἄλλους δὲ καὶ πίστεως ἐρήμους καὶ πράξεως ἀγαθῆς παντελῶς γεγυμνωμένους. τῶν δὲ ἐνύδρων καθαρὰ εἶναι λέγει τὰ λεπίδας ἔχοντα καὶ πτερύγια· ταῦτα γὰρ ἄνω τοῖς ὕδασιν ἐπινήχεται. τὰ γὰρ οὐ τοιαῦ‐ τα κάτω περὶ τὴν ἰλὺν καλινδεῖται. καθαροὶ τοίνυν κἀν τοῖς λογικοῖς, οἱ | |
| μὴ τοῖς γηΐνοις προστετηκότες, ἀλλὰ τὰ πτερὰ τῆς πίστεως ἔχοντες, | 164 | |
165 | καὶ τῇ τῆς ἀρετῆς πεφραγμένοι σκέπῃ. ὅπερ γάρ ἐστιν ἡ λεπὶς τοῖς ἰχθύσι, τοῦτο τοῖς ἀνθρώποις ἡ τῆς ἀρετῆς πανοπλία· καὶ ὅπερ ἐκείνοις τὰ πτε‐ ρύγια, τοῦτο τοῖς ἀνθρώποις ἡ πίστις. ταῦτα δὲ ἡμῖν ὁ μακάριος περιτί‐ θησι Παῦλος, τὰ πτερὰ λέγων τῆς χάριτος καὶ τὰ ὅπλα τοῦ πνεύματος, | |
| 5 | τῶν δὲ πτηνῶν ἀκάθαρτα εἶναι, φησί, τὰ ἁρπακτικὰ καὶ νεκροβόρα, καὶ τὰ τῷ σκότει χαίροντα· διδάσκων ἡμᾶς καὶ πλεονεξίας ἀπέχεσθαι, καὶ τὴν δυσώδη τῆς ἁμαρτίας τροφὴν ἀποστρέφεσθαι, καὶ τὸ σκότος μισεῖν. ὅτι δὲ οὐκ ἀπὸ τρόπου ταῦθ’ οὕτως ἔχειν νενοήκαμεν, μαρτυρεῖ τῶν πράξεων ἡ ἱστορία· «εἶδε, γάρ φησιν, ὁ μακάριος Πέτρος σιν‐ | |
| 10 | δόνα τέσσαρσιν ἀρχαῖς καθιεμένην, ἐν ᾗ ἦν πάντα τὰ τετράποδα τῆς γῆς, καὶ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ· καὶ ἤκουσε φωνῆς λεγούσης· ἀναστάς, Πέτρε, θῦ‐ σον καὶ φάγε». εἶτα εἰρηκότος ἐκείνου, «μηδαμῶς, Κύ‐ ριε, ὅτι οὐδέποτε ἔφαγον πᾶν κοινὸν ἢ ἀκά‐ | |
| 15 | θαρτον», ἔφη ὁ δεσπότης Θεός· «ἃ ὁ Θεὸς ἐκαθάρισε, σὺ μὴ κοίνου». ὅτι δὲ τοῦ Κορνηλίου χάριν ταῦτα ἐρρήθη, ἐθνι‐ κοῦ γε ὄντος καὶ σωτηρίας ἐφιεμένου, δηλοῖ τὰ ἑξῆς. καὶ ὁ Κύριος δὲ τοῖς ἀποστόλοις ἔφη· «πολλοὶ ἐλεύσονται πρὸς ὑμᾶς ἐν ἐνδύμασι προβάτων, ἔσωθεν δέ εἰσι λύκοι ἅρ‐ | |
| 20 | παγες». καὶ τοῖς ἰουδαίοις· «γεννήματα ἐχιδνῶν». καὶ ὁ ἀπόστολος· «βλέπετε τοὺς κύνας». καὶ τοῖς ἐφεσίων πρεσβυτέροις· «οἶδα ὅτι μετὰ τὴν ἄφιξίν μου εἰσε‐ λεύσονται λύκοι βαρεῖς εἰς ὑμᾶς». καὶ οἱ προφῆται, τοὺς μὲν «ἵππους θηλυμανεῖς» ὀνομάζουσι, τοὺς «ὄφεις | |
| 25 | καὶ ἔκγονα ἀσπίδων πετομένων». καὶ πάλιν ὁ Κύριος· | 165 |
166 | »ὡμοιώθη ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν σαγήνῃ βλη‐ θείσῃ εἰς τὴν θάλασσαν, καὶ ἐκ παντὸς γένους συναγαγούσῃ». καὶ «ὅπου τὸ πτῶμα, ἐκεῖ συναχ‐ θήσονται οἱ ἀετοί». συνᾴδει τοίνυν ἡ ἑρμηνεία τῇ τῆς θείας | |
| 5 | γραφῆς διανοίᾳ. ἡμεῖς μὲν οὖν ταύτην λαμβάνομεν ἐκ τούτων τὴν ὄνησιν. ἰουδαίοις δὲ διὰ τούτων αὐτῶν ἕτερον ὠφελείας προσενήνοχεν εἶδος. διχῆ γὰρ διελὼν καὶ τὰ χερσαῖα ζῷα, καὶ τὰ πτηνὰ καὶ τὰ ἔνυδρα· καὶ τὰ μὲν ἀκάθαρτα, τὰ δὲ καθαρὰ προσειπών, πείθει μηδὲν τούτων ἡγεῖσθαι Θεόν. πῶς γὰρ ἄν τις σωφρονῶν ἢ τὸ ἀκάθαρτον ὀνομάσοι Θεόν, ὃ μυσατ‐ | |
| 10 | τόμενος ἀποστρέφεται ἢ τὸ τῷ ἀληθινῷ Θεῷ προσφερόμενον καὶ παρ’ αὐτοῦ ἐσθιόμενον; | |
| 12t | XII | |
| 12 | Τί δήποτε ἐὰν μὲν εἰς ὀστράκινον σκεῦος ἐμπέσοι τι τῶν ἀκαθάρτων, συν‐ τρίβεσθαι τοῦτο κελεύει, ἂν δὲ εἰς χαλκοῦν ἢ ξύλινον ἢ σάκκον ἢ ἱμάτιον ὕδατι πλύνεσθαι; | |
| 15 | Καὶ ἐντεῦθεν δῆλον ὡς οὐδὲν φύσει ἀκάθαρτον, ἀλλὰ διά τινα αἰτίαν, τὰ μὲν εἶπεν ἀκάθαρτα, τὰ δὲ καθαρά· εἰ δὲ φύσει ἀκάθαρτα ἦν, ἔδει καὶ τὰ χαλκᾶ συντρίβεσθαι καὶ τὰ ξύλινα. ἀλλ’ ἐπειδὴ δι’ ἑτέραν αἰτίαν ἀκάθαρτα αὐτὰ προσηγόρευσε, τὰ μὲν πλείονος ἄξια ὄντα τιμῆς πλύνεσθαι κελεύει, τὰ δὲ εὔωνα συντρίβεσθαι· ταύτῃ μὲν τὸν περὶ τοῦ ἀκαθάρτου νόμον | |
| 20 | κρατύνων· ἐκείνῃ δὲ παραδηλῶν τὸν τοῦ νόμου σκοπόν. διά τοι τοῦτο καὶ κλιβάνος καὶ χυτρόποδας καθαιρεῖσθαι κελεύει, εἴ τι τούτων αὐτοῖς ἐμπέσοι τῶν ζῴων καὶ τὸ ἐν τοῖς ἀγγείοις ὕδωρ ὀνομάζει ἀκάθαρτον ἐμπέσοντος αὐτοῖς θνησιμαίου. τὸ δὲ πηγαῖον ὕδωρ οὐκέτι, οὐδὲ τὸ λάκκιον· μικραῖς γὰρ ζημίαις τὰ τοιαῦτα περιορίζει. μανθάνομεν δὲ πάλιν | |
| 25 | ἡμεῖς, ἡλίκον ἡ ἁμαρτία κακόν· τὸν γὰρ ἀληθῆ μολυσμὸν ἐκείνῃ προσ‐ | |
| τρίβεται. | 166 | |
167(1t) | XIII | |
| 1 | Διὰ τί ἂν μὲν δίχα ὕδατος σπέρματι ἐμπέσοι τὸ θνησιμαῖον οὐ μιαίνει, ἂν δὲ μετὰ ὕδατος ἀκάθαρτον ἀποφαίνει; Ἐπειδὴ ἡ ὑγρότης τοῦ ἰχῶρος μεταλαβεῖν παρασκευάζει τὸ σπέρμα. δια‐ φερόντως δὲ τὰ ἐπὶ τῆς κοιλίας ἰλυσπώμενα ἀκάθαρτα εἶναί φησιν· ἀρχέ‐ | |
| 5 | κακος γὰρ ὁ ὄφις καὶ τῆς διαβολικῆς ἐπιβουλῆς ὑπουργός. | |
| 6t | XIV | |
| 6 | Διὰ τί τὴν τεκοῦσαν ἄρρεν τεσσαράκοντα ἡμέρας ἀκάθαρτον εἶναί φησι, τὴν δὲ θῆλυ δὶς τοσαύτας; Δεῖ τοῦ νόμου τὸν σκοπὸν ἐξετάζειν. πολλάκις γὰρ ἕτερα δι’ ἑτέρων διδάσκει, καὶ τοῦτο ῥᾴδιον ἐντεῦθεν καταμαθεῖν. εἰ γὰρ ἡ τεκοῦσα | |
| 10 | ἀκάθαρτος καὶ ἡ ἐγκύμων ἀκάθαρτος, οἶμαι τοίνυν τὸν νόμον διαναπαύεσ‐ θαι κελεύειν αὐτὴν ὡς σφόδρα πεπονηκυῖαν, καὶ τῶν πικρῶν ὠδίνων ἀνασχομένην. ἀλλ’ εἰ τοῦτο ἁπλῶς οὕτως διηγόρευσεν, οὐκ ἂν ἐκράτησαν τῆς ἐπιθυμίας οἱ ἄνδρες· ἀκάθαρτον δὲ αὐτὴν διδασκόμενοι, φεύγουσι τὴν κοινωνίαν, ἵνα μὴ τῆς ἀκαθαρσίας μετάσχωσιν. οὐκοῦν ὁ νόμος τῷ | |
| 15 | τῆς ἀκαθαρσίας λόγῳ τὴν ὄρεξιν σβέννυσι. τὴν δὲ διαφορὰν τῶν ἡμε‐ ρῶν τινὲς οὕτως ἡρμήνευσαν, ὅτι πλείονα πόνον ὑπομένουσιν αἱ γυ‐ ναῖκες γεννῶσαι τὰ θήλεα· διὸ διπλάσιον αὐταῖς εἰς ἀνάπαυλαν ἀπένειμε χρόνον. | |
| 19t | XV | |
| 19 | Τί βούλεται ὁ περὶ τῆς λέπρας νόμος; | |
| 20 | Διὰ τῶν σωματικῶν παθημάτων τῆς ψυχῆς ἐπιδείκνυσι τὰ νοσήματα· καὶ διὰ τῶν ἀκουσίων τῶν ἑκουσίων κατηγορεῖ. εἰ γὰρ τὰ φυσικὰ δοκεῖ πως εἶναι ἀκάθαρτα, πολλῷ μᾶλλον τὰ γνωμικά. λέγει δὲ καὶ λέπρας | |
| διαφοράν· ἐπειδὴ καὶ ἁμαρτημάτων ἐστὶ διαφορά· καὶ ἀρχὴ λέπρας, | 167 | |
168 | ἐπειδὴ καὶ ἀρχὴ ἁμαρτίας. ἀλλ’ ὥσπερ τὴν λέπραν ὁ ἱερεὺς διακρίνει, οὕτως χρὴ καὶ τῶν τῆς ψυχῆς ἁμαρτημάτων αὐτὸν εἶναι κριτήν. λεπρὸν δὲ καλεῖται τὸ ποικίλον τοῦ χρώματος· οὕτω κακία προσγενομένη ψυ‐ χῇ, λέπραν αὐτὴν ἀπεργάζεται. | |
| 5t | XVI | |
| 5 | Διὰ τί τὸν ὅλον λεπρὸν γενόμενον καθαρὸν ὀνομάζει; Φιλανθρωπίας καὶ οὗτος ὁ νόμος μεστός. ὥσπερ γὰρ ἐπὶ τοῦ θνησιμαίου διηγόρευσεν, εἰ μὲν εἰς ἀγγεῖον ἐμπέσοι, ἀκάθαρτον εἶναι· εἰ δὲ εἰς πηγὴν ἢ λάκκον, οὐκέτι· οὕτω τὸν ποικίλον δεξάμενον χρῶμα τῶν ἄλλων ἀπο‐ κρίνει, ὡς ἐλπίδα καθάρσεως ἔχοντα· τὸν δὲ ὁλόλευκον γενόμενον, ἀνα‐ | |
| 10 | μίγνυσθαι κελεύει τοῖς ἄλλοις, ἵνα μὴ παρὰ πάντα τὸν βίον τῶν ἄλλων ἀνθρώπων κεχωρισμένος διάγῃ. καὶ τοῦτο δὲ τῶν πνευματικῶν ἐστι τύπος. τοῖς μὲν γὰρ πιστοῖς ἁμαρτάνουσιν οὐδὲ συνεσθίειν ὁ θεῖος κε‐ λεύει νόμος. τοῖς δέ γε ἀπίστοις εἰς ἑστίασιν καλοῦσιν οὐ κωλύει συνεσ‐ τιᾶσθαι. λέγει δὲ οὕτως ὁ θεῖος ἀπόστολος· «ἐάν τις κάλῃ ὑμᾶς | |
| 15 | τῶν ἀπίστων, καὶ θέλετε πορεύεσθαι, πᾶν τὸ παρατιθέμενον ὑμῖν ἐσθίετε, μηδὲν ἀνακρίνον‐ τες», καὶ τὰ ἑξῆς. περὶ δὲ τῶν ἁμαρτανόντων πιστῶν οὕτως ἔφη· «ἐάν τις ἀδελφὸς ὀνομαζόμενος ᾖ πόρνος ἢ πλεονέκτης ἢ εἰδωλολάτρης ἢ μέθυσος ἢ λοί‐ | |
| 20 | δορος ἢ ἅρπαξ, τῷ τοιούτῳ μηδὲ συνεσθίειν». καὶ πάλιν· «στέλλεσθε ὑμᾶς ἀπὸ παντὸς ἀδελφοῦ ἀτάκτως περιπατοῦντος». οὗτος τοίνυν ἔοικε τῷ ἐκ μέρους λεπρῷ, ὁ δὲ ἄπιστος τῷ πᾶσαν τὴν φυσικὴν ἀπολέσαντι χροιάν. ἀλλὰ τούτοις καὶ προσδιαλεγόμεθα καὶ συναναστρεφόμεθα· ἐκείνοις δὲ | |
| 25 | οὐκέτι. καὶ τούτου μάρτυς ὁ θεῖος ἀπόστολος· «ἔγραψα γὰρ ὑμῖν, | 168 |
169 | φησί, μὴ συναναμίγνυσθαι πόρνοις»· καὶ «οὐ πάντως τοῖς πόρνοις τοῦ κόσμου τούτου ἢ τοῖς πλεονέκταις ἢ ἅρπαξιν ἢ εἰδωλολάτραις ἀλλ’ ἐάν τις ἀδελφὸς ὀνο‐ μαζόμενος» καὶ τὰ ἑξῆς. καθαρὸν μέντοι κέκληκε τὸν ὅλον γεγενη‐ | |
| 5 | μένον λευκόν, οὐχ ὡς ὑγιὲς ἔχοντα τὸ σῶμα ἀλλ’ ὡς μηκέτι τοὺς πελά‐ ζοντας κατὰ τὸν νόμον μολύνοντα. | |
| 7t | XVII | |
| 7 | Διὰ τί τοῦ λεπροῦ ἀκάλυπτον εἶναι κελεύει τὴν κεφαλὴν καὶ τὰ ἱμάτια παραλελυμένα; Ἵνα γνώριμος ᾖ καὶ μὴ μεταλαγχάνωσι τῆς ἀκαθαρσίας οἱ πελάζοντες. | |
| 10 | οὕτως ὁ ἀπόστολος περὶ τῶν ἁμαρτανόντων ἔφη· «στέλλεσθε ὑμᾶς ἀπὸ παντὸς ἀδελφοῦ ἀτάκτως περιπα‐ τοῦντος, καὶ μὴ κατὰ τὴν παράδοσιν ἣν παρε‐ λάβετε παρ’ ἡμῶν». καὶ «ἐάν τις ἀδελφὸς ὀνο‐ μαζόμενος ᾖ πόρνος ἢ πλεονέκτης ἢ εἰδωλολά‐ | |
| 15 | τρης ἢ μέθυσος ἢ λοίδορος ἢ ἅρπαξ τῷ τοιού‐ τῳ μηδὲ συνεσθίειν». | |
| 17t | XVIII | |
| 17 | Πῶς ἐν τοῖς ἱματίοις λέπρα ἐγίνετο; Πολλὰς ὁ Θεὸς αὐτοῖς παιδείας τοιαύτας ἐπήγαγεν· αὐτίκα γοῦν καὶ περὶ λεπρῶν οἴκων οὕτως ἔφη· «ὡς ἂν εἰσέλθητε εἰς τὴν | |
| 20 | γῆν τῶν χαναναίων ἣν ἐγὼ δίδωμι ὑμῖν, καὶ δώσω ἁφὴν λέπρας ἐν ταῖς οἰκίαις τῆς γῆς τῆς | |
| ἐγκτήτου ὑμῶν», καὶ τὰ ἑξῆς. διδάσκει δὲ διὰ τούτων, ὅτι θεή‐ | 169 | |
170 | λατοι ἦσαν πληγαί, πότε μὲν κατὰ ἱματίων, πότε δὲ κατὰ οἰκιῶν φερό‐ μεναι. ταῦτα δὲ τὴν ἄφατον τοῦ Θεοῦ φιλανθρωπίαν δηλοῖ. τῶν γὰρ ἀνθρώπων ἁμαρτανόντων ἱματίοις καὶ οἰκίαις ἐπέφερε τὰς πληγάς, διὰ τούτων τοῖς ταῦτα κεκτημένοις τὴν θεραπείαν προσφέρων. ἔοικε δὲ τῷ | |
| 5 | λεπρῶντι οἴκῳ ὁ οἶκος τοῦ Ἰσραήλ, οὗ πολλάκις μὲν ἐξῃρέθησαν, καθά‐ περ λίθοι τινὲς λεπρῶντες, οἱ πλημμελήσαντες, πότε μὲν δι’ ἀσσυρίων, ποτὲ δὲ διὰ βαβυλωνίων, ἄλλοτε δὲ διὰ μακεδόνων. ἐπειδὴ δὲ παγίαν ἔσχον τὴν λέπραν, ἄρδην καταλυθῆναι τὴν οἰκίαν ὁ νομοθέτης ἐκέλευσεν. ἀκάθαρτοι οὖν οἱ εἰς τὰς τούτων συναγωγὰς εἰσιόντες, ὡς εἰς λεπρῶσαν | |
| 10 | οἰκίαν εἰσιόντες. | |
| 11t | XIX | |
| 11 | Τί σημαίνει τὰ δύο ὀρνίθια τὰ ὑπὲρ τοῦ καθαριζομένου λεπροῦ προσ‐ φερόμενα; Τοῦ σωτηρίου πάθους περιέχει τὸν τύπον. ὥσπερ γὰρ τούτων τὸ μὲν ἐθύετο, τὸ δὲ εἰς τὸ τοῦ τυθέντος αἷμα βαπτόμενον ἀπελύετο, οὕτως | |
| 15 | ὑπὲρ τῆς λεπρώσης ἀνθρωπότητος ὁ δεσπότης ἐσταυρώθη Χριστός, τῆς μὲν σαρκὸς δεξαμένης τὸν θάνατον, τῆς δὲ θεότητος οἰκειωσαμένης τὸ τῆς ἀνθρωπότητος πάθος. καὶ καθάπερ ὕδατι καθαρῷ τοῦ σφαγέντος ὀρνιθίου τὸ αἷμα μιγνύμενον διὰ κεδρίνου ξύλου καὶ ὑσσώπου καὶ κοκ‐ κίνου κεκλωσμένου περιραινόμενος ὁ λεπρὸς λαμπρός τε καὶ καθαρὸς ἀπε‐ | |
| 20 | δείκνυτο· οὕτως ὁ τῷ σωτῆρι πιστεύων Χριστῷ, καὶ τῷ τοῦ παναγίου βαπτίσματος ὕδατι καθαιρόμενος, τὰς τῶν ἁμαρτημάτων ἀποβάλλει κηλίδας. σύμβολον δὲ τὸ μὲν κέδρινον ξύλον τῆς ἀπαθοῦς θεότητος· ἄσηπ‐ τον γὰρ τόδε τὸ ξύλον. τὸ δὲ κόκκινον τὸ κλωστόν, τῆς ἐκ ψυχῆς καὶ σώματος ἀνθρωπότητος· τὸ δὲ ὕσσωπον τῆς τοῦ παναγίου πνεύματος | |
| 25 | θερμότητός τε καὶ εὐοσμίας. διὰ τούτων γὰρ οἱ βαπτιζόμενοι τῆς ψυχι‐ | |
| κῆς ἀπαλλάτονται λέπρας. καὶ ἡ κοτύλη δὲ τοῦ ἐλαίου, τοῦ πνευματικοῦ | 170 | |
171 | μύρου σημαντική. δηλοῖ δὲ τὸ ἐπιχριόμενον ἔλαιον τῷ ὠτίῳ τῷ δεξιῷ καὶ τῇ δεξιᾷ χειρὶ καὶ τῷ δεξιῷ ποδί, τὸ τὴν μὲν ἀκοὴν τοῖς δεξιοῖς ἀφο‐ ρίζεσθαι λόγοις, τὴν δὲ χεῖρα καὶ τὸν πόδα ταῖς δεξιαῖς πράξεσιν· ἐπι‐ βαλλόμενον δὲ καὶ τῇ κεφαλῇ, δηλοῖ τὴν ἀφιέρωσιν τοῦ λογικοῦ. ὁ μέντοι | |
| 5 | διαμείνας λεπρός, ἔξω διῆγε τῆς παρεμβολῆς· ὡς ὁ ἀμεταμέλητα πταίων τῆς ἐκκλησίας ἐκβάλλεται. | |
| 7t | XX | |
| 7 | Διὰ τί τὸν γονορρυῆ ἀκάθαρτον ὀνομάζει; Καὶ ἤδη ἔφην, ὅτι διὰ τῶν φυσικῶν παιδεύει τὰ γνωμικὰ καὶ διδάσκει διὰ τούτων ὅπως ἐκεῖνα παγχάλεπα. εἰ γὰρ ἡ κατὰ φύσιν γινομένη ῥύ‐ | |
| 10 | σις ἀκάθαρτος, πολλῷ μᾶλλον ἡ λαγνεία παράνομος. διδάσκει δὲ πάλιν ἡμᾶς φεύγειν τῶν τοιούτων τὰς συνουσίας. ἔφη γὰρ ἀκάθαρτον εἶναι τὸν τῷ γονορρυεῖ προσπελάζοντα. ὅτι δὲ τῶν κατὰ φύσιν γιγνομένων οὐδὲν ἀληθῶς ἀκάθαρτον, αὐτὸς ὁ νόμος δηλοῖ. εἰ γὰρ ὀστρακίνου σκεύους ἅψαιτο ὁ γονορρυής, συντρίβεσθαι τοῦτο κελεύει· εἰ δὲ χαλκοῦ ἢ ξυλί‐ | |
| 15 | νου, ὕδατι ἀποσμήχεσθαι. ἔδει δὲ καὶ ταῦτα παραπλησίας τοῖς ὀστρα‐ κίνοις συντρίβεσθαι, εἴπερ ἄρα τῷ ὄντι ἀκάθαρτος ἦν ᾧ τόδε τὸ πάθος συνέβαινεν. οὕτω καὶ τὸν ὀνειρώττοντα ἀκάθαρτον εἶναί φησι, καὶ τοὺς νόμῳ γάμου συναπτομένους· καίτοι αὐτοῦ τὸν περὶ τοῦ γάμου τεθεικό‐ τος νόμον καὶ πρῶτον νόμον. «ἀντὶ τούτου, γάρ φησιν, | |
| 20 | καταλείψει ἄνθρωπος τὸν πατέρα αὐτοῦ καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ προσκολληθήσεται πρὸς τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, καὶ ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρ‐ κα μίαν». πῶς οὖν ἀκάθαρτον καλεῖ τὸν κατὰ νόμον μιγνύμε‐ | |
| νον; ἀλλὰ δῆλόν ἐστιν, ὡς καὶ τῆς κατὰ νόμον μίξεως τὴν συμμετρίαν | 171 | |
172 | διδάσκει καὶ κελεύει παιδογονίας χάριν, ἀλλ’ οὐ φιληδονίας γίνεσθαι τὴν συνάφειαν. διὰ τοῦτο τοὺς μιγνυμένους ἀκαθάρτους καλεῖ· καὶ κε‐ λεύει καθαίρεσθαι, ἵνα κωλύῃ τῆς συνουσίας τὸ συνεχὲς ἡ περὶ τὴν κά‐ θαρσιν ἀσχολία. ὁ δὲ θεῖος ἀπόστολος τοῖς τελείοις γράφει· «τίμιος | |
| 5 | ὁ γάμος, καὶ ἡ κοίτη ἀμίαντος· πόρνους δὲ καὶ μοιχοὺς κρινεῖ ὁ Θεός». | |
| 7t | XXI | |
| 7 | Διὰ τί τὴν τὸ περιττὸν τοῦ αἵματος κατὰ φύσιν ἐκκρίνουσαν ἀκάθαρτον ὀνομάζει; Περὶ τοῦ γονορρυοῦς εἰρήκαμεν, ταῦτα καὶ περὶ ταύτης φαμέν. πρὸς | |
| 10 | δὲ τούτοις, ἵνα μηδεὶς ταῖς τοιαύτοις συνάπτηται. φασὶ γάρ τινες ἐκ τῆς τοιαύτης συναφείας καὶ λώβην καὶ λέπραν ἀπογεννᾶσθαι, τοῦ περιττώ‐ ματος ἐκείνου τὰ διαπλαττόμενα πημαίνοντος σώματα. τούτου χάριν ἀκάθαρτον εἶναί φησι τὸν τῇ τοιαύτῃ συναπτόμενον. συντόμως δὲ τῶν τοιούτων νόμων τὰς αἰτίας ἐδίδαξεν εἰρηκώς· «καὶ εὐλαβεῖς | |
| 15 | ποιήσετε τοὺς υἱοὺς Ἰσραὴλ ἀπὸ τῶν ἀκαθαρ‐ σιῶν αὐτῶν, καὶ οὐκ ἀποθανοῦνται διὰ τὴν ἀκαθαρσίαν αὐτῶν, ἐν τῷ μιαίνειν αὐτοὺς τὴν σκηνήν μου τὴν ἐν αὐτοῖς». εἰ δὲ τὰ ἀκούσια μιαίνειν ἔφη δῆλον, ὅτι πολλῷ μᾶλλον ἐναγῆ τὰ ἑκούσια. καὶ ταῦτα δὲ μάλα | |
| 20 | ἥρμοττεν ἐκείνοις λαγνιστάτοις οὖσι καὶ κακομάχλοις. τό τε γὰρ παρα‐ βαινόμενον οὐ μέγα καὶ τηρούμενον ἐπιτηδειοτέρους εἰργάζετο πρὸς τὰ τέλεια. | |
| 23t | XXII | |
| 23 | Πότε ὁ ἀρχιερεὺς εἰς τὰ ἅγια τῶν ἁγίων εἰσῄει; Ἐν τῇ τοῦ ἱλασμοῦ ἡμέρᾳ ἣν ἐπιτελεῖσθαι προσέταξεν ὁ Θεὸς τῇ δεκάτῃ | |
| 25 | τοῦ ἑβδόμου μηνός· «εἶπε, γάρ φησι, Κύριος πρὸς Μωϋ‐ | 172 |
173 | σῆν· λάλησον πρὸς Ἀαρὼν τὸν ἀδελφόν σου, καὶ μὴ εἰσπορευέσθω πᾶσαν ὥραν εἰς τὸ ἅγιον ἐσώτερον τοῦ καταπετάσματος, εἰς πρόσωπον τοῦ ἱλαστηρίου, ὅ ἐστιν ἐπὶ τῆς κιβωτοῦ τοῦ | |
| 5 | μαρτυρίου καὶ οὐκ ἀποθανεῖται· ἐν γὰρ νε‐ φέλῃ ὀφθήσομαι ἐπὶ τοῦ ἱλαστηρίου». ἐντεῦθεν δῆλον, ὡς ἐν τῷ ἱλαστηρίῳ τὴν οἰκείαν ἐπιφάνειαν ὁ δεσπότης ἐποιεῖτο Θεός· καὶ τὴν οἰκείαν ἐμφαίνων ἀγαθότητα, οὐκ ἐν γνόφῳ καὶ καπνῷ καὶ πυρὶ καθάπερ τῷ Ἰσραήλ, ἀλλ’ ἐν νεφέλῃ φωτοειδεῖ ἑωρᾶτο. ἐδίδαξε | |
| 10 | δὲ καὶ τῶν θυσιῶν τὸν τρόπον, αἷς ἔδει τὸν ἀρχιερέα χρησάμενον τῶν ἀδύτων κατατολμῆσαι. ἐκέλευσε γὰρ μόσχον μὲν ἱερεῦσαι περὶ ἁμαρτίας, κριὸν δὲ ὁλοκαυτῶσαι· καὶ ταῦτα μὲν ὑπὲρ ἑαυτοῦ προσενεγκεῖν, ὑπὲρ δὲ παντὸς τοῦ λαοῦ δύο τράγους περὶ ἁμαρτίας λαβεῖν, καὶ ἕνα κριὸν εἰς ὁλοκαύτωμα. προσέταξε δὲ καὶ κλήρῳ διελεῖν τοὺς τράγους, καὶ τὸν | |
| 15 | μὲν ἱερεῦσαι, τὸν δὲ εἰς τὴν ἔρημον ἀποστεῖλαι. τοῦτο δέ τινες ἀνοήτως νενοηκότες δαίμονά τινα τὸν ἀποπομπαῖον ἐνόμισαν ἐπειδὴ ἔφη· «ἕνα τῷ Κυρίῳ, καὶ ἕνα τῷ ἀποπομπαίῳ». τοῦτο δέ γε ἐκ πολλῆς ὑπέλαβον εὐηθείας. πῶς γὰρ οἷόν τε ἦν τὸν εἰρηκότα· «οὐκ ἔσονταί σοι θεοὶ ἕτεροι πλὴν ἐμοῦ, καὶ οὐ προσ‐ | |
| 20 | κυνήσεις οὐδὲ λατρεύσεις Θεῷ ἑτέρῳ», δαίμονί τινι τὴν ἴσην ἀπονεῖμαι θυσίαν; ἔδει δὲ αὐτοὺς ἐπιστῆσαι τὸν νοῦν, ὅτι καὶ τὸν ἀπολυόμενον τράγον ἑαυτῷ προσενεχθῆναι προσέταξε. «λήψῃ, γάρ φησι, τὸν τράγον τὸν ζῶντα ἔναντι Κυρίου, τοῦ ἐξιλάσασθαι ἐπ’ αὐτοῦ, τοῦ ἐξαποστεῖλαι | |
| 25 | αὐτὸν εἰς τὴν ἀποπομπὴν εἰς τὴν ἔρημον». τοῦτο δὲ δηλοῖ, ὡς αὐτὸς ὁ τράγος ἀποπομπαῖος ἐκλήθη, ὡς ἀποπεμ‐ | |
| πόμενος εἰς τὴν ἔρημον, τοῦτο γὰρ καὶ τὰ ἑξῆς δηλοῖ· «καὶ λήψε‐ | 173 | |
174 | ται ὁ τράγος ἐφ’ ἑαυτῷ τὰς ἀνομίας αὐτῶν εἰς τὴν ἄβατον». καὶ ὁ Σύμμαχος δὲ τὸν ἀποπομπαῖον οὕτως ἡρ‐ μήνευσεν· «εἰς τράγον ἀπερχόμενον, ὥστε ἀποστεῖλαι αὐτὸν εἰς τὴν ἀποπομπήν». ὁ δὲ Ἀκύλας, «εἰς τράγον | |
| 5 | ἀπολυόμενον εἰς τὴν ἔρημον». οὐ τοίνυν θεῷ τινι, ἢ δαίμονι ἀπεστέλλετο, ἀλλ’ ἀμφότεροι μὲν τῷ Θεῷ προσεφέροντο· τοῦ δὲ ἑνὸς θυομένου, ὁ ἕτερος τὰς ἁμαρτίας τοῦ λαοῦ λαμβάνων εἰς τὴν ἔρημον ἀπεπέμπετο. ὥσπερ γὰρ ἐπὶ τοῦ καθαιρομένου λεπροῦ, τοῦ ἑνὸς ὀρ‐ νέου θυομένου, τὸ ἕτερον εἰς τὸ τούτου αἷμα βαπτόμενον ἀπελύετο, | |
| 10 | οὕτως ὑπὲρ τῶν τοῦ λαοῦ ἁμαρτημάτων δύο τράγων προσφερομέ‐ νων, ὁ μὲν ἐθύετο, ὁ δὲ ἀπεπέμπετο. τύποι πάλιν ταῦτα τοῦ δεσπό‐ του Χριστοῦ· τῶν δύο τούτων ζῴων, οὐκ εἰς δύο πρόσωπα, ἀλλ’ εἰς δύο φύσεις λαμβανομένων. ἐπειδὴ γὰρ οὐχ οἷόν τε ἦν ἐν ἑνὶ τράγῳ σκιογραφηθῆναι καὶ τὸ θνητὸν καὶ τὸ ἀθάνατον τοῦ δεσπότου Χριστοῦ | |
| 15 | θνητὸς γὰρ μόνον ὁ τράγος—, ἀναγκαίως δύο προσαχθῆναι προσέταξεν· ἵνα ὁ μὲν θυόμενος, τῆς σαρκὸς τὸ παθητὸν προτυπώσῃ· ὁ δὲ ἀπολυό‐ μενος δηλώσῃ τὸ ἀπαθὲς τῆς θεότητος. οὕτως καὶ ὁ μακάριος Δαβὶδ τοῦ δεσπότου Χριστοῦ τὸ πάθος καὶ τὴν ἀνάστασιν καὶ τὴν εἰς οὐρανοὺς ἀνάβασιν προθεσπίζων ἔφη· «ὁ Θεὸς, ἐν τῷ ἐκπορεύεσθαί | |
| 20 | σε ἐνώπιον τοῦ λαοῦ σου, ἐν τῷ διαβαίνειν σε ἐν τῇ ἐρήμῳ γῆ ἐσείσθη· καὶ γὰρ οἱ οὐρανοὶ ἔσταξαν». ἐδιδάχθημεν δὲ ὡς τοῦ δεσπότου σταυρουμένου Χριστοῦ, καὶ γῆ ἐσείσθη καὶ αἱ πέτραι ἐρράγησαν, ὁ δὲ οὐρανὸς διὰ τοῦ σκοτισ‐ θέντος ἡλίου ἐμήνυσε τὴν τῆς ἀσεβείας ὑπερβολήν. ἡ δέ γε ἔρημος τοῦ | |
| 25 | θανάτου τύπος. τούτου χάριν ἔφη· «ἐν τῷ διαβαίνειν σε | 174 |
175 | ἐν τῇ ἐρήμῳ». ἀλλὰ μηδεὶς ἀνάρμοστον ὑπολάβοι τὸ τρά‐ γους προτυποῦν τοῦ σωτῆρος τὸ πάθος, ἐπειδήπερ ἀμνὸν αὐτὸν ὁ μέγας προσηγόρευσεν Ἰωάννης· σκοπησάτω δὲ ὡς οὐ μόνον ὑπὲρ δικαίων, ἀλλὰ καὶ ὑπὲρ ἁμαρτωλῶν ἑαυτὸν προσενήνοχεν. ἐρίφοις δὲ τὴν τῶν | |
| 5 | ἁμαρτωλῶν συμμορίαν αὐτὸς ἀπείκασεν ὁ δεσπότης· «στήσει, γὰρ ἔφη, τοὺς μὲν ἀμνοὺς ἐκ δεξιῶν, τοὺς δὲ ἐρίφους ἐξ εὐωνύμων». καὶ ἐν τῷ νόμῳ δὲ περὶ ἁμαρτίας ἔριφος προσ‐ εφέρετο. αὐτὸς δέ γε ὁ Κύριος τὸν χαλκοῦν ὄφιν τύπον ἑαυτοῦ κέκληκεν· »καθώς, γάρ φησι, Μωϋσῆς ὕψωσε τὸν ὄφιν ἐν τῇ | |
| 10 | ἐρήμῳ, οὕτως ὑψωθῆναι δεῖ τὸν υἱὸν τοῦ ἀν‐ θρώπου, ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν μὴ ἀπό‐ ληται, ἀλλ’ ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον». εἰ τοίνυν ἀνάρμοσ‐ τος τῶν τράγων ὁ τύπος, πολλῷ μᾶλλον ὁ τοῦ ὄφεως. ταῦτα μὲν οὖν προεδίδασκε τῆς οἰκουμένης τὴν σωτηρίαν, ἰουδαίους δὲ οἷα δὴ νηπίους | |
| 15 | ἐψυχαγώγει, τὸ τὸν τράγον εἰς τὴν ἔρημον ἀπαγαγεῖν τὴν ἁμαρτίαν. ἀνεμίμνησκε γὰρ αὐτοὺς τῆς πολλάκις τολμηθείσης ἐν τῇ ἐρήμῳ παρα‐ νομίας· καὶ τῆς ἀρρήτου τοῦ δεσπότου φιλανθρωπίας, δι’ ἣν τὰς ἐνδί‐ κους τιμωρίας διαφυγόντες εἰς τὴν ἐπηγγελμένην εἰσεληλύθασι γῆν. οὕτω ταῦτα γενέσθαι κελεύσας, διδάσκει καὶ ὅπως εἰσελθεῖν εἰς τὰ ἅγια τῶν | |
| 20 | ἁγίων τὸν ἀρχιερέα προσήκει. «προσάξει, γάρ φησιν, Ἀαρὼν τὸν μόσχον τὸν περὶ ἁμαρτίας τὸν ἑαυτοῦ καὶ ἐξιλάσεται περὶ ἑαυτοῦ καὶ τοῦ οἴκου αὐτοῦ· καὶ σφάξει τὸν μόσχον τὸν περὶ ἁμαρτίας τὸν ἑαυτοῦ· καὶ λήψεται πλῆρες τὸ πυρεῖον ἀνθρά‐ | |
| 25 | κων πυρὸς ἀπὸ τοῦ θυσιαστηρίου τοῦ ἀπέναντι Κυρίου, καὶ πλήσει τὰς χεῖρας αὐτοῦ θυμιά‐ | |
| ματος συνθέσεως λεπτῆς, καὶ εἰσοίσει ἐσώτε‐ | 175 | |
176 | ρον τοῦ καταπετάσματος καὶ ἐπιθήσει τὸ θυ‐ μίαμα ἐπὶ τὸ πῦρ ἔναντι Κυρίου, καὶ καλύψει ἡ ἀτμὶς τοῦ θυμιάματος τὸ ἱλαστήριον τὸ ἐπὶ τῶν μαρτυρίων, καὶ οὐκ ἀποθανεῖται». δῆλον καὶ | |
| 5 | ἐντεῦθεν, ὡς ἐκτὸς τοῦ καταπετάσματος τὸ θυσιαστήριον τοῦ θυμιάματος ἔκειτο. οὐ γὰρ ἂν εἴπερ ἔνδον ἦν, εἰς τὸ πυρεῖον τοὺς ἄνθρακας λαβεῖν ἐκελεύσθη, καὶ τοῦτο εἴσω τοῦ καταπετάσματος ἐμβαλεῖν τὸ θυμίαμα. ἐδίδαξε δὲ τοῦτο ἡμᾶς καὶ ὁ μακάριος Λουκᾶς, τὰ κατὰ τὸν Ζαχαρίαν διηγούμενος, τὸν Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ πατέρα. κατὰ τοῦτον γὰρ | |
| 10 | κἀκεῖνος τὸν καιρὸν εἰς τὰ ἅγια τῶν ἁγίων εἰσελήλυθε, καὶ τῆς ἀγγελι‐ κῆς ὀπτασίας ἀπολελαύκει. ἐκελεύσθη δὲ καὶ διαρράναι τῷ δακτύλῳ ἑπ‐ τάκις πρὸ τοῦ ἱλαστηρίου τοῦ αἵματος τοῦ τε μόσχου καὶ τοῦ τράγου. ἐπειδὴ γὰρ ἐν ἑπτὰ ἡμέραις ὁ βίος ἀνακυκλεῖται, καθ’ ἑκάστην δέ, ὡς ἔπος εἰπεῖν, ἡμέραν, ἢ σμικρὰ ἢ μεγάλα πλημμελοῦμεν, ἰσάριθμος προσεφέρετο | |
| 15 | ταῖς ἡμέραις ὁ τοῦ αἵματος ῥαντισμὸς ὑπὲρ τῶν ἐν ταύταις γιγνομένων πλημμελημάτων. λέγει δὲ τοῦτο, μὴ μόνον αὐτοὺς ἀλλὰ καὶ τὴν σκηνὴν καθαίρειν. «ἐξιλάσεται, γάρ φησι, περὶ τῶν ἁγίων ἀπὸ τῶν ἀκαθαρσιῶν τῶν υἱῶν Ἰσραήλ, καὶ ἀπὸ τῶν ἀδικημάτων αὐτῶν περὶ πασῶν τῶν ἁμαρ‐ | |
| 20 | τιῶν αὐτῶν· καὶ οὕτω ποιήσεις τῇ σκήνῃ τοῦ μαρτυρίου τῇ ἐκτισμένῃ ἐν αὐτοῖς ἐν μέσῳ τῆς ἀκαθαρσίας αὐτῶν». ἐκέλευσε δὲ μηδένα παρεῖναι ταύτης ὑπὸ τοῦ ἀρχιερέως γινομένης τῆς λειτουργίας. λέγει δὲ καὶ τὸν καιρὸν | |
| καθ’ ὃν προσήκει ταῦτα γενέσθαι. «δεκάτῃ, γάρ φησι, τοῦ μη‐ | 176 | |
177 | νὸς κακώσετε τὰς ψυχὰς ὑμῶν· καὶ πᾶν ἔργον οὐ ποιήσετε, ὁ αὐτόχθων καὶ ὁ προσήλυτος ὁ προσκείμενος ὑμῖν. ἐν γὰρ τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ ἐξιλάσεται περὶ ὑμῶν καθαρίσαι ὑμᾶς ἀπὸ πα‐ | |
| 5 | σῶν τῶν ἁμαρτιῶν ὑμῶν ἔναντι Κυρίου καὶ καθαρισθήσεσθε. σάββατα σαββάτων ἀνάπαυ‐ σις ἔσται ὑμῖν καὶ κακώσετε τὰς ψυχὰς ὑμῶν νόμιμον αἰώνιον». σάββατα δὲ σαββάτων, ὡς ἅγια ἁγίων ἐκάλεσε· πολλῷ γὰρ τῶν σαββάτων αὕτη σεβασμιωτέρα ἡ ἑορτή. κά‐ | |
| 10 | κωσιν δὲ τὴν νηστείαν ὠνόμασεν. εἶτα ἐπάγει· «ἅπαξ τοῦ ἐνι‐ αυτοῦ ποιηθήσεται, καθάπερ συνέταξε Κύριος τῷ Μωϋσῇ». καὶ τοῦτο δὲ προτυποῖ τὴν κατὰ σάρκα τοῦ σωτῆρος ἡμῶν οἰκονομίαν. ὥσπερ γὰρ ἅπαξ τοῦ ἐνιαυτοῦ ὁ ἀρχιερεὺς εἰς τὰ ἅγια τῶν ἁγίων εἰσιὼν ταύτην ἐπετέλει τὴν λειτουργίαν, οὕτως | |
| 15 | ὁ δεσπότης Χριστός, ἅπαξ τὸ σωτήριον ὑπομείνας πάθος, εἰς τὸν οὐρα‐ νὸν ἀνελήλυθεν, «αἰωνίαν λύτρωσιν εὑράμενος», ᾗ φη‐ σιν ὁ θεῖος ἀπόστολος. | |
| 18t | XXIII | |
| 18 | Διὰ τί ἀπαγορεύει πόρρω τῆς σκηνῆς θύεσθαι τὰ ἐσθιόμενα θρέμματα; ᾜδει τὴν ἐνίων ἀσέβειαν, καὶ ὅτι τοῖς δαίμοσι θυσίας προσοίσουσι. προσ‐ | |
| 20 | έταξε τοίνυν πάντα θῦσαι βουλόμενον ἢ μόσχον ἢ πρόβατον ἢ αἶγα, παρὰ τὴν θύραν τῆς σκηνῆς ἀγαγεῖν, καὶ τὸ αἷμα ἐκχέαι, καὶ μεταλαβεῖν οἴκαδε τῶν κρεῶν· τὸν δὲ τοῦτο μὴ δρῶντα, ὡς φόνου ἔνοχον κατηγο‐ ρεῖσθαι ἐκέλευσεν. «αἷμα, γάρ φησι, λογισθήσεται τῷ ἀνθρώπῳ ἐκείνῳ· αἷμα ἐξέχεεν, ἐξολοθρευθή‐ | |
| 25 | σεται ἡ ψυχὴ ἐκείνη ἐκ τοῦ λαοῦ αὐτῆς». καὶ ὅτι τοῦτον ἔχει τὸν σκοπὸν ὃν ἔφην ὁ νόμος διδάξει τὰ ἑξῆς· «ἀνοίσει, γάρ φησιν, ὁ ἱερεὺς τὸ στέαρ εἰς ὀσμὴν εὐωδίας | |
| τῷ Κυρίῳ. καὶ οὐ θύσουσιν ἔτι τὰς θυσίας αὐ‐ | 177 | |
178 | τῶν τοῖς ματαίοις, ὧν αὐτοὶ ἐκπορνεύουσιν ὀπίσω αὐ‐ τῶν. νόμιμον αἰώνιον ἔσται ὑμῖν εἰς τὰς γε‐ νεὰς ὑμῶν». οὗτος ὁ νόμος μέχρι τοῦ παρόντος παρὰ ἰουδαίοις κρατεῖ. ὁ γὰρ ἱερεὺς θύει τὰ ἐσθιόμενα ζῷα. ἀπηγόρευσε δὲ καὶ τὸ | |
| 5 | ἐσθίειν αἷμα, καὶ τὴν αἰτίαν ἐδίδαξεν· ἡ γὰρ ψυχή, φησί, πά‐ σης σαρκὸς αἷμα αὐτοῦ ἐστιν, καὶ ἐγὼ δέδω‐ κα ὑμῖν αὐτὸ ἐπὶ τοῦ θυσιαστηρίου ἐξιλάσκε‐ σθαι περὶ τῶν ψυχῶν ὑμῶν· τὸ γὰρ αἷμα αὐτοῦ ἀντὶ τῆς ψυχῆς αὐτοῦ ἐξιλάσεται. διὰ τοῦτο | |
| 10 | εἴρηκα τοῖς υἱοῖς Ἰσραήλ· πᾶσα ψυχὴ ἐξ ὑμῶν οὐ φάγεται αἷμα, καὶ ὁ προσήλυτος ὁ προσκείμε‐ νος ὑμῖν οὐ φάγεται». ὥσπερ φησί, σὺ ψυχὴν ἀθάνατον ἔχεις, οὕτω τὸ ἄλογον ζῷον ἀντὶ ψυχῆς ἔχει τὸ αἷμα. οὗ δὴ χάριν κελεύει τὴν τοῦ ἀλόγου ψυχήν, τουτέστι τὸ αἷμα, ἀντὶ τῆς σῆς προσενεχθῆναι | |
| 15 | ψυχῆς τῆς ἀθανάτου καὶ λογικῆς. ἐὰν δὲ τοῦτο φάγῃς, ψυχὴν ἐσθίεις· λογικῆς γὰρ ψυχῆς τοῦτο τάξιν πληροῖ. διὸ καὶ φόνον τὴν βρῶσιν ὠνό‐ μασε. τούτου ἕνεκα καὶ τὰ τεθνηκότα τῶν ζῴων ἐσθίειν ἀπαγορεύει, ὡς τοῦ αἵματος μὴ χωρισθέντος τοῦ σώματος. | |
| 19t | XXIV | |
| 19 | Τινὲς μέμφονται ταῖς περὶ τῶν γάμων νομοθεσίαις, λέγοντες ἀπαγο‐ | |
| 20 | ρεῦσαι τὸν Θεὸν τὰ μηδαμῆ μηδαμῶς γεγενημένα. τίς γάρ, φησίν, ἠνέσχε‐ το τῇ ἑαυτοῦ μιγῆναι μητρί; ἢ τίς πώποτε συνεγένετο κτήνει; Οὐκ ἂν ὁ Θεὸς τὸ παρ’ οὐδενὸς τολμηθὲν ἀπηγόρευσε· καὶ ὅτι ταῦθ’ οὕ‐ | |
| τως ἔχει, μαρτυρεῖ τὸ τοῦδε τοῦ νόμου προοίμιον. ἔφη γὰρ οὕτως· | 178 | |
179 | »κατὰ τὰ ἐπιτηδεύματα τῆς Αἰγύπτου ἐν ᾗ πα‐ ρῳκήσατε ἐν αὐτῇ, οὐ ποιήσετε, καὶ κατὰ τὰ ἐπιτηδεύματα τῆς γῆς Χαναὰν εἰς ἣν ἐγὼ εἰσά‐ γω ὑμᾶς ἐκεῖ, οὐ ποιήσετε, καὶ τοῖς νομίμοις | |
| 5 | αὐτῶν οὐ πορεύσεσθε». οὕτω ταῦτα εἰπών, διδάσκει τὰ ὑπ’ ἐκείνων τολμηθέντα, καὶ τὴν τοιαύτην ἀπαγορεύει πρᾶξιν. ὅτι δὲ πολλὰ τοιαῦτα τολμᾶται, μαρτυροῦσι καὶ πέρσαι μέχρι τοῦ παρόν‐ τος, οὐ μόνον ἀδελφαῖς, ἀλλὰ καὶ μητράσι καὶ θυγατράσι νόμῳ γάμου μιγνύμενοι· καὶ τὰς ἄλλας δὲ παρανομίας τολμῶσι πολλοί. | |
| 10t | XXV | |
| 10 | Τί ἐστιν· «ἀπὸ τοῦ σπέρματός σου οὐ δώσεις λα‐ τρεύειν ἄρχοντι καὶ οὐ βεβηλώσεις τὸ ὄνομά μου τὸ ἅγιον· ἐγὼ Κύριος»; Τὸ ἑβραϊκὸν τὸ «μόλοχ» ἔχει, καὶ οἱ λοιποὶ δὲ ἑρμηνευταὶ τοῦτο τεθεί‐ κασιν. εἴδωλον δὲ τοῦτο ἦν. διὸ καὶ διὰ τοῦ προφήτου φησὶν ὁ Θεός· «μὴ | |
| 15 | σφάγια καὶ θυσίας προσηνέγκατέ μοι ἐν τῇ ἐρήμῳ ἔτη τεσσαράκοντα, υἱοὶ Ἰσραήλ; καὶ ἀνελάβετε τὴν σκηνὴν τοῦ μόλοχ καὶ τὸ ἄσ‐ τρον τοῦ θεοῦ ὑμῶν Ῥεφάν, τοὺς τύπους οὓς ἐποιήσατε προσκυνεῖν αὐτοῖς». ἀπαγορεύει τοίνυν | |
| 20 | τὸ τοὺς παῖδας ἱεροδούλους τοῖς εἰδώλοις προσφέρειν· ὡς δὲ τινές φασι, τὸ τοῖς ἀλλοφύλοις ἄρχουσι μὴ διδόναι τοὺς παῖδας, ὥστε εἶναι αὐτῶν οἰκέτας ἢ δορυφόρους, ἵνα μὴ τῆς ἐκείνων μεταλάχωσιν ἀσεβείας. | |
| 23t | XXVI | |
| 23 | Τί ἐστιν· «ἵνα μὴ προσοχθίσῃ ὑμῖν ἡ γῆ ἐν τῷ | |
| μιαίνειν ὑμᾶς αὐτήν, ὃν τρόπον προ‐ | 179 | |
180 | σώχθισε τοῖς ἔθνεσι τοῖς πρὸ ὑμῶν;» Μὴ βδελύξηται ὑμᾶς, φησίν, ὡς ἐβδελύξατο τοὺς χαναναίους· ἀντὶ τοῦ, ὥσπερ ἐκείνους διὰ τὰς πολλὰς αὐτῶν παρανομίας πανωλεθρίᾳ παρα‐ δούς, ὑμῖν τὴν γῆν παραδέδωκα, οὕτως ὑμᾶς τὰ ὅμοια δράσαντας τι‐ | |
| 5 | μωρήσομαι. | |
| 6t | XXVII | |
| 6 | Πῶς νοητέον· «τὰ κτήνη σου οὐ κατοχεύσεις ἑτέ‐ ρῳ ζυγῷ, καὶ τὸν ἀμπέλωνά σου οὐ κατασπε‐ ρεῖς διάφορον»; καί, «ἱμάτιον ἐκ δύο ὑφασμένον κίβδηλον οὐκ ἐπιβαλεῖς σεαυτῷ»; | |
| 10 | Πολλάκις ἔφην, ὅτι διὰ τῶν αἰσθητῶν διδάσκει τὰ νοητά. ἀπαγορεύει τοίνυν τῶν ἑτερογενῶν τὴν ὀχείαν, οἷον ἵππου καὶ ὄνου· ἵνα μὴ διαβῇ ἀπὸ τῶν ἀλόγων εἰς τοὺς λογικοὺς ἡ παράνομος μίξις. τούτου χάριν καὶ τὸ ἐξ ἐρίου καὶ λίνου ὑφασμένον ἱμάτιον κίβδηλον ὀνομάζει, διδάσκων πράξεις ἐναντίας μηδαμῶς ἐπιτηδεύειν. ὅτι γὰρ οὐ τὸ ἱμάτιον κίβδηλον | |
| 15 | λέγει, ἀλλὰ τὴν πράξιν διὰ τούτου δηλοῖ, μαρτυρεῖ τῆς σκηνῆς τὰ καλύμ‐ ματα ἐκ διαφόρων κατασκευασθέντα νημάτων. οὕτω νοητέον καὶ τὰ περὶ τοῦ ἀμπελῶνος, καὶ ὁ ἀπόστολος δὲ τὴν πρὸς τοὺς ἀπίστους κοινω‐ νίαν ἀπαγορεύει λέγων· «μὴ γίνεσθε ἑτεροζυγοῦντες ἀπίστοις». | |
| 20t | XXVIII | |
| 20 | Τί ἐστιν· «οὐ ποιήσετε σισόην ἐκ τῆς κόμης τῆς | |
| κεφαλῆς ὑμῶν, οὐδὲ φθερεῖτε τὴν ὄψιν τοῦ πώ‐ | 180 | |
181 | γωνος ὑμῶν καὶ ἐντομίδας ἐπὶ ψυχῇ οὐ ποιή‐ σετε τῷ σώματι ὑμῶν, καὶ γράμματα στικτὰ οὐ ποιήσετε ἐν ὑμῖν»; Τινὲς τὸ σισόην τὰς ἐξ ἐπιτηδεύσεως οὖλας γινομένας τρίχας ἡρμήνευσαν. | |
| 5 | ἐγὼ δὲ ἄλλο οἶμαι τὸν νόμον ἀπαγορεύειν· εἰώθασιν ἕλληνες μὴ ἀποκεί‐ ρειν τῶν παίδων τὰς κορυφάς, ἀλλὰ μαλλοὺς ἐᾶν, καὶ τούτους μετὰ χρό‐ νον ἀνατιθέναι τοῖς δαίμοσιν. εἰώθασι δὲ καὶ τὰ γένεια ξυρᾶσθαι ἡνίκα ἐπένθουν, καὶ τέμνεσθαι τὰς παρειὰς εἰς τὴν τῶν τετελευτηκότων τιμήν. καί τινα δὲ τοῦ σώματος μόρια βελόναις ἐκέντουν καὶ μέλαν ἐπέβαλλον, | |
| 10 | εἰς θεραπείαν δαιμόνων. ταῦτα οὖν ὁ θεῖος νόμος ἀπαγορεύει. | |
| 11t | XXIX | |
| 11 | Τί ἐστιν «ἐγγαστρίμυθος»; Τινὲς ὑπὸ δαιμόνων τινῶν ἐνεργούμενοι, ἐξηπάτουν πολλοὺς τῶν ἀνοή‐ των, ὡς δῆθεν προαγορεύοντες· οὓς ἐντερομάντεις οἱ ἕλληνες προση‐ γόρευον, ὡς ἔνδοθεν δοκοῦντος τοῦ δαίμονος φθέγγεσθαι. | |
| 15t | XXX | |
| 15 | Τίνος χάριν τοῖς ἱερεῦσι διαφερόντως περὶ τῶν γάμων νομοθετεῖ; Ὅτι δεῖ τύπον εἶναι σωφροσύνης τὸν ἱερέα, καὶ ἵνα τὸ γένος ἀκραιφνὲς διαμείνῃ, μηδεμίαν ὕβρεως ἀφορμὴν τοῖς λοιδορεῖσθαι βουλομένοις παρέ‐ χον. διὸ καὶ ὁ θεῖος ἀπόστολος ἀγαθὴν ἔχειν μαρτυρίαν καὶ παρὰ τῶν ἔξωθεν τὸν τῷ Θεῷ λειτουργοῦντα διαγορεύει· «ἵνα μὴ εἰς ὀνει‐ | |
| 20 | δισμόν, φησίν, ἐμπέσῃ, καὶ παγίδα τοῦ δια‐ | |
| βόλου». τούτου χάριν τὴν μὲν ἰσραηλῖτιν πορνεύουσαν ἀναιρεῖσθαι | 181 | |
182 | κελεύει· τὴν δὲ τοῦ ἱερέως θυγατέρα παραπλήσια τολμῶσαν ἐμπίπρα‐ σθαι. διὰ δὲ τὸ ἰουδαίων μεμψίμοιρον, οὐδὲ τοὺς ἔχοντάς τινα μῶμον σωμα‐ τικὸν λειτουργεῖν συγχωρεῖ, διὰ τῶν ἀκουσίων παθημάτων ἀπαγορεύων τὰ γνωμικά. τυφλότης μὲν γὰρ ὀφθαλμῶν τὴν τῆς γνώσεως αἰνίττεται | |
| 5 | στέρησιν· ἐκτομὴ δὲ ὠτός, τὴν παρακοήν· ῥινὸς δὲ ἀφαίρεσις, τοῦ δια‐ κριτικοῦ τὴν ἀφαίρεσιν· ἀποκοπὴ δὲ χειρός, τὴν ἀργίαν τοῦ πρακτικοῦ. οὕτω καὶ τὰ ἄλλα νοητέον. τούτου χάριν ἀρτιμελῆ κελεύει καὶ τὰ ἱερεῖα προσφέρειν, τοὺς προσφέροντας διὰ τῶν προσφερομένων παιδεύων ὑγιεῖς ἔχειν τὰς τῆς ψυχῆς ἐνεργείας. ἀπαγορεύει δὲ μετὰ τῶν ἄλλων καὶ | |
| 10 | τὸν ἐκτομίαν καὶ τὸν θλαδίαν. γόνιμον μὲν γὰρ εἶναι δεῖ τῶν ἀγαθῶν πλήρη, τὸν τῆς θείας θεραπείας φροντίζοντα. | |
| 12t | XXXI | |
| 12 | Διὰ τί τὰ πρωτότοκα τῶν θρεμμάτων μετὰ τὴν ὀγδόην ἡμέραν προσφέ‐ ρεσθαι διηγόρευσεν; ᾜδει τὴν ἐνίων γαστριμαργίαν, καὶ ὅτι τυχὸν εὐτραφὲς αὐτὸ καὶ εὐειδὲς | |
| 15 | θεασάμενοι, τοῦτο μὲν καθέξουσιν, ἕτερον δὲ προσοίσουσι· τούτου χάριν εὐθυγενῆ προσενεχθῆναι προσέταξεν. | |
| 17t | XXXII | |
| 17 | Τί ἐστι, «πεφρυγμένα νέα χίδρα οὐ φάγεσθε, ἕως ἂν προσενέγκητε ὑμεῖς τὰ δῶρα τῷ Θεῷ ὑμῶν»; Τῆς Παλαιστίνης ἡ γῆ θερμοτέρα οὖσα πρωΐμους φέρει καρπούς. κελεύει | |
| 20 | τοίνυν μὴ πρότερόν τινι νέους ἀστάχυς ἀφεῦσαι καὶ φρύξαι καὶ φαγεῖν, ἕως ἂν ἐκ τούτων τῷ Θεῷ προσενέγκωσι δράγμα. κελεύει δὲ τοῦτο προσ‐ ενεχθῆναι τῇ τοῦ Πάσχα ἡμέρᾳ· εἶτα ἐκ ταύτης ἑπτὰ ἑβδομάδας ἀριθμῆσαι | |
| καὶ τῆς Πεντηκοστῆς ἐπιτελέσαι τὴν ἑορτήν. οὕτω γὰρ ἔφη· «καὶ | 182 | |
183 | ἀριθμήσετε ὑμῖν ἀπὸ τῆς ἐπαύριον τῶν σαβ‐ βάτων, ἀπὸ τῆς ἡμέρας ἧς ἂν προσενέγκητε τὸ δράγμα τοῦ ἀφορίσματος, ἑπτὰ ἑβδομάδας ὁλοκλήρους». ἡ δὲ τῆς Πεντηκοστῆς ἑορτή, μνήμη τῆς εἰς τὴν | |
| 5 | γῆν τῆς ἐπαγγελίας εἰσόδου. τότε γὰρ καὶ ἔσπειρον καὶ ἐθέριζον· ἐν γὰρ τῇ ἐρήμῳ τὸ μάννα ἤσθιον οὐρανόθεν φερόμενον. οὕτω διδάξας ὅπως χρὴ καὶ τοῦ Πάσχα καὶ τῆς Πεντηκοστῆς ἐπιτελέσαι τὴν ἑορτήν, διδάσ‐ κει καὶ τίνα χρὴ πρᾶξαι τῷ ἑβδόμῳ μηνί. καὶ τῇ μὲν νουμηνίᾳ, τῶν σαλ‐ πίγγων τὴν ἑορτὴν ἐπιτελέσαι κελεύει. ἀνεμίμνησκον δὲ αὗται τῶν ἐν | |
| 10 | τῷ Σινᾷ ὄρει γεγενημένων σαλπίγγων, ἥνικα τὸν νόμον ὁ τῶν ὅλων ἐδεδώκει Θεός· «φωνή, γάρ φησι, τῆς σάλπιγγος ἤχει μέγα». τῇ δεκάτῃ δὲ τοῦ μηνὸς νηστεῦσαι κελεύει. ταύτην γὰρ τὴν ἡμέραν, ἱλασμοῦ ἡμέραν καλεῖ. «ταπεινώσετε, γάρ φησι, τὰς ψυχὰς ὑμῶν, ἀπὸ ἐννάτης τοῦ μηνὸς ἑσπέρας. | |
| 15 | καὶ πᾶσα ψυχή, ἥτις μὴ ταπεινωθήσεται ἐν αὐτῇ, ἐξολοθρευθήσεται ἡ ψυχὴ ἐκείνη ἐκ τοῦ λαοῦ αὐτῆς». ἀλλ’ ἰουδαῖοι κατ’ αὐτὴν τὴν ἡμέραν οὔτε σκυ‐ θρωπάζουσιν, ἀλλὰ γελῶσι καὶ παίζουσι καὶ χορεύουσι καὶ ἀκολάστοις ῥήμασι καὶ πράγμασι κέχρηνται, ἄντικρυς τῷ νόμῳ μαχόμενοι. τῇ δὲ | |
| 20 | πεντεκαιδεκάτῃ, τὴν ἑορτὴν τῶν Σκηνῶν ἑορτάσαι νομοθετεῖ, οὐ μέχρι τῆς ἑβδόμης, καθάπερ ἐπὶ τῶν ἄλλων ἑορτῶν, ἀλλὰ καὶ τὴν ὀγδόην ταῖς ἑπτὰ προσθεῖναι κελεύει· «καὶ ἡ ἡμέρα, γάρ φησιν, ἡ ὀγδόη κλητὴ ἁγία ἔσται ὑμῖν, καὶ προσάξετε ὁλοκαυ‐ τώματα τῷ Κυρίῳ· ἐξόδιόν ἐστι· πᾶν ἔργον | |
| 25 | λατρευτὸν οὐ ποιήσετε». τὸ δὲ ἐξόδιον τὸ τέλος ση‐ | |
| μαίνει τῶν ἑορτῶν· ἡ δὲ τῶν Σκηνῶν ἑορτή, τῆς ἐν ἐρήμῳ διαγωγῆς ἀνε‐ | 183 | |
184 | μίμνησκεν. τοῦτο γὰρ καὶ νομοθετῶν ἔφη· «ὅτι ἐν σκηναῖς κα‐ τῴκισα τοὺς υἱοὺς Ἰσραὴλ ἐν τῷ ἐξαγαγεῖν με αὐτοὺς ἐκ γῆς Αἰγύπτου». τούτου χάριν κλάδοις δένδρων τὰς οἰκίας κοσμεῖν διηγόρευσε· συνηρίθμησε δὲ τοῖς ἄλλοις κλά‐ | |
| 5 | δοις καὶ τὸν ἄγνον, ὡς σωφροσύνης δηλωτικόν, καὶ ἡδονῆς σβεστικόν. φασὶ γὰρ αὐτὸν καὶ ἐσθιόμενον καὶ ὑποστρωννύμενον σβεννύναι τὴν φλόγα τῶν ἡδονῶν. ἀλλὰ τούτοις οὐκ ἰατρικῶς χρήσασθαι τοῖς τοῦ ἄγνου προσέταξε κλάδοις, ἀλλὰ διὰ τοῦ ὀνόματος ἐνιεὶς τῆς σωφροσύνης τὴν μνήμην. | |
| 10t | XXXIII | |
| 10 | Πῶς νοητέον τό· «ὃς ἂν καταράσηται Θεόν, ἁμαρ‐ τίαν λήψεται, ὀνομάζων δὲ τὸ ὄνομα Κυρίου θανάτῳ θανατούσθω»; Ἥλω τις βλασφημήσας τὸν τῶν ὅλων Θεόν, οὐδέπω δὲ περὶ βλασφημίας ἐγέγραπτο νόμος· τούτου χάριν ὁ νομοθέτης, τοῦτον μὲν φυλαχθῆναι | |
| 15 | προσέταξεν. ἤρετο δὲ τῇ ὑστεραίᾳ Μωϋσῆς τὸν δεσπότην Θεὸν τί χρὴ παθεῖν τὸν ἀλάστορα. ὁ δὲ τὸν μὲν καταλευσθῆναι προσέταξε, τῶν ἀκη‐ κοότων τῆς βλασφημίας πρώτων ἀφιέντων τοὺς λίθους. ἔθηκε δὲ τὸν περὶ τῆς βλασφημίας νόμον. καὶ θεὸν μὲν ὁμωνύμως ἐκάλεσε τὸν ψευδώ‐ νυμον· τὸν δὲ τούτῳ λοιδορούμενον ἁμαρτάνειν μὲν ἔφη, κολάσεως δὲ | |
| 20 | οὐκ ἔκρινεν ἄξιον. ἁμαρτάνει μὲν οὐχ ὁ εὐσεβὴς τὸν ψευδώνυμον βλασ‐ φημῶν θεόν, ἀλλ’ ὁ ἐκείνῳ πιστεύων μέν, λοιδορούμενος δέ· βλασφημεῖ γὰρ ὃ σέβει. ἁμαρτίαν τοίνυν τὴν τοιαύτην ἐκάλεσε βλασφημίαν, οὐ διὰ τὴν τοῦ βλασφημουμένου ἀξίαν, ἀλλὰ διὰ τὴν τοῦ βλασφημοῦντος ὑπό‐ ληψιν· οὐ γὰρ ὡς ψευδώνυμον, ἀλλ’ ὡς ἀληθῆ Θεὸν βλασφημεῖ. τὸν μέντοι | |
| 25 | τὸν ἀληθινὸν βλασφημοῦντα Θεὸν λίθοις ἀναιρεῖσθαι προσέταξε. μάλα | |
| δὲ εἰκότως τοῖς περὶ τῆς βλασφημίας νόμοις καὶ τὸν περὶ τοῦ φόνου συνῆ‐ | 184 | |
185 | ψεν· ἐπειδὴ καὶ ὁ βλασφημῶν ἀνελεῖν μὴ δυνάμενος, τῇ γλώττῃ βάλλει τὸν ποιητήν. | |
| 3t | XXXIV | |
| 3 | Διὰ τί «ὀφθαλμὸν ἀντὶ ὀφθαλμοῦ ἐκκόπτεσθαι, καὶ ὀδόντα ἀντὶ ὀδόντος», καὶ ὅσα τοιαῦτα προσέταξεν; | |
| 5 | Οὐχ ἵνα πάσχωσι ταῦτα νενομοθέτηκεν, ἀλλ’ ἵνα μὴ πράττωσι. τοῦ γὰρ πάθους τὸ δέος τὴν πρᾶξιν ἐκώλυσεν. | |
| 7t | XXXV | |
| 7 | Διὰ τί τῷ ἑβδόμῳ ἔτει σπεῖραι τὴν γῆν ἀπαγορεύει; Τὸ ἄπληστον αὐτῶν κολάζει τῷ νόμῳ. ἐπειδὴ γὰρ τοῦ πλείονος ἐφιέ‐ μενοι διηνεκῶς ἔσπειρον, μὴ διαναπαυομένη δὲ ἡ γῆ ἐξιτήλους ἔφερε τοὺς | |
| 10 | καρπούς, τῷ ἑβδόμῳ ἔτει ἄσπαρτον ἐᾶσαι τὴν γῆν διηγόρευσε· τὰ δὲ αὐτομάτως φυόμενα τρυγᾶν ἢ θερίζειν ἐκώλυσε, φιλανθρωπίαν ἐκπαι‐ δεύων αὐτούς. ἐκέλευσε γὰρ σὺν αὐτοῖς καὶ χήρας καὶ ὀρφανοὺς καὶ προσ‐ ηλύτους ἐξ αὐτῶν μεταλαβεῖν τῶν καρπῶν. πρὸς δὲ τούτοις καὶ ἕτερον πραγματεύεται· καὶ γὰρ ἄφεσις ὀφλημάτων κατὰ τόδε τὸ ἔτος ἐγίνετο, | |
| 15 | καὶ τῶν δουλευόντων ἑβραίων ἐλευθερία. διά τοι τοῦτο καὶ τὸν ἰοβη‐ λαῖον ἀργεῖν ἐνομοθέτησεν· ἐλευθερίαν δὲ καὶ ἄφεσιν σημαίνει τὸ ὄνομα. ἰοβηλαῖον δὲ τὸ πεντηκοστὸν προσαγορεύουσιν ἔτος· «ἑπτά, γάρ φησιν, ἑβδομάδας ἐτῶν ἀριθμήσεις, καὶ διαγ‐ γελεῖτε σάλπιγγος φωνῇ ἐν πάσῃ τῇ γῇ ὑμῶν τῇ | |
| 20 | δεκάτῃ τοῦ μηνὸς τῇ ἡμέρᾳ τοῦ ἐξιλασμοῦ»· ἐν | |
| ᾗ φησίν, ἡμέρᾳ ἱλεοῦμαι ὑμῖν, καὶ τὰ πεπλημμελημένα ὑμῖν ἀφίημι. | 185 | |
186 | ἐν ταύτῃ μηνύσατε τὸ τῆς ἀφέσεως ἔτος. εἶτα κελεύει ἐν τούτῳ τῷ ἔτει, καὶ τὸν ἀγρὸν ἀναλαμβάνειν τὸν πεπρακότα, καὶ τὰς ἐν τοῖς ἀγροῖς οἰκίας καὶ χρεῶν ἀποκοπὰς γενέσθαι, καὶ παίδων ἑβραίων ἐλευθερίας. ἐπειδὴ δὲ εἰκὸς ἦν τινας ἐνοχλεῖν τοῖς ὀφείλουσιν, ὡς τοῦ τῆς ἀφέσεως ἔτους πελά‐ | |
| 5 | ζοντος, ἀπηγόρευσε καὶ τοῦτο γίνεσθαι παρ’ αὐτῶν. ὥστε δὲ περὶ τῆς ἀναγκαίας μὴ ἐνδοιάζειν τροφῆς, ἅτε δὴ μὴ γεωργοῦντας τὴν γῆν ἐν τοῖς τῆς ἀφέσεως ἔτεσι, ταῖς φιλοτίμοις ἐψυχαγώγησεν ὑποσχέσεσιν. ἐπηγ‐ γείλατο γὰρ ἐν τῷ ἕκτῳ ἔτει οὐ διπλασίαν πρόσοδον χορηγήσειν μόνην, ἀλλὰ καὶ τριπλασίαν αὐτοῖς, ἀποχρῶσαν καὶ ἐν τῷ ἕκτῳ καὶ ἐν τῷ ἑβ‐ | |
| 10 | δόμῳ διαθρέψαι ἔτει· ἀλλὰ καὶ μέχρι τοῦ ὀγδόου διαρκοῦσαν. «σπε‐ ρεῖτε, γάρ φησιν, τὸ ἔτος τὸ ὄγδοον καὶ φάγε‐ σθε ἀπὸ τῶν γενημάτων παλαιὰ ἕως τοῦ ἔτους τοῦ ἐννάτου, ἕως ἂν ἔλθῃ τὰ γενήματα αὐτῆς, φάγεσθε παλαιὰ παλαιῶν». εἶτα τῇ μνήμῃ τῆς δεσπο‐ | |
| 15 | τείας κρατύνει τὸν νόμον. «ἐμὴ γάρ ἐστι, φησίν, ἡ γῆ, διότι προσήλυτοι καὶ πάροικοι ὑμεῖς ἐστε ἐναν‐ τίον μου». ἐγώ, φησί, ταύτην ὑμῖν ἐδωρησάμην, τοιγάρτοι ὡς δεσπότης νομοθετῶ. | |
| 19t | XXXVI | |
| 19 | Τί ἐστι, «πέψουσι δέκα γυναῖκες τοὺς ἄρτους | |
| 20 | αὐτῶν ἐν κλιβάνῳ ἑνί»; Ὣς περὶ τὴν γῆν κεχηνόσι καὶ νομοθετεῖ καὶ ἀπειλεῖ. καὶ γὰρ ἐννόμως πολιτευομένοις τῆς γῆς αὐτοῖς ἐπαγγέλλεται τὴν εὐκαρπίαν· καὶ αὖ πάλιν παραβαίνουσι, καὶ γῆς ἀκαρπίαν καὶ πολεμίων ἔφοδον ἀπειλεῖ καὶ πε‐ νίαν ἐσχάτην. τοῦτο καὶ ἐνταῦθα δηλοῖ, ὅτι τοσαύτη ὑμᾶς καταλήψεται | |
| 25 | πενία, ὡς δέκα γυναῖκας ἐν ἑνὶ κλιβάνῳ τοὺς ἄρτους ποιεῖν διὰ τὴν σπάνιν | 186 |
187 | τῶν ἀναγκαίων· τοῦτο γὰρ ἐπήγαγε· «καὶ φάγεσθε, καὶ οὐ μὴ ἐμπλησθῆτε». | |
| 3t | XXXVII | |
| 3 | Τί ἐστι, «τότε εὐδοκήσει ἡ γῆ τὰ σάββατα πᾶσας τὰς ἡμέρας τῆς ἐρημώσεως αὐτῆς»; | |
| 5 | Τὸ ἐπαγόμενον ἑρμηνεία τούτου ἐστίν. ἔφη γάρ· «καὶ ὑμεῖς ἔσεσθε ἐν τῇ γῇ τῶν ἐχθρῶν ὑμῶν». ἐν Βαβυλῶνι γὰρ ἑβδομήκοντα ἔτη δουλεύοντες διετέλεσαν. ἀπὸ δὲ τῆς τοῦ Σαοὺλ βασιλείας, μέχρι τῆς αἰχμαλωσίας τετρακόσια καὶ ἐνενήκοντα συνάγεται ἔτη· τούτων δὲ τὸ ἕβδομον ἑβδομήκοντα. τοῦτο τοίνυν φησίν, ὅτι ἄσπαρ‐ | |
| 10 | τος ἡ γῆ μενεῖ, καὶ ἀνήροτος ἑβδομήκοντα ἔτη, ὑμῶν τὴν ἀλλοτρίαν οἰ‐ κούντων· ἐπειδὴ μετὰ τῶν ἄλλων νόμων παρέβητε καὶ τοῦ σαββάτου τὴν ἐντολήν. τοῦτο γὰρ ἐπήγαγε· «καὶ σαββατιεῖ ἡ γῆ, ἃ οὐκ ἐσαββάτισεν, ἡνίκα κατῳκεῖτε αὐτήν». προστέθεικε δὲ καὶ ἑτέραν ἀπειλήν. «καὶ τοῖς καταλειφ‐ | |
| 15 | θεῖσιν ἐξ ὑμῶν ἐπάξω δειλίαν εἰς τὴν καρδίαν αὐτῶν ἐν τῇ γῇ τῶν ἐχθρῶν αὐτῶν· καὶ διώξε‐ ται αὐτοὺς φωνὴ φύλλου φερομένου, καὶ φεύ‐ ξονται ὡς φεύγοντες ἀπὸ πολέμου», καὶ τὰ ἑξῆς. καὶ αὕτη δὲ ἡ πρόρρησις πέρας ἔλαβεν. ἐν γὰρ τῇ τῶν χαλδαίων πολιορ‐ | |
| 20 | κίᾳ, πολλῶν μὲν ἐν ταῖς συμπλοκαῖς ἀναιρεθέντων, πολλῶν δὲ λιμῷ διαφ‐ θαρέντων, τῶν ἀνδραποδισθέντων δὲ εἰς Βαβυλῶνα μετοικισθέντων· οἱ τὰς τῶν πολεμίων χεῖρας διαφυγόντες εἰς τὴν Αἴγυπτον ἔφυγον, δεί‐ σαντες τῶν χαλδαίων τὴν ἔφοδον. καὶ τοῦτο σαφῶς ἡμᾶς ἡ τοῦ θειοτάτου Ἱερεμίου προφητεία διδάσκει. μετὰ μέντοι τὰς ἀπειλὰς ὑπέσχετο καὶ χρησ‐ | |
| 25 | τὰ καὶ τὴν ἀπὸ τῆς αἰχμαλωσίας ἐπάνοδον ἐπηγγείλατο, οὐ διὰ τὴν | 187 |
188 | αὐτῶν ἀξίαν, ἀλλὰ διὰ τὴν τῶν προγόνων εὐσέβειαν. τοῦτο γὰρ ἔφη· «καὶ μνησθήσομαι τῆς διαθήκης Ἰακὼβ καὶ τῆς διαθήκης Ἰσαὰκ καὶ τῆς διαθήκης Ἀβραὰμ καὶ μνησθήσομαι αὐτῶν τῆς διαθήκης τῆς προ‐ | |
| 5 | τέρας, ὅτε ἐξήγαγον αὐτοὺς ἐκ γῆς Αἰγύπτου, ἐξ οἴκου δουλείας ἐναντίον πάντων τῶν ἐθνῶν, τοῦ εἶναι αὐτῶν Θεός· ἐγώ εἰμι Κύριος». ἐδίδαξε δὲ διὰ τούτων τὰς τῆς φιλανθρωπίας αἰτίας. διὰ γὰρ τὰς πρὸς πατέρας αὐτῶν ἐπαγγελίας, φησί, τῆς τούτων ἀνέχομαι παρανομίας· καὶ ἐπειδὴ | |
| 10 | ἔγνω πάντα τὰ ἔθνη διὰ τῶν παραδόξων θαυμάτων. ὅτι διαφερόντως τούτων ἐπιμελοῦμαι, καὶ λαὸς ἐμὸς χρηματίζουσι. τοῦ μέντοι Ἰακὼβ ἐμ‐ νημόνευσε πρώτου, ἐπειδὴ τούτων ἁπάντων μόνος ἦν πρόγονος. ὁ γὰρ Ἰσαὰκ καὶ τῶν ἰδουμαίων, ὁ δὲ Ἀβραὰμ καὶ τῶν ἰσραηλιτῶν καὶ τῶν ἀπὸ Χεττούρας· κάτωθεν τοίνυν ἀρξάμενος, κατὰ τάξιν ἐπὶ τὸν Ἀβραὰμ | |
| 15 | ἀνελήλυθε, πρὸς ὃν ἐξ ἀρχῆς ἐπεποίητο τὰς συνθήκας. | |
| 16t | XXXVIII | |
| 16 | Τί ἐστιν, «ὃς ἂν εὔξηται εὐχὴν ὥστε δοῦναι τιμὴν τῆς εὐχῆς αὐτοῦ τῷ Κυρίῳ»; Εὐχὴν καλεῖ τὴν ὑπόσχεσιν, ὃ πολλοὶ τάγμα προσαγορεύουσι· τοῦτον δὲ τὸν νόμον ἔστι καὶ νῦν παρ’ ἐνίοις βαρβάροις εὑρεῖν φυλαττόμενον. | |
| 20 | οἱ γὰρ πιστοὶ τῶν νομάδων, λέγω δὲ τοὺς ἀπογόνους τοῦ Ἰσμαὴλ, ἀντι‐ ταλαντεύουσι τοῖς εὐθυγενέσι βρέφεσιν ἄργυρον καὶ τοῦτον προσκομί‐ ζουσι τῷ Θεῷ. περὶ τούτου νενομοθέτηκεν ὁ Θεός· καὶ γινώσκων ὡς Θεός, ὅτι τῶν ὑπισχνουμένων τινὲς δώσειν ὑπὲρ ἑαυτῶν τιμὴν τῷ Θεῷ, παρα‐ βήσονται τὴν ὑπόσχεσιν σμικρύνοντες τὴν τιμήν, ἐκέλευσε πεντήκοντα | |
| 25 | εἶναι δίδραχμα τοῦ ἄρρενος τὴν τιμήν, τῆς δὲ θηλείας τριάκοντα καὶ τῶν | 188 |
189 | ἀκμαζόντων καὶ τῶν γεγηρακότων ὑπεξῃρημένων. τὴν γὰρ μέσην περι‐ ώρισεν ἡλικίαν ἀπὸ εἰκοσαετοῦς εἰρηκὼς ἕως ἑξηκονταετοῦς· τοῖς γὰρ τούτων νεωτέροις, καὶ πρεσβυτέροις, ἄλλην ὥρισε τιμήν. τοὺς δὲ πένη‐ τας ὑπὸ τὴν τῶν ἱερέων καταλέλοιπε κρίσιν· ἵν’ ἐκεῖνοι πρὸς τὰς δυνά‐ | |
| 5 | μεις ὁρίζωσι τὰς τιμάς· τὰ δὲ ἀφιερούμενα ἄλογα ἐναλλάττεσθαι παρὰ τῶν προσφερόντων ἀπαγορεύει· καὶ ὥστε μὴ τοῦτο δρᾶν τὴν τῆς ζημίας αὐτοῖς ἐπιτίθησιν ἀνάγκην· «ἐάν, γάρ φησιν, ἀλλάσσων ἀλλάξῃ αὐτό, ἔσται αὐτὸ καὶ τὸ ἄλλαγμα αὐτοῦ ἅγιον». τῶν μέντοι ἀκαθάρτων κτηνῶν ὁρίσαι τὴν τιμὴν τὸν ἱερέα | |
| 10 | ἐκέλευσε. τοῦτο καὶ ἐπὶ οἰκίας, καὶ ἀγροῦ γενέσθαι ἐκέλευσεν. ὥρισε δὲ καὶ τὴν τοῦ διδράχμου ποσότητα· εἴκοσι γὰρ ἐκέλευσεν ἕλκειν ὀβολούς· τὸ δὲ δίδραχμον τινὲς τῶν ἑρμηνευτῶν «στατῆρα» ἐκάλεσαν. τὰ | |
| μέντοι ἀνατιθέμενα τῷ Θεῷ προσέταξε μὴ λυτροῦσθαι. | 189 | |
190(1t) | QUAESTIONES IN NUMEROS | |
| 2t | I | |
| 1 | Διὰ τί προσέταξεν ἀριθμηθῆναι τὸν λαὸν ὁ Θεός; Ἵνα τῆς οἰκείας ἐπαγγελίας δείξῃ τὸ ἀληθές. ὑπισχνούμενος γὰρ τῷ Ἀβραὰμ ἔφη· «πληθύνων πληθυνῶ τὸ σπέρμα σου, ὡς τοὺς ἀστέρας τοῦ οὐρανοῦ καὶ ὡς τὴν ἄμμον | |
| 5 | τὴν παρὰ τὸ χεῖλος τῆς θαλάσσης». ἔδειξε δὲ τὴν τῆς ἀπαγγελίας ἀλήθειαν· ἐκ πέντε γὰρ καὶ ἑβδομήκοντα τῶν εἰς Αἴγυπ‐ τον κατεληλυθότων ἑξακόσιαι χιλιάδες καὶ τρισχίλιοι καὶ ἑξακόσιοι καὶ πεντήκοντα ἠριθμήθησαν ἄνδρες δυνάμενοι πολεμεῖν, καὶ τῆς ἐξώρου ἡλικίας καὶ τῆς ἀώρου κεχωρισμένης, καὶ μέντοι καὶ τοῦ θήλεως γένους, | |
| 10 | καὶ τῆς λευϊτικῆς φυλῆς· οὐδὲ γὰρ αὕτη ταῖς λοιπαῖς συνηριθμήθη. ταύ‐ την αὑτοῦ διδάσκων τὴν δύναμιν ὁ δεσπότης Θεός, καὶ διὰ τοῦ προφήτου Ἠσαΐου ἔφη· «ἐμβλέψατε εἰς Ἀβραὰμ τὸν πατέρα ὑμῶν καὶ εἰς Σάρραν τὴν ὠδίνουσαν ὑμᾶς, ὅτι εἷς ἦν, καὶ ἐκάλεσα αὐτὸν καὶ εὐλόγησα αὐτὸν | |
| 15 | καὶ ἐπλήθυνα αὐτόν». | |
| 16t | II | |
| 16 | Διὰ τί ἐλάττων ἐστὶν ὁ τῶν λευϊτῶν ἀριθμός; | 190 |
191 | Ὡς ἀρχόντων· δεῖ γὰρ τοὺς ἄρχοντας ἐλάττους εἶναι τῶν ἀρχομένων. ἄλλως τε καὶ τοῦ πολεμεῖν ἦσαν ἀπηλλαγμένοι, καὶ μόνῃ τῇ θείᾳ λατρείᾳ προσήδρευον. | |
| 4t | III | |
| 4 | Πῶς οὖν ἡ τοῦ Ἰούδα φυλὴ ὑπερέβαλε πάσας τῷ ἀριθμῷ καίτοι οὖσα | |
| 5 | βασιλική; Ἐκ τῆς βασιλικῆς εἷς ἀνὴρ ἐβασίλευσεν· οἱ δὲ τῆς λευϊτικῆς ἅπαντες ἐλει‐ τούργουν· οἱ μὲν ἱερατεύοντες, οἱ δὲ τούτοις διακονοῦντες. ἐδεῖ δὲ καὶ τὴν βασιλικὴν ὑπερέχειν τῷ ἀριθμῷ καὶ διὰ τὴν εὐλογίαν τοῦ δεσπότου Χριστοῦ· ἐξ αὐτῶν γὰρ ἔμελλεν κατὰ σάρκα βλαστάνειν· καὶ ὥστε τοὺς | |
| 10 | ἐξ αὐτῆς χειροτονουμένους βασιλέας ἀρχοῦσαν ἔχειν τῶν φυλετῶν τὴν ἐπικουρίαν. συνέταξε δὲ κἀνταῦθα τῇ βασιλικῇ φυλῇ τοὺς ἱερέας· πρὸς ἥλιον γὰρ ἀνίσχοντα τὴν Ἰούδα τάξας φυλήν, συνῆψεν αὐτοῖς τοὺς ἱερέας μετὰ τῆς κιβωτοῦ. τῷ μέντοι Δὰν τὸ βόρειον ἀπεκλήρωσε τμῆμα. »ἀπὸ προσώπου, γάρ φησι, βορρᾶ ἐκκαυθήσεται | |
| 15 | τὰ κακὰ ἐπὶ πάντας τοὺς κατοικοῦντας τὴν γῆν». εἴρηται δὲ ἡμῖν ἐν ταῖς τοῦ Ἰακὼβ εὐλογίαις, ὡς ἐκ τῆς Δὰν φυ‐ λῆς ὁ ἀλάστωρ τεχθήσεται, ὁ Χριστὸν μὲν ἑαυτὸν ὀνομάζων, τἀναντία δὲ τῇ προσηγορίᾳ διαπραττόμενος, καὶ σφετεριζόμενος τὰ μηδαμόθεν προσήκοντα. καὶ τῷ Ἰούδᾳ δὲ μάλα εἰκότως τὸ ἑῷον ἀπένειμεν· ἐπειδὴ | |
| 20 | καὶ περὶ τοῦ δεσπότου Χριστοῦ οἱ θεῖοι βοῶσι προφῆται· «ἰδοὺ ἀνήρ, ἀνατολὴ ὄνομα αὐτῷ». καί· «τοῖς φοβου‐ μένοις με ἀνατελεῖ ἥλιος δικαιοσύνης· καὶ ἴασις | |
| ἐν ταῖς πτέρυξιν αὐτοῦ». καί· «τοῖς ἐν σκότει | 191 | |
192 | καὶ σκιᾷ θανάτου καθημένοις φῶς ἀνέτειλεν αὐτοῖς». | |
| 3t | IV | |
| 3 | Τίνα ἦν τὰ ἔργα τῶν ἱερέων καὶ τίνα τὰ τῶν λευϊτῶν; Αὐτὸς ὁ τῶν ὅλων διδάσκει Θεός. «εἶπε, γάρ φησι, Κύριος | |
| 5 | πρὸς Μωϋσῆν· λάβε τὴν φυλὴν τοῦ Λευῒ καὶ στήσεις αὐτοὺς ἐναντίον Ἀαρὼν τοῦ ἱερέως· καὶ λειτουργήσουσιν αὐτῷ καὶ φυλάξουσιν τὰς φυλακὰς αὐτοῦ καὶ τὰς φυλακὰς τῶν υἱῶν Ἰσ‐ ραὴλ ἐναντίον τῆς σκηνῆς τοῦ μαρτυρίου, ἐρ‐ | |
| 10 | γάζεσθαι τὰ ἔργα τῆς σκηνῆς· καὶ φυλάξουσι πάντα τὰ σκεύη τῆς σκηνῆς τοῦ μαρτυρίου, καὶ τὰς φυλακὰς τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ καὶ πάντα τὰ ἔργα τῆς σκηνῆς καὶ δώσεις τοὺς λευΐτας Ἀαρὼν τῷ ἀδελφῷ σου καὶ τοῖς υἱοῖς αὐτοῦ | |
| 15 | τοῖς ἱερεῦσι· δόμα δεδομένον εἰσὶν οὗτοι ἀπὸ τῶν υἱῶν Ἰσραήλ. καὶ Ἀαρὼν καὶ τοὺς υἱοὺς αὐτοῦ καταστήσεις ἐπὶ τῆς σκηνῆς τοῦ μαρτυ‐ ρίου, καὶ φυλάξουσι τὴν ἱερατείαν αὐτῶν καὶ πάντα τὰ κατὰ τὸν βωμὸν καὶ τὰ ἔσω τοῦ κα‐ | |
| 20 | ταπετάσματος· καὶ ὁ ἀλλογενὴς ὁ ἁπτόμενος ἀποθανεῖται». Μεμαθήκαμεν οὖν ἐντεῦθεν, ὡς οἱ μὲν ἱερεῖς τὰς θυσίας προσέφερον, οἱ δὲ λευΐται τῶν μὲν ἱερέων ὑπουργοί, τῆς δὲ σκηνῆς κατέστησαν φύλακες. διδάσκει δὲ ἐν τοῖς ἑξῆς, τίνα μὲν ἔδει φέρειν τοῦ | |
| Καὰθ τὸν δῆμον, τίνα δὲ τὸν Γεδεών, τίνα δὲ τὸν Μεραρί. | 192 | |
193(1t) | V | |
| 1 | Τίνος ἕνεκεν προσέταξεν ὁ Θεὸς ἀριθμηθῆναι τοῦ λαοῦ τὰ πρωτότοκα; Ἐπειδὴ πᾶσαν τοῦ Λευῒ τὴν φυλὴν ταῖς θείαις ἀφιέρωσε λειτουργίαις, καὶ τοῦ πολεμεῖν ἠλευθέρωσεν, εἰκὸς δὲ ἦν δυσχεραίνειν τῶν ἄλλων τινάς, ὡς τούτων προτιμηθέντων· πείθει τοὺς δυσχεραίνοντας ὁ δεσπό‐ | |
| 5 | της Θεός, ὡς οὐδὲν προσέταξεν ἄδικον. ἡνίκα γάρ, φησίν, ὑμῶν χάριν ἀνῃρέθη τὰ τῶν αἰγυπτίων πρωτότοκα, τὰ ὑμέτερα διεσώθη πρωτότοκα. ἀντὶ τούτων τοίνυν τὴν λευϊτικὴν φυλὴν ταῖς ἐμαῖς ἀπεκλήρωσα λειτουρ‐ γίαις· καὶ ἀντὶ τῶν πρωτοτόκων τῶν ὑμετέρων κτηνῶν, τῶν λευϊτῶν τὰ πρωτότοκα. ἐπειδὴ δὲ πλείους ὤφθησαν τῶν λευϊτῶν τῶν ἄλλων | |
| 10 | φυλῶν οἱ πρωτότοκοι, προσέταξεν ἕκαστον τῶν μετὰ τὸν ἴσον ἀριθμὸν πέντε δοῦναι σίκλους τοῖς ἱερεῦσιν· εἴκοσι ὀβολοὺς ὁρίσας ἔχειν τὸν σίκλον, καὶ τὸν τοιοῦτον ἀριθμὸν ἅγιον ὀνομάσας, ὡς τοῖς θείοις ἀφωρισμένον, καὶ οὐ παρὰ πᾶσι πολιτευόμενον. ἀλλαχοῦ μέντοι δίδραχμον ὀνομάζει τοὺς εἴκοσι ὀβολούς· τοῦτο τὸ δίδραχμον καὶ ὁ Κύριος ὡς πρωτότοκος | |
| 15 | ἀπῃτήθη. | |
| 16t | VI | |
| 16 | Τί δήποτε τισὶ μὲν τῶν ἱερῶν σκευῶν ὑακίνθινα προσέταξεν ἐπιβληθῆναι καλύμματα, τισὶ δὲ πορφυρᾶ; Τῶν τιμιωτέρων ὑακίνθινα μόνα τὰ καλύμματα ἦν. αἰνίττεται δὲ ἡ χρόα τὸν οὐρανόν· τούτου χάριν τὰ μὲν ἐντὸς τοῦ σκεπάσματος, τούτοις τοῖς | |
| 20 | ἐπιβλήμασιν καλυφθῆναι προσέταξε, τὰ δὲ ἐκτὸς καὶ πορφυροῖς καὶ τοιού‐ τοις. ὁ μὲν γὰρ οὐρανὸς τιμωρίας οὐκ ἔχει· ἡ δὲ γῆ διὰ τὰς τῶν νόμων παραβάσεις δέχεται καὶ κολάσεις. τῆς δὲ βασιλείας ἡ πορφύρα δηλωτική. θεία δὲ καὶ ἄναρχος καὶ ἀνώλεθρος ἡ τοῦ Θεοῦ βασιλεία. τούτου χάριν τὰ ἔξω τῆς σκηνῆς καὶ πορφυροῖς καὶ ὑακινθίνοις ἐπιβλήμασιν ἐκαλύπτετο. | |
| 25 | προμηθούμενος δὲ τοῦ δήμου τοῦ Καάθ, προσέταξε πρότερον τοὺς ἱερέας | 193 |
194 | εἴσω τῶν ἀδύτων γενομένους, καλύπτειν τὴν κιβωτὸν καὶ τὰ ἄλλα σκεύη τοῖς προειρημένοις καλύμμασιν· εἶθ’ οὕτω τοῦ Καὰθ τὸν δῆμον ταῦτα μετακομίζειν, ἵνα μὴ τὰ ἄψαυστα καὶ ἀθέατα θεασάμενοι, ἐκ τῆς παρα‐ δόξου θέας ὑπομείνωσιν ὄλεθρον. | |
| 5t | VII | |
| 5 | Τίνα καλεῖ «ἀκάθαρτον ἐπὶ ψυχῇ»; Τὸν τοῦ τεθνηκότος ἁψάμενον, ἢ ὀστέοις νεκροῦ πελάσαντα. | |
| 7t | VIII | |
| 7 | Καὶ τί δήποτε καὶ τούτους καὶ τοὺς λεπροὺς καὶ τοὺς γονορρυεῖς, ἔξω τῆς παρεμβολῆς διάγειν ἐκέλευσεν; Ἀπὸ τῶν σμικρῶν τὰ μεγάλα παιδεύων. εἰ γὰρ ὁ ἁπτόμενος νεκροῦ ἀκά‐ | |
| 10 | θαρτος, πολλῷ μᾶλλον ὁ νεκρὸν εἰργασάμενος διὰ μιαιφονίας. καὶ εἰ ὁ λεπρὸς ἀκάθαρτος, πολλῷ μᾶλλον ὁ τὰ ποικίλα τῆς κακίας ἐργαζόμενος εἴδη. οὕτω διὰ τοῦ γονορρυοῦς ἡ μοιχεία κατηγορεῖται. εἰ γὰρ τὸ ἀκούσιον μυσαρόν, πολλῷ δήπουθεν τὸ κατὰ γνώμην τολμώμενον. | |
| 14t | IX | |
| 14 | Τί ἐστιν «ἀνὴρ ἢ γυνὴ εἴ τις ποιήσει ἀπὸ πασῶν | |
| 15 | τῶν ἁμαρτιῶν τῶν ἀνθρωπίνων»; Τὰ σμικρότερα τῶν ἁμαρτημάτων ἀνθρώπινα κέκληκεν· ἐπειδὴ τρεπτὴν οὖσαν τῶν ἀνθρώπων τὴν φύσιν πάντων ἀπηλλάχθαι τῶν ἁμαρτημάτων οὐχ οἷόν τε. «οὐδείς, γάρ φησι, καθαρὸς ἀπὸ ῥύπου, οὐδ’ ἂν μία ἡμέρα ἡ ζωὴ αὐτοῦ». τούτου χάριν καὶ | |
| 20 | ὁ θεῖος βοᾷ Δαβίδ· «μὴ εἰσέλθῃς εἰς κρίσιν μετὰ τοῦ | |
| δούλου σου, ὅτι οὐ δικαιωθήσεται ἐνώπιόν σου | 194 | |
195 | πᾶς ζῶν». μόνος γὰρ ὁ δεσπότης Χριστός, καὶ ὡς ἄνθρωπος τὸ ἄμωμον ἔχει. καὶ τοῦτο προορῶν ὁ προφήτης Ἠσαΐας ἐβόα· «ὃς ἁμαρτίαν οὐκ ἐποίησεν, οὐδὲ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ». τούτου χάριν καὶ τὰς ἄλλων | |
| 5 | ἁμαρτίας ἀνέλαβεν, οἰκείας οὐκ ἔχων. οὗτος γάρ φησι· «τὰς ἁμαρ‐ τίας ἡμῶν φέρει, καὶ περὶ ἡμῶν ὀδυνᾶται». καὶ ὁ μέγας Ἰωάννης· «ἴδε ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου». διὰ τοῦτο καὶ ἐν νεκροῖς ἐλεύθερος, ὡς ἀδίκως ὑπομείνας τὸν θάνατον. διδάσκει τοίνυν ὁ θεῖος νό‐ | |
| 10 | μος πῶς θεραπευτέον τοὺς τὰ μέτρια πλημμελήσαντας. κελεύει γὰρ τὸν ἔν τισι συμβολαίοις ἠδικηκότα, πρῶτον ἐξαγορεῦσαι τὴν ἁμαρτίαν, εἶτα τῷ ἠδικημένῳ τὸ ληφθὲν ἀποδοῦναι προστεθεικότα τῷ κεφαλαίῳ τὸ πέμπτον. εἰ δὲ συμβαίη τὸν ἠδικημένον πρὸ τῆς τοῦ ἠδικηκότος μεταμε‐ λείας καταλῦσαι τὸν βίον, ἐκτῖσαι ταῦτα τῷ ἀγχιστεύοντι. ἀγχιστεύοντα | |
| 15 | δὲ καλεῖ τὸν τῷ γένει προσήκοντα. ἡ δὲ τάξις τοῦ γένους αὕτη· πρῶτος υἱός, εἶτα θυγάτηρ, εἶτα ὁ τοῦ πατρὸς ἀδελφός, ἔπειτα ὁ τοῦ πάππου, εἰ δὲ τούτων μηδεὶς εἴη, ὁ πλησιέστερος συγγενής, εἰ δὲ μὴ εὑρίσκοιτο συγ‐ γενής, τῷ Θεῷ τὰ προρρηθέντα προσενεγκεῖν διηγόρευσε. τοῦτο γὰρ εἶπεν· «ἐὰν δὲ μὴ ᾖ τῷ ἀνθρώπῳ ἀγχιστεύων, | |
| 20 | ὥστε ἀποδοῦναι αὐτῷ τὸ πλημμέλημα τὸ πρὸς αὐτόν, τὸ πλημμέλημα τὸ ἀποδιδόμενον τῷ Κυρίῳ τῷ ἱερεῖ ἔσται, πλὴν τοῦ κριοῦ τοῦ ἱλασ‐ μοῦ, δι’ οὗ ἐξιλάσεται περὶ αὐτοῦ ἐν αὐτῷ». προσέταξε δὲ καὶ τὰς προσφερομένας ἀπαρχὰς τοὺς ἱερέας ἐσθίειν. ἀπαρ‐ | |
| 25 | χαὶ γὰρ ἦσαν τοῦ μὲν λαοῦ οἱ λευῗται, τῶν δὲ λευϊτῶν οἱ ἱερεῖς. ὡς ἀπαρ‐ | |
| χαὶ τοίνυν τὰς ἀπαρχὰς ἐκομίζοντο. | 195 | |
196(1t) | X | |
| 1 | Διὰ τί ἄλευρον κρίθινον ὑπὸ τῆς ὑποπτευομένης μοιχευθῆναι προσεκο‐ μίζετο; Αὐτὸς ὁ δεσπότης ἡρμήνευσεν. «ἔστιν, γὰρ ἔφη, θυσία ζη‐ λοτυπίας, θυσία μνημοσύνου, θυσία ἀναμιμνήσ‐ | |
| 5 | κουσα ἁμαρτίαν». ὅθεν οὐδὲ ἔλαιον αὐτήν, οὐδὲ λίβανον ἔχειν προσέταξεν· ἐστέρητο γὰρ καὶ τῆς εὐωδίας, καὶ τοῦ τῆς δικαιοσύνης φωτός. τοῦτο μέντοι γίνεσθαι νενομοθέτηκεν ὁ δεσπότης Θεός, τὴν μιαι‐ φόνον αὐτῶν ἐπιστάμενος γνώμην. ἵνα γὰρ μὴ ἐξ ὑποψίας κατακτείνωσι τὰς ὁμοζύγας, ἐκέλευσε τὴν ὑποπτευομένην αὐτῷ προσενεχθῆναι, ἅτε | |
| 10 | δὴ πάντα σαφῶς ἐπισταμένῳ καὶ τὰ λάθρα γιγνόμενα. «προσάξει, γάρ φησιν, ὁ ἱερεύς, καὶ στήσει τὴν γυναῖκα ἔναν‐ τι Κυρίου· καὶ λήψεται ὁ ἱερεὺς ὕδωρ καθαρὸν ζῶν ἔναντι Κυρίου ἐν ἀγγείῳ ὀστρακίνῳ, καὶ τῆς γῆς τῆς οὔσης ἐπὶ τοῦ ἐδάφους τῆς σκηνῆς | |
| 15 | τοῦ μαρτυρίου; καὶ λαβὼν ὁ ἱερεὺς ἐμβαλεῖ εἰς τὸ ὕδωρ· καὶ στήσει ὁ ἱερεὺς τὴν γυναῖκα ἔναντι Κυρίου, καὶ ἀποκαλύψει τὴν κεφαλὴν τῆς γυναικός, καὶ δώσει ἐπὶ τῶν χειρῶν αὐτῆς τὴν θυσίαν τοῦ μνημοσύνου, τὴν θυσίαν τῆς | |
| 20 | ζηλοτυπίας· ἐν δὲ τῇ χειρὶ τοῦ ἱερέως ἔσται τὸ ὕδωρ τοῦ ἐλεγμοῦ τοῦ ἐπικαταρωμένου τού‐ του». ταῦτα δὲ πάντα γενέσθαι προσέταξε τὴν γυναῖκα τὴν ὑποπ‐ τευομένην ἐκδειματῶν, ἵν’ εἰ ἐξήμαρτεν ὁμολογήσει, καὶ διὰ μετανοίας | |
| λάβῃ τὴν ἄφεσιν. τούτου χάριν ἀκάλυπτον αὐτὴν τῷ Θεῷ προσενεχθῆναι | 196 | |
197 | κελεύει, διδάσκων ὅτι γυμνὰ πάντα καὶ τετραχηλισμένα ἐνώπιον αὐτοῦ, καὶ οὐδὲν αὐτὸν λέληθε τῶν παρ’ ἡμῶν γιγνομένων. ὅτι δὲ ταῦτα δεδιτ‐ τόμενος αὐτὴν γενέσθαι κεκέλευκε, τὰ ἑξῆς δηλοῖ. «καὶ ὁρκιεῖ αὐ‐ τὴν ὁ ἱερεὺς καὶ ἐρεῖ τῇ γυναικί· εἰ μὴ κεκοί‐ | |
| 5 | μηταί τις μετὰ σοῦ, εἰ μὴ παραβέβηκας μιαν‐ θῆναι ὑπὸ τὸν ἄνδρα τὸν σεαυτῆς, ἀθῷος ἴσθι ἀπὸ τοῦ ὕδατος τοῦ ἐλεγμοῦ τοῦ ἐπικαταρω‐ μένου τούτου. εἰ δὲ σὺ παραβέβηκας ὕπανδρος οὖσα, ἢ σὺ μεμίανσαι, ἢ ἔδωκέ τις τὴν κοίτην | |
| 10 | ἐν σοὶ πλὴν τοῦ ἀνδρός σου. δῴη σε Κύριος ἐν ἀρᾷ καὶ ἐνόρκιον ἐν μέσῳ τοῦ λαοῦ σου, ἐν τῷ δοῦναι Κύριον τὸν μηρόν σου διαπεπτωκότα, καὶ τὴν κοιλίαν σου πεπρησμένην». ἐκέλευσε δὲ καὶ τὴν γυναῖκα συντίθεσθαι τῇ ἀρᾷ, καὶ λεγέιν· «γένοιτο, γέ‐ | |
| 15 | νοιτο», καὶ γραφῆναι δὲ τὴν ἀρὰν προσέταξε, καὶ ἐξαλειφθῆναι ὕδατι, καὶ πιεῖν τὴν γυναῖκα τὸ ὕδωρ· πρότερον δὲ τὴν θυσίαν προσε‐ νεχθῆναι, τουτέστι τὸ κρίθινον ἄλευρον. εἶτα διδάσκει, ὡς ἀθῷος μὲν οὖσα ὑγιὴς φυλαχθήσεται· ἔνοχος δὲ οὖσα, καὶ κρύπτουσα, τῇ πείρᾳ μαθήσεται τῆς ἀρᾶς τὴν ἰσχὺν καὶ τῆς κοιλίας διαρρηγνυμένης, καὶ τοῦ μηροῦ διαπίπ‐ | |
| 20 | τοντος. δι’ ὧν γὰρ ἡ ἁμαρτία, διὰ τούτων ἡ τιμωρία. τὸ δὲ ἐνόρκιον οὕτω νοητέον· ὅτ’ ἄν τις δεινὰ καὶ ἀνήκεστα πάθῃ, εἰώθασί τινες ὀμνύντες λέγειν· μὴ πάθοιμι ἃ ὁ δεῖνα πέπονθεν. | |
| 23t | XI | |
| 23 | Τί ἐστιν, «ὃς ἂν μεγάλως εὔξηται εὐχὴν ἀφαγνί‐ σασθαι ἁγνείαν τῷ Κυρίῳ»; | |
| 25 | Πολλὰ τῆς ἐπαγγελίας εἴδη. οἱ μὲν γὰρ θυσίας ἐπηγγέλλοντο, οἱ δὲ χρή‐ | 197 |
198 | ματα, οἱ δὲ ἑαυτούς· οἱ δὲ ῥητῶν ἡμερῶν ἀριθμὸν μὴ πιεῖν οἶνον, μὴ κεί‐ ρασθαι τὴν κεφαλήν. τοιοῦτοι ἦσαν, περὶ ὧν ὁ θεῖος εἶπεν Ἰάκωβος τῷ θεσπεσίῳ Παύλῳ· «εἰσί τινες εὐχὴν ἔχοντες ἐφ’ ἑαυ‐ τοῖς· τούτους παραλαβὼν ἁγνίσθητι σὺν αὐ‐ | |
| 5 | τοῖς, καὶ δαπάνησον ἐπ’ αὐτούς»· τουτέστι, τὰς ὑπὲρ αὐτῶν προσφερομένας κατὰ νόμον θυσίας οὐ πάρασχε, ἵνα λύσῃς τὴν ὑποψίαν. περὶ τούτων ἐνταῦθα ὁ νόμος διαγορεύει, καὶ κελεύει, τοὺς ταύτην ὑπισχνουμένους τὴν ἐπαγγελίαν καὶ ὄξους ἀπέχεσθαι, καὶ στα‐ φυλῆς καὶ στεμφύλων, πάσας τῆς εὐχῆς τὰς ἡμέρας· εὐχὴν δὲ καλεῖ τὴν | |
| 10 | ὑπόσχεσιν· καὶ τὴν κεφαλὴν μὴ κείρασθαι, ἕως ἂν πληρωθῶσιν αἱ ἡμέραι ὅσας ηὔξατο τῷ Κυρίῳ. ἅγιον δὲ καλεῖ τὸν τρέφοντα κόμην, ὡς τῷ Θεῷ τὴν κόμην ἀφιερώσαντα. τοῦτο γὰρ εἶπεν· «ἅγιος ἔσται τρέ‐ φων κόμην τρίχα κεφαλῆς, πάσας τὰς ἡμέρας τῆς εὐχῆς αὐτοῦ τῷ Κυρίῳ», ἀντὶ τοῦ, ἃς ἀφιέρωσας | |
| 15 | τῷ Θεῷ, μὴ κείρῃς ἕως ἂν δῷς τῇ ὑποσχέσει τὸ πέρας. κελεύει δὲ αὐτὸν μὴ πατρὶ τετελευτηκότι πελάζειν, μὴ ἀδελφῷ, μὴ ἑτέρῳ τινί. κἂν γὰρ ἐξαπίνης, φησί, τελευτήσαντός τινος παρεῖναι τοῦτον συμβῇ, ἀνάγκη πᾶσαν ἀφελεῖν τὴν τρίχα· καὶ οὐ τῇ πρώτῃ μόνον ἡμέρᾳ ἀλλὰ καὶ τῇ ἑβ‐ δόμῃ· ἵνα καὶ αἱ διαφυγοῦσαι τὸν ξυρὸν τρίχες, ἐν ταῖς ἑπτὰ αὐξηθεῖσαι | |
| 20 | ἡμέραις περιαιρεθῶσιν· ἔπειτα τῇ ὀγδόῃ δύο τρυγόνας προσενεγκεῖν· τὴν μὲν περὶ ἁμαρτίας, τὴν δὲ εἰς ὁλοκαύτωσιν· καὶ ἀμνὸν ἕνα περὶ πλημ‐ μελείας. ἐντεῦθεν δὲ μανθάνομεν ἀκριβέστερον, ὡς περὶ πλημμελείας τὴν τῶν ἀκουσίων ἁμαρτημάτων καλεῖ· ἀκούσιον γὰρ καὶ τὸ τούτῳ συμβάν· ἐξαπίνης γάρ τινος τελευτήσαντος ὑπέμεινε μολυσμόν. ἄνωθεν δὲ αὐτὸν | |
| 25 | ἀριθμῆσαι κελεύει τὸν τῶν ἐπηγγελμένων ἡμέρων ἀριθμόν· «ἀλόγισ‐ τοι, γάρ φησιν, ἔσονται αὐτῶν αἱ πρότεραι ἡμέ‐ | |
| ραι, ὅτι ἐμιάνθη ἡ κεφαλὴ τῆς εὐχῆς αὐτοῦ». | 198 | |
199 | ἐδίδαξε δὲ καὶ τίνας προσήκει θυσίας προσενεγκεῖν τὸν τοῦ ἁγνισμοῦ τὴν ἐπαγγελίαν πεπληρωκότα· ἀμνὸν μὲν εἰς ὁλοκαύτωσιν, ἀμνάδα δὲ ὑπὲρ ἁμαρτίας· θήλεα γὰρ τὰ ὑπὲρ ἁμαρτίας ἱερεῖα, ἐπειδὴ χαυνουμένου τοῦ λογικοῦ ἡ ἁμαρτία τολμᾶται. καὶ μέντοι καὶ κριὸν ἄμωμον εἰς σωτη‐ | |
| 5 | ρίαν, καὶ κανοῦν ἀζύμων προσενεγκεῖν διηγόρευσεν· εἶτα τῆς θυσίας ἐπι‐ τελουμένης, τὰς τρίχας ἐπιθεῖναι τῇ θυσίᾳ τοῦ σωτηρίου. ὁ δὲ βραχίων ὁ ἑφθός, ὁ ἐπιτιθέμενος ταῖς τοῦ εὐξαμένου χερσί, καὶ παρὰ τοῦ ἱερέως λαμβανόμενος, δηλοῖ τελεσθεῖσαν τὴν ἐπηγγελμένην πρᾶξιν· πράξεως γὰρ γεγενημένης ὁ ἑφθὸς βραχίων δηλωτικός. ταῦτα δὲ οὐ μάτην νενομο‐ | |
| 10 | θέτηκεν, ἀλλ’ ἀκριβείας ἐπιμελεῖσθαι διδάσκων, καὶ μήτε ὡς ἔτυχεν ἐπαγ‐ γέλλεσθαι, καὶ ὑπισχνουμένους τὰ ἐπηγγελμένα πληροῦν. παιδεύει δὲ καὶ ἡμᾶς διὰ τούτων καὶ τὸν ἁγιασμὸν φυλάττειν ἀμόλυντον· ὁ γὰρ κη‐ λίδα δεχόμενος τῆς ἄνωθεν δεῖται καθάρσεως καὶ τῆς διὰ μετανοίας τῶν μολυσμῶν ἀφαιρέσεως. τοῦτο γὰρ καὶ γαλάταις ἐπιστέλλων ὁ μακάριος | |
| 15 | ἔλεγε Παῦλος· «τεκνία μου, οὓς πάλιν ὠδίνω, ἄχρις οὗ μορφωθῇ Χριστὸς ἐν ὑμῖν». μετὰ ταῦτα διδάσκει πῶς εὐλογεῖν προσήκει τοὺς ἱερέας, καὶ ὡς τὸ θεῖον ὄνομα χορηγεῖ τοῖς προσιοῦσιν εὐλογίαν. «ἐπιθήσουσι, γάρ φησι, τὸ ὄνομά μου ἐπὶ τοὺς υἱοὺς Ἰσραήλ, καὶ ἐγὼ Κύριος εὐλο‐ | |
| 20 | γήσω αὐτούς». λέγει δὲ καὶ αὐτὰ τῆς εὐλογίας τὰ ῥήματα· »εὐλογήσαι σε Κύριος, καὶ φυλάξαι σε, ἐπι‐ φάναι Κύριος τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἐπὶ σέ, καὶ ἐλεήσαι σε· ἐπάραι Κύριος τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἐπὶ σοί, καὶ δῴη σοι εἰρήνην». διδασκόμεθα δὲ διὰ | |
| 25 | τούτων, ὡς χρὴ πρότερον τοῖς εὐλογημένοις τὰς θείας αἰτεῖν δωρεάς· τοῦτο γὰρ σημαίνει τὸ, «εὐλογήσαι σε»· εἶτα τὰ διδόμενα φυλαχθῆναι· ἐπήγαγε γάρ, «καὶ φυλάξαι σε». ἡ δὲ δευτέρα εὐλογία τὴν τοῦ Θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν ἐπιφάνειαν προθεσπίζει «ἐπι‐ | |
| φάναι, γάρ φησιν, τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἐπὶ σέ, καὶ | 199 | |
200 | ἐλεήσαι σε»· ἐλέου γὰρ μεστὴ ἡ κατὰ σάρκα τοῦ Θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν οἰκονομία. διὸ καὶ τὰς πρὸς Θεὸν ἡμῖν καταλλαγὰς ἐδωρήσατο· τοῦτο γὰρ ἡ ἑξῆς εὐλογία διδάσκει· «ἐπάραι Κύριος τὸ πρόσω‐ πον αὐτοῦ ἐπὶ σοί, καὶ δώῃ σοι εἰρήνην». περὶ | |
| 5 | ταύτης τῆς εἰρήνης καὶ ὁ μακάριος ἔφη Παῦλος «αὐτὸς γάρ ἐσ‐ τιν ἡ εἰρήνη ἡμῶν, ὁ ποιήσας τὰ ἀμφότερα ἓν καὶ τὸ μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ λύσας τὴν ἔχθραν ἐν τῇ σαρκὶ αὐτοῦ». ταῦτα περὶ τῆς εὐλογίας διαλεχθεὶς ὁ προφήτης, καὶ διηγησάμενος ὅπως καὶ τὴν σκηνὴν ἔχρισε, | |
| 10 | καὶ τίνα οἱ φύλαρχοι προσεκόμισαν· ἐδίδαξεν ὅπως θείαν φωνὴν τοῖς ὠσὶν εἰσεδέξατο ἐκ τοῦ ἱλαστηρίου φερομένην· ὃ ἐπέκειτο μὲν τῇ κιβωτῷ, ταῖς δὲ τῶν χερουβὶμ συνεκαλύπτετο πτέρυξι. ταῦτα δὲ οὐ φιλοτιμού‐ μενος γέγραφεν, ἀλλὰ διδάσκων ὡς ἐκεῖθεν τοῖς ἀρχιερεῦσιν ἅπαξ τοῦ ἐνιαυτοῦ εἰσιοῦσι τὴν οἰκείαν ἐπιδείξει δόξαν ὁ δεσπότης Θεός, ὅπως ἦν | |
| 15 | ἰδεῖν οἷά τε τῶν ἀνθρώπων ἡ φύσις. | |
| 16t | XII | |
| 16 | Τί δήποτε τοὺς λευΐτας ἁγιασθῆναι κελεύσας, ἅπαν τὸ σῶμα τῶν τρι‐ χῶν γυμνωθῆναι προσέταξεν; Αἱ τρίχες, τῆς νεκρώσεως σύμβολον· νεκραὶ γὰρ αὗται καὶ ὀδύνης αἴσθη‐ σιν οὐ δεχόμεναι. τὴν ἀληθῆ τοίνυν ζωὴν ἔχειν κελεύει τοὺς τῷ Θεῷ λει‐ | |
| 20 | τουργοῦντας, καὶ μηδὲν νεκρὸν ἔχειν, μηδὲ δυσῶδες. τοῦτο καὶ ὁ θεσ‐ πέσιος ἡμᾶς διδάσκει Παῦλος· «Χριστῷ, γάρ φησι, συνεσ‐ ταύρωμαι· ζῶ δὲ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χρισ‐ τός». ταῖς γὰρ θείαις, φησί, ἐνεργείαις ἐμαυτὸν ἀφιέρωσα. | |
| 24t | XIII | |
| 24 | Διὰ τί μετὰ πέμπτον καὶ εἰκοστὸν ἔτος μέχρι τοῦ πεντηκοστοῦ λειτουργεῖν | |
| 25 | τοὺς λευΐτας κελεύει; | 200 |
201 | Ἐπειδὴ ἡ μὲν πρώτη ἡλικία τελείαν οὐκ ἔχει τῶν ἀγαθῶν καὶ κακῶν τὴν διάκρισιν. ἡ τελευταία δὲ ἀσθενέστερον ἔχει τὸ σῶμα. ἀποκρίνει τοίνυν καὶ τὴν νεότητα, καὶ τὸ γήρας· τὴν μὲν διὰ τὸ ἀτελὲς τῆς ψυχῆς, τὸ δὲ διὰ τὸ τοῦ σώματος ἀσθενές. | |
| 5t | XIV | |
| 5 | Τίνος χάριν οὐκ ἠδύναντο ἐπιτελέσαι τὸ Πάσχα οἱ ἀκάθαρτοι ἐπὶ ψυχῇ; Συνῆπται ἡ αἰτία τῇ παραιτήσει. ὡς γὰρ ἀπὸ κήδους ὄντες, καί τινας τῶν οἰκείων ταφῇ παραδεδωκότες, ἀκάθαρτοι κατὰ τὴν τοῦ νόμου δια‐ γόρευσιν ἦσαν. δεδιότες τοίνυν, μὴ τοῦ Πάσχα πληροῦντες τὴν ἐντολήν, παραβῶσι τὴν περὶ τῶν ἀκαθάρτων κειμένην καὶ ἀντινομίᾳ περιπέσωσι, | |
| 10 | τὴν αἰτίαν τὸν νομοθέτην ἐδίδαξαν· ἀλλ’ οὐδὲ οὗτος ἐτόλμησεν ἀποκρί‐ νασθαι ἕως τὸν δεσπότην ἠρώτησε. ταύτῃ γὰρ τῇ πλημμελείᾳ Ἰησοῦς ὁ τοῦ Ναυῆ περιπέπτωκε, πρὸ τῆς ἐρωτήσεως τοὺς γαβαωνίτας δεξά‐ μενος. προσέταξε τοίνυν ὁ δεσπότης Θεὸς τοὺς τῷ μιασμῷ τούτῳ περι‐ πίπτοντας, ἢ πόρρωθεν οἰκοῦντας, καὶ τούτου χάριν τῇ τεσσαρεσκαι‐ | |
| 15 | δεκάτῃ τοῦ πρώτου μηνὸς ἐπιτελέσαι τὸ Πάσχα μὴ δυναμένους, τῇ τεσ‐ σαρεσκαιδεκάτῃ τοῦ δευτέρου μηνὸς ἐπιτελέσαι τὸ Πάσχα· ἐκέλευσε δὲ καὶ τοὺς προσηλύτους τῶν ἴσων μεταλαχεῖν. «νόμος, γάρ φησιν, εἷς ἔσται ὑμῖν, καὶ τῷ προσηλύτῳ, καὶ τῷ αὐ‐ τόχθονι τῆς γῆς». διὰ δὲ τούτων τῶν ἐθνῶν προμηνύει | |
| 20 | τὴν κλῆσιν. | |
| 21t | XV | |
| 21 | Πῶς νοητέον τό. «σημασίᾳ σαλπιεῖτε ἐν τῇ ἐξάρσει ὑμῶν· καὶ ὅταν συναγάγητε τὴν συναγωγήν, | |
| σαλπιεῖτε καὶ οὐ σημασίᾳ»; | 201 | |
202 | Ὁ πάνσοφος λέγει Παῦλος. «ἐὰν μὴ εὔσημον σάλπιγξ φωνὴν δῷ, τίς παρασκευάσεται εἰς πόλεμον»; διαφοραὶ τοίνυν ἦσαν ἠχῆς, καὶ ἡ μὲν τὴν ἀνάπαυλαν, ἡ δὲ τὴν ὁδοι‐ πορίαν ἐδήλουν· καὶ μία μὲν ἠχοῦσα σάλπιγξ ἐκάλει τοὺς ἄρχοντας, αἱ δὲ | |
| 5 | δύο τὸν λαὸν καὶ τοὺς ἄρχοντας. τὸ μέντοι σαλπίζειν μόνοις ἀπενεμήθη τοῖς ἱερεῦσιν, ἐπειδὴ τοῦ Θεοῦ τὴν κλῆσιν ἡ σάλπιγξ ἐμήνυε. τοῦτο γὰρ ἐπήγαγε· «ἐὰν ἐξέλθητε εἰς πόλεμον ἐν τῇ γῇ ὑμῶν πρὸς τοὺς ὑπεναντίους τοὺς ἀνθεστηκότας ὑμῖν, καὶ σημανεῖτε ταῖς σάλπιγξιν, καὶ ἀναμνησ‐ | |
| 10 | θήσεσθε ἔναντι Κυρίου καὶ διασωθήσεσθε ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν ὑμῶν. καὶ ἐν ταῖς ἡμέραις τῆς εὐ‐ φροσύνης ὑμῶν, καὶ ἐν ταῖς ἑορταῖς ὑμῶν, καὶ ἐν ταῖς νεομηνίαις ὑμῶν, σαλπιεῖτε ταῖς σάλ‐ πιγξιν ἐπὶ τοῖς ὁλοκαυτώμασι, καὶ ἐπὶ ταῖς | |
| 15 | θυσίαις τῶν σωτηρίων ὑμῶν, καὶ ἔσται ὑμῖν ἀνάμνησις ἐναντίον τοῦ Θεοῦ ὑμῶν, ἐγὼ Κύριος ὁ Θεὸς ὑμῶν». ἐπειδὴ γὰρ νομοθετῶν ὁ Θεὸς ἐν τῷ Σινᾷ ὄρει μεγίστῃ σαλπίγγων ἠχῇ τὰς ἀκοὰς αὐτῶν κατεκτύπησε, τῆς ἐπιφανείας αὐτοὺς ἐκείνης ἀναμιμνήσκει διὰ τῆς τῶν σαλπίγγων ἠχῆς· ὅθεν ὁ μα‐ | |
| 20 | κάριος Δαβὶδ μελῳδῶν ἔφη· «σαλπίσατε ἐν νεομηνίᾳ σάλπιγγι, ἐν εὐσήμῳ ἡμέρᾳ ἑορτῆς ὑμῶν». διὰ δὲ τούτων καὶ ἡμεῖς διδασκόμεθα πᾶσαν ἀθροίζοντες τοῦ λαοῦ τὴν συ‐ ναγωγὴν σαλπίζειν καὶ οὐ σημασίᾳ. ἀσήμως γὰρ διὰ τοὺς ἀμυήτους περὶ τῶν θείων διαλεγόμεθα μυστηρίων· τούτων δὲ χωριζομένων, σαφῶς | |
| 25 | τοὺς μεμυημένους διδάσκομεν. | |
| 26t | XVI | |
| 26 | Διὰ τί τὸν κηδεστὴν ὁ θεῖος Μωϋσῆς Ἰοθὼρ ὀνομάσας ἐν τῇ Ἐξόδῳ, νῦν | |
| αὐτὸν ἐκάλεσε Ῥαγουήλ; | 202 | |
203 | Διώνυμως ἦν, ὡς Ἰακὼβ καὶ Ἰσραήλ, ὡς Σίμων Πέτρος, ὡς Θωμᾶς ὁ λε‐ γόμενος Δίδυμος, ὡς Θαδδαῖος ὁ καὶ Λεββαῖος. τούτου υἱὸς ἦν ὁ Ἰωβάβ. | |
| 3t | XVII | |
| 3 | Τίς ἦν ὁ τοῦ λαοῦ γογγυσμός; Τὸν τῆς ὁδοιπορίας ἐδυσχέραινον πόνον. | |
| 5t | XVIII | |
| 5 | Τίνος ἕνεκεν ἁμαρτάνουσιν εὐθὺς ἐπάγει τὰς τιμωρίας; Ἀρχὴν εἶχεν ὁ νόμος, ἔδει τοίνυν τῇ τῶν παραβαινόντων τιμωρίᾳ σωφρο‐ νίζεσθαι τοὺς λοιπούς· ἁρμόδιος γὰρ τοῖς ἀρχομένοις ὁ φόβος· συνέζευκτο μέντοι τῇ τιμωρίᾳ φιλανθρωπία. μεταμελούμενοι γὰρ εὐμενείας ἀπή‐ λαυον. αὐτίκα γοῦν τοῦ θεηλάτου πυρὸς μέρος τι τῆς παρεμβολῆς ἀνα‐ | |
| 10 | λώσαντος, εἶτα πάντων συνδεδραμηκότων εἰς δέησιν, ᾔτησε μὲν ὁ νομο‐ θέτης τὴν ἄφεσιν, παρέσχε δὲ ταύτην ὁ φιλάνθρωπος Κύριος. ὅτι δὲ ἀναγ‐ καίως αὐτοῖς αἱ τιμωρίαι προσήγοντο, τὰ ἑξῆς μαρτυρεῖ. εὐθὺς γὰρ μετὰ τὴν παῦλαν τῆς τιμωρίας, τῆς Αἰγύπτου τὴν μνήμην ἀνενεώσαντο, καὶ τῶν κρομμύων, καὶ τῶν σκορόδων καὶ τῶν ἄλλων, ὧν τὴν ἐπιθυμίαν τῆς | |
| 15 | γαστριμαργίας τὸ πάθος ἐπύρσευσε. μάλα τοίνυν εἰκότως τῇ ἐκείνων ἀχαριστίᾳ τὴν θείαν συνῆψε φιλοτιμίαν ὁ συγγραφεὺς τὰ περὶ τοῦ μάννα διηγησάμενος, καὶ ὅτι οὐ μόνον ἄρτου χρείαν, ἀλλὰ καὶ ὄψου ἐπλήρου· »ἤλεθον, γάρ φησιν, ἐν τῷ μύλῳ, καὶ ἔτριβον ἐν τῇ θυείᾳ καὶ ἥψουν ἐν τῇ χύτρᾳ, καὶ ἐποίουν | |
| 20 | ἐγκρυφίας». ἐκείνων δὲ ὀλοφυρομένων, χαλεπαίνει μὲν ὁ δεσπό‐ | |
| της Θεός, δυσχεραίνει δὲ ὁ προφήτης καὶ βοᾷ λέγων· «ἵνα τί ἐκά‐ | 203 | |
204 | κωσας τὸν θεράποντά σου, καὶ διὰ τί οὐχ εὕ‐ ρηκα χάριν ἐναντίον σου ἐπιθεῖναι μοὶ τὴν ὁρμὴν τοῦ λαοῦ τούτου ἐπ’ ἐμέ; μὴ ἐγὼ ἐν γασ‐ τρὶ ἔλαβον τὸν λαὸν τοῦτον, ἢ ἐγὼ ἔτεκον αὐ‐ | |
| 5 | τόν, ὅτι λέγεις μοι, ὅτι λάβε αὐτὸν εἰς τὸν κόλπον σου, ὡσεὶ λάβοι τιθηνὸς τὸν θηλάζον‐ τα, εἰς τὴν γῆν, ἣν ὤμοσας τοῖς πατράσιν αὐ‐ τῶν»; δεδήλωκε δὲ διὰ τούτων τὸ ἀτελὲς αὐτῶν καὶ νηπιῶδες· θηλά‐ ζοντι γὰρ αὐτοὺς ἀπείκασεν, ἄλλο μὲν οὐδὲν ἐργάσασθαι δυναμένῳ, ἐκ‐ | |
| 10 | μυζᾶν δὲ μόνον βουλομένῳ τὸ γάλα. ἐπειδὴ δὲ σφόδρα ἦν τὰ ῥήματα δυσχεραίνοντος· καὶ τὰ ἑξῆς γὰρ τοῦτον ἔχει τὸν νοῦν· διδάσκεται παρὰ τοῦ δεσπότου Θεοῦ, ὡς οὐκ ἀνθρωπίνῃ δυνάμει θείᾳ δὲ χάριτι τὸν λαὸν κυβερνᾷ. ἔφη γὰρ πρὸς αὐτόν· «συνάγαγέ μοι ἑβδομή‐ κοντα ἄνδρας ἀπὸ τῶν πρεσβυτέρων Ἰσραήλ, | |
| 15 | οὓς αὐτὸς οἶδας ὅτι αὐτοί εἰσι πρεσβύτεροι τοῦ λαοῦ καὶ γραμματεῖς αὐτῶν· καὶ ἄξεις αὐ‐ τοὺς εἰς τὴν σκηνὴν τοῦ μαρτυρίου· καὶ στή‐ σονται ἐκεῖ μετὰ σοῦ, καὶ καταβήσομαι, καὶ λαλήσω ἐκεῖ μετὰ σοῦ, καὶ ἀφελῶ ἀπὸ τοῦ πνεύ‐ | |
| 20 | ματος τοῦ ἐπὶ σοὶ καὶ ἐπιθήσω ἐπ’ αὐτούς· καὶ συναντιλήψονται μετὰ σοῦ τὴν ὁρμὴν τοῦ λαοῦ τούτου καὶ οὐκ οἴσεις αὐτοὺς σὺ μόνος». μεμάθηκε δὲ διὰ τούτων τῶν λόγων ὁ νομοθέτης, ὡς ἀποχρῶσαν ἔλαβε τῇ οἰκονομίᾳ τὴν χάριν. διὰ τοῦτο εἶπεν· «ἀφελῶ ἀπὸ τοῦ | |
| 25 | πνεύματος τοῦ ἐπὶ σοί». οὐ γὰρ σπανίζων ἑτέρας δυ‐ νάμεως ἢ χάριτος τοῦτο ἔφη, ἀλλ’ ἐκεῖνον διδάσκων ὡς εἰλήφει δύναμιν ἀρκοῦσαν τῇ χρείᾳ, ὅτι δὲ καὶ τοῖς ἑβδομήκοντα δοὺς οὐκ ἐμείωσε τούτου τὴν χάριν, τὰ πράγματα μαρτυρεῖ· τὰ αὐτὰ γὰρ καὶ οἰκονομῶν, καὶ θαυ‐ | |
| ματουργῶν διετέλει ἃ καὶ πρότερον ἐπετέλει. ὥσπερ γὰρ ἐκ μιᾶς θρυαλ‐ | 204 | |
205 | λίδος μυρίας τις ἐξάπτων, οὔτε ταύτην μειοῖ, κἀκείναις μεταδίδωσι τοῦ φωτός· οὕτως ὁ τῶν ὅλων Θεὸς τῆς τούτου χάριτος τοῖς ἑβδομήκοντα μεταδιδούς, τὴν τούτῳ δοθεῖσαν οὐκ ἠλάττωσε χάριν. τοῦτο καὶ νῦν ὁρῶμεν γινόμενον. πολλαὶ γὰρ ἀνθρώπων μυριάδες ὑπὸ ἱερέως ἑνὸς βαπ‐ | |
| 5 | τιζόμεναι, καὶ τὴν θείαν δεχόμεναι δωρεάν, οὐ σμικρύνουσι τοῦ ἱερέως τὴν χάριν· καὶ πάμπολλοι παρὰ τῶν ἀρχιερέων χειροτονούμενοι, καὶ τὴν ἱερατικὴν ἀξίαν δεχόμενοι, τοῦ χειροτονοῦντος οὐκ ἐλαττοῦσι τὴν δω‐ ρεάν. μεμαρτύρηκε μέντοι ὁ δεσπότης τῇ τοῦ θεράποντος ψήφῳ· ἔφη γὰρ αὐτῷ, ἔκλεξαι «οὓς οἶδας». | |
| 10t | XIX | |
| 10 | Τί δήποτε τοῦ Θεοῦ δώσειν ὑποσχομένου κρέα ὁ προφήτης ἀμφέβαλλεν; Ἐπειδὴ οὐ μόνον προφήτης, ἀλλὰ καὶ ἄνθρωπος ἦν. ἐδιδάχθη δὲ παρὰ τοῦ δεσπότου Θεοῦ μὴ ἐνδοιάζειν ὑπισχνουμένου Θεοῦ. ἔφη γὰρ πρὸς αὐτόν· «μὴ ἡ χεὶρ Κυρίου οὐκ ἐξαρκέσει; ἤδη γνώσῃ εἰ ἐπικαταλήψεταί σε ὁ λόγος μου, ἢ | |
| 15 | οὔ». ὑπισχνούμενος μέντοι δώσειν, τῇ φιλοτιμίᾳ τιμωρίαν συνῆψεν, εἰπὼν γάρ, ὅτι «ἕως μηνὸς φάγεσθε κρέα, ἕως ἂν ἐξέλθῃ ἐκ τῶν μυκτήρων ὑμῶν», ἐπήγαγε· «καὶ ἔσται ὑμῖν εἰς χολέραν», ἢ ὡς ὁ Σύμμαχος, «εἰς ἀπε‐ ψίαν». ἡ γὰρ ἀδηφαγία τὴν νόσον ἐπήγαγε, καὶ πολλοῖς τὸν θάνατον | |
| 20 | ἡ θεήλατος πληγή. διὸ καὶ ὁ θεῖος ἐπήγαγε Δαβίδ· «ἔτι τῆς βρώ‐ σεως οὔσης ἐν τῷ στόματι αὐτῶν, καὶ ὀργὴ τοῦ Θεοῦ ἀνέβη ἐπ’ αὐτούς, καὶ ἀπέκτεινεν ἐν τοῖς πλείοσιν αὐτῶν». εἰκότως τοίνυν ὁ πάνσοφος παραινεῖ Παῦ‐ λος· «μὴ ποιεῖσθε τῆς σαρκὸς πρόνοιαν εἰς ἐπι‐ | |
| 25 | θυμίαν». | 205 |
206(1t) | XX | |
| 1 | Τίνος χάριν εὐθὺς μὲν προβληθέντες οἱ ἑβδομήκοντα προεφήτευσαν, μετὰ δὲ ταῦτα οὐκέτι; Ὅτι οὐ προφητείας χάριν, ἀλλ’ οἰκονομίας αὐτοὺς προὐβάλετο· τῶν δὲ τοῦ πνεύματος χαρισμάτων καὶ τοῦτο. ὅθεν ὁ μακάριος Παῦλος τοῖς ἀποσ‐ | |
| 5 | τόλοις καὶ τοῖς προφήταις καὶ τοῖς διδασκάλοις καὶ τοῖς χαρίσμασι τῶν ἰαμάτων, τὰς ἀντιλήψεις καὶ κυβερνήσεις συνέταξε, τούτου οἱ ἑβδομή‐ κοντα τοῦ χαρίσματος ἠξιώθησαν· ἵνα δὲ δῆλοι γένωνται τῷ λαῷ, ὅτι δὴ τῆς θείας ἀπήλαυσαν δωρεᾶς, εὐθύς τινα προηγόρευσαν. | |
| 9t | XXI | |
| 9 | Ἐλδὰδ καὶ Μωδὰδ τί δήποτε προεφήτευσαν μὴ συναριθμηθέντες τοῖς | |
| 10 | ἑβδομήκοντα; Εἰκὸς αὐτοὺς ἴσους εἶναι τὴν ἀξίαν τοῖς ἑβδομήκοντα, καὶ τούτου χάριν ἀπολαῦσαι τῆς δωρεᾶς. αἰνίττεται δὲ ὁ λόγος, ὅτι πολλάκις τοὺς ἀδο‐ κίμους παρὰ ἀνθρώποις νομιζομένους δοκίμους οἶδεν ὁ τὰ κεκρυμμένα γι‐ νώσκων. οὕτως ἐπὶ τοῦ Κορνηλίου προὔλαβε τὴν τῶν ἀνθρώπων δια‐ | |
| 15 | κονίαν ἡ θεία φιλοτιμία· πρὸ γὰρ τοῦ βαπτίσματος ἔδωκεν αὐτῷ τὴν χάριν τοῦ πνεύματος. ἐδείχθη δὲ κἀνταῦθα τοῦ νομοθέτου τὸ ἄφθονον. τοῦ γὰρ Ἰησοῦ εἰρηκότος, «Κύριε Μωϋσῆ, κώλυσον αὐ‐ τούς», ὑπολαβὼν ἔφη, «μὴ ζηλοῖς σύ μοι; καὶ τίς ἂν δῴη πάντα τὸν λαὸν Κυρίου προφήτας, ὅταν | |
| 20 | δῷ Κύριος τὸ πνεῦμα αὐτοῦ ἐπ’ αὐτούς», καὶ ὁ πανεύφημος δὲ Ἰησοῦς οὐ τοῦ φθόνου τὸ πάθος ἐδέξατο, ἀλλ’ αὐθάδειαν καὶ τυραννίδα τὸ πρᾶγμα νομίσας, τοῖσδε τοῖς λόγοις ἐχρήσατο. ὅτι γὰρ τούτου τοῦ πάθους ἐλεύθερος ἦν, ὁ ἔπαινος μαρτυρεῖ. οὕτω γὰρ ἔφη· | |
| »καὶ ἀποκριθεὶς Ἰησοῦς ὁ τοῦ Ναυῆ ὁ παρεσ‐ | 206 | |
207 | τηκὼς Μωϋσῇ ὁ ἐκλεκτὸς εἶπεν, Κύριε Μωϋσῆ, κώλυσον αὐτούς». | |
| 3t | XXII | |
| 3 | Τίνα χρὴ νοῆσαι τὴν αἰθιόπισσαν γυναῖκα, ἣν ἔλαβε Μωϋσῆς; Ἰώσηπος μὲν εἶπεν, ὡς ἡνίκα ἐν τοῖς βασιλείοις ἐτρέφετο, στρατηγὸς εἰς | |
| 5 | τὸν κατὰ αἰθιόπων χειροτονηθεὶς πόλεμον, εἶτα νικήσας, ἠγάγετο τοῦ βασιλέως ἐκείνου τὴν θυγατέρα. Ἀπολινάριος δὲ μῦθον ἀνέπλασε πολλῷ μυθωδέστερον τούτου· ἔφη γὰρ μετὰ τὴν Σεπφώραν ἄλλην αὐτὸν αἰθιό‐ πισσαν γῆμαι, ἵνα, φησί, γένηται τύπος τοῦ δεσπότου Χριστοῦ, ὃς μετὰ τὴν ἰσραηλῖτιν τὴν ἐξ ἐθνῶν ἐκκλησίαν ἐμνήστευσεν. ἀλλὰ καὶ ἡ Σεπφώρα | |
| 10 | ἀλλόφυλος ἦν. τὸ τοίνυν πλάττειν μύθους, οὐ τοῦ θείου πνεύματος, ἀλλὰ τοῦ ἐναντίου. τοσαύτης γὰρ ἁγνείας μετὰ τὴν κλῆσιν ὁ νομοθέτης ἐφρόν‐ τισεν, ὅτι καὶ τὴν Σεπφώραν κατέλιπεν εἰς Αἴγυπτον εἰσιών. μετὰ δὲ τὴν ἐκεῖθεν ἔξοδον, ἀφίκετο πρὸς αὐτὸν ὁ κηδεστὴς ἄγων ἐκείνην μετὰ τῶν παιδίων, καὶ προστέθεικεν ὅτι «μετὰ τὴν ἄφεσιν ἤγαγεν | |
| 15 | αὐτήν». τὴν Σεπφώραν τοίνυν ὠνόμασεν αἰθιόπισσαν· τὸ γὰρ Σαβὰ ἔθνος αἰθιοπικόν ἐστιν. ὁ γὰρ εὐαγγελιστής φησιν· «βασίλισσα αἰθιόπων ἀναστήσεται, καὶ κατακρινεῖ τὴν γε‐ νεὰν ταύτην». ἀλλ’ ἡ τῶν βασιλειῶν ἱστορία βασίλισσαν Σαβὰ προσηγόρευσε ταύτην. Σαβὰ δὲ καλεῖται τῶν ὁμηριτῶν τὸ ἔθνος· τού‐ | |
| 20 | τοις οἱ μαδιηναῖοι πελάζουσιν. ἐπειδὴ τοίνυν ὁ Ἀαρὼν ἰσραηλῖτιν ἠγάγε‐ το, ἀλλόφυλον δὲ ὁ Μωϋσῆς, μικροψυχίας γενομένης, ταύτην αὐτῷ τὴν λοι‐ δορίαν προσήνεγκαν. καὶ μαρτυρεῖ δὲ τῇ τελειοτάτῃ ἀρετῇ τοῦ νομοθέτου τῶν ἀδελφῶν ἡ παροινία· ἀπορήσαντες γὰρ δηλονότι κατηγορίας ἑτέρας, | |
| τῆς γυναικὸς αὐτῷ τὸν ψόγον ἐπήνεγκαν. μαρτυρεῖ δέ μου τῷ λόγῳ καὶ | 207 | |
208 | ἡ ψῆφος τοῦ δικαιοτάτου κριτοῦ· ἔφη γάρ· «ἐὰν γένηται προ‐ φήτης ὑμῖν, ἐν ὁράματι αὐτῷ γνωσθήσομαι, καὶ ἐν ὕπνῳ αὐτῷ λαλήσω. οὐχ οὕτως ὡς ὁ θεράπων μου Μωϋσῆς· ἐν ὅλῳ τῷ οἴκῳ μου πιστός ἐστι· | |
| 5 | στόμα κατὰ στόμα λαλήσω αὐτῷ, ἐν εἴδει, καὶ οὐ δι’ αἰνιγμάτων, καὶ τὴν δόξαν Κυρίου εἶδε. καὶ διὰ τί οὐκ ἐφοβήθητε καταλαλῆσαι κατὰ τοῦ θεράποντός μου Μωϋσῆ»; ἀληθὴς ἄρα ὁ λόγος ἐκεῖνος, ὁ φάσκων· «ἐμοὶ ἐκδίκησις, ἐγὼ ἀνταποδώσω λέγει | |
| 10 | Κύριος». διδασκόμεθα γὰρ καὶ διὰ τούτων καὶ δι’ ἐκείνων, μὴ ἀμύ‐ νεσθαι τοὺς ἀδικοῦντας, ἀλλὰ τὴν θείαν ψῆφον προσμένειν, μάλα τῶν ἀδικουμένων προμηθουμένην, ὥσπερ ἀμέλει καὶ τότε Μωϋσῆ σιγῶντος τῇ Μαριὰμ τὴν λέπραν ἐπήνεγκεν. | |
| 14t | XXIII | |
| 14 | Τί δήποτε τῶν δύο λελοιδορηκότων, ἐκείνη δίκας ἔτισε μόνη; | |
| 15 | Πρῶτον ἐπειδὴ μεῖζον ἦν τῆς γυναικὸς τὸ πλημμέλημα· τῷ ἄρρενι γὰρ καὶ ἡ φύσις καὶ ὁ νόμος ὑποτάττει τὸ θῆλυ. ἔπειτα εἶχέ τινα μετρίαν συγ‐ γνώμην ὁ Ἀαρών, καὶ ὡς τῷ χρόνῳ πρεσβύτερος, καὶ ὡς ἀρχιερωσύνης ἠξιωμένος. πρὸς δὲ τούτοις, ἐπειδὴ ἀκάθαρτος ὁ λεπρὸς ἐδόκει εἶναι κατὰ τὸν νόμον, ῥίζα δὲ τῶν ἱερέων καὶ κρηπὶς ἦν ὁ Ἀαρών, ἵνα μὴ εἰς ἅπαν | |
| 20 | διαβῇ τὸ γένος τὸ ὄνειδος, τὴν ἴσην οὐκ ἐπήγαγεν αὐτῷ τιμωρίαν, ἀλλὰ διὰ τῆς ἀδελφῆς ἐφόβησεν ὁμοῦ καὶ ἐπαίδευσεν. οὕτω γὰρ αὐτὸν τὸ πάθος ἠνίασεν, ὅτι πρὸ τῆς τοῦτο δεξαμένης αὐτὸς τὸν ἠδικημένον ἱκέτευσε λῦσαι τῇ πρεσβείᾳ τὴν συμφοράν· ὁ δὲ οὐκ ἠμέλησεν, ἀλλ’ αὐτίκα τὴν ἱκετηρίαν | |
| προσήνεγκεν. εἶτα ὁ φιλάνθρωπος ἐδίδαξε Κύριος, ὡς οὐ δικαστικῶς αὐ‐ | 208 | |
209 | τήν, ἀλλὰ πατρικῶς ἐπαίδευσεν. ἔφη γάρ, «εἰ ὁ πατὴρ αὐτῆς ἐμπτύων ἐνέπτυσεν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτῆς, οὐκ ἐντραπήσεται; ἑπτὰ ἡμέρας ἀφορισθήσεται ἔξω τῆς παρεμβολῆς, καὶ μετὰ ταῦτα εἰσελεύσεται». | |
| 5 | συνέζευκται δὲ καὶ τιμὴ τῇ ἀτιμίᾳ· οὐκ ἀπῆρε γὰρ ὁ λαὸς ἕως ἀπηλλάγη τοῦ πάθους. | |
| 7t | XXIV | |
| 7 | Τίνος χάριν κατασκόπους ἀποσταλῆναι προσέταξεν; Ἵνα προμαθόντες τῆς γῆς τὴν εὐκαρπίαν, ἐπιθυμήσωσι μεταλαχεῖν τῶν ἐπαινουμένων καρπῶν· ὀκνοῦντες δὲ καὶ ὀκλάζοντες, μηδεμίαν ἔχωσι | |
| 10 | παραίτησιν κολαζόμενοι. | |
| 11t | XXV | |
| 11 | Τί δήποτε τὸν Αὑσήν, ἡνίκα κατάσκοπον ἔπεμπεν, ἐκάλεσεν Ἰησοῦν; Ὅτι τύπος ἦν τοῦ ἀληθινοῦ Ἰησοῦ, ὃς τὸ τῶν κατασκόπων ἐμιμήσατο σχῆμα, τὴν ἡμετέραν οἰκονομῶν σωτηρίαν. καθάπερ γὰρ οἱ κατάσκοποι τῷ τῶν ἐθνῶν ἐκείνων, ἃ κατασκοποῦσι, καὶ σχήματι κέχρηνται καὶ φωνῇ, | |
| 15 | οὕτως ὁ Θεὸς λόγος τὴν ἀνθρωπείαν περιθέμενος φύσιν, καὶ τῇ ταύτης γλώττῃ χρησάμενος, τὴν ἡμετέραν ᾠκονόμησε σωτηρίαν. | |
| 17t | XXVI | |
| 17 | Τίνα λέγει γενεὰν Ἐνάκ; Ὀνομαστότατος οὗτος ἦν καὶ πολυθρύλλητος, ὡς εἰκός, διὰ τὸ τοῦ σώ‐ ματος μέγεθος· καὶ τὸ γένος δὲ πάντως τῷ προγόνῳ ἐῴκει. | |
| 20t | XXVII | |
| 20 | Τί ἐστιν, «ἐμπλήσει ἡ δόξα Κυρίου πᾶσαν τὴν γῆν»; | 209 |
210 | Προλέγει τὴν ἰουδαίων ἀποβολὴν καὶ τῆς οἰκουμένης τὴν σωτηρίαν· καὶ ὅρκον τῇ προρρήσει προστίθησι. «ζῶ, γάρ φησιν, ἐγώ, καὶ ζῇ τὸ ὄνομά μου, καὶ ἐμπλήσει ἡ δόξα Κυρίου πᾶ‐ σαν τὴν γῆν». κατὰ δὲ τοὺς ἄλλους ἑρμηνευτάς, ὅτι «ἐμπλήσει | |
| 5 | πᾶσαν τὴν γῆν ἡ δόξα Κυρίου». εἶτα ἐκφέρει τὴν ψῆφον κατὰ τῶν ἀριθμηθέντων ἁπάντων, πλὴν Χαλὲβ υἱοῦ Ἰεφωνῆ, καὶ Ἰησοῦ υἱοῦ Ναυῆ, οἳ πρὸς τῇ ἀληθείᾳ τῶν μηνυμάτων, τὴν εὐσεβῆ παραίνεσιν προσήνεγκαν τῷ λαῷ. ταύτῃ μέντοι παραβαλεῖν προσήκει τῇ ἀποφάσει τὴν ἐν τοῖς εὐαγγελίοις εἰρημένην· «ἀρθήσεται ἀφ’ ὑμῶν ἡ | |
| 10 | βασιλεία, καὶ δοθήσεται ἔθνει ποιοῦντι τοὺς καρποὺς αὐτῆς». τύπος γὰρ τῶν μὲν ἠπιστηκότων ἰουδαίων, οἱ ἐν τῇ ἐρήμῳ πεπτωκότες δι’ ἀπιστίαν· τῶν δὲ πεπιστευκότων ἐθνῶν, οἱ ἀπερίτμητοι παῖδες, οἱ ἀντ’ ἐκείνων διὰ Ἰησοῦ τὴν γῆν ἀπειληφότες τὴν τοῖς προγόνοις ἐπηγγελμένην. | |
| 15t | XXVIII | |
| 15 | Τί δήποτε περὶ τῶν αὐτῶν θυσιῶν πολλὰ νενομοθέτηκεν; Ἵνα τῇ συνεχείᾳ τῆς νομοθεσίας παγίαν τῶν νόμων τὴν μνήμην ἐργά‐ σηται. | |
| 18t | XXIX | |
| 18 | Τί ἐστι, «ψυχὴ ἥ τις ποιήσει ἐν χειρὶ ὑπερηφανίαν; Περὶ τῶν ἀκουσίως ἡμαρτηκότων νομοθετήσας ὁποίαν χρὴ θυσίαν προ‐ | |
| 20 | σενεγκεῖν, καὶ περὶ τῶν ἑκουσίως ἡμαρτηκότων νομοθετεῖ. διάφορα δὲ τὰ ἁμαρτήματα· οἱ μὲν γὰρ οὐ φέρουσι διὰ τὴν τῆς ψυχῆς ἀσθένειαν τὴν | |
| τῶν παθῶν ἐπανάστασιν, καὶ ἐνδιδόντες ἡττῶνται· οἱ δὲ καὶ ἐξ ἑτέρας | 210 | |
211 | περιστάσεως ἁμαρτήμασι περιπίπτουσιν. εἰσὶ δέ, οἳ καὶ καταφρονητικῶς περὶ τοὺς θείους διάκεινται νόμους· τούτους ἐξ ὑπερηφανίας ἁμαρτάνειν ἔφη, ὡς ἑκόντας τῶν νόμων καταφρονοῦντας. τὸν τοιοῦτον ἐξαλειφθήσεσ‐ θαι ἔφη, καὶ τὴν αἰτίαν ἐπήγαγεν, «ὅτι τὸ ῥῆμα Κυρίου ἐφαύ‐ | |
| 5 | λισε, καὶ τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ διεσκέδασεν· ἐκτρί‐ ψει ἐκτριβήσεται ἡ ψυχὴ ἐκείνη· ἁμαρτία γὰρ αὐτῆς ἐν αὐτῇ». ὁ μὲν γὰρ δι’ ἀσθένειαν ἡττώμενος τῶν παθῶν, εἶτα στένων καὶ ὀδυρόμενος, ἔχει τινὰ γοῦν σμικρὰν συγγνώμην· ὁ δὲ τὰ πονηρὰ ἀσπαζόμενος, καὶ τῶν θείων καταφρονῶν ἐντολῶν, πάσης | |
| 10 | ἀπολογίας ἐστέρηται. | |
| 11t | XXX | |
| 11 | Διὰ τί τὸν ἐν τῷ σαββάτῳ συλλέξαντα ξύλα καταλευσθῆναι προσέταξεν; Ὡς πρῶτον τοῦτον παραβεβηκότα τὸν νόμον, ἵνα μὴ γένηται παρανομίας ἀρχέτυπον· ἡ γὰρ τούτου τιμωρία δέος ἐνέθηκεν ἅπασιν. | |
| 14t | XXXI | |
| 14 | Τί δήποτε προσέταξεν αὐτοῖς ὁ Θεὸς τοῖς κρασπέδοις τῶν ἱματίων κλῶσ‐ | |
| 15 | μα ὑακίνθινον ἐπιθεῖναι; Τὸ ὑακίνθινον κλῶσμα τοῦ οὐρανοῦ μιμεῖται τὴν χρόαν. ἀνεμίμνησκε τοίνυν αὐτοὺς τοῦ νομοθέτου, ὃς πληροῖ μὲν τὰ πάντα, οἰκεῖν δὲ δοκεῖ τὸν οὐρανόν. «ὁ οὐρανός, γάρ φησι, τοῦ οὐρανοῦ τῷ Κυ‐ ρίῳ». καί, «ὁ κατοικῶν ἐν οὐρανοῖς ἐκγελάσεται | |
| 20 | αὐτούς». τοῦτο δὲ καὶ ὁ νόμος διδάσκει· «ὄψεσθε, γάρ φησι, τὰ κράσπεδα καὶ ἀναμνησθήσεσθε πᾶσας τὰς ἐν‐ τολὰς Κυρίου ποιῆσαι αὐτάς, καὶ οὐ διαστρα‐ φήσεσθε ὀπίσω τῶν διανοιῶν ὑμῶν καὶ τῶν ὀφ‐ | |
| θαλμῶν ἐν οἷς ὑμεῖς ἐκπορνεύετε ὀπίσω αὐτῶν». | 211 | |
212(1t) | XXXII | |
| 1 | Τὸ μέντοι Κορὲ στασιάσαι κατὰ τοῦ νομοθέτου ἔχει τινὰ λόγον· ἐκ γὰρ τῆς λευϊτικῆς ὑπῆρχε φυλῆς· Δαθὰν δὲ καὶ Ἀβειρών, καὶ Ἐλιάβ, ἐκ τοῦ Ῥουβὴν τὸ γένος κατάγοντες, ποίαν ἔχουσι τῆς στάσεως ἀφορμήν; Πρωτότοκος ἦν ὁ Ῥουβήν· καὶ ᾠήθησαν πρωτοτόκοις τὴν ἱερωσύνην | |
| 5 | ἁρμόττειν· καὶ οὐκ ἐσκόπησαν, ὡς ὁ πρόγονος αὐτῶν τῶν πρωτοτοκίων διὰ τὴν παρανομίαν ἐξέπεσεν. | |
| 7t | XXXIII | |
| 7 | Τί ἐστι, «μὴ πρόσχῃς εἰς τὴν θυσίαν αὐτῶν»; Ἀγὼν περὶ τῆς ἱερωσύνης ἐγίνετο· καὶ ἔμελλον καὶ οὗτοι κἀκεῖνοι προσ‐ φέρειν θυμίαμα, κριτῇ δέ, ἐχρῶντο τῷ δεσπότῃ Θεῷ. ἀθυμήσας τοίνυν ὁ | |
| 10 | προφήτης διὰ τοὺς τῆς στάσεως ἀρχηγούς, ἱκέτευε τὸν κριτήν, μὴ δέξα‐ σθαι τὸ παρανόμως ὑπὸ τῶν στασιαστῶν προσφερόμενον, καὶ εἰς μαρτυ‐ ρίαν αὐτὸν τῆς οἰκείας ἐπιεικείας καλεῖ· «μὴ πρόσχῃς, γάρ φησιν, εἰς θυσίαν αὐτῶν· οὐκ ἐπιθύμημα οὐδενὸς αὐτῶν εἴληφα, οὐδὲ ἐκάκωσα οὐδένα αὐτῶν». ἔργῳ δὲ | |
| 15 | τὴν μαρτυρίαν ἐβεβαίωσεν ὁ κριτής. «ἀποσχίσθητε, γάρ φησιν, ἐκ μέσου τῆς συναγωγῆς ταύτης καὶ ἐξαναλώσω αὐτοὺς εἰς ἅπαξ». δεδήλωκε δὲ πάλιν ὁ πανεύφημος Μωϋσῆς τὴν οἰκείαν πραότητα. προκυλινδούμενος γὰρ τοῦ κριτοῦ ἐβόα· «ὁ | |
| Θεὸς τῶν πνευμάτων, καὶ πάσης σαρκός, εἰ ἄν‐ | 212 | |
213 | θρωπος εἷς ἥμαρτεν, ἐπὶ πᾶσαν τὴν συναγωγὴν ἡ ὀργὴ Κυρίου»; δεξάμενος δὲ ὁ φιλάνθρωπος Κύριος τὴν τοῦ θεράποντος ἱκετείαν, τῶν μὲν στασιαστῶν ἀποκριθῆναι κελεύει τοὺς ἄλ‐ λους· χῆναι δὲ νεύσας τῇ γῇ, αὐτάνδρους τὰς σκηνὰς ὑποβρυχίους ἀπέ‐ | |
| 5 | φηνε· καὶ οἱ διὰ μέσης θαλάσσης ὁδεύσαντες, ἐν τῇ γῇ κατεπόθησαν. ῥᾴ‐ διον γὰρ τῷ ποιητῇ καὶ ξηρὰν ὁδὸν ἐν τῇ θαλάττῃ δημιουργεῖν, καὶ τῇ γῇ πάλιν εἰς τιμωρίαν ἀντὶ θαλάσσης κεχρῆσθαι. τοῖς μὲν γὰρ αἰγυπτίοις τὸν δι’ ὕδατος ἐπήγαγεν ὄλεθρον, τὸν δὲ Δαθὰν καὶ Ἀβειρὼν καὶ τοὺς ἄλλους, τοῖς τῆς γῆς συνεκάλυψε κύμασι. τούτους μὲν οὖν ζῶντας τῷ | |
| 10 | ᾅδῃ παρέπεμψε, τοῦ δὲ Κορὲ τὴν συναγωγὴν πυρὶ κατηνάλωσεν. | |
| 11t | XXXIV | |
| 11 | Διὰ τί προσέταξεν ὁ Θεὸς τὰ τῶν στασιαστῶν πυρεῖα τῷ θυσιαστηρίῳ γενέσθαι περίθεμα; Εἰς ἔλεγχον τῶν κατὰ τῆς ἱερωσύνης θρασυνομένων, καὶ βεβαίωσιν τῶν ἱερουργεῖν προστεταγμένων. τοῦτο γὰρ ἐπήγαγε· «μνημόσυνον | |
| 15 | τοῖς υἱοῖς Ἰσραήλ, ὅπως ἂν μὴ προσέλθῃ μηδεὶς ἀλλογενής, ὃς οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ σπέρματος Ἀα‐ ρών, ἐπιθεῖναι θυμίαμα ἔναντι Κυρίου». τούτου χάριν καὶ τὴν βλαστήσασαν ῥάβδον ἐντεθῆναι προσέταξεν τῇ κιβωτῷ· καὶ πάλιν ἐνομοθέτησε, τοὺς μὲν ἱερέας ἱερουργεῖν, τοὺς δὲ λευΐτας ὑπουρ‐ | |
| 20 | γεῖν, μήτε τῷ θυσιαστηρίῳ, μήτε τοῖς ἱεροῖς πελάζοντας σκεύεσιν. εἶτα διδάσκει καὶ τίνα χρὴ τοὺς ἱερέας λαμβάνειν. τὰς γὰρ αὐτῷ προσφερο‐ μένας ἀπαρχὰς οἴνου καὶ σίτου, καὶ ἐλαίου καὶ ἄρτων, αὐτοὺς ἐσθίειν ἐκέλευσε. καὶ μέντοι καὶ τὰ ἀναθήματα, καὶ τὰ πρωτότοκα αὐτοὺς πάλιν | |
| λαμβάνειν διηγόρευσε· τῶν μὲν ἀκαθάρτων κτηνῶν ὁρίσας τὰ λύτρα. | 213 | |
214 | »ἡ λύτρωσις γὰρ αὐτοῦ, φησίν, ἀπὸ μηνιαίου· ἡ συντίμησις πέντε σίκλων, κατὰ τὸν σίκλον τὸν ἅγιον, εἴκοσι ὀβολοί εἰσι». τῶν δὲ καθαρῶν πρωτοτόκων ζῴων, τὸ μὲν αἷμα ἐκχεθῆναι προσέταξε παρὰ τὴν τοῦ θυσιαστηρίου βά‐ | |
| 5 | σιν, τὸ δὲ στέαρ προσενεχθῆναι, τὰ δὲ κρέα αὐτοὺς λαμβάνειν, ὥσπερ δὴ τὸ στηθύνιον καὶ τὸν βραχίονα, ἀπὸ τῶν ἄλλων θυμάτων κομίζονται. »διαθήκην δὲ ἁλὸς» τὴν κοινωνίαν ἐκάλεσεν, ἐπειδὴ κατὰ τὸν θεῖον ἀπόστολον, «οἱ τῷ θυσιαστηρίῳ προσεδρεύοντες τῷ θυσιαστηρίῳ συμμερίζονται». τινὲς δέ φασιν ἐπειδὴ ταῖς | |
| 10 | θυσίαις ἐπιβάλλεσθαι τοὺς ἅλας προσέταξεν, εἶτα διδάσκει καὶ τοὺς ἱερέας καὶ τοὺς λευΐτας ὡς οὐ βούλεται αὐτοὺς κλῆρον λαβεῖν, ὡς τὰς ἄλλας φυλάς· ἀλλὰ παρὰ παντὸς κομίζεσθαι τοῦ λαοῦ τοὺς λευΐτας· καὶ τῶν ἀπὸ γῆς φυομένων τὰς δεκάτας, καὶ τῶν ἐκ ποιμνίων καὶ βουκολίων προσ‐ γιγνομένων κερδῶν, καὶ τῶν ἐξ ἐμπορίας ἢ ἑτέρας τινὸς χρείας. τοὺς δὲ | |
| 15 | λευΐτας τῶν δεκατῶν τὰς δεκάτας προσφέρειν τοῖς ἱερεῦσι· καὶ τούτων μὲν ἐν παντὶ τόπῳ κελεύει μεταλαγχάνειν· τὰ δέ γε ἐκ τῶν θυσιῶν ἀφωρισ‐ μένα αὐτοῖς ἔνδον ἐσθίειν ἐν τῷ ναῷ. καλεῖ δὲ καὶ τὰς δεκάτας μισθὸν εἰς τὴν τοῦ λαοῦ ὠφέλειαν. ὑμῶν, γάρ φησιν, γεωργούντων ἢ ἐμπορευομένων ἢ οἴκοι διαγόντων, οὗτοι ἀντὶ πάντων ὑμῶν τῇ ἐμῇ προσεδρεύουσι λει‐ | |
| 20 | τουργίᾳ. τοῦτο γὰρ ἔφη, ὅτι «μισθὸς ὑμῶν οὗτός ἐστιν ἀντὶ τῶν λειτουργιῶν ὑμῶν, τῶν ἐν τῇ σκηνῇ τοῦ μαρτυρίου». | |
| 23t | XXXV | |
| 23 | Πῶς νοητέον τὰ περὶ τῆς πυρρᾶς δαμάλεως διηγορευμένα; | 214 |
215 | Προσενεχθῆναι μὲν ταύτην ὑπὲρ τῆς τοῦ λαοῦ ἁμαρτίας νενομοθέτηκε· προτυποῖ δὲ τὸ σωτήριον πάθος, ὃ τοῦ κόσμου παντὸς ἦρε τὴν ἁμαρ‐ τίαν. πυρρὰν δὲ προσκομισθῆναι κελεύει δάμαλιν, ἵνα προτυπώσῃ τὸ γήϊνον σῶμα· καὶ γὰρ τοῦ Ἀδὰμ ἡ προσηγορία τὴν ἐρυθρὰν αἰνίττεται | |
| 5 | γῆν ἐξ ἧς αὐτοῦ διεπλάσθη τὸ σῶμα. καὶ τὸ ἄμωμον δὲ τῆς δαμάλεως, τὸ ἀναμάρτητον προδηλοῖ τοῦ δεσπότου Χριστοῦ. καὶ τὸ ἄζυγα εἶναι τὴν δάμαλιν, τὴν τοῦ σωτῆρος ἡμῶν ἐλευθερίαν αἰνίττεται. ὁ γὰρ ζυγὸς τὴν δουλείαν δηλοῖ· ὁ δὲ Κύριος τὸ δίδραχμον ἀπαιτούμενος ἔφη, «ἄρα γε ἐλεύθεροί εἰσιν οἱ υἱοί». ἡ δὲ ἔξω τῆς παρεμβολῆς σφαγὴ | |
| 10 | τῆς δαμάλεως, τὸ ἔξω τῆς πύλης γενόμενον τοῦ σωτῆρος πάθος. ταῦτα δὲ σαφέστερον διδάσκει ὁ θεῖος ἀπόστολος ἐν τῇ πρὸς ἑβραίους ἐπιστολῇ. πᾶσαν δὲ τὴν δάμαλιν σὺν τῷ δέρματι καὶ τοῖς ἄλλοις κατακαυθῆναι προσέταξεν· ἐπειδὴ πάντα καθαρὰ τοῦ δεσπότου Χριστοῦ. τὸ δὲ ξύλον τὸ κέδρινον τοῦ σταυροῦ σύμβολον ἦν. ὥσπερ γὰρ τοῦτο ἄσηπτον, οὕ‐ | |
| 15 | τως ἐκεῖνο ζωοποιόν. τὸ δὲ κόκκινον, τοῦ δεσποτικοῦ αἵματος. τὸ δέ γε ὕσσωπον, ὅτι ἡ ζωτικὴ θερμότης διέλυσε τοῦ θανάτου τὴν ψυχρότητα. τὸν μέντοι κατακαίοντα τὴν δάμαλιν ἀκάθαρτον μέχρις ἑσπέρας φησὶν εἶναι, εἰς τύπον τῶν τὸν δεσπότην ἐσταυρωκότων Χριστόν. ταύτῃ δὲ τῇ σποδῷ μεθ’ ὕδατος χρωμένους ἐκέλευσε περιρραίνεσθαι τοὺς τῷ τεθ‐ | |
| 20 | νηκότι πελάζοντας, ἢ ὀστῶν ἁπτομένους, ἢ ἄλλῳ τινὶ τοιούτῳ μολυνο‐ μένους. «καὶ ἄνθρωπος, φησίν, ὃς ἐὰν μὴ ἀφαγνισθῇ, ἐξολοθρευθήσεται ἡ ψυχὴ ἐκείνη ἐκ μέσου τῆς συναγωγῆς, ὅτι ὕδωρ ῥαντισμοῦ οὐ περιερραν‐ τίσθη ἐπ’ αὐτόν». οὕτω καὶ ὁ Κύριος ἐν τοῖς ἱεροῖς εὐαγγελίοις | |
| 25 | ἔφη, «ἐὰν μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος καὶ πνεύματος, οὐ μὴ εἰσέλθῃ εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν». | |
| 27t | XXXVI | |
| 27 | Διὰ τί ἀκάθαρτον εἶναι λέγει μέχρις ἑσπέρας καὶ τὸν περιρραίνοντα καὶ | |
| τὸν περιρραινόμενον; | 215 | |
216 | Ἐπειδὴ κατὰ τὸν νόμον ἀκάθαρτος ἦν ὁ ἁπτόμενος ὀστέου νεκροῦ. οὐκοῦν ἡ κάθαρσις τῇ ἀληθείᾳ συμβαίνει· διὰ Χριστοῦ γὰρ ἡ κάθαρσις· τὸ δὲ ἀκάθαρτον εἶναι τῷ νόμῳ· ὁ δὲ νόμος προετύπου τὴν χάριν. καὶ οὗτοι δὲ ἀκάθαρτοι ἦσαν μέχρις ἑσπέρας, τουτέστι μέχρι τοῦ τέλους τοῦ νόμου. | |
| 5 | ὄρθρῳ γὰρ ἔοικεν ἡ δεσποτικὴ παρουσία. «τοῖς γὰρ ἐν σκότῳ καὶ σκιᾷ θανάτου καθημένοις φῶς ἀνέτειλεν», ᾗ φησιν ὁ προφήτης Ἠσαΐας, καὶ ἀλλαχοῦ δὲ αὐτὸς εἴρηκεν ὁ Θεός· «τοῖς δὲ φοβουμένοις με ἀνατελεῖ ἥλιος δικαιοσύνης καὶ ἴασις ἐν ταῖς πτέρυξιν αὐτοῦ». καὶ πάλιν· «ἰδοὺ | |
| 10 | ἀνὴρ, ἀνατολὴ ὄνομα αὐτῷ». | |
| 11t | XXXVII | |
| 11 | Τί δήποτε ὠργίσθη τῷ Μωϋσῇ καὶ τῷ Ἀαρὼν ὁ δεσπότης Θεός, ἡνίκα τὸ ὕδωρ ἐκ τῆς πέτρας ἐξήγαγον; Ἀθυμοῦσιν αὐτοῖς διὰ τὴν τῆς ἀδελφῆς τελευτὴν ἐπέκειντο, διὰ τὴν τοῦ ὕδατος στασιάζοντες σπάνιν. δυσχεραίνοντες οὖν τὴν πολλὴν αὐτῶν | |
| 15 | ἀκρασίαν, ἀμφιβόλοις ἐχρήσαντο ῥήμασιν τὸ ὕδωρ ἐξαγαγόντες. ἔφη γὰρ οὕτως ὁ νομοθέτης· «ἀκούσατέ μου, οἱ ἀπειθεῖς, μὴ ἐκ τῆς πέτρας ταύτης ἐξάξω ὑμῖν ὕδωρ»; τούτου χάριν ὁ δεσπότης Θεὸς τὴν κατ’ αὐτῶν ἐξενήνοχε ψῆφον· ἔφη δὲ οὕτως· »ὅτι οὐκ ἐπιστεύσατέ μοι, ἁγιάσαι με ἐναντίον | |
| 20 | τῶν υἱῶν Ἰσραήλ· διὰ τοῦτο οὐκ εἰσάξετε ὑμεῖς τὴν συναγωγὴν ταύτην εἰς τὴν γῆν, ἣν ἔδωκα αὐτοῖς». τοῦτο καὶ μελῳδῶν ὁ θεῖος εἶπε Δαβίδ· «καὶ ἐκακώθη Μωϋσῆς δι’ αὐτούς, ὅτι παρεπίκραναν τὸ πνεῦ‐ μα αὐτοῦ», καὶ «διέστειλεν ἐν τοῖς χείλεσιν αὐ‐ | |
| 25 | τοῦ». ὀργιζόμενος γὰρ ἐκείνοις, ἀμφιβόλως τὸν λόγον προήνεγκε· | |
| καὶ ἦν οὐ τῆς ψυχῆς, ἀλλὰ τῆς γλώττης ἡ ἀμφιβολία. τοῦτο γὰρ ἔφη, | 216 | |
217 | »διέστειλεν ἐν τοῖς χείλεσιν αὐτοῦ». ἰστέον μέντοι, ὡς ἕτερον οἰκονομῶν ὁ Θεὸς ταύτην ἐξενήνοχε τὴν ἀπόφασιν· ὅπερ εἰς καιρὸν δηλώσομεν. | |
| 4t | XXXVIII | |
| 4 | Τί δήποτε διὰ τοῦ χαλκοῦ ὄφεως θεραπεύεσθαι προσέταξεν ὁ Θεὸς τὰ | |
| 5 | τῶν ὄφεων δήγματα; Προτυποῖ καὶ τοῦτο τὸ σωτήριον πάθος. διὰ γὰρ τοῦ ὄφεως ἡ ἁμαρτία ἐβλάστησεν· ὅθεν καὶ τὴν κατάραν παρὰ τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων ἐδέξατο. τύπος τοίνυν καὶ τῆς ἁμαρτίας καὶ τῆς κατάρας ὁ ὄφις. ἐπειδὴ τοίνυν ὁ δεσπότης Χριστὸς «ἐν ὁμοιώματι σαρκὸς ἁμαρτίας», | |
| 10 | ᾗ φησιν ὁ θεῖος ἀπόστολος, ἐπεφάνη· σῶμα μὲν γὰρ ἀληθῶς ἔλαβεν, ἁμαρ‐ τίαν δὲ οὐκ ἐποίησεν, οὐδὲ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ· προ‐ τυποῦται τὸ σωτήριον πάθος ἐν τῷ ὄφει τῷ χαλκῷ. ὥσπερ γὰρ ὁ χαλ‐ κοῦς ὄφις ἴνδαλμα μὲν τῶν ὄφεων ἦν, οὐκ εἶχε δὲ τῶν ὄφεων τὸν ἰόν· οὕτως ὁ μονογενὴς υἱὸς σῶμα μὲν εἶχεν ἀνθρώπινον, κηλίδα δὲ ἁμαρτημάτων | |
| 15 | οὐκ εἶχε. καὶ καθάπερ οἱ ὑπὸ τῶν ὄφεων δακνόμενοι, εἰς τὸν χαλκοῦν ἀπο‐ βλέποντες ὄφιν σωτηρίας ἀπήλαυον, οὕτως οἱ ὑπὸ τῆς ἁμαρτίας πλητ‐ τόμενοι, τῷ πάθει τοῦ σωτῆρος ἡμῶν ἀνενδοιάστως πιστεύοντες, κρείττους ἀποφαίνονται τοῦ θανάτου, καὶ τῆς αἰωνίου ζωῆς ἀπολαύουσιν. | |
| 19t | XXXIX | |
| 19 | Εἰ μάντις ἦν ὁ Βαλαάμ, τί δήποτε τὸν Κύριον ἠρώτα; | |
| 20 | Ἐκεῖνος μὲν οὐ τὸν ἀληθινὸν ἠρώτα Θεόν· ἀπεκρίνατο δὲ αὐτῷ, οὐχ ὁ παρ’ αὐτοῦ καλούμενος, ἀλλ’ ὁ παρ’ αὐτοῦ ἀγνοούμενος. «ἦλθε, γάρ φησιν, ὁ Θεὸς πρὸς Βαλαὰμ καὶ εἶπεν αὐτῷ· τί οἱ ἄνθρω‐ ποι οὗτοι παρὰ σοί»; οὐκ ἐπειδὴ τὴν αἰτίαν τῆς ἐκείνων παρουσίας ἠγνόει ἀλλ’ ἵνα παρὰ τοῦ μάντεως λαβὼν ἀφορμὴν τὸ πρακ‐ | |
| 25 | τέον κελεύσῃ. | 217 |
218(1t) | XL | |
| 1 | Τίνος χάριν κελεύσας αὐτῷ μὴ ἀπελθεῖν, πάλιν ἐκέλευσεν ἀπελθεῖν; Ἐπειδὴ τῶν ἀπαγγελθέντων χρημάτων ὁ Βαλαὰμ ἐρασθείς, ἤρετο πάλιν, εἰ χρὴ τοῖς ἀποσταλεῖσιν συναπελθεῖν, νομίσας μεταμελείᾳ κεχρῆσθαι τὸν δεσπότην Θεόν, ἐπέτρεψεν ἀπελθεῖν, μονονουχὶ λέγων· ἄπελθε μὲν, | |
| 5 | ἐπειδὴ τοῦτο πρᾶξαι ποθεῖς, ἴσθι μέντοι, ὡς ἅπερ ἂν ἐθελήσω λαλήσεις. | |
| 6t | XLI | |
| 6 | Διὰ τί κελεύσας ἀπελθεῖν, διὰ ἀγγέλου τὴν πορείαν κωλύει; Δεδίττεται αὐτὸν καὶ τῇ τῆς ὄνου φωνῇ παρὰ φύσιν γεγενημένῃ καὶ τῇ τοῦ ἀγγέλου θεωρίᾳ, ἵνα γνῷ πόσην ὁ Θεὸς τοῦ λαοῦ ποιεῖται κηδεμονίαν. φασὶ δέ τινες, τὸν ἄγγελον τὸν Μιχαὴλ εἶναι τὸν τοῦ λαοῦ προστα‐ | |
| 10 | τεύοντα. | |
| 11t | XLII | |
| 11 | Καὶ ποίαν ἰσχὺν εἶχεν ἡ τοῦ μάντεως ἀρὰ μὴ βουλομένου Θεοῦ; Ἰσχὺν μὲν εἶχεν οὐδεμίαν· ψευδὴς γὰρ ἦν ἡ περὶ αὐτοῦ κατέχουσα δόξα. ἐπειδὴ δὲ συνεχῶς παρανομῶν ὁ λαὸς ὑπέμενεν θεηλάτους πληγάς, πρὸς τὴν ἐκείνων ἀσθένειαν τὰ κατὰ τὸν Βαλαὰμ ᾠκονόμησεν ὁ δεσπότης Θεός. | |
| 15 | ἵνα γὰρ μὴ νομίσωσι παρὰ τοῦ Θεοῦ παιδευόμενοι, διὰ τὰς τοῦ μάντεως ἀρὰς συμφοραῖς περιπίπτειν, οὐκ εἴασε τὸν μάντιν χρήσασθαι ταῖς ἀραῖς, τὰς τῶν ἀνοήτων ἀφορμὰς περικόπτων. ὅτι γὰρ, εἰ καὶ ἰσχύν τινα εἶχον αἱ τοῦ μάντεως ἀραί, ῥᾴδιον ἦν τῷ τὰ πάντα τεκτηναμένῳ ταύτας ἀπο‐ | |
| φῆναι ματαίας, δῆλον τοῖς τὰ θεῖα πεπαιδευμένοις. «Κύριος, γάρ | 218 | |
219 | φησι, διασκεδάζει βουλὰς ἐθνῶν, ἀθετεῖ δὲ λογισ‐ μοὺς λαῶν καὶ ἀθετεῖ βουλὰς ἀρχόντων· ἡ δὲ βουλὴ τοῦ Κυρίου μένει εἰς τὸν αἰῶνα». ὁ μέντοι Βαλαὰμ καὶ τοῦ Θεοῦ τὴν κηδεμονίαν μεμαθηκώς, ταῖς θυσίαις μεταπεῖσαι | |
| 5 | πειρᾶται· ἕνα τῶν ψευδωνύμων εἶναι τοπάζων, οὓς καὶ τρεπτοὺς ὀνο‐ μάζουσιν οἱ τούτων θεραπευταί. τὸ δέ, «ἐπορεύθη ἐπ’ εὐ‐ θεῖαν», δηλοῖ ὅτι τὸ πρακτέον ἀληθῶς ἠβουλήθη μαθεῖν. τούτου χάριν τὸ ἀκάθαρτον στόμα τοῦ παναγίου πνεύματος ἐδέξατο τὴν ἐνέρ‐ γειαν, καὶ φθέγγεται ἃ μὴ βούλεται· καὶ βοᾷ «τί ἀράσομαι ὃν | |
| 10 | μὴ ἀρᾶται Κύριος; καὶ τί καταράσομαι ὃν μὴ κα‐ ταρᾶται Θεός»; καὶ προαγορεύει τὰ ἐσόμενα· «ἰδοὺ λαὸς μόνος κατοικήσει, καὶ ἐν ἔθνεσιν οὐ συλλογισ‐ θήσεται. τίς ἐξηκριβώσατο σπέρμα Ἰακώβ, καὶ τίς ἐξαριθμήσεται δήμους Ἰσραήλ»; εἶτα αἰτεῖ τῆς | |
| 15 | ἐκείνων μετασχεῖν κοινωνίας· «ἀποθάνοι ἡ ψυχή μου ἐν ψυ‐ χαῖς δικαίων· καὶ γένοιτο τὸ σπέρμα μου ὡς τὸ σπέρμα τούτων». ἐπειδὴ δὲ δυσχεράνας ὁ Βαλάκ, καὶ τοπάσας ὅτι τῶν ἑβραίων τὸ πλῆθος ἰδών, τὴν εὐλογίαν προσήνεγκεν, εἰς ἕτερον αὐτὸν ἀπήγαγε τόπον, ἐξ οὗ μέρος οἷόν τε ἦν ἰδεῖν τοῦ λαοῦ, εἰκότως | |
| 20 | πάλιν τὸ πανάγιον πνεῦμα δι’ ἐκείνου φησίν· «οὐχ ὡς ἄνθρω‐ πος ὁ Θεὸς διαρτηθῆναι, οὐδὲ ὡς υἱὸς ἀνθρώπου ἀπειληθῆναι· αὐτὸς εἰπὼν οὐχὶ ποιήσει; λα‐ λήσει καὶ οὐκ ἐμμενεῖ»; ἄτρεπτος, φησίν, ὦ Βαλάκ, καὶ ἀναλ‐ λοίωτος ἡ τοῦ Θεοῦ φύσις· οὐκ ἔχει γνώμην τρεπτὴν τοῖς ἀνθρώποις παρα‐ | |
| 25 | πλησίως. «ἰδοὺ εὐλογεῖν παρείλημμαι· εὐλογήσω, | |
| καὶ οὐ μὴ ἀποστραφῶ». | 219 | |
220(1t) | XLIII | |
| 1 | Τί ἐστιν, «ὡς δόξα μονοκέρωτος αὐτῷ»; Ὁ μονόκερως ζῷόν ἐστιν ἓν ἔχων κέρας ἐν τῇ κεφαλῇ. περὶ τούτου καὶ πρὸς τὸν Ἰὼβ ὁ δεσπότης ἔφη Θεός· «βουλήσεται δέ σοι μο‐ νόκερως δουλεῦσαι»; διὰ τούτου διδάσκων καὶ τὴν δύναμιν | |
| 5 | τοῦ ζῴου καὶ τὸ ἀδούλωτον. τινὲς μὲν οὖν τούτῳ ἀπείκασαν τὸν δεσ‐ πότην Θεόν· ἐγὼ δὲ οἶμαι περὶ τοῦ λαοῦ τοῦτο εἰρῆσθαι, ὅτι καθάπερ ὁ μονόκερως ἓν ἔχει κέρας, οὕτως ὁ εὐσεβὴς λαὸς ἕνα προσκυνεῖ Θεόν. διὸ καὶ Δαβὶδ ὁ μακάριος λέγει, «ἐν σοὶ τοὺς ἐχθροὺς ἡμῶν κερατιοῦμεν». πῶς δὲ νοητέον τὸν ἕνα Θεόν, πολλάκις εἰρήκαμεν. | |
| 10 | τὸ δὲ «οὐκ ἔσται οἰωνισμὸς ἐν Ἰακὼβ οὐδὲ μαν‐ τεία ἐν Ἰσραήλ. κατὰ καιρὸν ῥηθήσεται τῷ Ἰα‐ κώβ, καὶ τῷ Ἰσραήλ, τί ἐπιτελέσει ὁ Θεός»· οὕτω νοητέον, ὅτι κατὰ τοῦ Ἰσραήλ, οὔτε μαντεία ἰσχύει, οὔτε οἰωνῶν παρα‐ τήρησις. ὁ γὰρ δεσπότης Θεὸς διὰ τῶν οἰκείων προφητῶν καὶ τὰ ἐσόμενα | |
| 15 | αὐτῷ προλέγει καὶ ὑποτίθεται τὸ πρακτέον. | |
| 16t | XLIV | |
| 16 | Τί ἐστιν, «οὐκ ἐπορεύθη Βαλαὰμ κατὰ τὸ εἰωθὸς εἰς συνάντησιν τοῖς οἰωνοῖς»; Τῇ πείρᾳ μαθών, ὡς οὐδὲν ὀνίνησι τῇ ματαίᾳ χρώμενος τέχνῃ· ἀπείρῳ γὰρ τῷ μέτρῳ δυνατώτερος ὁ μεταφέρων αὐτοῦ τὴν γλῶτταν εἰς ἅπερ | |
| 20 | ἐθέλει· οὐκέτι τοῖς συνήθεσι συμβόλοις ἐχρήσατο, ἀλλ’ εἰς ὑπουργίαν τοῦ Θεοῦ τὴν γλῶτταν ἀφώρισεν. ἰστέον μέντοι, ὥς τισιν ἔδοξε μηδὲν | |
| αὐτὸν περὶ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν προειρηκέναι, οὓς ἐχρῆν συνιδεῖν, ὅτι | 220 | |
221 | καὶ τῷ Ναβουχοδονόσορ ἄγαν ὄντι δυσσεβεῖ, τὴν τοῦ Θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν ἀπεκάλυψε παρουσίαν. «εἶδε γὰρ λίθον τμηθέντα ἄνευ χειρῶν, καὶ πατάξαντα τὴν εἰκόνα, καὶ συντρί‐ ψαντα τὸν χρυσόν, τὸν ἄργυρον, τὸν χαλκόν, | |
| 5 | τὸν σίδηρον, τὸ ὄστρακον, καὶ γενόμενον ὄρος μέγα, καὶ καλύψαντα πᾶσαν τὴν γῆν». ὁ τοίνυν ἐκεῖνα δι’ ἐκείνου προαγορεύσας καὶ διὰ τούτου προείρηκε τῆς οἰκουμένης τὴν σωτηρίαν· ἵνα καὶ παρὰ τοῖς ἔθνεσιν αἱ τοιαῦται προρρήσεις φυλάττων‐ ται. μαρτυρεῖ δὲ τῇ προρρήσει τῶν πραγμάτων τὸ τέλος. ὁ γὰρ ἐξ Ἰού‐ | |
| 10 | δα κατὰ σάρκα βλαστήσας, οὐ μόνον τοὺς ἀρχηγοὺς Μωάβ, ἀλλὰ καὶ πάντας τοὺς υἱοὺς Σὴθ προενόμευσεν· υἱοὶ δὲ τοῦ Σὴθ ἅπαντες ἄνθρωποι. ἀπόγονος γὰρ ὁ Νῶε τοῦ Σήθ· ἐκ δὲ τοῦ Νῶε ἅπασα τῶν ἀνθρώπων ἡ φύσις. προεῖπε δὲ καὶ τὴν μακεδόνων κατὰ περσῶν νίκην· «ἐξελεύ‐ σεται, γάρ φησιν, ἐκ χειρὸς Χετιὴμ καὶ κακώσουσιν | |
| 15 | Ἀσσοὺρ καὶ κακώσουσιν ἑβραίους». Ἀλέξανδρος μὲν γὰρ τὴν περσῶν κατέλυσε βασιλείαν· Ἀντίοχος δὲ ἰουδαίοις ἐπιστρα‐ τεύσας, καὶ τὴν μητρόπολιν αὐτῶν εἷλε, καὶ τὸν θεῖον νεὼν ἀπέφηνεν ἔρημον. αἱ μέντοι προρρήσεις αὗται οὐ τῆς ψευδοῦς ἦσαν μαντείας, ἀλλὰ τῆς τοῦ παναγίου πνεύματος ἐνεργείας. ὁ γὰρ τὴν ὄνον ἀνθρωπείᾳ χρή‐ | |
| 20 | σασθαι φωνῇ παρὰ φύσιν κελεύσας, οὗτος καὶ διὰ τῆς γλώττης τοῦ μάν‐ τεως τὰ ἐσόμενα προηγόρευσεν. «ἐγένετο, γάρ φησι, πνεῦμα Θεοῦ ἐν αὐτῷ». τοῦτο γέγονε καὶ ἐν τῷ παρανόμῳ Σαούλ· ὅθεν διὰ τὸ παράδοξον καὶ ἡ παροιμία ἐγένετο, «εἰ καὶ Σαοὺλ ἐν προφήταις»; τοσαύτην μέντοι πεῖραν τοῦ Θεοῦ λαβὼν ὁ ψευδό‐ | |
| 25 | μαντις, ἑτέρας ἐτεκτήνατο κατὰ τοῦ Θεοῦ μηχανάς. συννοήσας γὰρ ὡς | 221 |
222 | ἄμαχον ἔχουσι δύναμιν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ τειχιζόμενοι, τὴν διὰ τῆς ἀκολασίας αὐτοῖς ἀσέβειαν ἐπενόησεν· ἵνα διὰ τὴν ἀσέβειαν τῆς θείας γυμνωθέντες ἐπικουρίας εὐάλωτοι γένωνται. καὶ τοῖς μαδιανίταις ὑπέθετο, μὴ τοὺς ἄνδρας κατ’ αὐτῶν, ἀλλὰ τὰς γυναῖκας ὁπλίσαι, γενέσθαι δὲ αὐτοῖς ὅπλον | |
| 5 | τὴν τοῦ σώματος ὥραν καὶ τῶν λόγων τὸ δέλεαρ, ἵνα δελεασθέντες ὑπὸ τοῦ κάλλους, καὶ τοῖς λόγοις καταθελχθέντες, τοῖς ἐκείνων εἰδώλοις λατρεύσωσι. καὶ τοῦτο ἡμᾶς ὁ μακάριος ἐδίδαξε Μωϋσῆς, μετὰ τὴν κατὰ τῶν μαδια‐ νιτῶν νίκην ἐπιμεμψάμενος τοῖς τὰς γυναῖκας ζωγρήσασιν. ἔφη γὰρ οὕ‐ τως· «ἵνα τί ἐζωγρήσατε πᾶν θῆλυ; αὗται γὰρ | |
| 10 | ἦσαν τοῖς υἱοῖς Ἰσραήλ, κατὰ τὸ ῥῆμα Βαλαάμ, τοῦ ἀποστῆναι καὶ ὑπεριδεῖν τὸ ῥῆμα Κυρίου ἕνεκεν Φογώρ, καὶ ἐγένετο πληγὴ ἐν τῇ συνα‐ γωγῇ Κυρίου». Φογὼρ δὲ τοῦ εἰδώλου τὸ ὄνομα. ταύτης τῆς ἀσεβείας καὶ ὁ θεῖος ἐμνήσθη Δαβίδ· «καὶ ἐτελέσθησαν τῷ | |
| 15 | Βεελφεγὼρ καὶ ἔφαγον θυσίας νεκρῶν». τούτου χάριν καὶ ἐχθραίνειν τοῖς μαδιηναίοις προσέταξεν ὁ Θεός, «ὅτι ἐχ‐ θραίνουσιν αὐτοί, φησίν, ὑμῖν ἐν δολιότητι διὰ Φογώρ». τοῦ μέντοι λαοῦ ἡμαρτηκότος, οἱ ἄρχοντες ἐκρεμάσθησαν, ὡς ὁ Σύμμαχος ἔφη, ὡς μὴ ἐξάραντες τὸ πονηρὸν ἐξ αὐτῶν. τὸ δὲ | |
| 20 | »ὑψωθήσεται ἡ Γὼγ βασιλεία αὐτοῦ», ὁ Σύμμαχος οὕτως ἡρμήνευσεν· «καὶ ὑψωθήσεται ὑπὲρ Ὢγ βασι‐ λεὺς αὐτοῦ». δηλοῖ δὲ ὁ λόγος, ὅτι καὶ τοῦ Ὢγ ἐπιστρατεύσαντος περιέσονται διὰ τὸν ἐξ αὐτῶν κατὰ σάρκα βλαστήσαντα βασιλέα. | |
| 24t | XLV | |
| 24 | Τίνος ἕνεκα πάλιν ἀριθμηθῆναι προσέταξε ὁ Θεὸς τὸν λαόν; | 222 |
223 | Ἐπειδὴ κατὰ τῶν ἀριθμηθέντων ἤδη τὴν ψῆφον ἐξήνεγκεν, ἔμελλεν δὲ τοὺς ἐκείνων παῖδας εἰς τὴν ἐπηγγελμένην εἰσαγαγεῖν γῆν, περὶ ὧν εἶπον ἐκεῖνοι, ὅτι αἰχμάλωτοι ἔσονται· ἐκέλευσεν ἀριθμηθῆναι καὶ τούτους, ἵνα δείξῃ τῆς οἰκείας εὐλογίας τὴν δύναμιν, ὅτι καὶ τῶν πατέρων ἀναιρε‐ | |
| 5 | θέντων ὁ αὐτὸς διέμεινεν ἀριθμός. | |
| 6t | XLVI | |
| 6 | Τί δήποτε κλήρῳ μερισθῆναι τὴν γῆν προσέταξεν ὁ Θεός; Ὥστε πᾶσαν ἔριν καὶ φιλονεικίαν σβέσαι, ὡς τοῦ Θεοῦ διὰ τοῦ κλήρου τὴν γῆν διανέμοντος· οὕτως γὰρ ψήφῳ τινι τὸ πρᾶγμα πιστεῦσαι προσ‐ έταξε. τοῦτο πεποιήκασι καὶ οἱ θεῖοι ἀπόστολοι πρὶν ἐπιφοιτῆσαι τὸ | |
| 10 | πανάγιον πνεῦμα· κλήρους γὰρ βαλόντες, ἱκέτευσαν τὸν ἅπαντα σαφῶς ἐπιστάμενον, δεῖξαι τὸν ἀξιώτερον. οὕτω καὶ ὁ θεῖος Παῦλος περὶ ἡμῶν ἔφη· «ἐν ᾧ ἐκληρώθημεν προορισθέντες κατὰ πρό‐ θεσιν τοῦ πάντα ἐνεργοῦντος κατὰ τὴν βουλὴν τοῦ θελήματος αὐτοῦ». | |
| 15t | XLVII | |
| 15 | Τί δήποτε μαρτυρήσας ὁ δεσπότης Θεὸς τῷ Ἰησοῦ, ὅτι ἔχει πνεῦμα Θεοῦ ἐν αὐτῷ, προσέταξε τῷ Μωϋσῇ ἐπιθεῖναι αὐτῷ τὰς χεῖρας; Τοῦτο καὶ ἐπὶ τοῦ Κορνηλίου ἐγένετο. μετὰ γὰρ τὸ λαβεῖν τὴν χάριν τοῦ πνεύματος, τότε τοῦ βαπτίσματος ἠξιώθησαν. καὶ μέντοι καὶ ὁ δεσπότης Χριστός, πάντα τοῦ πνεύματος τὰ χαρίσματα κατὰ τὸ ἀνθρώπειον πρὸ | |
| 20 | ὠδίνων δεξάμενος, τῷ Ἰωάννου βαπτίσματι προσελήλυθε, καὶ ἐπιτεθῆ‐ ναι αὐτοῦ τῇ κεφαλῇ τὴν τοῦ θεράποντος προσέταξε χεῖρα· καὶ ἔδειξε | |
| τὸ πανάγιον πνεῦμα ἐν εἴδει περιστερᾶς ἐρχόμενον ἐπ’ αὐτόν. καὶ οἱ ἀπόσ‐ | 223 | |
224 | τολοι πνεῦμα ἅγιον διὰ τοῦ δεσποτικοῦ λαβόντες ἐμφυσήματος, ἐδέξαντο τὴν οὐρανόθεν ἐπιφοιτήσασαν χάριν. τοῦτο καὶ ἐπὶ Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ γεγένηται. εἶχε μὲν γὰρ τὴν χάριν τοῦ πνεύματος· ἵνα δὲ καὶ ὁ λαὸς πισ‐ τεύσῃ θεόθεν αὐτὸν τῆς ἡγεμονίας τὴν χειροτονίαν δεδέχθαι, ἐπετέθησαν | |
| 5 | αὐτῷ τοῦ νομοθέτου αἱ χεῖρες, καὶ τοῦτο δέδρακεν ὁ θεῖος Μωϋσῆς ὑπὸ τοῦ Θεοῦ προσταχθείς· «ἐπιθήσεις, γάρ φησι, τὰς χεῖράς σου ἐπ’ αὐτόν· καὶ στήσεις ἐναντίον Ἐλεαζὰρ τοῦ ἱερέως, καὶ ἐντελῇ αὐτῷ ἐναντίον πάσης τῆς συναγωγῆς· καὶ δώσεις τῆς δόξης σου ἐπ’ αὐτόν, | |
| 10 | ὅπως εἰσακούσωσιν αὐτοῦ οἱ υἱοὶ Ἰσραήλ. καὶ ἐναντίον Ἐλεαζὰρ τοῦ ἱερέως στήσεται», ἀντὶ τοῦ, τὴν ἴσην ἐκείνῳ σχήσει τιμήν, καὶ διὰ τοῦ λογίου τῆς κρίσεως, ὃ τοῖς ἐκείνου στέρνοις ἐπέκειτο, τὸ πρακτέον μαθήσεται. μανθάνομεν δὲ ἐντεῦθεν, ὅπως οἱ παρὰ τῶν ἀρχιερέων τὴν χειροτονίαν δεχόμενοι τῆς | |
| 15 | πνευματικῆς μεταλαγχάνουσι χάριτος. καὶ γὰρ ἐνταῦθα ὁ δεσπότης ἔφη Θεός· «δώσεις τῆς δόξης σου ἐπ’ αὐτόν». θαυμάσαι δὲ ἄξιον τὸν προφήτην, ὅτι καὶ παῖδας ἔχων, καὶ ἀδελφόν, καὶ ἀδελφι‐ δοῦν, οὐδένα τούτων ἡγεμόνα προὐβάλλετο, ἀλλὰ τὸν Θεὸν ἤρετο, καὶ τὸν ὑπ’ αὐτοῦ ψηφισθέντα κεχειροτόνηκε. μετὰ ταῦτα τῶν ἑορτῶν καὶ | |
| 20 | τῶν θυσιῶν ἀναμνήσας, νομοθετεῖ περὶ τῶν ὑπισχνουμένων τί προσφέ‐ ρειν τῷ δεσπότῃ Θεῷ. καὶ πρῶτον μὲν διηγόρευσε πάντα ὑπισχνούμενον ἔργῳ τὴν ὑπόσχεσιν ἐμπεδοῦν· τῆς δὲ ὑπὸ τὴν τοῦ πατρὸς τελούσης ἐξουσίαν ὑπισχνουμένης τὸν πατέρα βεβαιοῦν τὴν ὑπόσχεσιν. καὶ ἐὰν ἐκεῖνος ταύτης ὑπισχνουμένης ἀνανεύσῃ, μὴ ὑποκεῖσθαι τὴν ὑποσχομένην | |
| 25 | ἐγκλήματι, ἐὰν δὲ ταύτης ἐπαγγελλομένης ἢ συγκατάθηται ὁ πατήρ, ἢ σιγήσῃ, τὰ ἐπηγγελμένα πληροῦσθαι. τοῦτο δὲ καὶ ἐπὶ τῆς ἀνδρὶ συν‐ ημμένης νενομοθέτηκε, καὶ τὴν τοῦ ἀνδρὸς συγκατάθεσιν βεβαιοῦν ἐκέ‐ | |
| λευσε τὴν ὑπόσχεσιν. | 224 | |
225(1t) | XLVIII | |
| 1 | Διὰ τί τῶν μαδιανιτῶν τὰς ἀνδρὶ συνημμένας ὁ νομοθέτης ἀναιρεθῆναι προσέταξεν; Ὡς πεπαιδευμένας τῆς ἀσεβείας τὰ δόγματα, καὶ διαφθείρειν τοὺς ἐξαν‐ δραποδίσαντας δυναμένας. | |
| 5t | XLIX | |
| 5 | Διὰ τί τοὺς σταθμοὺς ἀναγράπτους ὁ νομοθέτης πεποίηκεν; Ὥστε τοὺς εἰς ὕστερον ἐσομένους γνῶναι τὴν τοῦ Θεοῦ κηδεμονίαν· δι’ ἀβάτων γὰρ αὐτοὺς καὶ ἀνύδρων ὁδηγήσας χωρίων, ἀφθόνως αὐτοῖς τὴν τῶν ἀναγκαίων ἐχορήγησε χρείαν. | |
| 9t | L | |
| 9 | Τί δήποτε τῷ ἀκουσίως πεφονευκότι μετὰ τὴν τοῦ ἀρχιερέως τελευτὴν | |
| 10 | ὁρίζει τὴν κάθοδον; Ὅτι τοῦ κατὰ τὴν τάξιν τοῦ Μελχισεδὲκ ἀρχιερέως ὁ θάνατος λύσις τῆς τῶν ἀνθρώπων ἁμαρτίας ἐγένετο. οὗτος εἰς τὸν παράδεισον ἐπανήγαγε τὸν ἐκεῖθεν ἐξορισθέντα. καὶ κατ’ ἐκεῖνον δὲ τὸν καιρὸν ἐμάλαττεν ἡ φυγὴ τοῦ πεφονευκότος τὸν τῶν ἀγχιστευόντων θυμόν, καὶ τὴν φονικὴν αὐτῶν | |
| 15 | ὁρμὴν ἐχαλίνου. τὸ δὲ μετὰ τὴν τελευτὴν τοῦ ἀρχιερέως λυθῆναι τοῖς φεύγουσι τὴν τιμωρίαν, ἱκανὸν ἦν πεῖσαι τοὺς ἀγχιστεύοντας σβέσαι λοιπὸν τὴν ὀργήν, ὡς τοῦ ἀρχιερέως τετελευτηκότος, ἐφ’ οὗ τὸ πλημ‐ μέλημα γέγονε· καὶ τοῦ νομοθέτου ταύτην ὁρίσαντος, καὶ τῇ πλημμελείᾳ, καὶ τῇ τιμωρίᾳ τὴν λύσιν. | |
| 20t | LI | |
| 20 | Τίνος χάριν τὰς φυλὰς διακεκρῖσθαι προσέταξεν; | 225 |
226 | Ἵνα ἀκέραιον διαφυλαχθῇ τοῦ Ἰούδα τὸ σπέρμα, δι’ οὗ τὴν εὐλογίαν τοῖς ἔθνεσιν ὁ Θεὸς ἐπηγγείλατο. ἐκοινώνησαν μέντοι ἀλλήλαις ἡ βασι‐ λικὴ καὶ ἡ ἱερατικὴ φυλή· ἐπειδὴ καὶ ἀρχιερεὺς κατὰ τὸ ἀνθρώπινον, | |
| καὶ βασιλεὺς ὁ δεσπότης Χριστός. | 226 | |
227(1t) | QUAESTIONES IN DEUTERONOMIUM | |
| 2t | I | |
| 1 | Διὰ τί τὸ πέμπτον βιβλίον τοῦ νομοθέτου Δευτερονόμιον ἐκλήθη; Ἐξαγαγὼν ἐξ Αἰγύπτου τὸν λαὸν ὁ δεσπότης Θεὸς ἔδωκεν ἐν τῷ Σινᾷ ὄρει τὸν νόμον, καθ’ ὃν ἐχρῆν αὐτοὺς πολιτεύεσθαι. εἶτα τῷ δευτέρῳ ἔτει προσέταξε παραλαβεῖν τὴν γῆν, ἣν τοῖς προγόνοις αὐτῶν ἐπηγ‐ | |
| 5 | γείλατο δώσειν. ἐκείνων δὲ ἀντειρηκότων καὶ τοῦτο δράσαι μὴ βουλη‐ θέντων, ὤμοσε μηδενὶ τῶν ἀριθμηθέντων ὑπὸ τοῦ νομοθέτου δώσειν ἐκεί‐ νην τὴν γῆν, ἀλλὰ τούτους ἅπαντας ἐν τῇ ἐρήμῳ καταναλώσειν. τεσ‐ σαράκοντα τοίνυν διεληλυθότων ἐτῶν, κἀκείνων κατὰ τὴν θείαν ψῆφον διολωλότων, ἐκέλευσε τοὺς ἐκείνων ἀριθμηθῆναι παῖδας, τὴν αὐτὴν ἄγον‐ | |
| 10 | τας ἡλικίαν, ἥνπερ ἦγον ἐκεῖνοι καθ’ ὃν ἠριθμήθησαν χρόνον. τούτους μέλλων εἰσαγαγεῖν ὁ Θεὸς εἰς ἣν ἐπηγγείλατο γῆν, διδάσκει διὰ τοῦ προ‐ φήτου τὸν νόμον, ὃν τοῖς παρανόμοις αὐτῶν ἐδεδώκει πατράσι. τὸ τοίνυν Δευτερονόμιον ἀνακεφαλαίωσιν ἔχει τῶν ἐν τῇ Ἐξόδῳ καὶ τῷ Λευϊτικῷ καὶ τοῖς Ἀριθμοῖς νενομοθετημένων τε καὶ πεπραγμένων, λέγει δὲ καὶ | |
| 15 | τὸν χρόνον, καὶ τὸν τόπον καθ’ ὃν καὶ ἐν ᾧ τῇ νεολαίᾳ ταύτῃ τὴν διδασ‐ καλίαν προσήνεγκε. «πέραν, γάρ φησι, τοῦ Ἰορδάνου, ἐν τῇ ἐρήμῳ, πρὸς δυσμαῖς, ἐν τῷ τεσσαρακοστῷ ἔτει, ἐν τῷ δεκάτῳ μηνὶ μιᾷ τοῦ μηνός, μετὰ τὸ πατάξαι αὐτὸν τὸν Σηὼν βασιλέα τῶν ἀμορ‐ | |
| 20 | ραίων, καὶ τὸν Ὢγ βασιλέα τῆς Βασάν». καὶ ὅτι | 227 |
228 | οὐ δεύτερον νόμον ἔδωκεν, ἀλλὰ τῆς προτέρας ἀναμιμνήσκει νομοθεσίας, αὐτὸ διδάσκει τοῦ βιβλίου τὸ προοίμιον. «ἤρξατο, γάρ φησι, Μωϋσῆς διασαφῆσαι τὸν νόμον τοῦτον, λέγων, Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν ἐλάλησεν ἡμῖν ἐν Χωρήβ». | |
| 5 | εἶτα εἰρηκώς, καὶ ὡς προσέταξεν αὐτοὺς εἰσελθόντας κληρονομῆσαι τὴν γῆν, ἐπήγαγεν, ὡς κατ’ ἐκεῖνον εἰρήκει τὸν καιρόν, ὅτι, μόνος ἐγὼ τοσού‐ των προστατεύειν οὐ δύναμαι μυριάδων καὶ διὰ τοῦτο κατέστησα, φησί, χιλιάρχους καὶ ἑκατοντάρχους, ὥστε ἔχειν αὐτοὺς τῆς ἀρχῆς κοινωνούς. τούτων δὲ τῶν λόγων ἀνέμνησεν, ἐπειδήπερ Ἰησοῦν τὸν Ναυῆ κατέσ‐ | |
| 10 | τησε τῆς ἡγεμονίας διάδοχον· διδάσκων ὡς καὶ ἔτι περιὼν ἑτέροις τὴν προστασίαν ἐπίστευσε καὶ ὅτι χρὴ καὶ τούτῳ προθύμως ὑπακούειν, καὶ τὰ κελευόμενα δρᾶν. ἀναμιμνήσκει δὲ αὐτούς, ὅπως μὲν ὁ Θεὸς προσέταξε παραλαβεῖν αὐτοὺς ἣν ἐπηγγείλατο γῆν· ὅπως δὲ κατασκόπους αὐτοῖς πεμφθῆναι προτέρους ἠξιώθησαν, καὶ ὅτι ἐκείνων ἐπανελθόντων καὶ τὰ | |
| 15 | περὶ τῆς γῆς μεμηνυκότων, ἠπίστησαν μὲν τῷ σεσωκότι Θεῷ ἀπολαβεῖν δὲ τὴν γῆν οὐκ ἠθέλησαν· ὡς χαλεπῆναι μὲν τὸν δεσπότην Θεὸν ἀποφή‐ νασθαι δὲ κατὰ πασῶν ἐκείνων τῶν μυριάδων, ὥστε μηδένα ἐκείνων εἰς ἐκείνην τὴν γῆν εἰσελθεῖν, πλὴν Χαλὲβ υἱοῦ Ἰεφωνῆ. «οὗτος, φησίν, ὄψεται αὐτήν, καὶ τούτῳ δώσω τὴν γῆν ἐφ’ ἣν | |
| 20 | ἐπέβη, καὶ τοῖς υἱοῖς αὐτοῦ, διὰ τὸ προσκεῖσ‐ θαι αὐτὸν τὰ πρὸς Κύριον». τούτου μέντοι ἐμνημόνευσε μόνου· καὶ τὸν Ἰησοῦν ἔταξεν ὡς ἄρχοντα καὶ στρατηγὸν καὶ προφήτην· τοῦτο γὰρ δηλοῖ τὰ ἑξῆς. εἰπὼν γάρ, ὅτι «κἀμοὶ ὠργίσθη δι’ ὑμᾶς ὁ δεσπότης Θεός»· ὑμῶν γάρ με θορυβησάντων, οὐ κατὰ | |
| 25 | λόγον τῷ θείῳ προστάγματι διηκόνησα, καὶ τούτου χάριν εἰσαγαγεῖν | |
| ὑμᾶς εἰς τὴν γῆν ἐκείνην κεκώλυμαι. ἀνέμνησε τῶν παρὰ τοῦ Θεοῦ πρὸς | 228 | |
229 | αὐτὸν εἰρημένων· «Ἰησοῦς υἱὸς Ναυῆ, ὁ παρεστηκώς σοι, οὗτος εἰσελεύσεται ἐκεῖ· αὐτὸν κατίσχυ‐ σον, ὅτι αὐτὸς κατακληρονομήσει αὐτὴν τῷ Ἰσ‐ ραήλ». ταῦτα δὲ λέγει, διδάσκων αὐτούς, ὡς θεόθεν ὁ στρατηγὸς | |
| 5 | τὴν χειροτονίαν ἐδέξατο, ἵνα μὴ πάλιν περὶ τῆς ἀρχῆς στασιάσωσιν. διηγεῖται δὲ αὐτοῖς, ὅπως μὲν ὕστερον μεταμεληθέντες ἐβουλήθησαν πο‐ λεμῆσαι τοῖς χαναναίοις· ὅπως δὲ αὐτοὺς ὁ Θεὸς διεκώλυσε, καὶ ὅτι θρασυ‐ νόμενοι καὶ παρὰ τὴν θείαν ἐντολὴν ἀναβάντες, ἡττηθέντες ἐπανῆλθον· καὶ ὅσον ἐν τῇ ἐρήμῳ κατηνάλωσαν χρόνον, τὴν ἄβατον γῆν ἐκείνην | |
| 10 | καὶ ἄνυδρον περιϊόντες, τίνα τε ἰδουμαίοις καὶ μωαβίταις δεδηλωκότες φιλονεικούντων οὐκ ἔτυχον ἀποκρίσεων· καὶ ὅπως τὸν Σηὼν καὶ τὸν Ὤγ, τοὺς βασιλεῖς τῶν ἀμορραίων, πανστρατιᾷ μετὰ τῶν τὰς πόλεις καὶ τὰς κώμας οἰκούντων πανωλεθρίᾳ παρέδοσαν. εἶπεν δὲ αὐτοῦ καὶ τὸ τοῦ σώματος μέγεθος. «ἡ γὰρ κλίνη, φησίν, Ὢγ σιδηρᾶ, | |
| 15 | ἐννέα πήχεων τὸ μῆκος αὐτῆς, καὶ τεσσάρων πή‐ χεων τὸ εὖρος αὐτῆς». ἔπειτα παρῄνεσε καὶ συνεβούλευσε φυλάττειν ἐπιμελῶς τοῦ δεσπότου τὰς ἐντολάς. «ἄκουε, γάρ φησιν, Ἰσραήλ, τῶν δικαιωμάτων καὶ τῶν κριμάτων, ὅσα ἐγὼ διδάσκω ὑμᾶς σήμερον ποιεῖν, ἵνα ζῆτε | |
| 20 | καὶ εἰσελθόντες κληρονομήσητε τὴν γῆν, ἣν Κύ‐ ριος ὁ Θεὸς τῶν πατέρων ὑμῶν δίδωσιν ὑμῖν». εἶτα ἀναγκαίως τοῦ Βεελφεγὼρ εἰς μέσον φέρει τὴν μνήμην, καὶ τῶν δι’ ἐκείνην τὴν ἀσέβειαν ἐν τῇ ἐρήμῳ διολωλότων. ἔπειτα ἐκ παραλλήλου | |
| δείκνυσι τὰς θείας εὐεργεσίας. «ποῖον, γάρ φησιν, ἔθνος μέγα | 229 | |
230 | ᾧ ἐστὶν αὐτῷ Θεὸς ἐγγίζων αὐτοῖς, ὡς Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν ἐν ἅπασιν οἷς ἐὰν αὐτὸν ἐπικαλεσώ‐ μεθα»; κελεύει δὲ μὴ μόνον αὐτοὺς φυλάττειν τοῦ Θεοῦ τοὺς νόμους, ἀλλὰ καὶ τοὺς παῖδας καὶ τοὺς ἐγγόνους ἐν εὐσεβείᾳ διατρέφειν, καὶ παι‐ | |
| 5 | δόθεν τὰς θείας ἐντολὰς ἐκπαιδεύειν. εἶτα πάλιν αὐτοὺς ἀνέμνησεν, ὅπως αὐτοῖς ὁ τῶν ὅλων ἐπέφανε Θεός, λόγους μὲν διὰ πυρὸς ἀφείς, οὐδὲν δὲ εἶδος ἐπιδεικνύς. τοῦτο γὰρ ἔφη· «ἐκ μέσου τοῦ πυρὸς φωνὴν ῥημάτων ὑμεῖς ἠκούσατε καὶ ὁμοίωμα οὐκ ἴδετε, ἀλλ’ ἢ φωνήν». ταῦτα δὲ λέγει παιδεύων αὐτοὺς μηδὲν ἴνδαλμα | |
| 10 | τεκτήνασθαι, μηδὲ πειραθῆναί ποτε θείαν εἰκόνα κατασκευάσαι, ἐπειδὴ τοῦ ἀρχετύπου τὸ εἶδος οὐχ ἑωράκασιν· ὅθεν πάλιν ἐπήγαγε· «μὴ ἀνο‐ μήσητε μηδὲ ποιήσητε ὑμῖν αὐτοῖς γλυπτὸν ὁμοίωμα, πᾶσαν εἰκόνα, ὁμοίωμα ἀρσενικοῦ ἢ θηλυκοῦ, ὁμοίωμα παντὸς κτήνους τῶν ὄντων | |
| 15 | ἐπὶ τῆς γῆς, ὁμοίωμα παντὸς ὀρνέου πετομένου, ὃ πέταται ὑπὸ τὸν οὐρανόν· ὁμοίωμα παντὸς ἑρπετοῦ, ὃ ἕρπει ἐπὶ τῆς γῆς, ὁμοίωμα παντὸς ἰχθύος, ὅσα ἐστὶν ἐν τοῖς ὕδασιν ὑποκάτω τῆς γῆς». ταῦτα πάντα, φησίν, εἰς χρείαν ὑμετέραν πεποίηκεν ὁ Θεός· ἀνοίας | |
| 20 | τοίνυν ἐσχάτης τὸ εἰκόνας τῶν ὑπηκόων θεοποιεῖν. προστέθεικε δὲ καὶ ταῦτα· «μὴ ἀναβλέψας εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἰδῶν τὸν ἥλιον καὶ τὴν σελήνην καὶ πάντα τὸν κόσμον τοῦ οὐρανοῦ πλανηθεὶς προσκυνήσῃς αὐτοῖς ἃ ἀπένειμε Κύριος ὁ Θεός σου αὐτὰ πᾶσι τοῖς ἔθ‐ | |
| 25 | νεσι τοῖς ὑποκάτω τοῦ οὐρανοῦ». ταῦτα φησίν, εἰς | |
| τὴν τῶν ἀνθρώπων κατεσκεύασεν χρείαν ὁ ποιητής· μὴ τοίνυν ὑπο‐ | 230 | |
231 | λάβῃς θεοὺς τοὺς ὑπὸ τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων ἀφορισθέντας ὥστε ταῖς χρείαις τῶν ἀνθρώπων διακονεῖν. οὕτω γὰρ καὶ οἱ λοιποὶ ἡρμήνευσαν· «ἅτι‐ να διεκόσμησεν ὁ Θεός σου εἰς τοὺς λαοὺς ὑφ’ ὅλον τὸν οὐρανόν». εἶτα δεδίττεται αὐτοὺς ταῖς ἀπειλαῖς, ὡς εἰ τολμή‐ | |
| 5 | σαιεν τὸν θεῖον παραβῆναι νόμον, καί τινος τῶν ὄντων ὁμοίωμα κα‐ τασκευάσαι καὶ θεοποιῆσαι, εἰς πᾶσαν αὐτοὺς διασπερεῖ τὴν γῆν, καὶ ὡς δουλεύοντες τοὺς ψευδωνύμους θεοὺς προσκυνήσουσιν. ἔπειτα πά‐ λιν ἀπὸ συγκρίσεως δείκνυσι τὸ παντοδύναμον τοῦ Θεοῦ. «ἐπερω‐ τήσατε, γάρ φησιν, ἡμέρας τὰς προτέρας γενο‐ | |
| 10 | μένας προτέρας σου ἀπὸ τῆς ἡμέρας ἧς ἔκτι‐ σεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ ἐπὶ τὸ ἄκρον τοῦ οὐρανοῦ, εἰ γέγονε κατὰ τὸ ῥῆμα τοῦτο, εἰ ἠκούσατε τοιοῦτον, εἰ ἀκήκοεν ἔθ‐ νος φωνὴν Θεοῦ ζῶντος λαλοῦντος ἐκ μέσου τοῦ | |
| 15 | πυρός, ὃν τρόπον ἀκήκοας σὺ καὶ ἔζησας». ἔφη δὲ καὶ ὅπως αὐτοὺς ἠλευθέρωσε τῆς πικρᾶς τῶν αἰγυπτίων δουλείας. συνεχῶς μέντοι διδάσκει αὐτοὺς καὶ ὡς οὐρανόθεν αὐτοῖς ὁ τῶν ὅλων διελέχθη Θεός, καὶ ἐκ μέσου τοῦ πυρὸς φωνῇ κεχρημένος νενομοθέτηκεν, ἵνα μηδεμίαν εἰκόνα κατασκευάσωσι τοῦ ἀοράτου Θεοῦ. διδάσκει δὲ καὶ | |
| 20 | ὡς πάμπαν ἀμήχανον θείαν εἰκόνα κατασκευάσαι· οὐ γὰρ μόνον ἀόρατον ἔχει τὴν φύσιν, ἀλλὰ καὶ πάμπαν ἀπερίγραφον. «Κύριος, γάρ φη‐ σιν, ὁ Θεός σου, οὗτος Θεὸς ἐν τῷ οὐρανῷ ἄνω, καὶ ἐπὶ τῆς γῆς κάτω, καὶ οὐκ ἔστι πλὴν αὐτοῦ». ἰσ‐ τέον μέντοι, ὡς οὐκ ἐν ἡμέρᾳ μιᾷ ταῦτα πάντα ὁ προφήτης τῷ λαῷ διε‐ | |
| 25 | λέχθη, ἀλλ’ ἐν πολλαῖς αὐτοῖς ἡμέραις τὴν διδασκαλίαν προσήνεγκεν. ὅθεν πολλάκις τοὺς αὐτοὺς λόγους ἀνακυκλοῖ, ἵνα τῇ συνεχείᾳ παγίαν τὴν | |
| μνήμην ἐργάσηται. αὐτίκα γοῦν μετὰ τὴν διάλεξιν ταύτην, τὰ περὶ τῶν | 231 | |
232 | πόλεων ἱστόρησεν, εἰς ἃς καταφεύγειν τοὺς ἀκουσίοις περιπεπτωκότας φόνοις ἐκέλευσεν. εἶτα ἐδίδαξεν ὅτι πάλιν συνήθροισε τὸν λαόν, καὶ θεοσ‐ δότων ἀνέμνησε νόμων· καὶ ὅτι οὐχ ἕτερον δέδωκε νόμον, ἀλλὰ τὸν πρό‐ τερον ἐκπαιδεύει τοὺς τῆς νομοθεσίας ἐκείνης διὰ τὸ τῆς ἡλικίας ἀτελὲς | |
| 5 | ἐπακοῦσαι μὴ δυνηθέντας, αὐτὰ διδάξει τοῦ προφήτου τὰ ῥήματα. «Κύ‐ ριος, γάρ φησιν, ὁ Θεὸς ἡμῶν διέθετο πρὸς ὑμᾶς δια‐ θήκην ἐν Χωρήβ. οὐχὶ τοῖς πατράσιν ὑμῶν διέ‐ θετο Κύριος τὴν διαθήκην ταύτην, ἀλλὰ πρὸς ὑμᾶς». ἐπειδὴ γὰρ ἐκεῖνοι παραβάντες διώλοντο, τούτοις δὲ τὴν τοῖς | |
| 10 | πατράσιν ἐπηγγελμένην ἐδίδου γῆν· τούτοις ἔφη τὸν νόμον δεδόσθαι. εἶτα λέγει τὰς ἐντολάς, ὧν τὸν νοῦν ἀνεπτύξαμεν τὴν Ἔξοδον ἑρμηνεύον‐ τες· ἐδίδαξε δὲ κἀνταῦθα τὸν τῆς ἀργίας τοῦ σαββάτου σκοπόν. ἔφη γάρ, »ἵνα ἀναπαύσηται ὁ παῖς σου καὶ ἡ παιδίσκη σου, καὶ τὸ ὑποζύγιόν σου». καθάπερ, φησί, σὺ τούτων | |
| 15 | ἀπολαύεις διαπαντός, οὕτως ἅπαξ γοῦν ἀπολαυσάτωσαν ἐν ταῖς ἑπτὰ τῆς ἑβδομάδος ἡμέραις οἱ θεράποντες καὶ αἱ θεράπαιναι καὶ τὰ ὑποζύγια. ἔπειτα τῇ μνήμῃ τῆς ἐν Αἰγύπτῳ δουλείας τὴν συμπάθειαν πραγμα‐ τεύεται· «ὅτι οἰκέτης, φησίν, ἦσθα ἐν τῇ Αἰγύπτῳ, καὶ ἐξήγαγέ σε Κύριος ἐκεῖθεν ἐν χειρὶ κραταιᾷ | |
| 20 | καὶ ἐν βραχίονι ὑψηλῷ· διὰ τοῦτο συνέταξε Κύ‐ ριος ὁ Θεός σου, ὥστε φυλάττεσθαί σε τὴν ἡμέ‐ ραν τῶν σαββάτων, καὶ ἁγιάζειν αὐτήν». τῇ πείρᾳ μεμάθηκας τὸ τῆς δουλείας πικρόν· ἐκείνων ἀναμιμνησκόμενος, ἥμερος γενοῦ τοῖς ὑπηκόοις καὶ πρᾶος καὶ ἧς ἀπολαύεις ἀναπαύλης διηνεκῶς, | |
| 25 | μετάδος τούτοις ἐν τῇ ἑβδόμῃ τῆς ἑβδομάδος ἡμέρᾳ. ἐν δὲ τοῖς μετὰ ταῦτα τὸ πνευματικὸν οὐκ ἀπηγόρευσεν ἔργον. ἔφη γάρ· «πᾶν ἔργον | |
| λατρευτὸν οὐ ποιήσετε», πλὴν ὅσα ποιηθήσεται ἐπὶ ψυχῇ | 232 | |
233 | οἷον ἀνάγνωσις, θείων λογίων ἀκρόασις, ψαλμῳδίαι, ἱερουργίαι καὶ τὰ τούτοις προσόμοια. | |
| 3t | II | |
| 3 | Πῶς νοητέον τό, «ἄκουε Ἰσραήλ, Κύριος ὁ Θεός σου, Κύριος εἷς ἐστιν»; | |
| 5 | Πολλάκις εἰρήκαμεν, ὅτι τὸ ὄνομα τὸ Κύριος καὶ Θεὸς τῆς θείας φύσεως οὐ τῆς τῶν προσώπων διαιρέσεως δηλωτικά· ὁ δὲ πατὴρ καὶ ὁ υἱὸς καὶ τὸ ἅγιον πνεῦμα, τῶν ἰδιοτήτων σημαντικά. ἀλλὰ τοῖς ἀτελέσιν ἰουδαίοις τὴν ἀκριβῆ θεολογίαν προσενεχθῆναι οὐχ οἷόν τε ἦν· ταύτην γὰρ ἂν πολυθεΐας ἀφορμὴν ἐποιήσαντο. οὗ δὴ χάριν μοναδικῶς τὸ θεῖον ἐν τῇ | |
| 10 | παλαιᾷ προφέρεται ὄνομα· ἔχει δὲ ὅμως τὰ τῆς τριάδος αἰνίγματα. τὸ γὰρ «Κύριος ὁ Θεός σου Κύριος εἷς ἐστι», καὶ τὸ τῆς οὐσίας διδάσκει μοναδικόν, καὶ παραδηλοῖ τῶν προσώπων τὸν ἀριθμόν· ἅπας γὰρ τὸ Θεός, δὶς δὲ τὸ Κύριος τέθεικεν. | |
| 14t | III | |
| 14 | Τί ἐστιν τό, «ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐξ ὅλης | |
| 15 | τῆς καρδίας σου», καὶ τὰ ἑξῆς. Σαφῶς ἡμᾶς ὁ Κύριος ἐδίδαξεν, ὅτι «οὐδεὶς δύναται δυσὶ κυ‐ ρίοις δουλεύειν», καὶ ἐνταῦθα τοίνυν διδασκόμεθα μὴ μερίζειν τὴν ἀγάπην εἰς Θεὸν καὶ χρυσόν, εἰς Θεὸν καὶ γυναῖκα, εἰς Θεὸν καὶ παῖδας, ἀλλὰ πᾶσαν τῆς ἀγάπης τὴν δύναμιν ἀφιεροῦν τῷ πεποιηκότι Θεῷ, μετὰ | |
| 20 | δέ γε τὸν ποιητήν, ἀπονέμειν ἑκάστῳ τὰ πρόσφορα, καὶ παισὶ καὶ ἀδελ‐ | 233 |
234 | φοῖς καὶ φίλοις, τῆς γὰρ τοῦ Θεοῦ ἀγάπης καὶ τὸ ταῦτα πληροῦν. «ὁ ἀγαπῶν με, γάρ φησι, τὰς ἐντολάς μου πληρώσει». αἱ δὲ τοῦ Θεοῦ ἐντολαὶ περὶ τούτων διαγορεύουσιν. | |
| 4t | IV | |
| 4 | Τί δήποτε κατὰ τοῦ Θεοῦ ὀμνύναι διαγορεύει ὁ νόμος; | |
| 5 | Ἵνα μὴ κατὰ τῶν ψευδωνύμων ὀμνύωσι θεῶν. τοῦτο γὰρ καὶ διὰ τοῦ προ‐ φήτου ἔφη· «ἐὰν ἐξάρῃς τὰ ὀνόματα τῶν βααλεὶμ ἐκ τοῦ στόματός σου καὶ ὀμόσῃς, ζῇ Κύριος, μετὰ ἀληθείας». καὶ ἐνταῦθα δὲ εἰρηκώς, «Κύριον τὸν Θεόν σου φοβηθήσῃ καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις καὶ | |
| 10 | πρὸς αὐτὸν κολληθήσῃ, καὶ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ ὀμῇ», ἐπήγαγεν· «οὐ πορεύσεσθε ὀπίσω θεῶν ἑτέ‐ ρων ἀπὸ τῶν θεῶν τῶν ἐθνῶν τῶν περικύκλῳ ὑμῶν». | |
| 14t | V | |
| 14 | Πῶς νοητέον τό, «οὐκ ἐκπειράσεις Κύριον τὸν Θεόν | |
| 15 | σου»; Ὁ Κύριος αὐτὸ ἐν τοῖς ἱεροῖς εὐαγγελίοις ἡρμήνευσε. τοῦ γὰρ διαβόλου εἰρηκότος, «βάλε σεαυτὸν ἄνωθεν κάτω», εἶπεν· «οὐκ ἐκπειράσεις Κύριον τὸν Θεόν σου». ἐκπειράζει δὲ τὸν Θεὸν ὁ δίχα λογισμοῦ ῥιψοκινδύνως τι πράττων. | |
| 20t | VI | |
| 20 | Τί δήποτε ἀπαγορεύει ὁ νόμος τὰς πρὸς τοὺς ὁμόρους ἀλλοφύλους ἐπι‐ | |
| γαμβρίας; | 234 | |
235 | Οὐ δεῖται σαφηνείας ὁ νόμος· ἑαυτὸν γὰρ ἑρμηνεύει. ἔφη γάρ, «ὅτι ἀποστήσουσι τὸν υἱόν σου ἀπ’ ἐμοῦ, καὶ λατρεύ‐ σει θεοῖς ἑτέροις». ἀναγκαίως μέντοι καὶ τὴν αἰτίαν αὐτοὺς τῆς θείας διδάσκει κηδεμονίας· «οὐ γὰρ διὰ τὸ πλείους εἶναι, | |
| 5 | φησί, τῶν ἐθνῶν προέκρινεν ὑμᾶς ὁ Θεός, ἀλλὰ διὰ τὴν τῶν προγόνων εὐσέβειαν καὶ τὴν γεγενημέ‐ νην πρὸς ἐκείνους ὑπόσχεσιν». εἶτα τὸ ἀληθὲς αὐτοῦ δεικνύς, ἐπήγαγεν· «ὅτι ὁ Θεὸς πιστὸς φυλάσσων δια‐ θήκην καὶ ἔλεον τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν, καὶ τοῖς | |
| 10 | φυλάσσουσι τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ, εἰς χιλίας γε‐ νεάς». καὶ ἐπειδὴ ἀτελεῖς ἦσαν, καὶ τροφῆς γαλακτώδους ἐδέοντο καὶ ἀκούειν περὶ τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν οὐκ ἐδύναντο, ὑπισχνεῖται αὐτοῖς πολυγονίαν, καὶ γῆς εὐκαρπίαν καὶ ποιμνίων καὶ βουκολίων εὐεξίαν, καὶ σώματος ὑγείαν καὶ τὴν ἐν πολέμοις νίκην καὶ ὅσα τοιαῦτα. ἔπειτα πάλιν | |
| 15 | αὐτοὺς ἀνέμνησε τῆς ἐν τῇ ἐρήμῳ διαγωγῆς καὶ τὰς ταύτης αἰτίας ἐδί‐ δαξεν· «ἐκάκωσε, γάρ φησι, καὶ ἐλιμαγχόνησέ σε καὶ ἐψώμισέ σε τὸ μάννα, ἵνα ἀναγγείλῃ σοι, ὅτι οὐκ ἐπ’ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ἄνθρωπος, ἀλλ’ ἐπὶ παντὶ ῥήματι ἐκπορευομένῳ διὰ στόματος Θεοῦ». | |
| 20 | διὰ μέντοι τούτων καὶ ἡμεῖς παιδευόμεθα μὴ δυσχεραίνειν δυσκολίαις τισὶ περιπεσόντες, ἀλλὰ στέργειν τὰς θείας οἰκονομίας, καὶ προσμένειν τὴν λύσιν τῶν πειρασμῶν, ἐπιδείκνυσι δὲ καὶ τὰς ἄλλας εὐεργεσίας· «τὰ ἱμάτιά σου οὐ κατετρίβη ἀπὸ σοῦ, οἱ πόδες σου οὐκ ἐτυλώθησαν, ἰδοὺ τεσσαράκοντα ἔτη. καὶ | |
| 25 | γνώσῃ τῇ καρδίᾳ σου, ὅτι ὡς εἴ τις παιδεύσαι ἄνθρωπος τὸν υἱὸν αὐτοῦ, οὕτως Κύριος ὁ Θεός | |
| σου παιδεύσει σε καὶ φυλάξῃ τὰς ἐντολὰς Κυρίου | 235 | |
236 | τοῦ Θεοῦ σου, πορεύεσθαι ἐν ταῖς ὁδοῖς αὐτοῦ καὶ φοβεῖσθαι αὐτόν». μετὰ τὸν πειρασμὸν ἡ παράκλησις· μετὰ τῆς παιδείας ἡ ψυχαγωγία· λιμὸς καὶ τρυφή, ὁδοιπορίας πόνος καὶ σώματος εὐπάθεια, σπάνις ἀναγκαίων καὶ τῶν εὐφθάρτων ἱματίων | |
| 5 | καὶ ὑποδημάτων τὸ διαρκές. εἶτα παραινεῖ νικῶντας μὴ τῇ οἰκείᾳ ῥώμῃ τὴν νίκην ἐπιγράφειν, ἀλλὰ τῷ ἐπικούρῳ καὶ προμάχῳ Θεῷ. | |
| 7t | VII | |
| 7 | Τίνας λέγει υἱοὺς Ἐνάκ; Ἀπόγονοι γιγάντων ἦσαν, ὡς ἡ ἱστορία διδάσκει. τοῦτο γὰρ ἔφη· »λαὸν πολὺν καὶ εὐμήκη, υἱοὺς Ἐνάκ, οὓς σὺ | |
| 10 | οἶσθα καὶ σὺ ἀκήκοας· τίς ἀντιστήσεται κατὰ πρόσωπον υἱῶν Ἐνάκ»; τὸ δέ, «σὺ οἶσθα καὶ ἀκή‐ κοας», τέθεικε, τῶν λόγων ἀναμιμνῄσκων τῶν ἐκείνην κατασκο‐ πησάντων τὴν γῆν. ἐκεῖνοι γὰρ ἔλεγον, ὅτι «ἦμεν ἐνώπιον αὐ‐ τῶν ὡσεὶ ἀκρίδες». οὕτω τὸν ἐπὶ τῇ ῥώμῃ καταστείλας τύ‐ | |
| 15 | φον, διδάσκει αὐτοὺς μηδὲ ἐπὶ τοῖς τῆς ψυχῆς κατορθώμασι μέγα φρο‐ νεῖν. «μὴ εἴπῃς, γάρ φησιν, ἐν τῇ καρδίᾳ σου, ὅτι διὰ τὰς δικαιοσύνας μου εἰσήγαγέ με Κύριος κλη‐ ρονομῆσαι τὴν γῆν τὴν ἀγαθὴν ταύτην. διὰ γὰρ τὴν ἀσέβειαν τῶν ἐθνῶν τούτων, Κύριος ἐξολο‐ | |
| 20 | θρεύσει αὐτοὺς ἀπὸ προσώπου σου, οὐχὶ διὰ τὴν δικαιοσύνην σου, οὐδὲ διὰ τὴν ὁσιότητα τῆς καρδίας σου σὺ εἰσπορεύῃ κληρονομῆσαι τὴν γῆν». ταῦτα δὲ ἔφη, δύο κατὰ ταὐτὸν πραγματευόμενος, καὶ μετριά‐ ζειν διδάσκων αὐτοὺς καὶ τῇ τοῦ Θεοῦ βοηθείᾳ τὸ πᾶν ἐπιγράφειν· καὶ | |
| 25 | προλέγων, ὡς τὰ παραπλήσια πείσονται τοῖς ἔθνεσιν ἐκείνοις, εἰ τὰ ὅμοια | |
| δράσαιεν. εἰς καιρὸν δὲ καὶ τῶν ἐν τῇ ἐρήμῳ παρανομηθέντων ἀνέμνησε, | 236 | |
237 | τὸν λόγον ἐκεῖνον κρατύνων, ὡς οὐ διὰ τὰς δικαιοσύνας αὐτῶν κληρονο‐ μήσουσι τὴν γῆν· «μνήσθητι, γὰρ ἔφη, καὶ μὴ ἐπιλάθῃ ὅσα παρώξυνας Κύριον τὸν Θεόν σου ἐν τῇ ἐρή‐ μῳ». ἤγαγε δὲ εἰς μέσον καὶ τὴν τοῦ μόσχου λατρείαν, καὶ ὅτι διὰ τὴν | |
| 5 | ἐκείνων ἀσέβειαν τὰς θεοσδότους συνέτριψε πλάκας· καὶ ὡς σπουδαίαν ἱκετείαν προσενεγκὼν ἱλεώσατο τὸν Θεὸν μάλα καὶ αὐτοῖς καὶ τῷ Ἀαρὼν ὀργιζόμενον· «καὶ ἐπὶ Ἀαρών, γάρ φησιν, ἐθυμώθη Κύ‐ ριος σφόδρα ἐξολοθρεῦσαι αὐτὸν καὶ ηὐξάμην καὶ περὶ Ἀαρὼν ἐν τῷ καίρῳ ἐκείνῳ». οὕτω καὶ τὰ | |
| 10 | ἄλλα γεγενημένα διεξελθών φησι· «καὶ νῦν, Ἰσραήλ, τί Κύ‐ ριος ὁ Θεὸς αἰτεῖ παρὰ σοῦ, ἀλλ’ ἢ φοβεῖσθαι Κύ‐ ριον τὸν Θεόν σου, καὶ πορεύεσθαι ἐν πάσαις ταῖς ἐντολαῖς αὐτοῦ, λατρεύειν Κυρίῳ τῷ Θεῷ σου ἐξ ὅλης τῆς καρδίας σοῦ»; καὶ ἵνα μὴ τοπάσωσι τὸν Θεὸν ταῦτα | |
| 15 | νομοθετεῖν, ὡς θυμάτων δεόμενον, ἐπήγαγεν· «ἰδοὺ Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου ὁ οὐρανός, καὶ ὁ οὐρανὸς τοῦ οὐρανοῦ, ἡ γῆ καὶ πάντα ὅσα ἐστὶν ἐν αὐτοῖς· πλὴν τοὺς πατέρας ὑμῶν προείλετο Κύριος ἀγαπᾶν αὐτούς· καὶ ἐξελέξατο τὸ σπέρμα αὐτῶν μετ’ αὐτοὺς ὑμᾶς | |
| 20 | παρὰ πάντα τὰ ἔθνη». διδασκόμεθα δὲ διὰ τούτων, ὡς ἀπο‐ λαύουσι παῖδες ἀγαθῶν διὰ τὴν τῶν προγόνων εὐσέβειαν. ἐδίδαξε δὲ καὶ ποία περιτομὴ τῷ Θεῷ προσφιλής· «περιτεμεῖσθε, γὰρ ἔφη, τὴν σκληροκαρδίαν ὑμῶν καὶ τὸν τράχηλον ὑμῶν οὐ σκληρυνεῖτε ἔτι», καὶ ταῦτα ἐλέγετο τοῖς μηδέπω τὴν | |
| 25 | ἀκροβυστίαν περιτμηθεῖσιν. Ἰησοῦς γὰρ ὁ τοῦ Ναυῆ μετὰ τὸ διαβῆναι τὸν Ἰορδάνην ἐν Γαλγάλοις αὐτοὺς περιέτεμεν. ἀλλ’ ὅμως καὶ ἀπεριτμή‐ | |
| τοις οὖσιν οὐκ ἐκέλευσε τὴν ἀκροβυστίαν περιτμηθῆναι, ἀλλὰ τὴν σκλη‐ | 237 | |
238 | ροκαρδίαν καὶ τὸν τράχηλον τὸν σκληρόν. τοιγάρτοι τιμιωτέρα ἡ τῆς καρδίας περιτομή. ταύτην δὲ αὐτῶν τὴν κατηγορίαν καὶ διὰ Ἱερεμίου τοῦ προφήτου ὁ δεσπότης Θεὸς ἐποιήσατο· «πάντα, γὰρ ἔφη, τὰ ἔθνη ἀπερίτμητα σαρκί, ὁ δὲ οἶκος Ἰσραήλ, ἀπε‐ | |
| 5 | ρίτμητοι καρδίαις αὐτῶν». | |
| 6t | VIII | |
| 6 | Πῶς νοητέον, «ὁ γὰρ Κύριος ὁ Θεὸς ὑμῶν, οὗτος Θεὸς τῶν θεῶν καὶ Κύριος τῶν κυρίων»; Θεοὺς τοὺς κριτὰς ὀνομάζει· «θεοὺς, γάρ φησιν, οὐ κακολο‐ γήσεις, καὶ ἄρχοντα τοῦ λαοῦ σου οὐκ ἐρεῖς | |
| 10 | κακῶς». καὶ ἔνθα δὲ εἶπον οἱ ἑβδομήκοντα, «ἄξεις αὐτὸν εἰς τὸ κριτήριον», οἱ δὲ περὶ τὸν Ἀκύλαν καὶ τὸν Σύμμαχον »ἄξεις αὐτὸν πρὸς τοὺς θεοὺς» ἡρμήνευσαν, θεοὺς τοὺς κριτὰς ὀνομάσαντες· τούτων αὐτὸν εἶπε Θεὸν θεῶν οὐ γάρτοι τῶν ψευδωνύμων. καὶ ἤδη δὲ διὰ πλειόνων ἡρμηνεύσαμεν ταῦτα. | |
| 15t | IX | |
| 15 | Πῶς νοητέον, «οὐ ποιήσετε πάντα ἃ ἡμεῖς ποιοῦμεν ὧδε σήμερον, ἕκαστος τὸ ἀρεστὸν ἐναντίον αὐ‐ τοῦ»; Ἐν ἅπασιν οἷς κατεσκήνωσαν τόποις, θυσίας προσήνεγκαν τῷ δεσπότῃ Θεῷ, πρὶν μὲν τὴν σκηνὴν κατασκευάσαι, ἐκ λίθων αὐτοφυῶν οἰκοδομοῦν‐ | |
| 20 | τες θυσιαστήρια. μετὰ δὲ τὴν ταύτης κατασκευήν, ἐν ταύτῃ τὰς θείας | 238 |
239 | λειτουργίας ἐπιτελοῦντες, οὐκ ἐν ἑνὶ μέντοι τόπῳ ταύτας ἐπετέλουν, ἀλλ’ ἐν ἑκάστῳ σταθμῷ. συνεχῶς γὰρ μετέβαινον. ἅτε δὴ τεσσαρακοντούτην χρόνον ἐν τῇ ἐρήμῳ καταναλώσαντες. ἀπαγορεύει τοίνυν ἐν τῇ γῇ τῆς ἐπαγγελίας τὰ παραπλήσια δρᾶν, ἵνα μὴ πρόφασιν λάβωσι τοῖς ψευδω‐ | |
| 5 | νύμοις θύειν θεοῖς. παρεγγυᾷ δὲ ἐν ἐκείνῳ μόνῳ τῷ τόπῳ τὰς θείας ἐπι‐ τελεῖν λειτουργίας, ὃν ἂν ἐκλέξηται Κύριος ὁ Θεός. ἐν ἐκείνῳ τῷ τόπῳ καὶ θύειν καὶ εὐωχεῖσθαι παρακελεύεται· «ἔσται, γάρ φησιν, ὁ τό‐ πος, ὃν ἂν ἐκλέξηται Κύριος ὁ Θεὸς ὑμῶν, ἐπι‐ κληθῆναι ἐκεῖ τὸ ὄνομα αὐτοῦ, ἐκεῖ οἴσετε πάντα | |
| 10 | ὅσα ἐγὼ ἐντέλλομαι ὑμῖν σήμερον, τὰ ὁλοκαυ‐ τώματα ὑμῶν, καὶ τὰ θυσιάσματα ὑμῶν, τὰ ἐπι‐ δέκατα ὑμῶν καὶ τὰς ἀπαρχὰς τῶν χειρῶν ὑμῶν», καὶ τὰ ἑξῆς. τὰ δὲ δόματα οἱ λοιποὶ «τὰ ἑκούσια» ἡρμήνευσαν, του‐ τέστιν, ὅσα ἂν ἑκόντες προσενεγκεῖν ἐθελήσητε. εἶτα ἀπαγορεύσας τὸ ἐν παν‐ | |
| 15 | τὶ τόπῳ τὰς θυσίας προσφέρειν, εἰ κρεῶν μεταλαβεῖν ἐπιθυμήσαιεν, μετα‐ λαβεῖν συνεχώρησεν, ἐν αἷς κατοικοῦσι πόλεσι, τοῦ μὲν ἱερέως θύοντος, τοῦ δὲ αἵματος εἰς τὴν γῆν ἐκχεομένου. ἐκέλευσε δὲ καὶ τὸν ἀκάθαρτον σὺν τῷ καθαρῷ τῶν τοιούτων ἀδιαφόρως ἀπολαῦσαι κρεῶν, διδάσκων ὡς τὰ τοιαῦτα θύματα κοινά ἐστι, καὶ οὐ θεῖα. τῶν γὰρ δὴ θυσιῶν οὐκ ἐξὸν | |
| 20 | ἦν τοῖς ἀκαθάρτοις μεταλαμβάνειν, ὅθεν εἰκότως ἐπήγαγεν· «φάγετε αὐτὸ ὡς δορκάδα ἢ ἔλαφον». ταῦτα δὲ καθαρὰ μὲν ἦν, εἰς δὲ θυσίαν οὐ προσεφέρετο. | |
| 23t | X | |
| 23 | Τὰς δεκάτας τοῖς ἱερεῦσι προσφέρειν νομοθετήσας, πῶς ἔφη, «οὐ δυ‐ | |
| νήσῃ φαγεῖν ἐν ταῖς πόλεσί σου τὰ ἐπιδέκατα | 239 | |
240 | τοῦ σίτου σου, καὶ τοῦ οἴνου σου καὶ τοῦ ἐλαίου σου»; Δύο δεκάτας ἀφιεροῦσθαι τῶν ὄντων προσέταξε· καὶ τὴν μὲν τοῖς λευΐταις προσφέρεσθαι, τὴν δὲ ἄλλην διαπιπράσκεσθαι, καὶ τὴν ταύτης τιμὴν εἰς | |
| 5 | τὴν αὐτῶν εὐωχίαν καὶ τὴν τῶν χηρῶν καὶ τῶν ὀρφανῶν, καὶ τῶν προ‐ σηλύτων ἀναλίσκεσθαι θεραπείαν. εὐωχεῖσθαι δὲ αὐτοὺς ἐκέλευσε παρὰ τὸν θεῖον νεών. ταῦτα δὲ ὁ πάνσοφος νενομοθέτηκε Κύριος, τῆς τῶν ψευ‐ δωνύμων αὐτοὺς θεῶν πλάνης ἐλευθερῶν. ἐπειδὴ γὰρ ὁ τῆς ἀσεβείας διδάσκαλος διὰ γαστριμαργίας καὶ φιληδονίας ἐξανδραποδίζων τῶν | |
| 10 | ἀνθρώπων τὸ γένος, ταῖς τῶν δαιμόνων ἑορταῖς πολλὰς ἀνέμιξε παιγ‐ νίας, ἐκείνης τὸν Ἰσραὴλ ἀπαλλάττων τῆς πλάνης ὁ εὐμήχανος Κύριος καὶ τὰ περὶ τῶν ἑορτῶν ἐνομοθέτησε, καὶ τὰς θυσίας συνεχώρησε, καὶ τῶν μουσικῶν ὀργάνων ἠνέσχετο, καὶ εὐωχεῖσθαι προσέταξε ταῖς τοιαύ‐ ταις ψυχαγωγίαις τὴν τῶν εἰδώλων ἐκκόπτων ἀσέβειαν. | |
| 15t | XI | |
| 15 | Τί δήποτε συνεχῶς ἀπαγορεύει τὴν τοῦ αἵματος βρῶσιν; Ἔφη μὲν καὶ αὐτὸς ὁ νομοθέτης, ὅτι τὸ αἷμα αὐτοῦ ψυχὴ αὐτοῦ ἐστι. πλὴν οἶμαι τὸν νόμον καὶ ἕτερον πραγματεύεσθαι. τὴν μιαιφόνον γὰρ αὐτῶν ἰατρεύει γνώμην, εἰ γὰρ τὸ τῶν ἀλόγων αἷμα φαγεῖν, ψυχήν ἐστι φαγεῖν, πολλῷ μᾶλλον ἀνόσιον τὸ τὴν λογικὴν ψυχὴν χωρίσαι τοῦ σώματος. | |
| 20t | XII | |
| 20 | Ἐκ ποίας δυνάμεως ὁ τἀναντία διδάσκων προφήτης θαυματουργεῖ; Τοῦ Θεοῦ συγχωροῦντος ἐνεργοῦσιν οἱ δαίμονες. οὕτω καὶ τοῦ Φαραὼ οἱ φαρμακοὶ καὶ τὸ τῆς ῥάβδου καὶ τὸ τοῦ ποταμοῦ καὶ τὸ τῶν βατρά‐ χων εἰργάσαντο· ἐνδεδωκότος τοῦ πανσόφου Θεοῦ διὰ τὴν τοῦ προσ‐ τάττοντος ἄνοιαν. ἐπιτείνειν γὰρ αὐτοῖς ἐκέλευσε τὰς θεηλάτους πληγάς, | |
| 25 | λύειν μέντοι τὰς τιμωρίας οὐκ ἴσχυον, οὔτε μὴν τὸν σκνῖπα ἐξαγαγεῖν | 240 |
241 | ἠδυνήθησαν. ἃ γὰρ συνεχώρησεν ὁ Θεὸς εἰργάσαντο μόνα· τοῦτο καὶ ἐνταῦθα δεδήλωκεν. εἰρηκὼς γάρ, «ἐὰν ἀναστῇ ἐν σοὶ προ‐ φήτης ἐνυπνιαζόμενος ἐνύπνιον, καὶ δώσει ση‐ μεῖον ἢ τέρας, καὶ ἔλθῃ τὸ σημεῖον ἢ τὸ τέρας, | |
| 5 | ὃ ἐλάλησε πρὸς σέ· καὶ εἴπῃ, πορευθῶμεν καὶ λατρεύσωμεν θεοῖς ἑτέροις οἷς οὐκ οἴδατε· οὐκ εἰσακούσεσθε τοῦ προφήτου ἐκείνου ἢ τοῦ ἐνυπ‐ νιαζομένου τὸ ἐνύπνιον ἐκεῖνο, ὅτι πειράζει Κύ‐ ριος ὁ Θεὸς ὑμῶν, εἰ ἀγαπᾶτε Κύριον τὸν Θεὸν | |
| 10 | ὑμῶν ἐξ ὅλης τῆς καρδίας ὑμῶν, καὶ ἐκ ὅλης τῆς διανοίας ὑμῶν». τοιγάρτοι τοῦ Θεοῦ συγχωροῦντος ὁ ψευδοπρο‐ φήτης τερατουργεῖ. διδασκόμεθα δὲ μὴ προσέχειν σημείοις, ὅτ’ ἂν ὁ ταῦτα δρῶν ἐναντία τῇ εὐσεβείᾳ διδάσκει. ἐκέλευσε δὲ καὶ τὸν ψευδοπροφήτην ἀποκτανθῆναι, καὶ τὸν λαὸν τῆς πονηρᾶς διδασκαλίας ἀπαλλαγῆναι. | |
| 15 | »ἀφανιεῖτε, γάρ φησι, τὸν πονηρὸν ἐξ ὑμῶν αὐτῶν». ἐπειδὴ δὲ συνέβαινεν ἢ ἀδελφὸν ἢ φίλον ἢ συγγενῆ τῇ πλάνῃ δεδουλευ‐ κότα πειραθῆναι φενακίσαι καὶ ἄλλους, ἀναγκαίως καὶ περὶ τούτου νενο‐ μοθέτηκε, καὶ προσέταξε δῆλον ἀποφανθῆναι τὸν τῆς ἀσεβείας διδάσκαλον, καὶ πρῶτον ἀφεῖναι λίθον τὸν τῶν τοιούτων ὑπακούσαντα λόγων· εἶθ’ | |
| 20 | οὕτως πάντα τὸν λαὸν καταλεῦσαι τὸν ἀλιτήριον, καὶ τῇ τούτου τιμω‐ ρίᾳ σωφρονισθῆναι τοὺς ἄλλους. | |
| 22t | XIII | |
| 22 | Τί ἐστιν, «οὐ φοιβήσετε καὶ οὐκ ἐπιθήσετε φαλά‐ κρωμα ἀνὰ μέσον τῶν ὀφθαλμῶν ὑμῶν ἐπὶ νεκρῷ»; | |
| Τῶν δυσσεβῶν ἐθνῶν ἀπαγορεύει τὰ ἔθη· καὶ διὰ μὲν τοῦ, «οὐ φοι‐ | 241 | |
242 | βήσετε», τὰς μαντείας ἐξέβαλε. φοῖβον γὰρ τὸν ψευδόμαντιν ἐκάλουν τὸν Πύθιον. διὰ δὲ τοῦ, «οὐ ποιήσετε φαλάκρωμα ἀνὰ μέσον τῶν ὀφθαλμῶν ὑμῶν ἐπὶ νεκρῷ», τὴν τοῦ πέν‐ θους ἀπηγόρευσεν ἀμετρίαν. τινὲς μὲν γὰρ τῶν ἀλλοφύλων ἐθνῶν τὰς | |
| 5 | τῆς κεφαλῆς ἀπεκείροντο τρίχας καὶ ταύτας προσέφερον τοῖς νεκροῖς· τινὲς δὲ τὰς τῶν γενείων, ἄλλοι τὰς τῶν ὀφρύων. ταῦτα γίνεσθαι ὁ θεῖος ἀπηγόρευσε νόμος. ὅτι δὲ δύο δεκάτας ἀφορίζεσθαι πάντων προσέταξε, σαφῶς ἐνταῦθα δεδήλωκε ὅτι δύο δεκάτας προσάγειν νενομοθέτηκε τῷ λαῷ, μίαν τοῖς λευΐταις καὶ μίαν εἰς λόγον δοχῆς καὶ εὐωχίας. «δεκά‐ | |
| 10 | την, γάρ φησιν, ἀποδεκατώσεις παντὸς γενήματος τοῦ σπέρματός σου· τὸ γένημα τοῦ ἀγροῦ σου ἐνιαυτὸν κατ’ ἐνιαυτόν· καὶ φάγῃ αὐτὸ ἐναντίον Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου, ἐν τῷ τόπῳ ᾧ ἂν ἐκλέξη‐ ται Κύριος ὁ Θεός σου ἐπικληθῆναι τὸ ὄνομα αὐ‐ | |
| 15 | τοῦ ἐκεῖ». εἰ δὲ μία δεκάτη ἦν, πῶς οἷόν τε καὶ τοὺς λευΐτας λαμβά‐ νειν καὶ τοὺς προσκομίζοντας εὐωχεῖσθαι; ἀλλὰ δῆλον ὡς τοῖς μὲν λευΐ‐ ταις μίαν δεκάτην ἀπένειμεν, ταῖς δὲ τῶν προσφερόντων εὐωχίαις ἑτέραν. τοῦτο δὲ δηλοῖ καὶ τὰ ἐπαγόμενα. «ἐάν, γάρ φησιν, ἡ ὁδὸς μα‐ κρὰν εἴη ἀπὸ σοῦ, διαπώλησον καὶ λαβὼν τὴν τι‐ | |
| 20 | μήν, εἰς ἐκεῖνον ἴθι τὸν τόπον ὃν ἂν ἐκλέξηται Κύριος ὁ Θεός σου καὶ δὸς τὸ ἀργύριον εἰς πᾶν ὃ ἐπιθυμεῖ ἡ ψυχή σου, ἐπὶ βουσίν, ἢ ἐπὶ προ‐ βάτοις, ἢ ἐπὶ οἴνῳ, ἢ ἐπὶ σίκερᾳ, ἢ ἐπὶ παντὸς οὗ ἂν ἐπιθυμεῖ ἡ ψυχή σου· καὶ φαγῇ ἐκεῖ ἐναν‐ | |
| 25 | τίον Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου, σὺ καὶ ὁ οἶκός σου, | |
| καὶ ὁ λευΐτης ὁ ἐν ταῖς πόλεσί σου, ὅτι οὐκ ἔστιν | 242 | |
243 | αὐτῷ μερὶς μετὰ σοῦ οὐδὲ κλῆρος». εἶτα περὶ τῶν ὀφει‐ λόντων δοθῆναι τοῖς λευΐταις νομοθετεῖ. «μετὰ τρία ἔτη ἐξοί‐ σεις πᾶν τὸ ἐπιδέκατον τῶν γενημάτων σου ἐν τῷ ἐνιαυτῷ ἐκείνῳ· καὶ θήσεις αὐτὸ ἐν ταῖς πό‐ | |
| 5 | λεσί σου, καὶ ἐλεύσεται ὁ λευΐτης, ὅτι οὐκ ἔστιν αὐτῷ μερὶς οὐδὲ κλῆρος μετὰ σοῦ· καὶ ὁ προσή‐ λυτος καὶ ὁ ὀρφανὸς καὶ ἡ χήρα, οἱ ἐν ταῖς πό‐ λεσί σου, καὶ φάγονται καὶ ἐμπλησθήσονται, ἵνα εὐλογήσῃ σε Κύριος ὁ Θεός σου ἐν πᾶσι τοῖς | |
| 10 | ἔργοις σου οἷς ἂν ποιῇς». ἰστέον δέ, ὡς Ἰώσηππος, ἐντεῦ‐ θεν λαβὼν ἀφορμήν, μᾶλλον δὲ καὶ τὸ ἰουδαίων ἐπιστάμενος ἔθος ὡς ἰου‐ δαῖος, τρεῖς ἔφη δεκάτας προστεταχέναι τὸν νόμον προσφέρεσθαι, τὴν μὲν τοῖς λευΐταις, τὴν δὲ τοῖς ὀρφανοῖς καὶ ταῖς χήραις, τὴν δὲ ἄλλην ταῖς τῶν προσφερόντων εὐωχίαις. | |
| 15t | XIV | |
| 15 | Διὰ τί τὸ πεπηρωμένον πρωτότοκον ἀπαγορεύει προσφέρειν; Διὰ τῶν ἀλόγων παιδεύων τοὺς λογικούς, ἄρτιον ἔχειν τὸ φρόνημα πρὸς πᾶν ἔργον ἀγαθὸν ἐξηρτισμένον. | |
| 18t | XV | |
| 18 | Τίς ὁ τῶν ἀζύμων λόγος; Ὁ νόμος ἡμᾶς ἐδίδαξεν. ἔφη γάρ, «ἐπτὰ ἡμέρας φάγῃ ἄρτον | |
| 20 | κακώσεως, ὅτι ἐν σπουδῇ ἐξήλθετε ἐξ Αἰγύπ‐ του». ἀποχρῶντος δὲ καὶ περὶ τούτου εἰρήκαμεν ἤδη τὴν Ἔξοδον | |
| ἑρμηνεύοντες. | 243 | |
244(1t) | XVI | |
| 1 | Τί ἐστι, «δικαίως τὸ δίκαιον διώξετε»; Κατὰ τὸν τοῦ δικαίου, φησί, σκοπὸν μὴ διὰ δόξαν κενήν, μὴ διὰ θεραπείαν ἀνθρωπίνην, ἀλλὰ δι’ αὐτὸ τὸ ἀγαθόν. εἰσὶ γάρ τινες γνώμῃ μὲν οὐ τι‐ μῶντες τὸ δίκαιον, διὰ δὲ τοὺς ἀληθῶς τιμῶντας τὸ δίκαιον, ὑποκρινό‐ | |
| 5 | μενοι τιμᾶν τὸ δίκαιον. | |
| 6t | XVII | |
| 6 | Τί ἐστιν, «ἐὰν ἀδυνατήσῃ ἀπὸ σοῦ ῥῆμα ἐν κρίσει ἀνὰ μέσον αἵματος, καὶ ἀνὰ μέσον κρίσεως, καὶ ἀνὰ μέσον ἁφῆς», καὶ τὰ ἑξῆς; Ἐὰν φησί, μὴ δυνηθῇς εὑρεῖν τἀληθὲς δικάζων, ἢ τὸ σῶμα τὸ λεπρὸν δο‐ | |
| 10 | κιμάζων· τοῦτο γὰρ ἁφὴν καλεῖ· μηδὲ διαγνῷς εἴτε ἀλφός ἐστιν, εἴτε λέπρα· μήτε κρίνῃς, μήτε δικάσῃς ἐξ ὑποψίας, ἀλλ’ εἰς τὸν θεῖον νεὼν ἄπιθι καὶ δίδαξον αὐτὰ τὸν ἱερέα, ἢ τὸν κατ’ ἐκεῖνον τὸν καιρὸν τὴν δημαγωγίαν πεπιστευμένον, καὶ τὸ κελευόμενον πλήρωσον. εἰ δή τις τύφῳ χρώμενος τοῖς ὑπὸ τοῦ ἀρχιερέως, ἢ τοῦ κριτοῦ λεγομένοις ἀντείποι, θανάτῳ ζη‐ | |
| 15 | μιούσθω, καὶ γινέσθω τοῖς ἄλλοις ὠφελείας ἀρχέτυπον. | |
| 16t | XVIII | |
| 16 | Τί δήποτε κελεύει τὸν ἄρχοντα ἵππους μὴ πληθύνειν; | |
| Βούλεται αὐτοὺς τῷ Θεῷ μόνῳ θαρρεῖν. διά τοι τοῦτο καὶ Δαβὶδ ὁ μα‐ | 244 | |
245 | κάριος ἐβόα· «οὐ σώζεται βασιλεὺς διὰ πολλὴν δύ‐ ναμιν, καὶ γίγας οὐ σωθήσεται ἐν πλήθει ἰσχύος αὐτοῦ. ψευδὴς ἵππος εἰς σωτηρίαν, ἐν δὲ πλήθει δυνάμεως αὐτοῦ οὐ σωθήσεται». | |
| 5t | XIX | |
| 5 | Διὰ τί τὴν αἰχμάλωτον θρηνεῖν τοὺς οἰκείους κελεύει ῥητὸν ἡμερῶν ἀριθ‐ μὸν εἶθ’ οὕτω συναφθῆναι τῷ ταύτην ἀνδραποδίσαντι; Οὐ βούλεται ἀναμιγῆναι θρῆνον εὐφροσύνῃ, οὐδὲ μειδιάματι δάκρυον. τούτου χάριν προσέταξε καιρὸν αὐτὴν τοῦ πένθους λαβεῖν τριάκοντα ἡμέρας, εἶθ’ οὕτω τοῦ πένθους ἀπαλλαγεῖσαν, μεταλαχεῖν τῆς γαμικῆς | |
| 10 | ὁμιλίας. πρὸς δὲ τούτῳ καὶ τὴν ἐπιθυμίαν τὴν ἐκείνου κολάζει, κελεύων μὴ τῆς ἡδονῆς τὸ πάθος, ἀλλὰ τὸν λογισμὸν τῆς κοινωνίας ἡγήσασθαι. ἐὰν δὲ μετὰ τὴν κοινωνίαν παραιτήσαιτο τὸν γάμον, ἀπολυθῆναι προσ‐ έταξε, μισθὸν τῆς κοινωνίας τὴν ἐλευθερίαν λαβοῦσαν. | |
| 14t | XX | |
| 14 | Διὰ τί κοινὴν εἶναι βούλεται τὴν τῶν γονέων κατηγορίαν κατὰ παιδὸς | |
| 15 | γιγνομένην; Ἐπειδὴ μαρτυρεῖ τῇ τῆς κατηγορίας ἀληθείᾳ τῶν κατηγορούντων ἡ συμ‐ φωνία. συμβαίνει γὰρ πολλάκις, μάτην τοῦ πατρὸς κατηγοροῦντος, ἀν‐ τειπεῖν τὴν μητέρα, ἢ τῆς μητρὸς αἰτιωμένης, ἀντειπεῖν τὸν πατέρα. τὰ αὐτὰ μέντοι ἀμφοτέρων κατηγορούντων, δῆλον ἔσται τῆς κατηγορίας | |
| 20 | τὸ ἀληθές. οὗ δὴ χάριν ἀναιρεῖσθαι κελεύει τὸν οὕτω κατηγορούμενον. | |
| 21t | XXI | |
| 21 | Τί δήποτε τὸν νεοττοὺς ὀρνίθων εὑρηκότα, τούτους μὲν κελεύει λαβεῖν, | |
| τοὺς δὲ γεγεννηκότας ἀφεῖναι; | 245 | |
246 | Φιλανθρωπίαν παιδεύει. εἰ γὰρ τοὺς τεκόντας λάβοι, καὶ καταλίποι τοὺς νεοττούς, ἀπολοῦνται πάντως, οὐκ ὄντος τοῦ τρέφοντος. εἰ δὲ καὶ τούτους κἀκείνους θηρεύσοι, διαφθαρήσεται δηλονότι τῶν ὀρνίθων τὸ γένος, εἰ πάντες τὰ ὅμοια δράσαιεν. | |
| 5t | XXII | |
| 5 | Τίνος χάριν στεφάνην τῷ δώματι γενέσθαι παρεκελεύσατο; Ἐδίδαξε τὰ ἑξῆς. ἔφη γάρ, «καὶ οὐ ποιήσεις φόνον ἐν τῇ οἰκίᾳ σου, ἐὰν πέσῃ ὁ πέσων ἀπ’ αὐτοῦ». λόγῳ γὰρ ἡμᾶς τιμήσας, βούλεται τούτῳ εἰς δέον κεχρῆσθαι, καὶ πάντων προ‐ μηθεῖσθαι, καὶ μὴ ἀνοήτως πάντων παραχωρεῖν τῷ Θεῷ· ἀλλὰ τὰ παρ’ | |
| 10 | ἑαυτῶν συνεισφέροντας ἀναμένειν τὴν ἐκεῖθεν βοήθειαν. οὕτω σπείρον‐ τες οὐ θαρροῦμεν τῇ γῇ, ἀλλὰ τὴν θείαν φιλανθρωπίαν προσμένομεν· καὶ χρώμενοι ἰατροῖς, ἴσμεν ὅτι τοῦ Θεοῦ τὸ διὰ τούτων ἰάσασθαι. τοσαῦτα γὰρ ἡ τέχνη δύναται, ὅσαπερ ὁ ταύτην δεδωκὼς βούλεται. | |
| 14t | XXIII | |
| 14 | Τί ἐστιν, «οὐ κατασπερεῖς τὸν ἀμπελῶνά σου διά‐ | |
| 15 | φορον, ἵνα μὴ ἁγιασθῇ τὸ γένημα, καὶ τὸ σπέρ‐ μα, ὃ ἂν σπείρῃς μετὰ τοῦ γενήματος τοῦ ἀμπε‐ λῶνός σου». Καὶ τὴν ἀπληστίαν ἐκκόπτει, καὶ αὐτῶν προμηθεῖται τῶν γεωργούντων. πλείονα γὰρ ἡ γῆ σπέρματα δεχομένη, ἐξιτήλους δίδωσι τοὺς καρπούς. | |
| 20 | κελεύει τοίνυν μήτε ἀναμεμιγμένα σπέρματα καταβάλλειν, μήτε μὴν τὰς ἀμπέλους σπείρειν. εἶτα τῷ παραβαίνοντι δίδωσιν ἐπιτίμιον, τὴν τοῦ κέρδους κολάζων ἐπιθυμίαν. ἐκέλευσε γὰρ αὐτῷ τὰ τοιαῦτα προσφέρεσ‐ | |
| θαι. τοῦτο γὰρ εἶπεν· «ἵνα μὴ ἁγιασθῇ τὸ γένημα». | 246 | |
247(1t) | XXIV | |
| 1 | Διὰ τί τῷ μοιχῷ παραπλησίως κολάζεσθαι κελεύει τὸν φθείροντα τὴν ἄλλῳ μεμνηστευμένην; Ἐπειδὴ τὰ τῆς μνηστείας αὐτοὺς συνήρμοσεν σύμβολα· ὅθεν καὶ γυναῖκα αὐτὴν προσηγόρευσεν. «ἐταπείνωσε, γάρ φησι, τὴν γυναῖ‐ | |
| 5 | κα τοῦ πλησίον». οὕτω καὶ ἡ ἁγία παρθένος γυνὴ τοῦ Ἰωσὴφ ἐχρημάτισεν. «μὴ φοβηθῇς, γάρ φησι, παραλαβεῖν Μα‐ ριὰμ τὴν γυναῖκά σου». | |
| 8t | XXV | |
| 8 | Διὰ τί τὸν θλαδίαν καὶ τὸν ἐκτομίαν εἰσελθεῖν εἰς ἐκκλησίαν ἀπαγορεύει; Τὸ ἄγονον τῆς ψυχῆς διὰ τούτων αἰνίττεται. ἀλλοτρία γὰρ Θεοῦ ἡ τῶν | |
| 10 | ἀγαθῶν ἀκαρπία. ἄλλως δὲ οὐ μόνον ἐπὶ τῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τῶν κτηνῶν ἀπαγορεύει τὰ τοιαῦτα ποιεῖν· εἰς γὰρ τὴν τοῦ γένους αὔ‐ ξησιν τὰ γεννητικὰ δεδημιούργεται μόρια. ὥσπερ δὲ τὴν ἀκαρπίαν ἀπα‐ γορεύει, οὕτως καὶ τὸν πονηρὸν ἐκβάλλει καρπόν. «οὐκ εἰσελεύ‐ σεται, γάρ φησιν, ἐκ πόρνης εἰς ἐκκλησίαν Κυρίου». | |
| 15t | XXVI | |
| 15 | Τί δήποτε τὴν πρὸς μωαβίτας καὶ ἀμμανίτας ἐπιμιξίαν κωλύει, οὐ κατὰ ῥητόν τινα χρόνον, ἀλλ’ ἕως εἰς τὸν αἰῶνα; Πρῶτον διὰ τὴν παράνομον αὐτῶν ῥίζαν· ἐκ παρανόμου γὰρ γεγέννηνται συνουσίας. ἔπειτα διὰ τὴν ἀσέβειαν, ἧς καὶ τοὺς ἰσραηλίτας μεταλαχεῖν παρεσκεύασαν, ὡραΐσαντες τὰς γυναῖκας, καὶ διὰ τούτων αὐτοὺς εἰς τὴν | |
| 20 | τῶν εἰδώλων λατρείαν ἀγρεύσαντες. τὸν μέντοι ἰδουμαῖον καὶ τὸν αἰγύπ‐ | 247 |
248 | τιον, μετὰ τρίτην κελεύει προσίεσθαι γενεάν· τὸν μὲν ὡς ἀδελφόν, τὸν δὲ ὡς εὐεργέτην ἐν καιρῷ γεγενημένον. λιμοῦ γὰρ προσπεσόντος, εἰς Αἴγυπ‐ τον εἰσελθόντες οἱ πατέρες αὐτῶν διετράφησαν, διδάσκει τοίνυν ἡμᾶς ὁ νόμος μηδὲ παλαιᾶς εὐεργεσίας ἀμνημονεῖν. | |
| 5t | XXVII | |
| 5 | Τί ἐστιν, «ὅτι Κύριος ὁ Θεός σου ἐμπεριπατεῖ ἐν τῇ παρεμβολῇ σου»; Οἶδε πολλάκις δυσοσμίας ὁ ἀὴρ ἐμπιπλάμενος λοιμὸν ἐμποιεῖν. ἐκέλευσε τοίνυν αὐτοῖς στρατοπεδευομένοις τὴν ἐκκρινομένην καταχωννύναι κό‐ προν. ἵνα δὲ μὴ ἀπειθήσαντες βλάβην εἰσδέξωνται, ἀναγκαίως ἐπήγαγεν· | |
| 10 | »ὅτι Κύριος, ὁ Θεὸς ἐμπεριπατεῖ ἐν τῇ παρεμβολῇ σου», καὶ τὴν αἰτίαν διδάσκει· «ἐξελέσθαι σε καὶ παρα‐ δοῦναι τὸν ἐχθρόν σου πρὸ προσώπου σου». διὰ δὲ τούτου παιδεύει μηδὲν πράττειν παράνομον. τοῦτο γὰρ ἐπάγει· »καὶ ἔσται ἡ παρεμβολή σου ἁγία, καὶ οὐχ εὑ‐ | |
| 15 | ρεθήσεται ἐν σοὶ ἀσχημοσύνη πράγματος». | |
| 16t | XXVIII | |
| 16 | Τί ἐστι τελεσφόρος καὶ τελισκόμενος καὶ τελισκομένη; Ὥσπερ ἡμεῖς πιστοὺς ὀνομάζομεν τοὺς τῶν θείων μυστηρίων μετέχοντας, οὕτως τετελεσμένους ἐκάλει τὰ ἔθνη τοὺς δαιμόνων τινῶν διδασκομένους μυστήρια. τελεσφόρον τοίνυν καλεῖ τὸν μυσταγωγοῦντα, τελισκόμενον | |
| 20 | δὲ τὸν μυσταγωγούμενον. | |
| 21t | XXIX | |
| 21 | Τίνα ἐστί, «τὰ ἐκπορευόμενα διὰ τῶν χειλέων σου | |
| φυλάξῃ»; | 248 | |
249 | Ἐπαγγελλόμενος τῷ Θεῷ, χρέος νόμιζε τὴν ὑπόσχεσιν, σπούδασον τοίνυν ταύτην ἀποδοῦναι συντόμως. τοῦτο γὰρ ἔφη· «οὐ χρονιεῖς ἀπο‐ δοῦναι τὴν εὐχήν σου, ὅτι ἐκζητῶν ἐκζητήσει Κύριος ὁ Θεός σου παρὰ σοῦ, καὶ ἔσται σοι ἁμαρ‐ | |
| 5 | τία». εἶτα διδάσκων, ὅτι τῆς ἐξουσίας ἐστὶ τῆς γνώμης τὸ ὑποσχέσθαι ἢ μή, ἐπήγαγεν· «ἐὰν δὲ μὴ θελήσῃς εὔξασθαι, οὐκ ἔσ‐ ται σοι ἁμαρτία». ὅθεν καὶ ὁ μακάριος Δαβίδ· «ἀποδώσω σοι τὰς εὐχάς μου, ἃς διέστειλε τὰ χείλη μου, καὶ ἐλάλησε τὸ στόμα μου ἐν τῇ θλίψει μου». πά‐ | |
| 10 | λιν μέντοι τὸν περὶ τῆς λέπρας τεθεικὼς νόμον, τῆς Μαρίας ἀνέμνησε, λέγων· «μνήσθητι ὅσα ἐποίησε Κύριος ὁ Θεός σου τῇ Μαριὰμ ἐν τῇ ὁδῷ», διδάσκων ὡς θεήλατος ἡ πληγὴ καὶ ταύτην αὐτοῖς ἁμαρτάνουσιν ἐπέφερεν ὁ Θεός· καὶ αὖ πάλιν μεταμελου‐ μένων ἔπαυσε. καὶ μέντοι καὶ περὶ τῆς τῶν παίδων ἀπειλῆς τὸ ἀμφίβολον | |
| 15 | ἔλυσεν. ἔφη γάρ· «οὐκ ἀποθανοῦνται πατέρες ὑπὲρ τέκνων, οὐδὲ τέκνα ὑπὲρ πατέρων. ἕκαστος τῇ ἰδίᾳ ἁμαρτίᾳ ἀποθανεῖται». εἰκὸς γὰρ καὶ πατέρας συμ‐ βουλεῦσαι μὲν παισὶ τὰ συμφέροντα· μηδὲν δὲ διὰ τὴν ἐκείνων ἀπείθειαν ὀνῆσαι· καὶ παῖδας κρείττους τῶν πατέρων γενέσθαι. | |
| 20t | XXX | |
| 20 | Τί δήποτε τοῦ Θεοῦ κελεύσαντος τεσσαράκοντα λαμβάνειν τὸν πλημμελή‐ σαντα μάστιγας, παρὰ μίαν πληγὴν ἐπιφέρουσιν ἰουδαῖοι; Ἐπειδὴ ὁ πλείων ἀριθμὸς τὸν αἰκιζόμενον ἀτιμοῖ· «ἐὰν γὰρ προσ‐ θῶσι μαστιγῶσαι αὐτόν, ἀσχημονήσει ὁ ἀδελ‐ φός σου ἐναντίον σου». παρὰ μίαν διδόασιν, ἵνα μὴ τὸν ἀκρι‐ | |
| 25 | βῆ φυλάττοντες ἀριθμὸν καὶ ἄκοντες τὸν τυπτόμενον ἀτιμάσωσι, τὸν | |
| περιττὸν ἐπιφέροντες. | 249 | |
250(1t) | XXXI | |
| 1 | Τί ἐστιν, «οὐ φιμώσεις βοῦν ἀλοῶντα»; Τὸ μὲν τῆς ἀναγωγῆς νόημα σαφῶς ἡμᾶς ἐδίδαξεν ὁ θεῖος ἀπόστολος. καὶ αὐτὸ δὲ τὸ πρόχειρον εὐσεβές· ἄδικον γὰρ τὸν ἀρόσαντα τὴν γῆν καὶ τὰ δράγματα σὺν πόνῳ τέμνοντα, μὴ μεταλαγχάνειν τοῦ καρποῦ. | |
| 5t | XXXII | |
| 5 | Τί δήποτε ἐμπτύεσθαι κελεύει τὸν τοῦ ἄπαιδος ἀδελφοῦ τὴν γυναῖκα μὴ βουλόμενον γῆμαι; Ἀνάγκην αὐτοῖς διὰ τῆς ἀτιμίας φιλαδελφίας ἐπιθείς, ἄμεινον μὲν γὰρ ἦν διὰ τὴν φύσιν προμηθεῖσθαι τοῦ τεθνηκότος. ἐπειδὴ δὲ οὐχ ἅπαντες αἰδοῦνται τὸν τῆς φύσεως νόμον, τὴν τῆς ἀτιμίας αὐτοῖς ἀνάγκην ἐπέ‐ | |
| 10 | θηκεν. | |
| 11t | XXXIII | |
| 11 | Διὰ τί πανωλεθρίᾳ κελεύει παραδοῦναι τὸν Ἀμαλήκ; Καὶ δυσσεβεῖς ἦσαν καὶ μισάδελφοι. καὶ γὰρ ἐκ τοῦ Ἡσαῦ τὸ γένος κατά‐ γοντες, πρῶτοι τὸν κατὰ τοῦ Ἰσραὴλ ἀνεδέξαντο πόλεμον, καὶ ταῦτα πόρρωθεν ὄντος, καὶ τοῖς ὁρίοις αὐτῶν μὴ πελάσαντος. ἐδίδαξε δὲ πάλιν | |
| 15 | σαφέστερον, ὡς δύο ἀφορίζεσθαι δεκάτας προσέταξεν. ἔφη δὲ οὕτως· »ἐὰν δὲ συντελέσῃς ἀποδεκατῶσαι πᾶν τὸ ἐπι‐ δέκατον τῶν γενημάτων τῆς γῆς σου, ἐν τῷ ἔτει τῷ τρίτῳ, τὸ δεύτερον ἐπιδέκατον δώσεις τῷ λευΐτῃ καὶ τῷ προσηλύτῳ καὶ τῇ χήρᾳ καὶ τῷ | |
| 20 | ὀρφανῷ καὶ φάγονται ἐν ταῖς πόλεσί σου καὶ ἐμ‐ | 250 |
251 | πλησθήσονται». ὅτι μέντοι οὐκ ἐν μιᾷ ἡμέρᾳ τῷ λαῷ ταύτην τὴν διδασκαλίαν ὁ προφήτης προσήνεγκε, καὶ ταῦτα δηλοῖ. «προσ‐ έταξε, γάρ φησι, Μωϋσῆς καὶ ἡ γερουσία Ἰσραήλ, λέγοντες· φυλάσσεσθε ποιεῖν πάσας τὰς ἐντολὰς | |
| 5 | ταύτας, ὅσας ἐγὼ ἐντέλλομαι ὑμῖν σήμερον». εἶτα ἐκέλευσεν ὁ δεσπότης Θεὸς μετὰ τὸ διαβῆναι τὸν Ἰορδάνην, δύο στῆ‐ σαι λίθους μεγάλους, καὶ κονιάσαι αὐτούς, καὶ ταύτας ἐπιγράψαι τὰς ἐντολάς· ἔπειτα ἐκ λίθων αὐτοφυῶν οἰκοδομῆσαι θυσιαστήριον ἐν τῷ ὄρει Γεβάλ, καὶ τὰς νενομισμένας ἐπιτελέσαι θυσίας· καὶ πρὸς ταῖς ἄλλαις, | |
| 10 | οἷόν τινα χαριστήριον τὴν τοῦ σωτηρίου· καὶ μετὰ ταῦτα εὐωχηθῆναι τὸν εὐεργέτην ἀνυμνοῦντας Θεόν. | |
| 12t | XXXIV | |
| 12 | Τί δήποτε κατάραις αὐτοὺς καὶ εὐλογίαις ὑπέβαλεν; Ὁ δεσπότης Χριστὸς τὰ τέλεια μαθήματα τοῖς τελείοις προσενεγκών, βα‐ σιλείαν μὲν οὐρανῶν τοῖς ταῦτα πληροῦσιν ὑπέσχετο, ἠπείλησε δὲ τοῖς | |
| 15 | παραβαίνουσι γέενναν. ἰουδαίοις δὲ χαμαιπετὲς ἔχουσι καὶ χαμαίζηλον φρόνημα, τὰς τῇ γῇ προσηκούσας ἀρὰς καὶ εὐλογίας ἀπένειμεν. οἱ γὰρ μηδὲ τοῖς ὁρωμένοις πιστεύσαντες θαύμασι, πῶς ἂν ἐδέξαντο τὰ τῷ μέλ‐ λοντι βίῳ προσήκοντα; ἐπισημήνασθαι δὲ χρή, ὡς τὰς μὲν εὐλογίας ταῖς ἐκ τῶν ἐλευθέρων βεβλαστηκυίαις φυλαῖς ἀπένειμε, καὶ τὴν ἱερατικὴν | |
| 20 | ἐνταῦθα τῷ λαῷ συνηρίθμησε, καὶ τὴν τοῦ Ἰωσὴφ διπλῆν οὖσαν, ὡς μίαν προσέταξεν εὐλογεῖν. τὰς δὲ κατάρας τοῖς ἡμιδούλοις ἐκλήρωσε· συντάξας αὐτοῖς διὰ τὸν τῶν φυλῶν ἀριθμὸν τὸν Ῥουβὶν καὶ τὸν Ζα‐ βουλών· τὸν μὲν ὡς ἁμαρτίᾳ περιπεπτωκότα, τὸν δὲ ὡς ἔσχατον τῶν τῆς Λείας υἱῶν. ἐπαρᾶσθαι δὲ πρὸ τῶν ἄλλων ἁπάντων ἐκέλευσε τοῖς εἰς τὸ | |
| 25 | θεῖον ἀσεβοῦσι, καὶ τὰ χειροποίητα προσκυνοῦσιν ἀγάλματα. εἶτα τοῖς | 251 |
252 | εἰς πατέρας παρανομοῦσι. μετὰ γὰρ τὰ θεῖα δίκαιον θεραπεύειν τούτους δι’ ὧν εἰς τὸ εἶναι παρήχθημεν. ἔπειτα τοῖς ἐπικερτομοῦσι τοῖς τὸ βλέ‐ πειν ἀφῃρημένοις καὶ τῆς εὐθείας αὐτοὺς ἐκτρέπειν ὁδοῦ πειρωμένοις. καὶ ἁπαξαπλῶς τοῖς τὰς προειρημένας παραβαίνουσιν ἐντολάς. ταῦτα δὲ τῶν | |
| 5 | ἱερέων λεγόντων, ἐκέλευσε τὸν λαὸν ἐπιλέγειν, «γένοιτο»· οἷον ὑπο‐ γραφήν τινα γραμματείου ταύτην παρ’ αὐτῶν κομιζόμενος τὴν φωνήν. τοῖς δὲ τὰς θείας φυλάττουσιν ἐντολάς, τὰς παντοδαπὰς δέδωκεν εὐλογίας, καὶ τοῖς τὰς πόλεις καὶ τὰς κώμας οἰκοῦσιν εὐπαιδίαν, πολυπαιδίαν, ποιμ‐ νίων καὶ βουκολίων πολυγονίαν, τὴν ἀπὸ γῆς εὐκαρπίαν, τὴν ἐν εἰρήνῃ | |
| 10 | διαγωγήν, τὴν ἐν πολέμοις νίκην· καὶ τὰ τούτοις προσόμοια. ταῖς δὲ σω‐ ματικαῖς καὶ πνευματικὴν εὐλογίαν προστέθεικεν «ἀναστήσαι σε Κύριος ἑαυτῷ λαὸν ἅγιον, ὃν τρόπον ὤμοσε τοῖς πατράσι σου». καὶ τοῦτον δὲ προστέθεικε τὸν διορισμόν· «ἐὰν εἰσακούσῃ τῆς φωνῆς Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου, καὶ | |
| 15 | πορευθῇς ἐν ταῖς ὁδοῖς αὐτοῦ». ταῦτα γὰρ οἱ μὲν ὁρῶν‐ τες, οἱ δὲ ἀκούοντες φοβηθήσονται, λογιζόμενοι τὴν θείαν κηδεμονίαν ἧς ἀπολαύετε. τὸ μέντοι, «γενέσθαι εἰς κεφαλὴν καὶ μὴ εἰς οὐράν», ἄρχοντα λέγει καὶ μὴ δουλεύοντα. τοῦτο γὰρ ἐπήγαγε· »καὶ ἔσῃ τότε ἐπάνω, καὶ οὐχ ὑποκάτω». εἶτα πά‐ | |
| 20 | λιν ἐπιφέρει τὰς ἀρὰς τἀναντία τῶν προρρηθεισῶν ἐχούσας εὐλογιῶν, ἀγονίαν, δυσκληρίαν, ἔνδειαν, νόσους, ταλαιπωρίαν, λιμόν, λοιμόν, πό‐ λεμον, ἧτταν, ἀνομβρίαν, γῆς ἀκαρπίαν. τοῦτο γὰρ «ἡ σιδηρᾶ γῆ» δηλοῖ, καὶ «ὁ χαλκοῦς οὐρανός». ἔπειτα τὰ ἐν πολιορ‐ | |
| κίᾳ γινόμενα· «γυναῖκα λήψῃ καὶ ἀνὴρ ἕτερος ἕξει | 252 | |
253 | αὐτήν· οἰκίαν οἰκοδομήσεις, καὶ οὐκ ἐνοικήσεις ἐν αὐτῇ· ἀμπελῶνα φυτεύσεις καὶ οὐ τρυγήσεις αὐτόν· ὁ μόσχος σου ἐσφαγμένος ἐναντίον σου, καὶ οὐ φάγῃ ἐξ αὐτοῦ», καὶ τὰ ἑξῆς, τὴν αὐτὴν τούτοις ἔχει | |
| 5 | διάνοιαν. προστίθησι δὲ καὶ ἑλκῶν ἀπειλάς, καὶ παθημάτων διαφοράς, καὶ ἀνδραποδισμοὺς καὶ τὸ πάντων χαλεπώτατον· «ὁ προσήλυ‐ τος, φησίν, ὅστις ἔστι σοι, ἀναβήσεται ἐπὶ σὲ ἄνω, σὺ δὲ καταβήσῃ κάτω». αἰνίττεται δὲ διὰ τούτων τῶν ἐθνῶν τὴν εὐσέβειαν, καὶ τὴν αὐτῶν ἀπιστίαν προεῖπεν αὐτοῖς, καὶ τὴν ὑπ’ | |
| 10 | ἀσσυρίων καὶ βαβυλωνίων καὶ μακεδόνων καὶ τὸ τελευταῖον τὴν ὑπὸ ῥωμαίων γεγενημένην πολιορκίαν καὶ τῆς πολιορκίας τὰς συμφοράς. »φάγῃ, γὰρ ἔφη, τὰ ἔγγονα τῆς κοιλίας σου, κρέα υἱῶν σου καὶ θυγατέρων σου, ὅσα ἔδωκέ σοι Κύ‐ ριος ὁ Θεός σου, ἐν τῇ στενοχωρίᾳ σου καὶ ἐν τῇ | |
| 15 | θλίψει σου ᾗ θλίψει σε ὁ ἐχθρός σου», καὶ τὰ ἄλλα ὅσα μετὰ τὴν πεῖραν ὁ προφήτης Ἱερεμίας ἔφη τοὺς θρήνους συγγράφων. ἠπείλησε δὲ οὐ μόνον ταύτας, ἀλλὰ καὶ ἑτέρας πολλαπλασίας ἐποίσειν αὐτοῖς τιμωρίας, τὰς θείας παραβαίνουσιν ἐντολάς. ἠπείλησεν αὐτοῖς καὶ τὴν αἰγυπτίων δουλείαν ἧς πεῖραν λαβόντες ἔναυλον εἶχον τὴν μνή‐ | |
| 20 | μην. οἱ γὰρ ἐξανδραποδίζοντές σε, φησίν, ἐκεῖνοί σε ἀποδώσον‐ ται. | |
| 22t | XXXV | |
| 22 | Ταύτας τὰς ἀρὰς καὶ τὰς εὐλογίας τοῖς τούτων οὐκ ἐδεδώκει πατράσιν. | |
| ἔχει τοίνυν ἡ βίβλος αὕτη καινήν τινα παρὰ τὰς ἄλλας διδασκαλίαν. | 253 | |
254 | Ἐπεσημήνατο τοῦτο καὶ ὁ προφήτης. πεπληρωκὼς γὰρ τὸν περὶ τῶν ἀρῶν καὶ τῶν εὐλογιῶν λόγον, ἐπήγαγεν· «οὗτοι οἱ λόγοι τῆς διαθήκης, ὅσα ἐνετείλατο Κύριος τῷ Μωϋσῇ στῆ‐ σαι τοῖς υἱοῖς Ἰσραὴλ ἐν γῇ Μωάβ, πλὴν τῆς | |
| 5 | διαθήκης ἧς διέθετο αὐτοῖς ἐν Χωρήβ». ἐπειδὴ γὰρ ἔμελλεν αὐτοὺς εἰσάξειν εἰς ἣν ἐπηγγείλατο γῆν, ἀναγκαίως καὶ ταῖς τῶν ἀγαθῶν ἐπαγγελίαις προτρέπει, καὶ ταῖς τῶν τιμωριῶν ἀπειλαῖς κατα‐ πλήττει, καὶ πάντα κινεῖ πόρον εἰς τὴν τῶν ψυχῶν αὐτῶν ἰατρείαν. | |
| 9t | XXXVI | |
| 9 | Τί δήποτε πλείους τῶν εὐλογιῶν αἱ ἀραί; | |
| 10 | Τοὺς πονηροὺς οἰκέτας οὐ τοσοῦτον ὠφελοῦσιν αἱ τῆς ἐλευθερίας ἐπαγ‐ γελίαι, ὅσον τῶν μαστίγων αἱ ἀπειλαί. | |
| 12t | XXXVII | |
| 12 | Πῶς νοητέον τό, «οὐκ ἔδωκε Κύριος ὁ Θεὸς ὑμῖν καρ‐ δίαν εἰδέναι καὶ ὀφθαλμοὺς βλέπειν καὶ ὦτα ἀκούειν, ἕως τῆς ἡμέρας ταύτης»; | |
| 15 | Ὡς τό, «παρέδωκεν αὐτοὺς εἰς ἀδόκιμον νοῦν», καί, «παρέδωκεν αὐτοὺς εἰς πάθη ἀτιμίας», καί, »ἐσκλήρυνε Κύριος τὴν καρδίαν Φαραώ». ἀγαθῶν γὰρ αἴτιος ὁ Θεός, κακῶν δὲ ἀναίτιος. ἐπιδείκνυσι γὰρ τὸ πρακτέον, ἀπο‐ τρέπει δὲ τῶν ἐναντίων, οὐ βιάζεται δὲ τῶν ἀνθρώπων τὴν γνώμην, | |
| 20 | ἀλλὰ τῷ αὐτεξουσίῳ παραχωρεῖ. ἐπειδὴ δὲ συγχωρεῖ γενέσθαι τἀναντία | 254 |
255 | κωλῦσαι δυνάμενος, οὐκ ἀνέχεται δὲ κωλύειν, ἵνα μὴ βίᾳ καὶ ἀνάγκῃ γέ‐ νηται τὸ πραττόμενον—τὸ γὰρ ἐθελούσιον τῆς ἀρετῆς ἀξιέπαινον—τὴν συγχώρησιν αἰτίαν ἐκάλεσε. τούτῳ ἔοικε τὸ ἐν τοῖς θείοις εἰρημένον εὐαγ‐ γελίοις· «τετύφλωκεν αὐτῶν τοὺς ὀφθαλμοὺς καὶ | |
| 5 | πεπώρωκεν αὐτῶν τὴν καρδίαν». καὶ μὴν πάντα πόρον κεκίνηκεν, ὥστε αὐτοὺς ἀπολαῦσαι τῆς σωτηρίας· θαυματουργῶν τὰ πεπηρωμένα μέλη θεραπεύων, ἐν ἐρήμῳ τρέφων, τοῖς στοιχείοις κελεύων, οὐ τοίνυν αὐτὸς τῆς ἐκείνων αἴτιος ἀπιστίας. τί δήποτε τοίνυν ὁ εὐαγ‐ γελιστὴς τὴν προφητικὴν τέθεικε μαρτυρίαν; ἵνα δείξῃ ὡς οὐδὲν τούτων | |
| 10 | ἠγνόησεν ὁ δεσπότης Θεός, ἀλλὰ πόρρωθεν αὐτὰ προηγόρευσεν. «ἀκοῇ, γάρ φησιν, ἀκούσετε καὶ οὐ μὴ συνῆτε καὶ βλέπον‐ τες βλέψετε καὶ οὐ μὴ ἴδητε». οὕτω νοητέον καὶ τὸ ἐν‐ ταῦθα κείμενον· «οὐκ ἔδωκε Κύριος ὑμῖν καρδίαν εἰδέ‐ ναι. καὶ ὀφθαλμοὺς βλέπειν καὶ ὦτα ἀκούειν, ἕως | |
| 15 | τῆς ἡμέρας ταύτης». εἰ δὲ αὐτὸς οὐκ ἔδωκε τὸ βλέπειν καὶ τὸ ἀκούειν καὶ τὸ λογίζεσθαι, τί δήποτε καὶ ἐπαρᾶται καὶ τιμωρεῖται τοὺς οὐχ ἑκόντας παρανομήσαντας; ἀλλὰ περιττὸν οἶμαι περὶ τούτου μηκύ‐ νειν. δῆλον γὰρ καὶ τοῖς ἄγαν ἀνοήτοις, ὡς ὁ τοσαύτην διδασκαλίαν προσενεγκών, οὐκ ἀφαιρεῖται τὸ βλέπειν ἀλλὰ ποδηγεῖ καὶ φωτίζει καὶ | |
| 20 | τὴν εὐθεῖαν ὁδὸν ἐπιδείκνυσι. διδάσκει δὲ τοῦτο καὶ τὰ ἑξῆς· «οὐχ ὑμῖν, γάρ φησιν, μόνοις ἐγὼ διατίθεμαι τὴν διαθή‐ κην ταύτην καὶ τὴν ἀρὰν ταύτην, ἀλλὰ καὶ τοῖς ὁδεύουσι μεθ’ ὑμῶν σήμερον ἔναντι Κυρίου τοῦ Θεοῦ ὑμῶν, καὶ τοῖς μὴ οὖσιν μεθ’ ὑμῶν ὧδε σή‐ | |
| 25 | μερον». ὁ δὲ καὶ τῶν μελλόντων ἔσεσθαι προμηθούμενος, πῶς ἂν τῶν | 255 |
256 | παρόντων καὶ δεχομένων τὸν νόμον ἠμέλησε; τί δήποτε δὲ καὶ ἐνομο‐ θέτει τοῖς συνιέναι μὴ δυναμένοις; ἰστέον δὲ καὶ τοῦτο, ὡς καὶ τοῖς ἀνθρω‐ πίνοις πολλάκις οἱ προφῆται κέχρηνται λόγοις, ὡς μᾶλλον γνωριμωτέ‐ ροις. εἰώθασι δέ τινες καὶ οἰκέταις ἐγκαλοῦντες καὶ μαθηταῖς λέγειν· ἐτύ‐ | |
| 5 | φλωσεν ὁ Θεὸς τὴν καρδίαν σου, ἐκώφωσεν τὰ ὦτά σου. τοιοῦτόν τι καὶ ἐνταῦθα ὁ προφήτης πεποίηκε καὶ διὰ τῶν συνήθων λόγων τῆς ἀνοίας αὐτῶν κατηγόρησε. | |
| 8t | XXXVIII | |
| 8 | Πῶς νοητέον, «ἐάν τις ἀκούσῃ τὰ ῥήματα τῆς ἀρᾶς ταύτης καὶ ἐπιφημίσηται ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ, | |
| 10 | λέγων· ὅσιά μοι γένοιτο, ὅτι ἐν τῇ ἀποπλανήσει τῆς καρδίας μου πορεύσομαι»; Τὸν κατὰ τῶν θείων θρασυνόμενον ἐντολῶν ὁ λόγος διέγραψε. πολλοὶ μὲν γὰρ διὰ ῥαθυμίαν τὸν θεῖον παραβαίνουσι νόμον. πολλοὶ δὲ δι’ αὐ‐ θάδειαν καὶ τῦφον καταφρονοῦσι τῶν ἐντολῶν. τοῦτον ἐνταῦθα δεδήλω‐ | |
| 15 | κεν, ὡς τὴν ἐναντίαν ὁδὸν προαιρούμενον καὶ τὴν πλανῶσαν τῆς εὐθείας προκρίνοντα. τούτῳ τὸν ἔσχατον ἠπείλησεν ὄλεθρον, ὥστε καὶ τοῖς ὁρῶσι καὶ τοῖς ἀκούουσιν εὐσεβείας γενέσθαι παράδειγμα. διδάσκων δὲ αὐτοὺς ὡς οὐδὲν ἀγνοεῖ τῶν λάθρα γιγνομένων ἐπήγαγε· «τὰ κρυπτὰ Κυρίῳ τῷ Θεῷ ὑμῶν, τὰ δὲ φανερὰ ὑμῖν καὶ τοῖς | |
| 20 | τέκνοις ὑμῶν». ὥσπερ ὑμεῖς φησί, γιγνώσκετε τὰ προφανῶς γιγνόμενα, οὕτως ἐμοὶ δῆλα καὶ αὐτὰ τῶν λογισμῶν τὰ κινήματα. εἰσάγει δὲ καὶ τὸν περὶ μετανοίας λόγον. ἐάν, γάρ φησι, τὰς θείας παραβεβηκὼς ἐντολὰς ταῖς ἀραῖς περιπέσῃς καὶ δορυάλωτος γενόμενος τὸν τῆς δου‐ | |
| λείας δέξῃ ζυγόν, εἶτα σώφρονι χρησάμενος λογισμῷ, τὰς τῆς δουλείας | 256 | |
257 | αἰτίας ἐπιζητήσῃς καὶ ἐξιλεώσῃ τὸν νομοθέτην, οἴκτῳ χρώμενος ἐπανάξει σε καὶ τὴν πατρῴαν ἀποδώσει σοι γῆν. καὶ τοῦτο πολλάκις γεγένηται καὶ διδάσκει σαφῶς καὶ τῶν Κριτῶν ἡ βίβλος καὶ τῶν Βασι‐ λειῶν καὶ τῶν Παραλειπομένων αἱ ἱστορίαι. ὕστερον μέντοι κατὰ τοῦ | |
| 5 | σωτῆρος λυττήσαντες εἰς ἅπασαν μὲν γῆν καὶ θάλατταν διεσπάρησαν. τετρακοσίων δὲ διεληλυθότων ἐτῶν, οὐκ ἔτυχον ἀνακλήσεως. ἐπέδειξε δὲ καὶ τῆς τῶν νόμων φυλακῆς τὴν εὐκολίαν· «ἡ ἐντολή, γάρ φη‐ σιν, αὕτη, ἣν ἐγὼ ἐντέλλομαί σοι σήμερον, οὐχ ὑπέρογκος οὐδὲ μακράν ἐστιν ἀπὸ σοῦ· οὐκ ἐν | |
| 10 | τῷ οὐρανῷ ἐστι, λέγων· τίς ἀναβήσεται εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ λήψεται ἡμῖν αὐτὴν καὶ ἀκούσαντες αὐτὴν ποιήσομεν; οὐδὲ πέραν τῆς θαλάσσης λέ‐ γων· τίς διαπεράσει εἰς τὸ πέραν τῆς θαλάσσης καὶ λήψεται ἡμῖν αὐτὴν καὶ ἀκουστὴν ἡμῖν ποιή‐ | |
| 15 | σει αὐτὴν καὶ ποιήσομεν»; οὔτε πτερῶν σοι, φησί, χρεία εἰς πτῆσιν, οὔτε πλοίων εἰς ἀποδημίαν, ἵνα διδαχθῇς τὸ πρακτέον· »ἀλλ’ ἐγγύς σου τὸ ῥῆμα σφόδρα ἐν τῷ στόματί σου καὶ ἐν τῇ καρδίᾳ σου καὶ ἐν ταῖς χερσί σου ποιεῖν αὐτό». δηλοῖ δὲ διὰ μὲν τοῦ στόματος, τὴν τῶν θείων λο‐ | |
| 20 | γίων μελέτην, διὰ δὲ τῆς καρδίας, τὴν τῆς ψυχῆς προθυμίαν· διὰ δὲ τῶν χειρῶν, τὴν πρᾶξιν τῶν ἐντολῶν. ταύτῃ τῇ μαρτυρίᾳ καὶ ὁ θεῖος ἐχρή‐ σατο Παῦλος· «ἐάν, γάρ φησιν, ὁμολογήσῃς ἐν τῷ στό‐ ματί σου Κύριον Ἰησοῦν, καὶ πιστεύσῃς ἐν τῇ καρδίᾳ σου, ὅτι ὁ Θεὸς αὐτὸν ἤγειρεν ἐκ νεκρῶν | |
| 25 | σωθήσῃ. καρδίᾳ γὰρ πιστεύεται εἰς δικαιοσύ‐ νην· στόματι δὲ ὁμολογεῖται εἰς σωτηρίαν». τέθεικε δὲ καὶ τῆς τῶν νόμων φυλακῆς καὶ τῆς παραβάσεως τὰ ἆθλα, τὴν | |
| ζωὴν καὶ τὸν θάνατον. | 257 | |
258(1t) | XXXIX | |
| 1 | Τί δήποτε μετὰ ἑπτὰ ἔτη προσέταξεν ὁ νομοθέτης ταύτην αὐτοῖς ἀναγ‐ νωσθῆναι τὴν βίβλον; Οὐκ ἦγον σχολὴν πολεμοῦντες καὶ τὰς πόλεις πολιορκοῦντες· καὶ μέντοι καὶ μετὰ τὴν νίκην, κατὰ φυλὰς τὴν γῆν μεριζόμενοι καὶ κατὰ δήμους καὶ | |
| 5 | κατὰ πατριὰς καὶ καθ’ ἕνα. εἶτα οἰκοδομοῦντες καὶ γεωργοῦντες καὶ τἄλλα ποιοῦντες, ὅσα πράττειν ἀνάγκη τοὺς ξένης γῆς τὴν δεσποτείαν παρει‐ ληφότας. τούτου χάριν τῷ ἑβδόμῳ ἔτει μετὰ τὴν τούτων ἀπαλλαγήν, γε‐ νέσθαι προσέταξε τὴν ἀνάγνωσιν. | |
| 9t | XL | |
| 9 | Διὰ τί τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν διαμαρτύρασθαι προσέταξεν; | |
| 10 | Οὐκ ἐπειδὴ ἔμψυχα ταῦτα καὶ λογικά, ἀλλ’ ὅτι πάντων ἐστὶ τῶν κτισ‐ μάτων περιεκτικά. τοῦτο καὶ Ἠσαΐας ὁ προφήτης πεποίηκεν· «ἄκουε, γάρ φησιν, οὐρανέ, καὶ ἐνωτίζου, γῆ, ὅτι Κύριος ἐλάλησε». τοῦτο καὶ ὁ θεῖος Ἱερεμίας· «ἐξέστη, γάρ φησιν, ὁ οὐρανὸς ἐπὶ τούτῳ καὶ ἔφριξεν ἐπιπλεῖον ἡ γῆ, | |
| 15 | λέγει Κύριος». ἐπειδὴ γὰρ εἰς μαρτυρίαν αὐτὰ τῆς ἀπειλῆς ὁ νομοθέτης ἐκάλεσεν, εἰκότως μετὰ τὴν τῶν νόμων παράβασιν καὶ φρίξαι λέγεται, καὶ ἐκστῆναι. οὕτω καὶ ὁ Ἰακὼβ καὶ ὁ Λάβαν τὸν βουνὸν ὠνό‐ μασαν «βουνὸν τῆς μαρτυρίας»· καὶ Ἀβραὰμ ὁ πατριάρχης, καὶ Ἀβιμέλεχ τῶν γεράρων ὁ βασιλεύς, «φρέαρ τοῦ ὅρκου», ὡς | |
| 20 | ἐκεῖ μεθ’ ὅρκου ποιησάμενοι τὰς συνθήκας. | |
| 21t | XLI | |
| 21 | Πῶς νοητέον τό, «ἐγὼ παραζηλώσω ὑμᾶς ἐπ’ οὐκ | 258 |
259 | ἔθνει, ἐπ’ ἔθνει ἀσυνέτῳ παροργιῶ ὑμᾶς»; Οὐκ ἔθνος ἓν οἱ τῷ σωτῆρι Χριστῷ πεπιστευκότες, ἀλλὰ μυρία. καὶ ταῦτα δέ ποτε ἀσύνετα ἦν καὶ ἀνόητα, ᾗ φησιν ὁ μακάριος Παῦλος· «ἦμεν γάρ ποτε καὶ ἡμεῖς ἀνόητοι, ἀπειθεῖς, πλανώ‐ | |
| 5 | μενοι, δουλεύοντες ἐπιθυμίαις καὶ ἡδοναῖς ποι‐ κίλαις», καὶ τὰ ἑξῆς. ὥσπερ τοίνυν, φησίν, ὑμεῖς τὸν ἕνα καταλι‐ πόντες Θεόν, πολλοὺς ψευδωνύμους προτετιμήκατε, οὕτως ἐγὼ τὸν ἕνα λαὸν ἀπορρίψας, πᾶσι τοῖς ἔθνεσι παρέξω τὴν σωτηρίαν. ἀλλ’ οἱ μὲν τοὺς οὐκ ὄντας τετιμηκότες θεοὺς οὐκ ἀπεφήνατε θεούς. ἐγὼ δὲ τὰ ἀσύ‐ | |
| 10 | νετα ἔθνη θείας ἐμπλήσω σοφίας· ὑμεῖς δὲ ὁρῶντες τῷ φθόνῳ τακήσεσθε. | |
| 11t | XLII | |
| 11 | Πῶς νοητέον τό, «εὐφράνθητε, ἔθνη, μετὰ τοῦ λαοῦ αὐτοῦ, καὶ ἐνισχυσάτωσαν αὐτῷ πάντες ἄγγε‐ λοι Θεοῦ»; Καὶ ἐξ ἰουδαίων πολλαὶ μυριάδες ἐπίστευσαν τῷ δεσπότῃ Χριστῷ, καὶ | |
| 15 | τὸ πλεῖστον τῶν κατὰ τὴν οἰκουμένην ἐθνῶν· ἀλλὰ τοῖς ἔθνεσι τὴν διδασ‐ καλίαν οἱ ἐξ ἰουδαίων πεπιστευκότες προσήνεγκαν. ἐξ ἰουδαίων γὰρ οἱ θεῖοι ἀπόστολοι. ταῦτα τοίνυν προθεσπίζων ὁ προφήτης ἔφη· «εὐ‐ φράνθητε ἔθνη μετὰ τοῦ λαοῦ αὐτοῦ», τουτέστι τῶν ἐξ ἰουδαίων πεπιστευκότων· «καὶ ἐνισχυσάτωσαν αὐτοὺς | |
| 20 | πάντες ἄγγελοι Θεοῦ», τοὺς εἰς αὐτὸν πεπιστευκότας. καὶ γὰρ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν γεννηθέντος, χορὸς ἀγγέλων ὑμνεῖ τὴν θείαν φιλανθρωπίαν, βοῶν· «δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ, καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία». καὶ τὰς ἀσπάρ‐ τους δὲ καὶ ἀλοχεύτους ἐκείνας ὠδῖνας Γαβριὴλ προείρηκεν ὁ ἀρχάγγελος. | |
| 25 | κἀν τῷ πρὸς τὸν διάβολον ἀγῶνι παρῆσαν τῶν ἀγγέλων οἱ δῆμοι. | |
| »προσελθόντες, γάρ φησιν, ἄγγελοι διηκόνουν αὐ‐ | 259 | |
260 | τῷ». καὶ τῷ πάθει παρῆσαν, καὶ μετὰ τὴν ἀνάστασιν τῷ τάφῳ προσ‐ ήδρευον καὶ ταῖς γυναιξὶν ἔλεγον· «τί ζητεῖτε τὸν ζῶντα μετὰ τῶν νεκρῶν»; καὶ μετὰ τὴν εἰς οὐρανοὺς ἄνοδον τοῖς ἱεροῖς ἔφασαν ἀποστόλοις· «τί ἑστήκατε ἐμβλέποντες εἰς τὸν | |
| 5 | οὐρανόν; οὗτος ὁ Ἰησοῦς ὁ ἀναληφθεὶς ἀφ’ ὑμῶν εἰς τὸν οὐρανόν, οὕτως ἐλεύσεται, ὃν τρόπον ἐθεάσασθε αὐτὸν πορευόμενον εἰς τὸν οὐρανόν». καὶ τῷ Κορνηλίῳ ἄγγελος τὰ κατὰ τὸν μέγαν Πέτρον ἐμήνυσε. καὶ ὁ θεῖος ἀπόστολος ἐν τῷ πλοίῳ τοῖς συμπλέουσιν ἔφη· «ὤφθη μοι ἄγ‐ | |
| 10 | γελος τοῦ Θεοῦ οὗ εἰμι». καὶ πολλὰ δὲ τοιαῦτα εὕροι τις ἂν ἐθελήσας. ταῦτα μέντοι περὶ τῶν πεπιστευκότων εἰπὼν ὁ προφήτης, προλέγει καὶ τῶν ἀπίστων τὰς τιμωρίας, καὶ δήλας τούτων τὰς αἰτίας ποιεῖ. ἔφη γὰρ οὕτως· «ὅτι τὸ αἷμα τῶν υἱῶν αὐτοῦ ἐκ‐ δικεῖται καὶ ἐκδικήσει καὶ ἀνταποδώσει δίκην | |
| 15 | τοῖς ἐχθροῖς αὐτοῦ καὶ τοῖς μισοῦσιν αὐτὸν ἀν‐ ταποδώσει· καὶ ἐκκαθαριεῖ Κύριος τὴν γῆν τοῦ λαοῦ αὐτοῦ». υἱοὺς δὲ τοῦ Θεοῦ κέκληκε τοὺς ἁγίους, οὓς ἀνεῖλον οἱ μιαιφόνοι. ἵνα γὰρ τῶν προφητῶν τὰς σφαγὰς καταλίπω καὶ τοῦ δεσ‐ πότου τὸ σωτήριον πάθος, τὸν μὲν καλλίνικον κατέλευσαν Στέφανον, | |
| 20 | ξύλῳ δὲ τὸν μέγαν ἀνεῖλον Ἰάκωβον· εἰς θεραπείαν δὲ αὐτῶν καὶ τὸν ἕτε‐ ρον Ἰάκωβον Ἡρώδης ἀπετυμπάνισε καὶ πολλὰς δὲ ἄλλας μιαιφονίας ἐτόλμησαν· καὶ τῶν τῷ Κυρίῳ πεπιστευκότων τὰς οἰκίας ἐξεπόρθησαν. καὶ τοῦτο δεδήλωκεν ὁ θεῖος ἀπόστολος ἐν τῇ πρὸς Ἑβραίους ἐπιστολῇ· »καὶ τὴν ἁρπαγήν, φησίν, τῶν ὑπαρχόντων ὑμῶν | |
| 25 | μεθ’ ἡδονῆς προσεδέξασθε». καὶ θεσσαλονικεῦσι, δὲ ἐπισ‐ | |
| τέλλων οὕτως ἔφη· «μιμηταὶ γὰρ ἐγένεσθε τῶν ἁγίων | 260 | |
261 | τῶν ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ. τὰ γὰρ αὐτὰ καὶ ὑμεῖς ἐπά‐ θετε ὑπὸ τῶν ἰδίων συμφυλετῶν, καθάπερ ἐκεῖνοι ὑπὸ τῶν ἰουδαίων τῶν καὶ τὸν Κύριον ἀποκτει‐ νάντων Ἰησοῦν, καὶ τοὺς ἰδίους προφήτας, καὶ | |
| 5 | ἡμᾶς ἐκδιωξάντων καὶ Θεῷ μὴ ἀρεσκόντων καὶ πᾶσιν ἀνθρώποις ἐναντίων». ταῦτα καὶ ὁ Κύριος αὐτῶν κατηγόρησεν ἐν τῇ τοῦ ἀμπελῶνος παραβολῇ, ὅτι τῶν δούλων «ὃν μὲν ἔδειραν, ὃν δὲ ἀπέκτειναν, ὃν δὲ ἐλιθοβόλησαν»· τούτου χάριν αὐτοὺς εἰς πᾶσαν τὴν οἰκουμένην διέσπειρεν. | |
| 10t | XLIII | |
| 10 | Τί δήποτε διὰ σμικρὰν πλημμέλειαν πόρρωθεν ἰδεῖν ὁ Μωϋσῆς προσετάχ‐ θη τὴν γῆν, εἰσαγαγεῖν δὲ τὸν λαὸν ἐκωλύθη; Διδάσκει διὰ τούτων ἡμᾶς ὁ δεσπότης, ὡς τοὺς ἐν ἀρετῇ τελείους τὴν ἄκραν ἀρετὴν ἀπαιτεῖ καὶ τοῖς ἄλλοις ἀνθρώποις μεγάλα παρανομοῦσι μακροθυμῶν, τοῖς ἁγίοις ταύτης οὐ μεταδίδωσι τῆς συγγνώμης. τοῦτο | |
| 15 | καὶ σοφός τις ἔφη· «ὁ μὲν γὰρ ἐλάχιστος συγγνωστός ἐστιν ἐλέους, δυνατοὶ δὲ δυνατῶς ἐτασθήσον‐ ται». καὶ ὁ Κύριος ἐν τοῖς ἱεροῖς εὐαγγελίοις· «ᾧ μὲν γὰρ ὀλίγον δοθήσεται, ὀλίγον καὶ ἀπαιτήσουσι παρ’ αὐτοῦ, ᾧ δὲ πολὺ δοθήσεται, πολὺ | |
| 20 | ἀπαιτήσουσι παρ’ αὐτοῦ». ἰστέον μέντοι καὶ τοῦτο, ὡς ἕτερα δι’ ἑτέρων ὁ δεσπότης οἰκονομεῖ. ὥσπερ ἀμέλει καὶ τουτονὶ τὸν μέγαν προφήτην οὐκ εἴασεν εἰς τὴν γῆν τῆς ἐπαγγελίας εἰσαγα‐ γεῖν τὸν λαόν, ἵνα μὴ ὡς Θεὸν αὐτὸν σεβασθῶσιν οἱ ἰσραηλῖται· | |
| οἱ γὰρ τὰ ἄψυχα θεοποιήσαντες καὶ μόσχου εἰκόνα θεὸν ὀνομάσαντες, | 261 | |
262 | δῆλον ὅτι πολλῷ μᾶλλον ὡς θεὸν ἂν ἐσεβάσθησαν τὸν τοσούτων αὐτοῖς ἀγαθῶν γεγενημένον διάκονον· τούτου χάριν αὐτοῦ καὶ τὸν τάφον ἄδη‐ λον πεποίηκεν ὁ σοφῶς τὰ καθ’ ἡμᾶς πρυτανεύων Θεός. εἰδέναι δὲ καὶ τοῦτο προσήκει, ὡς Μωϋσῆς τύπον ἐπέχει τοῦ νόμου, διὸ καὶ Μωϋσῆς | |
| 5 | τὴν προσηγορίαν ὁ νόμος ἔχει· «ἔχουσι, γάρ φησι, Μωϋσέα καὶ τοὺς προφήτας». καί, «ἕως σήμερον ἡνίκα ἀνα‐ γινώσκεται Μωϋσῆς». καί· «ἐβασίλευσεν ὁ θάνα‐ τος ἀπὸ Ἀδὰμ μέχρι Μωϋσέως». ὥσπερ γὰρ Ἠσαΐαν καλοῦμεν οὐ τὸν προφήτην μόνον ἀλλὰ καὶ τὸ ἐκείνου βιβλίον, καὶ Ἱερε‐ | |
| 10 | μίαν καὶ Ἰεζεκιὴλ οὐ τοὺς ἄνδρας μόνον, ἀλλὰ καὶ τὰ ἐκείνων βιβλία· καὶ τὸν ἀπόστολον οὐ μόνον αὐτὸν τῆς ἀληθείας τὸν κήρυκα, ἀλλὰ καὶ τὸ ἐκείνου βιβλίον, οὕτω καὶ Μωϋσῆς ὁ νόμος ὠνόμασται, Ἰησοῦς δὲ ὁ τοῦ Ναυῆ, τύπος τοῦ σωτῆρος τῆς οἰκουμένης. ὥσπερ τοίνυν Μωϋσῆς μὲν ἐξήγαγε τὸν λαὸν ἐξ Αἰγύπτου, Ἰησοῦς δὲ αὐτὸν εἰς τὴν ἐπηγγελμένην | |
| 15 | εἰσήγαγε γῆν, οὕτως ὁ νόμος μὲν τῆς ἀσεβείας ἀπαλλάττει τοὺς πειθο‐ μένους, ἡ δὲ τῶν εὐαγγελίων χάρις εἰς τὴν βασιλείαν εἰσάγει τῶν οὐ‐ ρανῶν. | |
| 18t | XLIV | |
| 18 | Πῶς νοητέον τὰς τῶν φυλῶν εὐλογίας; Πρῶτον ἀνέμνησεν ὁ προφήτης τῆς θείας ἐπιφανείας τῆς ἐν τῷ Σινᾷ ὄρει | |
| 20 | γεγενημένης. «Κύριος, γάρ φησιν, ἐκ Σινᾷ ἥξει καὶ ἐπέ‐ φανεν ἡμῖν ἐκ Σιείρ, καὶ κατέπαυσεν ἐξ ὄρους Φαρὰν σὺν μυριάσι Κάδης· ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ ἄγ‐ γελοι μετ’ αὐτοῦ». καὶ ἐν τῇ ἐρήμῳ τῇ Φαράν, καὶ ἐν τῷ Σιεὶρ τῆς θείας κηδεμονίας ἀπήλαυσαν. Κάδης δὲ ἐνταῦθα οὐ τὴν ἔρημον λέγει, | |
| 25 | ἀλλὰ τὴν τοῦ ὀνόματος ἑρμηνείαν. τὸ γὰρ Κάδης τῇ ἑβραίων φωνῇ τὸν | 262 |
263 | ἅγιον δηλοῖ. ἔφη τοίνυν, ὅτι πολλαὶ μυριάδες ἁγίων ἀγγέλων τῷ δεσ‐ πότῃ συνῆσαν, τῆς οἰκείας αὐτοὺς ἀξιοῦντι κηδεμονίας. ἀναγκαίως δὲ προστέθεικε· «καὶ πάντες ἡγιασμένοι ὑπὸ τὰς χεῖρας αὐτοῦ καὶ οὗτοι ὑπὸ σέ εἰσιν». εἰ γὰρ καὶ ἀόρατον ἔχου‐ | |
| 5 | σι φύσιν, ἀλλ’ ὑπὸ τὴν σὴν δεσποτείαν τελοῦσι· σὲ γὰρ ἔχουσι ποιητήν. προλέγει δὲ ὅτι ὁ νῦν τὸν Ἰσραὴλ ἐκλεξάμενος, μικρὸν ὕστερον καὶ πάντα καλέσει τὰ ἔθνη καὶ τούτων κἀκείνων αὐτὸς ἔσται ἄρχων καὶ βασιλεύς. »ἔσται, γάρ φησιν, ἐν τῷ ἠγαπημένῳ ἄρχων, συναχ‐ θέντων λαῶν ἅμα φυλαῖς Ἰσραήλ». Ταῦτα εἰπών, | |
| 10 | πρῶτον εὐλογεῖ τὸν Ῥουβήν, καὶ λύει τὴν πατρῴαν ἀρὰν ἀντιτάξας τὴν φιλαδελφίαν τῇ περὶ τὸν πατέρα παρανομίᾳ. ἐξῆν δὲ ὡς νομοθέτῃ εἰς εὐλογίαν τὴν ἀρὰν μεταθεῖναι. «ζήτω Ῥουβὴν καὶ μὴ ἀποθανέτω, καὶ ἔσται πολὺς ἐν ἀριθμῷ». ἐπειδὴ γὰρ ὁ πατὴρ εἶπεν· «ὡς ὕδωρ μὴ ἐκζέσῃς», τουτέστι μὴ θερ‐ | |
| 15 | μανθῇς εἰς πολυγονίαν, εἰκότως αὐτῷ τῶν ἀπογόνων τὸ πλῆθος ἐπηύ‐ ξατο. εἶτα τὴν τάξιν ὑπερβάς, τῷ Ἰούδα τὴν εὐλογίαν προσφέρει, διὰ τὸν ἐκεῖθεν κατὰ σάρκα βεβλαστηκότα δεσπότην. «πρόδηλον, γάρ φησιν ὁ θεῖος ἀπόστολος, ὅτι ἐξ Ἰούδα ἀνατέταλκεν ὁ Κύριος ἡμῶν». προλέγει δὲ καὶ τὴν δαβιτικὴν βασιλείαν. «εἰ‐ | |
| 20 | σάκουσον, γάρ φησι, Κύριε, φωνῆς Ἰούδα, καὶ εἰς τὸν λαὸν αὐτοῦ ἔλθοι. αἱ χεῖρες αὐτοῦ διακρι‐ νοῦσιν αὐτῷ καὶ βοηθὸς ἐκ τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ ἔσῃ». οὕτω τὴν βασιλικὴν εὐλογήσας φυλὴν εἰς τὴν ἱερατικὴν μετα‐ βαίνει· «δότε Λευῒ δήλους αὐτῷ καὶ ἀλήθειαν αὐ‐ | |
| 25 | τοῦ τῷ ἀνδρὶ τῷ ὁσίῳ». τῷ στέρνῳ τοῦ ἱερέως τὸ λόγιον ἐπέκειτο· εἶχε δὲ τοῦτο τὴν δήλωσιν καὶ τὴν ἀλήθειαν· πολλὰ γὰρ ἐκεῖ‐ θεν προεδηλοῦτο· συνῆπται δὲ τοῖς δήλοις ἡ ἀλήθεια, διὰ τὸ ἀψευδὲς | |
| τῶν δηλουμένων. «ὃν ἐπείρασαν αὐτὸν ἐν Πείρᾳ, ἐλοι‐ | 263 | |
264 | δόρησαν αὐτὸν ἐφ’ ὕδατος Ἀντιλογίας». τῶν εἰς αὐτὸν καὶ τὸν ἀδελφὸν γεγενημένων ἀνέμνησεν· «ὁ λέγων τῷ πα‐ τρὶ αὐτοῦ καὶ τῇ μητρὶ αὐτοῦ, οὐχ ἑώρακά σε· καὶ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ οὐκ ἐπέγνω, καὶ τοὺς | |
| 5 | υἱοὺς αὐτοῦ ἀπέγνω, ἐφύλαξε τὰ λόγια σου καὶ τὴν διαθήκην σου διετήρησεν». τὸ τέλειον τῶν ἱερέων ὁ λόγος διδάσκει. πάντων γὰρ τῶν κατὰ τὸν βίον καταφρονεῖν προσήκει τὸν ἱερέα καὶ τῇ θείᾳ προσεδρεύειν ἱερουργίᾳ. τούτου χάριν οὐδὲ κλῆρον αὐτοῖς ἀπένειμεν, οὐδὲ κτῆσιν ἔχειν ἐνομοθέτησεν, ἀλλὰ τὰς ἀπαρχὰς καὶ | |
| 10 | τὰς δεκάτας παρὰ παντὸς κομίζεσθαι τοῦ λαοῦ, ἵνα τῶν βιωτικῶν ἀπηλ‐ λαγμένοι φροντίδων, ἁγίως τὴν ἐγκεχειρισμένην ἁγιστείαν ἐπιτελῶσιν. αὐτίκα γοῦν Ἀαρὼν ὁ πρῶτος ἀρχιερεύς, οὔτε κηδεῦσαι τοὺς τεθνηκότας συνεχωρήθη παῖδας, οὕτω δὲ φησίν· «ἑαυτοὺς τελειώσαντες δηλώσουσι τὰ δικαιώματά σου τῷ Ἰακώβ, καὶ | |
| 15 | τὸν νόμον σου τῷ Ἰσραήλ· ἐπιθήσουσι θυμίαμα ἐν ὀργῇ σου διὰ παντὸς ἐπὶ τοῦ θυσιαστηρίου σου». τοῦτο καὶ τοῦ λαοῦ τιμωρουμένου γεγένηται. ὁ γὰρ Ἀαρὼν προσενεγκὼν τὸ θυμίαμα τὸν θεήλατον ἐκώλυσε θάνατον. εἶτα τὴν θείαν αὐτοῖς εὐλογίαν αἰτεῖ. «εὐλόγησον, Κύριε, τὴν ἰσχὺν | |
| 20 | αὐτοῦ, καὶ τὰ ἔργα τῶν χειρῶν αὐτοῦ δέξαι». χρεία γὰρ καὶ σωματικῆς δυνάμεως τοῖς λειτουργοῦσιν, ἵνα μηδὲν ἐμπο‐ δὼν γένηται τῇ προθυμίᾳ. «κάταξον ὀσφῦν ἐπανεστη‐ κότων ἐχθρῶν αὐτοῦ, καὶ οἱ μισοῦντες αὐτὸν μὴ ἀναστήτωσαν». διὰ δὲ τούτων χαλινοῖ τῶν τυραννούντων τὸ | |
| 25 | θράσος· ἀναμιμνῄσκει δὲ καὶ ὧν ἔπαθε Κορὲ καὶ Δαθὰν καὶ Ἀβειρών, τὴν | |
| στάσιν κατὰ τῶν ἱερέων κινήσαντες. | 264 | |
265(1t) | XLV | |
| 1 | Τίνος χάριν ἔσχατον ὄντα τέταρτον ἔταξε τὸν Βενιαμίν; Ταύτης ἦν τῆς φυλῆς ἡ μητρόπολις· ἐν ἐκείνῃ δὲ ὁ ναὸς ἐδομήθη. τοιγάρ‐ τοι εἰκότως τῇ ἱερατικῇ φυλῇ τὸν ἱερὸν συνέταξε τόπον. καὶ ἡ εὐλογία δὲ τοῦτο προαγορεύει. «ἠγαπημένος, γάρ φησιν, ὑπὸ Κυ‐ | |
| 5 | ρίου κατασκηνώσει πεποιθώς». ἔδειξε δὲ καὶ τὴν αἰτίαν τῆς πεποιθήσεως· «καὶ ὁ Θεὸς σκιάζει ἐπ’ αὐτῷ πάσας τὰς ἡμέρας, καὶ ἀνὰ μέσον τῶν ὤμων αὐτοῦ κα‐ τέπαυσε». πελάζων γὰρ τῷ θείῳ νεῷ διηνεκῶς τῆς θείας κηδεμο‐ νίας ἀπήλαυσε. τὸ δὲ «ἐν μέσῳ τῶν ὤμων αὐτοῦ κατέ‐ | |
| 10 | παυσε», περὶ τοῦ Θεοῦ ἔφη, ὃς ἐν τῇ Ἰερουσαλὴμ τὸν ναὸν οἰκοδομη‐ θῆναι κελεύσας, ἐν ἐκείνῳ τὴν οἰκείαν ἐπιφάνειαν ἐποιεῖτο. μετὰ ταύτας τὰς φυλάς, τὸν Ἰωσὴφ εὐλόγησε, καὶ ταῖς δύο φυλαῖς κατὰ ταὐτὸν τὴν εὐλο‐ γίαν προσήνεγκεν. «ἀπ’ εὐλογίας Κυρίου ἡ γῆ αὐτοῦ· ἀπὸ ὡρῶν οὐρανοῦ καὶ δρόσου καὶ ἀπὸ ἀβύσσων | |
| 15 | πηγῶν κάτωθεν, καὶ καθ’ ὥραν γενήματα ἡλίου τροπῶν καὶ ἀπὸ συνόδου μηνῶν, καὶ ἀπὸ κορυ‐ φῆς βουνῶν ἀεννάων». ᾔτησεν αὐτῷ τὰ οὐρανόθεν δωρούμενα ἀγαθά, τοὺς ἀπὸ τῆς γῆς παρεχομένους καρπούς· οὓς ἄρδουσι μὲν ὑετοί, τρέφουσι δὲ δρόσοι, πεπαίνει δὲ ἥλιος κατὰ τὰς τῶν ὡρῶν καὶ μηνῶν | |
| 20 | περιόδους. φέρει δὲ τούτους οὐ μόνον ἡ ὑπτία γῆ, ἀλλὰ καὶ ὄρειος· εἰς βεβαίωσιν δὲ τῆς εὐλογίας ἀνέμνησε τοῦ ὀφθέντος ἐν τῇ βάτῳ Θεοῦ. λέγει δὲ αὐτὸν καὶ τῶν πρωτοτοκίων τετυχηκέναι καὶ τούτου χάριν διχῆ τὴν φυλὴν μερισθῆναι καὶ δύο τὴν μίαν γενέσθαι· ἐπειδὴ διπλῆν μοῖραν ἐλάμ‐ βανον οἱ πρωτότοκοι. καὶ τὸ δυνατὸν δὲ τῶν φυλῶν διδάσκων, μονο‐ | |
| 25 | κέρωτι καὶ ταύρῳ ἀπείκασε· καὶ προτέταχε τοῦ Μανασσῆ τὸν Ἐφραῒμ | 265 |
266 | κατὰ τὴν τοῦ προπάτορος εὐλογίαν. τῷ δὲ Ζαβουλών, καὶ τῷ Ἰσσαχάρ, τῷ μὲν ὡς τὴν παραλίαν οἰκοῦντι, τῷ δὲ ὡς γειτονεύοντι, καὶ τὴν ἐν πο‐ λέμοις ἐπηύξατο νίκην, καὶ τὴν θείαν ἐπικουρίαν, καὶ τὰ ἀπὸ θαλάσσης ἀγαθά. «ἔθνη, γάρ φησι, ἐξολοθρεύσουσι καὶ ἐπικα‐ | |
| 5 | λέσονται ἐκεῖ καὶ θύσουσι θυσίαν δικαιοσύνης, καὶ πλοῦτον θαλάσσης θηλάσουσι καὶ ἐμπορίαν παραλίαν κατοικούντων». οἱ γὰρ θαλάττῃ πελάζοντες, οὐ μόνον τῶν οἰκείων καρπῶν, ἀλλὰ καὶ τῶν πάντοθεν φερομένων ἀγα‐ θῶν ἀπολαύουσι. τὸν δὲ Γὰδ ἀπείκασε λέοντι· οὕτω γὰρ καὶ ὁ πατριάρ‐ | |
| 10 | χης Ἰακὼβ ἔφη· «Γὰδ πειρατήριον πειρατεύσει αὐτὸν καὶ αὐτὸς δὲ πειρατεύσει αὐτὸν κατὰ πόδας». σκύμνον δὲ τὸν Δὰν ὠνόμασεν ἐκπηδῶντα ἐκ τοῦ Βασάν· ἐπειδὴ ἐξαπίνης τῇ Λαϊσσᾷ προσβαλόντες πόλει, καὶ αὐτὴν εἷλον καὶ τοὺς ἐνοικοῦντας ἀνεῖλον, καὶ οἰκεῖον ἀπέφηναν οἰκητήριον. καὶ τῷ Νεφθαλεὶμ δὲ τὴν ἀπὸ | |
| 15 | γῆς καὶ θαλάττης εὐπορίαν ἀπήγγειλεν· πρόσοικος γὰρ καὶ οὗτος ἦν τῆς θαλάττης, ἔχων ἀπὸ νότου τὴν Γαλιλαίαν· τοῦτο δὲ καὶ ὁ προφήτης καὶ ὁ εὐαγγελιστὴς ἔφη· «γῆ Ζαβουλὼν καὶ γῆ Νεφθα‐ λεὶμ καὶ οἱ λοιποὶ οἱ τὴν παραλίαν κατοικοῦντες Γαλιλαίαν τῶν ἐθνῶν· ὁ λαὸς ὁ καθήμενος ἐν σκό‐ | |
| 20 | τει εἶδε φῶς μέγα». τὸ μέντοι «πλησμονὴ δεκτῶν», »πλησμονὴ εὐδοκίας» ὁ Σύμμαχος ἡρμήνευσε· τὴν δὲ αὐτὴν ἔχει διάνοιαν· δεκτὰ γὰρ τὰ εὐδοκούμενα. καὶ μέντοι καὶ τῷ Ἀσὴρ καὶ τῆς γῆς τὴν εὐκαρπίαν καὶ τὴν ἀπὸ θαλάττης εὐπορίαν αἰτεῖ. καὶ γὰρ τὸ, «βάψει ἐν ἐλαίῳ τὸν πόδα αὐτοῦ καὶ σίδηρος | |
| 25 | καὶ χαλκὸς τὸ ὑπόδημα αὐτοῦ», τὴν ἀφθονίαν τῶν ἀγα‐ | |
| θῶν δηλοῖ. | 266 | |
267(1t) | XLVI | |
| 1 | Τί δήποτε τὸν Συμεὼν οὐκ εὐλόγησεν; Ὁ Ῥουβὴν ἔσχε τὴν φιλαδελφίαν ἀφορμὴν εὐλογίας. διὰ γὰρ ἐκείνης τῆς ἀρᾶς ἀπηλλάγη· καὶ ὁ Λευῒ διὰ Μωϋσῆν τὸν μέγαν τῆς εὐλογίας τετύχη‐ κεν· ἡ γὰρ τοῖς ἄλλοις λύουσα τὰς ἀρὰς πολλῷ μᾶλλον ἔλυσε τὴν οἰκείαν. | |
| 5 | ὁ δὲ Συμεὼν οὐδεμίαν ἔσχε πρόφασιν ὥστε τῆς εὐλογίας τυχεῖν. οἶμαι δὲ αὐτὸν καὶ ἀρχηγὸν τῆς κατὰ τοῦ Ἰωσὴφ ἐπιβουλῆς γεγενῆσθαι καὶ τούτου τεκμήριον, τὸ τὸν ἀξιάγαστον ἄνδρα ἐκεῖνον τοὺς μὲν ἄλλους ἅπαντας ἀπολῦσαι, τοῦτον δὲ μόνον καὶ συλληφθῆναι καὶ δεθῆναι καὶ καθειρχθῆναι κελεῦσαι. μετέσχε δὲ ὅμως καὶ οὗτος τῆς εὐλογίας· οὐ γὰρ | |
| 10 | μόνον ἰδίαν ἑκάστῃ φυλῇ δέδωκεν εὐλογίαν ἀλλὰ καὶ κοινὴν παντὶ τῷ λαῷ. «κατασκηνώσει, γάρ φησιν, Ἰσραὴλ πεποιθὼς μόνος ἐπὶ γῆς Ἰακώβ, ἐπὶ γῆς σίτου καὶ οἴνου, καὶ ὁ οὐρανός σοι συννεφὴς δρόσῳ. πολλὰ δὲ καὶ ἄλλα τῇ κοινῇ εὐλογίᾳ προστέθεικε». μετὰ μέντοι | |
| 15 | τὰς εὐλογίας, ἔδειξεν ὁ δεσπότης Θεὸς τῷ προφήτῃ τὴν γῆν ἅπασαν· εἰσελθεῖν δὲ αὐτὸν ἐκεῖ διεκώλυσεν. προτυποῖ δὲ τοῦτο τὸ παρὰ τοῦ σω‐ τῆρος ἡμῶν εἰρημένον· «πολλοὶ προφῆται καὶ βασιλεῖς καὶ δίκαιοι ἐπεθύμησαν ἰδεῖν ἃ βλέπετε, καὶ οὐκ | |
| εἶδον, καὶ ἀκοῦσαι ἃ ἀκούετε, καὶ οὐκ ἤκουσαν». | 267 | |
268(1t) | QUAESTIONES IN JOSUAM | |
| 1 | »Καὶ ἐγένετο μετὰ τὴν τελευτὴν Μωϋσῆ δούλου Κυρίου, εἶπε Κύριος τῷ Ἰησοῦ υἱῷ Ναυῆ, τῷ ὑπουργῷ Μωϋσῆ, λέγων· Μωϋσῆς ὁ θεράπων μου τετελεύτηκε. νῦν οὖν ἀναστὰς διάβηθι τὸν | |
| 5 | Ἰορδάνην, σὺ καὶ πᾶς ὁ λαὸς οὗτος, εἰς τὴν γῆν ἣν ἐγὼ δίδωμι αὐτοῖς». ὁ πάνσοφος ἡμᾶς ἐδίδαξε Παῦλος, ὡς τύπος ἦν ἡ παλαιὰ τῆς καινῆς. «ταῦτα γὰρ πάντα, φησί, τύποι συνέβαινον ἐκείνοις, ἐγράφη δὲ πρὸς νου‐ θεσίαν ἡμῶν, εἰς οὓς τὰ τέλη τῶν αἰώνων κατήν‐ | |
| 10 | τησεν». καὶ γαλάταις δὲ ἐπιστέλλων οὕτως ἔφη· «γέγραπται ὅτι Ἀβραὰμ δύο υἱοὺς ἔσχεν, ἕνα ἐκ τῆς παιδίσ‐ κης, καὶ ἕνα ἐκ τῆς ἐλευθέρας. ἀλλ’ ὁ μὲν ἐκ τῆς παιδίσκης κατὰ σάρκα γεγέννηται, ὁ δὲ ἐκ τῆς ἐλευθέρας διὰ τῆς ἐπαγγελίας· ἅτινά ἐστιν ἀλ‐ | |
| 15 | ληγορούμενα. αὗται γάρ εἰσι δύο διαθῆκαι», καὶ τὰ ἑξῆς. καὶ γέγραφεν, οὐ τὴν ἱστορίαν ἐκβάλλων, ἀλλὰ τῇ ἀληθείᾳ παρα‐ βάλλων τὸν τύπον, τὸν Ἀβραὰμ τῷ Θεῷ, τὰς γυναῖκας ταῖς δύο διαθή‐ καις, τοὺς υἱοὺς τοῖς λαοῖς. οὕτω τοίνυν κἀνταῦθα Μωϋσέα νοητέον τὸν νόμον· Ἰησοῦν τὸν ὁμώνυμον ἐκείνῳ σωτῆρα. ὅτι δὲ καὶ ὁ νόμος Μωϋσῆς | |
| 20 | ὠνόμασται, ἀπεδείξαμεν ἤδη ταῖς τῆς θείας γραφῆς μαρτυρίαις χρησά‐ | 268 |
269 | μενοι· «ἔχουσι, γάρ φησι, Μωϋσέα καὶ τοὺς προφή‐ τας». καί, «μέχρι τῆς σήμερον, ἡνίκα ἀναγινώσ‐ κεται Μωϋσῆς, κάλυμμα ἐπὶ τὴν καρδίαν αὐτῶν κεῖται». ὥσπερ τοίνυν κατὰ τὴν ἱστορίαν Μωϋσῆ τετελευτηκότος, | |
| 5 | Ἰησοῦς τὸν λαὸν εἰς τὴν ἐπηγγελμένην εἰσήγαγε γῆν, οὕτω μετὰ τὸ τοῦ νόμου τέλος ὁ ἡμέτερος ἐπιφανεὶς Ἰησοῦς ἀνέῳξε τῷ εὐσεβεῖ λαῷ τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. «τέλος, γάρ φησι, νόμου Χριστὸς εἰς δικαιοσύνην παντὶ τῷ πιστεύοντι». καί, «ὁ νόμος καὶ οἱ προφῆται ἕως Ἰωάννου προεφήτευ‐ | |
| 10 | σαν· ἀπὸ δὲ τῶν ἡμέρων Ἰωάννου ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν βιάζεται, καὶ βιασταὶ ἁρπάζουσιν αὐτήν». | |
| 13t | I | |
| 13 | Καὶ πῶς ἁρμόττει τῷ Κυρίῳ ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστῷ τὸ τῆς ὑπουργίας ὄνομα; περὶ γὰρ Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ ἔφη, «εἶπε Κύριος τῷ Ἰησοῦ υἱῷ | |
| 15 | Ναυῆ τῷ ὑπουργῷ Μωϋσῆ». Ἀκούομεν καὶ τοῦ ἀποστόλου λέγοντος· «λέγω δὲ Χριστὸν Ἰη‐ σοῦν διάκονον γεγενῆσθαι περιτομῆς ὑπὲρ ἀλη‐ θείας Θεοῦ, εἰς τὸ βεβαιῶσαι τὰς ἐπαγγελίας τῶν πατέρων». καὶ πάλιν «ὅτε δὲ ἦλθε τὸ πλήρωμα τοῦ | |
| 20 | χρόνου ἐξαπέστειλεν ὁ Θεὸς τὸν υἱὸν αὐτοῦ, γεν‐ νώμενον ἐκ γυναικός, γενόμενον ὑπὸ νόμον, ἵνα τοὺς ὑπὸ νόμον ἐξαγοράσῃ, ἵνα τὴν υἱοθεσίαν ἀπολάβωμεν». ὡς ὑπὸ νόμον τοίνυν γενόμενος, οὕτω καὶ διάκο‐ νος ἐκλήθη περιτομῆς. οὕτω καὶ τοῖς ἰουδαίοις ἔφη· «εἰ ἐπιστεύετε | |
| 25 | Μωϋσῇ, ἐπιστεύετε ἂν ἐμοί· περὶ γὰρ ἐμοῦ ἐκεῖ‐ | |
| νος ἐλάλησεν». καὶ γὰρ ἐκεῖνοι πρὸς Ἰησοῦν εἰρήκεισαν τὸν Ναυῆ, | 269 | |
270 | »κατὰ πάντα ὅσα ἠκούσαμεν Μωϋσῇ, ἀκουσό‐ μεθα καὶ σοῦ». | |
| 3t | II | |
| 3 | Τί δήποτε ὑποσχόμενος ὁ Θεὸς πάντα τόπον δώσειν αὐτοῖς οὗ ἂν ἐπιβῶσι τῷ ἴχνει τῶν ποδῶν αὐτῶν, καὶ τὴν ἔρημον, καὶ τὸν Ἀντιλίβανον ἕως | |
| 5 | τοῦ ποταμοῦ τοῦ μεγάλου Εὐφράτου, οὐκ ἐπλήρωσε τὴν ὑπόσχεσιν; Σαφὴς ὁ λόγος καὶ οὐ πολλῆς ἑρμηνείας δεόμενος. πρῶτον μὲν γὰρ εἴρη‐ ται, ὅτι «πᾶς τόπος οὗ ἐὰν ἐπιβῆτε τῷ ἴχνει τῶν ποδῶν ὑμῶν, ὑμῖν δώσω αὐτόν». εἰκὸς οὖν αὐτοὺς μὴ ἐπιβῆναι τῆς ἄλλης γῆς Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ στρατηγοῦντος. ἡ ἐπαγωγὴ | |
| 10 | δὲ τέλεον λύει τὸ ζήτημα. ἐπήγαγε γάρ, «ὃν τρόπον εἴρηκα τῷ Μωϋσῇ», οὐκ ἀορίστως δὲ πρὸς ἐκεῖνον ἐποιήσατο τὴν ὑπόσ‐ χεσιν, ἀλλ’ «ἐὰν φυλάξητε τὰς ἐντολάς μου καὶ τὰ δικαιώματά μου». ἐκεῖνοι μὲν οὖν, ὡς εὐθὺς παραβεβηκότες τὸν νόμον, τῆς ἐπαγγελίας τελείας οὐκ ἔτυχον. οἱ δὲ θεῖοι ἀπόστολοι οὐ | |
| 15 | μόνον ἐκείνων τῶν τόπων ἐκράτησαν ὧν ἐπέβησαν, ἀλλὰ κἀκείνων ἐν οἷς αὐτῶν ἀνεγνώσθη τὰ πάνσοφα γράμματα· καὶ τὴν πάλαι ἔρημον παράδεισον ἀπέφηναν θεῖον· περὶ ταύτης τῆς ἐρήμου καὶ ὁ προφήτης ἔλεγεν Ἠσαΐας· «εὐφράνθητι ἔρημος διψῶσα καὶ εὐ‐ φράνθητι, ἔρημος καὶ αἱ κῶμαι αὐτῆς». καὶ ὁ δεσ‐ | |
| 20 | πότης Θεὸς διὰ τῆς ἐκείνου γλώττης ὑπέσχετο ποιήσειν τὴν ἔρημον εἰς ἕλη καὶ τὴν διψῶσαν γῆν ἐν ὑδραγωγοῖς. ταύτην πάλιν γενήσεσθαι τὴν ἔρημον ὡς τὸν Κάρμηλον ἔφη. ἐκληρονόμησαν δὲ καὶ τὸν Ἀντιλί‐ βανον τῆς ἀληθείας οἱ κήρυκες· αἰνίττεται δὲ καὶ οὗτος τὴν τῶν ἐθνῶν σωτηρίαν· ἐπειδὴ καὶ Λίβανος ἡ Ἱερουσαλὴμ ὠνομάσθη. «ὁ ἀετός, | |
| 25 | γάρ φησιν, ὁ μεγαλοπτέρυγος, ὃς ἔχει τὸ ἥγημα | 270 |
271 | εἰσελθεῖν εἰς τὸν Λίβανον καὶ ἀπέκνισε τὰ ἁπαλὰ τῆς κέδρου καὶ τῆς κυπαρίττου». ἀετὸν γὰρ τὸν βαβυ‐ λώνιον κέκληκε, Λίβανον δὲ τὴν Ἰερουσαλήμ· τὰ ἁπαλὰ δὲ τῆς κέδρου καὶ τῆς κυπαρίττου, τὸν βασιλέα καὶ τοὺς ἄρχοντας. τούτους οὐ μόνον | |
| 5 | κατασκόπους ἀλλὰ καὶ στρατηγοὺς ὁ ἡμέτερος ἀπέστειλεν Ἰησοῦς. κα‐ θάπερ δὲ οἱ παρὰ τοῦ Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ πεμφθέντες κατάσκοποι τὴν πεπισ‐ τευκυῖαν διέσωσαν πόρνην, σύμβολον αὐτῇ σωτηρίας δεδωκότες τὸ σπαρ‐ τίον τὸ κόκκινον, οὕτως οἱ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν ἀπόστολοι τὴν πάλαι πόρνην, τὴν διαφόροις εἰδώλοις ἀνακειμένην ἐκκλησίαν, καὶ τῆς προτέρας | |
| 10 | ἀκολασίας ἀπέστησαν, καὶ τῶν αἰωνίων ἠξίωσαν ἀγαθῶν· οὐ σπαρτίῳ κοκκίνῳ χρησάμενοι συμβόλῳ, ἀλλὰ τῷ παναγίῳ αἵματι τὴν σωτηρίαν πραγματευσάμενοι. μηδεὶς οὖν νομιζέτω ἀνάξιον εἶναι τῆς ἐκκλησίας τῆς Ῥαὰβ τὸν τύπον· ἀκουσάτω δὲ τοῦ ἀποστόλου λέγοντος, «ἦμεν γάρ πότε καὶ ἡμεῖς ἀνόητοι, ἀπειθεῖς, πλανώμε‐ | |
| 15 | νοι, δουλεύοντες ἐπιθυμίαις καὶ ἡδοναῖς ποικί‐ λαις, ἐν κακίᾳ καὶ φθόνῳ διάγοντες, στυγητοί, μισοῦντες ἀλλήλους». καὶ πάλιν, «ἀλλὰ τότε μὲν ὡς οὐκ εἰδότες Θεὸν ἐδουλεύσατε τοῖς μὴ οὖσι θεοῖς». καὶ ἀλλαχοῦ· «ἦτε γάρ ποτε σκότος, νῦν δὲ | |
| 20 | φῶς ἐν Κυρίῳ». καὶ ἑτέρωθι· «μὴ πλανᾶσθε· οὔτε πόρ‐ νοι, οὔτε μοιχοί, οὔτε μαλακοί, οὔτε ἀρσενοκοῖ‐ ται, οὔτε εἰδωλολάτραι, οὔτε πλεονέκται, οὔτε κλέπται, οὐ λοίδοροι, οὐ μέθυσοι, οὐχ ἅρπαγες, βασιλείαν Θεοῦ κληρονομήσουσιν». εἶτα ἐπήγαγε· | |
| 25 | »καὶ ταῦτά τινες ἦτε, ἀλλ’ ἀπελούσασθε, ἀλλ’ ἡγιάσθητε, ἀλλ’ ἐδικαιώθητε, ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ | |
| Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ ἐν τῷ πνεύ‐ | 271 | |
272 | ματι τοῦ Θεοῦ ἡμῶν». οὕτω καὶ Ῥαὰβ ἡ πόρνη τὸ πρότερον ἦν, ὑπεδέξατο δὲ τοὺς κατασκόπους πιστῶς καὶ βασιλέως παραδοθῆναι τούτους προστεταχότος οὐκ εἶξεν, ἀλλὰ κατέκρυψεν· ἐπίστευσε γὰρ τῷ τῶν ἑβραίων Θεῷ καὶ δηλοῖ τὴν πίστιν τὰ ῥήματα· «ἐπίσταμαι, | |
| 5 | γὰρ ἔφη, ὅτι παρέδωκε Κύριος ὁ Θεὸς ὑμῶν τὴν γῆν, ἐπιπέπτωκε γὰρ ὁ φόβος ὑμῶν ἐφ’ ἡμᾶς. ἀκη‐ κόαμεν γάρ, ὅτι κατεξήρανε Κύριος ὁ Θεὸς τὴν θάλασσαν τὴν Ἐρυθρὰν ἀπὸ προσώπου ὑμῶν, ὅτε ἐξεπορεύεσθε ἐξ Αἰγύπτου· καὶ ὅσα ἐποιή‐ | |
| 10 | σατε τοῖς δυσὶ βασιλεῦσι τῶν ἀμορραίων, οἳ ἦσαν πέραν τοῦ Ἰορδάνου, Σηὼν καὶ Ὤγ, οὓς ἐξωλοθρεύσατε αὐτούς, καὶ ἀκούσαντες ἡμεῖς ἐξέστημεν τῇ καρδίᾳ ἡμῶν καὶ οὐκ ἔστι πνεῦμα ἐν οὐδενὶ ἀπὸ προσώπου ὑμῶν, ὅτι Κύριος ὁ Θεὸς | |
| 15 | ὑμῶν, Θεὸς ἐν οὐρανῷ ἄνω καὶ ἐπὶ γῆς κάτω». ἀληθὴς ἄρα ὁ λόγος ἐκεῖνος, ὃν ὁ δεσπότης Θεὸς περὶ τοῦ Φαραὼ ἔφη· »εἰς αὐτὸ τοῦτο ἐξήγειρά σε, ὅπως ἐνδείξωμαι ἐν σοὶ τὴν δύναμίν μου, καὶ ὅπως διαγγελῇ τὸ ὄνομά μου ἐν πάσῃ τῇ γῇ». διὰ γὰρ τῶν εἰς ἐκεῖνον γεγε‐ | |
| 20 | νημένων δῆλος ἅπασι γέγονεν ὁ ἑβραίων Θεός, καὶ αἱ συνθῆκαι δὲ τῶν κατασκόπων σφόδρα τῇ ἀληθείᾳ συμβαίνουσι. «πᾶς, γὰρ ἔφασαν, ὃς ἂν ἐξέλθῃ τὴν θύραν τῆς οἰκίας σου ἔξω, ἔνοχος ἑαυτῷ ἔσται, ἡμεῖς δὲ ἀθῷοι τῷ λόγῳ σου τού‐ τῳ». καὶ ἡμῖν δὲ ἡ σωτηρία διὰ τῆς ἐκκλησίας προσγίνεται· οἱ δὲ ταύτης | |
| 25 | ἐκτὸς οὐκ ἀπολαύουσι τῆς αἰωνίου ζωῆς. καὶ τὰ λοιπὰ δὲ τῆς ἱστορίας προδιέγραψε τὴν ἀλήθειαν. ἡνίκα γὰρ ἤμελλον διαβαίνειν τὸν Ἰορδάνην, | |
| εἶπεν Κύριος πρὸς Ἰησοῦν· «ἐν τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ ἄρχομαι | 272 | |
273 | ὑψῶσαί σε κατενώπιον τῶν υἱῶν Ἰσραήλ». τοῦτο καὶ ἐπὶ τῆς ἀληθείας ἐγένετο. ὥσπερ γὰρ ὁ τοῦ Ναυῆ Ἰησοῦς ἐκ τοῦ κατὰ τὸν Ἰορδάνην θαύματος δῆλος γέγονε θεοφιλὴς ὢν ἀνήρ· οὕτως καὶ ὁ ἡμέτερος Ἰησοῦς μετὰ τὸν Ἰορδάνην, καὶ τὸ Ἰωάννου βάπτισμα, τῆς | |
| 5 | διδασκαλίας καὶ τῶν θαυμάτων τὴν ἀρχὴν ἐποιήσατο. ἀλλ’ ἴσως τισὶν ἀνάρμοστον εἶναι δοκεῖ τό, «ἐν τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ ἄρχομαι ὑψῶσαί σε», ἐπὶ τοῦ Κυρίου καὶ σωτῆρος ἡμῶν τιθέμενον. ἀλλ’ ἀκουσάτωσαν αὐτοῦ πρὸς τὸν πατέρα λέγοντος· «πάτερ, δόξα‐ σόν με τῇ δόξῃ ᾗ εἶχον παρὰ σοὶ πρὸ τοῦ τὸν κόσ‐ | |
| 10 | μον εἶναι». καὶ ὁ ἀπόστολος δέ φησι· «διὸ καὶ ὁ Θεὸς αὐ‐ τὸν ὑπερύψωσεν καὶ ἐχαρίσατο αὐτῷ ὄνομα τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα». ὑψωθεὶς δὲ οὐκ ἔλαβεν ὃ μὴ εἶχεν, ἀλλ’ ἔδειξεν ὅπερ εἶχεν· ἀγνοούμενος γὰρ ὅτι υἱός ἐστι τοῦ τῶν ὅλων Θεοῦ, ἐδείχθη τοῦτο ὤν, τοῦ πατρὸς παρὰ τὸν Ἰορδάνην εἰρηκότος· «οὗτός ἐστιν | |
| 15 | ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητὸς ἐν ᾧ εὐδόκησα». προτυποῦσι δὲ καὶ οἱ ἱερεῖς οἱ αἴροντες τὴν κιβωτὸν τῆς διαθήκης Κυρίου τὸν βαπ‐ τιστὴν Ἰωάννην. ἱερεὺς γὰρ κἀκεῖνος, καὶ ἀρχιερέως υἱός. ὥσπερ τοίνυν τῶν ἱερέων τὴν κιβωτὸν φερόντων καὶ πρῶτον εἰς τὸν Ἰορδάνην εἰσελη‐ λυθότων καὶ μετὰ τοῦ Ἰησοῦ τοῦ προφήτου καὶ στρατηγοῦ ἅπας διελή‐ | |
| 20 | λυθεν ὁ λαός, οὕτως Ἰωάννου τοῦ πάνυ βαπτίζειν ἀρξαμένου, καὶ Ἰησοῦ τοῦ σωτῆρος ἁγιάσαντος τῶν ὑδάτων τὴν φύσιν, ὁ εὐσεβὴς λαὸς διὰ τοῦ παναγίου βαπτίσματος εἰς τὴν τῶν οὐρανῶν εἴσεισι βασιλείαν. καὶ μέντοι καὶ οἱ δώδεκα ἄνδρες καὶ οἱ ἰσάριθμοι λίθοι, τὸν θεῖον προετύπωσαν τῶν ἀποστόλων χορόν, οἱ γὰρ αὐτοὶ καὶ οἰκοδόμοι καὶ θεμέλιοι· «οἰ‐ | |
| 25 | κοδομηθέντες, γάρ φησιν, ἐπὶ τῷ θεμελίῳ τῶν ἀποσ‐ τόλων καὶ προφητῶν». καὶ πάλιν ὁ αὐτὸς ἀπόστολος ἔφη· | |
| »ἐγὼ ὡς σοφὸς ἀρχιτέκτων θεμέλιον τέθεικα». | 273 | |
274 | τὸ μέντοι «πῆγμα» «ἄσκωμα» ὁ Σύμμαχος ἡρμήνευσεν. ἐπεχομένη γὰρ τῶν ὑδάτων ἡ ῥύμη οἷον ἠσκοῦτο καὶ ἐκορυφοῦτο· παντὸς γὰρ ἀδα‐ μαντίνου τείχους πλέον ἐπεῖχεν αὐτὴν ὁ τοῦ δημιουργήσαντος ὅρος. καὶ πρὸ τοῦ Πάσχα δὲ γέγονεν ἡ διάβασις· τῇ δεκάτῃ γὰρ διαβάντες, | |
| 5 | ἐπετέλεσαν τῇ τεσσαρεσκαιδεκάτῃ τοῦ Πάσχα τὴν ἑορτήν. ἐπειδὴ κἀν τῇ ἀληθείᾳ μετὰ τὸ σωτήριον βάπτισμα ἡ τοῦ ἀμώμου ἀμνοῦ μετάληψις γίνεται. | |
| 8t | III | |
| 8 | Πῶς νοητέον τό, «περιέτεμε τοὺς υἱοὺς Ἰσραὴλ ἐκ δευτέρου»; | |
| 10 | Τὴν ἀλήθειαν μάλιστα οὗτος ὁ λόγος προδιαγράφει. τοῖς γὰρ τὴν μωσαϊ‐ κὴν δεξαμένοις περιτομὴν τὴν πνευματικὴν προσήνεγκαν περιτομὴν τῶν εὐαγγελίων οἱ κήρυκες· «πιστεύσατε, γὰρ ἔλεγον, καὶ βαπτισθήτω ἕκαστος ὑμῶν εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Κυ‐ ρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ λήψεσθε τὴν ἐπαγ‐ | |
| 15 | γελίαν τοῦ ἁγίου πνεύματος». ταύτην ὁ θεῖος ἀπόστολος »ἀχειροποίητον περιτομὴν» προσηγόρευσε. καὶ ἀλλαχοῦ, »περιτομή, φησί, καρδίας ἐν πνεύματι, οὐ γράμ‐ ματι». οἱ τοίνυν ἐξ ἰουδαίων τῷ σωτῆρι πεπιστευκότες, τὴν μωσαϊ‐ κὴν περιτομὴν ἔχοντες, προσέλαβον τὴν πνευματικήν. τὸ τοίνυν «ἐκ | |
| 20 | δευτέρου» τὴν ἀλήθειαν προτυποῖ· τὴν γὰρ σάρκα δὶς περιτμηθῆ‐ ναι τῶν ἀδυνάτων. ἡ δὲ ἐξεπιπολῆς τοῦ γράμματος διάνοια τοῦτο δηλοῖ· ὅτι καθάπερ τῷ Ἀβραὰμ τοῦτον ἐξ ἀρχῆς ὁ Θεὸς ἐδεδώκει τὸν νόμον, οὕτως «ἐκ δευτέρου» προσέταξε τῷ Ἰησοῦ τοὺς ἀπεριτμήτους περι‐ τεμεῖν. θρηνῆσαι δὲ ἄξιον ἰουδαίους, συνιδεῖν οὐ δυναμένους, ὡς οἱ περι‐ | |
| 25 | τετμημένοι μὲν ἀνῃρέθησαν διαφόροις τιμωρίαις περιπεσόντες, οἱ δὲ ἀπε‐ | |
| ρίτμητοι διεσώθησαν· καὶ οἱ μὲν πατέρες διώλοντο, οἱ δὲ παῖδες τὴν ἀπαγ‐ | 274 | |
275 | γελίαν ἐδέξαντο. οὕτω καὶ ἡμεῖς παῖδες ὄντες τὴν τῶν οὐρανῶν προσδε‐ χόμεθα βασιλείαν· ἰουδαῖοι δὲ τάξιν ἔχοντες πατέρων τῶν αἰωνίων ἐξέπεσον ἀγαθῶν, καὶ τῆς τῶν πατριαρχῶν ἐξεβλήθησαν συγγενείας. ἐχρῆν τοίνυν αὐτοὺς διὰ τούτων μαθεῖν, ὡς οὐκ ἀεὶ τῆς περιτομῆς ἀναγκαῖον τὸ χρῆμα. | |
| 5 | προμηνύσας γὰρ τῷ Ἀβραὰμ τῆς παροικίας τὸν χρόνον ὁ δεσπότης Θεός, περιτμηθῆναι προσέταξε· τῆς αἰγυπτίων δὲ δουλείας ἀπαλλαγέντας, καὶ ἐν ἐρήμῳ διάγοντας, οὐκ ἀπῄτησε τοῦδε τοῦ νόμου τὴν φυλακήν, οὐδὲ τῆς παραβάσεως εἰσέπραξε δίκας. ἐπειδὴ καθ’ ἑαυτοὺς ζῶντες καὶ τῆς τῶν ἀλλοφύλων ἐθνῶν ἐπιμιξίας ἀπηλλαγμένοι, τοῦ σημείου τῆς | |
| 10 | περιτομῆς οὐκ ἐδέοντο. ὅτε δὲ λοιπὸν αὐτοὺς εἰς τὴν ἐπηγγελμένην εἰσή‐ γαγε γῆν περιτμηθῆναι προσέταξεν, ἵνα μὴ ἡ ἐπιμιξία τῇ εὐσεβείᾳ λυμή‐ νηται. εἰ γὰρ καὶ συνέβαινε περιπεσεῖν ἀπάτῃ τινά, ῥᾴδιον ἦν τὸ σημεῖον ἰδεῖν καὶ τὴν ἀγέλην καταλαβεῖν· τὰ γὰρ ἐσφραγισμένα πρόβατα, κἂν ἀπόληται ῥᾳδίως εὑρίσκεται. | |
| 15t | IV | |
| 15 | Διὰ τί μαχαίραις αὐτοὺς πετρίναις περιτμηθῆναι προσέταξεν; Πάμπολυ πλῆθος ἦν τὸ περιτεμνόμενον, καὶ συντόμως ἔδει περιτμηθῆναι, καὶ ἐπιτελέσαι τοῦ Πάσχα τὴν ἑορτήν. εἰκὸς οὖν ἦν, τοὺς ἐν ἐρήμῳ το‐ σοῦτον διάγοντας χρόνον μὴ ἔχειν πολλὰς ἐκ σιδήρου κατασκευασμένας μαχαίρας. ἄλλως τε καὶ προτυποῦσιν αἱ πέτριναι μάχαιραι τὴν ἡμετέραν | |
| 20 | περιτομήν· πέτρα γὰρ ὁ δεσπότης Χριστός. «ἔπινον, γάρ φησιν, ἐκ πνευματικῆς ἀκολουθούσης πέτρας· ἡ δὲ πέτρα ἦν ὁ Χριστός». ὁ δὲ αὐτὸς καὶ μάχαιρα κέκληται· «ζῶν, γάρ φησιν, ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ καὶ ἐνεργὴς καὶ τομώτερος ὑπὲρ πᾶσαν μάχαιραν δίστομον». ἡ δὲ σωτήριος αὐτοῦ | |
| 25 | διδασκαλία τὴν πνευματικὴν ἡμῖν προσφέρει περιτομήν. ἡ μέντοι ἱστορία | |
| ἐδίδαξεν, ὅτι πολλοὶ καὶ τῶν ἐν Αἰγύπτῳ τεχθέντων τὴν περιτομὴν οὐκ | 275 | |
276 | ἐδέξαντο, δεισάντων, ὡς εἰκὸς τῶν ἐκείνους γεγεννηκότων διὰ τὴν τῶν βρεφῶν ἀναίρεσιν, προσενεγκεῖν αὐτοῖς τὴν περιτομήν. ἅπαντες δέ, ὡς ἔπος εἰπεῖν, πλὴν ὀλίγων, οἱ ἐν τῇ ἐρήμῳ φύντες ἀπερίτμητοι μεμενήκασι. Γάλγαλα δὲ ὁ τόπος ὠνομάσθη, τοὔνομα δὲ τὴν ἐλευθερίαν δηλοῖ. τότε | |
| 5 | ὁ τῶν ὅλων ἔφη Θεός· «ἐν τῇ σήμερον ἡμέρᾳ ἀφεῖλον τὸν ὀνειδισμὸν Αἰγύπτου ἀφ’ ὑμῶν». δηλοῖ δὲ ὁ λόγος τὴν τῆς αἰγυπτιακῆς δουλείας καὶ δυσσεβείας ἀπαλλαγήν, καὶ τῆς ἐπηγ‐ γελμένης γῆς τὴν ἀπόληψιν. καὶ ἡμεῖς δὲ μανθάνομεν, ὡς ὁ τοῦ παναγίου βαπτίσματος ἀξιούμενος, καὶ τὴν πνευματικὴν περιτομὴν δεχόμενος, | |
| 10 | τὸ τῆς ἁμαρτίας ὄνειδος ἀποτίθεται. | |
| 11t | V | |
| 11 | Τίνα νοητέον τὸν ἀρχιστράτηγον τῆς δυνάμεως Κυρίου; Τινές φασι τὸν Θεὸν λόγον ὀφθῆναι· ἐγὼ δὲ οἶμαι Μιχαὴλ τὸν ἀρχάγγελον εἶναι. ἡνίκα γὰρ ἐπλημμέλησαν, ὁ τῶν ὅλων ἔφη Θεός· «οὐ μὴ συ‐ ναναβῶ μετὰ σοῦ διὰ τὸ τὸν λαὸν σκληροτράχη‐ | |
| 15 | λον εἶναι, ἀλλ’ ἀποστελῶ τὸν ἄγγελόν μου πρὸ προσώπου σου πρότερόν σου». τοῦτον οἶμαι νῦν ὀφθῆ‐ ναι τῷ Ἰησοῦ παραθαρρύνοντα, καὶ τὴν θείαν βοήθειαν προσημαίνοντα. | |
| 18t | VI | |
| 18 | Πῶς τοίνυν τοῖς θείοις ἐχρήσατο ῥήμασι; «λῦσον, γὰρ ἔφη, τὸ ὑπόδημα ἐκ τῶν ποδῶν σου· ὁ γὰρ τόπος ἐφ’ ᾧ | |
| 20 | ἕστηκας ἅγιός ἐστιν». | |
| Ἐπειδὴ ἔφη πρὸς αὐτὸν ὁ τῶν ὅλων Θεός, «ὡς ἐγενόμην μετὰ | 276 | |
277 | Μωϋσῇ, ἔσομαι καὶ μετὰ σοῦ». τούτου χάριν ὧν ἤκουσεν ἐκεῖνος, ἀκούει καὶ οὗτος, ἵνα θαρσαλεώτερος γένηται, ὡς τῆς αὐτῆς ἀξίας τετυχηκώς. | |
| 4t | VII | |
| 4 | Διὰ τί τὴν Ἰεριχὼ πόλιν ἀναθεματισθῆναι προσέταξεν; | |
| 5 | Πρώτην ταύτην εἷλον πόλιν μετὰ τὸ διαβῆναι τὸν ποταμόν, ὥσπερ τοί‐ νυν προσέταξεν αὐτοὺς τῶν καρπῶν προσφέρειν τὰς ἀπαρχάς, οὕτως ἐκέλευσεν καὶ τὰ τῶν σκύλων προσενεγκεῖν ἀκροθίνια. πρὸς δὲ τούτοις καὶ γυμνάζει αὐτοὺς διὰ τούτων τῶν νόμων, ὥστε τοὺς ἀναγκαίους νό‐ μους διατηρεῖν. τὴν οἰκείαν δὲ αὐτοῖς ἐπιδεικνὺς δύναμιν, τὴν πρώτην | |
| 10 | πόλιν δίχα ὅπλων καὶ μηχανημάτων ἑλεῖν παρεσκεύασε, καὶ μόνῃ κατέ‐ λυσε τῇ τῶν σαλπίγγων ἠχῇ· ἵν’ ὅτ’ ἂν ἡττηθῶσι παραταττόμενοι, γνῶσιν ὡς αὐτοὶ παρέσχον τῆς ἥττης τὰς ἀφορμάς, τῶν θείων νόμων καταφρονήσαντες. | |
| 14t | VIII | |
| 14 | Τί δήποτε ἀλλόφυλος οὖσα ἡ Ῥαὰβ κατῴκησεν ἐν τοῖς υἱοῖς Ἰσραήλ, | |
| 15 | ὡς ἡ ἱστορία διδάσκει; Καὶ τοῦτο προτυποῖ τὰ ἡμέτερα. ἔφη γὰρ ὁ δεσπότης· «καὶ ἄλλα πρόβατα ἔχω, ἃ οὐκ ἔστιν ἐκ τῆς αὐλῆς ταύτης, κἀκεῖνά με δεῖ ἀγαγεῖν, καὶ τῆς φωνῆς μου ἀκού‐ σουσι καὶ γενήσεται μία ποίμνη, εἷς ποιμήν». | |
| 20 | τούτου χάριν καὶ νομοθετῶν, ἔφη· «εἷς νόμος ἔσται τῷ προ‐ σηλύτῳ καὶ τῷ αὐτόχθονι». διὰ τοῦτο οὐδὲ Μωϋσῆς ὁ νο‐ | |
| μοθέτης ἐκώλυσε τῶν αἰγυπτίων τοὺς συναπᾶραι αὐτοῖς ἐθελήσαντας. | 277 | |
278 | ἔδει δὲ καὶ «ὡς ἀγριέλαιον ἐγκεντρισθῆναι εἰς τὴν καλλιέλαιον», ᾗ φησιν ὁ μακάριος Παῦλος. | |
| 3t | IX | |
| 3 | Τί ἐστιν, «ἐν τῷ πρωτοτόκῳ αὐτοῦ θεμελιώσει αὐ‐ τήν, καὶ ἐν τῷ ἐλαχίστῳ ἐπιστήσει τὰς πύλας | |
| 5 | αὐτῆς»; Ἐπειδὴ τὴν πόλιν ἀνέθηκε τῷ Θεῷ, εἰκότως αὐτὴν κατέσκαψεν· ἄτοπον ἡγησάμενος οἰκητήριον γενέσθαι κοινὸν τὸ τῷ Θεῷ ἀπονεμηθέν. ἐπηρά‐ σατο δὲ τοῖς ταύτην οἰκοδομοῦσιν, ὥστε τὸν ἐπιχειροῦντα παραβῆναι τὸν ὅρον, τὰ θεμέλια μὲν πηγνύντα, τῶν υἱέων ἀποβαλεῖν τὸν πρωτό‐ | |
| 10 | τοκον· τὰς δὲ πύλας ἐπιτιθέντα, τὸν ἔσχατον. μέμνηται δὲ τῆς ἀρᾶς καὶ ἡ τῶν Βασιλειῶν ἱστορία. | |
| 12t | X | |
| 12 | Τί δήποτε τοῦ Ἄχαρ κεκλοφότος ἅπας ὁ λαὸς ἐπαιδεύθη; Ὑπέλαβεν ὁ κεκλοφώς, ὥσπερ τοὺς ἀνθρώπους, οὕτω δὴ λήσειν καὶ τὸν Θεόν. ἠβουλήθη τοίνυν κἀκεῖνον διελέγξαι, καὶ πᾶσιν ἐνθεῖναι δέος, ὅπως | |
| 15 | οἱ τοὺς θείους νόμους φυλάττοντες τοὺς παραβαίνοντας διελέγχωσιν, ὡς τῆς ἐπαχθησομένης μεθέξοντες τιμωρίας. τὴν δὲ «ψιλὴν» ὁ Ἀκύ‐ λας «στολὴν» ἡρμήνευσεν· ὁ δὲ Ἰώσηπος «χλανίδα»· τὴν δὲ »γλῶσσαν», «μάζαν χρυσῆν». δῆλον δὲ καὶ ἐντεῦθεν, ὡς ἡ ὑπὸ τῶν προφητῶν καλουμένη κοιλὰς Ἀχώρ, αὕτη ἐστὶν ἐν ᾗ ὁ Ἀχὰρ | |
| 20 | κατελεύσθη. καὶ γὰρ ἡ Ἐμεκαχώρ, φάραγξ Ἀχὼρ ἑρμηνεύεται. | 278 |
279(1t) | XI | |
| 1 | Διὰ τί προσέταξεν ὁ Θεὸς προλοχῆσαι τὴν Γαΐ; Διδάσκει καὶ ταῖς ἀνθρωπίναις ἐπινοίαις κεχρῆσθαι, πιστεύοντας δηλονότι τῇ θείᾳ ῥοπῇ. ἐπειδὴ γὰρ διὰ μόνης τῆς τῶν σαλπίγγων ἠχῆς εἷλον τὴν πρώτην πόλιν, μάλα εἰκότως μανθάνουσιν ἀγωνίζεσθαι καὶ πονεῖν, καὶ | |
| 5 | τὴν θείαν προσμένειν ἐπικουρίαν. αὐτίκα γοῦν πολεμοῦσιν αὐτοῖς ἐπε‐ κούρησε, καὶ τοὺς πεφευγότας σκηπτοῖς καὶ χαλάζῃ κατηνάλωσεν ἅπαν‐ τας. τὸ μέντοι «γαῖσον» ᾧ τοὺς λοχῶντας διήγειρεν Ἰησοῦς, «ἀσ‐ πίδα» ἡρμήνευσεν ὁ Ἰώσηπος, ὡσαύτως δὲ καὶ ὁ Σύμμαχος. | |
| 9t | XII | |
| 9 | Τινὲς ὠμότητα τοῦ προφήτου κατηγοροῦσιν, ὅτι καὶ πάντας ἄρδην ἀνῄ‐ | |
| 10 | ρει καὶ τοὺς βασιλέας ἐσταύρου. Ὁ τοῦ προφήτου κατηγορῶν, τοῦ ταῦτα προστεταχότος κατηγορεῖ. αὐτὸς γὰρ διὰ Μωϋσῆ τοῦ νομοθέτου προσέταξε, πάντας ἄρδην ἀναιρε‐ θῆναι τοὺς τὴν γῆν ἐκείνην οἰκήσαντας· ἅτε δὲ πανωλεθρίας ἄξια πεπρα‐ χότας καὶ εἰς ἔσχατον παρανομίας ἐλάσαντας. τούτου χάριν καὶ τὸν κα‐ | |
| 15 | τακλυσμὸν ἐπενήνοχε πάλαι, καὶ τὰ Σόδομα καὶ τὰ Γόμορρα πυρὶ κατη‐ νάλωσε· καὶ τοῖς ἄρχουσι δὲ προσέταξεν ὁ προφήτης ἐπιθεῖναι τοὺς πόδας τοῖς τῶν βασιλέων τραχήλοις, ἵνα θαρρήσαντες προθυμότερον παρατά‐ ξωνται. τοῦτο καὶ ὁ Κύριος ἡμῶν προσέταξεν Ἰησοῦς. «ἰδού, γὰρ ἔφη, δέδωκα ὑμῖν ἐξουσίαν πατεῖν ἐπάνω ὄφεων | |
| 20 | καὶ σκορπίων καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ». εἴη τοίνυν καὶ ἡμᾶς ἐπιθεῖναι τοὺς πόδας ἡμῶν ἐπὶ τοὺς | |
| τραχήλους τῶν ἀντικειμένων πνευμάτων. | 279 | |
280(1t) | XIII | |
| 1 | Διὰ τί ξυλοκόπους καὶ ὑδροφόρους τοὺς γαβαωνίτας ἀπέφηνεν; Ἐξηπάτησαν καὶ τῷ σχήματι καὶ τῷ ψεύδει τῶν λόγων. καὶ δέον ἔρεσθαι τὸν δεσπότην Θεόν, εἶθ’ οὕτως τὰς πρὸς αὐτοὺς συνθήκας ποιήσασθαι· τοῖς ψευδέσι λόγοις αὐτῶν πεπιστευκότες ἐπείσαντο, καὶ τὰς συνθήκας | |
| 5 | ἐκράτυναν ὅρκῳ. προσετετάχει δὲ ὁ τῶν ὅλων Θεὸς πάντας ἐκείνους παρα‐ δοθῆναι θανάτῳ. τῆς θείας τοίνυν ἐντολῆς καὶ τῶν ὅρκων μέσος ἀποληφ‐ θείς, ὑπηρέτας αὐτοὺς τῆς ἱερᾶς λειτουργίας ἀπέφηνεν. οὐκ ἀτιμία δὲ τὸ διακονεῖν τῷ Θεῷ, ἀλλὰ καὶ μεγίστη τιμή. ἔδει δὲ καὶ τοῦ Νῶε τὴν πρόρ‐ ρησιν πέρας λαβεῖν. ἔφη γάρ, «ἐπικατάρατος Χαναὰν παῖς, | |
| 10 | οἰκέτης ἔσται τοῖς ἀδελφοῖς αὐτοῦ». ἐν δὲ τοῖς γα‐ βαωνίταις ἡ πρόρρησις τὸ πέρας ἐδέξατο. | |
| 12t | XIV | |
| 12 | Τί ἐστι τό, «οὐχὶ αὐτὸ γέγραπται ἐπὶ βιβλίον τὸ εὑρεθέν»; Διδάξας ἡμᾶς ὁ συγγραφεὺς τοῦ προφήτου τὴν δύναμιν, ὅτι λόγῳ μόνῳ | |
| 15 | χρησάμενος προβῆναι τοὺς μεγάλους φωστῆρας κεκώλυκεν, ἕως κατὰ κράτος ἐνίκησεν, ὑπειδόμενος μή τις ἀπιστήσῃ τῷ λόγῳ, ἔφη τοῦτο ἐν τῷ παλαιῷ εὑρηκέναι συγγράμματι. δῆλον τοίνυν κἀντεῦθεν, ὡς ἄλλος τις τῶν μεταγενεστέρων τὴν βίβλον ταύτην συνέγραψε, λαβὼν ἐξ ἑτέρας βίβλου τὰς ἀφορμάς. καὶ τοῦτο δὲ προτυποῖ τὴν τοῦ σωτῆρος θαυμα‐ | |
| 20 | τουργίαν· ὥσπερ γὰρ τοῦ προφήτου πολεμοῦντος ὁ ἥλιος ἔστη, οὕτω τοῦ σωτῆρος ἡμῶν θανάτῳ τὸν θάνατον καταλύοντος, ἐπέσχε τὰς ἀκτῖ‐ | |
| νας ὁ ἥλιος καὶ σκότους ἐν μεσημβρίᾳ τὴν οἰκουμένην ἐπλήρωσε. | 280 | |
281(1t) | XV | |
| 1 | Πῶς νοητέον τό, «παρὰ Κυρίου ἐγένετο κατισχύσαι τὴν καρδίαν αὐτῶν, ὥστε συναντᾶν αὐτοὺς εἰς πόλεμον ἐπὶ Ἰσραήλ, ἵνα ἐξολοθρευθῶσι καὶ ὅπως μὴ δοθῇ αὐτοῖς ἔλεος τοῦ ἀφανισθῆναι αὐ‐ | |
| 5 | τούς, ὃν τρόπον εἶπε Κύριος πρὸς Μωϋσῆν»; Περὶ τῶν ἄλλων ἐθνῶν ἐνομοθέτησε τῷ Ἰσραὴλ ὁ Θεός· ὥστε εἰ πολιορ‐ κούντων αὐτῶν τὴν πόλιν πρεσβεύσαιντο ἐκεῖνοι, καὶ φιλίαν ἀσπάσαιντο δέξασθαι τὴν πρεσβείαν καὶ λῦσαι τὴν πολιορκίαν καὶ σπείσασθαι τὴν εἰρήνην. διδάσκει τοίνυν ἡμᾶς ὁ λόγος, ὡς σταθμῷ καὶ μέτρῳ πάντα πρυ‐ | |
| 10 | τανεύων Θεὸς συνεχώρει τούτοις ἀντιπαρατάττεσθαι τῷ λαῷ, ἵνα μηδε‐ μιᾶς ἀξιωθῶσι φειδοῦς, ἀλλὰ κατὰ τὸν θεῖον ὅρον ἀναιρεθῶσιν. | |
| 12t | XVI | |
| 12 | Διὰ τί τοῖς μὲν Μωϋσῆς διανέμει τοὺς κλήρους τῆς γῆς, τοῖς δὲ Ἰησοῦς; Καὶ τοῦτο πάλιν προτυποῖ τὴν ἀλήθειαν. τοῖς μὲν γὰρ ἐπέκεινα τοῦ Ἰορ‐ δάνου Μωϋσῆς διεῖλε τὴν γῆν· τοῖς δὲ μετὰ τὸν Ἰορδάνην ὁ Ἰησοῦς. καὶ | |
| 15 | τῶν μὲν ἰουδαίων ἔχουσι τὸν τύπον οἱ διὰ Μωϋσέως εἰληφότες τοὺς κλή‐ ρους· οἱ δέ γε διὰ Ἰησοῦ, τῶν πεπιστευκότων ἐθνῶν. καὶ ἐπειδὴ πρωτό‐ τοκος ὁ Ἰσραὴλ, οἱ πρωτότοκοι διὰ Μωϋσέως τοὺς κλήρους ἐδέξαντο, Ῥουβὴν καὶ Γὰδ καὶ Μανασσῆς. διαβαίνουσι μέντοι καὶ οὗτοι εὔζωνοι πρὸ τῶν ἄλλων. οἱ γὰρ ἐξ ἰουδαίων πεπιστευκότες τοῖς ἔθνεσι τὴν σω‐ | |
| 20 | τηρίαν προσήνεγκαν. ὑπελείφθησαν δὲ ὅμως καὶ ἰεβουσαῖοι καὶ χαναναῖοι καὶ ἕτερα ἔθνη τῶν ἀλλοφύλων καὶ συνῴκει τῷ Ἰσραήλ. καὶ τούτου δὲ τοῦ τύπου τὴν ἀλήθειαν ἔστιν εὑρεῖν. οὐδὲ γὰρ ἅπαντες τὸν σωτήριον | |
| ἐδέξαντο λόγον, ἀλλ’ ἐπέμειναν ἀντιλέγοντες καὶ ἰουδαῖοι καὶ ἕλληνες, | 281 | |
282 | τὰς αὐτὰς ἡμῖν καὶ πόλεις καὶ κώμας οἰκοῦντες· οὓς οὐκ ἄν τις ἁμάρτοι χαναναίους καὶ χετταίους καὶ ἰεβουσαίους ὀνομάζων. ταύτης δὲ ἄξιοι τῆς προσηγορίας καὶ οἱ τὰ μυσαρὰ τῶν αἱρέσεων θρησκεύοντες δόγματα. διά τοι τοῦτο καὶ ὁ θεῖος ἀπόστολος ἔφη· «νῦν δὲ οὔπω ὁρῶ‐ | |
| 5 | μεν αὐτῷ τὰ πάντα ὑποτεταγμένα». καὶ πάλιν· δεῖ γὰρ αὐτὸν βασιλεύειν «ἄχρις οὗ θῇ πάντας τοὺς ἐχθροὺς αὑτοῦ ὑπὸ τοὺς πόδας αὑτοῦ». | |
| 8t | XVII | |
| 8 | Τί δήποτε τὴν Χεβρὼν ὁ Χαλὲβ ᾔτησεν; Εὐσεβείᾳ κοσμούμενος πάντων προτέταχε τὴν πόλιν, ἐν ᾗ παρῴκησαν | |
| 10 | οἱ παντάριστοι πατριάρχαι καὶ ταφῇ παρεδόθησαν. δηλοῖ δὲ ὁ τούτου λόγος, ὡς ἑπταετῆ πολεμήσαντες χρόνον τὴν γῆν διενείμαντο. ἔφη γὰρ οὕτως ὁ Χαλέβ· «τεσσαράκοντα ἐτῶν ἤμην, ὅτε ἀπέσ‐ τειλέ με Μωϋσῆς ὁ παῖς Κυρίου ἐκ Κάδης Βαρνῆ κατασκοπεῦσαι τὴν γῆν, καὶ νῦν διέθρεψέ με Κύ‐ | |
| 15 | ριος ὃν τρόπον εἶπε. τοῦτο τεσσαρακοστὸν καὶ πέμπτον ἔτος ἀφ’ οὗ ἐλάλησε Κύριος πρὸς Μωϋ‐ σῆν». μετὰ δὲ τὴν κατὰ τῶν ἑξακοσίων χιλιάδων ἀπόφασιν τοῦ Θεοῦ, τριάκοντα καὶ ὀκτὼ διετέλεσαν ἔτη ἐν τῇ ἐρήμῳ διάγοντες· ἑπτὰ τοίνυν ἐστὶ τὰ λειπόμενα τοῖς πέντε καὶ ὀγδοήκοντα. τοῦτο δὲ καὶ ὁ τῶν ὅλων | |
| 20 | δεσπότης διὰ τοῦ θειοτάτου προείρηκε Μωυσέως· «ἐὰν εἰσαγάγῃ σε Κύριος ὁ Θεός σου εἰς τὴν γῆν ἣν ἐπηγγείλατο τοῖς πατράσι σου, μετὰ ἑπτὰ ἔτη ἀναγνώσῃ τὸν νόμον τοῦτον παντὶ τῷ λαῷ». ἐπισημήνασθαι δὲ προσή‐ κει, ὡς τὴν Ἰερουσαλὴμ Ἰεβοῦς ὀνομάζει· καὶ ταύτην λέγει τῷ Βενιαμὶν | |
| 25 | κληρωθῆναι. ὁ δέ γε Συμεὼν κατὰ τὴν τοῦ πατρὸς πρόρρησιν διεσπαρ‐ | 282 |
283 | μένον ἔσχε τὸν κλῆρον· «ἐγενήθη, γάρ φησιν, ἡ κληρονομία αὐτοῦ ἀνὰ μέσον κλήρου υἱῶν Ἰούδα». εἶτα τὰς πό‐ λεις εἰπών, ἐπήγαγεν· «αὕτη ἡ κληρονομία φυλῆς υἱῶν Συμεών, ὅτι ἐγενήθη ἡ μερὶς τῆς κληρονομίας | |
| 5 | υἱῶν Ἰούδα μείζων αὐτῶν· καὶ ἐκληρονόμησαν υἱοὶ Συμεὼν ἐν μέσῳ τοῦ κλήρου αὐτῶν». | |
| 7t | XVIII | |
| 7 | Τίνος ἕνεκα τοῖς ἄλλοις διανείμας τὴν γῆν ὁ θειότατος Ἰησοῦς, οὐκ ἀπέ‐ νειμεν ἑαυτῷ κλῆρον, ἀλλὰ παρὰ τοῦ λαοῦ τὴν Θαμνασαχὰρ ἐκομίσατο; Μιμεῖται κἀν τούτῳ τοῦ δεσπότου τὴν μετριότητα. «μάθετε, γάρ | |
| 10 | φησιν, ἀπ’ ἐμοῦ, ὅτι πρᾶός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ, καὶ εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν». καὶ τὴν ἐσχάτην δὲ μετῆλθε πενίαν, ὡς μηδὲ οἰκίας εὐπορῆσαι. »ὁ γὰρ υἱός, φησί, τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἔχει ποῦ τὴν κεφαλὴν κλῖναι». ἐπειδὴ τοίνυν τύπος ἦν αὐτοῦ ὁ ὁμώνυμος | |
| 15 | Ἰησοῦς, οὐκ ἀπένειμεν ἑαυτῷ κλῆρον, τὸν δὲ προσενεχθέντα ἐδέξατο· διδάσκων τοὺς ἀρχήν τινα πεπιστευμένους, μὴ τῆς οἰκείας θεραπείας, ἀλλὰ τῆς τῶν ὑπηκόων ὠφελείας φροντίζειν. | |
| 18t | XIX | |
| 18 | Τί δήποτε τοῖς ἱερεῦσιν ἐν τῇ Ἰούδα φυλῇ, καὶ τῇ Βενιαμὶν καὶ τῇ Συ‐ μεὼν τὰς πόλεις ἀπένειμεν; | |
| 20 | Κἀν τῇ ἐρήμῳ τὴν πορείαν ποιούμενοι τῇ Ἰούδα φυλῇ συνεζεύχθησαν. τὸ γὰρ ἑῷον ἔλαχον τμῆμα καὶ οἱ ἱερεῖς καὶ ἡ Ἰούδα φυλή· καὶ ἐνταῦθα | |
| πάλιν συνεκληρώθησαν τῇ Ἰούδα φυλῇ, ἐπειδὴ καὶ ἐπιμιξία τούτων ἐγέ‐ | 283 | |
284 | νετο τῶν φυλῶν. Ἀαρὼν γὰρ ὁ πρῶτος ἀρχιερεὺς τὴν τοῦ Ἀμιναδὰβ ἠγάγετο θυγατέρα· καὶ Ἰωδαὲ ὁ πανεύφημος ἀρχιερεὺς τοῦ Ὀχοζίου τὴν ἀδελφήν. συνεχώρησε δὲ τὰς φυλὰς ταύτας ὁ δεσπότης ἐπιμιγῆναι Θεὸς, ἐπειδὴ ὁ ἐκ τῆς Ἰούδα κατὰ σάρκα βλαστήσας, οὐ βασιλεὺς μόνος, | |
| 5 | ἀλλὰ καὶ ἀρχιερεὺς ἐχρημάτισεν. ἔδει δὲ αὐτοὺς καὶ ἐν τῇ Βενιαμίτιδι φυλῇ κατοικεῖν· ἐπειδὴ καὶ ὁ θεῖος νεὼς ἐν τῇ ἐκείνων ἔμελλεν οἰκοδομεῖσθαι φυλῇ. ἔλαβον δὲ καὶ ἐκ τῆς συμεωνίτιδος φυλῆς ἐνίας πόλεις· ἐπειδὴ καὶ ὁ τούτων κλῆρος ἐπέλαζε τῷ νεῴ. καθάπερ γὰρ τῶν ἀπὸ γῆς καρπῶν καὶ τῶν βοσκημάτων τὰς δεκάτας τοῖς ἱερεῦσι καὶ τοῖς λευΐταις ἀπένει‐ | |
| 10 | μεν· οὕτω καὶ τῶν πόλεων οἱονεὶ δεκάτας αὐτοῖς δοθῆναι προσέταξε. ταύτας μέντοι δώσειν τῷ Θεῷ τὰς δεκάτας ὁ πατριάρχης Ἰακὼβ ἐπηγ‐ γείλατο. «πάντων, γὰρ ἔφη, ὧν ἐάν μοι δῷς, δεκάτην ἀποδεκατώσω αὐτά σοι». χρέος τοίνυν πατρῷον ἐξέτισεν ὁ λαός, οὐ δῶρον προσέφερε. πρὸς δὲ τούτῳ κατεῖχεν αὐτῶν καὶ τὸν κλῆ‐ | |
| 15 | ρον τῆς γῆς. παυσαμένου μέντοι τοῦ πολέμου καὶ τῆς διαιρέσεως γενομέ‐ νης, ἀπελύθησαν μὲν οἱ πέραν τοῦ ποταμοῦ τοὺς κλήρους εἰληφότες, πρὶν δέ γε διαβῆναι τὸν ποταμόν, βωμὸν ᾠκοδόμησαν μέγιστον. τὸν δὲ τῆς οἰκοδομίας ἠγνοηκότες σκοπὸν οἱ τῶν ἐννέα φυλῶν, ἀσεβείας δὲ ἀρχὴν τὴν οἰκοδομίαν τοπάσαντες, πανδημεὶ στρατεῦσαι κατ’ αὐτῶν | |
| 20 | ἠβουλήθησαν, τῆς συγγενείας προτιμήσαντες τὴν εὐσέβειαν· ἀλλ’ οἱ πάνσοφοι Ἰησοῦς καὶ Ἐλεάζαρ τὸν Φινεὲς ἀπέστειλαν, ὡς τῷ ζήλῳ κατὰ τῆς ἀσεβείας ἐν τῇ ἐρήμῳ χρησάμενον· ὥστε καὶ τῶν προγόνων, καὶ τῶν θεοσδότων ἀγαθῶν ἀναμνῆσαι καὶ τὴν τολμηθεῖσαν παῦσαι παρανο‐ μίαν. ἐπειδὴ δὲ ἀπελθόντες ἔγνωσαν οὐ θρησκείας χάριν τολμηθεῖσαν | |
| 25 | τὴν καινοτομίαν, ἀλλὰ τῆς περὶ τὴν εὐσέβειαν κοινωνίας μνημεῖον κλη‐ θῆναι τὸν γεγενημένον συνεῖδον βωμόν· ἵν’ ἔχοιεν οἱ ἀπόγονοι δεικνύναι | |
| τοῦτον εἰς ἔλεγχον τῶν ἀπείργειν αὐτοὺς τῶν θείων πανηγύρεων πειρω‐ | 284 | |
285 | μένων, ἀνέστρεψαν γεγηθότες καὶ τὸν Θεὸν ἀνυμνοῦντες ἐπὶ τῇ τῶν ἀδελ‐ φῶν εὐσεβείᾳ καὶ τῇ κοινῇ πάντων εἰρήνῃ. τοῦτο ἐχρῆν καὶ τοὺς νῦν ἰουδαίους εἰδέναι τε καὶ λέγειν, ὡς ὁ βωμὸς αὐτῶν οὐ τὸ ἀληθινὸν ἦν θυσιαστήριον, ἀλλὰ τὸ ἀληθινὸν προετύπου. μέλλων μέντοι τὸν βίον | |
| 5 | ὁ προφήτης ὑπεξιέναι, συνεκάλεσε ἅπαντας καὶ τὰ εἰκότα παρῄνεσεν αὐτοῖς, ὥστε μηδεμίαν πρὸς ἐγχωρίους ἐπιγαμίαν ποιήσασθαι, ὡς τῆς τοιαύτης ἐπιμιξίας τὰς τῆς ἀσεβείας παρεχούσης προφάσεις· προστέθεικε δὲ καὶ τῇ παραινέσει ἀπειλάς· «ἐάν, γάρ φησι, τοῦτο ποιήση‐ τε, γινώσκετε ὅτι οὐ μὴ προσθῇ Κύριος ἐξολο‐ | |
| 10 | θρεῦσαι τὰ ἔθνη ταῦτα ἀπὸ προσώπου ὑμῶν· καὶ ἔσται ὑμῖν εἰς παγίδας καὶ εἰς σκάνδαλα ἐν ταῖς πλευραῖς ὑμῶν, καὶ σκῶλα ἐν τοῖς ὀφθαλμοῖς ὑμῶν, ἕως ἂν ἀπόλησθε ἐκ τῆς γῆς τῆς ἀγαθῆς ταύτης, ἣν ἔδωκεν ὑμῖν Κύριος ὁ Θεὸς ὑμῶν». ταῦτα | |
| 15 | δὲ σαφέστερον ἡμᾶς ἐδίδαξεν ἡ τῶν Κριτῶν ἱστορία. ἔγνωμεν δὲ καὶ τὴν αἰτίαν, δι’ ἣν κατὰ τὴν θείαν ἐπαγγελίαν οὐχ ἁπάσης τῆς γῆς τὴν δεσποτείαν παρέλαβον. ἀσπασάμενοι γὰρ τῶν δυσσεβῶν ἐθνῶν τὴν συγγένειαν, καὶ μιμησάμενοι τὴν ἀσέβειαν, τῆς θείας ἐγυμνώθησαν προ‐ μηθείας, καὶ δουλεύειν αὐτοῖς ἠναγκάζοντο. θαυμαστὸς δὲ αὐτοῦ καὶ φι‐ | |
| 20 | λόσοφος καὶ ὁ περὶ τοῦ θανάτου λόγος· «ἐγώ, γὰρ ἔφη, ἀποτρέ‐ χω τὴν ὁδὸν καθὰ καὶ πάντες οἱ ἐπὶ τῆς γῆς». δείκνυσι δὲ αὐτοῖς καὶ τὸ τῆς θείας προρρήσεως ἀψευδές· «καὶ γνώ‐ σεσθε ἐν τῇ καρδίᾳ ὑμῶν, καὶ ἐν τῇ ψυχῇ ὑμῶν, διότι οὐ διέπεσε λόγος εἷς ἀπὸ πάντων τῶν λό‐ | |
| 25 | γων τῶν καλῶν, ὧν εἶπε Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν πρὸς ἡμᾶς· πάντα ἃ εἴρηκεν ἡμῖν, δέδωκεν ἡμῖν· οὐ‐ | |
| δὲν διαπεφώνηκεν ἐξ αὐτῶν». τὸ ἀληθές, φησί, τῶν θείων | 285 | |
286 | ἐπαγγελιῶν ἐκ τῶν εὐεργεσιῶν μεμαθήκατε. πεπλήρωκε ἅπερ ὑπέσχετο. τοιγαροῦν ἐντεῦθεν μάθετε καὶ τὸ τῶν ἀπειλῶν ἀψευδές. τοῦτο γὰρ ἐπή‐ γαγεν· «καὶ ἔσται ὃν τρόπον ἦλθεν ἐφ’ ὑμᾶς πάντα τὰ ῥήματα τὰ καλὰ ὅσα ἐλάλησε πρὸς ὑμᾶς. οὕ‐ | |
| 5 | τως ἐπάξει Κύριος ἐφ’ ὑμᾶς πάντα τὰ ῥήματα τὰ πονηρά, ἕως ἂν ἐξολοθρεύσῃ ὑμᾶς ἀπὸ τῆς γῆς τῆς ἀγαθῆς ταύτης, ἧς ἔδωκεν ὑμῖν Κύριος, ἐν τῷ παραβῆναι ὑμᾶς τὴν διαθήκην Κυρίου τοῦ Θεοῦ ὑμῶν, ἣν ἐνετείλατο ἡμῖν». διδάσκων δὲ ὡς οὐκ | |
| 10 | ἀνθρώπινα ταῦτα τὰ ῥήματα ἐπήγαγεν· «ὅτι τάδε λέγει Κύ‐ ριος ὁ Θεὸς Ἰσραήλ». καὶ ἀναμιμνῄσκει Θάρρα τοῦ πατρὸς Ἀβραὰμ καὶ Ναχώρ· τέθεικε δὲ τὸν Ναχὼρ διὰ τὸ μητρῷον γένος· ἐξ ἐκείνου γὰρ ἡ Ῥεβέκκα καὶ ἡ Λεία καὶ ἡ Ῥαχήλ. εἶτα διδάσκει, ὡς ὁ Θάρρα θεοῖς ἑτέροις ἐλάτρευσε, καὶ ὡς τούτου χάριν ὁ δεσπότης Θεὸς χωρίσας | |
| 15 | τὸν Ἀβραὰμ εἰς τὴν γῆν ἐκείνην μετέστησεν. προστέθεικε δὲ καὶ τὴν εἰς Αἴγυπτον τοῦ Ἰακὼβ εἴσοδον, καὶ τὴν διὰ Μωϋσέως γεγενημένην ἔξοδον· καὶ τῆς θαλάττης τὸ θαῦμα, καὶ τὴν ἐν τῇ ἐρήμῳ διαγωγὴν καὶ τὴν τῶν ἀμορραίων πανωλεθρίαν· καὶ τὰς τοῦ Βαλὰκ ἐπινοίας καὶ τὰς παρὰ γνώ‐ μην τοῦ Βαλαὰμ εὐλογίας· καὶ τοῦ ποταμοῦ τὴν ξένην διάβασιν, καὶ | |
| 20 | τὴν τῶν ἐπαναστάντων πολεμίων ἀναίρεσιν καὶ τῶν παντοδαπῶν ἀγα‐ θῶν ἀπόλαυσιν. καὶ παραινεῖ, τῆς μὲν τῶν ἀλλοτρίων θεῶν ἀπαλλαγῆναι δουλείας, μόνῳ δὲ λατρεύειν τῷ πεποιηκότι καὶ σεσωκότι Θεῷ. προστέ‐ θεικε δὲ αὐτοῖς καὶ αἵρεσιν· «ἐκλέξασθε, γάρ φησιν, ὑμῖν αὐ‐ τοῖς σήμερον, τίνι λατρεύσητε, εἴτε τοῖς θεοῖς | |
| 25 | τῶν πατέρων ὑμῶν τοῖς ἐν τῷ πέραν τοῦ ποτα‐ μοῦ, εἴτε τοῖς θεοῖς τῶν ἀμορραίων, ἐν οἷς ὑμεῖς | |
| κατοικεῖτε ἐν τῇ γῇ αὐτῶν». οὕτω τοῖς ἄλλοις προστεθει‐ | 286 | |
287 | κὼς τὴν αἵρεσιν, αὐτὸς τὸ τῆς οἰκείας γνώμης ἐπέδειξεν εὐσεβές. ἔφη γάρ· »ἐγὼ δὲ καὶ ἡ οἰκία μου λατρεύσομεν Κυρίῳ, ὅτι ἅγιός ἐστιν». εἶτα τοῦ λαοῦ τῶν μὲν ψευδωνύμων ἀπαγορεύσαν‐ τος τὴν λατρείαν ὑποσχομένου δὲ μόνῳ δουλεύειν τῷ σεσωκότι Θεῷ, ὑπο‐ | |
| 5 | λαβὼν ὁ θειότατος Ἰησοῦς ἔφη πρὸς αὐτούς· «οὐ μὴ δυνήσησθε λατρεύειν Κυρίῳ, ὅτι Θεὸς ἅγιός ἐστι· καὶ ζη‐ λώσας ὑμᾶς οὐκ ἀνήσει ὑμῶν τὰ ἀνομήματα καὶ τὰ ἁμαρτήματα ὑμῶν, ἡνίκα ἂν ἐγκαταλίπητε Κύριον καὶ λατρεύσητε θεοῖς ἑτέροις· καὶ ἐπελ‐ | |
| 10 | θὼν κακώσει ὑμᾶς καὶ ἐξαναλώσει ὑμᾶς, ἀνθ’ ὧν εὖ ἐποίησεν ὑμῖν». μὴ προσδοκήσητε, φησίν, καὶ παρανο‐ μοῦντες τῶν αὐτῶν ἀγαθῶν ἀπολαύσεσθε. οἶδε γὰρ οὐ μόνον εὐεργετεῖν ἀλλὰ καὶ κολάζειν τοὺς παραβαίνοντας ὁ δεσπότης Θεός. ἐκείνων δὲ καὶ ταύτην δεξαμένων τὴν πρότασιν, καὶ ὑποσχομένων τῷ Κυρίῳ δουλεύειν, | |
| 15 | ἀναγκαίως ἐπήγαγε· «μάρτυρες ὑμεῖς καθ’ ὑμῶν, ὅτι ὑμεῖς ἐξελέξασθε Κύριον λατρεύειν αὐτῷ». ἐδίδαξε δὲ καὶ ταῦτα ἡ ἱστορία, ὡς παραινέσας αὐτοῖς τῆς τῶν ἀλλοτρίων θεῶν ἀπαλλαγῆναι λατρείας καὶ τὰ περὶ τῆς εὐσεβείας νομοθετήσας, οὐκ ἄγρα‐ φα ταῦτα κατέλιπεν, ἀλλ’ ἀνάγραπτον αὐτῶν τὴν μνήμην ἐφύλαξεν. | |
| 20t | XX | |
| 20 | Τί δήποτε τὸν λίθον στήσας εἴρηκεν· «ὁ λίθος οὗτος ἔσται ὑμῖν εἰς μαρτύριον, ὅτι οὗτος ἀκήκοε πάντα τὰ λεχθέντα παρὰ Κυρίου ἃ ἐλάλησε πρὸς ὑμᾶς σή‐ μερον»; Ἄψυχος μὲν ὁ λίθος· εἰς ἔλεγχον δὲ τῶν ἐμψύχων καὶ λογικῶν, διὰ τῶν | |
| 25 | ἀψύχων μαρτύρεται· ἐχρήσατο δὲ καὶ τῷ ἔθει τῷ παλαιῷ. καὶ γὰρ ὁ | 287 |
288 | Ἰακὼβ καὶ ὁ Λάβαν ποιησάμενοι τὰς συνθήκας, τὸν βουνὸν ἐκάλεσαν μάρτυρα τῶν συνθηκῶν. ὅσον μέντοι ὀνίνησιν ἄρχων εὐσεβὴς καὶ φιλό‐ θεος, ἡ ἱστορία διδάσκει· «ἐλάτρευσε, γάρ φησιν, Ἰσραὴλ τῷ Κυρίῳ πάσας τὰς ἡμέρας Ἰησοῦ καὶ πάσας | |
| 5 | τὰς ἡμέρας τῶν πρεσβυτέρων, ὅσοι ἐφείλκυσαν τὸν χρόνον καὶ ὅσοι εἶδον πάντα τὰ ἔργα Κυ‐ ρίου, ὅσα ἐποίησε μετὰ τοῦ Ἰσραήλ». μετὰ δὲ τὴν τούτων τελευτήν, ἀπέκλιναν εἰς ἀσέβειαν· τοῦτο γὰρ καὶ τῆς ἱστορίας τὸ τέλος ἐδίδαξεν. ἀλλ’ ἔδοσαν δίκας τῆς ἀσεβείας· τῆς γὰρ θείας γυμνωθέν‐ | |
| 10 | τες κηδεμονίας, ὑπεβλήθησαν τῷ τῆς δουλείας ζυγῷ, καὶ δεσπότην ἔσχον τὸν τῶν μωαβιτῶν βασιλέα. ἀλλ’ ὁ φιλάνθρωπος Κύριος τῆς πρὸς τοὺς πατέρας μεμνημένος ἐπαγγελίας ὀκτωκαιδεκαετεῖ χρόνῳ περιώρισε τὴν | |
| δουλείαν. | 288 | |
289(1t) | QUAESTIONES IN JUDICES | |
| 2t | I | |
| 1 | Διὰ τί Κριταὶ τὸ βιβλίον ὠνόμασται; Ὥσπερ τῶν Βασιλειῶν ἡ βίβλος πολλὰ μὲν ἔχει καὶ διάφορα διηγήματα, ὠνομάσθη δὲ Βασιλεῖαι ἐπειδὴ τὰ τῷ λαῷ συμβεβηκότα κατὰ τὸν τῶν βασιλέων καιρὸν ἱστορεῖ, οὕτω καὶ τὸ προκείμενον βιβλίον προσηγορεύθη | |
| 5 | Κριτῶν, ἐπειδὴ τὰ κατὰ τὸν τῆς δημαγωγίας καιρὸν γεγενημένα δι‐ δάσκει. τὴν μέντοι τῆσδε τῆς ἱστορίας ἀρχὴν ἀνακεφαλαίωσιν οἶμαι εἶναι τῶν ὑπὸ Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ κατορθωμένων. μέμνηται γὰρ καὶ τοῦ Ἀδω‐ νιβεζὲκ καὶ τοῦ κατ’ αὐτὸν πολέμου, καὶ ἥττης αὐτοῦ καὶ τῆς ἀναιρέσεως. μέμνηται δὲ καὶ τῆς Χεβρών, ὡς ἀπονεμηθείσης τῷ Χαλέβ, καὶ τῆς τῶν | |
| 10 | τριῶν γιγάντων ἀναιρέσεως, τοῦ Ἐσσὶ καὶ τοῦ Ἀχιμὰν καὶ τοῦ Θολόμ, οὓς τοῦ Ἐνὰκ ἀπογόνους ὠνόμασεν. εἰκὸς δὲ τότε μὲν προρρηθῆναι τὴν τούτων ἀναίρεσιν, ὕστερον δὲ λαβεῖν τὴν πρόρρησιν τέλος. | |
| 13t | II | |
| 13 | Εἰ κάτ’ ἐκεῖνον τὸν καιρὸν ἀνάστατος Ἰερουσαλὴμ ἐγεγόνει, πῶς ὕστε‐ ρον αὐτὴν βασιλεύων ὁ Δαβὶδ εἷλε πολιορκίᾳ; | |
| 15 | Πολλὰς ἔσχε μεταβολὰς ὁ λαός, ὡς ἡ τῶν Κριτῶν ἱστορία διδάσκει. ποτὲ | |
| μὲν γὰρ ἐνίκων, ποτὲ δὲ ἡττῶντο· καὶ πότε μὲν ἦρχον τῶν ἀλλοφύλων, | 289 | |
290 | ποτὲ δὲ ἐδούλευον. δῆλον τοίνυν, ὡς ἐμπρησθεῖσαν τὴν Ἰερουσαλὴμ πάλιν ἀνῳκοδόμησαν οἱ ἰεβουσαῖοι, τῆς τοῦ λαοῦ δυσκληρίας ἐπιλαβό‐ μενοι. καὶ ταύτην δὲ ὕστερον οἶμαι συγγραφῆναι τὴν βίβλον, τεκμηρίῳ χρώμενος τῷ τήνδε τὴν πόλιν Ἰερουσαλὴμ ὀνομάζειν τὴν ἱστορίαν· ὕστε‐ | |
| 5 | ρον γὰρ ταύτην ἔσχε τὴν προσηγορίαν Ἰεβοῦς ὠνομασμένη. | |
| 6t | III | |
| 6 | Τί ἐστι, «δός μοι λύτρωσιν ὕδατος, καὶ λύτρωσιν μετεώρων καὶ λύτρωσιν ταπεινῶν»; Οἱ περὶ τὸν Σύμμαχον «ἀρδείαν ὕδατος»· καὶ ἀντὶ τοῦ «ταπεινῶν», »πεδινῶν» ἡρμήνευσαν. ὑπεβλήθη δὲ παρὰ τοῦ Γοθονιὴλ τοῦ ἀνδρὸς | |
| 10 | αὐτῆς Ἀσχὰν αἰτῆσαι ἀγρόν· ᾔτησε τοίνυν ἀρδείαν ὕδατος· καὶ ἔλαβεν ὥσπερ ᾔτησεν οὐ μόνον πεδιάδα γῆν, ἀλλὰ καὶ ὄρειον. τὸ μὲν γὰρ »κατὰ τὴν καρδίαν αὐτῆς», τὸ καταθύμιον σημαίνει. μετέωρα δὲ τὰ ὄρεια κέκληκε, ταπεινὰ δὲ τὰ ὕπτια. | |
| 14t | IV | |
| 14 | Πῶς ἐνταῦθα τοῦ νομοθέτου τὸν κηδεστὴν Ἰωβὰβ ὠνόμασεν, Ἰοθὼρ καὶ | |
| 15 | Ῥαγουὴλ ἐν ἐκείναις ταῖς ἱστορίαις ὠνομασμένον; Καὶ ἤδη ἔφην, ὡς ὁ Ἰωβὰβ ἐκείνου ἦν υἱός· πενθερὸν δὲ αὐτὸν κέκληκεν, ὡς τῆς γαμετῆς ἀδελφόν. καὶ γὰρ νῦν πολλοὶ τοὺς τοιούτους πενθερίδας καλοῦσι. τοῦ Ἰωβὰβ τοίνυν οἱ παῖδες ἔγγονοι τοῦ Ἰοθώρ εἰσιν. | |
| 19t | V | |
| 19 | »Πόλιν φοινίκων» ποίαν καλεῖ; | |
| 20 | Τὴν Ἰεριχώ. νομίζω δὲ οὕτως αὐτὴν προσαγορεύεσθαι διὰ τὸν τῶν φοινίκων καρπόν. καὶ γὰρ ἐν τῇ πρὸ ταύτης βίβλῳ, εὐθὺς τοῦ λαοῦ δια‐ | |
| βάντος τὸν Ἰορδάνην, ὁ συγγραφεὺς ἔφη ὅτι· «ἔφαγον ἀπὸ τοῦ | 290 | |
291 | καρποῦ τῆς γῆς ἄζυμα, καὶ ὅτι ἐν αὐτῇ τῇ ἡμέρᾳ ἐξέλιπε τὸ μάννα, μετὰ τὸ βεβρωκέναι αὐτοὺς ἀπὸ τοῦ σίτου τῆς γῆς. καὶ οὐκ ἔτι ὑπῆρχε τοῖς υἱοῖς Ἰσραὴλ μάννα· ἐκαρπώσαντο γὰρ τὴν γῆν | |
| 5 | τῶν φοινίκων ἐν τῷ ἐνιαυτῷ ἐκείνῳ». καὶ ἡ δευτέρα δὲ τῶν Παραλειπομένων περὶ ὧν ᾐχμαλώτευσαν ἐκ τῆς Ἰούδα φυλῆς αἱ δέκα φυλαὶ διηγουμένη οὕτως ἔφη· «καὶ κατέστησαν αὐ‐ τοὺς εἰς Ἰεριχὼ τὴν πόλιν τῶν φοινίκων πρὸς τοὺς ἀδελφοὺς αὐτῶν». | |
| 10t | VI | |
| 10 | Πῶς νοητέον, «καὶ ἦν Κύριος μετὰ Ἰούδα, καὶ ἐκλη‐ ρονόμησε τὸ ὄρος, ὅτι οὐκ ἐδύνατο κληρονομῆ‐ σαι τοὺς κατοικοῦντας τὴν κοιλάδα, ὅτι Ῥηχὰβ διεστείλατο αὐτοῖς»; Τοῦ Ῥηχάβ, ὡς εὐσεβοῦς ἄγαν πολλαχοῦ ἡ θεία μνημονεύει γραφή· καὶ | |
| 15 | ὅτι μέχρι τῶν ἀπογόνων αὐτοῦ διέδραμεν ἡ εὐσέβεια· τοῦτο εἰσηγήσασ‐ θαι λέγει τῇ Ἰούδα φυλῇ, τὴν κοιλάδα καταλιπεῖν καὶ τὸ ὄρος οἰκῆσαι. ἦν δὲ καὶ αὐτὸς τῆς Ἰούδα φυλῆς, ὡς ἡ τῶν Παραλιπομένων διδάσκει βίβλος. οἶμαι δὲ αὐτὸν συμβεβουλευκέναι τὴν κοιλάδα φυγεῖν διὰ τὴν τῶν περιοίκων ἀσέβειαν· καὶ μέντοι καὶ διὰ τὸ τῆς θαλάττης γειτόνημα. οἱ | |
| 20 | γὰρ θαλάττῃ πελάζοντες, καὶ τοὺς πόρρωθεν καταπλέοντας δέχονται, καὶ αὐτοὶ ναυτιλίας ὀρέγονται. ἡ δὲ τῶν ἀλλογενῶν ἐπιμιξία, τὴν νομι‐ κὴν ἐλυμαίνετο πολιτείαν. | |
| 23t | VII | |
| 23 | Τί δήποτε μὴ πάσας εἷλον τὰς πόλεις, ἀλλὰ πλῆθος αὐτοῖς συνῴκει τῶν ἀλλοφύλων ἐθνῶν; | |
| 25 | Πρῶτον διὰ νωθείαν πάσης τῆς γῆς οὐκ ἐκράτησαν· ἔπειτα καὶ διὰ πλεο‐ | 291 |
292 | νεξίαν· «ἔθεντο, γάρ φησι, τὸν χαναναῖον εἰς φόρον καὶ ἐξαίρων οὐκ ἐξῆρεν αὐτόν». καὶ τοῦτο περὶ ἑκάστης ὁ συγγραφεὺς εἶπε φυλῆς. πρὸς δὲ τούτοις τὸν θεῖον παραβάντες νόμον, καὶ τοῖς τῶν ἀλλοφύλων δεδουλευκότες θεοῖς, τῆς θείας ἐγυμνώθησαν | |
| 5 | προμηθείας. οὗ δὴ χάριν ὁ πάνσοφος Κύριος οὐκ ἄρδην τὸ τῶν χαναναίων ἐθνῶν διέφθειρε γένος, ἀλλ’ εἴασε πολλοὺς γειτονεύειν αὐτοῖς· ἵνα πολε‐ μούμενοι καὶ δουλεύειν ἀναγκαζόμενοι, αἰσθάνωνται μὲν τῆς ἀπὸ τῆς πλάνης γεγενημένης βλάβης, προστεθῶσι δὲ τῷ σεσωκότι Θεῷ καὶ τῆς παρ’ αὐτοῦ ῥοπῆς ἀπολαύωσι. καὶ ὅτι ταῦτα οὐ λογισμοῖς ἀνθρωπίνοις | |
| 10 | κεχρημένος λέγω, ἀλλὰ παρ’ αὐτῆς διδαχθεὶς τῆς ἱστορίας, αὐτίκα δη‐ λώσω. «ἀνέβη, γάρ φησιν, ἄγγελος Κυρίου ἀπὸ Γαλ‐ γὰλ ἐπὶ τὸν κλαυθμῶνα καὶ ἐπὶ Βαιθὴλ καὶ ἐπὶ τὸν οἶκον Ἰσραὴλ ἀπὸ Γαλγάλων». Γάλγαλα δὲ ὁ τῶν ἀκροβυστιῶν ὠνομάσθη τόπος. δηλοῖ δὲ τοὔνομα κατὰ τὴν ἑβραίων | |
| 15 | φωνήν, τὴν ἐλευθερίαν. ἐκεῖθεν πέμπει τὸν ἄγγελον, ἀναμιμνῄσκων αὐτοὺς τῆς τε τοῦ ποταμοῦ διαβάσεως, καὶ τῆς γεγενημένης περιτομῆς. εἶτα λέγει καὶ τίνα τὰ ῥηθέντα ὑπὸ τοῦ ἀγγέλου· «Κύριος ἀνήγα‐ γεν ὑμᾶς ἐξ Αἰγύπτου καὶ εἰσήγαγεν ὑμᾶς εἰς τὴν γῆν, ἣν ὤμοσε τοῖς πατράσιν ὑμῶν δοῦναι ὑμῖν καὶ εἶπεν | |
| 20 | ὑμῖν, οὐ μὴ διασκεδάσω τὴν διαθήκην μου τὴν μεθ’ ὑμῶν εἰς τὸν αἰῶνα. καὶ ὑμεῖς οὐ διαθήσεσθε διαθήκην τοῖς ἐγκαθημένοις ἐν τῇ γῇ ταύτῃ, οὐδὲ τοῖς θεοῖς αὐ‐ τῶν οὐ μὴ προσκυνήσετε, ἀλλὰ τὰ γλυπτὰ αὐτῶν συντρίψετε, καὶ τὰ θυσιαστήρια αὐτῶν κατασκάψετε· | |
| 25 | καὶ οὐκ εἰσακούσατε τῆς φωνῆς αὐτοῦ, ὅτε ταῦτα ἐποιήσατε». καὶ «ἐγώ, φησίν, οὐ προσθήσω τοῦ μετοι‐ κίσαι τὸν λαὸν, ὃν εἶπον τοῦ ἐξῶσαι αὐτὸν ἀπὸ προ‐ | |
| σώπου ὑμῶν· καὶ ἔσονται ὑμῖν εἰς συνοχὰς καὶ οἱ θεοὶ | 292 | |
293 | αὐτῶν ἔσονται ὑμῖν εἰς σκάνδαλον». παρέβητέ μου φησί, τὸν νόμον, οὐκ ἐφυλάξατε τὰς ἐντολάς μου· εἰρήνην ἐσπείσασθε πρὸς τοὺς τῆς ἀσεβείας διδασκάλους, καὶ τοῖς τούτων θεοῖς ἐδουλεύσατε. ἀπολαύετε τοι‐ γαροῦν ὧν ἐποθήσατε καὶ ἀμήσατε τῶν σπερμάτων ὑμῶν τὰ δράγματα. | |
| 5 | οἵ τε γὰρ διαφυγόντες τὸν ἐκ πολέμου θάνατον, πολεμοῦντες ὑμῖν διατε‐ λέσουσι· καὶ οἱ τούτων θεοὶ τὰς ὑμετέρας ἐξανδραποδιοῦσι ψυχάς. τούτων ὑπὸ τοῦ ἀγγέλου ῥηθέντων, ἐθρήνησεν ὁ λαός· ὅθεν καὶ ὁ τόπος ὠνομάσθη «Κλαυθμών». ἐντεῦθεν ὑπέλαβον τὰ πλείονα τῶν εἰρημένων ἀνακεφαλαίωσιν εἶναι τῶν ἐπὶ τοῦ Ἰησοῦ πεπραγμένων. ἔφη γὰρ ὁ συγ‐ | |
| 10 | γραφεύς· «καὶ ἐξαπέστειλεν Ἰησοῦς τὸν λαὸν καὶ ἀπῆλθον οἱ υἱοὶ Ἰσραὴλ ἕκαστος εἰς τὸν τόπον αὐτοῦ, καὶ ἕκαστος εἰς τὴν κληρονομίαν αὐτοῦ κατακληρονομῆσαι τὴν γῆν· καὶ ἐδούλευσεν ὁ λαὸς τῷ Κυρίῳ πάσας τὰς ἡμέρας Ἰησοῦ καὶ πά‐ | |
| 15 | σας τὰς ἡμέρας τῶν πρεσβυτέρων, ὅσοι ἐμακρο‐ ημέρευσαν μετὰ Ἰησοῦν, ὅσοι ἔγνωσαν πᾶν τὸ ἔργον Κυρίου τὸ μέγα, ὃ ἐποίησε τῷ Ἰσραήλ». λέγει δὲ καὶ ὅσων ἐτῶν ἐτελεύτησε, καὶ ἔνθα ἐτάφη· καὶ προστέθεικεν, ὅτι ἀνέστη γενεὰ ἑτέρα μετ’ αὐτοὺς καὶ οὐκ ἔγνωσαν Κύριον καὶ τὸ ἔργον | |
| 20 | ὃ ἐποίησε τῷ Ἰσραήλ. καὶ ὅτι τοῖς χαναναίοις καὶ τοῖς φερεζαίοις καὶ τοῖς ἄλλοις συνοικοῦντες ἀλλοφύλοις, τάς τε πρὸς αὐτοὺς ἐπιγαμίας ἐποιή‐ σαντο καὶ διὰ τῆς ἐπιγαμίας τῆς ἀσεβείας μετέλαχον. ἐλάτρευσαν γὰρ τοῖς Βααλεὶμ καὶ τοῖς Ἀσταρώθ. διδασκόμεθα δὲ διὰ τούτων, ὅσον τοὺς ὑπηκόους ὀνίνησιν ἡ τῶν ἀρχόντων εὐσέβεια, καὶ ὅσον ἡ ἀναρχία λυμαί‐ | |
| 25 | νεται, καὶ αὖ πάλιν ἡ τῶν πονηρῶν ἡγεμονία. τοῦτο γὰρ καὶ ἥδε ἡ ἱστορία | |
| διδάσκει. «ἤγειρε γὰρ αὐτοῖς φησί, Κύριος κριτὰς | 293 | |
294 | καὶ ἔσωσεν αὐτοὺς ἐκ χειρὸς τῶν προνομευσάν‐ των αὐτούς». καὶ ὅτε «ἤγειρεν αὐτοῖς τοὺς κριτὰς καὶ ἦν Κύριος μετὰ τοῦ κριτοῦ καὶ ἔσωζεν αὐτοὺς ἐκ χειρὸς τῶν ἐχθρῶν αὐτῶν πάσας τὰς ἡμέρας | |
| 5 | τοῦ κριτοῦ». καὶ μετ’ ὀλίγα· «καὶ ἐγένετο ὡς ἀπέθνῃσ‐ κεν ὁ κριτὴς καὶ ἀπέστρεφον καὶ διέφθειρον πά‐ λιν ὑπὲρ τοὺς πατέρας αὐτῶν τοῦ πορευθῆναι ὀπίσω θεῶν ἑτέρων, τοῦ λατρεύειν αὐτοῖς καὶ προσκυνεῖν αὐτοῖς». οἶμαι δὲ καὶ ἑτέραν αἰτίαν εἶναι, δι’ | |
| 10 | ἣν οὐ πᾶσαν τὴν ἐπηγγελμένην ἐκομίσαντο γῆν· ἔστι δὲ αὕτη. στενω‐ τάτης ἐδεῖτο γῆς τῆς νομικῆς πολιτείας ἡ φυλακή· τρὶς γὰρ τοῦ ἔτους ἑορτάζειν ὁ νόμος ἐκέλευσεν εἰς ἓν ἅπαντας χωρίον συντρέχοντας, ἐν ᾧ τὸν θεῖον νεὼν ἐδομήσαντο. ἐκεῖ καὶ τὰς ἀπαρχὰς καὶ τὰς δεκάτας καὶ τὰ τῶν θρεμμάτων πρωτότοκα καὶ μέντοι καὶ τὰς ἄλλας θυσίας κομίζειν | |
| 15 | ἐκέλευσεν. εἰκότως τοίνυν αὐτοὺς σμικρῷ περιώρισε τόπῳ, ὥστε ῥᾳδίως καὶ τοὺς νωθεῖς εἰς τὸν ἀφιερωμένον νεὼν συναγείρεσθαι. | |
| 17t | VIII | |
| 17 | Πῶς νοητέον τόδε τὸ χωρίον, «ταῦτα τὰ ἔθνη ἀφῆκεν Ἰη‐ σοῦς, ὥστε πειρᾶσαι ἐν αὐτοῖς τὸν Ἰσραήλ, πάν‐ τας τοὺς μὴ ἐγνωκότας τοὺς πολέμους Χαναάν· | |
| 20 | πλὴν διὰ τὰς γενεὰς τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ τοῦ διδά‐ ξαι αὐτοὺς πόλεμον· πλὴν οἱ ἔμπροσθεν αὐτῶν οὐκ ἔγνωσαν αὐτά»; Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ στρατηγοῦντος οὐ κατὰ πολεμικὴν τέχνην ὁ λαὸς ἐνίκα παραταττόμενος, ἀλλὰ τῆς ἄνωθεν ἀπολαύων ἐπικουρίας· «ἀποσ‐ | |
| 25 | τελῶ, γὰρ ἔφη, τὰς σφηκίας ἔμπροσθεν ὑμῶν· καὶ ἐξολοθρεύσει τὸν χαναναῖον καὶ τὸν χετταῖον», | |
| καὶ τὰ ἑξῆς. καὶ μέντοι καὶ σκηπτοὺς ἄνωθεν ἀφιεὶς καὶ χάλαζαν λίθων ἔχου‐ | 294 | |
295 | σαν μέτρον, τοὺς πολεμίους ἀνήλισκε. λέγει τοίνυν, ὅτι τούτου χάριν οὐ πάντας ἄρδην διώλεσε τοὺς τὴν γῆν ἐκείνην οἰκοῦντας Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ στρατηγοῦντος, ἵνα καὶ οἱ μετ’ ἐκεῖνον τῇ πείρᾳ τὴν τοῦ Θεοῦ δι‐ δαχθῶσι κηδεμονίαν, καὶ διὰ τὴν πολεμικὴν ἀνάγκην τὸν δεσπότην κα‐ | |
| 5 | λῶσιν εἰς συμμαχίαν· τὸ μέντοι «πειρᾶσαι» ὁ Σύμμαχος «ἀσκῆ‐ σαί» φησιν αὐτοὺς ἠβουλήθη, καὶ διδάξαι τοῦ πολέμου τὴν τέχνην. καὶ τὸ «πειρᾶσαι» δὲ κατὰ τοὺς ἑβδομήκοντα κείμενον, οὐ τὴν ἄγ‐ νοιαν τοῦ Θεοῦ δηλοῖ. οὐδὲ γὰρ τὸν Ἀβραὰμ τούτου χάριν ἐπείραζεν, ἵνα μάθῃ τοῦ Ἀβραὰμ τὴν γνῶσιν. κἀκεῖ γὰρ ἐδίδαξεν, ὅτι ᾔδει ὁ Θεός, | |
| 10 | ὅτι συντάξει Ἀβραὰμ τοῖς υἱοῖς αὐτοῦ, καὶ τῷ οἴκῳ αὐτοῦ μετ’ αὐτόν, φυλάσσειν πάντα τὰ κρίματα Κυρίου τοῦ Θεοῦ. οὐχ ἵνα τοίνυν αὐτὸς μάθῃ πειράζει ἀλλ’ ἵνα τοὺς ἀγνοοῦντας διδάξῃ. ὥσπερ τοίνυν εἰς γυμ‐ νασίαν τοῦ λογικοῦ τῷ Ἀδὰμ ἐδεδώκει τὴν ἐντολήν, οὕτω κἀνταῦθα ἔνια τῶν ἐθνῶν καταλέλοιπεν· ὥστε τῶν μὲν δεῖξαι τὸ εὐσεβές, τῶν δὲ | |
| 15 | διελέγξαι τὸ δυσσεβές. τοῦτο γὰρ λέγει· «ὥστε πειρᾶσαι ἐν αὐτοῖς τὸν Ἰσραὴλ τοῦ γνῶναι εἰ ἀκούσονται τὰς ἐντολὰς Κυρίου, ἃς ἐνετείλατο τοῖς πατρά‐ σιν αὐτῶν ἐν χειρὶ Μωϋσῆ». καὶ αὐτὰ δὲ διδάσκει τὰ πράγ‐ ματα, ὡς αὐτοὶ αἴτιοι γεγένηνται τοῦ μὴ παντάπασιν ἀπαλλαγῆναι τῶν | |
| 20 | δυσσεβῶν ἐκείνων ἐθνῶν. ἐννέα γὰρ καὶ εἴκοσι βασιλέας, δίχα τῶν τῆς Ἰεριχὼ καὶ τῆς Γαῒ στρατηγῶν, ὁ Ἰησοῦς σὺν ταῖς στρατίαις αὐτῶν κατηκόντισε, μὴ πόλιν ἔχων, μὴ ὁρμητήριον, μὴ στρατιώτας ἐμπειρίαν ἠσκημένους πολεμικήν. οἱ δέ γε μετ’ ἐκεῖνον καὶ πόλεις ὀχυρὰς ἐσχηκότες, καὶ πλοῦτον ὅτι μάλιστα πλεῖστον ἐκ τῶν λαφύρων κτησάμενοι καὶ πα‐ | |
| 25 | νοπλίας ἔχοντες καὶ τείχη καὶ περιβόλους περιγενέσθαι τῶν ὑπολειφθέντων | |
| οὐκ ἴσχυσαν διὰ τὴν οἰκείαν ἀσέβειαν. | 295 | |
296(1t) | IX | |
| 1 | Πῶς ὁ Γοθονιὴλ καὶ τοῦ Χαλὲβ ἀδελφὸς καὶ Κενὲζ υἱός; ὁ γὰρ Χαλὲβ Ἰε‐ φονῆ υἱός. Εἰκὸς καὶ διώνυμον εἶναι τὸν Ἰεφονῆ καὶ καλεῖσθαι καὶ Κενέζ. εἰκὸς καὶ ἐκ διαφόρων αὐτοὺς εἶναι πατέρων, μιᾶς δὲ μητρός· καὶ τὸν μὲν Χαλὲβ | |
| 5 | τὸν Ἰεφονῆ ἐσχηκέναι πατέρα· μετὰ δὲ τὴν τούτου τελευτὴν γήμασθαι τὴν αὐτοῦ μητέρα τῷ Κενὲζ καὶ τεκεῖν τὸν Γοθονιήλ. ὅτι μέντοι τὴν Ἰεριχὼ πόλιν φοινίκων ὠνόμασε, τὰ κατὰ τὸν Ἐγλὼμ διδάσκει. «ἐπορεύθη, γάρ φησιν, Ἐγλώμ, καὶ ἐπάταξε τοὺς υἱοὺς Ἰσ‐ ραὴλ καὶ ἐκληρονόμησε τὴν πόλιν τῶν φοινί‐ | |
| 10 | κων». καὶ μετ’ ὀλίγα· «καὶ Ἐγλὼμ ἀνέστρεψεν ἀπὸ τῶν εἰδώλων τῶν ἐν Γαλγάλοις. καὶ εἶπεν Ἀὼδ τῷ Ἐγλώμ· λόγος μοι κρύφιος πρὸς σέ, βασι‐ λεῦ». ἡ δὲ Γάλγαλα τῇ Ἰεριχὼ πελάζει. φλόγα δὲ τὸ σιδήριον τῆς μαχαίρας ὠνόμασε, παραξιφίδα δὲ τὴν λαβήν. τοῦτο γὰρ λέγει· «καὶ | |
| 15 | ἔλαβε τὴν μάχαιραν αὐτοῦ ἀπὸ τοῦ μηροῦ αὐτοῦ τοῦ δεξιοῦ καὶ ἐνέπηξεν αὐτὴν εἰς τὴν κοιλίαν Ἐγλὼμ καὶ ἐπεισήνεγκεν καὶ τὴν λαβὴν ὀπίσω τῆς φλογὸς καὶ ἀπέκλεισε τὸ στέαρ τὴν παρα‐ ξιφίδα». | |
| 20t | X | |
| 20 | Τὰ κατὰ τὸν Ἰαβὶν τὸν βασιλέα Ἀσὼρ ἱστορεῖ καὶ ἡ ἱστορία τοῦ Ἰησοῦ· εἰ τοίνυν ἐπ’ ἐκείνου ἀνῃρέθη, πῶς μετὰ πολὺν χρόνον ἐπανέστη τῷ Ἰσ‐ ραήλ; Ἄλλος ἦν ἐκεῖνος καὶ ἄλλος οὗτος· ὁμώνυμοι δὲ ἦσαν, τὴν αὐτὴν ἐσχηκότες | |
| βασιλείαν. εἰκὸς δὲ τοῦτον καὶ υἱὸν ἐκείνου γενέσθαι. ἔστι γὰρ πολλοὺς | 296 | |
297 | εὑρεῖν τὰς τῶν πατέρων ἐσχηκότας προσηγορίας· αὐτίκα γοῦν Κωνσταν‐ τίνου τοῦ βασιλέως ὁ πρῶτος υἱὸς Κωνσταντῖνος ὠνόμασται. | |
| 3t | XI | |
| 3 | Ἀλλ’ ἡ τοῦ Ἰησοῦ ἱστορία οὐ μόνον τὸν Ἰαβὶν εἶπεν ἀνῃρῆσθαι ἀλλὰ καὶ τὴν Ἀσὼρ ἐμπρησθῆναι. | |
| 5 | Οὐδὲν ἀπεικὸς καὶ τότε κατασκαφῆναι καὶ αὖθις οἰκοδομηθῆναι. πλὴν ἐνταῦθα μέμνηται μὲν τῆς Ἀσώρ, οὐ μὴν ἐν αὐτῇ κατοικεῖν αὐτὸν ἔφησεν, ἀλλὰ τὴν Ἀσηρώθ. ἐπισημαντέον δὲ καὶ τοῦτο, ὅτι κιναίους τοὺς ἀπογό‐ νους τοῦ Ἰοθὼρ καλεῖ. | |
| 9t | XII | |
| 9 | Τί δήποτε γυνὴ προφητεύει; | |
| 10 | Ἐπειδὴ ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν μία ἡ φύσις. ἐκ γὰρ τοῦ Ἀδὰμ ἡ γύνη διε‐ πλάσθη καὶ λόγου μετείληχεν ὡς ἐκεῖνος. διὸ καὶ ὁ ἀπόστολός φησιν, »ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ». οὕτω καὶ Μωϋσῆς προφήτης καὶ Μαριὰμ προφῆτις. οἶμαι δὲ τὴν Δεββώραν εἰς ἔλεγχον τῶν τότε ἀνδρῶν τῆς προφητείας ἀξιωθῆναι. οὐδενὸς γὰρ | |
| 15 | ἐξ ἐκείνων εὑρεθέντος ἀξίου τῆς χάριτος, αὕτη τῆς τοῦ παναγίου πνεύ‐ ματος τετύχηκε δωρεᾶς· καὶ οὕτω δήλη ἦν, ὅτι τῆς ἄνωθεν ἠξίωτο χάρι‐ τος, ὡς τὸν Βαρὰκ μὴ τολμῆσαι δίχα ταύτης εἰς τὴν παράταξιν ἐξελθεῖν· τοῦτο δὲ καὶ ἐν τῇ ᾠδῇ αὐτῆς ἔφη· «ἐξέλιπον οἱ κρατοῦντες ἐν τῷ Ἰσραήλ, ἕως οὗ ἐξανέστη Δεββώρα μήτηρ | |
| 20 | ἐν Ἰσραήλ». λέγει δὲ καὶ τὴν τῶν ὁμοφύλων ἀσέβειαν· «ᾑρέ‐ | |
| τισαν θεοὺς κενοὺς ὡς ἄρτον κρίθινον». τὴν πολλὴν | 297 | |
298 | αὐτῶν ἀφροσύνην διὰ τῆς εἰκόνος ἤλεγξεν. ὥσπερ γὰρ ἀνόητος ὁ τῶν πυρίνων ἄρτων προτιμῶν τοὺς κριθίνους, οὕτως ἄγαν ἐμβρόντητος, ὁ τοὺς ψευδωνύμους θεοὺς τοῦ ἀληθινοῦ προτιθείς. δηλοῖ δὲ αὐτῆς καὶ τὸ πιστὸν τῆς γνώμης· «ἐὰν γὰρ ἴδω, φησί, σειρομαστῶν | |
| 5 | τεσσαράκοντα χιλιάδας, ἡ καρδία μου ἐπὶ τὰ διατεταγμένα τῷ Ἰσραήλ». ταῦτα δὲ ὁ θεῖος διηγόρευσε νόμος. «ἐὰν γὰρ ἴδῃς, φησίν, πλῆθος πολεμίων καὶ ἅρματα καὶ ἵππον μὴ φοβηθῇς, ὅτι Κύριος ὁ Θεός σου πολεμήσει ὑπὲρ σοῦ». κελεύει δὲ οὐ μόνον τοῖς πένησιν | |
| 10 | ἀλλὰ καὶ τοῖς ἐπὶ πλούτῳ μέγα φρονοῦσιν, ὑμνεῖν τὸν Θεόν. «οἱ δυ‐ νάσται, γάρ φησι, τοῦ λαοῦ εὐλογεῖτε τὸν Κύριον, ἐπιβεβηκότες ἐπὶ ὑποζυγίων φθέγξασθε φωνὴν ἀνακρουομένων ἀνὰ μέσον εὐφραινομένων. ἐκεῖ δώσουσι δικαιοσύνην τῷ Θεῷ». «μοσφαθὲ» δὲ «ἀγρ‐ | |
| 15 | οὶ» ἑρμηνεύονται, «ἀμαδαρὼθ» δὲ «ἀβλεψία»· τὸ δὲ καὶ »ἀρᾶσθαι ἐν τῷ κραταιῷ». διδασκόμεθα δὲ διὰ τῆς ἱστορίας, ὡς πατρικῇ φιλοστοργίᾳ κεχρημένος ὁ δεσπότης Θεὸς καὶ παρανομοῦντα τὸν λαὸν παρεδίδου τοῖς ἀλλοφύλοις· οἷόν τινι ῥάβδῳ κεχρημένος καὶ μάστιγι καὶ πάλιν μεταμελόμενος ἐλέει, καὶ παντοδαπῆς ἠξίου κηδεμονίας | |
| 20 | αὐτίκα γοῦν μετὰ τὴν διὰ τῆς Δεββώρας εὐεργεσίαν, εἰς ἀσέβειαν ἐξοκεί‐ λαντα μαδιηναίοις παρέδωκεν. εἶτα μετὰ τὴν παιδείαν, τῆς ἐπικουρίας ἠξίωσε. διά τινος δὲ τοῦ προφήτου πρῶτον ἐξήλεγξεν αὐτῶν τὴν ἀσέβειαν. | |
| ἀνέμνησε δὲ καὶ τῶν εὐεργεσιῶν ὧν ἀπήλαυσαν· εἶτα διά τινος ἀγγέλου | 298 | |
299 | τὸν Γεδεὼν παραθαρρύνας παρατάξασθαι τοῖς πολεμίοις ἐκέλευσεν. | |
| 2t | XIII | |
| 2 | Τί ἐστι· «πορεύου ἐν τῇ ἰσχύϊ σου ταύτῃ καὶ σώσεις τὸν Ἰσραὴλ ἐκ χειρὸς Μαδιάμ»; Προτραπεὶς ὑπὸ τοῦ ἀγγέλου στρατηγῆσαι, καὶ τοῦ πολέμου καταθαρ‐ | |
| 5 | ρῆσαι, ἔφη πρὸς αὐτόν· «καὶ εἰ ἔστι Κύριος ἐν ἡμῖν, ἵνα τί εὗρεν ἡμᾶς πάντα τὰ κακὰ ταῦτα; καὶ ποῦ ἐστι τὰ θαυμάσια αὐτοῦ, ὅσα διηγήσαντο ἡμῖν οἱ πατέρες ἡμῶν, λέγοντες ὅτι ἐξ Αἰγύπτου ἀνήγα‐ γεν ἡμᾶς Κύριος. καὶ νῦν ἀπώσατο ἡμᾶς Κύριος | |
| 10 | καὶ παρέδωκεν ἡμᾶς εἰς χεῖρας Μαδιάμ». ἐπειδὴ τοίνυν ἔσχε τὴν μνήμην τῆς τοῦ Θεοῦ θαυματουργίας καὶ βεβαίαν ἐκέκτητο τὴν περὶ Θεοῦ δόξαν, ὅτι ῥᾴδιον αὐτῷ βουληθέντι τῶν κατεχούσων αὐ‐ τοὺς συμφορῶν ἀπαλλάξαι, ἔφη ὁ ἄγγελος· «πορεύου ἐν τῇ ἰσ‐ χύϊ σου ταύτῃ, καὶ σώσεις τὸν Ἰσραὴλ ἐκ χει‐ | |
| 15 | ρὸς Μαδιάμ»· ἀντὶ τοῦ, μετὰ ταύτης παράταξαι τῆς πίστεως, καὶ νικήσεις. μηδεὶς δὲ τοῖς ἑξῆς ἐπιμεμφέσθω. οὐ γὰρ ὡς τῷ Θεῷ ἀπιστῶν ἔφη· «ἡ χιλιάς μου ταπεινοτέρα ἐν Μανασσῇ· καὶ ἐγὼ σμικρὸς ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ πατρός μου»· ἀλλὰ μετρίῳ κεχρημένος φρονήματι. ὅθεν ὑπολαβὼν ὁ ἄγγελος ἔφη· «ὅτι ἔσ‐ | |
| 20 | ται Κύριος μετὰ σοῦ, καὶ ἀποκτενεῖς τὴν Μαδιὰμ ὡσεὶ ἄνδρα ἕνα». εὐθὺς γοῦν πιστεύσας θυσίαν προσήνεγκεν. ὁ δὲ ἄγγελος οὐχ ἥρπασε τὴν θεῖαν τιμήν· ἀλλ’ ἱερέως χρείαν ἐπλήρωσε, καὶ ῥάβδῳ πατάξας τὴν πέτραν, ὡλοκαύτωσε τὴν θυσίαν παραδόξῳ πυρί. | |
| 25t | XIV | |
| 25 | Τί δήποτε τὸν τῷ Βαὰλ τρεφόμενον μόσχον τῷ Θεῷ προσενεχθῆναι προσ‐ | |
| έταξε; | 299 | |
300 | Μετατιθεὶς αὐτοὺς ἐκ τῆς πλάνης πρὸς τὴν ἀλήθειαν. διά τοι τοῦτο καὶ τὸν ἐκείνου βωμὸν κατασκαφῆναι παρηγγύησε, καὶ τὸ ἄλσος ἐκκοπῆναι. ἔδει γὰρ τὸν τῆς τοιαύτης χάριτος ἀξιωθέντα, μὴ μόνον εὐσεβεῖν, ἀλλὰ καὶ ἄλλων γενέσθαι διδάσκαλον. | |
| 5t | XV | |
| 5 | Τίνος σύμβολον ὁ πόκος ὁ τὴν δρόσον δεξάμενος; Πρῶτον ᾔτησεν ὁ Γεδεὼν ἐν τῷ πόκῳ γενέσθαι τὴν δρόσον, πᾶσαν δὲ τὴν γῆν διαμεῖναι ξηράν· μετὰ δὲ ταῦτα, τὴν μὲν γῆν ὑγρανθῆναι, μόνον δὲ τὸν πόκον ἄμοιρον διαμεῖναι τῆς δρόσου. δηλοῖ δὲ ὁ λόγος, ὡς πάλαι μὲν ὁ Ἰσραὴλ τῆς θείας ἀπήλαυσε χάριτος, ὡς ὁ πόκος τῆς δρόσου· ὕστε‐ | |
| 10 | ρον δὲ πᾶσα τῶν ἀνθρώπων ἡ φύσις τῶν πνευματικῶν τετύχηκε δωρεῶν. ἔρημος δὲ τούτων ὁ Ἰσραὴλ γέγονε, καθάπερ ὁ πόκος ἐστερήθη τῆς δρόσου. | |
| 12t | XVI | |
| 12 | Τί δήποτε τοὺς κυνὶ παραπλησίως πεπωκότας μόνους ἐκέλευσε παρα‐ τάξασθαι; Δεδήλωκε τὴν αἰτίαν αὐτὸς ὁ δεσπότης Θεός. «πολύς, γάρ φησιν, | |
| 15 | ὁ ὄχλος ὁ μετὰ σοῦ, ὥστε παραδοῦναί με τὴν Μαδιὰμ ἐν χειρὶ αὐτῶν, μήποτε καυχήσηται Ἰσ‐ ραὴλ ἐπ’ ἐμὲ λέγων· ἡ χείρ μου ἔσωσέ με». τῶν πλείστων τοίνυν ἀπολυθέντων, τοὺς ὑπολειφθέντας τῷ ποταμῷ προσαχ‐ θῆναι προσέταξεν, εἶτα τῶν πλειόνων εἰς γόνυ κλιθέντων καὶ πεπωκότων | |
| 20 | συντόμως· τῶν δὲ τριακοσίων τοῦτο μὲν δι’ ὄκνον οὐ πεποιηκότων, τῇ δὲ χειρὶ τὸ νᾶμα προσενεγκόντων τῷ στόματι, τούτους μόνους ἐκέλευσεν, | |
| ὡς ἀργοὺς καὶ νωθεῖς, κατὰ τῶν ἀντιπάλων ὁρμῆσαι· ἵνα γένηται δήλη | 300 | |
301 | πᾶσιν ἡ θεία ῥοπή. οὕτω καὶ διὰ δώδεκα ἁλιέων καὶ τελωνῶν καὶ σκυτο‐ τόμου ἑνός, τὴν τῶν δαιμόνων κατέλυσε φάλαγγα, καὶ τῶν ἀνθρώπων τὴν φύσιν διέσωσε. τούτου χάριν ὁ προφήτης Ἠσαΐας τούτοις ἐκεῖνα παρέβαλλεν καὶ ἔφη· «τὴν γὰρ ῥάβδον τῶν ἀπειθούντων | |
| 5 | διεσκέδασε Κύριος, ὡς τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἐπὶ Μαδιάμ». ὥσπερ γὰρ ἐνταῦθα γυμνοῖς ἐχρήσατο στρατιώταις, τῇ μὲν λαιᾷ φέρουσι κεκρυμμένας ἐν ἀμφορεῦσι λαμπάδας, τῇ δεξιᾷ δὲ τὰς σάλπιγγας· οὕτω τοὺς ἱεροὺς ἀποστόλους γυμνοὺς εἰς τὴν οἰκουμένην ἀπέστειλε, φέροντας τὴν λαμπάδα τῶν θαυμάτων καὶ τὴν σάλπιγγα τῶν κηρυγμάτων. | |
| 10t | XVII | |
| 10 | Τί ἐστιν, «ἐποίησεν αὐτὰ Γεδεὼν εἰς ἐφοὺδ καὶ ἔσ‐ τησεν αὐτὸ ἐν τῇ πόλει αὐτοῦ ἐν Ἐφραθά»; Παράνομον μὲν τὸ γεγονός. τῷ γὰρ ἐφοὺδ μόνοις ἐξῆν κεχρῆσθαι τοῖς ἱερεῦσι· δι’ ἐκείνου γὰρ τὸ πρακτέον ἀπεκαλύπτετο. ὁ μέντοι τοῦ Γεδεὼν σκοπὸς οὐκ εἰς ἀσέβειαν ἀπέκλινεν, ἀλλ’ ὡς ἄρχων καὶ στρατηγὸς ἐβού‐ | |
| 15 | λετο διὰ τοῦ ἐφοὺδ τὸ πρακτέον μανθάνειν· τῷ δὲ λαῷ πρόξενον παρανο‐ μίας ἐγένετο. «ἐξεπόρνευσε, γάρ φησι, πᾶς Ἰσραὴλ ὀπί‐ σω αὐτοῦ ἐκεῖ· καὶ ἐγένετο τῷ Γεδεὼν καὶ τῷ οἴκῳ αὐτοῦ εἰς σκάνδαλον». τὸ δὲ ἐφούδ, «ἐπωμίδα» ἐν τῇ Ἐξόδῳ ἡρμήνευσα, ᾗ τὸ λόγιον συνήπτετο· δι’ ἐκείνου δὲ ἡ ἐν πολέ‐ | |
| 20 | μοις ἐδηλοῦτο νίκη. ἡ δὲ τῶν Βασιλειῶν ἱστορία σαφέστερον τοῦτο δι‐ δάσκει. τῶν γὰρ ἀλλοφύλων συνηθροισμένων, ἐκέλευσεν ὁ Σαοὺλ ἆραι τὸ ἐφοὺδ τὸν ἱερέα· εἶτα τεταραγμένους τοὺς πολεμίους ἰδών, καὶ τὴν νίκην δεδηλωμένην, «συνάγαγε, φησί, τὸ ἐφούδ». δῆλον τοίνυν ὡς ὕφασμα ἦν τοῖς ἱερεῦσι περιτιθέμενον, καὶ προμηνύον τὸ πρακ‐ | |
| 25 | τέον, καὶ ὁ Ἀκύλας δὲ «ἐπένδυμα» αὐτὸ κέκληκεν. τὰ δὲ κατὰ τὸν Ἀβι‐ | |
| μέλεχ καὶ τοὺς σικημίταις διδάσκει ἡμᾶς, ὡς ἡ πονηρὰ συμφωνία τοῖς | 301 | |
302 | χρωμένοις ἐπάγει πανωλεθρίαν εἰς διχόνοιαν τελευτῶσα. κοινῇ γὰρ τοῦ Γεδεὼν ἀνελόντες τοὺς παῖδας ὑπ’ ἀλλήλων διώλοντο. | |
| 3t | XVIII | |
| 3 | Τί ἐστιν· «ἔσπειρεν αὐτὴν ἅλας»; Τὴν ἀκαρπίαν τοῦτο δηλοῖ· οὐδὲν γὰρ ἐξ ἁλῶν φύεται. ἐπισημήνασθαι | |
| 5 | δὲ δεῖ, ὅτι μικρᾶς ἀνακωχῆς ἀπολαύοντες εὐθὺς τοῖς εἰδώλοις ἐλάτρευον· »προσέθεντο, γάρ φησιν, οἱ υἱοὶ Ἰσραὴλ ποιῆσαι τὸ πονηρὸν ἔναντι Κυρίου, καὶ ἐλάτρευσαν τοῖς Βααλεὶμ καὶ τοῖς Ἀσταρὼθ καὶ τοῖς θεοῖς Σιδῶ‐ νος καὶ τοῖς θεοῖς Μωὰβ καὶ τοῖς θεοῖς Ἀμμὼν | |
| 10 | καὶ τοῖς θεοῖς τῶν ἀλλοφύλων». ἐπειδὴ δὲ ὀργισθεὶς ὁ Θεὸς ἐπέστησεν αὐτοῖς τὸν τῶν ἀμμανιτῶν βασιλέα, ἐβόησαν μὲν πρὸς τὸν σωτῆρα Θεὸν καὶ σφῶν αὐτῶν κατηγόρησαν, ὅτι τὸν εὐεργέτην κα‐ ταλιπόντες, καὶ ἀληθινὸν Θεόν τε καὶ Κύριον, τοῖς ψευδωνύμοις ἐλάτρευ‐ σαν· εἶτα διελέγξας αὐτῶν ὁ φιλάνθρωπος Κύριος τὴν ἀχάριστον γνώμην, | |
| 15 | πολλῆς γὰρ πολλάκις ἀπολαύσαντες κηδεμονίας, τὴν τῶν εἰδώλων προ‐ ετίμησαν θεραπείαν· καὶ ἀπειλήσας ὡς οὐδεμιᾶς αὐτοὺς ἀξιώσει κηδε‐ μονίας. «οὐ προσθήσω, γάρ φησιν, ἔτι σῶσαι ὑμᾶς, βαδίζετε καὶ βοᾶτε πρὸς τοὺς θεοὺς οὓς ἐξελέ‐ ξασθε ἑαυτοῖς, καὶ αὐτοὶ σωσάτωσαν ὑμᾶς ἐν | |
| 20 | καιρῷ θλίψεως ὑμῶν». ἐπειδὴ τοίνυν καὶ τὰς οἰκείας ὡμο‐ λόγησαν παρανομίας καὶ μετέστησαν τοὺς θεοὺς τοὺς ἀλλοτρίους ἐκ μέσου αὐτῶν, καὶ ἐλάτρευσαν Κυρίῳ, τῆς παρ’ αὐτοῦ βοηθείας ἀπήλαυσαν. | |
| 23t | XIX | |
| 23 | Τί ἐστιν· «εἴπατε δὴ σύνθημα»; | 302 |
303 | Οἱ τῆς Ἐφραῒμ φυλῆς ἐπεστράτευσαν τῷ Ἰεφθάε χαλεπαίνοντες ὅτι δὴ τῆς κατὰ τῶν ἀμμανιτῶν οὐκ ἐκοινώνησαν νίκης· εἶτα δυσπραγήσαντες ἔφυγον. ἀλλὰ λόχον τινὰ τῶν συστρατευομένων ἀποστείλας ὁ Ἰεφθάε διαβῆναι τὸν ποταμὸν αὐτοὺς διεκώλυσεν. ἔπειτα πειρωμένους ἐξαπα‐ | |
| 5 | τῆσαι, καὶ λέγοντας ἐκ τῶν ἄλλων εἶναι φυλῶν, ἐκέλευσεν ἐπερωτᾶσθαί τινα λόγον, ὃς ἐπέφερε διὰ τῆς γλώττης τὸν ἔλεγχον. ὥσπερ γὰρ ὀσροη‐ νοὶ καὶ σύροι καὶ εὐφρατήσιοι καὶ παλαιστῖνοι καὶ φοίνικες τῇ σύρων χρῶνται φωνῇ, πολλὴν δὲ ὅμως ἡ διάλεξις ἔχει διαφοράν, οὕτως ἑβραῖοι μὲν ἦσαν αἱ δυοκαίδεκα φυλαί, εἶχον δέ τινα ὡς εἰκὸς ἰδιώματα, ὥσπερ | |
| 10 | ἀμέλει καὶ αὕτη. ὡς γὰρ ὁ σύρος φησί, τῶν ἄλλων τὸν ἄσταχυν σεμβλὰ καλούντων, οἱ τοῦ Ἐφραῒμ ἔκ τινος συνηθείας σεμβελὼ ἔλεγον, τοῦτο γινώσκων ὁ Ἰεφθάε λέγειν ἐκέλευσε, καὶ διελεγχομένους ἀνῄρει· | |
| 13t | XX | |
| 13 | Τί δήποτε συνεχώρησεν ὁ δεσπότης Θεὸς τοῦ Ἰεφθάε σφαγῆναι τὴν θυ‐ γατέρα; | |
| 15 | Ἀνόητος ἄγαν ἡ τοῦ Ἰεφθάε ὑπόσχεσις. ἔδει γὰρ αὐτὸν συνιδεῖν, ὡς εἰκός, κύνα πρῶτον ἢ ὄνον συναντῆσαι, τὰ κατὰ τὸν νόμον ἀκάθαρτα. παιδεύων τοίνυν δι’ ἐκείνου τοὺς ἄλλους ὁ δεσπότης Θεός, ὥστε μετὰ συνέσεώς τε καὶ γνώσεως ποιεῖσθαι τὰς ὑποσχέσεις, οὐκ ἐκώλυσε τὴν σφαγήν. ὅτι γὰρ τῶν τοιούτων θυμάτων κατηγορεῖ, μάρτυς ὁ μακάριος Δαβὶδ βοῶν· | |
| 20 | »καὶ ἔθυσαν τοὺς υἱοὺς αὐτῶν, καὶ τὰς θυγατέ‐ ρας αὐτῶν τοῖς δαιμονίοις· καὶ ἐξέχεαν αἷμα ἀθῷον, αἷμα υἱῶν αὐτῶν καὶ θυγατέρων, ὧν ἔθυ‐ σαν τοῖς γλυπτοῖς Χαναάν, καὶ ἐφονοκτονήθη ἡ γῆ ἐν τοῖς αἵμασι», καὶ τὰ ἑξῆς. καὶ αὐτὸς δὲ ὁ δεσπότης Θεὸς | |
| 25 | δι’ Ἰεζεκιὴλ τοῦ προφήτου φησί· «καὶ ἔλαβες τοὺς υἱούς σου καὶ τὰς θυγατέρας σου, οὓς ἐγέννησάς μοι, | |
| καὶ προσήνεγκας αὐτοὺς τοῖς ἐρασταῖς σου· | 303 | |
304 | τοῦτο παρὰ πᾶσαν τὴν πορνείαν σου». καὶ δεικνὺς τὴν τῆς ἀσεβείας ὑπερβολὴν προσέθηκεν· «ὃ οὐκ ἐνεθυμήθην, οὐδὲ ἀνέβη εἰς τὴν καρδίαν μου». καὶ τοῦ Ἀβραὰμ δὲ γυμνᾶσαι τὸ φιλόθεον βουληθεὶς προσέταξε μὲν τὸν υἱὸν ἱερεῦσαι· | |
| 5 | δείξας δὲ τοῦ δικαίου τὴν γνώμην, ἐκώλυσε τὴν σφαγήν. δηλοῖ δὲ καὶ τὰ ἑξῆς τοῦ Ἰεφθάε τὸ ἀτελές. ὑποσχόμενος γὰρ πᾶν πρῶτον ὑπαντῶν εἰς θυσίαν προσοίσειν, εἶτα τὴν παῖδα τοῦτο δράσασαν θεασάμενος, καὶ τὴν ἐσθῆτα διέρρηξε καὶ πικρῶς ὠλοφύρατο καὶ θρηνῆσαι αὐτῇ συνε‐ χώρησε πρότερον, εἶθ’ οὕτω κατέθυσεν. ἀμείνων δὲ αὐτοῦ ἡ θυγάτηρ | |
| 10 | πολλῷ· «εἰ ἐν ἐμοί, γάρ φησιν, ἤνοιξας τὸ στόμα σου πρὸς Κύριον, ποίει μοι ὃν τρόπον ἐξῆλθεν ἐκ τοῦ στόματός σου, ἀνθ’ ὧν ἐποίησέ σοι Κύριος ἐκδί‐ κησιν ἐκ τῶν ἐχθρῶν σου, ἐκ τῶν υἱῶν Ἀμμών». διδάσκων τοίνυν ὁ δεσπότης Θεός, πῶς δεῖ ποιεῖσθαι τὰς πρὸς αὐτὸν | |
| 15 | ὑποσχέσεις, οὐκ ἐκώλυσε τὴν σφαγήν. μετὰ ταῦτα διδάσκει ἡμᾶς ἡ ἱστο‐ ρία τῶν ἀγγέλων τὴν περὶ τὸν Θεὸν εὔνοιαν. τοῦ Μανωὲ γὰρ ἔριφον αὐ‐ τῷ προσενεγκεῖν ἐθελήσαντος, ἔφη ὁ θεῖος ἄγγελος· «ἐὰν παρα‐ βιάσῃ με, οὐ φάγομαι τῶν ἄρτων σου. καὶ ἐὰν ποιήσῃς ὁλοκαύτωμα τῷ Κυρίῳ ἀνοίσεις αὐτό». | |
| 20 | τροφῆς φησίν, οὐ δέομαι· θυσίαν οὐ δέχομαι. τοῦτο μὲν γὰρ Θεοῦ, ἐκεῖνο δὲ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως ἴδιον. ἐγὼ δὲ οὔτε ὡς ἄνθρωπος χρῄζω τροφῆς, οὔτε τὴν θείαν ἁρπάζω τιμήν. καὶ ἐντεῦθεν δῆλον, ὡς οἱ ὑπὸ τοῦ Ἀβραὰμ δεξιωθέντες, ἑτέρῳ τινι τρόπῳ τὴν παρατεθεῖσαν τροφὴν κατηνάλωσαν. | |
| 24t | XXI | |
| 24 | Πῶς ὁ Σαμψὼν ἐκδεδιῃτημένως καὶ παρανόμως ζῶν πνευματικῆς ἀπή‐ | |
| 25 | λαυσε χάριτος; | 304 |
305 | Καὶ ἐντεῦθεν δῆλον, ὡς καὶ ἀναξίοις ὁ δεσπότης ἑτέρας χάριν οἰκονομίας τῆς θείας μεταδίδωσι δωρεᾶς. τοῦτο καὶ ἐν τοῖς ἱεροῖς εὐαγγελίοις δείκ‐ νυσιν ὁ σωτήρ· «πολλοί, γάρ φησιν, ἐλεύσονται ἐν ἐκεί‐ νῃ τῇ ἡμέρᾳ, καὶ ἐροῦσί μοι, Κύριε, Κύριε, οὐ | |
| 5 | τῷ σῷ ὀνόματι προεφητεύσαμεν καὶ τῷ σῷ ὀνό‐ ματι δυνάμεις πολλὰς ἐποιήσαμεν; καὶ ἐρῶ αὐ‐ τοῖς· ἀποχωρεῖτε ἀπ’ ἐμοῦ οἱ ἐργαζόμενοι τὴν ἀνομίαν· οὐκ οἶδα τίνες ἐστέ». τοῦτο καὶ ἐνταῦθα πε‐ ποίηκεν ὁ δεσπότης Θεός. τῶν γὰρ ἀλλοφύλων ἐθελήσας καταλῦσαι τὸ | |
| 10 | κράτος, διὰ τῆς πνευματικῆς χάριτος ῥώμην αὐτῷ καὶ δύναμιν ἐδωρή‐ σατο. διά τοι τοῦτο καὶ συνεχώρησεν αὐτὸν ἀλλόφυλον γῆμαι γυναῖκα. τοῦτο δὲ καὶ ἡ ἱστορία διδάσκει· «καὶ ὁ πατὴρ αὐτοῦ καὶ ἡ μήτηρ αὐτοῦ οὐκ ἔγνωσαν, ὅτι παρὰ Κυρίου ἐστίν, ὅτι ἀνταπόδομα αὐτὸς ζητεῖ ἀπὸ τῶν ἀλ‐ | |
| 15 | λοφύλων». τὸ δὲ «παρὰ Κυρίου ἐστὶν» οὐ τὴν ἐνέρ‐ γειαν τὴν θείαν ἀλλὰ τὴν συγχώρησιν τὴν θείαν δηλοῖ. | |
| 17t | XXII | |
| 17 | Τί δήποτε καὶ ναζηραῖος ὤν, καὶ ὑπὸ τὸν νόμον τελῶν, ἔφαγε τὰ ἐν τῷ στόματι τοῦ λέοντος, καὶ νεκροῦ ὄντος, κατασκευασθέντα κηρία; Δηλοῖ καὶ τοῦτο τῶν τοιούτων νόμων οὐ πᾶσιν ἀναγκαίαν τὴν χρείαν. | |
| 20 | οὐδεὶς γὰρ τῶν τοὺς τοιούτους παραβεβηκότων νόμους εἰσεπράχθη δίκας· εἰ δέ τις ὑπείληφε τοῦτο πεπραχέναι τὸν Σαμψών, ὡς οὐκ ἀκριβῆ φύλακα τοῦ νόμου γεγενημένον, σκοπησάτω πάλιν, ὡς διψήσαντι νᾶμα δέδωκεν | |
| ὁ Θεὸς τὸ κοῖλον τῆς τοῦ ὄνου σιαγῶνος ἀναβλῦσαι κελεύσας. αὕτη δὲ | 305 | |
306 | κατὰ τὸν νόμον τριπλῆς μετεῖχεν ἀκαθαρσίας. καὶ γὰρ ζῶν ὁ ὄνος ἀκά‐ θαρτος, καὶ νεκρὸς πάλιν ἀκάθαρτος καὶ τὸ φονικὸν γενόμενον ὄργανον καὶ χιλίους κατακοντίσαν τῶν ἀλλοφύλων, ἄλλην εἶχεν ἀκαθαρσίαν. ἀλλ’ ὅμως ὁ τοῦ νόμου νομοθέτης ἐντεῦθεν αὐτῷ, καὶ οὐκ ἄλλοθεν, παρέσ‐ | |
| 5 | χε τὴν τοῦ ὕδατος χρείαν. ἀλλὰ τοῦτον τὸν ἀχείρωτον, τὸν ἀήττητον, ὃν πολλαὶ τῶν ἀλλοφύλων ἔφριξαν μυριάδες, ἑταιρικὸν ἐξηνδραπόδισε γύναιον. τοσοῦτον χαλεπώτερος τῆς ἐν πολέμοις παρατάξεως τῆς ἐπι‐ θυμίας ὁ πόλεμος, τὸν γὰρ οὕτω γενναίως ἠριστευκότα καὶ διὰ τὰς ὑπερ‐ φυεῖς ἀνδραγαθίας πολυθρύλλητον γεγενημένον, δορυάλωτον ἀπέφηνεν | |
| 10 | ἡ ἡδονή, αὕτη καὶ τῆς θείας αὐτὸν ἐγύμνωσε χάριτος. «ἐξηγέρθη, γάρ φησι, Σαμψὼν ἐκ τοῦ ὕπνου αὐτοῦ καὶ εἶπεν· ἐξελεύσομαι, καὶ ποιήσω καθὼς ἀεὶ καὶ ἀποτι‐ νάξομαι». καὶ αὐτὸς οὐκ ἔγνω ὅτι ἀπέστη Κύριος ἀπ’ αὐτοῦ· οὐ παντελῶς δὲ αὐτὸν καταλέλοιπεν ὁ φιλοικτίρμων Θεός, ἀλλ’ ἰδὼν ἐπικερ‐ | |
| 15 | τομούμενον, ᾤκτιρε καὶ εὐξαμένῳ ἐπήκουσε καὶ τοσαύτην ἰσχὺν ἐχορή‐ γησεν, ὡς μὲν κλονῆσαι τοὺς φέροντος κίονας τὸν τῶν εἰδώλων σηκὸν συγκατενεγκεῖν δὲ τούτοις τὸν ὄροφον καὶ τρισχιλίους ἄνδρας συγχῶσαι καὶ γυναικῶν πολλαπλασίονα ἀριθμόν. | |
| 19t | XXIII | |
| 19 | Πόθεν ὁ Σαμψὼν τοσαύτας ἀλώπεκας ἤγρευσεν; | |
| 20 | Ὄρος ἐστὶ παρ’ αὐτοῖς πολλὰς ἀλώπεκας τρέφον· καὶ τοῦτο ἡ ἱστορία διδάσκει· «ἤρξατο, γάρ φησιν, ὁ ἀμορραῖος τοῦ κατοι‐ κεῖν ἐν τῷ ὄρει τοῦ μυρσινῶνος, οὗ οἱ ἄρκοι καὶ | |
| αἱ ἀλώπεκες». | 306 | |
307(1t) | XXIV | |
| 1 | Τί ἐστιν· «ἐποίησεν αὐτῷ Μιχὰ ἐφοὺδ καὶ θεραφίν»; Περὶ τοῦ ἐφοὺδ πολλάκις εἰρήκαμεν, ὅτι ὕφασμα ἦν ἱερατικὸν καὶ δι’ αὐ‐ τοῦ ὁ Θεὸς τὸ πρακτέον ἐδήλου. τὸ δὲ θεραφὶμ τοιοῦτο τρόπον τι ἦν εἰδώ‐ λοις, ἀλλ’ οὐ τῷ Θεῷ ἀνακείμενον. τοῦτο γὰρ καὶ ἐνταῦθα ἡ ἱστορία δι‐ | |
| 5 | δάσκει. «ἐποίησε, γάρ φησι, γλυπτὸν καὶ χωνευτόν». εἶτα ἐπάγει· «καὶ ἐποίησε Μιχὰ ἐφοὺδ καὶ θεραφὶμ καὶ ἔπλησε τὴν χεῖρα ἑνὸς τῶν υἱῶν αὐτοῦ καὶ ἐγένετο αὐτῷ εἰς ἱερέα». τῆς δὲ λευϊτικῆς οὐκ ἦν οὗτος φυλῆς, ἀλλὰ τῆς τοῦ Ἐφραΐμ. ἐδίδαξε δὲ καὶ τὴν αἰτίαν τῆς παρανομίας. «ἐν | |
| 10 | ταῖς ἡμέραις, γάρ φησιν, ἐκείναις οὐκ ἦν βασιλεὺς ἐν Ἰσραήλ· ἀνὴρ ἕκαστος τὸ ἀρεστὸν ἐν ὀφθαλ‐ μοῖς αὐτοῦ ἐποίει». τοσαύτης πρόξενος βλάβης ἡ ἀναρχία. | |
| 13t | XXV | |
| 13 | Τὰ ἑξῆς πολλὴν ἔχει ἀμφιβολίαν· «ἦν, γάρ φησι, παιδάριον ἐκ Βηθλεὲμ δήμου Ἰούδα, ἐκ συγγενείας Ἰούδα, | |
| 15 | καὶ αὐτὸς λευΐτης καὶ αὐτὸς παρῴκει ἐκεῖ». εἰ γὰρ λευΐτης, πῶς ἐκ συγγενείας Ἰούδα; Δῆμον Ἰούδα τὴν Βηθλεὲμ ὠνόμασεν· ὡς δὲ νομίζω, καὶ συγγένειαν Ἰούδα τὴν αὐτὴν προσηγόρευσε κώμην. εἰρήκαμεν δέ, ὡς τοῖς ἱερεῦσι καὶ λευΐ‐ ταις ἴδιον κλῆρον οὐκ ἀφώρισεν ὁ Θεός, ἀλλ’ ἐν ἁπάσαις αὐτοὺς διέσπειρε | |
| 20 | ταῖς φυλαῖς, ἵν’ ἔχωσιν ἅπαντες τῆς εὐσεβείας τοὺς διδασκάλους. τοιγάρ‐ τοι καὶ οὗτος λευΐτης ὢν ᾤκει τὴν Βηθλεὲμ οὖσαν τοῦ δήμου καὶ τῆς συγ‐ γενείας Ἰούδα. εἰ δέ τις βεβιασμένην ταύτην ὑπείληφε τὴν ἑρμηνείαν, | |
| ἀναμνησθήτω τῶν ἤδη παρ’ ἡμῶν εἰρημένων, ὡς ἐπεμίγησαν ἀλλήλαις | 307 | |
308 | αἱ δύο φυλαί, ἥ τε βασιλικὴ καὶ ἡ ἱερατική. εἰκὸς δὲ τοῦτον λευΐτην μὲν εἶναι πατρόθεν, μητέρα δὲ ἐκ τῆς Ἰούδα ἐσχηκέναι φυλῆς. πολλὴ μέντοι τοῦ ἀνδρὸς ἡ παρανομία. πρῶτον γὰρ τοῦ Θεοῦ τὴν σκήνην ἐν τῇ Σιλὼμ πήξαντος, ἐν ἑτέρῳ παρὰ τὸν θεῖον νόμον ἐλειτούργει χωρίῳ. ἔπειτα | |
| 5 | χειροποιήτοις εἰδώλοις—τοῦτο γὰρ δηλοῖ «τὸ γλυπτὸν καὶ τὸ χωνευτόν»—, τὰς θυσίας προσέφερε. πρὸς δὲ τούτοις καὶ ἄλλην ἐτόλμα παράβασιν. ἱερᾶσθαι γὰρ τοὺς λευΐτας ὁ νόμος ἐκώλυε· τοῖς δὲ ἱερεῦσιν ἐκέλευσε λειτουργεῖν. τοιγαροῦν καὶ τοῦτον παρέβη τὸν νόμον ἱερατεῦσαι τολμήσας. ἀχάριστος δὲ καὶ περὶ τὸν τεθεραπευκότα γεγένηται· λαβὼν | |
| 10 | γὰρ τῆς ἀπάτης τὰ ὄργανα, τοῖς ἐκ τῆς Δὰν φυλῆς ἠκολούθησε, καὶ τῆς περὶ τὰ εἴδωλα πλάνης ἐγένετο πρόξενος. | |
| 12t | XXVI | |
| 12 | Τί ἐστιν· «ἐν κοιλάδι ἦν τοῦ οἴκου Ῥηχάβ»; Παρ’ ἐκείνην, ὡς εἰκός, τὴν πόλιν ᾤκησεν ὁ Ῥηχάβ. αὕτη δὲ πάλαι μὲν Λαϊσὰ προσηγόρευται· πολιορκηθεῖσα δὲ ὑπὸ τούτων μετεκλήθη Δάν· | |
| 15 | νῦν δὲ Πανεὰς ὀνομάζεται. ἐνταῦθα μέντοι τοῦδε τοῦ λευΐτου τὸ γένος σαφῶς μεμαθήκαμεν. «Ἰωναθάν, γάρ φησιν, υἱὸς Μανασσῆ υἱοῦ Γηρσώμ, υἱοῦ Μωϋσῆ, αὐτὸς καὶ οἱ υἱοὶ αὐ‐ τοῦ ἦσαν ἱερεῖς τῇ φυλῇ Δάν, ἕως τῆς μετοικε‐ σίας τῆς γῆς. καὶ ἔταξεν αὐτοῖς τὸ γλυπτὸν | |
| 20 | Μιχὰ ὃ ἐποίησε, πάσας τὰς ἡμέρας ὅσας ἦν ὁ οἶ‐ κος τοῦ Θεοῦ ἐν Σιλώμ». παρανόμως τοιγαροῦν ἱεράτευον, οὐ μόνον εἰδώλοις λατρεύοντες, ἀλλὰ καὶ ἱερατικὸν ἔργον τολμῶντες | |
| πληροῦν. λευΐται γὰρ ἦσαν, οὐχ ἱερεῖς· μόνον γὰρ τοῦ Ἀαρὼν τὸ γένος | 308 | |
309 | ἱερατεύειν ὁ δεσπότης Θεὸς διηγόρευσε. καὶ νομίζω διὰ τὸ ἀλλόφυλον ἀγαγέσθαι γυναῖκα τὸν νομοθέτην, τοὺς ἐκ τούτου φύντας τοῖς λευΐταις συνταχθῆναι, καὶ οὐ τοῖς ἱερεῦσι προσέταξεν· ἵνα μὴ τὸ ἱερατικὸν ἀξίωμα καθυβρίζηται ὀνειδιζόμενον τὴν δυσγένειαν. εἰ γὰρ ἀδελφὸς καὶ ἀδελφὴ | |
| 5 | ταύτην τῷ νομοθέτῃ τὴν λοιδορίαν ἐπήνεγκαν, τί οὐκ ἂν ἐτόλμησαν οἱ περὶ τὸ στασιάζειν καὶ τυραννεῖν προχειρότεροι; οἱ γὰρ κατὰ τοῦ Ἀαρὼν θρασυνόμενοι, ὃς κόρην ἔγημεν ἐκ τῆς βασιλικῆς βεβλαστηκυῖαν φυλῆς, τί οὐκ ἂν ἔδρασαν κατὰ τῶν Μωϋσέως παίδων, ὃς μαδιηναίου καὶ εἰδώλων ἱερέως ἠγάγετο θυγατέρα; | |
| 10t | XXVII | |
| 10 | Τί δήποτε ζήλῳ κινηθεὶς ὁ Ἰσραὴλ καὶ τῆς συγγενείας τὴν εὐσέβειαν προτιμήσας ἡττήθη; Ὅτι ταῖς ὁμοίαις παρανομίαις ἐκέχρηντο, καὶ τὰς μὲν τῶν ἄλλων ἀκολα‐ σίας ἑώρων, παρεώρων δὲ τὰς οἰκείας. τοῦτο καὶ ὁ θεῖος ἀπόστολος ἔφη· »ἐν ᾧ γὰρ κρίνεις τὸν ἕτερον, σεαυτὸν κατακρί‐ | |
| 15 | νεις· τὰ γὰρ αὐτὰ πράσσεις ὁ κρίνων». καὶ πάλιν· »λογίζῃ δὲ τοῦτο, ὦ ἄνθρωπε, ὁ κρίνων τοὺς τὰ τοιαῦτα πράσσοντας, καὶ ποιῶν αὐτά, ὅτι σὺ ἐκφεύξῃ τὸ κρῖμα τοῦ Θεοῦ, ἢ τοῦ πλούτου τῆς χρηστότητος αὐτοῦ, καὶ τῆς ἀνοχῆς, καὶ τῆς | |
| 20 | μακροθυμίας καταφρονεῖς, ἀγνοῶν ὅτι τὸ χρησ‐ τὸν τοῦ Θεοῦ εἰς μετάνοιάν σε ἄγει; κατὰ δὲ τὴν σκληρότητά σου καὶ ἀμετανόητον καρδίαν, θησ‐ αυρίζεις σεαυτῷ ὀργὴν ἐν ἡμέρᾳ ὀργῆς καὶ ἀπο‐ καλύψεως, καὶ δικαιοκρισίας τοῦ Θεοῦ, ὃς ἀπο‐ | |
| 25 | δώσει ἑκάστῳ κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ». τοῦτο καὶ οὗτοι | 309 |
310 | πεπόνθασι. δικαίῳ γὰρ χρησάμενοι κατὰ τῶν ἐν τῇ Γαβαὼν παρανενο‐ μηκότων θυμῷ, τὰς τετρακοσίας ἐξώπλισαν χιλιάδας· παιδεῦσαι δὲ αὐ‐ τοὺς βουληθεὶς ὁ Θεός, ὡς τὰ ὅμοια δρῶντας, καὶ ἐν ἄλλοις μὲν τὸ κακὸν θεωροῦντας, ἐν ἑαυτοῖς δὲ τοῦτο ποιεῖν οὐκ ἐθέλοντας, καὶ ἅπαξ καὶ δὶς | |
| 5 | συνεχώρησεν ἡττηθῆναι, καὶ πολλὰς αὐτῶν χιλιάδας ἀναιρεθῆναι. ἐπειδὴ δὲ εἶδε καὶ τὴν παιδείαν δεξαμένους καὶ τῷ δικαίῳ θυμῷ κεχρημένους καὶ ὀλοφυρομένους καὶ ποτνιωμένους, καὶ πολλὰ προχέοντας δάκρυα, συνήρ‐ γησε τῇ προθυμίᾳ καὶ τὴν παράνομον φυλὴν ἄρδην ἀπώλεσε, πλὴν ὀλί‐ γων ἄγαν εὐαριθμήτων. καὶ γὰρ τῶν ἀκολάστων χείρους οἱ ἐκείνων προ‐ | |
| 10 | κινδυνεύσαντες. ἐξαιτούντων γὰρ τῶν ὁμοφύλων τοὺς τὴν παρανομίαν τετολμηκότας, οὐ μόνον οὐκ ἐξέδοσαν, ἀλλὰ καὶ προθύμως αὐτῶν ὑπε‐ ρήσπισαν. οὗ δὲ χάριν κοινὸν ὑπέμειναν ὄλεθρον. οἶμαι δὲ τοῦτον τὸν πόλεμον πρὸ τῶν ἄλλων γεγενῆσθαι πολέμων, οὐ μετὰ πολὺν χρόνον τῆς Ἰησοῦ τελευτῆς. «Φινεές, γάρ φησιν, υἱὸς Ἐλεαζὰρ | |
| 15 | υἱοῦ Ἀαρὼν τοῦ ἱερέως, παρειστήκει ἐνώπιον τῆς κιβωτοῦ ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις». ὁ δὲ Ἐλεαζὰρ εὐθὺς μετὰ τὸν Ἰησοῦν τοῦ βίου τὸ τέλος ἐδέξατο. διεδέξατο δὲ τὴν ἱερω‐ σύνην ὁ Φινεές. καὶ τοῦτο ἡμᾶς ἐδίδαξε τὸ τέλος τῆς Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ συγγραφῆς. οἶμαι τοίνυν τὸν τήνδε τὴν ἱστορίαν συγγεγραφηκότα οὐχ | |
| 20 | ὡς ἔτυχε τάξαι τελευταῖα τὰ πρῶτα γεγενημένα. ἠβουλήθη γὰρ τὰς τῶν κριτῶν ἡμῖν πρότερον ἐπιδεῖξαι διαδοχάς, καὶ τίς πρῶτος, τίς δεύ‐ τερος, τίς τρίτος ἡγήσατο· εἶθ’ οὕτω τὰ δύο ταῦτα διηγήματα θεῖναι· τό τε κατὰ τὸν Μιχὰν καὶ τὴν Λαϊσὰν καὶ τὸ κατὰ τὸ γύναιον ὅπερ ἡ | |
| μανικὴ τῶν ἀκολάστων ἀνεῖλε λαγνεία. | 310 | |
311(1t) | XXVIII | |
| 1 | Τί δήποτε προσέταξαν οἱ υἱοὶ Ἰσραὴλ τοῖς διακοσίοις τοῖς ἐκ τοῦ Βενια‐ μὶν ἐκ τῶν ἐν Σιλὼμ χορευουσῶν παρθένων ἁρπάσαι τε καὶ γῆμαι; Αἱ τῆς φυλῆς αὐτῶν γυναῖκες ἅπασαι κατεσφάγησαν. αὐτοὶ δὲ ὀμωμό‐ κεισαν μὴ κατεγγυῆσαι αὐτοῖς τὰς ἑαυτῶν θυγατέρας. ἵνα τοίνυν μὴ | |
| 5 | βιασθέντες ὑπὸ τῆς ἀνάγκης ἀλλοφύλους γυναῖκας ἀγάγωνται, πόρον | |
| εὗρον ἐν ἀπόροις καὶ τὴν ἁρπαγὴν ἐπενόησαν. | 311 | |
312(1t) | QUAESTIONES IN RUTH | |
| 2t | I | |
| 1 | Τί δήποτε τὸ κατὰ τὴν Ῥοὺθ συνεγράφη διήγημα; Πρῶτον διὰ τὸν δεσπότην Χριστόν· ἐξ αὐτῆς γὰρ κατὰ σάρκα βεβλάστη‐ κε. διὸ δὴ καὶ ὁ θειότατος Ματθαῖος τὴν γενεαλογίαν συγγράψων, τὰς μὲν ἐπ’ ἀρετῇ πολυθρυλλήτους γυναῖκας κατέλιπε, τὴν Σάρραν καὶ τὴν | |
| 5 | Ῥεβέκκαν καὶ τὰς ἄλλας· τῆς δέ γε Θάμαρ ἐμνημόνευσε καὶ τῆς Ῥαὰβ καὶ τῆς Ῥούθ· καὶ μέντοι καὶ τῆς τοῦ Οὐρίου, διδάσκων ὡς πάντων ἀν‐ θρώπων χάριν ὁ τοῦ Θεοῦ μονογενὴς ἐνηνθρώπησε καὶ ἰουδαίων καὶ τῶν ἄλλων ἐθνῶν καὶ ἁμαρτωλῶν καὶ δικαίων. ἡ μὲν γὰρ Ῥοὺθ μωαβῖτις, ἡ δέ γε Βερσαβεὲ παρανόμως συνήφθη τῷ βασιλεῖ. πόρνη δὲ καὶ ἡ Ῥαάβ, | |
| 10 | ἀλλὰ διὰ πίστεως τῆς σωτηρίας τετύχηκε· καὶ ἡ Θάμαρ δὲ ταύτῃ λαμ‐ πρύνεται. οὐ γὰρ ἀκολασίας ἕνεκα τῷ κηδεστῇ κεκοινώνηκεν· ἀλλ’ ὁρῶσα μὴ βουλόμενον αὐτῇ συνάψαι τὸν παῖδα, ἔκλεψε τὴν γεωργίαν, ἵνα βλασ‐ τήσῃ τὴν εὐλογίαν. αὐτίκα γοῦν μετὰ τοῦτον τὸν σπόρον ἄλλον οὐκ ἐδέξατο σπόρον, ἀλλὰ τὴν ἀγαμίαν ἠγάπησεν. ἴδοι δ’ ἄν τις καὶ τὴν | |
| 15 | Ῥοὺθ διὰ τὴν εὐσέβειαν, τοὺς μὲν γεγεννηκότας καταλιποῦσαν, ἀκολου‐ | |
| θήσασαν δὲ τῇ πενθερᾷ. «εἶπε, γάρ φησιν, ἡ Ῥούθ· μή μοι | 312 | |
313 | γένοιτο τοῦ καταλιπεῖν σε, ἢ τοῦ ἀποστρέψαι ὄπισθέν σου, ὅτι οὗ ἐὰν πορευθῇς σὺ πορεύσομαι· καὶ οὗ ἐὰν αὐλισθῇς αὐλισθήσομαι ἐκεῖ ὅτι ὁ λαός σου λαός μου· καὶ ὁ Θεός σου Θεός μου· καὶ οὗ ἂν | |
| 5 | ἀποθάνῃς, ἀποθανοῦμαι καὶ ἐκεῖ ταφήσομαι. τάδε ποιήσαι μοι Κύριος, καὶ τάδε προσθείη, ὅτι θάνατος διαστελεῖ ἀνὰ μέσον ἐμοῦ καὶ σοῦ». καὶ ταῦτα εἴρηκε πολλάκις ὑπὸ τῆς κηδεστρίας παρακληθεῖσα πρὸς τοὺς γεγεννηκότας ἐπανελθεῖν· «ἀποστράφητε, γὰρ ἔφη, θυγατέ‐ | |
| 10 | ρες μου· καὶ ἵνα τί πορεύεσθε μετ’ ἐμοῦ; μὴ ἔτι μοι υἱοὶ ἐν τῇ κοιλίᾳ μου καὶ ἔσονται ὑμῖν εἰς ἄνδρας; ἀποστράφητε δὴ θυγατέρες μου, ὅτι γεγήρακα, τοῦ μὴ εἶναι ἀνδρὶ καὶ εἶπον· οὐκ ἔστι μοι ὑπόστασις τοῦ γενέσθαι με ἀνδρί. καὶ τέξο‐ | |
| 15 | μαι υἱούς, μὴ αὐτοὺς προσδέξεσθε ἕως οὗ ἀνδρυν‐ θῶσιν; ἢ αὐτοῖς κατασχεθήσεσθε τοῦ μὴ γενέσ‐ θαι ἀνδρί; μὴ δὴ θυγατέρες μου, ὅτι ἐπικράνθη μοι ὑπὲρ ὑμᾶς, ὅτι ἐξῆλθεν ἐν ἐμοὶ χεὶρ Κυρίου». οὔτε, φησίν, ἐγκύμων εἰμὶ ἵνα τοῖς ὑπ’ ἐμοῦ τεχθησομένοις ἀναμείνητε | |
| 20 | συναφθῆναι, οὔτε ἀνδρί με γήμασθαι δυνατὸν διὰ τὸ γῆρας· ἵνα προσ‐ μένητέ μου τὸν γάμον, καὶ τὴν παιδοποιΐαν καὶ τὴν ἐκείνων ἀναστροφήν. ἐγὼ γὰρ θεήλατον ἐδεξάμην πληγήν. ἔδει μὲν οὖν καὶ διὰ τὸν δεσπότην ἀνάγραπτον γενέσθαι τῆς Ῥοὺθ τὸ διήγημα· ἱκανὴ δὲ ὅμως καὶ αὐτὴ καθ’ αὑτὴν ἡ ἱστορία πᾶσαν προσενεγκεῖν ὠφέλειαν τοῖς τὰ τοιαῦτα | |
| 25 | κερδαίνειν ἐπισταμένοις. διδάσκει γὰρ ἡμᾶς καὶ τῆς Νοεμὶν τὰς χαλεπὰς | 313 |
314 | συμφορὰς καὶ τὴν ἐπαινετὴν καρτερίαν καὶ τῶν νυμφῶν τὴν σωφροσύνην καὶ τὴν περὶ τὴν πενθερὰν φιλοστοργίαν· καὶ διαφερόντως τῆς Ῥοὺθ ἣ γεγηρακυῖαν γυναῖκα καὶ πενομένην τῶν γεγεννηκότων προὐτίμησε διὰ τὴν τῆς γνώμης εὐσέβειαν καὶ τὴν τοῦ ὁμοζύγου μνήμην. ἐδίδαξε | |
| 5 | δὲ ἡμᾶς καὶ τοῦ Βοὸζ τὴν ἀρετήν. οὐ γὰρ μόνον φιλοτίμως τῇ Ῥοὺθ τοῦ καρποῦ μεταδέδωκεν, ἀλλὰ καὶ λόγοις ἐψυχαγώγησε. «μὴ πορευ‐ θῇς, γὰρ ἔφη, θύγατερ, ἐν ἀγρῷ ἑτέρῳ συλλέξαι· ἀλλ’ ὧδε κολλήθητι μετὰ τῶν κορασίων μου». κελεύσας δὲ αὐτῇ καὶ συνεσθίειν καὶ συμπίνειν τοῖς θερίζουσιν, ἐπήγαγεν· | |
| 10 | »ἀπαγγελίᾳ ἀπηγγέλη μοι, ὅσα πεποίηκας μετὰ τῆς πενθερᾶς σου, μετὰ τὸ ἀποθανεῖν τὸν ἄνδρα σου καὶ πῶς κατέλιπες τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα σου καὶ τὴν γῆν τῆς γενέσεώς σου, καὶ ἐπορεύθης πρὸς λαόν, ὃν οὐκ ᾔδεις ἐχθὲς καὶ τρί‐ | |
| 15 | της. ἀποτίσαι σοι Κύριος τὴν ἐργασίαν σου, καὶ γένοιτο ὁ μισθός σου πλήρης παρὰ Κυρίου Θεοῦ Ἰσραήλ, πρὸς ὃν ἦλθες πεποιθέναι ὑπὸ τὰς πτέρυγας αὐτοῦ». καὶ τετύχηκεν ἡ εὐλογία τέλους. ἔλαβε γὰρ τὸν μισθὸν πλήρη παρὰ Κυρίου, πρόγονος γενομένη τῆς τῶν ἐθνῶν εὐλο‐ | |
| 20 | γίας. οὐ μόνον δὲ αὐτῇ τροφῆς μεταδέδωκεν, ἀλλὰ καὶ αὐτουργὸς τῆς θεραπείας ἐγένετο· οὐκ ἄλλῳ διακονῆσαι προστάξας, ἀλλ’ αὐτὸς κατασ‐ κευάσας τὰ ἄλφιτα καὶ τοὺς ἄρτους μάλα φιλοτίμως προσενεγκών, κορεσ‐ θεῖσα γὰρ ἀπήνεγκε τὸ περιττεῦσαν τῇ πενθερᾷ. εὐγνωμόνως δὲ καὶ ἡ κηδέστρια τὸν ἀπόντα εὐεργέτην ταῖς εὐλογίαις ἠμείψατο. ἔφη γάρ, | |
| 25 | »εἴη ὁ ἐπιγνούς σε εὐλογημένος», ὅτι ἐχόρτασε ψυχὴν κενήν, καθὼς ἐποίησε μεθ’ οὗ ἐποίησεν. οὐ γὰρ εἰς τὴν σήν, φησί, πενίαν ἀπέβλεψεν, ἀλλ’ εἰς τὸν νομοθέτην ὃς διηγόρευσε πᾶσαν ποιεῖσ‐ | |
| θαι τῶν χηρῶν ἐπιμέλειαν. | 314 | |
315(1t) | II | |
| 1 | Ἐπιμέμφονταί τινες καὶ τῇ Νοεμὶν καὶ τῇ Ῥοὺθ τῇ μὲν ὡς ὑποθεμένῃ, τῇ δὲ ὡς ὑπακουσάσῃ τε καὶ πραξάσῃ, καὶ παρὰ τοὺς πόδας καθευδησάσῃ τοῦ Βοόζ. Ἀκούσασα ἡ Ῥοὺθ εἰρηκυίας τῆς πενθερᾶς, ὅτι «ἐγγίζει ἡμῖν | |
| 5 | ὁ ἀνήρ, ἐκ τῶν ἀγχιστευόντων ἡμῖν ἐστι», τῆς πολλῆς ἀνεμνήσθη θεραπείας, καὶ ᾠήθη τὸν Βοὸζ ὡς τοῦ ἀνδρὸς συγγενῆ συναφθῆναι αὐτῇ κατὰ τὸν νόμον ἐθέλειν, ὥστε τοῦ τετελευτηκότος φυλάξαι τὴν μνήμην. τοῦτο γὰρ δηλοῖ τὰ ἑξῆς. »εἶπε, γάρ φησι, Ῥοὺθ πρὸς τὴν πενθερὰν αὐτῆς· | |
| 10 | καὶ ὅτι εἶπε, μετὰ τῶν κορασίων μου κολλή‐ θητι, ἕως ἂν τελέσωσιν ὅλον τὸν ὑπάρχοντά μοι». τούτων ἀκούσασα τῶν λόγων ἡ Νοεμίν, ὑποτίθεται αὐτῇ παρὰ τοὺς πόδας καθευδῆσαι τοῦ Βοόζ, οὐχ ἵνα τὴν ὥραν ἀποδῶται· τοὐναν‐ τίον γὰρ δηλοῖ τὰ τῆς εἰσηγήσεως ῥήματα. «ἐλεύσῃ, γάρ φησι, | |
| 15 | καὶ ἀποκαλύψεις τὰ πρὸς ποδῶν αὐτοῦ, καὶ κοι‐ μηθήσῃ καὶ αὐτὸς ἀπαγγελεῖ σοι ἃ ποιήσεις». οὕτως ἐθάρρει τῇ τοῦ ἀνδρὸς καὶ σωφροσύνῃ καὶ δικαιοσύνῃ. ἐβεβαίωσαν δὲ τοὺς λόγους αἱ πράξεις. κατὰ γὰρ τὰς ὑποθημοσύνας τῆς πενθερᾶς, πάντων ὕπνῳ κατεχομένων, προσεκλίθη παρὰ τοὺς πόδας τοῦ Βοὸζ ἡ | |
| 20 | Ῥούθ· ὁ δὲ ἤρετο τίς εἴη· ἡ δὲ τῆς τοῦ τετελευτηκότος συγγενείας ἀνέμ‐ | |
| νησεν. ὁ δὲ τὸ μὲν πραχθὲν ἐπῄνεσε, τὴν δὲ σωφροσύνην οὐ προὔδωκεν, | 315 | |
316 | ἀλλὰ τῷ νόμῳ τὴν γαμικὴν διετήρησεν ὁμιλίαν. «εὐλογημένη, γὰρ ἔφη, σὺ τῷ Κυρίῳ, θύγατερ, ὅτι ἠγάθυνας τὸν ἔλεόν σου τὸν ἔσχατον ὑπὲρ τὸν πρῶτον, τοῦ μὴ πορευθῆναί σε ὀπίσω νεανιῶν, ἤτοι πτωχὸς | |
| 5 | ἤτοι πλούσιος». δεδήλωκας, φησί, δι’ ὧν ἔπραξας, ὡς οὐκ ἐπιθυ‐ μίᾳ δουλεύσασα τοῦτο δέδρακας. ἢ γὰρ ἂν πρὸς τοὺς νέαν ἄγοντας ἡλι‐ κίαν ἐφοίτησας, οὐ πλοῦτον, οὐ πενίαν, ἀλλὰ μόνην λογιζομένη τῆς ἡδο‐ νῆς τὴν ἀπόλαυσιν. ἀλλ’ ἐλήλυθας πρὸς ἄνδρα πατρός σου τάξιν πλη‐ ροῦντα. τοῦτο γὰρ σημαίνει τὸ «θύγατερ». καὶ δὶς δὲ αὐτὴν οὕτω | |
| 10 | κέκληκε. «καὶ νῦν, θύγατερ, μὴ φοβοῦ· πάντα ὅσα ἂν εἴπῃς ποιήσω σοι. οἶδε γὰρ πᾶσα φυλὴ λαοῦ μου, ὅτι γυνὴ δυνάμεως εἶ σύ, καὶ ὅτι ἀληθῶς ἀγ‐ χιστεὺς ἐγώ εἰμι». οὐδείς μοι, φησίν, ἐπιμέμψεται· σύ τε γὰρ ἐπαινῇ παρὰ πάντων· κἀγὼ διὰ τὴν συγγένειαν, οὐ δι’ ἀκολασίαν, τὸν | |
| 15 | γάμον ποιήσομαι. ἐπειδὴ δέ ἐστιν ἕτερος πλησιαίτερος συγγενής, ἐκείνῳ με δεῖ πρότερον διαλεχθῆναι, ἵνα εἰ μὲν ἕλοιτο, γήμῃ κατὰ τὸν νόμον· εἰ δὲ μὴ πείθοιτο κατὰ τὸν νόμον, ἐγὼ δή σοι τότε τὸν γαμικὸν ἐπιθήσω ζυγόν. τοσαύτη ἡ τοῦ ἀνδρὸς ἀρετή, ὅτι κόρης νέας εὐπρεποῦς νύκτωρ πρὸς αὐτὸν φοιτησάσης, τὴν σωφροσύνην ἐφύλαξε, καὶ τῷ νόμῳ τὸ πρᾶγ‐ | |
| 20 | μα τετήρηκε, καὶ οὐδὲ τῷ γάμῳ παρὰ τὸν νόμον προσέδραμεν, ἀλλὰ τῷ πλησιαιτέρῳ τοὺς περὶ τοῦ γάμου προσενήνοχε λόγους· εἶτα ἐκείνου παραιτησαμένου τὸν γάμον, τότε λοιπὸν τῇ ἀξιεπαίνῳ γυναικὶ συνηρ‐ μόσθη. ἀξιάγαστα δὲ αὐτοῦ καὶ τὰ πρὸς ἐκεῖνον ῥήματα. οὐ γὰρ πρώ‐ τους αὐτῷ τοὺς περὶ τοῦ γάμου προσενήνοχε λόγους, ἀλλὰ περὶ τῆς | |
| 25 | τῶν ἀγρῶν κτήσεως διελέχθη. ἔπειτα ἐκείνου τὸ συμβόλαιον ἀσπαστῶς | 316 |
317 | δεξαμένου, τὸν περὶ τοῦ γάμου προστέθεικεν λόγον, εἰρηκὼς δίκαιον εἶναι τὸν τοῦ τετελευτηκότος κτώμενον τοὺς ἀγρούς, γῆμαι καὶ τὴν γυναῖ‐ κα καὶ φυλάξαι τῇ παιδοποιΐᾳ τοῦ κατοιχομένου τὴν μνήμην. ἐπειδὴ δὲ διὰ τὸν γάμον καὶ τὸ τῶν ἀγρῶν ἐκεῖνος ἠρνήθη συμβόλαιον, ὑπελύσατο | |
| 5 | μὲν κατὰ τὸν νόμον καὶ τὸ ὑπόδημα δέδωκεν· ἠγάγετο δὲ ὁ Βοὸζ τὴν Ῥούθ. ὅτι δὲ οὐχ ἡδονῇ δουλεύων ἠνέσχετο γῆμαι, δηλοῖ αὐτοῦ καὶ τὰ ἀξιέπαινα ῥήματα. «εἶπε, γάρ φησι, Βοὸζ τοῖς πρεσβυτέ‐ ροις καὶ παντὶ τῷ λαῷ· μάρτυρες ὑμεῖς σήμερον, ὅτι κέκτημαι πάντα τὰ τοῦ Ἀβιμέλεχ καὶ πάντα | |
| 10 | ὅσα ὑπάρχει τῷ Μααλὼν καὶ τῷ Χελεὼν ἐκ χει‐ ρὸς Νοεμίν· καίγε Ῥοὺθ τὴν μωαβῖτιν τὴν γυ‐ ναῖκα Μααλὼν κέκτημαι ἐμαυτῷ εἰς γυναῖκα, τοῦ ἀναστῆσαι τὸ ὄνομα τοῦ τεθνηκότος ἐπὶ τῆς κλη‐ ρονομίας αὐτοῦ καὶ οὐκ ἐξολοθρευθήσεται τὸ | |
| 15 | ὄνομα τοῦ τεθνηκότος ἐκ τῶν ἀδελφῶν αὐτοῦ καὶ ἐκ τῆς φυλῆς αὐτοῦ». ἄξιον θαυμάσαι τῶν εἰρημένων καὶ τὸ εὐσεβὲς καὶ τὸ ἀκριβές. οὐ παραβαίνω γάρ, φησί, τὸν νόμον, μωα‐ βῖτιν γυναῖκα λαμβάνων, ἀλλὰ τὸν θεῖον νόμον πληρῶ, τοῦ τετελευτη‐ κότος ἄσβεστον φυλαχθῆναι τὴν μνήμην σπουδάζων. ἐκράτυναν δὲ καὶ | |
| 20 | οἱ πρεσβύτεροι τῇ εὐλογίᾳ τὸν γάμον. εἶπον δὲ οὕτως· «δῴη Κύ‐ ριος τὴν γυναῖκα σου τὴν εἰσπορευομένην εἰς τὸν οἶκόν σου, ὡς Ῥαχὴλ καὶ Λείαν, αἳ ᾠκοδό‐ μησαν ἀμφότεραι τὸν οἶκον Ἰσραὴλ, καὶ ποιήσαι δύναμιν ἐν Ἐφράθα· καὶ ἔσται ὄνομα ἐν Βηθλεέμ. | |
| 25 | καὶ γένοιτο ὁ οἶκός σου ὡς οἶκος Φάρες, ὃν ἔτεκε Θαμὰρ τῷ Ἰούδᾳ, καὶ ἐκ τοῦ σπέρματός σου δῴη σοι Κύριος ἐκ τῆς παιδίσκης ταύτης». αἰνίττονται τῆς | |
| εὐλογίας οἱ λόγοι καὶ ἑτέραν αὐτὸν ἐσχηκέναι γυναῖκα. διὸ καὶ τῆς Ῥα‐ | 317 | |
318 | χὴλ καὶ τῆς Λείας, κατὰ ταὐτὸν ἐμνημόνευσαν, καὶ ἐπήγαγον, «αἳ ᾠκοδόμησαν ἀμφότεραι τὸν οἶκον Ἰσραήλ». τὸ δὲ «ποιήσαι δύναμιν ἐν Ἐφράθα καὶ ἔσται ὄνομα ἐν Βηθλεὲμ παρὰ πᾶσιν ἀνθρώποις ἀοίδιμον», | |
| 5 | τῆς δὲ Θαμὰρ ἐμνημόνευσαν, ἐπειδὴ κἀκείνη ἀλλόφυλος οὖσα τὸν Φάρες γεγέννηκεν, ἐξ οὗ Δαβὶδ ὁ βασιλεὺς κατάγει τὸ γένος, καὶ ὁ τοῦ Δαβὶδ ἀπόγονος, καὶ δεσπότης καὶ υἱὸς καὶ Κύριος. ἐκ ταύτης ὁ Ὠβὴδ ἐγεν‐ νήθη τοῦ Ἰεσσαὶ ὁ πατήρ, ὃς ἔφυσε τὸν Δαβίδ. τοῦτο τὸ βρέφος αἱ γυναῖ‐ κες προσενεγκοῦσαι τῇ Νοεμὶν ἔφασαν, «εὐλογητὸς Κύριος, | |
| 10 | ὃς οὐ κατέλυσέ σοι σήμερον τὸν ἀγχιστεύοντα καλέσαι τὸ ὄνομά σου ἐν Ἰσραήλ. καὶ ἔσται εἰς ἐπιστρέφοντα ψυχήν». τοῦτο δὲ κατὰ μὲν τὸ πρόχειρον νόημα, τὴν ἐκείνης ψυχαγωγίαν δηλοῖ· κατὰ δὲ τὴν ἀλήθειαν τῆς οἰκου‐ | |
| μένης ἐπιστροφήν. ἐκεῖθεν γὰρ ἤνθησε τῆς οἰκουμένης ἡ σωτηρία. | 318 | |