|
TLG 3086 012 :: NICEPHORUS I :: Refutatio et eversio definitionis synodalis anni 815 NICEPHORUS I Scr. Eccl.
Hist.
Theol., Patriarcha (Constantinopoleos), vel Nicephorus Confessor
vel Nicephorus Homologetes
vel Nicephorus Patriarcha I Refutatio et eversio definitionis synodalis anni 815 Citation: Chapter — (line) | |||
t | Ἔλεγχος καὶ ἀνατροπὴ τοῦ ἀθέσμου καὶ ἀορίστου καὶ ὄντως ψευδωνύμου ὅρου τοῦ ἐκτεθέντος παρὰ τῶν ἀποστατησάντων τῆς καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς ἐκκλησίας καὶ ἀλλοτρίῳ προσθεμένων φρονήματι | ||
| 5 | ἐπ’ ἀναιρέσει τῆς τοῦ θεοῦ λόγου σωτηρίου οἰκονομίας | ||
|---|---|---|---|
1 | Ὅροις τῆς εὐσεβείας εὐπειθῶς εἴκειν καὶ ἀκλινῶς ἕπε‐ σθαι, θεσμοῖς γε μὴν τοῖς εὖ τεθειμένοις ἄνωθεν φρουρεῖσθαί τε καὶ τειχίζεσθαι, ἔνθεσμον καὶ σωτήριον· καὶ τοῦτ’ ἂν εἴη τῶν ὀρεκτῶν τὸ περισπούδαστον ἤδη καὶ τιμιώτατον, τοῖς γε | ||
| 5 | ἀληθῶς ὑγιᾶ τὴν φρένα καὶ τὸν νοῦν κεκτημένοις ἄρτιον· καὶ γὰρ ἐντεῦθεν τὸ εἰρηναῖον τῇ ζωῇ περιγίνεται καὶ βίος ὀρθός τε καὶ ἡ ἐν δόγμασιν εὐθύτης κρατύνεται καὶ τὰ ἐκ τῆς θείας ῥοπῆς εὐμενίζεται. τοῖς γοῦν πειρωμένοις παρακινεῖν ὅρια αἰώνια, ἃ παρὰ τῶν πατέρων καλῶς καὶ ἐννόμως τέθειται, | ||
| 10 | καὶ τοῖς εὖ καθεστῶσι λυμαίνεσθαι πράγμασι συμβήσεται, οἷα ὑπερόρια θέουσιν, ἐνδιάστροφον μὲν κεκτῆσθαι τὸ φρόνημα, παρὰ πάντα δὲ τὸν βίον τὸ φιλοτάραχον νοσεῖν καὶ ἐπίσαλον· πρός τε γὰρ ἑαυτοὺς καὶ τοὺς πέλας πολὺ τὸ στασιῶδες ἀπο‐ τίκτουσι, τό τε σεσοβημένον καὶ ἀνατετραμμένον ἐπί τε τῷ | ||
| 15 | οἴκῳ καὶ τῇ ζωῇ πάσῃ καὶ τοῖς ἐγγὺς καὶ τοῖς πόρρωθεν συν‐ διαφέροντες ἐπιστρέφουσι. τολμῶσι δ’ οὖν εὐθὺς τῆς θείας δόξης κατεξανίστασθαι, καὶ τῶν ὀρθῶς βιοῦν ᾑρημένων κατε‐ παίρεσθαι, καὶ κατασοβαρεύεσθαι τῶν ἐπιεικεστέρων, κἀκεῖνοι μάλιστα, οἵπερ εἶεν τῶν ἐπ’ ἐξουσίαις τινὲς καὶ ταῖς μείζοσιν | ||
| 20 | ἀρχαῖς καθιδρυμένοι καὶ ἀξιώμασι, καὶ δρῶσι κατὰ τῆς ἑαυτῶν κεφαλῆς τὰ ἀπηχῆ καὶ ἀνόσια· ὧν μέγα μὲν καὶ βαρὺ τὸ τῆς ἐγχειρήσεως ἔγκλημα, μεῖζον δὲ καὶ δυσαχθέστερον ἐν καιρῷ τῆς θείας ἐπισκοπῆς τῶν κακῶς δρωμένων τὸ ἀνταπό‐ | ||
| δομα, εἴ γε οὐχ’ ὑπὲρ τῶν καθ’ ἑαυτοὺς μόνον, ἀλλὰ καὶ ὧν ὡς | 3 | ||
| 25 | ἐπηρεάζοντες ἀδικεῖν ἐπιχειροῦσι, τὴν δίκην ὑφέξουσιν, ὡς ἠναγκασμένων ἰέναι καὶ ἀκουσίως πρὸς τὴν ἀσέβειαν. | ||
2 | τοιοῦτον οὖν τι κἀν τοῖς καθ’ ἡμᾶς χρόνοις συνενεχθὲν ἔγνωμεν. ἦν γὰρ καὶ πρόσθεν καιρός, καθ’ ὃν οἱ τῆς εὐθυτάτης ἡμῶν πίστεως ὅροι εὐαγῶς ἐφυλάσσοντο· ὅτε βαθεῖα εἰρήνη τὴν ἐκκλησίαν Χριστοῦ διελάμβανε, καὶ τὸ εἰρηναῖον ἐπλούτει | ||
| 5 | καὶ ἀστασίαστον, τό τε ἀταρακτότατον κεκτημένη καὶ τὸ γαλή‐ νιον· ὅτε τὸν οἰκεῖον κόσμον αὐχοῦσα διέπρεπε καὶ τῷ φωτὶ κυρίου κατηρτίζετό τε καὶ ἐπορεύετο· ὅτε τὸ εὐαγγελικὸν καὶ ἀποστολικὸν ἐπανθοῦν ἐπαρρησιάζετο κήρυγμα καὶ τὰ τῆς σωτηρίου Χριστοῦ οἰκονομίας διὰ τῶν ἱεροτυπιῶν ἐπέλαμπε | ||
| 10 | σύμβολα, οὗ τά τε πάθη καὶ θαύματα καὶ ἡ τοῦ σωτηρίου προεδείκνυτο δύναμις· ὅτε ἡ χάρις προετιμᾶτο καὶ ἡ ἀλήθεια καὶ τὰ τῆς χάριτος ἐνεφανίζετο σαφῶς καὶ ἐκηρύσσετο· ὅτε οἱ θεῖοι ναοὶ καὶ τὰ ἐν τοῖς ναοῖς ἱερά τε καὶ τίμια εὐκόσμως μά‐ λα περιεστολίζοντο· ὅτε θεῖος φόβος ταῖς ψυχαῖς τῶν εὐσε‐ | ||
| 15 | βούντων ἐνίδρυτο καὶ ἡ περὶ τὰ θεῖα αἰδὼς καὶ εὐλάβεια· ὅτε τὸ τῆς ἀγάπης δῶρον πανταχοῦ διαφοιτῶν περιηγγέλλετο· ὅτε τὰ τῆς ἱερωσύνης δίκαια κομῶντα συνδιεφυλάσσετο καὶ οἱ ἱερεῖς κυρίου δικαιοσύνην ἐνδεδύκεσαν, ὥσπερ στολὴν ἁγίαν περιχλαινιζόμενοι τὴν εὐσέβειαν, ἀμφιεννύμενοι δὲ κρῖμα ἶσα | ||
| 20 | διπλοΐδι, καὶ ἡ εὐλογία κυρίου πᾶσιν ἐπέπρεπεν, εἰ δεῖ τι καὶ τῶν Ἰὼβ φθέγξασθαι ῥημάτων· ὅτε καὶ βασιλεῖς μέγα ἐφρό‐ νουν ἐπ’ εὐσεβείᾳ μᾶλλον ἢ τῷ διαδήματι καὶ χρυσῷ καὶ λίθοις τοῖς Ἰνδικοῖς λαμπρὸν ἀπαστράπτουσιν, εὐθύτητι δὲ δογμάτων ἢ τῷ ἁλουργῷ ἐκαλλωπίζοντο χρώματι καὶ ὅσον 〈***〉 | ||
| 25 | τρόπαια στήσωσι. διά τοι τοῦτο κατὰ τοῦ θείου φόβου ἀπη‐ ναισχύντησαν καὶ ἦραν κατὰ τῶν ἁγίων κεφαλὴν καὶ ἀπεναν‐ | ||
| τίας τῆς ἱερᾶς ἡμῶν ὁμολογίας ᾔεσαν. εἰς ὅ,τι δὲ τῷ χρι‐ στομάχῳ τὰ βεβουλευμένα, ὃς ταῦτα ἐπινοῶν ἔδρα, ἐπεραί‐ νετο καὶ εἰς οἷον τέλος τὰ ἐπικεχειρημένα ἐκβέβηκε, τὸ | 4 | ||
| 30 | θυσιαστήριον μέγα κεκράξεται· ὃ καὶ ζῶν κακῶς καθαιρῶν ἐβεβήλου, καὶ ἀναιρούμενος ἐνδίκως τῷ λύθρῳ τῶν ἐναγῶν αἱμάτων πλέον ἔχρανέ τε καὶ κατεμόλυνεν, ἄξια ὄντως τὰ ἐπίχειρα τῆς εἰς Χριστὸν ὕβρεως δεξάμενος ὁ ἀλιτήριος, ἔνθα τῶν προμάντεων ἡ σκηνὴ καὶ ἡ παιδιὰ καὶ ἡ πλάνη θριαμβεύε‐ | ||
| 35 | ται. | ||
3 | πῶς οὖν οὗτος τὰ τῆς οἰκείας ἀσεβείας ἀποπληροῦν ἐτεχνάζετο; πρῶτα μὲν ἀπόπειραν ποιεῖται τῶν ἀπὸ τῆς ἐκκλη‐ σίας, εἰ οἷόν τε ἠρέμα καὶ ἡσυχῇ τὰ κατὰ νοῦν αὐτῷ προχω‐ ρήσειν· ὡς δ’ οὖν ἄπρακτα καὶ ἀνήνυτα αὐτῷ ἐγεγόνει τὰ | ||
| 5 | ἐγχειρήματα, ἐφ’ ἑτέραν τραπόμενος ἔρχεται καί, ὡς ἂν μηδὲν πονηρίας καὶ κακουργίας τῶν προκαταρξάντων ἐλλείποι τῆς ἀσεβείας, ζηλοῖ κἀνταῦθα τὸν χριστομάχον ἐκεῖνον, τὸν πάλαι συγχωρήσει θεοῦ τοῦ φύλου τοῦ Ῥωμαϊκοῦ κακῶς ἄρξαντα, τὸν Κωνσταντῖνον φημὶ τὸν δυσσεβέστατον. ὃς δὴ καθάπερ ἐκ | ||
| 10 | πατρῴου κλήρου κατάγουσαν τὴν παρανομίαν ταύτην διαδεξά‐ μενος, ἱκανῶς ἐπεκράτυνεν· ἀθροίζει λοιπὸν καὶ οὗτος, ὥσπερ ἐκεῖνος, ἅπαν τὸ ἐν ἱερωσύνῃ τελοῦν, καὶ παντοίαις αὐτοὺς ἐπιχειρήσεσι μεθοδεύων πείθειν ἐμηχανᾶτο πρὸς τὸ οἰκεῖον ἑλεῖν βούλημα. ἀλλ’ ὅσον μὲν ἐν αὐτοῖς προῦχον καὶ ἔκκριτον, | ||
| 15 | ἐρηρεισμένον καὶ πάγιον περὶ τὸν ὑγιᾶ καὶ ὀρθὸν λόγον τὸ φρόνημα ἐκέκτητο, τοῦ θεομισοῦς αὐτοῦ θελήματος ἀντικαθι‐ στάμενον ὤφθη· διὸ αἰκίαις τε καὶ φρουραῖς χαλεπαῖς πρό‐ τερον ἐπελθὼν καὶ μηκίστων λιμῶν καὶ ἀσιτιῶν τηκεδόσι πιέζων καὶ δι’ ἀτιμίας ἁπάσης περιαγαγών, μεταταῦτα ὑπερο‐ | ||
| 20 | ρίαις μακραῖς ὁμοῦ καὶ πικραῖς κατεδίκασεν· ὅσον δὲ ἀγροι‐ κικώτερον καὶ ἁπλούστερον ἢ καὶ εὐηθέστερον ἐπάγεται, οὓς μὲν χρήμασιν ὑποφθείρων, οὓς δὲ ὑποσχέσεσι δελεάζων, οὓς | ||
| δέ, παρρησίαν τὴν εἰς τὰ βασίλεια ἐπαγγελλόμενος, ὑπο‐ κλέπτων, ἔστι δὲ οὓς καὶ ἀπειλαῖς ἐκδειματῶν καὶ ἑτέραις | 5 | ||
| 25 | τισὶν ἐπινοίαις μετερχόμενος, εἰς τὸ ἴδιον σαγηνεύει θέλημα. τούτους λοιπὸν τοῦ κοινοῦ τῆς ἐκκλησίας ἀπορραγέντας σώμα‐ τος, οἷάπερ μέλη διερρυηκότα καὶ ἐφθαρμένα, καὶ ἰδίᾳ συνάγειν ἐπιχειρήσαντας λαβών, συγκροτεῖ, ὡς ἐδόκει, ἀπ’ αὐτῶν σύνο‐ δον· καὶ σύνεδρος ἤδη καὶ πρόεδρος, μᾶλλον δὲ πρόδρομος τῆς | ||
| 30 | τοῦ προσδοκωμένου πονηροῦ ἐπιστασίας γίνεται, προοδοποιῶν τὰ τῆς ἐνδημίας αὐτῷ καὶ τρόπον τινὰ τὸν ἀγῶνα τὸν κατὰ τῶν ἁγίων ἐνστησόμενον ἀναμερισάμενος· καὶ τὸ πολὺ τῶν πόνων προαφαιρούμενος, τοσοῦτον εὔνους αὐτῷ ὤφθη, ἵνα, ἐν ᾧ μέλλει φανεροῦσθαι ὁ ἄνομος, πρὸς μόνον τὸν καταλύοντα | ||
| 35 | αὐτοῦ τὸ κράτος ἕξει τὴν μάχην, τῶν δὲ εἰς μνήμην τῆς ἐν σαρκὶ πολιτεύσεως αὐτοῦ ἀναστηλωμένων ἐκ ποδῶν γεγενη‐ μένων, μὴ πλείω περὶ αὐτὰ ἐνασχολούμενος κάμνοι, σχοίη δὲ ῥᾷον κατὰ τῶν εὐσεβούντων τηνικάδε τὸ ἀγώνισμα· καὶ πάλιν ὁρᾶται ἐν τῷ ναῷ κυρίου τὸ βδέλυγμα καὶ ἀνοίγεται στόμα | ||
| 40 | λαλοῦν μεγάλα κατὰ τῆς δόξης κυρίου καὶ κατὰ τῆς θείας οἰκονομίας μεγαλορημονοῦν καὶ ἀλαζονευόμενον. | ||
4 | ταύτην οὖν τί κλητέον, ἢ οὐχ’ ἁπλῶς σύνοδον; ἀλλὰ βαρβαροσύνοδον δικαίως ἄν τις καλέσειε διὰ τὸ τοῦ ἠθροικότος βάρβαρόν τε καὶ ἔκφυλον φρόνημα, ἢ πονηρὸν συνέδριον καὶ τοῦ Καϊαφαϊκοῦ ἐκείνου ἐφάμιλλον, ἐπεὶ καὶ οὗτοι παρα‐ | ||
| 5 | νόμως κενὰ κατὰ τοῦ Χριστοῦ ἐμελέτησαν καὶ ὥσπερ τὸ Ἰουδαϊκὸν σύνταγμα κατὰ τῆς Χριστοῦ ἐνσωματώσεως ἐ‐ φρυάξαντο καὶ πλεῖστα κενολογήσαντες ἐματαιοπόνησαν. ὡς γὰρ οὐκ ἂν λεχθείη σύνοδος ἱερατική, φανερόν· πρῶτον μὲν γὰρ πῶς συστήσαιεν σύνοδον οἵ γε τὰς συνθήκας, ἃς ἐν τῷ | ||
| 10 | θείῳ θυσιαστηρίῳ κατενώπιον θεοῦ καὶ ἀγγέλων καὶ παντὸς τοῦ τῆς ἐκκλησίας πληρώματος δεδωκότες, παρασπονδήσαντες ἠθετήκασι, τά τε χειρόγραφα, ἐν οἷς τοὺς τύπους τοῦ σταυροῦ | ||
| καὶ τὰ οἰκεῖα ὀνόματα προὔθηκαν, κατεπάτησαν; ἐξ ὧν κατὰ συλλόγους ἱεροὺς συνιέναι οὐκ ἐξὸν αὐτοῖς· ἔπειτα δ’ ὅτι παρὰ | 6 | ||
| 15 | πάντα θεσμὸν καὶ κανόνα ἐκκλησιαστικὸν ἤθροισται· καθάπερ γὰρ τὸ παρὰ τοῦ δυσσεβοῦς Κωνσταντίνου παραλόγως καὶ ἀνοσίως συλλεγὲν παράνομον σύστημα, οὕτω καὶ τοῦτο ψευδῶς καὶ ἀτάκτως κεκλήκασι σύνοδον. πάμπαν γὰρ τῶν ἐν ἀρχιερωσύνῃ τελούντων μεγίστων θρόνων, τοῦ τε τῆς πρεσβυ‐ | ||
| 20 | τέρας Ῥώμης λέγω καὶ τῶν ἄλλων, οἷς τὰ προέδρια ἐν τοῖς ἱερεῦσιν ἀφώρισται, ἠμοιρήκασιν· ὧν ἄνευ, δόγματος ἐκκλη‐ σιαστικοῦ κινουμένου, συστῆναι, κατά γε τὸν ἄνωθεν παρα‐ δεδομένον τῇ ἐκκλησίᾳ θεῖον τύπον, ἱερατικὴν σύνοδον, οὐ θεμιτόν. διὸ ἄστατόν τε ἐφ’ ἑαυτοῦ καὶ ἀνίδρυτον δείκνυται, | ||
| 25 | καί τις ἐνταῦθα συνεὶς λίαν ἐμφρόνως ἂν ἀποφθέγξαιτο ὅπερ παρά τινι τῶν πάλαι σοφῶν ἐλέγετο περί γέ τινος στρατοπέδου εὖ μάλα στρατιᾶς πολυπληθείᾳ κομῶντος, ταξιάρχου δὲ συνε‐ τοῦ καὶ εἰδήμονος τὰ τακτικὰ καὶ πολέμια τοῦ κοσμοῦντος καὶ εὖ διατάττοντος ἀπολειπομένου· «Ἡλίκον θηρίον κεφαλὴν οὐκ | ||
| 30 | ἔχει», ἐπεὶ καὶ οὗτοι, πολυανθρωπίᾳ πλήθοντες καὶ οὐ πάνυ τι εὐαρίθμητον τυγχάνοντες σύστημα, τοῦ τε ἡγεμονοῦντος τῆς καθ’ ἡμᾶς ἱερολογίας καὶ ἐπιστημονικωτάτου πνεύματος κανό‐ νος τε πάμπαν καὶ λόγου τοῦ ἰθύνοντος ἀπεστέρηνται. καὶ τί γε ἄλλο ἢ αὐτὴν τὴν κεφαλὴν τῆς ἐκκλησίας Χριστὸν ἠθετή‐ | ||
| 35 | κασι; καὶ ὅλης αὐτοῦ τῆς οἰκονομίας πειρῶνται ἀνατρέπειν, ὡς οἷοί τέ εἰσι, τὸ μυστήριον. τοιγάρτοι εἰς τοῦτο ἀκοσμίας καὶ ἀταξίας ἠγμένοι, τό τε ἐπιεικὲς ἀπημφιεσμένοι καὶ ἥμερον, θηρῶν δίκην καὶ λύκων ἀγρίων (τῷ γὰρ ἔξωθεν καὶ φαινο‐ μένῳ κῳδίῳ τὸν ἐντὸς καὶ κεκρυμμένον συγκαλύπτουσι θῆρα) | ||
| 40 | τῇ Χριστοῦ ἐκκλησίᾳ βαρέως ἐπεισπεσόντες καὶ κατὰ τῶν ἱερῶν ἡμῶν δογμάτων ἐπιλυττήσαντες, ὅλῳ τῷ στόματι τὰ λογικὰ πρόβατα, τὸν λαὸν κυρίου, κατεσθίειν κατὰ τὸ εἰρημέ‐ νον διὰ φωνῆς ἁγίου προφήτου ἵενται. ἐντεῦθεν ἡ παλαιὰ τῷ | ||
| χρόνῳ καὶ τὴν κακίαν νεάζουσα κακοδοξία, ὡς ἐξ ἀδύτων τῶν | 7 | ||
| 45 | μυχῶν τῆς ἀπιστίας ὑπερκύψασα καὶ τῶν τῆς πλάνης φωλεῶν ἐξερπύσασα, τοὺς ἄρτι τῆς εὐσεβείας ἀποπεφοιτηκότας καὶ πρὸς αὐτὴν ἀθλίως μεταθεμένους, ὥσπερ τῆς ἀληθοῦς ἀπη‐ μαύρωσεν ὁμολογίας, οὕτω δὴ καὶ τῶν ἐπειλημμένων τῶν τῆς ἱερωσύνης οἰάκων, τῆς κοινωνίας ἀπετείχισε, τὴν σύμ‐ | ||
4(50) | πνοιαν ἀπείρξασα καὶ συναίνεσιν· μὴ δὲ γὰρ ἐνὸν αὐτοὺς τῷ ψεύδει συνάρασθαι, ἐπειδὴ ἔνθα τὸ ἐμπαθὲς καὶ δοῦλον τῆς σαρκὸς πρυτανεύει φρόνημα, ὁ τῆς ἐλευθερίας καὶ εἰρήνης σύνδεσμος ὁ συνεστηκὼς ἐκ τοῦ πνεύματος οὐδ’ ὅλως κατακρα‐ τύνεσθαι πέφυκεν—ὑπὸ γὰρ πολλῆς αὐθαδείας καὶ ἀνοσιουρ‐ | ||
| 55 | γίας κεκρατημένος ὁ συναθροίσας κακῶς, πᾶσαν κανονικὴν καὶ ἔνθεσμον καταπατῶν παράδοσιν, ἢ μὴ δὲ συνιεὶς ὅτι θεσμὸς κανόνων ἦν πώποτε, ἔδοξε τῶν προὔχειν κατὰ τὴν ἱερωσύνην λαχόντων δίχα τὴν ἰδίαν βεβαιοῦν εἰκαιοφροσύνην—, ὅμως δ’ οὖν παρανόμως καὶ ἀθέσμως συνειλεγμένοι, κατὰ τοῦ | ||
| 60 | κυρίου καὶ κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ πολλὰ τοῦ εὐαγγελικοῦ κηρύγματος καταφλυαρήσαντες ἐμελέτησαν, καὶ δόγμα πονηρόν, καλῶς πάλαι κατακριθὲν καὶ σιγηθὲν ἀποφάσει τῶν προηγησαμένων θείων ἀνδρῶν, πάλιν ἀναζωπυροῦντες καινί‐ ζουσι καὶ τολμῶσιν, ὡς ᾤοντο, ὅρον ἐκτίθεσθαι πάντῃ ἀόρι‐ | ||
| 65 | στον· ὁρίζονται μὲν γὰρ παντελῶς οὐδέν, ἐπ’ ἀναιρέσει δὲ τῶν εὖ καὶ καλῶς τεθειμένων ὅρων καὶ ἀληθῶν δογμάτων καὶ τοῦ εὐσεβοῦς τῆς καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς ἐκκλησίας φρονήμα‐ τος, ματαίως ἄγαν καὶ ἀθεεὶ παρατάττονται. οὐδὲ γὰρ ἀπὸ στόματος κυρίου, ἀλλ’ ἐκ τῆς ἰδίας κοιλίας ἀποφθέγγονται καὶ | ||
| 70 | λαλοῦσι διεστραμμένα, οὐδαμοῦ τῷ ἐκκλησιαστικῷ κανόνι καὶ τύπῳ κατακολουθήσαντες, τοῦ φόβου δὲ κυρίου καταφρονή‐ σαντες καὶ τῆς ἐντολῆς ἀλογήσαντες, ἣ καὶ τῷ ἕνα τῶν ἐλα‐ χίστων σκανδαλίζοντι οὐ μικρὸν τὸν κίνδυνον ἐπικρεμάννυσιν, | ||
| ἤπουγε πλῆθος ἄπειρον καὶ ἀριθμοῦ κρεῖττον καὶ πολιτείαν | 8 | ||
| 75 | ὅλην καὶ ἔθνος ὁλόκληρον ἱερόν τε καὶ ἅγιον, ὃ διεσπάραξάν τε καὶ ἐλυμήναντο, τῷ αἵματι Χριστοῦ τῷ ἀμώμῳ καὶ ἀχράντῳ κτηθέν τε καὶ ὑποστὰν ἱδρῶσί τε καὶ πόνοις πολλοῖς τῶν μετὰ Χριστὸν καὶ τῶν τὰ ἐκείνων διαδεξαμένων ἀοιδίμων ἀνδρῶν. | ||
5 | ἐν τούτῳ γοῦν τῷ δοκοῦντι ὅρῳ εὐθὺς μὲν καὶ ἐκ προ‐ οιμίων τὴν ἀσέβειαν οὐ παρρησιάζονται, κατασχηματίζονται δὲ τὴν εὐσέβειαν καὶ καταχρωννύουσί πως τοὺς ἑαυτῶν λόγους, ἐπειδὴ τοῦτο φίλον καὶ σύνηθες τοῖς αἱρετίζουσιν. | ||
| 5 | οὕτω γὰρ καὶ παρὰ Ἀρειανοῖς καὶ Εὐνομιανοῖς καὶ ἄλλοις αἱρεσιώταις γινόμενον ἔγνωμεν· οὓς μιμούμενοι, ὥσπερ δὴ κοινωνοῦντες τῇ ἐκείνων κακοδοξίᾳ, καὶ αὐτοὶ ἐπ’ ἀλλοτρίοις καλοῖς ἐγκαλλωπίζονται. τὸ γὰρ φυσικὸν τῆς ἀληθείας κάλλος οὐκ ἔχοντες, ὀθνείαις τισὶ καὶ ξέναις σοφιζόμενοι | ||
| 10 | χρῶνται μορφαῖς, τὸ αἶσχος τῆς οἰκείας ἀμορφίας ἐκ τῶν ἔξωθεν ἀποκρύπτειν ἐκμηχανώμενοι, τῷ χαλκῷ τὸ δέλεαρ περιάπτοντες ἢ τῷ δηλητηρίῳ τὸ μέλι περιχρίοντες, ἵνα ἡνίκα μέλλουσι τὰ τῆς οἰκείας πικρίας ἀπερεύγεσθαι δυσώδη καὶ βδελυρὰ ῥήματα, τοὺς ἁπλουστέρους δι’ αὐτῶν ἐξαπα‐ | ||
| 15 | τήσωσι καὶ πρὸς τὴν ἀσέβειαν τὴν ἴσην ἐπαγάγωνται. μετὰ γὰρ δὴ ταῦτα, ὥσπερ οἱ ἐκ κραιπάλης ἀνενεγκόντες, εἰς ἑαυ‐ τοὺς ἐπανέρχονται καὶ ἐπὶ τὸν ἴδιον ἔμετον ἐπιστρέφουσι· καὶ τὸ προσωπεῖον ἀποδυσάμενοι, τὰ τῆς γνώμης παραγυμνοῦσι κυήματα. ἡμεῖς δὲ τὴν πολλὴν φλυαρίαν παρέντες, ἐπὶ τὰ | ||
| 20 | καιριώτερα τῆς βλασφημίας καί τινος ἀνασκευῆς δεόμενα καὶ δὴ τῷ λόγῳ τρεψώμεθα. καὶ ἔδει μέν, ὡς σαθροῖς καὶ ἑώλοις, μὴ δὲ τὴν ἀρχὴν ἐπιβάλλειν τοῖς τοιούτοις ληρήμασιν, εὐθὺς δὲ παραγράφεσθαι καὶ ἀποκρούεσθαι. ἀλλ’ ἐπειδὴ παρά τισι τοῖς οὐ | ||
| παγίαν καὶ βεβηκυῖαν πρὸς εὐσέβειαν τὴν διάληψιν ἔχουσιν, | 9 | ||
| 25 | ἔδοξαν λόγου τί ἄξιον φέρεσθαι, ταύτῃ τοι εὖ νενομίκαμεν, εἴπερ αὐτοῖς πρὸς ὠφελείας τινὸς γένοιτο, τῶν ἐπ’ ἐκείνοις ἐλέγχων ἐφάπτεσθαι. | ||
6 | ἄγουσι τοιγαροῦν εἰς μέσους τὸν Λέοντα ἐκεῖνον, τὸν ἀποστάτην καὶ παροράσει θεοῦ Χριστιανῶν ποτε ἄρξαντα, τὸν ἐκ τῶν Ἰσαύρων τῶν δυσωνύμων ὁρμώμενον καὶ οὐδὲν ἧττον θηριώδη τὴν γνώμην ἢ τὴν προσηγορίαν, ἔτι μὴν καὶ τὸν ἐκεί‐ | ||
| 5 | νου υἱὸν Κωνσταντῖνον, τὸν τρόπον ἀγριώτερόν τε καὶ θηριωδέ‐ στερον· ὃς δὴ τὴν πατρῴαν δυσσέβειαν καὶ δυσμένειαν οἷόν τινα κλῆρον ἄνωθεν καταγόμενον διαδεξάμενος, καὶ οὐ μᾶλλον τῆς ἀξίας ἢ τῆς ἀσεβείας κληρονόμος ὀφθείς, ἐπηύξησέ τε καὶ εἰς ἄκρον ἐκράτυνε. τούτῳ οὖν μετὰ τῆς ἡδίστης καὶ φίλης | ||
| 10 | ἱππείας παρατεταγμένῳ ἐξήρτυτο κατὰ τῆς Χριστοῦ δόξης ὁ πόλεμος, καὶ πλείονα κάκιστά τε καὶ χείριστα κατὰ Χρι‐ στιανῶν ἀπομανεὶς κατεπράξατο. περὶ μὲν οὖν τούτων εἰκαιο‐ μυθοῦντες γράφουσι τοιαῦτα ὅτι Οὗτοι τὴν εὐσέβειαν τῆς ὀρθοδόξου πίστεως ἀσφάλειαν βίου ἡγησά‐ | ||
| 15 | μενοι, τὴν τιμὴν τοῦ δι’ ὃν τὸ βασιλεύειν ἔλαβον ἐζήτησαν· καὶ πολυάνθρωπον πνευματικῶν πα‐ τέρων καὶ θεοφιλῶν ἐπισκόπων ἀθροίσαντες σύνοδον, ... οἱ τῶν ἀληθῶν καθάπαξ ἀποπεπτωκότες, καὶ τῷ ψεύδει τὸν | ||
| 20 | νοῦν καὶ τὴν γλῶσσαν ὑποθέμενοι, ἐκ τῶν φανερῶς ἐψευ‐ σμένων ὑπαρχόντων τὸν λόγον τῆς προκειμένης αὐτοῖς μα‐ ταιότητος ἐξυφαίνειν κατάρχονται, ἵνα ὧν ἡ ἀρχὴ ἀδόκι‐ | ||
| μος, ὃ δὴ λέγεται, καὶ τὸ πᾶν εἴη ἀπόβλητον. τοῖς γὰρ ἐν μνήμῃ τῶν πολλῶν εἰσέτι καὶ νῦν κειμένοις καὶ παρὰ πᾶσι τὸ | 10 | ||
| 25 | ὁμόλογον διασῴζουσι καὶ ἐπὶ στόματος κατ’ οἴκους καὶ ἀγορὰς ᾀδομένοις ἢ ἀγνοοῦντες ἢ ἀναισχυντοῦντες αὐθαδῶς ἀντιφέ‐ ρονται· οὐδὲ γὰρ ἔτι τοῦ Λέοντος κατὰ τὸν τῇδε περιόντος βίον τὸ ἀνόσιον ἐκεῖνο ἤθροιστο συνέδριον· ἐκεῖνος γὰρ τῆς καινοτομίας ταύτης κατάρξας καὶ τοὺς θεμελίους τῆς ἀποστα‐ | ||
| 30 | σίας προκαταβαλόμενος καὶ τὰ βάθρα τῆς ἀσεβείας πηξάμενος πρῶτος καθυβρίζει τὰ ἅγια, καὶ τὸν ἐπιθέντα χεῖρας αὐτῷ καὶ χρίσαντα ἱεράρχην τὸν ἱερώτατόν τε καὶ ὁσιώτατον, τοῦ θρόνου τοῦ ἱερατικοῦ μετὰ πολλῆς καθεῖλε τῆς ἀδοξίας καὶ ὕβρεως, οὔτε θεὸν δεδοικὼς οὔτε τὴν χρίσασαν χεῖρα αἰδε‐ | ||
| 35 | σθεὶς ὁ ἐξάγιστος· ἕτερον δὲ τῷ μιαρῷ θελήματι αὐτοῦ καὶ δόγματι ἀντενθρονίζει ἑπόμενον, καί τινας ἐπιβιοὺς χρόνους, πικρῶς τὴν ζωὴν ἀπορρήγνυσιν. ἀνίστησι δὲ δυσσεβέστερόν τε καὶ ἀθεώτερον τὴν θεομάχον οἰκοδομίαν ὁ τὴν ἐξουσίαν παροράσει θεοῦ μετὰ τῆς ἀπιστίας εὐθὺς μετ’ ἐκεῖνον κληρωσά‐ | ||
| 40 | μενος, τὸν πύργον τῆς κακίας δομούμενος καὶ συνεργοὺς ἐπὶ τούτῳ τοὺς ἱερεῖς τῆς αἰσχύνης συνεπαγόμενος· καὶ γὰρ οὖν τὰ τοῦ ἀθέου βουλήματος συνιστᾶν ἐπιχειρῶν, χρόνοις τισὶν ὕστερον τούτους δὴ τοὺς ὑπὸ χεῖρα ἐπισκόπους συλλέγει καὶ τὸ πονηρὸν ἐκεῖνο καὶ ἔκθεσμον συγκροτεῖ ἐργαστήριον· οἵ | ||
| 45 | γε πολλὴν μὲν ὕβριν ὅσην τῆς θείας καὶ παναλκοῦς δεξιᾶς κατέχεαν, πλεῖστα δὲ τῆς δόξης Χριστοῦ καθυλακτοῦντες ἐκε‐ νολόγησαν, πολλὴν δὲ ἀδικίαν κατὰ τῆς σωτηρίου Χριστοῦ ἐπιφανείας ἐλάλησάν τε καὶ ἐμελέτησαν· ἀθέως γὰρ ἐδογμάτι‐ σαν εἰδώλοις τὴν δι’ αὐτῆς ἐξ εἰδώλων λελυτρωμένην τοῦ θεοῦ | ||
6(50) | ἐκκλησίαν προσκεκυνηκέναι, καὶ τοῦτο αὐτοῖς τῆς βλασφημίας | ||
| τὸ προοίμιον· ὅπερ μετ’ ἐγκωμίων οἱ νεόλεκτοι τούτων φοιτη‐ ταὶ ὡς ἄσμενοι ὑπεδέξαντο· τοῦτο δὴ καὶ σύνοδον καλεῖν τετολμήκασιν. σύνοδον δὲ ὁποίαν κλητέον ἀκουέτωσαν· τὴν μαινάδα, τὴν σοβάδα, τὴν αὐθάδη, τὴν πάντολμον, τὴν νεωτε‐ | 11 | ||
| 55 | ροποιόν, τὴν καινοτόμον, τὴν ὑβρίστριαν, τὴν τῆς βλασφημίας μητέρα, τὴν ἀποστατικὴν φάλαγγα, τὸν μανικὸν ὅμιλον, τὸ Καϊαφαϊκὸν συνέδριον, τὸ λῃστρικὸν σύστρεμμα, τὸν λόχον τὸν ψυχοφθόρον, τὸ θήρατρον τῶν λογικῶν ζῴων, τὸ Σατανι‐ κὸν ἔνεδρον, τοῦ πονηροῦ τὸ ὅπλον, τὸ τῆς εὐσεβείας πολέμιον, | ||
| 60 | τὸ ἄνομον βουλευτήριον, τῶν λοιμῶν τὴν καθέδραν, τὸ Φαρι‐ σαϊκὸν σύστημα, τὸ Ἰουδαϊκὸν σύνταγμα, τὸν ἀγυρτικὸν σύλ‐ λογον, τὸ ὀχλαγωγὸν ἄθροισμα, τὸ ταραχοποιὸν ἄγυρμα, τὸν ἐσμὸν τῶν κακῶν καὶ τῆς Χριστιανῶν θεοσεβείας ἀντίπαλον, τὸ πάσης παρανομίας ἐπίμεστον καὶ πάσης κακίας καταγώ‐ | ||
| 65 | γιον. τίς ἂν λόγος ἐφίκοιτο; τίς ἱκανὸς ἀπαριθμήσασθαι ὅσα καὶ οἷα κατὰ τῆς εὐαγοῦς ἡμῶν θρησκείας ἐνεανιεύσαντο καὶ ὁπόσην καινοτομίαν κατὰ τῆς ἐκκλησίας ἐπενόησαν, οἷα κατὰ τῶν ἁγίων ἐτόλμησαν, πυρὶ παραδιδόντες τὰ ἱερὰ κειμήλια, τοὺς θείους ναοὺς καὶ αὐτὰ δὴ τὰ θυσιαστήρια διορύσσοντες | ||
| 70 | καὶ πάντα τὸν ἐν αὐτοῖς ἱερὸν διάκοσμον καὶ τὴν πυκάζουσαν ἔνθεν εὐπρέπειαν ἀκόσμως λίαν ἐξαφανίζοντες; τί τἄλλα λέγειν; τὴν εἰργασμένην αὐτοῖς παροινίαν εἰς τὴν Χριστοῦ οἰκονομίαν, δόξαν ἑαυτῶν ἥγηνται, ὥσπερ ἀδοξίαν τὴν ἐπ’ αὐτῇ τιμὴν καὶ τὸ κλέος· καὶ ὅσα κατὰ τῶν ἱερῶν κανόνων | ||
| 75 | καὶ θεσμῶν ἐνεωτέρισαν καὶ ἁπαξαπλῶς πᾶσαν τὴν ἄνωθεν καὶ πάλαι κατὰ τὴν ἐκκλησίαν ἐνθέως κεκρατηκυῖαν παράδοσιν καὶ πάντα τὰ ἔθη καὶ νόμους, καθ’ οὓς τὸ ἐξ ἀρχῆς Χριστιανοὶ ἐμπολιτεύονται, κατεπάτησάν τε καὶ κατεστρέψαντο. | ||
7 | ἴδωμεν λοιπὸν καὶ οἷα ἐν τοῖς ἑξῆς ἐπιφέρουσιν· ... τὴν ἀκέφαλον καὶ ἀπαράδοτον, μᾶλλον δὲ εἰπεῖν, | ||
| ἄχρηστον ποίησιν καὶ προσκύνησιν τῶν εἰ‐ κόνων κατέκριναν, τὴν ἐν πνεύματι καὶ ἀλη‐ | 12 | ||
| 5 | θείᾳ λατρείαν προτιμήσαντες· ... ἔξεστιν συνιδεῖν ἐνταῦθα τοῖς συνιοῦσιν τοῦ δόλου τὸ κεκρυμμένον καὶ τοῦ τρόπου τὸ ἀγεννὲς καὶ ἀλλόκοτον. κατ’ εἰ‐ κόνων γὰρ τὸν λόγον ἐπικεχειρηκότες ποιεῖσθαι, ἁπλῶς καὶ ἀδιορίστως προΐασιν· ὁποίων γάρ τοι καὶ τίνων εἰκόνες χρημα‐ | ||
| 10 | τίζουσιν καὶ τίνας εἰκονίζουσιν καὶ ὧν τὴν μνήμην ὑπαγο‐ ρεύουσιν, οὐδαμῶς ὅλως προστιθέασιν, ἐν μετεώρῳ δὲ τὸν λόγον καταλελοίπασιν, οὐκ ἂν σιγήσαντες, εἰ μὴ κακουργεῖν ἐβούλοντο περὶ τὸ ὄνομα, ἵνα μὴ δόξωσιν, ἐπεὶ πρὸς Χριστια‐ νούς γε τὸν λόγον ἀπέτεινον, εὐθὺς καὶ ἐκ πρώτης βαλβίδος | ||
| 15 | ὁρμώμενοι τὴν ἀσέβειαν ἐκκαλύπτειν θρασύτερον, ἐφ’ ὕβρει τῶν ἁγίων τὴν γλῶσσαν ἐπαφιέντες τὴν πονηράν, μὴ δὲ φαί‐ νοιντο τῇ Χριστοῦ σαρκώσει ἀνέδην ἀπομαχόμενοι καὶ τὸ πρὸς τὸ ἀρχέτυπον μῖσος δημοσιεύοντες καὶ τῆς Χριστιανῶν θρη‐ σκείας ἀλλότριοι καθιστάμενοι. ἐχρῆν γὰρ αὐτούς, ἐπειδὴ τῶν | ||
| 20 | πρός τι τὸ ὄνομα, ὃ μοναχῶς οὔποτε νοηθήσεται ὅταν γε κυρίως μάλιστα λέγοιτο (συνεπινοούμενον γὰρ ἔχει καὶ πρὸς ὃ τὴν ἀναφορὰν κέκτηται), φράσαι σαφῶς καὶ οὗτινος ἡ εἰκὼν εἴη καὶ τὸ ὁμοίωμα, ὡς εὐδιάγνωστον εἶναι καὶ τὸ ἀπ’ αὐτῶν δηλούμενον, καθὰ δὴ καὶ διὰ τῆς ἐντετυπωμένης ἐν | ||
| 25 | τῷ ἐπιδοθέντι νομίσματι τῷ Χριστῷ εἰκόνος, ὃ Καῖσαρ διὰ τῆς πεύσεως ἐγνωρίζετο. ἀλλὰ τέχνασμα τοῦτο τῆς πανουργίας καὶ διαβολικῆς εὕρημα μεθοδείας, ἵνα μὴ τὸν ἀκροατὴν ἐξ ἀρχῆς θορυβήσωσιν, ἐμφανίζοντες ὡς πρὸς Χριστὸν αὐτῶν ὁ πόλεμος, ἀλλ’ ἐπὶ τὸ μεῖζον ἐκ τῶν ἀφανῶν τῆς δυσσεβείας | ||
| 30 | ἐφελκύσωνται βάραθρον· οὐ πολλῷ δὲ ὕστερον τὸν ὑποικου‐ ροῦντα ταῖς ψυχαῖς δόλον ἀπογυμνώσουσιν, ὁπηνίκα τὴν τοῦ ἀπεριγράπτου φωνὴν προχειρίζωνται· ὅθεν τὸ μὴ εἰκονί‐ ζεσθαι Χριστὸν κατασκευάζουσι, τοῖς τῆς δοκήσεως φάσμασιν θερμῶς προσανέχοντες. ἀκέφαλον καὶ ἀπαράδοτόν | 13 | |
| 35 | φασιν· οἱ πρὸς τὸ ὄντως ἀκέφαλον καὶ ἀνύπαρκτον μεταθέμε‐ νοι ψεῦδος, εἰκότως κεφαλῆς καὶ νοῦ τοῦ καθήκοντος ἀπεστέ‐ ρηνται, τὴν κεφαλὴν τῆς ἐκκλησίας καὶ πάντων Χριστὸν ἠθετηκότες καὶ οὐκέτι σῶμα Χριστοῦ καὶ μέλη ἐκ μέρους κατὰ τὸ ἀποστολικῶς εἰρημένον χρηματίζοντες· εἰκῇ δὲ | ||
| 40 | φυσιούμενοι ὑπὸ τοῦ νοὸς τῆς σαρκὸς αὐτῶν, οὐ κρατοῦσι τὴν κεφαλήν, ἐξ οὗ πᾶν τὸ σῶμα διὰ τῶν ἁφῶν καὶ συνδέσμων ἐπιχορηγούμενον καὶ συμβιβαζόμενον αὔξει τὴν αὔξησιν τοῦ θεοῦ· οὐδὲ ἀπέθανον σὺν τῷ Χριστῷ ἀπὸ τῶν στοιχείων τοῦ κόσμου, ἀλλ’ ὡς ζῶντες ἐν κόσμῳ δογματίζουσιν· ἦ γὰρ ἂν | ||
| 45 | Χριστιανοῖς συμφθεγγόμενοι διωμολόγουν εὐθὺς ὡς κεφαλὴν καὶ ἀρχέτυπον ἡ τῶν ἱερῶν τουτωνὶ ποίησις, εἰ χρὴ τοῖς τἀ‐ ληθῆ ἐξιστοροῦσι πείθεσθαι, τὸν Ἐμμανουὴλ αὐτὸν κέκτη‐ ται. καὶ μαρτυρεῖ τὰ θαυμαστὰ ἐκεῖνα καὶ ἀχειρότευκτα, ἃ τὸ φρικτὸν εἶδος τῆς γραφῆς τῆς ἀγράφου φέρει· ὧν τινὰ εἰς | ||
7(50) | δεῦρο καὶ νῦν περισῴζεται, εἰς θρίαμβον μὲν τῶν ἀσεβούντων τῆς ἀπιστίας, κλέος δὲ τῶν ὀρθοδοξούντων καὶ καύχημα· καὶ πλεῖστα καὶ μέγιστα παρ’ αὐτῶν τελούμενα ᾄδεται θαύματα. περὶ μὲν δὴ τούτων τοῦ ἑνὸς λέγεται ὡς αὐτὸς ὁ σωτὴρ λαβὼν ὀθόνην λαμπράν, τὸ ὑπέρλαμπρον καὶ ὑπέρκαλον ἐνα‐ | ||
| 55 | πομαξάμενος εἶδος, ἐκπέμπει τῷ πίστει αἰτήσαντι τῶν Ἐδε‐ | ||
| σηνῶν ἡγεμόνι. | 14 | ||
8 | ἐξ ἐκείνου δ’ οὖν καὶ μέχρι καὶ σήμερον, ἀποστολικῇ παραδόσει καὶ εἰσηγήσει, γνώσεώς τε καὶ μνήμης ἕνεκεν ὧν ὑπὲρ ἡμῶν ἔδρασέν τε καὶ πέπονθε Χριστός, καθὰ δὴ καὶ τὰ ἐν ταῖς ἱεραῖς τῶν εὐαγγελίων δέλτοις ἀνιστόρηται, καὶ ταῦτα | ||
| 5 | τυπούμενα, καὶ ταύτῃ δὴ προσκυνητὰ καὶ σεβάσμια, κεφαλήν τε Χριστὸν καὶ ἀρχέτυπον κεκτημένα, καὶ αὐτοῦ εἰκόνες προ‐ σαγορεύονται ἤδη καὶ ἀπεικάσματα, ὥσπερ καὶ αἱ λοιπαὶ ὧν εἰσιν εἰκόνες καὶ λέγονται. ἀπαράδοτον δὲ αὐτῶν τερα‐ τολογοῦσι τὴν ποίησιν· καὶ θαυμαστόν γε οὐδὲν εἰ τῆς | ||
| 10 | φιλανθρώπου καὶ σωτηρίου τοῦ θεοῦ λόγου συγκαταβάσεως ἐκλελησμένοι, καὶ τῆς ἐντεῦθεν ἡμῖν γεγενημένης μεγίστης καὶ ἀξιαγάστου εὐεργεσίας ἀμνημονήσαντες, καὶ πρὸς ὕβριν τοῦ εὐεργέτου τραπόμενοι, κατὰ τῆς οὕτω λαμπρᾶς καὶ δεδη‐ μοσιευμένης ἀληθείας ἄντικρυς ἀπαναισχυντοῦσιν. τί γὰρ | ||
| 15 | τηλαυγέστερον ἢ ἐμφανέστερον τῶν κατ’ ὀφθαλμοὺς πάντων προκειμένων καὶ κοινὴν ἀπόδειξιν κεκτημένων τὴν αἴσθησιν, τὸ ἀσφαλὲς ἐγγυωμένην καὶ παριστάνουσαν, ἧς οὐδὲν πιστό‐ τερον ἢ ἀσφαλέστερον; ἅμα γὰρ τῇ προσβολῇ καὶ τὴν γνῶσιν ἡμῖν τοῦ ὑποκειμένου παρέσχετο· μόνον γὰρ οὐχὶ καὶ φωνὴν | ||
| 20 | ἀφιᾶσι προσμαρτυροῦσαν τῇ ἀρχαιότητι, ἐξ ἧς τὸ αἰδέσιμον καὶ τίμιον φέρονται. πῶς οὖν αὐτῶν ἀπαράδοτος ἡ ποίησις; τὸ γὰρ μὴ παραδοθὲν οὐδὲ ὑπάρξειεν ἄν ποτε· ὃ δὲ οὐχ’ ὑπῆρξεν, πῶς κατακέκριται; πῶς δὲ κατακέκριται μὴ κρα‐ τούμενον; πῶς δὲ οὐ παραδέδοται ἅπερ κατὰ πᾶσαν πόλιν καὶ | ||
| 25 | χώραν καὶ νῆσον καὶ ἐσχατιὰν διαπρέπει καὶ πανταχοῦ ἔνθα τὸ εὐαγγέλιον Χριστοῦ κηρύσσεται καὶ τὸ ὄνομα; τοὺς χριστομά‐ χους δὲ οὐδὲ ἡ διδάσκαλος ὄψις οὐδὲ τοῦ χρόνου τὸ μήκιστον, ᾧ πάντα κρατύνεται βεβαιούμενα, οὐδὲ τῶν ἀναστηλούντων | ||
| πιστῶν ὁ θερμὸς περὶ τὴν εὐσέβειαν πέπεικε ζῆλος. πρὸς δέ, | 15 | ||
| 30 | τὸ ταῦτα πάντα ἀπαυθαδιάζεσθαι, πῶς οὐχὶ μανία σαφὴς καὶ παραπληξίας τῆς ἀνωτάτω γνώρισμα; οἵδε γὰρ τοὺς ὀφθαλ‐ μοὺς ἐκάμμυσαν καὶ τοῖς ὠσὶν βαρέως ἤκουσαν, οὐκ ἀκούειν ἐθέλοντες οὐδὲ γινώσκειν ὅσα ἠκούσαμεν καὶ ἔγνωμεν καὶ οἱ πατέρες ἡμῶν διηγήσαντο ἡμῖν, ἀπαγγέλλοντες τὰς δυναστείας | ||
| 35 | κυρίου καὶ τὰ θαυμάσια, ἃ ἐποίησεν μεθ’ ἡμῶν, καὶ τοῖς νοεροῖς ὀφθαλμοῖς εἴδομεν καὶ ἡμεῖς καὶ ἑωράκαμεν καὶ πεπιστεύκα‐ μεν. ταῦτα καὶ οἱ πάλαι τῆς ἀσεβείας ταύτης προστάται καὶ τῆς ἀποστασίας διδάσκαλοι, ἐφ’ οἷς μέγα οἱ νῦν ἐκείνων ἀνα‐ φανέντες φοιτηταὶ φρονοῦσιν, μαρτυρείτωσαν, οἱ τῆς Ἀρειανι‐ | ||
| 40 | κῆς λέγω μανίας καὶ τῆς Μανιχαϊκῆς λύσσης ἔξαρχοι καὶ εἴ τις ἕτερος τοῦ μιαροῦ ἐκείνου θιάσου ἔλαχεν, καὶ πειθέτωσαν αὐτοὺς ὡς καὶ ὑπῆρχε τὰ ἅγια καὶ προσεκυνεῖτο παρὰ Χρι‐ στιανῶν ἄνωθεν· καὶ ταύτῃ πρὸς καθαίρεσιν αὐτῶν, ἅτε δὴ τῆς οἰκονομίας τοῦ Χριστοῦ δυσμενέστατοι, συγγράφοντες | ||
| 45 | διηγωνίζοντο· ἰσχυραὶ δὲ τῶν παρ’ ἐχθρῶν αἱ μαρτυρίαι, βεβαιοῦσαι τὴν παρ’ ἡμῖν ἀλήθειαν μηδαμῶς τὸ ἀμφίβολον ἐπιδέχεσθαι. | ||
9 | πρὸς οὖν τὰς τοιαύτας εἰκαίας καὶ ψυχρὰς δόξας μὴ δὲ τὴν ἀρχὴν ἀντιφέρεσθαι ἔδει (τῆς ἴσης γὰρ ἐκείνοις παρανοίας καὶ ἀφροσύνης ἄξιον), ὡς λυσσώντων δὲ καὶ βακχευόντων ἀσήμους καὶ ἀνάρθρους οἰομένους φωνὰς ἀποτρέπεσθαι. ὅμως | ||
| 5 | εἰς ἔλεγχον τῆς τοσαύτης ἀναισχυντίας καὶ ἀτοπίας, ἐπεὶ τετολμήκασιν οἱ τάλανες καὶ ὅρῳ βεβαιοῦν τὴν ἀσέβειαν, οὐκ ἀποκνητέον ἡμῖν τὸν λόγον· διὸ παλινοστεῖν ἐπὶ τὰ προκεί‐ μενα, εὔλογον. πῶς γὰρ τῶν ἱερῶν τὸ ἄχρηστον καταψηφί‐ ζονται καὶ τίνα τρόπον; εἰ μὲν γὰρ ὑπὸ Ἑλλήνων ἢ βαρβάρων | ||
| 10 | ποιούμενα κατελαμβάνετο ἐπὶ τιμῇ καὶ προσκυνήσει τῶν | ||
| παρ’ αὐτοῖς ὀνομαζομένων καὶ σεβομένων θεῶν, εἶχεν ἄν πως αὐτῶν ὁ λόγος τὸ εὔοδον. ἀλλὰ τίς οἴσει τὸ ἄτοπον, ὃ καὶ ἐπὶ νοῦν βαλέσθαι, μήτιγε καὶ ἀποφαίνεσθαι, φρικτὸν καὶ βλα‐ σφημίας τῆς ἁπασῶν ἐσχάτης; ποῦ γὰρ θήσομεν τὰς θεοπνεύ‐ | 16 | ||
| 15 | στους ἀληθευούσας γραφάς; οὐ γὰρ ἐνὸν ψευδηγορεῖν τὴν ἀλήθειαν, τοῦ μὲν πάντων ἡμῶν σωτῆρος Χριστοῦ πρὸς τὸν τῶν ὅλων θεὸν καὶ πατέρα λέγοντος· Ἐφανέρωσά σου τὸ ὄνομα τοῖς ἀνθρώποις, τοῖς δὲ ἁγίοις μαθηταῖς ἐπηγγελκότος πύλας Ἅιδου μὴ κατισχύσειν τὴν ἐκκλησίαν, αἳ δὴ τῶν αἱρετι‐ | ||
| 20 | ζόντων ἢ Ἑλληνιζόντων αἱ θανατηφόροι εἰσὶ γλωσσαλγίαι καὶ ἀνοσιουργίαι (ἀκατάσειστος γὰρ καὶ ἀπερίτρεπτος ταῖς τῶν ἐναντίων προσβολαῖς διαφυλάσσεται), τοῦ θείου δὲ ἀποστό‐ λου γράφοντος ὅτι Οὕτως ὁ Χριστὸς ἠγάπησεν τὴν ἐκκλη‐ σίαν, καὶ ἑαυτὸν δέδωκεν ὑπὲρ αὐτῆς, ἵνα αὐτὴν καθαρίσῃ τῷ | ||
| 25 | λουτρῷ τοῦ ὕδατος ἐν ῥήματι καὶ ἵνα παραστήσῃ αὐτὴν ἑαυτῷ ἔνδοξον τὴν ἐκκλησίαν, μὴ ἔχουσαν σπίλον ἢ ῥυτίδα ἤ τι τῶν τοιούτων, ἀλλ’ ἵνα ᾖ ἁγία καὶ ἄμωμος· τῶν δὲ μακαρίων προ‐ φητῶν τοῦ μὲν προαγορεύοντος τῆς Χριστιανῶν θεοσοφίας τὴν θεόγραφον μύησιν, δι’ ὧν φησιν ὅτι δώσω νόμους μου εἰς | ||
| 30 | διάνοιαν αὐτῶν καὶ ἐπὶ καρδίας αὐτῶν ἐπιγράψω αὐτούς· καὶ ἔσομαι αὐτοῖς εἰς θεόν, καὶ αὐτοὶ ἔσονταί μοι εἰς λαόν, καὶ οὐ μὴ διδάξωσιν ἕκαστος τὸν πολίτην αὐτοῦ καὶ ἕκαστος τὸν πλησίον αὐτοῦ λέγων· «Γνῶθι τὸν κύριον», ὅτι πάντες εἰδήσουσίν με ἀπὸ μικροῦ αὐτῶν καὶ ἕως μεγάλου αὐτῶν, ὅτι | ||
| 35 | ἵλεως ἔσομαι ταῖς ἀδικίαις αὐτῶν, καὶ τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν οὐ μὴ μνησθῶ ἔτι, τοῦ δὲ ὅτι ἐξολοθρεύσω τὰ ὀνόματα τῶν εἰδώλων ἀπὸ τῆς γῆς, καὶ οὐκέτι ἔσται αὐτῶν μνεία, καὶ ἄλλα μυρία διαρρήδην ὡσαύτως προαποφαινομένων ἔχοντα· | ||
| ὧν ἁπάντων τὴν ἐναντίαν οἱ ἐχθροὶ τῆς πίστεως τῆς καθ’ ἡμᾶς | 17 | ||
| 40 | ἐρχόμενοι, κατήγοροι τῶν τοῦ πνεύματος λογίων καθίστανται καὶ τοῦ ψεύδους συνήγοροι. εἰ δὲ παρὰ Χριστιανῶν καὶ ἐπ’ ὀνό‐ ματι Χριστοῦ καὶ τῶν ἁγίων ἡ ποίησις καὶ προσκύνησις, ἐφ’ οἷς ὡς ἀρχετύποις ἀναφέρεται, καὶ διατοῦτο εἰδώλων μύσους καὶ τῆς ὁπωσοῦν τοῦ τοιούτου ὀνόματος μνήμης πάμπαν καθα‐ | ||
| 45 | ρεύουσιν, πῶς ἄχρηστος; πῶς δὲ μᾶλλον οὐκ εὔχρηστος αὐτῶν ἡ κτῆσις καὶ ἡ προσκύνησις περισπούδαστος; εἰ δὲ ἔστιν κεκαλυμμένον τὸ εὐαγγέλιον ἡμῶν, ἐν τοῖς ἀπολλυμέ‐ νοις ἐστὶν κεκαλυμμένον, ἐν οἷς ὁ θεὸς τοῦ αἰῶνος τούτου ἐτύφλωσεν τὰ νοήματα τῶν ἀπίστων εἰς τὸ μὴ αὐγάσαι αὐ‐ | ||
9(50) | τοῖς τὸν φωτισμὸν τοῦ εὐαγγελίου τῆς δόξης τοῦ Χριστοῦ, ὅς ἐστιν εἰκὼν τοῦ θεοῦ. διὸ μετὰ τῶν ἀπολλυμένων καὶ τῶν ἀπίστων καὶ οὗτοι τετάχθωσαν, οἷς τὰ καθ’ ἡμᾶς ἅγια φευκτὰ καὶ ἀπόπτυστα· εἰ δὲ ταῦτα οὕτως ἔχει, τίνες οἱ κατακρίνοντες καὶ τί ἡ κατάκρισις, ἴδωμεν. | ||
10 | οἱ μὲν οὖν κατακρίνοντες, εἰδώλων ἱερεῖς καὶ προσκυ‐ νηταὶ καὶ θεραπευταὶ πεφώρανται· αὐτοὶ γὰρ ἑαυτοῖς φανερὰν εἰδωλολατρίαν ἐπέγραψαν καὶ ὡμολόγησαν, ἣν δὴ καὶ ἐκήρυσ‐ σον ἐκ παντὸς τῷ ὑπὸ χεῖρα λαῷ ἕκαστος διδάσκοντες προσ‐ | ||
| 5 | κυνεῖν τῇ κτίσει παρὰ τὸν κτίσαντα, τὴν παρὰ Χριστιανοῖς τῷ πάντων γενεσιουργῷ θεῷ καὶ δεσπότῃ προσφερομέ‐ νην λατρείαν ἠγνοηκότες παντάπασιν, ταῖς τῶν κατακρίτων ψήφοις τὰς ἑαυτῶν ὑπάγοντες κεφαλάς. καὶ πιστώσεται τοῦτο ὁ παρ’ αὐτοῖς ἐκτεθειμένος ὅρος, ἐν ᾧ σαφῶς κηρύσσου‐ | ||
| 10 | σιν τοὺς τηνικαῦτα τῆς τυραννίδος (οὐ γὰρ βασιλείου ἀρχῆς) ἐπειλημμένους, πρὸς καταρτισμὸν μὲν αὐτῶν καὶ διδασκαλίαν ἀναδεδεῖχθαι, καθαίρεσιν δὲ δαιμονικῶν ὀχυρωμάτων καὶ | ||
| ἔλεγξιν διαβολικῆς μεθοδείας καὶ πλάνης, ὡς μικρὸν ὕστερον λέξεσιν αὐταῖς παρατεθήσεται. ἀλλ’ οὗτοί γε οἱ ἐντεῦθεν αὐτο‐ | 18 | ||
| 15 | κατάκριτοι καὶ θεσμοῖς κανονικοῖς καὶ πολιτικοῖς νόμοις ὑπόδικοι ἐγνωσμένοι, κριταὶ ἄδικοι προκάθηνται καὶ παράνο‐ μοι. καὶ ὁρᾶται λοιπὸν καὶ εἰδωλολατρούντων σύνοδος, καὶ οἱ ἱερεῖς τῆς αἰσχύνης, τῶν ἱερῶν ἀνόμως καταφρυάττονται. οἰκεῖον γὰρ τοῖς εἰδωλομανοῦσιν καὶ Ἑλληνίζουσιν τοῖς παρὰ | ||
| 20 | Χριστιανῶν τιμωμένοις πολεμίως διακεῖσθαι καὶ ἀντιφέρε‐ σθαι· τῶν μὲν ἰδίων αἰτιαμάτων καὶ ὡς εἰς αὐτὸ τὸ μέγιστον καὶ καιριώτατον, τὴν ἀμώμητον ἡμῶν πίστιν, ἀπεσφάλησαν ἐκλελησμένοι, ὧν δὲ οὐ θέμις ἐφάπτεσθαι, κατατολμῶσιν. καὶ δέον τοῖς ἐπὶ τηλικούτῳ κατολισθήσασιν παραπτώματι τοῖς ἐπὶ | ||
| 25 | μείζοσι θρόνοις κατὰ τὴν ἱερωσύνην ὑγιῶς καὶ ἀμέμπτως ἐμ‐ πρέπουσιν ἀναφέρειν ἐξαγορεύειν τε ὀρθῶς τὰ πεπλημμελη‐ μένα, δεσμούς τε κανονικοὺς δέχεσθαι καὶ ἐπιτιμίοις τοῖς ἀνή‐ κουσιν ὑποπίπτειν καὶ θεραπείας ἠξιῶσθαι τῆς ἁρμοζούσης, παύεσθαί τε λοιπὸν τοῦ βούλεσθαι ἱερᾶσθαι θεῷ καὶ οὐδῶν | ||
| 30 | ἱερῶν εἴργεσθαι καὶ μεταμέλεσθαι ἐπὶ τοῖς ἀνοσίως πεπραγμέ‐ νοις, δάκρυσι δὲ καὶ ὀδυρμοῖς καὶ συντριμμῷ καρδίας ἐξι‐ λεοῦσθαι θεόν, οἱ δὲ τοὐναντίον ἅπαν δρῶσιν, ἑαυτοῖς ὡς ᾤοντο κακῶς καὶ τὴν κρίσιν καὶ τὴν συγγνώμην ἐπιτρέποντες καί, ὃ χείριστόν τε καὶ δυσφορώτατον, ἐφ’ οἷς αὐτοὶ τὰ βαρύ‐ | ||
| 35 | τατα ἐξήμαρτον, τοὺς ἀνευθύνους καταδικάζουσιν, Χριστια‐ νούς γε ὄντας καὶ τῆς τριάδος προσκυνητάς, καὶ ὀρθοδοξίᾳ καὶ εὐσεβείᾳ τετειχισμένους καὶ μὴ δ’ ὅσον ἐπὶ ψιλοῦ ὀνόματος τῷ μύσει τῆς εἰδωλολατρίας ἑαλωκότας. τούτων δὲ τί ἂν γένοιτο ἀλογώτερον ἢ ἀθεώτερον; οὗτοι δὴ οὖν οἱ τῶν ἱερῶν χορῶν | ||
| 40 | καὶ παντὸς ἱερατικοῦ καὶ Χριστιανικοῦ λόγου μακράν, τὴν κατὰ τῶν ἁγίων φέρουσι ψῆφον, ἡγεμόνα καὶ διδάσκαλον τῆς ἀσεβείας ἔχοντες τὸν ἐπ’ ἀσεβείᾳ βεβοημένον μετὰ τῆς ἐνδοθεί‐ | ||
| σης αὐτῷ παροράσει θεοῦ ἐξουσίας. τοῦτο τοίνυν τὸ ἄθεον ἐργαστήριον ἀκέφαλον ταῖς ἀληθείαις καὶ ἄχρηστον | 19 | ||
| 45 | καὶ ἀπαράδοτον, ἵνα τοῖς αὐτοῖς ἐκείνων λόγοις χρησώ‐ μεθα, δικαίως ἂν καλοῖτο, ἐπεὶ καὶ ὁ τῆς βασιλευούσης θρόνος ἀρχιερέως ἔρημος τὸ τηνικάδε ἐτύγχανεν. καὶ γὰρ ἐπὶ τέλει τῶν παρ’ αὐτοῖς σκευωρηθέντων ἀναγορεύει καὶ προχειρίζεται ὁ Μαμωνᾶς τὸν ὁμώνυμον Κωνσταντῖνον, τὸν δύστηνον ὄντως | ||
10(50) | καὶ τρισάθλιον, ἀθέσμως καὶ ἀνιέρως ἐπ’ ὀλέθρῳ τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος, τῆς βασιλίδος ἐπίσκοπον· ὅθεν καὶ τοῦ τῶν Ῥωμαίων ἱερομύστου πλείστας ὅσας ὕβρεις κατέχεεν, πολ‐ λάκις παρ’ αὐτοῦ ἐπὶ τῇ κακοδοξίᾳ ἐληλεγμένος. | ||
11 | λείπεται δὴ εἰπεῖν τίς καὶ ὁποία ἡ κατάκρισις· οὐ γὰρ ἁπλῶς τοῦτο ὁρίζεται, ἀλλὰ καὶ λόγῳ καὶ πράξει περαίνεται· λόγῳ μέν, εἰδώλων προσηγορίᾳ περιυβρίσθαι τὰ ἅγια, Χρι‐ στιανοὺς δὲ εἰδωλολατρίαν καταδεδικάσθαι, ἔργῳ δέ, τῷ | ||
| 5 | χερσὶν ἀνόμοις διορωρύχθαι τὰ ἀνάκτορα καὶ πάντας τοὺς ἱεροὺς δόμους σθένει παντί, τοὺς εὐσεβείᾳ δὲ καὶ εὐλαβείᾳ ἐμπρέποντας Χριστιανῶν ἐλαυνομένους πάσχειν τὰ ἀνήκεστα καὶ ἀνύποιστα. ταῦτα μὲν ὧδε· ὅτου δὲ δὴ χάριν, δικαίως ἂν μάλα ἔροιτό τις, ἐκ πάντων τῶν κατὰ τὴν ἐκκλησίαν ἱερῶν, | ||
| 10 | τούτων δὴ μόνων ἡ ποίησις καὶ προσκύνησις κατακέκριται καὶ ἐκβάλλεται; εἰ μὲν οὖν ἕτερόν τι παρὰ τὸ καθ’ ἡμᾶς κή‐ ρυγμα ὑπετίθεντο, ἔδει καὶ οὕτω κοινῇ ψήφῳ καὶ σκέψει τῶν ἐν τοῖς προὔχουσιν ἀρχιερατικοῖς θρόνοις ἐνιδρυμένων τὰ περὶ αὐτῶν πραγματεύεσθαι· εἰ δὲ τὴν αὐτὴν ἡμῖν τῷ εὐαγγε‐ | ||
| 15 | λίῳ ἐμφανίζει ὑφήγησιν καὶ τρανέστερόν πως καὶ ἐμφανέστε‐ ρον τῷ κατ’ ὀφθαλμοὺς ἦχθαι, πρόδηλον ὡς διὰ μιᾶς ταύτης ὑποθέσεως τὸ πᾶν τῆς σωτηρίου τοῦ θεοῦ λόγου σαρκώσεως ὡς δυσμενεῖς καθαιρήσειν ἐπειράθησαν· βαρὺς γὰρ ἦν αὐτοῖς ὁ | ||
| Χριστός, καὶ ἐν εἰκόνι βλεπόμενος. ἀλλὰ μὴν τούτων γε χάριν | 20 | ||
| 20 | καὶ οὕτω διαληπτέον, καὶ ἔτι τὰ τῆς ἀτοπίας τῶν παρανόμων ἐμφανέστερον δεδείχθω. πᾶν τὸ γινόμενον καὶ ὑφιστάμενον, λόγον ἔχει, καθ’ ὃν γίνεται καὶ ὑφίσταται, καὶ οὐδὲν τῶν γινο‐ μένων λόγου χηρεῦον ὑπάρξειεν· οἷον τῶν οὐρανῶν ἡ γένεσις λόγον ἔχει τοῦ διηγεῖσθαι τὴν δόξαν θεοῦ καὶ τὸ στερέωμα τὴν | ||
| 25 | ποίησιν ἀναγγέλλειν τῶν χειρῶν αὐτοῦ· ὁ ἥλιος ἐργάτης ἡμέρας καὶ τῆς νυκτὸς ὑπὲρ γῆν τε καὶ ὑπὸ γῆν γινόμενος, ὥσπέρ τις διαιτητὴς ἔντεχνος, βραβεύων ἑκατέρᾳ τὸ εὔτα‐ κτον, ἀναλογίᾳ καὶ ἰσομοιρίᾳ ἀλλήλαις κατὰ τὰς διαδοχὰς ἀν‐ τιπαραχωρεῖν τὰ χρονικὰ διαστήματα, ὡρῶν τε καὶ καιρῶν | ||
| 30 | τροπὰς ἐπαμείβων καὶ διευθετίζων ὡς ἄριστα· ἥ τε γῆ τοῦ βλαστάνειν ἕνεκεν καὶ φύειν καρπούς τε καιρίους καὶ πᾶν εὔχρηστον πρὸς χρῆσιν τῶν δεομένων ἐπιτηδείαν· καὶ τῶν ἄλλων ἁπάντων αἱ παραγωγαὶ καὶ γενέσεις κατά τινα αἰτίαν χρησίμην καὶ εὔλογον παρὰ τοῦ γενεσιουργοῦ τῶν ὅλων | ||
| 35 | προΐασιν. ἤδη δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἐκ τέχνης ἀποτελουμένων τὸ αὐτὸ κατιδεῖν ἔνεστιν· καὶ γὰρ τὸ σκάφος, τοῦ πλεῖν ἕνεκεν καὶ ἐμπορεύεσθαι παρὰ τοῦ τέκτονος κατεσκεύασται, ἥ τε κλίνη καὶ ὁ θρόνος καὶ τὸ βάθρον πρὸς ἀνάκλισιν καὶ καθέδραν τοῖς χρωμένοις ἐξείργασται· καὶ ἐφ’ ἑκάστου τῶν ἄλλων | ||
| 40 | ὡσαύτως. οὐκοῦν καὶ ἡ τοῦ Χριστοῦ εἰκὼν λόγον ἕξει, καθ’ ὃν γίνεταί τε καὶ χρηματίζει· τοῦτο δὲ τί ἂν εἴη ἄλλο ἢ ἡ πρὸς τὸ ἀρχέτυπον ἐξομοίωσις, καὶ τοῦ ἐνηνθρωπηκότος ἡ δήλωσις καὶ ἡ τοῦ ἐπιγεγραμμένου ὀνόματος μνήμη; οὐ γὰρ ἑτέρου τινὸς λόγον ἡμῖν εἰσηγήσεται, ἐπείπερ ἡ Χριστοῦ εἰκὼν οὐκ ἂν | ||
| 45 | ἄλλου λεχθείη εἰκών, κἂν μυριάκις ψευδώνυμον αὐτὴν καλεῖν τολμῶσιν χριστομαχοῦντες οἱ ἄθλιοι. εἰ δὲ ἐν τούτοις | ||
| αὐτῆς ὁ λόγος, τίς οὕτως αὐθάδης καὶ τολμητίας, ὃς τὸ ἄχρη‐ στον ἀπορρίψειεν καὶ κατακρῖναι τολμήσοι; ποῖον λόγον οὐχ’ ἕξει κολάσεως ἢ πῶς Χριστιανὸς νομισθήσεται, καθαιρῶν | 21 | ||
11(50) | οἷς λόγος ἡ τοῦ θεοῦ λόγου ὁρᾶται ἐνανθρώπησις; ῥητέον δὲ καὶ αὖθις· πᾶν γινόμενον ἢ αἱρετὸν ἢ φευκτόν ἐστιν ἢ τούτων ἐν μέσῳ ἐξ ἀποφάσεως τῶν ἄκρων συνιστάμε‐ νον. ἀλλὰ μὴν ἡ Χριστοῦ εἰκὼν παρὰ Χριστιανοῖς οὐ φευκτή —πῶς γάρ, ἣ τὴν μνήμην ἡμῖν εἰσάγει Χριστοῦ καὶ ἀμέσως | ||
| 55 | τὸ εἶδος τοῦ κυριακοῦ ἐμφανίζει σώματος; —, οὔτε μὴν μέσον· οὐδὲ γὰρ ἄλλό τι τῶν ἐν ἐκκλησίᾳ ἱερῶν· πάντα γὰρ τίμια καὶ σεβάσμια· τὸ αἱρετὸν ἄρα καὶ σεπτὸν ἡ ταύτης ἀπενέγκοιτο ποίησις καὶ προσκύνησις. ἀλλὰ καὶ τῶν πρός τι ἡ εἰκών ἐστιν, καὶ τοῦτο πᾶσιν ἂν οἶ‐ | ||
| 60 | μαι διωμολογῆσθαι, οἷς τὸ ἐν διανοίαις ἀκέραιον διασῴζεται, ἐπεὶ καὶ σχέσις αὐτῇ πρὸς ὃ λέγεται πρόσεστιν, καὶ δι’ ἑαυτῆς ἐμφανίζει τὸ ἀρχέτυπον καὶ τὴν γνῶσιν αὐτοῦ παρέχεται. δηλώσει καὶ ὁ κατ’ αὐτὴν ὁρισμός· καὶ γὰρ ἀφομοίωσις πρὸς τὸ πρωτότυπον εἶδος εἶναι πέφυκεν, καὶ ταυτὸν ἐκεί‐ | ||
| 65 | νῳ, παρὰ τὸ τῆς οὐσίας διάφορον· ἐξ οὗ καὶ τοῦ ὀνόματος μεταλήψεται. πρὸς δέ γε καὶ ἀντιστρέφει ταῦτα πρὸς ἄλλη‐ λα κατὰ τὸν λόγον τῶν πρός τι καὶ τὴν ἑαυτοῖς σχέσιν· σχοίη δ’ ἄν τινα καὶ μέθεξιν ὡς παρ’ αἰτίου αἰτιατόν. εἰ δὲ καὶ ἐπὶ τῆς τοῦ σωτῆρος ἡμῶν εἰκόνος ταῦτα ἡμῖν γνωρίζεται, | ||
| 70 | πῶς ὁ ταύτην προπηλακίζων αἰσχρῶς, Χριστιανὸς ὑπολη‐ φθήσεται ἢ ὀνομασθήσεται; | ||
12 | οὕτως οὖν συνήχθω καὶ ὁμολογείσθω πάντοθεν ὡς οὐκ ἄχρηστος τῶν ἱερῶν τούτων μορφωμάτων ἡ ποίησις | ||
| καὶ προσκύνησις, δικαία δὲ μᾶλλον καὶ εὔχρηστος ἄγαν καὶ τοῦ κατακεκρῖσθαι μακράν. εἰ γοῦν ἄχρηστος ἦν (λε‐ | 22 | ||
| 5 | λέχθω γὰρ καὶ τοῦτο), τίς ἡ τοσαύτη περὶ τὸ ἄχρηστον μανία καὶ ὁ κατὰ Χριστιανῶν διωγμός; καὶ τίνος χάριν ὁ τοσοῦτος τῶν ἀνοσίων καὶ ἀνιέρων σκυλμὸς καὶ ἡ συνέλευσις; τίς ὁ τηλικοῦτος ὃν κατεβάλοντο οἱ διώκοντες κάματος, ἄλλα τε ὅσα κατὰ τὴν Ῥωμαίων ἀρχὴν πάνδεινα καὶ ἀνήκεστα τηνι‐ | ||
| 10 | καῦτα ἐπράττετο; ἀλλὰ καὶ πρόδηλον ὡς τοῦ χρησίμου καὶ προσήκοντος ἕνεκεν· ὅπερ Χριστιανοῖς μὲν οἰκεῖον καὶ ἔννο‐ μον, τοῖς δὲ τῆς Χριστιανῶν θεοσεβείας ξένοις πολέμιον καὶ ἀλλότριον· βαρὺς γὰρ ἦν αὐτοῖς ὁ Χριστός, καὶ ἐν εἰκόνι βλε‐ πόμενος. πλὴν καὶ οὕτως τῆς δυσφημίας ἔχονται καὶ οὐ μεθιᾶ‐ | ||
| 15 | σιν, ἀλλ’ ἀπερίγραπτον τὸ σῶμα Χριστοῦ καὶ ἄγραπτον οἱ τῆς δοκήσεως ὑπασπισταὶ φασίν· τούτων δὲ τὸ φασματῶδες παν‐ ταχοῦ στηλιτεύεται, καθὰ καὶ οὐ πολλῷ ὕστερον ἱκανῶς δια‐ δειχθήσεται. τῆς κατὰ Χριστιανῶν δὲ συκοφαντίας οὐχ’ ὑφιέν‐ τες οἱ φιλαπεχθήμονες ἐφ’ ἑτέραν ἀθεωτέραν τῆς βλασφημίας | ||
| 20 | ὁδὸν μετοίχονται, ὡς θεοῖς προσεληλυθέναι ταῖς εἰκόσιν αὐτοὺς ἀποφαινόμενοι. ἐπὶ τὰς κεφαλὰς δὲ αὐτῶν τὸ δύσφημον τρέποιτο· ποῦ γὰρ Χριστιανὸν ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ προσ‐ κυνεῖν καὶ λατρεύειν θεῷ ζῶντι καὶ ἀληθινῷ μεμυημένον ἐπὶ τῷ μύσει τούτῳ ἁλόντα τεθέανται, μικρὸν ἢ μέγαν ἢ ὁποιασοῦν | ||
| 25 | τύχης καὶ ἡλικίας καὶ ἀξιώματος τυγχάνοντα, πᾶσαν εἰδωλι‐ κὴν πλάνην καὶ μυσαρότητα καταπτύοντα, ἢ παρ’ ὁτουοῦν ἠ‐ κηκόεσαν, ἐξ οὗ τοῦ κατὰ Χριστιανῶν διωγμοῦ οἱ πάλαι χριστομάχοι κατῆρξαν, καίτοι πολλὰ διερευνησάμενοι καὶ ἀνιχνεύσαντες; ἀλλ’ οὐκ ἂν εἰπεῖν ἔχοιεν, ἐν προσποιήσει δὲ | ||
| 30 | Χριστιανισμοῦ τὰ Χριστιανῶν ἤλαυνον καὶ ἐλαύνουσιν. εἰ γοῦν, ὅπερ οὐδὲ λέγειν ἀκίνδυνον, ἑωράκεσαν τῶν ἀγροικο‐ τέρων τινὰς ἢ ἀμαθεστέρων, τῆς τοῦ καθ’ ἡμᾶς μυστηρίου τε‐ λειότητος ὁπωσοῦν παρενεχθέντας καὶ δι’ ἁπλότητα τρόπων παραλόγως ἐνταῦθά τι πράσσοντας, ἐχρῆν νέμειν τὸ προσῆκον | ||
| 35 | τοῖς ἱεροῖς γέρας καὶ σεμνῶς περιέπειν τὰ ἅγια, τῷ διδασκα‐ λικῷ δὲ καὶ ποιμαντικῷ χρωμένους τρόπῳ ἰθύνειν καὶ ποδη‐ γεῖν τοὺς ἀφελεῖς καὶ ἀμαθαίνοντας, ἀσφαλῶς ἰέναι τῆς θεοσεβείας τὴν τρίβον, οὐ μὴν εἰς τοσοῦτον μανίας κατὰ τοῦ εὐαγγελικοῦ ἐξοιστρηθῆναι κηρύγματος. οὐδὲ γάρ, εἴ τις | 23 | |
| 40 | ἀθέσμως εἰς τὸ θεῖον ἐξυβρίσειε θυσιαστήριον ἢ τῶν ἁγίων ἕτερον, διὰ τὸν ὑβρικότα καθαιρεθήσεται τὸ θυσιαστήριον καὶ τὰ ἅγια. τεκμήριον δέ· ἐπειδὴ τὸ δεύτερον οὐ πέπρακται, οὐδὲ τὸ πρότερον ἄρα. σοφίζονται δ’ οὖν τὴν ἀσέβειαν τῇ μεταθέσει τοῦ ὀνόματος ἐπὶ τὸ πάναισχρόν τε καὶ ἀκαλλές, ἵνα κλέψωσι | ||
| 45 | τοὺς ἁπλουστέρους τὴν γνώμην καὶ πείσωσιν, ὡς δῆθεν εἰδω‐ λικὴν παραιτουμένους προσκύνησιν, τῆς περὶ τὰ ἅγια τιμῆς ἀλογήσωσιν καὶ τῆς ἀτιμίας ἀνθέξωνται, τὰ ἐπηγγελμένα δὲ οἱ δυσσεβεῖς ἐν τῷ βίῳ καταθύμια ἐπιτελέσωσιν καὶ τὴν ἐκκλησίαν Χριστοῦ ἐκπορθήσωσιν. οἱ δὲ τὴν τοῦ θεοῦ λόγου | ||
12(50) | ἠθετηκότες συγκατάβασιν, ἐξ ἧς τὸ λελυτρῶσθαι εἰδώλων ἡμῖν περιγέγονεν, πῶς εἰδωλικῆς μανίας ἐκτὸς καταστήσονται, οὓς ἡ φιλόχρυσος κατεβόσκετο νόσος καὶ τὸ χοϊκὸν αὐτῶν κατα‐ κεκράτηκε φρόνημα; | ||
13 | εἶτα μετὰ τὴν ἄχρηστον τῶν ἱερῶν ποίησιν καὶ κατάκρισιν, ... τὴν ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ λα‐ τρείαν, φασίν, προτιμήσαντες· ἥτις σύνοδος κυ‐ ρώσασα καὶ βεβαιώσασα τῶν ἁγίων πατέρων τὰ | ||
| 5 | θεόκλυτα δόγματα καὶ ταῖς ἁγίαις οἰκουμενι‐ καῖς ἓξ συνόδοις ἐπακολουθήσασα εὐαγεστά‐ | ||
| τους κανόνας ἐξέθετο. πρὸς ταῦτα φαμέν· εἰ, ὡς κατακομψεύονται, ταῖς ἁ‐ γίαις οἰκουμενικαῖς ἓξ συνόδοις ἐπηκολούθη‐ | 24 | ||
| 10 | σαν οἱ παλαιοὶ τὴν ἀσέβειαν καὶ νέοι τούτων διδάσκαλοι, κυροῦντες τῶν πατέρων τὰ δόγματα, ὧν στέργειν καὶ τοὺς θείους θεσμοὺς ὤφελον, πῶς ἐνταῦθα τὸ ἀκόλουθον οὐκ ἐφύλαξαν, ἀλλ’ ἀπεναντίας ἦλθον παντάπασιν, ἀκυροῦντες αὐ‐ τῶν τὰ δογματιζόμενα καὶ κανονιζόμενα; εἴπερ γὰρ συνοδι‐ | ||
| 15 | κῆς ἀκολουθίας μετῆν αὐτοῖς ὁπωσοῦν λόγος, ὥσπερ οἱ τῆς οἰκουμενικῆς ἕκτης συνόδου ἱεροὶ πατέρες μετὰ πάσης ἐμμε‐ λοῦς διασκέψεως κανόνας ἐξέθεντο εὐσεβείας πεπληρωμένους καὶ εὐθύτητος, ἐν οἷς τὴν μὲν χάριν προτετιμήκασιν, τοὺς παλαιοὺς δὲ τύπους καὶ τὰς σκιάς, ὡς τῆς ἀληθείας σύμβολά τε | ||
| 20 | καὶ προχαράγματα, οὐ κατέκριναν, οὐκ ἠτίμωσαν, ἀσπασίως δὲ μᾶλλον ὡς τίμια καθὰ προσῆκεν προσεδέξαντο, τὸ δὲ εἶδος τοῦ πανσέπτου καὶ ὑπερτίμου τοῦ Χριστοῦ σώματος κατὰ τὸν χαρακτῆρα τὸν ἀνθρώπινον ἀναστηλοῦσθαι εὐαγῶς καθωρί‐ σαντο, οὕτω δὴ καὶ αὐτοὺς ἐχρῆν τὴν ἐν πνεύματι καὶ | ||
| 25 | ἀληθείᾳ προτετιμηκότας προσκύνησιν, καὶ αὐτῷ δὴ τούτῳ τῷ ἱερῷ τοῦ Χριστοῦ ἀπεικονίσματι τὴν πρέπουσαν καὶ ἐποφειλομένην νεῖμαι τιμὴν καὶ προσκύνησιν, μὴ μὴν οὕτως ἀπηνῶς καὶ δριμέως ὥσπέρ τινος δυσμενοῦς ἐξουθενῆ‐ σαι καὶ κατακρῖναι, ἵνα ὡς ἀληθῶς καὶ ἡ ἀκολουθία καὶ τάξις, | ||
| 30 | ἣν ἐν ἐπαγγελίαις ἐποιοῦντο, ἄμεμπτος διεσῴζετο· καὶ οὐδὲν ἂν οὕτω προσπταῖον τὴν οἰκονομίαν τοῦ θεοῦ λόγου ἐλωβή‐ σατο, καθάπερ οὐδὲ τὰ πάλαι τῆς χάριτος σύμβολα τὴν χάριν τιμώμενα ἐλυμήνατο· ᾔδεισαν γὰρ καὶ μάλα ἐπιστημόνως οἱ σοφοὶ πατέρες τὸν τῆς προτιμήσεως τρόπον, καὶ ὅπως ἔδει | ||
| 35 | μεταχειρίζεσθαι· περὶ ὃν οἱ ἀνόητοι φανερῶς ὡς πανταχοῦ ἀποσφάλλονται. καὶ γὰρ διάφορον τοῦτόν τις ἐπιὼν καταλή‐ | ||
| ψεται· εἰ μὲν γὰρ ἐπὶ τῶν ἐναντίων λάβοι, τὸ ἀγαθὸν προτιμῶν πάντως αἱρεῖται καὶ τὸ κακὸν ἀποπέμπεται, ὡς ἐπί τε φρονή‐ σεως καὶ ἀφροσύνης, ὑγείας καὶ νόσου, καὶ κάλλους καὶ αἴ‐ | 25 | ||
| 40 | σχους θεωρεῖται· εἰ δὲ ἐφ’ ὧν οὐκ ἐναντίωσις ἀλλ’ ὁμοίωσις δείκνυται, καὶ τὸ ἕτερον ἧττον ὑπάρχει, ὡς ἐπὶ τῶν προκει‐ μένων ὁρᾶν ἔνεστιν (εἰ γάρ τις μὴ οὕτω ταῦτα ἔχειν οἰήσεται, σαφῶς ἐκ τοῦ ἐναντίου παραφθέγγεται πνεύματος, ὡς οὐδὲν ἔνθα μνήμη Χριστοῦ ὑπεναντίον), οὐ πάντως ἐπειδὴ τὸ προῦ‐ | ||
| 45 | χον ἐνταῦθα προτετίμηται, τὸ ὑφειμένον κατακριθήσεται ἢ ἀναιρεθήσεται, μᾶλλον μὲν οὖν καὶ συνεισαχθήσεται καὶ περι‐ ποιηθήσεται· ἐπεὶ πόθεν τὸ ὑπεραναβεβηκὸς ἐν τούτοις τὴν προτίμησιν σχοίη καὶ τὸ πρεσβεῖον, μὴ συνεπινοουμένου καὶ σῳζομένου καὶ τοῦ ἐλάττονος καὶ ὃ τὰ δεύτερα φέρεται, ἐν | ||
13(50) | οἷς μάλιστα καὶ κυριώτερον ἡ προτίμησις ὁραθήσεται; δῆλον δέ· καὶ γὰρ οἱ τῶν νοητῶν διακόσμων ταξίαρχοι, οἷον ὁ θεῖος Μιχαὴλ καὶ Γαβριὴλ φέρε εἰπεῖν, ἐπειδὴ τῶν ὑποβεβηκότων ἁγίων ἀγγέλων ἐν ἀξιώματι προτετίμηνται, οὐ διατοῦτο οἱ λοιποὶ θεῖοι ἄγγελοι ἠτιμωμένοι τε καὶ κατάκριτοι· οὐ μὴν | ||
| 55 | οὐδὲ ἡνίκα ὁ τοῦ ἀποστολικοῦ κορυφαῖος χοροῦ, Πέτρος φημὶ ὁ θεσπέσιος, τὸ ἔξοχον ἐνταῦθα ἀποκεκλήρωται, ἤδη οἱ λει‐ πόμενοι τοῦ σωτῆρος μαθηταὶ ἐξουθενημένοι καὶ ἀπωσμένοι· ἀλλὰ μὴν οὐδὲ εἰ ὁ τὴν βασίλειον διέπων ἀρχήν, ἐπεὶ τὸ ὑπερ‐ φερὲς ἐν ἅπασιν κέκτηται, ταύτῃ δὴ οἱ τῆς ὑπατικῆς ἀξίας | ||
| 60 | μεμοιραμένοι, ἔκπτωτοι καὶ ἄτιμοι. ὅπου γε ὁρῶμεν τὰ ἀνθρώ‐ πινα ἔσθ’ ὅτε τῶν θείων προτιμώμενα, τοῦτο τῆς θείας ἔργον προνοίας, τρόποις οἷς οἶδεν ἀπορρήτοις κυβερνώσης καὶ διεξα‐ γούσης τὰ ἡμέτερα καὶ πολλὴν τὴν κηδεμονίαν περὶ ἡμᾶς ἐνδεικνυμένης. καὶ εἴ τις ἐνίσταιτο, παρὰ τῆς εὐαγγελικῆς | ||
| 65 | ἐμπεδούσθω διδασκαλίας, ἣ τῷ προσφέροντι τὸ δῶρον ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον παρακελεύεται, εἴ που μνησθείη τὸν ἀδελφὸν ἔχειν τι κατ’ αὐτοῦ, ἀφεῖναι τὸ δῶρον αὐτοῦ, καὶ ἀπελθόντα πρῶτον καταλλαγῆναι καὶ τηνικαῦτα προσφέρειν· ἀλλ’ οὐκ εἰ | ||
| ταῦτα προτιμητέα, διατοῦτο τὰ θεῖα περιοπτέα ἢ κατακριτέα. | 26 | ||
| 70 | Εἰ δὲ ἔδει παρθενίαν προτιμηθῆναι, ἔδει καὶ γέννησιν τιμηθῆ‐ ναι, ὁ μέγας ἐπιφωνείτω Γρηγόριος. οὕτω καὶ ἡ τῶν πραγ‐ μάτων ἀκολουθία καὶ ὁ τῆς ἀληθείας λόγος ἔχοι ἂν τὸ ἀδι‐ άπτωτον, ἐν οἷς καὶ περὶ ἕτερα καὶ διάφορα ἡ προτίμησις· ἐνταῦθα δὲ οὐχ’ οὕτως, ἀλλὰ περὶ ἓν καὶ τὸ αὐτὸ ἡ τιμή, κἂν | ||
| 75 | διαφόρως προσάγοιτο· καὶ γὰρ ἡ τῆς εἰκόνος τιμὴ ἐπὶ τὸ πρωτότυπον διαβαίνει. ἔδει ταῦτα δυσωπῆσαι τῶν χριστο‐ μάχων τὴν ἀπαιδευσίαν καὶ μοχθηρίαν. εἰ μὲν γὰρ πρὸς ἄλλου τινὸς εἶδος ταῦτα ἐτετύπωτο τὰ ὁμοιώματα, ἢ ἑτέρου του μνήμην εἰσῆγεν, ἔσχεν ἂν τὸ εὐπρόσωπον ὁ λόγος αὐτοῖς· | ||
| 80 | εἰ δὲ αὐτὸν ἡμῖν τὸν σωτῆρα Χριστὸν χαρακτηρίζει—δηλοῖ ἐπιγεγραμμένον καὶ τοὔνομα—, ᾧ καὶ ἡ ἐν λατρείᾳ προσκύ‐ νησις σὺν τῷ πατρὶ προσάγεται καὶ τῷ πνεύματι (καὶ οὐδεὶς τούτοις ἀντερεῖ, κἂν μανίας εἰς ἄκρον καὶ βακχείας ἐξεκυ‐ λίσθη· οὐ γὰρ ἑτέρου εἰκὼν ἡ Χριστοῦ εἰκὼν νοηθήσεται, ὡς | ||
| 85 | οὐκ ἐνὸν τὴν ἐπί τινος κηροῦ σφραγῖδα ἑτέροις χαράγμασιν ἐναρμόσασθαι· ἢ δεδόσθω παρ’ αὐτοῖς ὁ ἐνανθρωπήσας ἕτερος καὶ τὸ πᾶν λέλυται), τί δὴ οὖν λυπεῖ, τοῦ θείου προτετιμημέ‐ νου σεβάσματος, μὴ καὶ ταῦτα τὸ ἐοικὸς αὐτοῖς καὶ ἀναλογοῦν σέβας ὡς οἰκεῖα Χριστοῦ ἀποφέρεσθαι, ἀλλὰ μὴ τὸ ἄχρηστον | ||
| 90 | παρὰ τῶν ἀσεβῶν καὶ κατάκριτον, εἴ γε δεῖ κατὰ τὴν θεολό‐ γον φωνὴν καὶ ταῦτα τιμηθῆναι κἀκεῖνα προτιμηθῆναι; ἀλ‐ λὰ κἂν αὐτοὶ σιγῶσι τὸ ἀπόρρητον, οἱ λίθοι κεκράξονται, ὅτι καὶ ἡ ἀτιμία τῆς εἰκόνος ἐπὶ τὸ πρωτότυπον (ὅπέρ ἐστιν | ||
| αὐτοῖς περισπούδαστον) διαβαίνει, καθὰ παρ’ ἡμῖν ἡ τιμή. εἶτα | 27 | ||
| 95 | ποῦ οἱ φιλοσκώμμονες καὶ συκοφάνται τῆς ἀληθείας ὁμοτί‐ μους τὰς εἰρημένας προσκυνήσεις προσφέρειν Χριστιανοὺς κατειλήφασιν, ἵνα τὴν μὲν προτιμήσωσιν, τὴν δὲ κατακρίνω‐ σιν; εἰ δ’ οὖν τοῦ προτετιμῆσθαι χάριν τὴν ἐν πνεύ‐ ματι καὶ ἀληθείᾳ λατρείαν ἐκείνη κατακέκριται, ἐξῆν | ||
13(100) | πάντως αὐτοῖς καὶ πᾶν ἱερὸν καθαιρήσειν καὶ διολλύναι, ἵνα πλείονος τῆς προτιμήσεως καὶ δόξης ἔτυχεν· ὃ γὰρ ἐφ’ ἑνὶ καθαιρεθέντι δόξαν ἀποφέρεται, ταύτην ἐπὶ τῇ τῶν πλειόνων ἀναιρέσει μείζονα δήπου ἀποίσεται. | ||
14 | ἀλλὰ γὰρ οὐχ’ ὅπως τὴν ἐν πνεύματι λατρείαν οἵ γε προτιμήσωσιν, διατοῦτο προτιμήσεις καὶ κατακρίσεις ἐπετε‐ χνάσαντο, οὐδὲ τοῦ περὶ τὸ θεῖον σεβάσματος φροντίδα τιθέμε‐ νοι, ἀλλ’ ἵνα ὥσπερ ἐκ τοῦ ἐναντίου ἐμπνεόμενοι πνεύματος τὴν | ||
| 5 | παροῦσαν εὐημερίαν καὶ δόξαν μετὰ τῆς τῶν ἀγόντων κακοδαι‐ μονίας τιμήσωσιν καὶ τὸν κτηνώδη βίον καὶ ἀσχήμονα καὶ παράνομον θεραπεύσωσιν, τοῖς ἄρχουσι τοῦ αἰῶνος τούτου προσκεχηνότες, δεδουλωμένοις κόσμῳ καὶ κοσμοκράτορι, τοῖς παροῦσι μόνοις προστετηκόσι καὶ γήϊνον καὶ χαμαίζηλον ἐξ | ||
| 10 | ἀλογίας καὶ ἀπιστίας κεκτημένοις τὸ φρόνημα, μηδεμίαν ἐλπίδα πρὸς τὴν μέλλουσαν ἀποκαλύπτεσθαι τοῖς ἀξίοις δόξαν κεκτημένοις, εὐημέρησιν ἐπαγγελλόμενοι καὶ χρόνους ἐπιμε‐ τροῦντες ὧν οὐκ ἦσαν κύριοι, ὅτι «καθ’ ὅσον προσκόψεις εἰς τὰ θεῖα, κατὰ τοσοῦτον εὐημερήσεις· καθ’ ὅσον καθέλοις, τοσοῦ‐ | ||
| 15 | τον εὖ βιώσοις». ὧν τοῖς προμεμαντευμένοις πτερούμενοι οἱ ἄνομοι, ἐπὶ τοσοῦτον ἀπιστίας καὶ ἀθεΐας ἐξώκειλαν, κατὰ Χριστοῦ τε καὶ τῆς Χριστοῦ κληρονομίας ἀπομανέντες· ταύτῃ τοι τῇ θείᾳ δόξῃ μεμαχημένοι καὶ τῶν ἁγίων πολέμιοι καὶ πάσης τῆς ἐκκλησίας κατέστησαν. ὧν ἡ δόξα ἀπέσβη, ὀνείροις | ||
| 20 | ἐν ἴσῳ ἀποπτᾶσα, καὶ τὰ δραματουργούμενα παραδεδειγμάτι‐ σται· θεία γὰρ δίκη ἐπιλαβοῦσα τὴν κακίαν τῶν μοχθηρῶν ἐθριάμβευσεν. ἆρα οὐδενὶ τῶν πρὶν βεβασιλευκότων τῆς περὶ τὸ θεῖον λατρείας ἐμέλησε πώποτε, καίτοι πολλῶν ὀρθο‐ δόξων γε ὄντων καὶ τῶν τῆς εὐσεβείας δογμάτων ἀντεχο‐ | 28 | |
| 25 | μένων, εἴπερ, ὡς ἔφασκον οὗτοι, εἰδωλολατρία τὸ πρατ‐ τόμενον ἐξ ἀρχῆς ἦν; καὶ γὰρ ὁ διδάσκαλος αὐτῶν ἀπε‐ φαίνετο δι’ ὧν τε παρρησίᾳ ἐδημηγόρει θεομαχῶν, δι’ ὧν τε ἔγραφεν πολλοῖς πολλάκις ματαιοπονῶν, ὡς ἐκ παλαιοῦ καὶ τῶν ἄνωθεν χρόνων εἰδωλολατρίᾳ Χριστιανοὶ προσέσχον. ἀλ‐ | ||
| 30 | λὰ καὶ ἐν συνόδοις ἱεραῖς ἐκεῖνοι διέπρεψαν καὶ τοῖς προγε‐ γενημένοις ἔστερξαν καὶ αὐτοί γε ἐπῳκοδόμησαν—καὶ δηλοῦ‐ σιν οἱ παρ’ αὐτῶν ἀνασταθέντες θεῖοι ναοὶ καὶ τὰ ἱερὰ κειμή‐ λια· οὐ μήν, καίτοι αἱρέσεις ἀτοπωτάτας ἐλαύνοντες, διωγ‐ μοῖς τηλικούτοις ἀνθρώποις ἐπέθεντο πώποτε. ἤδη δὲ οὐκ ὀ‐ | ||
| 35 | λίγοι καὶ τῶν τὸ ἱερατικὸν ἀξίωμα κατακληρωσαμένων ταῦ‐ τα καλλιεργήσαντες ἐγνωρίσθησαν· οἱ δὲ τῆς θείας κατεπαι‐ ρόμενοι δόξης καὶ τοῖς τοῦ πονηροῦ ὑποσυρέντες δελεάσμα‐ σιν, κιβδήλοις δὲ καὶ ἀλλοτρίοις τῆς εὐσεβείας δόγμασιν προσεσχηκότες καὶ αὐθαίρετοι πρὸς τὴν δυσσέβειαν ὡρμημέ‐ | ||
| 40 | νοι, χεῖρα μαργῶσαν κατὰ τῶν εὐσεβούντων ἐπανετείναντο καὶ τὰ κάκιστα καὶ παγχάλεπα ἔδρασαν. οὐδὲ γὰρ βασιλέων εὐσεβούντων παρ’ ἑαυτοῖς δόξας κινεῖν τε καὶ ἀνελίττειν τὰς εὖ καθεστηκυίας μάλιστα, αἱρέσεων δὲ πονηρῶν παρεμφυει‐ σῶν τῇ ἐκκλησίᾳ χεῖρα ὀρέγειν, καὶ ταῖς σπουδαῖς χρωμένους | ||
| 45 | τῷ τῆς ὀρθοδοξίας λόγῳ συναίρεσθαι, ψήφῳ δὲ καὶ ἐπικρίσει τῶν πεπιστευμένων τῆς ἐκκλησίας τοὺς οἴακας ἕπεσθαι καὶ τὰ δοκιμασθέντα ἐκθύμως ἐπιτελεῖν καὶ ἐξανύειν ὡς ἄριστα· οἷς γὰρ ἡ ἐκκλησία τοῦ θεοῦ ἄνωθεν ἐπιτέτραπται, οὐκ ἀσυμφα‐ νές. ἐμβοάτω Παῦλος μεγαλόφωνόν τι καὶ ἔκπυστον, ὡς ἀπό‐ | ||
14(50) | στολοί τε εἶεν, προφῆται αὖ καὶ μὴν καὶ διδάσκαλοι. καὶ ταῦτα μὲν ὧδέ πῃ ἐχέτω· ἡμεῖς δέ, οἷς τὸ διάφορον τῆς προσκυνήσεως ἔγνωσται, ἐπεὶ διδακτοὶ θεοῦ ἐσμὲν καὶ θεὸν ἔγνωμεν τὴν πάντων ποιητικὴν καὶ συνεκτικὴν αἰτίαν, ἐν πατρὶ καὶ υἱῷ καὶ ἁγίῳ πνεύματι γνωριζόμενόν τε καὶ προσ‐ | 29 | |
| 55 | κυνούμενον, αὐτῷ μόνῳ πιστεύομεν καὶ λατρεύομεν καὶ τὴν πάντων ἐπέκεινα καὶ ἐξῃρημένην δόξαν προσφέρομεν καὶ προσ‐ κύνησιν, τὴν ἐν πνεύματι λογικὴν καὶ ἀληθινὴν λατρείαν. καὶ ἡμεῖς ἐσμὲν οἱ ἀληθινοὶ προσκυνηταὶ οἱ τῇ χάριτι αὐτοῦ καὶ φιλανθρωπίᾳ τὴν εἰς αὐτὸν γνῶσιν πεπλουτηκότες, ἐπειδὴ | ||
| 60 | πνεῦμα ὁ θεὸς καὶ πάσης ἀσωματίας καὶ ἀϋλίας ἐστὶν ὑπερέ‐ κεινα καὶ τῶν ὄντων πάντων ἐξῃρημένως ὑπεραναβέβηκεν· καὶ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτὸν ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ προσκυ‐ νεῖν δεῖ, φησὶν ἡ ἀλήθεια Χριστός· τοιούτους γὰρ ζητεῖ καὶ ὁ πατὴρ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτόν. ταύτῃ τοι καθαρῷ συνει‐ | ||
| 65 | δότι καὶ ἀνεπιθολώτῳ νῷ, ᾧ καὶ παρ’ ἡμῖν σκιαγραφεῖται τὸ ἀσώματον, καὶ ἁπλῶς καὶ εἰλικρινῶς καὶ ἀσκεδάστως ταῖς ἁπλαῖς τοῦ νοῦ ὁρμαῖς ἀΰλως καὶ ἀμέσως καὶ ἀσκίως καὶ δίχα παντὸς παραπετάσματος ἐπιβάλλοντες, οὐδαμῶς τὴν διά‐ νοιαν κτίσμασιν ἢ χρώμασιν τεθολωμένην ἔχοντες ἀλλὰ πάσης | ||
| 70 | κτιστῆς ἐμφάσεως ἀμιγῆ καὶ καθαρὰν κεκτημένοι, ὁσίας χεῖρας ἐν παντὶ τόπῳ τῆς δεσποτείας αὐτοῦ ἐπαίροντες τὰς ὀφειλομέ‐ νας εὐχαριστίας ἀποδίδομεν. οὐ γὰρ τόπῳ τινὶ τὴν λατρείαν ἡμῶν περιγράφομεν καθάπερ πάλαι Ἰουδαίοις νενομοθέτητο· οὐκ ἐν ὁλοκαυτώμασιν κριῶν καὶ ταύρων ἢ προσχύσεσιν αἵμα‐ | ||
| 75 | τος, ἀλλ’ ἐν ψυχῇ συντετριμμένῃ καὶ πνεύματι ταπεινώσεως καὶ καθαρᾷ καρδίᾳ, ὃ δὴ λέγεται, θύομεν τῷ θεῷ θυσίαν αἰνέ‐ | ||
| σεως. | 30 | ||
15 | πνευματικὴ οὖν ἡμῶν ἡ λατρεία, καθ’ ἣν καὶ Παῦλος ὁ θεῖος ἐλάτρευεν ἐν τῷ ἑαυτοῦ πνεύματι, ἐν τῷ εὐαγγελίῳ τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ, παριστάνειν καὶ ἄλλους παρακαλῶν τὰ σώματα, θυσίαν εὐάρεστον, τὴν λογικὴν λατρείαν. ἐπειδὴ δὲ ὁ εἷς τῆς | ||
| 5 | ὑπεραρχίου καὶ ὑπερθέου τριάδος, ὁ τοῦ θεοῦ καὶ πατρὸς υἱός, ὁ κύριος καὶ θεὸς ἡμῶν, ἀρρήτῳ φιλανθρωπίᾳ καὶ εὐδοκίᾳ τοῦ πατρός, συνεργοῦντος τοῦ παναγίου καὶ ζωαρχικοῦ πνεύματος, τὴν ἡμετέραν ὑπέδυ πτωχείαν καὶ ἄνθρωπος κατὰ πάντα τέ‐ λειος πλὴν ἁμαρτίας καθ’ ἡμᾶς κεχρημάτικεν, καὶ κυρίως καὶ | ||
| 10 | ἀληθῶς, οὐ δοκήσει καὶ φαντασίᾳ ὡς δοκεῖ τοῖς ἀδοκήτοις, ἐπὶ γῆς ὤφθη καὶ τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη—οὗ δὴ χάριν καὶ περιγέγραπται καὶ γράφεται σωματικῶς κατὰ τὸ ἀνθρώπινον, ὥσπερ τυγχάνει ἀπερίγραπτος κατὰ τὴν θεότητα, κατ’ οὐδένα τρόπον συγχύσεως ἢ διαιρέσεως ἐπὶ τῶν συνδραμουσῶν | ||
| 15 | φύσεων ἐν τῇ μιᾷ ὑποστάσει κατὰ τοὺς ἀνοήτους ἐπινοουμέ‐ νης· οὐδὲ γὰρ σαρκούμενος ἢ πάσχων ὑπὲρ ἡμῶν σώματι τούτων τι πέπονθεν· ταύτῃ τε πεπιστεύκαμεν ὀρθῶς καὶ ταύτην τὴν ὁμολογίαν ὡς σωτηρίας ἡμῖν αἴτιον περιέπο‐ μεν—, τούτου γε χάριν καὶ τοῖς σεπτοῖς καὶ ἱεροῖς τῆς θείας | ||
| 20 | οἰκονομίας συμβόλοις τὴν πρέπουσαν, καθάπερ καὶ τοῖς ἄλλοις τοῖς κατὰ τὴν ἐκκλησίαν ἱεροῖς, τὴν τιμὴν καὶ τὸ σέβας ἐκνέμο‐ μεν κατὰ τὴν ἀρχῆθεν κεκρατηκυῖαν παράδοσιν. καὶ οὐδεὶς ὁ κωλύσων λόγος, ὅτι μηδὲν ὑπεναντίον τῆς εὐσεβοῦς ἡμῶν ἔχει δόξης. καὶ γὰρ ἐπὶ τιμῇ τοῦ ἐνηνθρωπηκότος υἱοῦ καὶ | ||
| 25 | θεοῦ ἡ προσκύνησις αὕτη γνωρίζεται· ἡ δὲ εἰς τὸν υἱὸν τιμή, ἐμφανὲς ὅτι καὶ εἰς τὸν πατέρα καὶ εἰς τὸ ἅγιον ἀνάγεται | ||
| πνεῦμα· ὁ γὰρ τιμῶν τὸν υἱόν, φησίν, τιμᾷ τὸν πατέρα· οἷς καὶ τὸ πνεῦμα ἀχωρίστως συντιμηθήσεται. ἡ οὖν ἐπὶ τῇ εἰκόνι Χριστοῦ παρ’ ἡμῶν γινομένη προσκύνησις οὕτως ἔχει, | 31 | ||
| 30 | καὶ λόγος αὐτῇ τῷ μὲν προφανεῖ τῆς ἐντεύξεως, τοῖς αἰσθη‐ τοῖς αἰσθητῶς εὐθὺς καὶ ἐκ πρώτης θέας ἐπιβάλλειν τοὺς θεω‐ μένους, τῷ κεκρυμμένῳ δὲ τῆς νοήσεως οὐ μέχρι τούτων τὸν νοῦν ἵστασθαι· νοερῶς γὰρ ἐπὶ τὰ πρωτότυπα ποδηγεῖ καὶ πρὸς τὰ ὑψηλότερα προάγει, τὴν κτίσιν ὑπεραναβαίνειν καὶ τῶν | ||
| 35 | οὐρανῶν ὑπεράλλεσθαι καὶ μετὰ τῶν μακαρίων δυνάμεων γίνεσθαι καὶ συνομίλους τοῖς ἀσωμάτοις καθίστασθαι καὶ συν‐ δοξολογεῖν τὸν ἐπὶ πάντων θεὸν καὶ δεσπότην καὶ ὑπὲρ τῶν ἐκεῖθεν ἡμῖν δηλουμένων εὐεργεσιῶν τὰς εὐχαριστίας προσά‐ γειν· καί, ὡς ἄν τις σαφέστερον εἴποι, οἱονεὶ προπύλαια τῶν | ||
| 40 | νοητῶν τυγχάνει καὶ τὰς πύλας ἡμῖν ἀναπετάννυσιν τὰς οὐρα‐ νίας καὶ πρὸς τὰ ἄδυτα τῶν ὑπερκοσμίων παραπέμπει. τοιαύτη γὰρ τῶν συμβόλων ἡ φύσις, διαμέσου τούτων ἐπὶ τὰ ὧν εἰσιν σύμβολα τοὺς μεμυσταγωγημένους ἀνάγειν· ἐντεῦθεν καὶ ἑρ‐ μηνευτικὰ τοῦ εὐαγγελίου ὑπάρχουσιν, ἢ αὐτόθεν εὐαγγέ‐ | ||
| 45 | λιον, καὶ διασαφητικὰ καὶ ἐπεξηγητικὰ τῶν ἐν αὐτῷ λόγων. ἀναγωγικὴ οὖν μᾶλλον ἡ τούτων θεωρία καὶ χειραγωγικὴ ἐπὶ τὴν ὑπερτάτην προσκύνησιν· ὡς γὰρ ἀπὸ τῶν εἰκόνων ἐπὶ τὰ πρωτότυπα ἡ τιμὴ ἄνεισιν, οὕτως ἀπ’ αὐτῶν κατὰ τὴν νοερὰν δύναμιν ἐπὶ τὴν ἁπλῆν καὶ ἐνθεεστέραν καὶ ἄϋλον μέτεισιν ἡ | ||
15(50) | προσκύνησις. ἐπειδὴ γὰρ ἐπὶ τὰ οὕτως ὑψηλὰ καὶ ὑπερφυῆ πολλάκις νοῦς ἰλιγγιᾷ καὶ ὀκλάζει ὁ ἀνθρώπινος, τοῖς ταπει‐ νοῖς συγκαθελκόμενος, οὐδὲν ἀποδεῖ καὶ διὰ τῶν ἱεροτυπιῶν τούτων, οἷα οἰκείων καὶ συμφυῶν συμβόλων, ἐπὶ τὴν ἀτύπω‐ τον ἐκείνην καὶ ἀπόρρητον ἀναγόντων χειραγωγεῖσθαι θεω‐ | ||
| 55 | ρίαν, κατόπιν τιθεὶς τὰ ὑλικὰ πάντα καὶ φαινόμενα. οὐκοῦν οὐκ ἐναπομένομεν τῇ ὕλῃ καὶ τοῖς χρώμασιν, ὡς τοῖς ἀνοήτοις δοκεῖ, οὐδὲ ἅπερ εἴδομεν, τὸν νοῦν τοῖς φαινομένοις | ||
| προσιόντες, ἄπαγε, οὐ πίστιν καὶ λατρείαν προσφέρομεν· ἀλλ’ ἐντεῦθεν ἐπὶ τὴν ἄβατον καὶ ὑπερκειμένην θεωρίαν νο‐ | 32 | ||
| 60 | ερῶς σὺν εὐλαβείᾳ καὶ εὐσεβείᾳ ἀνατιθέμεθα, ὁποῖόν τι καὶ ἐπὶ τῶν ἐντεύξεων ἡμῖν ὁρᾶται· καὶ γὰρ ἐλθεῖν τῶν ἡμετέρων λόγων ἐπήκοον τὸν θεὸν ἐπικαλούμεθα, καὶ μεσίταις τοῖς ἁγίοις συγχρώμεθα, δι’ ὧν ἐπίκουρον ἡμῖν γίνεσθαι ἱκετεύο‐ μεν. καὶ ὧδε μὲν τῶν προσκυνήσεων δεδείχθω τὸ διάφορον. | ||
| 65 | πλὴν καίτοι τοσούτοις ἐλέγχοις οἱ τῆς ὀρθῆς δόξης ἀντίπαλοι περιστοιχιζόμενοι, οὐδ’ οὕτω χαλινὸν ἐπιθεῖναι τῷ στόματι καὶ πεδῆσαι τὴν βλάσφημον γλῶσσαν ἐθέλουσιν, κατὰ τῶν ἱερῶν ἡμῶν δογμάτων ἐπιμαινόμενοι. | ||
16 | ἐπὶ δὲ τοῖς εἰρημένοις παρ’ αὐτῶν παλινδρομῶμεν· ἥτις σύνοδος κυρώσασα καὶ βεβαιώσασα τῶν ἁγίων πατέρων τὰ θεόκλυτα δόγματα καὶ ταῖς ἁγίαις οἰκουμενικαῖς ἓξ συνόδοις ἐπακολουθή‐ | ||
| 5 | σασα εὐαγεστάτους κανόνας ἐξέθετο. ἐπὶ τούτοις ἐγκα〈λ〉λωπίζονται καὶ σεμνύνονται, ἐφ’ οἷς αἰσχύνεσθαι καὶ ἐγκαλύπτεσθαι ἔδει· τὴν γὰρ ἑαυτῶν συστῆσαι δυστροπίαν βουλόμενοι, τὴν προηγησαμένην τῶν ἀσεβῶν ἐξυμνοῦσι κακο‐ δοξίαν, ἵνα, ὃ ἐκείνοις ἐπιψηφίσονται, τοῦτο ἐπὶ τῇ οἰκείᾳ δόξῃ | ||
| 10 | μεγαλαυχοῦντες ἐκνείμωσιν, οἵ γε οὐ τοσοῦτον φευκτοὶ τῆς ἀσεβείας, ὅσον βδελυκτοὶ τῆς ἀναισχυντίας· ἐκ πολλῆς γὰρ ἀβουλίας καὶ ἀμαθίας, οὔτε ἃ λέγουσιν ἴσασιν οὔτε περὶ τίνων διαβεβαιοῦνται ἀνεπισκέπτως καὶ ἀβασανίστως τὸ ψευδομυθεῖν ἔργον τίθενται, τοῖς ματαίοις ἐγγεγυμνασμένοι | ||
| 15 | καὶ τὰς γλώσσας ταῖς δολιότησιν παραθήξαντες· ἐν ᾧ γὰρ ταῦτα λέγουσιν, ἐκ τοῦ πατρὸς τοῦ ψεύδους τοῦ δι’ αὐτῶν ἐνεργοῦντος παραφωνοῦσιν. καὶ τοῦτ’ ἂν ἔνδηλον γένοιτο, ἐπι‐ βάλλουσιν ἤδη τοῖς κατὰ μέρος. πῶς γὰρ ἐπακολουθεῖν τὸ θεοστυγὲς ἐκεῖνο σύνταγμα ταῖς ἁγίαις καὶ οἰκουμενι‐ | ||
| 20 | καῖς συνόδοις εἰπεῖν καταλαζονεύονται; πρῶτον μὲν γὰρ | ||
| τὸ ἀνακόλουθον καὶ ἀσύμβατον πρὸς αὐτὰς ἔχει, ὅτι παρὰ πάντα κανονικὸν καὶ ἐκκλησιαστικὸν θεσμὸν συνείλεκται, συναινοῦντος τῶν ἐν τοῖς μεγίστοις καὶ ἀρχιερατικοῖς καθιδρυ‐ μένων οὐδενός. ὅρος δὲ ὁποῖος παρ’ αὐτῶν ἐξενήνεκται (νόμος | 33 | ||
| 25 | γὰρ ἐκκλησιαστικός, μηδαμῶς τῆς παρ’ ἐκείνων γνώμης ἄνευ, εἴ που ἀμφισβητήσιμον ἐν δόγμασίν τι τύχοι, λύεσθαι), ὁπότε οὐδὲ ὁ τῆς βασιλίδος θρόνος ἀρχιερέως μεμοίρατο ἐν ᾧ ταῦτα ἐν μελέτῃ ἐτύγχανεν, ὡς δή μοι καὶ προλέλεκται ἤδη; ἔπειτα δέ, ποῦ ταύτας εἰδώλων προσηγορίαν τοῖς ἱεροῖς τούτοις ἀπορ‐ | ||
| 30 | ριπτούσας κατέλαβον ἢ τὸ ἄναλκι καὶ ἀδρανὲς Χριστοῦ κατα‐ γορευούσας, ὡς οὐδαμῶς κατισχύσαντος εἰδώλων πλάνης τὸ γένος τὸ καθ’ ἡμᾶς ῥύσασθαι, ἢ Χριστιανῶν καταφλυαρούσας εἰδώλοις ὡς θεοῖς προσκεκυνηκότων, ἢ γοῦν ἐπὶ καθαιρέσει τούτων ἀποφαινομένας ἔναυσμά τι ἐπέγνωσαν, ἵνα ταύταις | ||
| 35 | ἐπακολουθήσαντες σύμφωνον τὴν κατ’ αὐτῶν οἴσουσιν ψῆφον; ἀλλ’ οὐκ ἄν ποτέ τις γρύξαι δυνήσεται, κἂν εἰς ἄκρον κατ’ αὐτοὺς μανίας ἐλάσῃ καὶ ἀπονοίας. ὁποίαν δὲ περί γε τῶν προκειμένων ἡμῖν εἰς λόγον τὴν διάληψιν εἶχον καὶ ὅπως ἄσμενοι καὶ στέργοντες ἐπ’ αὐτοῖς | ||
| 40 | διετέλουν οἱ τῶν τοῦ θεοῦ μυστηρίων ἱεροφάνται, ἵνα ἐξ ὧν ἡ πρωτίστη συνέστηκεν ἱερὰ ὁμήγυρις περὶ τὸ κατὰ Νίκαιαν τῆς Βιθυνῶν καλλίνικον καὶ ὀρθοδοξότατον ἄστυ τοῦ λόγου κατάρξωμαι, μέγα εὐθὺς κεκράξεται ὁ ἐπ’ ὀνόματι αὐτῶν δεδο‐ μημένος ἱερὸς σηκός. πρὸς τιμῆς γὰρ αὐτῶν, οὐκ ἀτιμίας, ἐγή‐ | ||
| 45 | γερται, μετὰ τῶν ἄλλων ἱερογράφων τύπων καὶ αὐτῶν τῶν ὁσίων πατέρων μέχρι καὶ σήμερον ἐν ψηφῖσι λαμπραῖς καὶ διαυγαζούσαις τὰ σεπτὰ εἰκονίσματα φέρων, αὐτοῦ τε τοῦ ἠθροικότος, τοῦ μεγάλου φημὶ Κωνσταντίνου τοῦ ἐν εὐσεβείᾳ δεδοξασμένου, τὴν προτομὴν ἀνεστηλωμένην δεικνύων. ἐπὶ | ||
16(50) | τούτοις τὰ εὐθύτατα αὐτῶν καὶ ὀρθὰ δόγματα τοὺς ἀσεβεῖς αἰσχυνέτωσαν· τὴν Ἀρείου γὰρ τοῦ μιαρωτάτου καθαιροῦντες | ||
| μανίαν, κτισματολατρίαν τὴν ἐκείνου ἀνοσίαν αἵρεσιν ὁριζόμε‐ νοι (καὶ γὰρ τὴν πάντων δεσπόζουσαν καὶ κατεξουσιάζουσαν φύσιν εἰς κτίσμα καταβιβάζειν τετόλμηκεν, ὁμόδουλον τιθεὶς | 34 | ||
| 55 | τὸ ἐλεύθερον), πῶς οὐχὶ μᾶλλον, εἴπερ εἰδωλολατρίας πτώματι κατολισθήσαντας Χριστιανοὺς ἑώρων, ὃ καὶ λόγῳ καὶ ἔργῳ πάντων τὸ δυσσεβέστερον καὶ ἀθεώτερον ὑπάρχει νόσημα, καὶ διηρευνήσαντο ἀσφαλῶς καὶ κατέκριναν εὐσθενῶς, τοῦ δευτέ‐ ρου εἰς ἀσέβειαν καταφρονήσαντες, ὃ λόγῳ μόνῳ τὸ ἀσεβεῖν | ||
| 60 | εἰς θεὸν ἔσχεν; ὥστε οὐκ ἐπηκολούθησαν, ἀλλ’ ἀπεναν‐ τίας αὐτοῖς κατὰ πάντα ἴασιν. οὔκουν οὐδέ γε παρὰ τοῖς κατὰ τὸ βασίλειον ἄστυ συναγη‐ γερμένοις, ὧν οὗτοι ληρωδοῦσιν καταληφθῆναί τι, φῆσαι θαρ‐ ρήσουσιν (λέγω δὲ νῦν τοὺς θεοφάντορας διδασκάλους ἐκείνους | ||
| 65 | οἳ τὴν δευτέραν καὶ πέμπτην ἱερὰς διεκόσμουν συνόδους), καίτοι κτισματολατρίας ἕνεκεν ὁ ἀγὼν αὐτοῖς συνειστήκει· ὧν οἱ μὲν τὸν δυσσεβῆ παρεδειγμάτισαν Μακεδόνιον ἐν κτίσμασι τιθέντα τὸ θεῖον καὶ ζωαρχικὸν πνεῦμα, οἱ δὲ τὰ καινιζόμενα θεοστυγῆ δόγματα τῶν Ἰουδαιοφρόνων κατὰ τῆς σωτηρίου | ||
| 70 | Χριστοῦ ἐνσωματώσεως, Νεστορίου τοῦ κακῶς τῆς βασιλίδος ἱεραρχήσαντος καὶ Θεοδώρου τῆς Μομψουεστίας ἀθεώτερον ἐπισκοπήσαντος, καὶ τὴν ἐκκλησίαν διαλυμαίνεσθαι κατάρ‐ ξαντα γενικῶς κατεστρέψαντο. ποῦ δὲ φανοῦνται οἱ κατὰ τὴν Ἐφεσίων συνειλεγμένοι, ἐπὶ | ||
| 75 | κτισματολατρίᾳ τὸν φρενοβλαβῆ καθελόντες Νεστόριον, τού‐ των γε μνήμην πρὸς καθαίρεσιν πεποιημένοι, καίτοι γε ἐ‐ χρῆν καὶ πρὸ τῶν ἄλλων τοῦ ἐκ τῆς εἰδωλολατρίας βλάβους Χριστιανοὺς ἐπανορθώσασθαι, ἄνπερ ταύτῃ κατακεκρατημέ‐ νους εἶδον; οἱ δέ γε καὶ περιγραπτὸν τὸν Χριστὸν κατὰ τὸ | ||
| 80 | ἀνθρώπινον εὐσεβῶς καθωρίσαντο, ὥσπερ ἀπερίγραπτον τῇ | ||
| θεότητι, καὶ τοὺς μὴ οὕτως ὁμολογοῦντας κατακρίμασι καὶ ἀναθέμασι κατέζευξαν φρικτοῖς· ὥστε οὐδὲ τούτοις ἀκόλουθοι, ἀλλ’ ἀντίθετοι. τέλειος ἐν θεότητι καὶ τέλειος ἐν ἀνθρωπότητι ὁ Χριστὸς | 35 | ||
| 85 | καὶ θεὸς ἡμῖν ὁμολογεῖται γνωριζόμενος. οὕτω καὶ ἡ πολυάν‐ θρωπος καὶ θεόλεκτος ἡ κατὰ τὴν Χαλκηδονέων ἐμπρέψασα πληθὺς διαρρήδην ἐκήρυξεν· καὶ ὅπως, ὁ παρ’ αὐτῆς ἐκπεφω‐ νημένος θεόπνευστος ὅρος διευκρινείτω· τὸν ἕνα γὰρ Χριστὸν Ἰησοῦν καὶ κύριον ἐν δυσὶ φύσεσιν ἀσυγχύτως, ἀτρέπτως, | ||
| 90 | ἀδιαιρέτως, ἀχωρίστως γνωριζόμενον ἐκδιδάσκουσιν, οὐδα‐ μοῦ τῆς τῶν φύσεων διαφορᾶς ἀνῃρημένης διὰ τὴν ἕ‐ νωσιν, σῳζομένης δὲ μᾶλλον τῆς ἰδιότητος ἑκατέρας φύ‐ σεως εἰς ἓν πρόσωπον καὶ μίαν ὑπόστασιν συντρεχούσης. εἰ τοίνυν ἀσύγχυτοι καὶ ἄτρεπτοι αἱ κατὰ τὸν σωτῆρα φύ‐ | ||
| 95 | σεις, καὶ οὐδαμοῦ τούτων ἡ διαφορὰ ἀνῄρηται, ἓν δὲ τῶν κατὰ τὴν ἀνθρωπείαν φύσιν διαφορῶν ἤτοι τῶν σωμα‐ τικῶν γνωρισμάτων τὸ περιγραπτόν, οὐκ ἀνῄρηται ἄρα, οὐδὲ τέτραπται εἰς τὸ ἀπερίγραφον. τὸ δὲ αὐτὸ τοῦτο, καὶ τῶν ἰδι‐ ωμάτων τοῦ σώματος καὶ τὸ οἰκειότερον καὶ ἐμφανέστερον· | ||
16(100) | οὐ γὰρ ἂν σῶμα περιγραφῆς ἄνευ λεχθείη ποτέ· σῴζεται δὲ ἡ ἰδιότης ἑκατέρας φύσεως· σῴζεται ἄρα καὶ τὸ περιγραπτὸν περὶ ἓν καὶ τὸ αὐτὸ τοῦ Χριστοῦ πρόσωπον· ἐπεὶ πόθεν αὐτοῖς τὸ τέλειον τῶν κατὰ Χριστὸν φύσεων εἰσαχθήσεται, εἰ τῶν ἰδιοτήτων δοθείη τι ἀναιρούμενον; εἰ γὰρ ἕν τι τούτων ἐπιλεί‐ | ||
| 105 | ποι, τὸ πᾶν οἴχεται, ὥσπερ καὶ ἐπὶ ἀνθρώπου συνιδεῖν πάρε‐ στιν· εἰ γοῦν ἀφέλοιτό τις τὸ λογικὸν ἢ θνητὸν ἢ τῶν ἄλλων τι, οὐδὲ ἄνθρωπος ἔσται λοιπόν· οὕτω κἀν τοῖς ἄλλοις ζῴοις ἐπι‐ τηρεῖν ῥᾴδιον. ὡς οὖν σῴζονται αἱ κατὰ τὴν θείαν φύσιν δια‐ | ||
| φοραὶ καὶ ἰδιότητες ἄτρεπτοι καὶ οὐδ’ ὁπωσοῦν συγκέχυνται | 36 | ||
| 110 | (ὧν δή ἐστιν τὸ ἀπερίγραπτον, καὶ οὐ μετῆκται εἰς τὸ περι‐ γραπτόν), ἀναγκαίως καὶ αἱ κατὰ τὸ ἀνθρώπινον αὐτοῦ ἀντι‐ κείμεναι διαφοραὶ σῳζόμεναι καὶ ἰδιότητες τὸ ἄτρεπτον ἕξουσι καὶ ἀσύγχυτον· τούτων δέ ἐστι καὶ τὸ περιγραπτόν. περιγρα‐ πτὸς ἄρα κατὰ τὸ ἀνθρώπινον ὁ Χριστός· οὕτω γὰρ καὶ αἱ περὶ | ||
| 115 | τὸ ἓν πρόσωπον ἐναντίαι διαφοραὶ τῶν φύσεων ὑγιῶς ὁμολο‐ γηθήσονται, εἴπερ ἐκ δύο τῶν ἐναντίων, σαρκὸς φημὶ καὶ πνεύματος, κατὰ τοὺς καθ’ ἡμᾶς θεολόγους ὁ Χριστὸς προέρχε‐ ται· δοῦναι δὲ τοῦτο τῷ σώματι Χριστοῦ οἱ τῆς συγχύσεως προεστηκότες οὐ προῄρηνται, παντὶ δὲ τρόπῳ ἀναιρεῖν δια‐ | ||
| 120 | σπουδάζουσιν. πῶς ἐξακολουθεῖν ταῖς συνόδοις ἐπαγγέλλεσθαι οἱ τῶν συνοδικῶν δογμάτων ἀντίπαλοι οὐ καταδύονται; διὰ μὲν οὖν τῶν ἱερῶν τούτων συνόδων καὶ τοῦ κατ’ αὐτὰς χρόνου παντός, τῆς θεοφιλοῦς ταύτης ἱστορίας διαμενούσης, οὐδὲν | ||
| 125 | ἀκλεὲς εἴρηται πώποτε· ὡς δὲ μᾶλλον τετίμηται, τὰ ἑξῆς δηλώσει. | ||
17 | λείπεται λοιπὸν πρὸς τὰ πολύευκτα τῶν μακαρίων πατέρων, οἳ τὴν σεπτὴν ἡμῖν συγκεκροτήκασιν ἕκτην σύνοδον καὶ ἀνὰ πᾶσαν τὴν ὑφ’ ἡλίῳ προλάμπουσιν, δόγματα, τουτωνὶ τῶν ἀνοσίων παρεξετάζειν τοὺς λόγους, ὡς ἂν εἰδείημεν ὅπως | ||
| 5 | καὶ αὐτοῖς περὶ τὸ προκείμενον ἕπονται κεφάλαιον. οἱ γὰρ τῆς εὐσεβείας ὑπασπισταί, ἐπειδὴ ὁμότιμον τοῖς προλαβοῦσι ποι‐ μέσι τὸν κλῆρον ἔλαχον, ὁμότιμα καὶ ἀδελφὰ τῶν τε θελη‐ μάτων καὶ ἐνεργειῶν τῶν κατὰ Χριστὸν ἕνεκεν γνωρίζονται δογματίζοντες· φασὶ γοῦν ἐν τῷ κατ’ αὐτοὺς θείῳ ὅρῳ ὅτι | ||
| 10 | Ὅνπερ τρόπον ἡ παναγία καὶ ἄμωμος τοῦ σωτῆρος ἐψυχω‐ μένη σὰρξ θεωθεῖσα οὐκ ἀνῃρέθη ἀλλ’ ἐν τῷ ἰδίῳ αὐτῆς ὅρῳ | ||
| τε καὶ λόγῳ διέμεινεν, οὕτως καὶ τὸ ἀνθρώπινον αὐτοῦ θέ‐ λημα θεωθὲν οὐκ ἀνῃρέθη, ἀλλὰ σέσωσται. εἰ τοίνυν θεω‐ θεῖσα ἡ τοῦ κυρίου σὰρξ τοῦ ἑαυτῆς ὅρου τε καὶ λόγου οὐκ ἐ‐ | 37 | ||
| 15 | ξέστηκεν, πῶς οὐκ ἂν εἴη περιγραπτὴ καὶ μετὰ τὴν θέωσιν; εἰ γὰρ οὐ περιγραπτή, ἐξέστηκεν ἄρα. καὶ εἰ τὸ θέλημα οὐκ ἀνῄρηται τὸ ἐν αὐτῷ ἀνθρώπινον, πόσον τὸ ἐξ οὗ τὸ θέλημα πρόεισιν σῴζεσθαι ὁμολογεῖν ἀναγκαῖον; τοῦ δὲ ἀνθρωπίνου σῳζομένου, τίς οὕτως ἀναίσθητος, τίς οὕτως ἐξεστηκὼς καὶ | ||
| 20 | ἀνόητος μὴ παντὶ τρόπῳ συνομολογεῖν τὸ περιγραπτὸν τοῦ σωτῆρος κατὰ τὸ ἀνθρώπινον; τοιαῦτα καὶ περὶ τῶν ἐνερ‐ γειῶν αὐτοῦ διαγορεύουσι, θεοπρεπῶς φάσκοντες· Ἐνεργεῖ γὰρ ἑκατέρα μορφὴ μετὰ τῆς θατέρου κοινωνίας ὅπερ ἴδιον ἔσχεν, τοῦ μὲν λόγου κατεργαζομένου τοῦτο ὅπέρ ἐστιν τοῦ | ||
| 25 | λόγου, τοῦ δὲ σώματος ἐκτελοῦντος ἅπέρ ἐστιν τοῦ σώμα‐ τος. οὐ γὰρ δήπου μίαν δώσομεν φυσικὴν τὴν ἐνέργειαν θεοῦ καὶ ποιήματος, ἵνα μήτε τὸ ποιηθὲν εἰς τὴν θείαν ἀν〈αγ〉ά‐ γωμεν οὐσίαν, μήτε μὴν τῆς θείας φύσεως τὸ ἐξαίρετον εἰς τὸν τοῖς γενητοῖς πρέποντα καταγάγωμεν τόπον· ἑνὸς γὰρ | ||
| 30 | καὶ τοῦ αὐτοῦ τά τε θαύματα καὶ τὰ παθήματα γινώσκο‐ μεν κατ’ ἄλλο καὶ ἄλλο τῶν ἐξ ὧν ἐστι φύσεων καὶ ἐν αἷς τὸ εἶναι ἔχει. εἰ οὖν ταῦτα οὕτως ἔχει, πῶς οὐ δίκαιον καὶ ἐνταῦθα ἐκ τοῦ ἀκολούθου λέγειν ὅτι οὔτε τὸ περιγραπτὸν λέγοντες εἰς τὴν θείαν αὐτὸ ἀναφέρομεν οὐσίαν οὔτε τὸ ἀπερί‐ | ||
| 35 | γραπτον λέγοντες εἰς τὴν γενητὴν κατάγομεν φύσιν, ἀλλ’ ἑ‐ κάτερον ἐν τῷ ἰδίῳ ὅρῳ καὶ λόγῳ διαμένειν κατὰ τὸν εὐ‐ σεβῆ καὶ ἀληθῆ λόγον δοξάζομεν. οἱ δὲ ἀνόσιοι, πάντα ὅρον | ||
| καὶ λόγον ἐπὶ τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ σωτῆρος ἡμῶν ἠρνη‐ μένοι, πῶς ἀπαυθαδίζονται ταῖς συνόδοις ἀκολουθεῖν | 38 | ||
| 40 | φλυαροῦντες; | ||
18 | ἐπειδὴ δὲ καὶ οὗτοι οἱ θεῖοι ἡμῶν πατέρες κανόνας ἐτύπωσαν τῷ ἀποστολικῷ χαρακτῆρι ἀνήκοντας, κἀκεῖνοι, φα‐ σίν, εὐαγεῖς κανόνας ἐξέθεντο. τούτους ἐκ παραλλή‐ λου θέσθαι ἁρμόδιον, ὅπως ἂν γνοίημεν ὅσον ἐν ἀλλήλοις τὸ | ||
| 5 | σύμφωνον καὶ ὁμόλογον φέρουσιν· ἡγείσθω δὲ τὰ τῆς ἀληθείας καὶ ἡμέτερα· ἐκπεφώνηται γὰρ παρ’ αὐτοῖς κανὼν περί γε τῶν ἱερῶν τῆς σωτηρίου τοῦ Χριστοῦ οἰκονομίας συμβόλων τοῦτον ἔχων τὸν τρόπον· Ἔν τισιν τῶν σεπτῶν εἰκόνων γραφαῖς ἀμνὸς δακτύλῳ τοῦ Προδρόμου δεικνύμενος ἐγχαράσσεται, | ||
| 10 | ὃς εἰς τύπον παρελήφθη τῆς χάριτος, τὸν ἀληθινὸν ἡμῖν διὰ νόμου καὶ προφητῶν προϋποφαίνων ἀμνὸν Χριστὸν τὸν θεὸν ἡμῶν· τοὺς οὖν παλαιοὺς τύπους καὶ τὰς σκιὰς ὡς τῆς ἀλη‐ θείας σύμβολά τε καὶ προχαράγματα τῇ ἐκκλησίᾳ παραδε‐ δομένους κατασπαζόμενοι, τὴν χάριν προτιμῶμεν καὶ τὴν | ||
| 15 | ἀλήθειαν, ὡς πλήρωμα νόμου ταύτην ὑποδεξάμενοι. ὡς ἂν οὖν τὸ τέλειον κἀν ταῖς χρωματουργίαις ἐν ταῖς ἁπάντων ὄψεσιν ὑπογράφηται, τὸν τοῦ αἴροντος τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου ἀμνοῦ Χριστοῦ τοῦ θεοῦ ἡμῶν κατὰ τὸν ἀνθρώπινον χαρακτῆρα καὶ ἐν ταῖς εἰκόσιν ἀπὸ τοῦ νῦν, ἀντὶ τοῦ παλαιοῦ | ||
| 20 | ἀμνοῦ, ἀναστηλοῦσθαι ὁρίζομεν, δι’ αὐτοῦ τὸ τῆς ταπεινώ‐ σεως ὕψος τοῦ θεοῦ λόγου κατανοοῦντες καὶ πρὸς μνήμην τῆς ἐν σαρκὶ πολιτείας τοῦ τε πάθους αὐτοῦ καὶ τοῦ σωτη‐ ρίου θανάτου χειραγωγούμενοι καὶ τῆς ἐντεῦθεν γενομένης τῷ κόσμῳ ἀπολυτρώσεως. δυσωπείτω ταῦτα τῶν χριστο‐ | ||
| 25 | μάχων τὴν μοχθηρίαν καὶ πειθέτω ἃ καὶ τοὺς λίαν ἀγνώμονας | ||
| πείθειν ἱκανά. τί γὰρ τούτων λευκότερον ἢ λαμπρότερον πρὸς διδασκαλίαν καὶ πληροφορίαν τοῦ καὶ εἶναι ἐξ ἀρχῆς καὶ δια‐ πρέπειν καὶ τίμια ὑπάρχειν ταῦτα δὴ τὰ σεπτόγραφα παρά τε ἱερεῦσιν καὶ βασιλεῦσιν καὶ Χριστιανοῖς ἅπασιν; ἀξιόχρεοι γὰρ | 39 | ||
| 30 | μάρτυρες τὸ ἀπαράγραπτον ἔχοντες οἱ θεῖοι κήρυκες εἰσβαί‐ νοντες εὖ μάλα ταῦτα πιστώσονται. εἰ γοῦν οἱ παλαιοὶ τύποι ἐκεῖνοι τὸ ἀσπαστὸν καὶ τίμιον ἀπεφέροντο, τὰ ἐν τῇ χάριτι αὐτῇ πόσον; οὐκοῦν πεδείσθωσαν τὰς γλώσσας οἱ θεομάχοι καὶ ἐμφραττέσθω πᾶν στόμα κενὰ καὶ παράνομα μελετώντων | ||
| 35 | κατὰ τῆς Χριστιανῶν ὑπολήψεως καὶ πολλὴν τὴν συκοφαντίαν κατὰ τῆς ἐκκλησίας ἐξυφαινόντων. καὶ τὰ μὲν τῶν ἁγίων ταῦτα· τὰ δὲ τῶν ἐναγῶν, ὁποῖα; ἑξῆς γὰρ λοιπὸν κἀκεῖνα παραθέσθαι καιρός, ἐξ ὧν πως δείκνυται τὸ ἀκόλουθον. πρῶτον μὲν γάρ, καθὰ φασὶν οὗτοι, ὡς ἀκέφα‐ | ||
| 40 | λον καὶ ἀπαράδοτον καὶ ἄχρηστον τὴν ποίησιν καὶ προσκύνησιν τῶν εἰκόνων κατέκριναν. δογ‐ ματίζουσιν γὰρ ἐκεῖνοι οὕτως· ἀπόβλητον εἶναι καὶ ἀλλο‐ τρίαν καὶ ἐβδελυγμένην ἐκ τῆς Χριστιανῶν ἐκκλησίας πᾶ‐ σαν εἰκόνα ἐκ παντοίας ὕλης καὶ χρωματουργικῆς τῶν | ||
| 45 | ζωγράφων κακοτεχνίας πεποιημένην, καὶ μηκέτι τολμᾶν ἄνθρωπον οἱονδήποτε ἐπιτηδεύειν τὸ τοιοῦτον ἀσεβὲς καὶ ἀνόσιον ἐπιτήδευμα· ὁ δὲ τολμῶν ἀπὸ τοῦ παρόντος κατα‐ σκευάσαι εἰκόνα ἢ προσκυνῆσαι ἢ στῆσαι ἐν ἐκκλησίᾳ ἢ ἐν ἰδιωτικῷ οἴκῳ κρύψαι· οἷς ἀκολούθως ἐπί τε ἐπισκόπων καὶ | ||
18(50) | πρεσβυτέρων καὶ τῶν λοιπῶν ταγμάτων τὰ δοκοῦντα καθορί‐ ζονται ἐπιτίμια. | ||
19 | τούτοις δὲ τὰ παραπλήσια καὶ οἱ ἐκείνων ἐυήκοοι φοι‐ τηταὶ καὶ νεόχριστοι διδάσκαλοι δογματίζοντες ὁρίζονται. ἔπειτα δὲ τὴν τῶν θείων συμβόλων προσκύνησιν εἰδωλολα‐ | ||
| τρίαν κατονομάσαι οὐκ ἠρυθρίασαν· ῥήσεις γάρ τινας τοῦ | 40 | ||
| 5 | θείου Γρηγορίου τοῦ τῆς Νυσαέων ἐκκλησίας ἐπιτροπεύσαν‐ τος ἐν τῷ πεποιημένῳ αὐτῷ εἰς τὸν ὁμαίμονα καὶ μέγαν Βασί‐ λειον ἐπιταφίῳ κατὰ τῶν θεομάχων Ἀρειανῶν, τῶν κτίσμασιν τὸν μονογενῆ υἱὸν καὶ θεὸν τῶν ὅλων καὶ δημιουργὸν συγκα‐ ταριθμούντων, εἰρημένας ἀποτεμόμενοι οἱ παράφρονες, ἃς δὴ | ||
| 10 | κακῶς ἐξειληφότες καὶ πρὸς τὴν ἰδίαν παράνοιαν μεταρυθμί‐ ζοντες ὡς δῆθεν τῶν ἱερῶν κατηγορούσας ἐκτυπωμάτων προὔ‐ θηκαν, καὶ ταύταις τὰ τῆς συνήθους αὐτῶν βλασφημίας προσεπενέγκαντες, τὸν ἄθεσμον ἐκεῖνον καὶ θεοστυγῆ ὅρον παρεφθέγξαντο, παγίδα καὶ μηχανὴν ψυχοφθόρον καὶ ὀλε‐ | ||
| 15 | θρίαν τοῖς τῶν ἁπλουστέρων ἤθεσι τεκτηνάμενοι. ἔχει δὲ ὧδε· Πάλιν δὲ ταύτης τὴν εὐπρέπειαν βλέπειν μὴ φέρων ὁ τῆς κακίας δημιουργός, οὐκ ἠπόρησεν κατὰ διαφόρους καιρούς τε καὶ τρόπους πονηρᾶς ἐπινοίας ὥστε ὑπὸ χεῖρα δι’ ἀπάτης ἑαυτῷ ποιῆσαι τὸ ἀνθρώπινον, ἀλλ’ ἐν προσχήματι Χριστι‐ | ||
| 20 | ανισμοῦ τὴν εἰδωλολατρίαν κατὰ τὸ λεληθὸς ἐπανήγαγεν, πείσας τοῖς οἰκείοις σοφίσμασιν τοὺς πρὸς αὐτὸν ὁρῶντας μὴ ἀποστῆναι τῆς κτίσεως, ἀλλὰ ταύτῃ προσκυνεῖν καὶ ταύτην σέβεσθαι, καὶ θεὸν τὸ ποίημα οἴεσθαι τῇ τοῦ Χρι‐ στοῦ κλήσει ὀνομαζόμενον. τὰ μὲν τοῦ πατρὸς μέχρι | ||
| 25 | τούτων ἐσφετερίσαντο· ἐντεῦθεν λοιπὸν τὰ τῆς οἰκείας ἀσε‐ βείας ἐπισυνάπτουσιν οὕτως ἔχοντα· Διὸ δὴ καθὼς πάλαι ὁ τῆς σωτηρίας ἡμῶν ἀρχηγὸς καὶ τελειωτὴς Ἰησοῦς τοὺς ἑαυτοῦ πανσόφους μαθητὰς καὶ ἀποστόλους τὴν τοῦ πα‐ ναγίου πνεύματος ἐνδύσας δύναμιν, ἐπὶ ἐκμειώσει τῶν | ||
| 30 | τοιούτων κατὰ παντὸς ἐξαπέστειλεν, οὕτω καὶ νῦν τοὺς | ||
| αὐτοῦ θεράποντας καὶ τῶν ἀποστόλων ἐφαμίλλους πιστοὺς ἡμῶν βασιλεῖς ἐξανέστησεν, τῇ τοῦ πνεύματος σοφισθέντας καὶ ἱκανωθέντας δυνάμει, πρὸς καταρτισμὸν μὲν ἡμῶν καὶ δι‐ δασκαλίαν, καθαίρεσιν δὲ δαιμονικῶν ὀχυρωμάτων, ἐπαιρο‐ | 41 | ||
| 35 | μένων κατὰ τῆς γνώσεως τοῦ θεοῦ, καὶ ἔλεγξιν διαβολικῆς μεθοδείας καὶ πλάνης. οἳ τῷ περιόντι αὐτοῖς θείῳ ζήλῳ τὴν τῶν πιστῶν ἐκκλησίαν τῇ τῶν δαιμόνων ληϊζομένην ἀπάτῃ ὁρᾶν οὐκ ἀνεχόμενοι, πᾶσαν τὴν ἱερωσύνην προσεκαλέσαντο, τῶν θεοφιλῶν ἐπισκόπων ὁμήγυριν, ὅπως συνοδικῶς ἐπὶ τὸ | ||
| 40 | αὐτὸ γενομένη, γραφικήν τε ζήτησιν ποιησαμένη περὶ τῆς ἀπατηλῆς τῶν ὁμοιωμάτων χρωματουργίας, τῆς κατασπώ‐ σης ἐκ τῆς ὑψηλῆς καὶ θεῷ πρεπούσης λατρείας εἰς τὴν χαμαίζηλον καὶ ὑλικὴν κτισματολατρίαν τὸν τῶν ἀνθρώπων νοῦν, θεοκινήτως ἐκφωνήσῃ τὸ αὐτῇ δοκοῦν. τί τούτων τῶν | ||
| 45 | φωνῶν ἀθεώτερον ἢ δυσσεβέστερον; τί τούτων εἰς βλασφη‐ μίαν ἰσόρροπον; τίς οὕτως τῶν μισούντων θεὸν ἦρεν κατὰ θεοῦ κεφαλὴν καὶ ἀδικίαν εἰς τὸ ὕψος ἐλάλησεν; τίς οὕτως τὴν γλῶσσαν κατὰ τῆς θείας οἰκονομίας παρέθηξεν καὶ κατὰ τοῦ κτίστου ἐπονηρεύσατο; τίς οὕτως ἔθετο εἰς οὐρανὸν τὸ στόμα | ||
19(50) | καὶ ἡ γλῶσσα αὐτοῦ διῆλθεν ἐπὶ τῆς γῆς; τοιαῦτα οὐδ’ ἂν οἱ κυριοκτόνοι Ἰουδαῖοι τὸν Χριστὸν σταυρώσαντες κατεφρυά‐ ξαντο. τί λέγω Ἰουδαίους; εἰ ἐξῆν τῷ πονηρῷ καὶ ἀλιτηρίῳ δαίμονι γλώσσῃ ἀνθρωπείᾳ καθάπερ πάλαι τῇ τοῦ ὄφεως ἀποχρήσασθαι, οὐκ ἂν οἶμαι κατὰ τοῦ κτίσαντος τοιαύτας | ||
| 55 | ῥῆξαι φωνὰς ὁποίας οἱ δείλαιοι οὗτοι καὶ ἀνόσιοι ἀπετόλμη‐ σαν, τὰ ἀχάριστα κτίσματα, τὰ τοῦ πονηροῦ πλάσματα, ὅλην αὐτοῦ τὴν πονηρίαν καὶ τὸν ἰὸν εἰσδεξάμενοι καὶ κατὰ τῆς τοῦ μονογενοῦς ἰσχύος καὶ τῆς Χριστιανῶν θεοσεβείας ἐπαιρόμε‐ | ||
| νοι. ἀνεκτότερον οἶμαι θύειν εἰδώλοις ἢ τοιαῦτα φθέγγεσθαι· | 42 | ||
| 60 | εὐγνωμονέστερον δ’ ἂν διετέθησαν δαίμονες, τέλεον διὰ τῆς τοῦ λόγου ἐξησθενηκότες συγκαταβάσεως, καὶ δεικνύουσιν ὁμολο‐ γοῦντες ἐξ ὧν ἔπασχον. ὢ τῆς τοῦ θεοῦ μακροθυμίας· ὢ τῆς μεγάλης ἀνεξικακίας. οὐδὲ θεῖος φόβος, οὐκ ἀγγέλων εὐλά‐ βεια, οὐκ ἀνθρώπων αἰδώς, οὐχ’ ἡ περὶ τὰ ἅγια σεβασμιότης, | ||
| 65 | οὐδὲ σύμπασα ἡ περιεστῶσα κτίσις εἰς συναίσθησιν αὐτοὺς τῆς τοσαύτης ἤγαγεν βλασφημίας. οὕτω γὰρ κατὰ τῆς θείας τρα‐ χηλιάσαντες μεγαλειότητος, τὸ ἀδρανὲς καὶ ἀνίσχυρον τοῦ θεοῦ λόγου καὶ τῆς πανσθενοῦς δυνάμεως κατεψηφίσαντο ὡς ἥκιστα ἡμᾶς εἰδωλικῆς ἀπάτης ῥύσασθαι κατισχύσαντος οὐδὲ | ||
| 70 | ἀνθρώπους διὰ τῆς θείας αὐτοῦ ἐνσωματώσεως ὀνίνασθαί τι. εἰς ταυτὸν γὰρ τῆς δυσφημίας ὁ λόγος φέρει ἀμφότερα· εἰς τοσοῦτον ἀνῆκται τῶν θεομάχων τὸ τόλμημα. οἱ δὲ γὰρ ἀλογίᾳ καὶ ἀσεβείᾳ συζῶντες, ἀναμέσον ἁγίου καὶ βεβήλου καὶ καθα‐ ροῦ καὶ ἀκαθάρτου διαστεῖλαι οὐκ ἐξισχύσαντες, τὰ ἄμικτα καὶ | ||
| 75 | τῷ ἀπείρῳ διϊστάμενα μᾶλλον ἢ ὅσον γε τοῦ σκότους φῶς μιγνύουσιν, τὴν ἀλήθειαν δολοῦντες καὶ τῷ ψεύδει ἐπερειδό‐ μενοι. ἀλλ’ οὐδὲ συνῆκαν ὡς τῆς ἑαυτῶν κεφαλῆς καταψη‐ φίζονται οἱ ἀναίσθητοι· τὰ γὰρ Ἀρειανῶν πρεσβεύοντες (ἐκείνων γὰρ δόγμα τὸ μὴ γράφεσθαι τὸν Χριστόν, ὅπερ καὶ | ||
| 80 | τούτοις ὁ τῶν Ἀρειανῶν κορυφαῖος Εὐσέβιος εἰσηγήσατο), τοῖς κατὰ Ἀρειανῶν εἰρημένοις τοῦ πατρὸς λόγοις ἀπεχρή‐ σαντο, καθ’ ἑαυτῶν μᾶλλον προάγοντες ἢ Χριστιανῶν, ὧν κατηγορεῖν ἀνοηταίνοντες ὑπελάμβανον. | ||
20 | ἐκ ποίας δὲ γραφικῆς ἐρεύνης καὶ ἐξετάσεως τοῦ ζη‐ τουμένου πεποίηνται τὴν κατάληψιν; ὡς εἴ που ψιλῆς τετυ‐ χήκασι φωνῆς, κἂν ἡμῶν κατεκτυπεῖτο τὰ ὦτα σάλπιγγος ἤχῳ ὡσαύτως περιβομβούντων καὶ ἀποκωφούντων τὴν αἴσθησιν. | ||
| 5 | εἰ γάρ τι αὐτοῖς πονηρὸν ἐξεύρηται, τὰς κατ’ εἰδώλων ἐκτεθει‐ | ||
| μένας φωνάς, κατὰ τῶν θείων θεομαχοῦντες προηνέγκαντο, ὁπότε καὶ τὰ χρυσότευκτα ἐκεῖνα Χερουβίμ, ἅπερ ὁ ἱεροφάντης Μωσῆς, θεοῦ προστεταχότος, ἐτεκτήνατο, καὶ ἡ παλαιὰ καὶ ἐν νόμῳ σκηνὴ καθύπερθεν τῆς κιβωτοῦ ἔφερεν, ἔτι καὶ ὅσα ἡ | 43 | ||
| 10 | Σολομῶντος κατεσκεύασε σοφία, καὶ ἃ τῷ θεσπεσίῳ προφήτῃ Ἰεζεκιὴλ ὦπται, καὶ εἴ τι τοιοῦτον κατὰ τὰς ἱερὰς βίβλους ἱστόρηται, ἐν εἰδώλων μοίρᾳ θεῖναι οὐ δεδίασιν, ὡς ἀθετεῖν μᾶλλον ἢ προσίεσθαι τὰς θεοπνεύστους γραφὰς προελόμενοι. ἐξ ὧν καὶ Ἰουδαίων ἀπιστότεροι καὶ ἀγνωμονέστεροι εἰκότως | ||
| 15 | νομισθήσονται, ἄξιά γε ὡς ἀληθῶς τῆς ἑαυτῶν βδελυρίας καὶ ἀπιστίας καὶ φρονήσαντες καὶ ἐκφωνήσαντες. καὶ γὰρ τῷ Χριστῷ φανερῶς κἀνταῦθα ἀπομάχονται· τὰ γὰρ τῷ θείῳ Ἰεζεκιὴλ διατεταγμένα, ἅπερ ἦν Χερουβὶμ καὶ φοίνικες, ἐν τῷ Ἰουδαϊκῷ ναῷ ἀνιστόρητο, εἴπερ μὴ ψευδομυθεῖν τὸ | ||
| 20 | πνεῦμα οἰήσονται· καὶ οὐ καθῄρει Χριστός, ἀλλ’ οἶκον τοῦ πατρὸς ἀπεφαίνετο καὶ τοῖς ἐντεῦθεν δὲ ἀπεληλαμένοις μὴ ποιεῖν οἶκον ἐμπορίου καὶ λῃστῶν σπήλαιον παρηγγύα. ὅς γε οὐδὲ τὴν Καίσαρος εἰκόνα ἀτιμάσας ὤφθη, καὶ ταῦτα ἀνδρὸς εἰδωλολάτρου καὶ Ἕλληνος, ἀλλὰ καὶ τιμῆς ἠξίου, ὥσπερ τὰ | ||
| 25 | τοῦ θεοῦ τῷ θεῷ ἀποδίδοσθαι λέγων καὶ τὰ Καίσαρος Καί‐ σαρι. ἆρ’ οὖν οἱ ταῦτα φλυαροῦντες, τοῖς ἁγιωτάτοις ἡμῶν πατράσιν καὶ ταῖς ἱεραῖς συνόδοις κατηκολούθησαν; τίς εἰς ἄκρον κτηνωδίας καὶ ἀφροσύνης ἀπώλισθεν, ὃς οὕτως ἔχειν φάναι ταῦτα τολμήσοι; ἢ οὐχὶ δὴ μᾶλλον πολέμιοι ἐν | ||
| 30 | ἅπασιν ὁρῶνται; ἃ γὰρ ἐκεῖνοι ὡς σεπτὰ καὶ τίμια περιέπον‐ τες διετέλουν, οὗτοι ὡς βδελυκτὰ καὶ ἠτιμωμένα ἀπωθούμενοι διέπτυον· κα〈ὶ ἃ ἐ〉κεῖνοι σεπτὰ καὶ προσκυνητὰ κεκλήκασιν, οὗτοι εἰδώλων ὀνόματι καθυβρίσαι οὐ κατεπτήχασιν. καὶ οἱ μὲν κἀν ταῖς χρωματουργίαις τὸ τέλειον τῆς τοῦ λόγου ἐναν‐ | ||
| 35 | θρωπήσεως ὑπογράφεσθαι βούλονται, πρὸς μνήμην τῆς ἐν‐ σάρκου αὐτοῦ πολιτείας καὶ τοῦ σωτηρίου θανάτου χειραγω‐ γούμενοι καὶ τῆς ἐντεῦθεν γενομένης τῷ κόσμῳ ἀπολυτρώ‐ σεως· οἱ δὲ ταῦτα δαιμονικὰ ὀχυρώματα ἀποφαίνονται καὶ διαβολικῆς μεθοδείας πλάνην καὶ ἀπατηλὴν χρωματουργίαν | 44 | |
| 40 | περιθρυλλοῦσιν, κατασπῶσαν ἐπὶ τὴν ὑλικὴν καὶ χαμαίζηλον κτισματολατρίαν· ἐπειδὴ δὲ καὶ ὁμοιώματα καλοῦσιν, ζητεῖν ἀναγκαῖον πρὸς τί τὰ ὁμοιώματα, ἐφ’ ὃ τὸ βλάσφημον ἀναφέ‐ ρουσιν. ἐκείνοις τῆς τῶν θείων ναῶν ἐμέλησε καλλιεργίας τε καὶ λαμπρότητος· τούτοις σπουδὴ καθαιρεῖν καὶ διαφθείρειν | ||
| 45 | καὶ πυρὶ παραδιδόναι τὰ ἅγια. | ||
21 | ὁ δ’ οὖν κατὰ τῶν εὐσεβούντων πόλεμος ἡλίκος καὶ ὅσος. τί τἄλλα λέγειν; ἅπερ οἱ ἱερεῖς τοῦ θεοῦ κοσμίως καὶ σεμνῶς κατηρτίσαντο, οἱ τῆς αἰσχύνης ἱερεῖς ἀκόσμως καὶ ἀ‐ σέμνως κατεστρέψαντο. οὐκοῦν διὰ πάντων ἐληλεγμένοι καὶ | ||
| 5 | ᾐσχυμμένοι τυγχάνουσιν, οὐ ταῖς συνόδοις ἑπόμενοι, ἀλλ’ ὡς κατὰ Χριστοῦ καὶ τῆς σωτηρίου αὐτοῦ μεμηνότες σαρκώσεως. τῆς τρίβου γὰρ τῆς βασιλικῆς ἐκκεκλικότες καὶ τοῖς ὀρθοῖς ἡμῶν γεννικῶς ἀντικαθιστάμενοι δόγμασιν, ἐντάλμασιν καὶ διδασκαλίαις ἀνθρώπων ἀσεβῶν, κατεφθαρμένων καὶ σῶμα | ||
| 10 | καὶ ψυχὴν καὶ διάνοιαν καὶ τὸ φρόνημα κεκτημένων ἀλλό‐ τριον καὶ σαρκὸς δεδουλωμένων ὀρέξεσιν, ἐξηκολούθησαν, οὓς διδασκάλους καὶ πρὸς καταρτισμὸν ἀπεσταλμένους ἐπεγρά‐ ψαντο, τυραννικοὺς καὶ τὴν γνώμην καὶ τὴν ἀσέβειαν. πῶς οὖν οὗτοι ἐν ἱερέων κλήρῳ τετάχθαι ποτὲ λογισθήσονται, τοῖς | ||
| 15 | ἐν τῇ τῶν λαϊκῶν κατειλεγμένοις μοίρᾳ τὰ τῇ ἱερωσύνῃ καὶ τοῖς εὐαγγελικοῖς κανόσιν ἀνακείμενα ἐπιτρέποντες, πάντα ἐκείνοις χαριζόμενοι, ὡς οὐδὲν παρὰ τοῦ πνεύματος ἀπονά‐ | ||
| μενοι; εἰ δὲ ὁ πατὴρ αὐτῶν καὶ διδάσκαλος, τοῦ Μαμωνᾶ τὸ ἀνδράποδον (ἢ αὐτὸς ἂν μᾶλλον Μαμωνᾶς λεχθείη), ἐκ | 45 | ||
| 20 | παλαιῶν καὶ πλείστων χρόνων εἰδωλολατρίᾳ κεκρατημένους Χριστιανούς, ὡς φασίν, κατέλαβεν, πῶς τοὺς νέον τῶν εἰ‐ δώλων καὶ τῶν βωμῶν ὑπερκύψαντας, τῆς ὁπωσοῦν μετα‐ νοίας καὶ δεσμῶν κανονικῶν ἄνευ, εἰς ἱερωσύνης τάξιν εἰσ‐ δέξαιτό τις; πῶς κατὰ συλλόγους συνέρχεσθαι καὶ δόγματα | ||
| 25 | ἐκκλησίας Χριστιανῶν ἐκτίθεσθαι, οἱ ἐκ τῆς κνίσης καὶ τοῦ μύσους τῶν ἐπὶ τοῖς εἰδώλοις θυσιῶν ἄρτι, τότε ὡς γράμμα‐ σιν οἰκείοις διωμολόγησαν ἀνανεύσαντες, δίκαιοι παρὰ Χρι‐ στιανοῖς νομισθήσονται ἢ πιστευθήσονται; πῶς οἱ τῶν οἰ‐ κείων ἐπιμελεῖσθαι δεόμενοι, τῶν ἀλλοτρίων φροντίσειαν; | ||
| 30 | ποῖος λόγος τοὺς τοῖς ἕλκεσι τῆς ἀθεΐας βρύοντας καὶ τοῖς μώλωψι τῆς ἀπιστίας σεσηπότας καὶ ἀπόζοντας καὶ ἀνίατα καὶ δυσθεράπευτα κάμνοντας, τοῖς ἐν τῇ ὑγιαινούσῃ πίστει ἐρρωμένοις ῥώμης ἕνεκεν καὶ εὐεξίας πνευματικῆς διατίθε‐ σθαι; ἀλλὰ τὰ ἐν τούτοις ὡς παράλογά τε ὄντα καὶ πλείστης | ||
| 35 | τῆς ἀτοπίας καταγέμοντα, ἔτι καὶ τὰ παρὰ τῶν ἐπαινούντων τερατευόμενα πολλῆς τε ἀφροσύνης καὶ φλυαρίας ἔμπλεα, οἷα γραοπρεπῆ μυθεύματα καὶ παιδικῶν ψελλισμάτων καὶ ἀθυρ‐ μάτων κατ’ οὐδὲν διαφέροντα, χαίρειν ἐατέον, ἤδη καὶ παρὰ τῶν πρὸ ἡμῶν ἐμμελῶς τε καὶ συνετῶς μάλα ἐληλεγμένα καὶ | ||
| 40 | ἀνατετραμμένα. οἷα δὲ τὰ ἐξῆς λεγόμενα κατοψόμεθα. | ||
22 | ἐπάγουσιν γοῦν· Διὸ καὶ ἀκύμαντος οὐκ ἐν ὀλίγοις ἔτεσιν ἡ ἐκκλησία τοῦ θεοῦ μεμένηκεν, εἰρηνικώτερον τὸ ὑπήκοον φυλαττόμενον, ... τίς οὕτως ἐξέστηκεν, τίς οὕτω παραπληξίας εἰς ἔσχατον | ||
| 5 | καθῖκται, ὥστε τοιαῦτα τολμᾶν ἀποφαίνεσθαι; ἀλλ’ αὐτοί γε τὸν τοῦ θεοῦ φόβον τέλεον παρωσάμενοι, συνείδησιν δὲ οὐκ οἶδα ὁποίαν ἔχοντες, ταῦτα παραπλασάμενοι κενολογοῦσιν, | ||
| οὐδὲ τὸν παρὰ τῶν εἰδότων γέλωτα ὑπιδόμενοι ἢ τῶν εὐσε‐ βούντων καὶ σωφρονούντων τὰ ὀνείδη περιϊστάμενοι. ὄντως | 46 | ||
| 10 | ὄψις πόρνης ἐγένετο αὐτοῖς· ἀπηναισχύντησαν πρὸς πάντας. τὰς ψυχὰς γὰρ ὑπ’ ἀναιδείας ἀπεσκληκότες, οὐδαμῶς εἰς δέον τῷ λόγῳ χρήσασθαι προτεθύμηνται. ποῦ γὰρ θήσομεν τὸν κεκινημένον κατὰ τῶν Χριστιανῶν τῶν εὐσεβεῖν μεμαθη‐ κότων βαρύτατον καὶ δύσοιστον διωγμόν; οἷος μὲν οὖν καὶ | ||
| 15 | ὅσος—ὡς συνοπτικώτερον φάναι, ὁποῖος δὴ τῶν παρ’ Ἕλλησι καὶ βαρβάροις ἀρξάντων—κατὰ τῶν τηνικαῦτα πιστῶν ἀνέ‐ φλεκται, ὁπόσα δὲ πολυειδῆ καὶ ποικίλα τῶν βασάνων τὰ νέφη, οὔμενουν παραστῆσαι καὶ ἀναμετρήσασθαι ῥᾴδιον. εἰ γάρ τις τὰ κατὰ μέρος ἐκδιηγεῖσθαι βούλοιτο, ἐκλελοιπότα | ||
| 20 | ἂν αὐτῶ σχοίη τὸν χρόνον, κάμνειν τε μακρὰ καὶ πονεῖσθαι τηνάλλως δεήσειεν, εἴπερ μέλλοι πολλοστοῦ μέρους ἐφικέ‐ σθαι· εἰ δὲ χρὴ ὀλίγα ἐκ πολλῶν θέσθαι, τοιαῦτα, ἅπερ ἡ παλαιὰ τὴν κακίαν καὶ ἀκμάζουσα τὴν ἀσέβειαν καὶ ἐδίδα‐ ξεν καὶ παρεσκεύασεν κακεργέτις συνέλευσις. εὐθὺς μὲν τὰ | ||
| 25 | προγράμματα καὶ προθέματα τῆς βασιλικῆς ἀθεΐας κατὰ πάσης φοιτῶντα χώρας καὶ πόλεως, ἀπειλοῦντα ὁπόσα καὶ οἷα τῶν πάλαι ἀπίστων ἔγνωμεν δείματα· δεσμὰ δὲ τὸ ἐντεῦ‐ θεν βαρύτατα, καὶ μάστιγες αἱ δυσβάστακτοι, καὶ τὰ λοιπὰ ἃ τούτοις ἕπεται κολαστήρια, μελῶν ἐκτομαὶ τῶν ἐπισημοτάτων | ||
| 30 | μάλιστα καὶ ἀναγκαιοτάτων, οὐδεμιᾶς φειδοῦς τῶν διωκο‐ μένων ἀξιουμένων. ῥῖνας γοῦν ποτε ὡς πλείστας ἀνθρώπων ἀθλίων ἀποτεμόντες, ὥσπερ πάλαι τὴν τοῦ θείου Προδρόμου καὶ βαπτιστοῦ Ἰωάννου κεφαλὴν Ἡρῴδῃ προσέφερον, οὕτως τῷ ἐφ’ ἡμῶν Ἡρῴδῃ τῷ δυσσεβεῖ οἱονεὶ δῶρον ἡδὺ καὶ ἐπέ‐ | ||
| 35 | ραστον ἀνετίθεσαν ἐπὶ πίνακος. ὀφθαλμῶν δὲ πηρώσεις καὶ | ||
| γενειάδος ἐμπρησμοὺς καὶ τῶν αἱμάτων ἐκχύσεις, τί χρὴ καὶ λέγειν; καὶ εἴ που πίνακες τὰς ἱερὰς ταύτας ἐντετυπωμένοι μορφὰς εὑρεθεῖεν, οὗτοι κατὰ τῆς κάρας τῶν κεκτημένων καταγνύμενοι περιεθραύοντο· τῶν πεπονθότων τινές, οἷον | 47 | ||
| 40 | στῆλαι τῶν ἀσεβῶν, εἰσέτι καὶ νῦν περισῴζονται, θριαμβεύον‐ τες αὐτῶν τὸ θηριῶδες τῆς γνώμης καὶ ὠμὸν καὶ ἀπάνθρωπον. θάνατοι δὲ ὡς βίαιοι καὶ ἐξαίσιοι τῶν τὸ τέρμα τῆς ἀθλίας ζωῆς δεχομένων. μέγά τι καὶ γεγωνὸν οἱ σάκκοι ἂν ἐξεβόη‐ σαν, εἴπερ αὐτοῖς φωνὴν προέσθαι ἐξῆν, ἠδικημένοι τῆς χρή‐ | ||
| 45 | σεως, πρὸς εὐχρηστίαν μὲν καὶ ὑπηρεσίαν τὴν κατὰ τὸν βίον τὸν ἀνθρώπινον ἐξευρημένοι, ἀθλίων δὲ ἀνθρώπων ὀλέθρου χρηματίσαντες ὄργανα, ἐπὶ βυθοὺς θαλαττίους τοῖς ἐναπειλημ‐ μένοις ἐντὸς ἅμα καταδυόμενοι, ὑγρῷ ξίφει τῇ γεύσει τῆς ἁλμυρίδος περιπεσοῦσιν. ποίαν ταῦτα τραγῳδίαν οὐκ ἀπο‐ | ||
22(50) | κρύπτει; τίς δὲ οὐ μέγα ἀνῴμωξεν ὁρῶν ναοὺς ἱεροὺς κα‐ θῃρημένους καὶ ἠφανισμένους, καὶ θυσιαστήρια ἅγια κατα‐ βεβλημένα καὶ διορωρυγμένα καὶ τὸν ἑαυτῶν κόσμον οὐκ ἔχοντα, κειμήλια ἅγια χερσὶ βεβήλοις καὶ ἀνοσίαις ἐγχειριζό‐ μενα καὶ πυρὶ παραδιδόμενα καὶ τεφρούμενα; τίς δὲ τῆς θείας | ||
| 55 | ἡμερότητος οὐ τεθαύμακε τὸ μακρόθυμον, ἡνίκα τὰ τῷ θεῷ ἀνακείμενα μοναστήρια εἰς κτῆσιν καὶ οἴκησιν ἀνδρῶν ἀ‐ σεβῶν καὶ τῷ στρατιωτικῷ ἐγκατειλεγμένων τάγματι ἀνιέ‐ μενα καὶ κοινούμενα καὶ ἄλλοις ἄλλως ἀπεμπολούμενά τε καὶ ἐγχειριζόμενα, αἵ τε λεγόμεναι καθολικαὶ ἐκκλησίαι ὅπως εἰς | ||
| 60 | χρῆσιν ἱπποστασίων τῶν ἐκ τῆς στρατιωτικῆς ἀλογίας χρημα‐ τίζουσαι συγκεχώρηνται; ἐντὸς γὰρ τοῦ ἱεροῦ μέχρι καὶ σήμε‐ ρον τῶν κοπροδόχων ξύλων τὰ λείψανα διαμεμένηκε κείμενα· ἃ καὶ ὄψεσιν οἰκείαις τεθεαμένοι, αὐτόχειρες τῆς τούτων γεγό‐ | ||
| ναμεν ἀνακαθάρσεως. ὅπως δὲ καὶ δούλους τοῖς οἰκείοις δε‐ | 48 | ||
| 65 | σπόταις ἐπανέστησεν, συνεργοὺς ἐπὶ τῇ τῶν κεκτημένων, εἰ εὐσεβεῖς ἐτύγχανον, κατηγορίᾳ καὶ προδοσίᾳ ποιούμενος ὁ ἐξάγιστος, τοῖς πολλοῖς οὐκ ἠγνόηται. | ||
23 | τί δ’ ἄν τις εἴποι ὅπως τὸ στρατιωτικὸν ἅπαν κατὰ τοῦ ὀρθοδόξου μέρους ἐξέμηνεν, καὶ τούτου μάλιστα ὅσον κατὰ τὴν βασιλίδα ἔκ τε τῶν αἰπολίων καὶ βουκολίων καὶ τῆς συοφορ‐ βίας κακῶς συνέλεξεν, καὶ ἐπὶ κοπρίᾳ τοὺς ἐκ τῆς κοπρίας | ||
| 5 | τελουμένους διῆγεν, ὥσπερ μηχανάς τινας καὶ πολέμια ὄρ‐ γανα κατὰ τῆς ἐκκλησίας ὁπλίσας; οὓς δὴ καὶ ὅρκια ἐπράτ‐ τετο, κατὰ πάσης δυνάμεως θείας ὁρκωμοτεῖν παρακελευ‐ όμενος μήποτε εἰς κοινωνίαν τῷ εὐσεβοῦντι μέρει συνέρχε‐ σθαι, τοὺς δ’ οὖν τοῦ μονήρους βίου ὡς ἄγος τι ὁρᾶν καὶ μὴ | ||
| 10 | δ’ ὁπωσοῦν πελάζειν ἢ προσομιλεῖν τὰ εἰς εἰρήνην παντάπασιν αὐτοῖς· εἰ δέ που καὶ περιτύχοιεν, δεσμεῖν, μαστιγοῦν, εἰς δεσμωτήρια ἄγειν, ταῖς ἀρχαῖς παραδιδόναι, εἰς τὰ βασίλεια, ὥσπέρ τινας τῶν βαρβάρων δυσμενεῖς καὶ πολεμίους, ἑλόν‐ τας περιάγειν, ἠναγκασμένους ἢ ἐξόμνυσθαι τὴν εὐσέβειαν | ||
| 15 | καὶ τὸ ἀποστολικὸν μεταμείβειν σχῆμα καὶ τὴν τῶν λαϊκῶν στολὴν μεταμφιέννυσθαι, τῷ κοινῷ πλήθει ἐναριθμίους γι‐ νομένους, ἢ πάσχειν τὰ ἀνήκεστα. καθ’ ὧν συχναῖς μὲν ἐχρῶν‐ το καὶ πονηραῖς ταῖς ἐπινοίαις, πλείσταις δὲ κατηγορίαις καὶ συκοφαντίαις, ἃς οὐδ’ ἀκοῇ ποτὲ παρεδέξαντο· καὶ οὐδὲν εἶ‐ | ||
| 20 | δος πομπείας ἢ κωμῳδίας ἀπέλιπον, ὁπότε καὶ τὸ καινὸν αὐτοῖς, ἐκεῖνο δὴ τὸ ‘ἀμνημόνευτοι‘ ἐπεκλήρωσαν ὄνομα· τούτων πλῆθος οὐκ εὐαρίθμητον ἐπὶ θεάτρου ἱππικοῦ βιαί‐ ως ἠγμένον, ταῖς μοναζούσαις ὁμοῦ παρθένοις, οὐδὲ τὴν κο‐ σμίαν ἢ γυναικείαν αἰδῶ εὐλαβούμενοι, κατὰ συζυγίαν | ||
| 25 | χερσὶν ἄλλης ἄλλου ἐπειλημμένου συναρτήσαντες ἐθριάμ‐ βευον, παραδειγματίζοντες ἄλλα καὶ ὅσα τούτων ἀτοπώτερα καὶ φευκτότερα, ἃ λέγειν μακρόν. οὕτω δὴ οὖν ἀνθρώπων ἕκαστον πρὸς τὸν πλησίον ἐξεπολέμωσεν καὶ ἅπαν τὸ φῦλον | ||
| σχεδὸν τὴν κατ’ ἀλλήλων ἀνελέσθαι δυσμένειαν παρεσκεύασεν. | 49 | ||
| 30 | τίς ἂν ἐξαριθμήσαιτο τὰ ἐκ τῆς θείας ὀργῆς μηνίματα, τὰς θεηλάτους πληγάς, καὶ οἷα κατ’ ἐκείνους τοὺς χρόνους τοῖς ἀνθρώποις ἐγκατέσκηψεν, δίκας τοὺς ὑπευθύνους εἰσπραττό‐ μενα; ἐκ μὲν τῆς γῆς ὁποῖον τῶν βρασμῶν καὶ τοῦ φρικώδους ἐκείνου κλόνου τὸ χρῆμα, τὰ ἐρείπια κείμενα πτώματα κατὰ | ||
| 35 | τὴν βασιλεύουσαν ἐκβοήσειαν. τὰ ἐξ ὑδάτων παράδοξα τέρα‐ τα μαρτυρείτωσαν, ἃ δὴ εἰς κρυστάλλου μεταπαγέντα φύσιν, ἐν ἴσῳ δὲ τοῖς ὑψηλοτάτοις τῶν ὀρέων ὑπεραιρόμενά τε καὶ κορυφούμενα, τῷ πλήθει καὶ τῷ μεγέθει, βάσιμον τοῖς ἀνθρώ‐ ποις τὴν ὑγρὰν τῆς θαλάσσης φύσιν παρέσχοντο· ὧν δή τινα τῇ | ||
| 40 | πόλει προσρήξαντα, ἱκανῶς τά τε τείχη διέσεισεν καὶ τοὺς ἐντὸς ἐτάραξέν τε καὶ εἰς ἔκπληξιν ἤγαγεν. ὅση δὲ ἡ λοιμώδης φθορὰ τοὺς ἀθλίους ἐπενέμετο (βουβὼν ἐπῆρτο, καὶ θάνατος αὐτίκα παρῆκτο), οὐδὲ τὸν ἀριθμὸν τῶν ὀλλυμένων ἐξειπεῖν οἵα τε γλῶσσα ἀνθρώπων γενήσεται. τὰ ἐκ τοῦ αἰθερίου τό‐ | ||
| 45 | που δείματα ἐξαίσια οἷα· καὶ γὰρ ἐδόκει τοὺς ἀστέρας ἅπαν‐ τας, τοῦ οὐρανίου ἐν ᾧ ἐπεπήγεσαν χώρου ἀπορρηγνυμένους, ῥαγδαίως κατὰ γῆς φέρεσθαι, οὕτω καὶ τῶν στοιχείων καὶ πάσης πασχούσης τῆς κτίσεως, οὐκ ἐνεγκάσης τὴν εἰς τὸν κτίσαντα παρὰ τῶν δυσσεβούντων πλημμέλειαν. ὧν τὰ πολλὰ | ||
23(50) | καὶ μέχρι τοῦ δεῦρο ἀναγγέλλουσιν ἄνθρωποι, κήρυκες τῶν ἐπὶ τοῖς παρανομοῦσι παθῶν περισῳζόμενοι. τοιοῦτοι μὲν οὖν οἱ ἐκ τῆς παρ’ ἐκείνοις συνόδου καρποί· οὕτως ἀκύμαντος ἡ ἐκκλησία τετήρηται· τοσαῦτα τὰ τῆς εἰρήνης αὐτοῖς διαπε‐ πραγμάτευται ἀγαθά. ἀλλ’ ἐπειδή, ἐξ ὧν καὶ οὗτοι ἐδογμάτιζον, | ||
| 55 | προῄσθοντο ὡς ὁ ἶσος Χριστιανοῖς ἐπαναστήσεται κλύδων, ταύτῃ τοι ἐπὶ τῇ τῶν προλαβόντων κακίᾳ ὥσπερ ἐπὶ οἰκείᾳ ἐφιλοτιμοῦντο ἀρετῇ, ἵνα ἐφ’ οἷς μέλλουσι δρᾶν μὴ αἰσχύ‐ | ||
| νοιντο. | 50 | ||
24 | καὶ ἐντεῦθεν οὖν ἐλέγχονται οἱ τάλανες τῷ ψεύδει καὶ τῇ πλάνῃ τῆς ἀσεβείας θερμῶς συνιστάμενοι. τοῖς εἰρημένοις δὲ ἐπισυνάπτοντες καὶ ψεῦδος ἐκ ψεύδους διαμείβοντες, γρά‐ φουσι τοιάδε· ... ἕως ἂν τὸ βασιλεύειν ἐξ ἀνδρῶν | ||
| 5 | εἰς γυναῖκα μετέπεσεν καὶ τῇ γυναικείᾳ ἀφελό‐ τητι ἡ ἐκκλησία τοῦ θεοῦ ἐπημαίνετο· ἀπε‐ ρίσκεπτον γὰρ ἄθροισμα συναγείρασα, ἀμαθε‐ στάτοις ἐπισκόποις ἐπακολουθήσασα, ... πάλιν οἱ τῶν πραγμάτων ἄδικοι κριταὶ καὶ ἐπὶ τοῖς εὖ | ||
| 10 | πεπραγμένοις καὶ λελεγμένοις ἀεὶ δυσχεραίνοντες, τοῖς δὲ ἀπε‐ ναντίας ἔχουσιν συνηδόμενοι, οἷα δὴ παραβλῶπές τινες καὶ τὰς ὄψεις ἐνδιάστροφοι, τὸ μὲν εὐθὺ καὶ εὖ ἔχον βλέπειν οὐ βού‐ λονται, οὐδὲ τοῖς εἰς προῦπτον πᾶσιν κειμένοις καὶ ἐγνωσμέ‐ νοις ἐφιστάνειν τὸν νοῦν ἐθέλουσιν. διὸ περὶ τὰς εὐεργεσίας | ||
| 15 | τοῦ θεοῦ ἀγνωμονοῦντες δείκνυνται, ἀρετῆς μὲν γὰρ καὶ χρη‐ στότητος δριμεῖς κατήγοροι, κακίας δὲ καὶ θρασύτητος ἐπαινέ‐ ται θερμοὶ καθιστάμενοι· καὶ οἷα μὲν τοῦ ἀλογωτάτου θράσους τῶν δυσμενῶν Χριστιανοῖς καὶ τῆς πικρᾶς δουλείας, ἀποδέχον‐ ται, ὅσα δὲ τῆς ἐπιεικείας καὶ ἐλευθέρας βιοτῆς, ἀποπέμπον‐ | ||
| 20 | ται. οὐκ οἶδα πότερον ἑαυτοὺς παραλογίζονται ἢ τοὺς ἀκροωμέ‐ νους διὰ τοῦ ψεύδους φενακίζειν ἐπιχειροῦσιν. ἐξ ἀνδρῶν εἰς γυναῖκας μετέπεσεν τὸ βασιλεύειν. τίνες οἱ παρ’ αὐτῶν ἄνδρες εὐφημούμενοί τε καὶ θαυμαζόμενοι; εἰ γοῦν ἀνδρεῖοι τυραννῆσαι καὶ ἀδικῆσαι καὶ ὠμότητος καὶ δυστρο‐ | ||
| 25 | πίας ἔργα ἐπιδείξασθαι, σύμφημι· μέγα γὰρ κατὰ τῆς εὐαγοῦς ἡμῶν θρησκείας πνεύσαντες, τοὺς θυμοὺς κατὰ τῶν εὐσε‐ βούντων ἐξέχεαν καὶ τὰς μήνιδας, καὶ ὥσπερ θῆρες ἀτίθασοί τινες καὶ ἀπηγριωμένοι τὴν ἐκκλησίαν τοῦ θεοῦ ἐπιδραμόντες καὶ εἰρηνεύουσαν καθ’ ἑαυτὴν καταλαβόντες νεωτερίζουσι τοῖς | ||
| 30 | καθεστῶσι πράγμασιν· τοῖς ἰδίοις γὰρ δουλούμενοι πάθεσιν καὶ πολυχρονιότητος κεναῖς ἐλπίσι τρεφόμενοι, μόνον δὲ οὐχὶ καὶ αὐτοὶ σαφῶς βοῶντες· «Ποιήσωμεν τὰ κακά, ἵνα ἔλθῃ τὰ ἀγαθά», ὧν τὸ κρῖμα ὄντως ἔνδικόν ἐστιν, τὰ καλῶς ἡνωμένα καὶ συνηγμένα τῆς ποίμνης τοῦ Χριστοῦ λογικὰ πρόβατα | 51 | |
| 35 | ἐσπάραξάν τε ἀνηλεῶς καὶ διέφθειραν, οἵ γε οὐδὲ καθ’ ἑαυτοὺς τὸ εἰρηνεύειν προείλοντο· ἅπας γὰρ αὐτοῖς ὁ βίος θυμῶν καὶ ταραχῶν ἐπίμεστος ἦν, καὶ μάχαιρα ἐπρυτάνευε, καὶ πληγαὶ περὶ τὸ ὑπήκοον ἅπαν ἀνήκεστοι, καὶ κολαστήρια δεινά, καὶ ὁ κατὰ τῶν ὁμοδούλων ἀκατεύναστος πόλεμος. πότε δὲ τὸ εἰρη‐ | ||
| 40 | ναῖον καὶ ἀταρακτότατον εἰς τὴν Ῥωμαίων πεφοίτηκεν; πότε δὲ τὸ πρᾶον καὶ εὐσταθές; τὸ ἤπιον δὲ καὶ ἀστασίαστον, ὅθεν; ἆρ’ οὐχὶ παρὰ τῆς γυναικείας ἀφελότητος; πότε οὖν καὶ πόθεν τὸ πημαίνεσθαι τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ θεοῦ συμβέβηκεν, καὶ οἱ λίθοι κεκράξονται, κἂν ἄνθρωποι σιγᾶν | ||
| 45 | ἐθελήσωσιν καὶ οἱ λίθων ἀναισθητοτέραν καὶ σκληροτέραν τὴν καρδίαν μάλιστα θέμενοι. εἰ δὲ γυναικῶν ἡ εὐτολμία καὶ τὸ περὶ τὴν πίστιν θερμόν, ἀνδρεῖον καὶ ῥωμαλέον, εἰκότως παρὰ τῶν εὖ φρονούντων λογισθῆναί τε καὶ ἐπαινεῖσθαι ἄξιον. οἷς τὸ εἰς πάθη συμβέβηκε κατασύρεσθαι καὶ περὶ τὰ καιριώτατα | ||
24(50) | ἀλόγως ἐξαμαρτάνειν, πῶς οὐχὶ τὸ ἄνανδρον καὶ ἀσθενὲς ἐπι‐ γραφήσεται, κἂν ἄνδρες τὴν φύσιν ὄντες τυγχάνωσιν, ῥώμῃ δὲ καὶ εὐσθενείᾳ γυναικῶν ἀνδρείων παραπολὺ ἡττώμενοι; πῶς δὲ οὐκ ἐν δίκῃ μεμφθήσονται καὶ καταδικασθήσονται, αἴσχους τε ἀποπληρούμενοι καὶ ὀνείδεσιν βαλλόμενοι πλείοσιν; ἡ δ’ οὖν | ||
| 55 | γυναικεία ἀφελότης ὅσον ὤνησεν τὸ κοινὸν ἅπαν, οὐκ ἀσυμφανές. τὴν ἐκκλησίαν γὰρ τοῦ θεοῦ τετμημένην καταλα‐ βοῦσα (τί δεῖ λέγειν περί γε τῶν ὑπὸ τοῖς ἄλλοις ἀρχιερατικοῖς | ||
| θρόνοις τελούντων Χριστιανῶν, ὡς τὸ ἀκοινώνητον ἡμῖν διὰ τὴν ἀσέβειαν ἔσχον; αὐτοὶ καθ’ ἑαυτοὺς οἱ κατὰ τὴν ἀρχὴν | 52 | ||
| 60 | τῶν ἐνταῦθα τεταγμένοι ἐστασίαζον, τὸ ἀσύμβατον περὶ τὴν τῆς πίστεως ὁμολογίαν ἐνδεικνύμενοι) σκοπὸν ἐτίθει εὐσεβῆ καὶ φιλόθεον, τὴν ἕνωσιν πραγματεύσασθαι, τὰ διεστῶτα συνά‐ ψαι καὶ τῶν διαιρεθέντων γενέσθαι συνούλωσιν καὶ τὴν εἰ‐ ρήνην βραβεῦσαι ἐν ἅπασιν, εἰς μίαν συνιέναι ὁμολογίαν καὶ | ||
| 65 | σύννευσιν. | ||
25 | ἆρ’ οὖν οὐ ταῦτα τὸν ἀκύμονα καὶ γαλήνιον ἡμῖν βίον ἐπαγγέλλεται, παντί που δῆλον. οἱ δὲ τὰ ἐν ποσὶν ἀγνοοῦντες καὶ ἀεὶ τῇ ματαιότητι συγκλωθόμενοι, μὴ δ’ ὁτιοῦν εἰδέναι τῶν δεόντων αἱρούμενοι, οὐδὲ ὅπως τὰ τῆς ἱερᾶς ἐκείνης καὶ | ||
| 5 | καθ’ ἡμᾶς μεγάλης συνόδου κεκίνηται ἢ συγκεκρότηται ἴσασιν. ὅτῳ δὲ τρόπῳ ἐνῆρκταί τε καὶ περαίνεται, ὅδε ὁ λόγος νῦν παραστήσει· λελέξεται γὰρ ἐπιτομώτερον καὶ ὡς ἔσχεν ἀκο‐ λουθίας καὶ ἀληθείας τὰ πράγματα. ὁ χρόνοις πρόσθεν τισὶν τὸν κατὰ τὴν βασιλεύουσαν ἀρχιερατικὸν περιέπων θρόνον | ||
| 10 | (Παῦλος δὲ ἦν ὄνομα αὐτῷ), ἀνὴρ ἀγαθὸς ἐς τὰ μάλιστα, ἀγχι‐ νούστατός τε ἅμα καὶ συνετώτατος καὶ δογμάτων τὸ ἐξ ἀρχῆς τεθραμμένος εὐθύτητι πράξει τ’ ἀρίστῃ καὶ λόγῳ καὶ ταῖς ἄλλαις ἐμπρέπων ἀρεταῖς, οὐκ ἐνεγκὼν ἐπὶ πλεῖστον ὁρᾶν τὸν ὀρθὸν τῆς ἀληθείας λόγον κάμνοντα, καὶ τοῦ κακῶς καὶ δυσ‐ | ||
| 15 | σεβῶς δεδιδαγμένου λαοῦ τὴν σκληροκαρδίαν καὶ ἀπείθειαν, καὶ ἅμα τῆς τυραννίδος ἤδη σβεσθείσης καὶ τοῦ σοβαροῦ τῶν παλαμναίων φρονήματος ἐκ ποδῶν γεγενημένου, βουλὴν τοιάνδε βουλεύεται καὶ οὕτω τὰ καθ’ ἑαυτὸν διατίθεται· τοῦ | ||
| τῆς ἀρχιερωσύνης μικρὰ φροντίσας ἀξιώματος, τὸν δὲ μονήρη | 53 | ||
| 20 | καὶ ἡσυχαίτατον ἐπανῃρημένος βίον, ἐπί τι μοναστήριον οὐ πολλῷ ἄπωθεν τοῦ μεγίστου ἱεροῦ καθεστὸς κατιὼν ἀφικνεῖται καὶ αὐτοῦ τὸ μοναστικὸν μετενδιδύσκεται σχῆμα. ἐφ’ ᾧ μέγα ἤχθετο ἡ τὰ βασίλεια διακοσμοῦσα σκῆπτρα καὶ λίαν ἐπηγα‐ νάκτει καὶ ἅπαν τὸ κοινὸν τῆς πόλεως ἐπὶ τοῖς καινοποιηθεῖσιν | ||
| 25 | ἐθορυβεῖτο, ὡς τὸ εἰκός, καὶ διεταράττετο. ἀθροίζεται τοίνυν πρὸς αὐτὸν ὅσον ἐν ἀξιώμασιν καὶ ὅσον τάς τε πολιτικὰς ἀρχὰς καὶ στρατιωτικὰς ἐγκεχείριστο, καὶ ἥκουσιν πευσόμενοι ὅτου δὴ ἕνεκεν τὰ τῆς ἀθρόας ταύτης μεταβολῆς συμπέπτωκεν. ὁ δὲ πληκτικώτερόν τε καὶ ἐμβριθέστερον ὑπαντιάσας τῷ λόγῳ, | ||
| 30 | ἐστηλίτευεν αὐτῶν τὴν ἀντιλογίαν καὶ ἀπιστίαν, καὶ ὡς οὐ βούλοιτο λαοῦ τοιούτου ὑπάρχειν ἐπίσκοπος, οὔτε μὴν ἐκ τῶν κατὰ τοὺς ἄλλους ἱερατικοὺς θρόνους ἐνιδρυμένων διὰ τὴν συμπεσοῦσαν ἐνταῦθα αἵρεσιν ἀλλοτριοῦσθαι καὶ τοῖς ἐκεῖθεν ἀναθέμασι βάλλεσθαι, τὴν κοινωνίαν δὲ αὐτῶν ὅτι μάλιστα | ||
| 35 | ἀσπάζεσθαι καὶ σύμφωνος αὐτῶν τῇ ὁμολογίᾳ καθίστασθαι· τὸν τῆς ὀρθοδοξίας δὲ λόγον ἐλευθέρᾳ καὶ τρανῇ τῇ φωνῇ ἐπαρρησιάζετο καὶ τὴν κρατοῦσαν ἀπιστίαν διέπτυε καὶ ἀπεκή‐ ρυσσεν. ταῦτα καὶ ἕτερα πλείονα ἀποφαινόμενος, ἐληλεγμένους τοὺς συνειλεγμένους ἐξέπεμπεν. αὐτὸς δὲ μικρὰ ἐπιβιοὺς ὑπὸ | ||
| 40 | τῆς ἐπιλαβούσης νόσου τῆς παρούσης ζωῆς ἀπολύεται, πρὸς τοὺς ἀπηνέμους καὶ γαληνίους λιμένας καθορμιζόμενος, ψυ‐ χωφελῆ νεώσας ἑαυτῷ νεώματα. ἐντεῦθεν λοιπὸν προκατα‐ βάλλεται τῆς εὐσεβείας τὰ σπέρματα· ἡ γὰρ λογικὴ ἄρουρα εὐθὺς ἀνακαθαίρεται καὶ αἱ πονηραὶ ἄκανθαι, αἳ δὴ τῆς | ||
| 45 | κεχερσωμένης τῇ ἀπιστίᾳ ἐμψύχου γῆς προανεφύησαν, ὅσον οὔπω πρόρριζοι ἀνατέμνεσθαι ἤμελλον. ἐξ ἐκείνου τοιγαροῦν πλεῖστοι γνωσιμαχήσαντες, ὅσοι τὸ λυσιτελοῦν ἐπαισθέσθαι | ||
| ἱκανοὶ ἐτύγχανον, τὴν μὲν προάγουσαν καὶ προκατασχοῦσαν διέπτυσαν ἀπιστίαν, πρὸς δὲ τὴν εὐθυτάτην διδασκαλίαν | 54 | ||
25(50) | ἐτράποντο προσερχόμενοι, ὥστε τὴν παρὰ τοῦ ἱεράρχου γενο‐ μένην τοῦ θρόνου παραίτησιν, τῆς εὐπιστίας γενέσθαι ἀνά‐ στασιν. τελεώτερον δὲ τὸν στάχυν τῆς εὐσεβείας ἐπηύξησεν, οὐ μετρίοις διηγωνισμένος τοῖς πόνοις καὶ διὰ πλειόνων καμάτων τῆς διδασκαλίας ἀχθείς, ὁ μετ’ ἐκεῖνον τῆς ἱερωσύνης διαδεξά‐ | ||
| 55 | μενος τὴν λειτουργίαν. καὶ γὰρ ἐπὶ τὴν προηρωμένην καλήν τε καὶ γόνιμον γῆν ὁ καθαρὸς τῆς εὐσεβείας σῖτος πεσών, πολύ‐ χουν τὸν ἄμητον ἐκαρποφόρησεν, ὡς εὔσταχυ καὶ εὐανθὲς τὸ θεῖον γεώργιον ἀναδείκνυσθαι, τῶν μὲν εἰς τόνδε, τῶν δὲ εἰς τόνδε πολλαπλασιασάντων τὸν ἀριθμὸν τὰ καταβαλλόμενα | ||
| 60 | σπέρματα. ὅσοι δὲ ταῖς ἀκάνθαις βραχεῖς τινες τῆς ἀπιστίας ἐναπεπνίγησαν, ἄκαρποι δὲ λοιπὸν καὶ ἀδιόρθωτοι διαμεμενή‐ κεσαν, τῆς παλαιᾶς καὶ χριστομάχου γεωργίας παραφυάδες ἐτύγχανον καὶ τῆς Φαρισαϊκῆς ζύμης λείψανα, μεταμαθεῖν ἢ βλαστῆσαι τὴν εὐσέβειαν οὐκ ἀνασχόμενοι οὐδὲ πρὸς τὸ φῶς | ||
| 65 | ἀνανεῦσαι τῆς ἀληθείας θελήσαντες. ἐπεὶ οὖν ἐδεῖτο ἡ ἱερω‐ σύνη τοῦ προεδρεύσοντος, ψῆφος δὲ θεία καὶ θεάρεστος κρίσις ἐβράβευεν καὶ ἡ ἄνωθεν χάρις ἐκάλει πρὸς τὴν ἱεραρχίαν τὸν ἄξιον, ἄγεται εἰς μέσους ὁ καὶ πρὶν τὴν ἀρετὴν καὶ τὸν τρόπον διὰ τοῦ καθ’ ἑαυτὸν βίου ἐπισημότατος, καὶ διατοῦτο πρὸς τὴν | ||
| 70 | ἀξίαν τὴν τοιαύτην παρὰ πᾶσιν ἐπίδοξος, ἤδη παντὸς τοῦ κοινοῦ πλήθους καὶ συντρέχοντος καὶ συγχαίροντος, Ταράσιος ὁ ἐν ὁσίᾳ τῇ μνήμῃ καὶ ἐν πατράσιν καὶ διδασκάλοις ἀοίδιμος. καὶ ὅ γε οὐ πρὶν ἐνθρονίζεσθαι ᾤετο δεῖν πρὶν ἢ παρὰ πάντων τὰ πιστὰ δέξαιτο, ὡς συνόδου οἰκουμενικῆς παρουσίᾳ τὰ ἀμφί‐ | ||
| 75 | βολα ὡς τὸ εἰκὸς διαλυθεῖεν. συνῄνεσαν οὖν ὁμοῦ ἅπαντες ὅσοι τῆς συγκλήτου βουλῆς καλουμένης καὶ ὅσον ἐν τέλει πολιτικόν τε αὖ καὶ στρατιωτικόν. καὶ δεξιὰς ἀνασχόντες εἰς οὐρανόν, | ||
| ὀρέγουσιν αὐτῷ, καὶ τὰς ὁμολογίας ἐνώπιον θεοῦ καὶ ἀγγέλων τίθενται ὅτι γε, κοινῆς ψήφου προερχομένης, ὡς ἄσμενοι καὶ | 55 | ||
| 80 | ἀσπασίως τὰ κριθησόμενα καὶ ὁρισθησόμενα δέχοιντό τε καὶ φυλάττοιεν. | ||
26 | οὕτω τοι λοιπὸν ἱερωθεὶς τῷ θεῷ ἐπὶ τὸν θρόνον ὁ ἀρχιερεὺς ἄνεισιν καὶ τῶν τῆς ἱερωσύνης ἅπτεται πραγ‐ μάτων. τοιγάρτοι κοινῇ γνώμῃ αὐτοῦ τε καὶ τῆς βασιλίδος τῶν τε ἄλλων ἁπάντων, καθὰ θεσμὸς ἐκκλησιαστικὸς καὶ ἔθος | ||
| 5 | κανονικὸν κεκράτηκεν τὸ ἀνέκαθεν, πρὸς τοὺς πεπιστευμένους τῶν ἀρχιερατικῶν θρόνων τὰς ἡνίας ἐπικηρυκεύονται τόν τε τῆς ἑσπερίας καὶ τοὺς πρὸς ἥλιον ἀνίσχοντα. καὶ δὴ πάσῃ σπουδῇ οἵ γε καὶ προθυμίᾳ πιστοὺς καὶ εὐλαβεῖς καὶ ἱερωμέ‐ νους ἄνδρας καὶ βίῳ καὶ λόγῳ ἐξειλεγμένους καὶ ὁποίους ἔδει | ||
| 10 | ἐπὶ θείῳ οὕτω καὶ ἱερῷ πράγματι μεσιτεύσοντας προϊέναι καὶ τὸν ἐκείνων τόπον ἀποπληρώσοντας, γράμμασιν αὐτοὺς συνο‐ δικοῖς καὶ κανονικοῖς ἐφοδιάσαντες καὶ ὀχυρώσαντες, ἐκπέμ‐ πουσιν. καὶ ὡς ἔστιν ἀληθὲς ὧδε εἰπεῖν, κανονικῇ τε καὶ ἱερατικῇ θεσμοθεσίᾳ ἀθροίζεται καὶ συγκροτεῖται οἰκουμενικὴ | ||
| 15 | καὶ ἱερὰ καὶ μεγάλη ἐν Νικαίᾳ τῇ θεοσώστῳ πόλει τὸ δεύτερον, καὶ τελεῖται αἰσίως καὶ θεοπρεπέστατα σύνοδος· ἥτις ταῖς ἀληθείαις κατὰ πάντα ταῖς προηγησαμέναις ἁγίαις καὶ οἰκουμενικαῖς ἓξ συνόδοις ὀρθῶς τε καὶ ἀκλινῶς ἐπηκολούθησεν, ἀποδεχομένη καὶ περιέπουσα τὰ θεῖα | ||
| 20 | αὐτῶν δόγματα καὶ θεσπίσματα, ὅσα τε περὶ τὴν θεολογίαν καὶ ὅσα περὶ τὴν σωτήριον οἰκονομίαν τοῦ πάντων ἡμῶν σωτῆρος Χριστοῦ καὶ θεοῦ ἐν χάριτι τῇ τοῦ πνεύματος κινού‐ μεναι ἔθεντο· ἐν οἷς καὶ τὴν ἀρχῆθεν ἐν τῇ ἁγίᾳ τοῦ θεοῦ καθολικῇ καὶ ἀποστολικῇ ἐκκλησίᾳ τῶν σεπτῶν εἰκόνων τοῦ | ||
| 25 | Χριστοῦ καὶ θεοῦ ἡμῶν τῆς τε παναγίας παρθένου δεσποίνης ἡμῶν θεομήτορος καὶ τῶν ἄλλων ἁγίων ἐπιλάμπουσαν καὶ πεφυλαγμένην τηροῦσα παράδοσιν, τὴν προσκύνησιν καὶ τὸ | ||
| πρέπον αὐταῖς σέβας ἐξένειμεν. οὐδὲν γὰρ τὸ παράπαν ἐκαινο‐ ποίησεν, οὐδὲν νεαρὸν ἐφεύρημα ἐπινοήσασα ἐκαινούργησεν, | 56 | ||
| 30 | οὐδὲν ἐσχεδιασμένον καὶ ἀπερίσκεπτον προηνέγκατο· ἀλλ’ ὅπερ ἐκ θειοτέρας μυσταγωγούμενοι ἐπιπνοίας περιελάμφθησαν, καθὰ καὶ οἱ τῆς σεπτῆς ἕκτης συνόδου ὅσιοι πατέρες, καὶ αὐ‐ τοὶ τοῖς προλαβοῦσιν ἁγίοις, ταυτὸν δὲ εἰπεῖν τῇ καθολικῇ ἐκ‐ κλησίᾳ, ἑπόμενοι ἐν κανόσιν ἱεροῖς εὐαγῶς ἐτυπώσαντο. ταῦτα | ||
| 35 | οὖν πάντα κυροῦσα καὶ ἐπισφραγίζουσα, ἀληθείας τε ὅπλοις πεφραγμένη καὶ θείῳ κραταιουμένη πνεύματι, ψήφῳ κοινῇ καὶ γνώμῃ θεῖον ὅρον ἐκπεφώνηκεν καὶ τεθέσπικεν, τὸν αὐ‐ τὸν τρόπον τῷ τύπῳ τοῦ ζωοποιοῦ σταυροῦ τὴν σεβασμίαν εἰκόνα τοῦ σωτῆρος ἡμῶν Χριστοῦ προσκυνεῖσθαι, ἔτι καὶ τῆς | ||
| 40 | παναγίας ἀχράντου δεσποίνης ἡμῶν θεοτόκου, λοιπὸν καὶ τῶν ἁγίων ὡσαύτως τοῖς ἄλλοις ἱεροῖς ἀναθήμασιν. τὴν δ’ οὖν νεω‐ τερισθεῖσαν παρὰ τῶν φρυαξαμένων ἀσεβῶν κατὰ τῶν ἱερῶν τόλμαν καθελοῦσα κραταιῶς, τὸ ὀχλοποιὸν ἐκεῖνο καὶ Ἰουδαϊ‐ κὸν συνέδριον διέπτυσεν καὶ ἠθέτησεν. ἐν τούτοις λοιπὸν γίνε‐ | ||
| 45 | ται τῆς εὐσεβείας σφραγὶς καὶ κλεῖθρα τῆς πίστεως τίθεται· ἔνθα γὰρ τῆς εὐκλεοῦς καὶ ἀμωμήτου ἡμῶν θρησκείας τὸ μυ‐ στήριον τρανέστερόν τε καὶ τελεώτερον καταρτιζόμενον τὴν φανέρωσιν τῆς ἀληθείας ἔσχεν, ἐνταῦθα καὶ τὸ πέρας καὶ τὰ σήμαντρα ἐπιτεθῆναι ἔδει, ἀπὸ μὲν τῆς θεολογίας ὁρμώμενον, | ||
26(50) | ἐπὶ δὲ τὴν οἰκονομίαν συμπεραιούμενον. ἐξύμνησεν οὖν τὴν τοῦ σωτῆρος οἰκονομίαν, οὐ καθύβρισεν· οὐ τὰ καλῶς κα‐ θεστῶτα κατεστρέψατο, οὐκ εἰς τὰ ἅγια πεπλημμέληκεν· οὐκ ἐξουδένωσεν, ἀλλὰ τετίμηκεν· οὐκ εἰδώλων μύσος εἰς τὰ καθ’ ἡμᾶς ἱερὰ δυσφημοῦσα προσέρριψεν· οὐ Χριστιανῶν καὶ | ||
| 55 | αὐτοῦ δὴ Χριστοῦ ἀθέως καὶ δυσσεβῶς κατηγόρευσεν, τῶν μὲν ὡς προσκυνησάντων εἰδώλοις τοῖς βδελυκτοῖς καὶ κατα‐ | ||
| πτύστοις, ὅπερ αὐτοῖς ἄξιον, τοῦ δὲ ὡς οὐκ ἰσχύσαντος κατα‐ λῦσαι ἅπερ κατέλυσεν· οὐδὲ ἄλλό τι ὧν οἱ δυσσεβεῖς τετολ‐ μήκασιν. | 57 | ||
27 | τίσιν οὖν πειστέον; καὶ τίσιν ἀναθετέον τὰ βραβεῖα καὶ τὰ νικητήρια; τοῖς τῷ ἀνθρωπίνῳ καὶ ἐμπαθεῖ καὶ θεομισεῖ θελήματι ἐξακολουθήσασιν καὶ πᾶσαν καταλύσασιν ἐκκλησια‐ στικὴν θεσμοθεσίαν, ἢ τοῖς τῷ εὐαγγελικῷ κηρύγματι εἴξασιν | ||
| 5 | καὶ τοῖς Χριστιανικοῖς θεσμοῖς στέρξασιν; οἱ τῆς εὐσεβεί‐ ας ἐρασταὶ καὶ τῶν ἀληθῶν τὴν κρίσιν πεπιστευμένοι, οἷς δίκαιον τὴν νικῶσαν νεμέτωσαν. καὶ τὰ μὲν τῆς ἱερᾶς ἐκείνης συνόδου ὧδέ πῃ ἐχέτω. ἐπισκεπτέον δὲ ὁποῖα τοῖς τοῦ ἀνιέρου συλλόγου τοῖς προλαβοῦσιν ὡσαύτως ἐπάγεται τὰ ἐγκλήματα· | ||
| 10 | ἀπερίσκεπτον ἄθροισμα συναγείρασα, ἀμαθε‐ στάτοις ἐπισκόποις ἐπακολουθήσασα. ἄξια ταῦτα ὡς ἀληθῶς τῆς ἐκείνων ἐμπληξίας καὶ ἀπονοίας προέρχεται, καὶ ὡς οὐδεμιᾶς κακίας ὑπερβολὴν ἀπολείπει, οὐδεὶς ἂν οἶμαι τῶν συνέσει διαφερόντων διαμφισβητήσειεν· εἰς ἔσχατον γὰρ | ||
| 15 | ἀλογίας καὶ ἀμαθίας, ὡς ἀληθὲς ὧδε εἰπεῖν, ἀπῴχοντο· καὶ φρενῶν ἔξω καὶ τοῦ εἰκότος λογισμοῦ οὕτω φλυαροῦντες παραφερόμενοι, τῶν ἀλόγων ἀλογώτεροι καὶ τῶν ἀμαθῶν ἀμαθέστεροι δείκνυνται. τί γὰρ δρῶσιν; οἷα εἰκὸς τοὺς ἐν παρα‐ φροσύνῃ καὶ μανίᾳ δεινῶς ἁλόντας, καὶ τοὺς οἰκείους καὶ | ||
| 20 | συνήθεις ἠγνοηκότας, ὁρμᾶν λίαν αἰσχρῶς καὶ ἀτόπως καὶ τῷ παρατυχόντι ὅπλῳ χρωμένους ὡς ἀμυνεῖσθαι καὶ τὰ ἀνή‐ κεστα εἰς αὐτοὺς διαθήσειν, ταύτῃ γάρ μοι δοκοῦσιν καὶ οἵδε ἐμφανῶς διατεθεῖσθαι. καὶ γὰρ τῷ ψεύδει τεθωρηγμένοι καὶ τὰς γλώσσας ἐμμανῶς παραθήξαντες καὶ ὅπλοις ἀσεβείας | ||
| 25 | ἐπισφαλῶς παραταττόμενοι καὶ οἷα ἐξεστηκότες καὶ νοῦ τοῦ σώφρονος παρενεχθέντες, πρὸς τοὺς ἑαυτῶν διδασκάλους πολεμίων δίκην ὁμόσε χωροῦσιν· ταυτὸν δὲ εἰπεῖν, αὐτῷ τε Χριστῷ καὶ τοῖς ἱεροῖς ἡμῶν δόγμασιν ἀκόσμως ἐφάλλονται, | ||
| καὶ τὰ μετὰ πάσης ἐμμελείας καὶ ἀκριβείας ὑπὸ μεσίτῃ θεῷ καὶ | 58 | ||
| 30 | τοῖς βραβεύσασιν θείοις θεσμοῖς ἐκπεφωνημένα ἀπερισκέπτως τῷ ὄντι κατασείειν καὶ περιτρέπειν τολμῶσιν, κενῷ φυσώμε‐ νοι τῷ φρυάγματι. πόθεν οὖν ταῦτα; καὶ ἐκ ποίων ἱερογράφων λογίων μυηθέντες, ἢ ἐκ ποίων ἀποστολικῶν καὶ πατρικῶν κανόνων παιδευόμενοι, οὕτω πρὸς τοὺς πνευματικῶς ὠδίνον‐ | ||
| 35 | τας πολεμίως διετέθησαν οἱ συνόδοις ἱερατικαῖς ἐπαγγελλό‐ μενοι ἕπεσθαι; ἐκ ποίων συνόδων παρειληφότες φαίνονται; ἀλλ’ οὐδεὶς αὐτοῖς ἀληθείας παραστήσεται λόγος· πάσης δὲ ἱερατικῆς εὐταξίας πόρρω που θέοντες καὶ τοῦ ὀρθοῦ παρατε‐ τραμμένοι φρονήματος, τὸ ἀδικεῖν καὶ κακῶς λέγειν ἢ τὸ εὖ | ||
| 40 | πράττειν καὶ εὐεργετεῖν ἀνθῃρημένοι, ἐκεῖνα καὶ φρονεῖν καὶ λέγειν ἀκλεῶς διεγνώκεισαν. ἀμαθεστάτοις ἐπισκό‐ ποις ἐπακολουθήσασα. βαβαί, βαβαί. πόσης ταῦτα γέμει τῆς σοφίας καὶ τῆς συνέσεως, πόσης τῆς πολυμαθείας καὶ ἀγχινοίας. τίς οὐκ ἂν θαυμάσαιτο καὶ ἐκπλαγείη τὸ ἀναί‐ | ||
| 45 | σχυντον αὐτῶν καὶ μειρακιῶδες φρόνημα; οὐδὲ εἰς αἴσθησιν ἦλθον ὅποι αὐτοῖς ταῦτα ἐκβήσεται τὰ ληρήματα. τίσιν οὖν προσκρούουσιν; καὶ τίσιν τὴν ὕβριν ταύτην ἀνατιθέασιν καὶ τῆς ἀμαθίας τὸ αἴτιον ἐπινέμουσιν; εἰ μὲν οὖν ἀγνοουμένοις τισὶν καὶ μακρῷ τῷ πρόσθεν χρόνῳ τὸν δίαυλον τῆς ζωῆς | ||
27(50) | διανύσασιν, ἐκάλυψεν ἂν ὁ χρόνος αὐτῶν τὸ προπετὲς καὶ φιλολοίδορον· εἰ δὲ τοῖς ἑαυτῶν ἀρχιερεῦσιν καὶ διδασκάλοις, παρ’ ὧν τάς τε χειροτονίας ἐδέξαντο καὶ οἱ θρόνοι αὐτοῖς ἐπε‐ κηρύχθησαν (οἳ κατὰ τὸ θεῖον θυσιαστήριον αὐτοὺς διὰ τοῦ εὐαγγελίου, οὗ ἡ ἱερὰ βίβλος ἐποχουμένη δι’ αὐχένος ἐφέ‐ | ||
| 55 | ρετο, ἐν χάριτι γεγεννήκασιν καὶ τὸ τῆς ἱερωσύνης αὐτοῖς ἐπεκλήρωσαν ἀξίωμα, τῷ μυστικῷ τελειοῦντες χρίσματι, τά τε θεῖα δόγματα εἰσηγήσαντο καὶ πᾶσαν ἱερατικὴν διδασκα‐ λίαν καὶ εὐταξίαν ἐμύησαν καὶ λαοῦ πιστοῦ ἡγεῖσθαι προκεχει‐ ρίκασιν καὶ τετιμήκασιν), πῶς οὐκ ἂν εἶεν πάντων ἀμαθῶν τῷ | ||
| 60 | ὄντι ἀμαθέστατοι καὶ πάντων ἀφρόνων ἀφρονέστατοι καὶ τοῦ τετάχθαι ἐν ἱερεῦσιν μακράν; ὡς δ’ οὖν ταῖς ἀληθείαις ἐπὶ | ||
| τὰς ἑαυτῶν κεφαλὰς τῆς ἀμαθίας τὸ ἔγκλημα περιτρέποντες οἴσουσιν, ἀμαθεῖς τε καὶ παραπλῆγες καὶ τῆς οἰκείας ἐπιλε‐ λησμένοι προθέσεως ἐξελεγχόμενοι, ὅδε ὁ λόγος δηλώσει. εἰ | 59 | ||
| 65 | γὰρ ἀληθεύοιεν ταῦτα φάσκοντες, τίς οὕτως ἀνόητος ἀμαθε‐ στάτων διδασκάλων ἀμαθεστάτους πολὺ μᾶλλον μαθη‐ τὰς ἐπὶ σκέψει καὶ ἐκζητήσει δογμάτων θείων προαγομένους προσήσεται; εἰ γὰρ οἱ διδάσκαλοι ἀμαθεῖς, οἱ μαθητευόμενοι πόσης οὐκ ἂν εἶεν ἀμαθίας καὶ ἀπαιδευσίας ἔμπλεοι; Οὐκ | ||
| 70 | ἔστιν γὰρ φησὶν ὁ κύριος, μαθητὴς ὑπὲρ τὸν διδάσκαλον, ὥσπερ οὐδὲ δοῦλος ὑπὲρ τὸν ἑαυτοῦ κύριον. ἐοίκασιν οὖν μὴ δὲ τὸν θεσπέσιον Παῦλον διδάσκαλον προσίεσθαι, παρακα‐ λοῦντα οὓς διὰ τοῦ εὐαγγελίου ἐγέννησεν, μιμητὰς αὐτοῦ γίνεσθαι, ὅπως οὐ μιμηταί, ἀλλ’ ὑβρισταὶ τῶν διδασκάλων | ||
| 75 | γινόμενοι. εἰ δὲ ψευδῆ ἃ παρ’ αὐτοῖς λέγεται τυγχάνει, αὐτοὶ μᾶλλον τὸ ἀσύφηλον καὶ βάναυσον ἐπασκοῦντες φωραθή‐ σονται, τῷ συνήθει ψεύδει ἀεὶ συγκλωθόμενοι, ὡς ἑαυτοῖς ἤδη τὸν μῶμον τῆς ἀμαθίας, οὐ τοῖς διδασκάλοις, προστρί‐ βοιντο, καὶ οὐδὲν ἧττον ἀσεβοῦντες ἢ ἀμαθαίνοντες ἁλώσον‐ | ||
| 80 | ται· ὥστε οὐδαμόθεν τὸ ἀνεύθυνον ἕξουσιν καὶ περιτέτραπται αὐτοῖς τὸ πολυμαθὲς εἰς τὸ ἀμαθὲς καὶ ἄμουσον καὶ ἠλίθιον. | ||
28 | ἀλλὰ ταυτόν μοι πάσχειν δοκοῦσιν καὶ ἐξ ἀλογίας ὡς ἀληθῶς καὶ ἀμαθίας ὅπερ οἱ μέθῃ πολλῇ βεβαπτισμένοι, τὸ ἴδιον πάθος τοῖς νήφουσιν ἐπονειδίζοντές πως καὶ ἐπικαλοῦν‐ τες· ὑπ’ ἀναλγησίας γὰρ καὶ ἀπονοίας οἷον ἐκμεμεθυσμένοι, | ||
| 5 | αἰσχραῖς ὕβρεσιν τῶν διδασκάλων τὴν ὑπόληψιν χραίνειν καὶ πλύνειν οἴονται· ἤ, ὅπερ εἰπεῖν οἰκειότερον, καθάπερ οἱ μεμηνότες, τῶν οἰκείων σαρκῶν ἁπτόμενοι, ἢ οἱ τὸ ξίφος καθ’ ἑαυτῶν ὑπὸ θυμοῦ καὶ ἐκστάσεως περιωθοῦντες, οὕτω τὴν συκοφαντίαν καὶ λοιδορίαν κατὰ τῶν κεχρικότων ὑφαί‐ | ||
| 10 | νοντες, ἐφ’ ἑαυτοῖς ἀντιπεριέλκειν τὸν μῶμον καὶ τὴν λώβην | ||
| οὐδαμῶς ἐπαισθάνονται. ὅμως δ’ οὖν οὐδὲ ἐνταῦθα ξένον τι τῆς ἀγνωμοσύνης καὶ δυσνοίας αὐτῶν συνήνεκται· εἰ γὰρ τὸν προδόντα τοῖς κυριοκτόνοις καὶ κατὰ Χριστοῦ φονῶσιν Ἰου‐ δαίοις μαθητὴν τὸν διδάσκαλον ἐζήλωσαν καὶ τὸν ἶσον τρόπον | 60 | ||
| 15 | ἀπεμιμήσαντο, αὐτὸν τὸν πρῶτον καὶ μέγαν ἀρχιερέα καὶ κεφαλὴν τῆς ἐκκλησίας καὶ κοινὸν τῶν ἁπάντων δεσπότην καὶ διδάσκαλον Χριστὸν καταπροέμενοι καὶ ὡς ἥκιστα φει‐ δοῦς ἀξιώσαντες, σχολῇ γε ἂν τοῖς καθηγεμόσι καὶ ἀρχιερεῦ‐ σιν κατασταῖεν εὐνούστατοι. ὁ γὰρ ἀθετῶν τὸν κτίσαντα, πῶς | ||
| 20 | στέρξει τὸν χρίσαντα; καὶ εἰ περὶ τὴν ἄρρητον τοῦ θεοῦ λόγου συγκατάβασιν οὕτω διετέθησαν, τὰς μεγίστας ἐκείνας εὐεργε‐ σίας καὶ τηλικαύτην χάριν παρ’ οὐδὲν θέμενοι, τί οὐκ ἂν δράσειν κατὰ τῶν διδασκάλων πονηρὸν καὶ ἀπηχέστατον ἔμελ‐ λον καὶ εἰς τὴν τῶν πατέρων ὁσίαν ἐμπαροινῆσαι μνήμην; οὓς | ||
| 25 | δέον διὰ τιμῆς ἁπάσης ἄγειν, προκινδυνεύειν τε τοῦ παρ’ αὐτοῖς κατηχημένου ὀρθοῦ λόγου, εἰς τοὐναντίον οἵδε ἅπαν ἐτρά‐ ποντο, καὶ διδασκάλοις καὶ δόγμασιν ἀληθέσιν ἐκφρόνως καὶ ἀνοσίως ἀντιπαραταττόμενοι. Οὐαὶ οἱ σοφοὶ παρ’ ἑαυτοῖς καὶ ἐνώπιον ἑαυτῶν ἐπιστήμονες, τῆς θείας ἀκούομεν λεγούσης | ||
| 30 | γραφῆς. οὗτοι δ’ ἂν εἶεν οἱ οἰήσει σοφοί, διακένοις φυσήμασι βουκολούμενοι καὶ ὑπ’ αὐθαδείας καὶ φιλαυτίας τετυφωμέ‐ νοι, ἐφ’ ᾧ τῶν χρισάντων μὲν σοβαρῶς κατεπαίρεσθαι, τῆς δ’ αὖ πνευματικῆς ὠδῖνος προπετῶς λίαν κατεπιφύεσθαι, ἵνα νόθοι λοιπὸν καὶ οὐ δόκιμοι οὐδὲ γνήσιοι τοῦ εὐαγγελίου υἱοὶ χρη‐ | ||
| 35 | ματίζωσιν. εἰσὶν δὲ σοφοὶ ἀπὸ μόνου τοῦ βούλεσθαι καὶ σοφί‐ ας δίχα, ἵνα τὴν προφητικὴν ἀρὰν ἐθελούσιον ἐφ’ ἑαυτοῖς ἐπι‐ σπάσωνται, καὶ ἐπιστήμονες τῷ οἴεσθαι (οὐ γὰρ τῷ εἶναι), | ||
| ἐπιλήσμονες δὲ ὡς ἀληθῶς ὧν πρὶν μεμύηνται καὶ πεπείραν‐ ται, ὡμολόγησάν τε καὶ προέστησαν θείων δογμάτων, ὡς ἂν | 61 | ||
| 40 | τὸ εὐπαράφορον καὶ εὐπαρακόμιστον τῆς ἀγεννοῦς ψυχῆς ἐφ’ ἃ μὴ προσῆκεν ἐμφανῶς στηλιτεύηται, ὁπότε τὴν πιστευθεῖσαν αὐτοῖς καλὴν παρακαταθήκην ἀφυλάκτως προὔδωκαν, ἧς καὶ τὸ μικρὸν παρεωραμένον καὶ ἀτημέλητον κινδυνῶδές τ’ ἂν εἴη καὶ σφαλερώτατον. ὢ γλώσσης πονηρᾶς, ἣν ἀκρατῶς ἐπαφεῖ‐ | ||
| 45 | ναι κατὰ τῶν τεκόντων ἐν χάριτι οὐ δεδίασιν. ὢ ψυχῆς ἀ‐ ναιδοῦς καὶ θηριώδους τρόπου καὶ γνώμης μοχθηρᾶς καὶ δυσγνώμονος, ὡς ἄρα γε ἔθεντο καὶ αὐτοὶ νεῦρον σιδηροῦν τὸν τράχηλον καὶ τὸ μέτωπον χαλκοῦν κατὰ τὴν Ἰουδαϊκὴν ἀπείθειαν· ὥσπερ ἐκεῖνοι ἐπὶ τοὺς προφήτας καὶ ἀπεσταλμέ‐ | ||
28(50) | νους, οὕτω καὶ οὗτοι ἐπὶ τοὺς ἀρχιερεῖς τε καὶ διδασκάλους. καὶ ὃ δὴ πᾶσαν αὐτῶν ἀπολογίαν δικαίως ἀποκλείει καὶ τῆς οὐρανίου δίκης ὑπευθύνους καθίστησιν, ὅτι κατὰ τῆς ἱερᾶς ἐκείνης συνόδου ἐπιλυττήσαντες, ἀναθέμασιν βάλλειν οὐ κατεπτήχασιν· οἳ δὴ κατὰ τὸν ἐκπεφωνημένον παρ’ αὐτῆς | ||
| 55 | θεῖον καὶ ἔνθεσμον ὅρον τὰ χειρόγραφα ἔθεντο, χερσὶν οἰκείαις ἐπὶ ταῖς χειροτονίαις ὑποσημηνάμενοι καὶ τὸν τύπον τοῦ σταυροῦ διαγράψαντες καὶ ἀναθέμασιν φρικτοῖς κα‐ ταζευγνύντες τοὺς τὰ ἐνταῦθα καθωρισμένα παραβαίνειν τολμῶντας. τίς οὖν ἀποίσεται καὶ ποῖ χωρήσοι τὸ ἀνάθεμα, | ||
| 60 | αὐτοὶ ψηφιζέσθωσαν, ἵνα, καθάπερ οἱ κατὰ στερροῦ τινὸς καὶ ἀντιτύπου βάλλοντες εἰς ἑαυτοὺς τὰς βολίδας ἀντανακλωμένας δέχοιντο, οὕτω κἀκεῖνοι ἄρα τὸ παρ’ αὐτοῖς ἐγγραφὲν ἀνάθεμα ἀντιπεριϊστάμενον ἐφ’ ἑαυτοῖς ἐκ παντὸς ἐπισπάσωνται. ποῦ οὖν τὸ χρῖσμα; οἴχεται. ποῦ δὲ ἡ χάρις; περιῄρηται. ποῦ τὸ | ||
| 65 | ἱερὸν εὐαγγέλιον; καταπεπάτηται. πῶς καὶ τίνα τρόπον; ὅτι δὴ πάντα κανόνα καὶ λόγον ἱερατικὸν ἠθετήκασιν, πᾶσαν ἣν κατήχηνται διδασκαλίαν ἢ καὶ ἐδίδαξαν, ἤδη διέπτυσαν, τῆς | ||
| ἑαυτῶν ὁμολογίας καὶ δόξης πάμπαν ἐκλελησμένοι. | 62 | ||
29 | τίς οὖν τὸ λοιπὸν ἐναριθμίους ἐν ἱερεῦσιν καταλογιεῖται ἀποκηρύκτους ἑαυτοὺς τῆς ἐκκλησίας ἁπάσης σαφῶς κατα‐ στήσαντας; φαίη δ’ ἄν τις καὶ ὧδε· εἰ μὲν δίκαια ποιοῦντες τοῦτ’ ἔδρασαν καὶ ἀναθεμάτων ἄξιοι οἱ τελοῦντες ὑπῆρχον τὴν | ||
| 5 | σύνοδον, εὐκάτοπτον ἂν εἴη ὡς τῆς ἱερωσύνης ἀνάξιοι δείκνυν‐ ται, καὶ ὅ,τι παρ’ αὐτοῖς ἱερατικὸν κεκριμένον ἢ πεπραγμένον εἴη, εἰκῇ καὶ μάτην γεγονὸς πέπρακται καὶ ὡς ἥκιστα προϊέναι εἰς ἐνέργειαν ἄξιον· οὐκοῦν οὐδὲ οὗτοι ἱερεῖς οὐδὲ μετέλαχον χάριτος, ὁπότε παρὰ τῶν ἀναξίων τῆς ἱερωσύνης τὰ τῆς ἱερω‐ | ||
| 10 | σύνης αὐτοῖς ἐπικεκήρυκται. εἰ δὲ ψευδῆ καὶ ἄδικα λέγοιεν, οἷα δὴ παρὰ πάντα τὸν τοῦ ἱεροῦ κανόνος λόγον διαπραττόμενοι, τὴν χειροτονίαν καὶ τὴν χάριν αὐτὴν παρῃρημένοι, πόρρω παντὸς ἱερατικοῦ λόγου τετάξονται καὶ πατραλοῖαι εἰκότως νομισθήσονται, ψεῦσται καὶ ἀλαζόνες καὶ ἄδικοι καὶ παραβά‐ | ||
| 15 | ται τῶν οἰκείων συνθηκῶν καὶ πάντων ἅπερ κατὰ τὸ θεῖον θυσιαστήριον ἐπ’ αὐτοῖς ἐνώπιον θεοῦ καὶ ἀγγέλων πέπρακται στηλιτευόμενοι. οὕτω δὴ φανερῶς τὰ ἅγια ἐξορχούμενοι καὶ κατὰ τῆς πάντων ἡμῶν μητρός, τῆς καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς ἐκκλησίας, χεῖρας ἐπανατεινόμενοι, εὐλόγως ἤδη καὶ μητρα‐ | ||
| 20 | λοῖαι κριθήσονται. ἐξ ὧν τί συμβαίνει; μὴ δὲ Χριστιανῶν πο‐ λιτείας μετέχειν αὐτούς, ἤπουγε κατὰ τοὺς ἱεροὺς συλλόγους ἰέναι καὶ κανονικῶν κριμάτων ἐφάπτεσθαι. ὁπόσης γὰρ εἶεν κατηγορίας καὶ διαβολῆς ἄξιοι, συνιδεῖν ῥᾷον καὶ ἀταλαίπω‐ ρον, τὸν μὲν ἐφ’ ᾧ τοῦ ἱερᾶσθαι θεῷ λαχόντες θεόλεκτον σύλ‐ | ||
| 25 | λογον ἀθέσμως καὶ ἐκφρόνως ἐξομοσάμενοι, τὸν Ἀρειανικὸν δὲ καὶ Μανιχαϊκὸν θίασον ἀκόσμως καὶ μανικῶς προσηκάμενοι. οὐκοῦν πανταχόθεν αὐτοῖς συνήνεκται παντὸς θείου χοροῦ καὶ | ||
| τοῦ τῆς ἐκκλησίας ἀπεληλάσθαι πληρώματος, μήτιγε καὶ σύνο‐ δον κεκλῆσθαι τὴν παρ’ αὐτοῖς κακῶς καὶ ἀνιέρως συγκαττυθεῖ‐ | 63 | ||
| 30 | σαν κυκήθραν καὶ τὰ ἐν αὐτῇ τερατολογούμενα κατὰ τῆς Χρι‐ στιανῶν θεοσεβείας ἔκτοπα καὶ ἀπαίσια δυσφημήματα. τάχα τολμηροί τινες καὶ ἀναίσχυντοι, οἳ πάντα τὰ ὀρθῶς καὶ καλῶς τεθειμένα πρὸς τὸ δοκοῦν, καὶ ἐναντίως ἔχοντα, παρευθύνου‐ σιν, ὑπὸ κακουργίας καὶ μοχθηρίας ἑλκόμενοι, τῶν προκει‐ | ||
| 35 | μένων καταδραμοῦνται· καὶ δὴ καὶ ἐνστήσονται πε‐ ριπίπτειν ἑαυτῷ τὸν λόγον ἀνοήτως ἰσχυριζόμενοι, αἰτιά‐ σοιντό τε τοὺς διδασκάλους, τὴν τῶν μαθητευθέντων κακίαν ἐπ’ αὐτοὺς ἀναφέρειν πειρώμενοι. ἀλλ’ εὖ ἴστωσαν ὡς ψυχρὰν καὶ εἰκαίαν ἐπινοοῦσι τὴν ἔνστασιν· οὐ γὰρ εἰ κακὸς ὁ μαθη‐ | ||
| 40 | τὴς ἀποβῇ, τοῦ διδασκάλου τὸ αἴτιον, ἀλλ’ εἰ κακῶς μαθητευθῇ, ἔγκλημα· οὐδὲ τῆς χρηστῆς διδασκαλίας τὸ παράλογον, τῆς μοχθηρᾶς δὲ τοῦ φοιτητοῦ προαιρέσεως πρόκριμα, ἐπεὶ οὐ πρὸς τὰ μαθήματα ὧδε ὁ λόγος ἥκει, ἀλλ’ ἐπὶ τοὺς μετιόντας πρόεισιν. ἐνταῦθα μὲν γὰρ τὰ διδάγματα θεοπρεπῆ καὶ εὐσε‐ | ||
| 45 | βείας κατάπλεα καὶ παρὰ πᾶσιν Χριστιανοῖς τὸ ἀξιόχρεων καὶ ἀποδεκτὸν κέκτηνται· οἱ δέ γε μυηθέντες, τὸ παραληφθὲν χρηστὸν ἀπαναινόμενοι, ἐπὶ τὴν ἔκφυλον καὶ ἀπατηλὴν καὶ κίβδηλον πλάνην μετῄεσαν· ὃ δὴ ἐλεεινότατον καὶ δακρύων ἄξιον. οὐ γὰρ ἔστησαν ἐν τῷ θεμελίῳ τῆς πίστεως, ἐν ᾧ τὸ | ||
29(50) | κατ’ ἀρχὰς ᾠκοδόμηνται, ἀλλ’ οἱ τῆς πέτρας ἐσαλεύθησαν καὶ οἱ τοῦ ἀκρογωνιαίου αἰσχρῶς κατεσείσθησαν, ἐρηρεισμένους καὶ ἑδραίους ἐνταῦθα τοὺς νοητοὺς πόδας οὐκ ἔχοντες. ὥστε οὐ τῶν διδασκάλων οὐδὲ τῶν μαθημάτων τὸ αἴτιον, ἀλλὰ τῆς τοῦ αὐτεξουσίου ῥοπῆς καὶ τῶν μοχθηρῶν ἕξεων τῶν ῥᾳδίως | ||
| 55 | πρὸς τὰ φαῦλα φερόντων τὸ εὐπερίτρεπτον. εἰσὶ γάρ εἰσι τούτων ἔνιοι, οἳ πρὸς ἀπειρημένας ἀπονενευκότες καὶ ἀσχήμο‐ | ||
| νας πράξεις καὶ πονηρῷ συνειδότι βαλλόμενοι, δέει τοῦ μή, ἐπειδὰν ἁλοῖεν, δίκας τῶν συνεγνωσμένων ὑφέξειν, περὶ τὴν πίστιν ἐναυάγησαν, διπλοῦν ὑπομείναντες τὸ ναυάγιον. τούτων | 64 | ||
| 60 | ἕτεροι καὶ ἐπὶ κανονικοῖς αἰτιαθέντες ἐγκλήμασιν καὶ τῆς ἱερωσύνης ἐξωθούμενοι, προεδρίοις ἐπὶ τῆς τοῦ συνεδρίου αὐτῶν τετίμηνται ματαιότητος. τῶν εἰρημένων τὸ ἀσφαλὲς σαφῶς τις πολλαχόθεν κατόψεται, ἀπ’ αὐτοῦ τοῦ ἱεροῦ εὐαγ‐ γελίου ὁρμώμενος· οὐ γὰρ πονηρῶν διδαγμάτων ὁ προδότης | ||
| 65 | μαθητὴς κατήκοος γεγονὼς τὸν δεσπότην προὔδωκεν τὸν ἑ‐ αυτοῦ καὶ διδάσκαλον, ἀλλ’ ὄργανον τοῦ πονηροῦ εὑρεθεὶς δαί‐ μονος καὶ ὅλον αὐτὸν εἰς τὴν ψυχὴν τὴν βέβηλον εἰσδεξά‐ μενος, τῶν κατηχημένων λογίων ἀπήρνηται τὸ σωτήριον. τοιαῦτα καὶ κατὰ τὸ ἀποστολικὸν κατίδοι τις συνενεχθέντα | ||
| 70 | κήρυγμα· ὃ μὴ τηρήσαντες οἱ περὶ Νικόλαον καὶ Σίμωνα, Δημᾶν τε καὶ Φύγελον καὶ εἴ τινες ἕτεροι ἐπὶ τὴν ματαίαν καὶ ἄθεον μετετάξαντο πλάνην· οἵ γε καὶ τὸν θεῖον μονονουχὶ παρώρμουν Ἰωάννην τοιάδε τινὰ γράφειν· Ἐξ ἡμῶν ἐξῆλθον, ἀλλ’ οὐκ ἦσαν ἐξ ἡμῶν· εἰ γὰρ ἐξ ἡμῶν ἦσαν, μεμενήκεισαν ἂν | ||
| 75 | μεθ’ ἡμῶν· ἃ δὴ καὶ οἱ ἐξ ἡμῶν νῦν ἐξελθόντες καὶ ἡμᾶς λέ‐ γειν καὶ γράφειν παρασκευάζουσιν. καὶ πολλὰ ἄν τις εὕροι τούτων ἐκ παραλλήλου θέσθαι ἀνάλογα καὶ προσόμοια· ἅπας γὰρ ὁ βίος τῶν τοιούτων γέμει παραδειγμάτων. ἐπεὶ οὖν ἐξ ἡ‐ μῶν ἐξελθόντες καὶ τοῦ κοινοῦ τῆς ἐκκλησίας ἀποτετμημένοι | ||
| 80 | σώματος, καὶ αὐτοῦ δὴ Χριστοῦ τῆς κεφαλῆς πάντων ὡς ἀπωτάτω ἀποχωρήσαντες, γυμνοὶ καὶ ἄοπλοι καὶ τῆς τῶν κρειττόνων συμμαχίας πεφηνότες ἀνεπικούρητοι, ἐπὶ τοὺς ἀρτιφανεῖς αὐτῶν διδασκάλους αὐτομολήσαντες μεθαρμόζον‐ ται, ἀσπασίως δὲ ὑποδεχόμενοι συμφύρονται αὐτοῖς ἐπί τε | ||
| 85 | δόγμασιν ἐπί τε πράξεσιν, ἔργοις τε κοινωνοῦντες καὶ λόγοις, καὶ ὑπασπισταὶ τῆς ματαιότητος πεφανέρωνται, πάντως που, ὡς τὸ εἰκὸς καὶ τὸ ἀκόλουθον ἐννοεῖν δίδωσιν, καὶ εἰδώλοις ὡσαύτως ἐκείνοις προσκεκυνηκέναι διομολογήσουσιν, ἵνα μηδενὶ τρόπῳ τῆς νέας διδασκαλίας ἀπολιμπάνοιντο. ἀνάγκη | 65 | |
| 90 | λοιπὸν καὶ τοῖς νενομισμένοις ἐπὶ τοῖς ἁλισκομένοις τῇ τοι‐ αύτῃ ἀθεΐᾳ κανόσιν ὑποπεσεῖσθαι. διὸ καὶ θείων σηκῶν καὶ προθύρων ἱερῶν πόρρω που ἀπαγέσθωσαν καὶ αὐλιζέσθωσαν, καὶ τοὺς καθωρισμένους χρόνους ἐπιτετιμημένοι καὶ καταδεδι‐ κασμένοι ἀποπληρούτωσαν. πῶς οὖν οἱ ἐπὶ τοσούτοις καὶ τηλι‐ | ||
| 95 | κούτοις περιπεπτωκότες αἰτιάμασιν κατὰ συνόδους ἐπ’ ἐρεύνῃ κριμάτων ἐκκλησιαστικῶν συνέλθοιεν; ὃ μὴ δὲ φορητὸν λέ‐ γειν μὴ δὲ λεγόντων ἀκούειν ἀνεκτόν. οὕτω μὲν οὖν ὁ πολύϊ‐ δρις οὗτος καὶ πολύμητις ὅμιλος καί, ὡς ἄν τις ποιητικῶς φράσοι, τῆς σοφίας καὶ πολυμαθείας τὸ ἄκρον ἄωτον, τοὺς | ||
29(100) | διδασκάλους ὑπερβαλόμενοι μακρῷ, ἐπὶ τοσοῦτον παρανοίας καὶ ἀβουλίας παρενεχθέντες κατῴχοντο. ἓν δὲ τοῦτο τοὺς ἄγαν σοφοὺς καὶ ἀκριβεῖς ἐπιστήμονας διαπέφευγεν, τὸ μὴ εἰδέναι ὅτι πρὸς διδασκάλους ἡ μάχη. | ||
30 | καὶ τὰ μὲν ἐκείνων τοιαῦτα· ἡμεῖς δὲ τοῦ σκοποῦ καὶ αὖθις ἐπιληψόμεθα. ἀμαθεστάτοις ἐπισκόποις ἐξα‐ κολουθήσασα· ἐκ τῶν παρὰ τῶν ἐναντίων λεγομένων καὶ ὁμολογουμένων πολὺ μᾶλλον τὸ πιστὸν ἐπάγεται ἡ ἀλήθεια· ὅ | ||
| 5 | μοι κἀνταῦθα καθορᾶσθαι δοκεῖ. ἐκ πολλῆς γὰρ ἀβελτηρίας καὶ ἀπροσεξίας ἐπιτωθάζειν τὴν γυναικείαν ἁπλότητα οἱ πα‐ ράφρονες ὡρμημένοι, τῆς ἐπ’ ἀνδρείᾳ ἐμμελείας καὶ νήψεως ἔμπλεων ἀποφαίνουσιν καὶ λελήθασιν ἑαυτοὺς συνιστῶντες ἃ καταλύειν ἔδοξαν, καὶ μετῆλθεν αὐτοῖς εἰς τοὐναντίον τὸ ἐπι‐ | ||
| 10 | χείρημα, καὶ οἴχεται διαρρυὲν αὐτῶν τὸ σκευώρημα. ἐμφανὲς γὰρ καθιστῶσιν διὰ τῶν λόγων αὐτῶν ὡς οὐδαμόθεν ἡ ἀφελότης ἐκείνη σχοίη τὸ ἐπιλήψιμον· ἱερεῦσιν γὰρ ὡς ἀληθῶς ἐπηκολούθησεν, οὐκ ἀμαθεστάτοις ὡς δοκεῖ τοῖς ἀλογωτάτοις καὶ ἀνουστάτοις, σοφοῖς δὲ καὶ λογικοῖς καὶ | 66 | |
| 15 | τὸ ἀκραιφνὲς ὡς ἐφικτὸν τῇ νῦν καταστάσει ἠσκηκόσιν· καὶ γὰρ τά τε θεῖα καὶ τὰ ἀνθρώπεια ὑπῆρχον δαημονέστατοι καὶ ὧν κρείττονας ὁ κατ’ αὐτοὺς οὐκ ἤνεγκε χρόνος. καὶ τήν τε πε‐ ρὶ τὴν ἱερωσύνην αἰδῶ τετήρηκεν καὶ τῶν θείων νόμων τὸ ἀδιάπτωτον ἠσπάσατο καὶ τὴν περὶ τὰ θεῖα εὐλάβειαν σαφῶς | ||
| 20 | ἐπεδείξατο καὶ σπουδαία πρὸς τιμὴν τῆς τοῦ σωτῆρος ἡμῶν οἰκονομίας ὤφθη καὶ ἁπαξαπλῶς πάσῃ ἐκκλησιαστικῇ εὐτα‐ ξίᾳ τὴν πρέπουσαν ὀφειλὴν ἔνειμεν. ἠκολούθησε τοιγαροῦν, οὐκ ἐβιάσατο· συνήργησεν, οὐκ ἠνάγκασεν· νόμοις εἶξεν θεί‐ οις, οὐκ ἐμπαθεῖ δεδούλευκεν φρονήματι, οὐ τυραννίδι καὶ | ||
| 25 | ἐξουσίᾳ ἐπιθεμένη, πειθοῖ δὲ μᾶλλον καὶ εὐβουλίᾳ χρωμένη καὶ τοῖς ἄλλοις ἀξιοπρεπέσιν ἑπομένη θεσπίσμασιν· ἵνα τί τὸ ἐντεῦθεν ἀποίσεται; ἵνα τὰ διεστῶτα τὸ πρὶν ἐπισυνάψῃ καὶ τὰ διεσκορπισμένα, ἃ κακῶς ὁ πονηρὸς διέτεμεν, ἐπισυναγάγῃ καὶ τῇ κεφαλῇ Χριστῷ τὰ μέλη ὡς ἐν ἑνὶ σώματι συμβιβαζό‐ | ||
| 30 | μενα ὑποτάξῃ καὶ καταλλάξῃ ἀλλήλοις ἐκπεπολεμωμένα καὶ τὴν εἰρήνην βραβεύσῃ τῇ ἐκκλησίᾳ καὶ πάσῃ τῇ πολιτείᾳ καί, τὸ πᾶν εἰπεῖν, ἵνα ἡ δόξα κυρίου κρατυνθῇ, καὶ εὖ βιώσῃ τὸ ἀστασίαστον ἡ ποίμνη Χριστοῦ κεκτημένη· καὶ δὴ καὶ ἀπέ‐ βαινεν οὕτως. καὶ διὰ ταῦτα ἡ προτροπὴ καὶ ἡ κλῆσις τῶν | ||
| 35 | ἱερέων καὶ ἄθροισις, ἀλλ’ οὐχὶ κατὰ τοὺς ἐφ’ ἡμῶν νῦν ἀναδει‐ χθέντας τυραννικοὺς καὶ βιαίους καὶ τοὐναντίον ἅπαν πράττον‐ τας, βιαίως γε τῇ ποίμνῃ Χριστοῦ εἰσπίπτοντας, τυραννίδι τε καὶ ἀνάγκῃ ἐπικειμένους, ἵνα τὴν οἰκείαν δόξαν καὶ τῶν θελη‐ | ||
| μάτων τὸ ἐμπαθὲς ἑαυτοῖς περιποιήσωνται. ἐξ ὧν ὁ κλόνος | 67 | ||
| 40 | καὶ ἡ σκοτόμαινα τοῦ παντὸς καὶ ὁ πᾶσαν τὴν ὑπὸ Ῥωμαίοις ἀρχὴν ὑπολαβὼν θόρυβος. καὶ ἡ μὲν γυναικεία ἀφελότης οὕτως ἐπακολουθήσασα οὕτω καὶ διέθηκεν καὶ διήνυσεν τὰ κατὰ τὴν ἐκκλησίαν τοῦ θεοῦ πράγματα· ὑμεῖς δέ (δίκαι‐ ον γὰρ διαπυθέσθαι καὶ ἀναμαθεῖν) τίσιν ἐπακολουθήσαντες | ||
| 45 | ἐκεῖνα καὶ ἐφρονήσατε καὶ ἐπράξατε, ἃ καὶ φρονεῖν καὶ πράτ‐ τειν ἐδικαιώσατε; εἰ μὲν οὖν τὸ θαρσεῖν ὑμῖν πάρεστιν, ἀποφή‐ νασθε· εἰ δ’ οὖν γε, ἀλλὰ τὴν ἀκοὴν ὑπόθεσθε καὶ εἰδότων λέγειν ἀκούετε. | ||
31 | ὑμεῖς τοίνυν, παρὸν τῶν χρισάντων τοῖς δόγμασιν ἕπεσθαι, ταυτὸν δὲ εἰπεῖν τοῖς ἀποστολικοῖς καὶ πατρικοῖς διδάγμασιν, καὶ παντὶ σθένει χρωμένους περιέχεσθαι καὶ προ‐ κινδυνεύειν τῆς ὀρθῆς ὁμολογίας καὶ πίστεως, ἐπὶ τὸ καινὸν | ||
| 5 | καὶ ἀλλότριον τῆς ἐκκλησίας ἐφεύρημα μετετάξασθε, πᾶσαν μὲν ἱερατικὴν παράδοσιν κατόπιν θέμενοι, πᾶσαν δὲ ἱερωσύ‐ νης εὐταξίαν ἀποσκευασάμενοι καταλελύκατε· καὶ τοῖς περι‐ κοσμίοις ἄρχουσι καὶ πράγμασιν ἀκλεῶς καὶ ἀνιέρως ὑπο‐ φερόμενοι καὶ τῷ γεηρῷ καὶ χαμαὶ ἐρχομένῳ καὶ συρο‐ | ||
| 10 | μένῳ συμφθαρέντες φρονήματι ὤφθητε οἱ τῆς ἐκκλησίας καθηγεμόνες ὡς μετατιθέντες ὅρια. Ἐφ’ ὑμᾶς ἐκχεῶ ὡς ὕδωρ τὸ ὅρμημά μου, διὰ φωνῆς προφητῶν ἁγίων ὁ τῶν ὅλων φησὶν κύριος. Καὶ ἠπειθήσατε τοῦ προσέχειν καὶ ἐδώκατε νῶτον παραφρονοῦντα καὶ τὰ ὦτα ὑμῶν ἐβαρύνατε τοῦ μὴ | ||
| 15 | εἰσακούειν καὶ τὴν καρδίαν ὑμῶν ἐτάξατε ἀπειθῆ τοῦ μὴ εἰσα‐ κούειν τοῦ νόμου μου καὶ τοὺς λόγους, οὓς ἐξαπέστειλεν κύριος παντοκράτωρ ἐν πνεύματι αὐτοῦ ἐν χερσὶν τῶν προφητῶν τῶν ἔμπροσθεν, ἄλλος τῶν προφητῶν ἐπικαλείτω. καὶ δὴ καὶ ἕτερος ταλανίζων ἐπιθρηνείτω· Ἐγὼ ἐφύτευσά σε ἄμπελον | ||
| 20 | καρποφόρον πᾶσαν ἀληθινήν· πῶς ἐστράφη εἰς πικρίαν ἡ | ||
| ἄμπελος ἡ ἀλλοτρία; ἐὰν ἀποπλύνῃ ἐν νίτρῳ καὶ πληθύνῃς σεαυτῇ πόαν, κεκηλίδωσαι ἐναντίον ἐμοῦ ἐν ταῖς ἀδικίαις σου, λέγει κύριος. καὶ ἠγάπησαν κινεῖν πόδας αὐτῶν καὶ οὐκ ἐφεί‐ σαντο· καὶ ὁ θεὸς οὐκ ηὐδόκησεν ἐν αὐτοῖς. εἶτα ἀπειθοῦντες τὰ | 68 | ||
| 25 | πρὸς κύριον ἀπέστρεψαν καὶ ἠθέτησαν καθὼς καὶ οἱ νεοφανεῖς πατέρες αὐτῶν μετεστράφησαν εἰς τόξον στρεβλόν. εἰ δὲ χρὴ Παῦλον ἐπὶ φαύλων θαυμάζειν μετάθεσιν, ὑμᾶς μᾶλλον ἢ Γαλάτας θαυμάσεται, οὕτω ταχέως μετατιθεμένους ἀπὸ τοῦ καλέσαντος ὑμᾶς ἐν χάριτι Χριστοῦ εἰς ἕτερον εὐαγγέλιον, ὃ | ||
| 30 | οὐκ ἔστιν ἄλλο, διὰ τὴν ἀπὸ τοῦ χρόνου καὶ τῆς συνεχοῦς διδασκαλίας φυσίωσιν· παρ’ ὃ μὴ δέ, κἂν ἄγγελοι εὐαγγελίζων‐ ται, ἀκούειν θέμις διὰ τὸ φρικτὸν τοῦ ἀναθέματος. πρὸς δέ γε καὶ ὁ τοῦ σωτῆρος μαθητὴς ἐμβριθέστερον ἐπιπλήξειεν, Ἐοί‐ κατε, λέγων, κλύδωνι θαλάσσης ἀνεμιζομένῳ καὶ ῥιπιζομένῳ· | ||
| 35 | ὑπὸ πολλῆς γὰρ ἀθυμίας ὄντως καὶ εὐχερείας πρὸς πᾶν ὁτιοῦν τὸ δοκοῦν εὐπαράφοροι τυγχάνοντες ῥᾳδίως μεταβάλλεσθε, τοῦ Χαλκιδικοῦ Εὐρίπου δεικνύμενοι ἀπιστότεροι. ταῦτα ἐνω‐ τίσασθε καὶ σύνετε ἐλεγχόμενοι, καὶ αἰσχύνθητε ἀνθ’ οἵων εἰς οἷα κατωλισθήσατε, νῦν γοῦν ἐπαισθόμενοι, οἱ τὴν ἀστείαν καὶ | ||
| 40 | βασιλικὴν τῆς εὐγενοῦς καὶ ἀμωμήτου ἡμῶν πίστεως τρίβον ἀπολιπόντες, πρὸς τὴν τραχεῖαν δὲ καὶ ἀνάντη καὶ ἐπ’ ἀκάν‐ θαις καὶ κρημνοὺς φέρουσαν ἀβούλως καὶ σφαλερῶς ἐκκε‐ κλικότες. τὸ γὰρ τῆς χάριτος ἠθετήσατε πνεῦμα, τῶν ὑγι‐ αινόντων τῆς πίστεως ἀλογήσαντες λόγων καὶ πρὸς τὸ λαο‐ | ||
| 45 | πλάνον τοῦ ψεύδους τὸ ἐνεργοῦν εἰς τοὺς υἱοὺς τῆς ἀπειθείας μεταρρυέντες, ἐντάλμασιν καὶ βουλήμασιν ὑπαγόμενοι τῶν λαλούντων διεστραμμένα, κατεφθαρμένων καὶ ψυχὴν καὶ διά‐ | ||
| νοιαν. τί γὰρ σοφισθήσεται ἢ τί χρηστὸν ἐννοήσειεν ὁ τῷ Μαμωνᾷ ἡττώμενος καὶ τοῖς τῆς σαρκὸς κτηνοπρεπῶς ὑπο‐ | 69 | ||
31(50) | κύπτων πάθεσιν, οὐδαμῶς τῶν εἰς δόξαν θεοῦ συντεινόντων ἢ ψυχῆς φερόντων ὄνησιν ἐν φροντίδι ποτὲ γεγενημένος; οὕτως ὑμεῖς τῷ ἐκφύλῳ καὶ βαρβάρῳ συμπλακέντες φρονήματι, βαρβαρίζειν μᾶλλον ἢ χριστιανίζειν προείλεσθε. οἱ δέ γε κατὰ τὴν θεόλεκτον ἐκείνην καὶ καθ’ ἡμᾶς μεγάλην καὶ οἰκουμενικὴν | ||
| 55 | σύνοδον θεσπέσιοι ἄνδρες, ὁπόσον τὸ ὑπερφερὲς καὶ ὑπεραῖρον ἤθει τε καὶ λόγῳ καὶ πράξεσιν ἐν τῇ καθ’ ἡμᾶς ἠνέγκαντο γενεᾷ, θείᾳ χάριτι καὶ εὐλαβείᾳ καὶ σεμνότητι βίου κοσμούμενοι, τοῖς βουλομένοις συνιδεῖν ἐυπετές· στῦλοί τε γὰρ τῆς ἐκκλησίας πεφήνασιν ἀκατάσειστοι καὶ πίστεως ἔρεισμα καὶ πύργοι τῶν | ||
| 60 | θείων ἡμῶν δογμάτων ἀκαθαίρετοι, καὶ τούτων μάλιστα ὅσον ἐν προεδρίαις ἐπέλαμπεν τῶν τε ἡμεδαπῶν τῶν τε ἐπηλύδων ἁγίων ἀνδρῶν. ὧν οἶμαι οἰχομένων, συνοίχεται τὰ τῆς ἀρετῆς καὶ τοῦ λόγου καὶ γνώσεως κράτιστα· ὥσπερ γὰρ ἄνθος ἐαρινῆς λογιότητος ἐν χειμῶνι τῆς κατὰ τὴν καθ’ ἡμᾶς γενεὰν ἀλογίας | ||
| 65 | καὶ ἀπιστίας τεθηλότες, τὴν εὐσέβειαν ἡμῖν μετὰ τοῦ λόγου συμπεριήνθησαν. ἀλλὰ νῦν, τῆς ἀσεβείας πάλιν ἐπιχειμαζού‐ σης καὶ τὸν κρυμὸν τῆς ἀπιστίας δριμὺν ἐπιτεινούσης, ἀπομα‐ ρανθὲν ἀπελήλαται, κεχερσωμένην καὶ ἄγονον τῆς ἀρετῆς καὶ πίστεως τὴν ἄρουραν καὶ πικρῶς ἀκανθοφοροῦσαν τῆς κακίας | ||
| 70 | καὶ ἀπειθείας τὰ κέντρα ἀπολιπόν. ἀλλ’ οἱ τὸ ἀκοινώνητον πρὸς τὴν ἐκείνων μεγαλοφυΐαν ἔχοντες, ὥσπερ χύτρα εὔθραυ‐ στος τῇ στερρότητι τῶν γενναίων οἷον λέβητι προσκροτούμε‐ νοι, τὸ σύντριμμα ἐφ’ ἑαυτοῖς οἱ ἀγεννεῖς καὶ ἀνάλκιδες δέξον‐ ται. ἀλλὰ τί ταῦτα; Χριστὸν αὐτὸν παρῃτημένοι τοῖς τοῦ κό‐ | ||
| 75 | σμου προστρέχουσιν ἄρχουσιν, ἐζωγρημένοι εἰς τὸ ἐκείνων | ||
| θέλημα, εὐχείρωτοι καὶ ἁλώσιμοι ταῖς ἄρκυσιν τῆς αὐθαδείας αὐτῶν γενόμενοι. ὧν τις εὐκαίρως μετὰ Μωσέως κατακεκρά‐ ξεται, Ἀπελάκτισεν, λέγων καὶ νῦν, ὁ ἠγαπημένος Ἰσραὴλ καὶ τῆς πρὸς θεὸν φιλίας ἀναφανδὸν ἐξάλλεται. ἰσοφυᾶ γὰρ καὶ | 70 | ||
| 80 | ὁμόστοιχον τῆς Ἰουδαίων παρανομίας τὴν γνώμην θέμενοι, Οὐκ ἔχομεν βασιλέα εἰ μὴ Καίσαρα μονονοὺ φανερῶς καὶ αὐτοὶ διακεκράγασιν. τῇ δόξῃ γὰρ τοῦ κόσμου προστετηκότες καὶ τὴν ἰδίαν κακῶς καὶ ἀφρόνως δικαιοσύνην δόξασαν στῆ‐ σαι ζητοῦντες, τῇ δικαιοσύνῃ τοῦ θεοῦ οὐχ’ ὑπετάγησαν· καὶ τῇ | ||
| 85 | εἰκόνι τῇ χρυσῇ προσκυνήσαντες τῇ εἰκόνι τῇ τοῦ Χριστοῦ προσκυνῆσαι οὐ προῄρηνται. | ||
32 | ταῦτα εἰς τοὺς διδασκάλους διαθέμενοι, ἐν τοῖς ἑξῆς πρὸς ὕβριν τῆς τοῦ θεοῦ λόγου τρέπονται οἰκονομίας γεγραφό‐ τες ὡδί· ... τὸν ἀκατάληπτον υἱὸν καὶ λόγον τοῦ θεοῦ κατὰ τὴν σάρκωσιν διὰ ἀτίμου ὕλης ζω‐ | ||
| 5 | γραφεῖν ἐδογμάτισεν, ... ταῦτα ὡς ἐκ τοῦ Μανιχαϊκοῦ ὁρμώμενοι σκότους περιλα‐ λοῦσι, φανερὸν οἶμαι παντί· Ἐπιφανίδου γάρ τινος καὶ τῶν ἀμφ’ αὐτόν, τῇ πλάνῃ τῶν Δοκητῶν, τῶν φαντασίᾳ τὴν τοῦ θεοῦ λόγου σάρκωσιν γεγενῆσθαι οἰομένων, ταυτὶ τὰ ληρή‐ | ||
| 10 | ματα, ὡς εἰς ὕστερον δηλωθήσεται· ἅπερ ὡς οἰκεῖα προϊσχό‐ μενοι, καθάπερ καὶ οἱ τῆς κατ’ αὐτοὺς ἀποστασίας καθηγεμό‐ νες πεποίηνται (κακῶν γὰρ διδασκάλων κακὰ τὰ μαθήματα, μᾶλλον δὲ πονηρῶν σπερμάτων πονηρὰ τὰ γεώργια), καταγο‐ ρεύειν τῶν ὀρθοεπεῖν εἰδότων ἐπαγωνίζονται. ἤδη γὰρ ἐπὶ τῇ | ||
| 15 | στερεᾷ τῆς τῶν ὑψηλῶν ἡμῶν δογμάτων θεωρίας τροφῇ, ἣ τοῖς τελείοις προσήκει, οἱονεὶ ναυτιάσαντες, ἐπὶ τὰ πτωχὰ | ||
| τοῦ κόσμου στοιχεῖα ὥς τινες νήπιοι καὶ δεόμενοι γάλακτος στρέφονται· καὶ οὐκ αἰσχύνονται ἀλλοτρίοις ἐμέτοις παράσι‐ τοι γίνεσθαι καὶ τοῖς ἑτέρων βορβόροις τὰς ἑαυτῶν καρδί‐ | 71 | ||
| 20 | ας καταμιαίνοντες, τὰ πικρὰ καὶ φθοροποιὰ τῶν δυσωνύμων Ἀρειανῶν καὶ Μανιχαίων θοινώμενοι δηλητήρια. διά τοι τοῦ‐ το καὶ αὐτοὶ τὸν νῦν αἰῶνα ἀγαπήσαντες καὶ εἰς ζητήσεις μωρὰς καὶ ἀπαιδεύτους ἐκτρεπόμενοι, περὶ τὴν πίστιν ἀδόκι‐ μοι φανέντες ἐναυάγησαν, ξέναις φωναῖς καὶ ἀλλοτρίαις παρα‐ | ||
| 25 | συρόμενοι. διττὴν δὲ ἡμῖν τὰ προκείμενα ὠδίνει τὴν ἔννοιαν. τὸ γὰρ κατὰ τὴν σάρκωσιν μέσον παρεμβληθέν, εἰ μὲν τοῖς προηγουμένοις προσκέοιτο ἵνα τὸ ἀκατάληπτον τοῦ θεοῦ λόγου καὶ κατὰ τὴν σάρκωσιν συννοοῖτο, τὴν Μανιχαίων ἡμῖν σαφῶς εἰσηγεῖται φαντασίαν ὁ λόγος· εἰ γὰρ οὐ κατελήφθη καθὸ σὰρξ | ||
| 30 | ὑπῆρξε πεφηνὼς καθ’ ἡμᾶς ἄνθρωπος, φαντασία ἡ οἰκονομία νομισθήσεται. εἰ δὲ τοῖς ἑπομένοις συνάπτοιτο, τὴν τῆς ἐκκλη‐ σίας παρίστησιν δόξαν· ταυτὸν γὰρ ἐννοεῖν ὑποτίθεται ὡς εἰ καὶ ἄνθρωπος ὁ Χριστὸς κατὰ τὴν σάρκωσιν λέγοιτο, καὶ μά‐ την ἐγκαλοῦσιν τοῖς ζωγραφεῖν δογματίζουσιν, οὐδενὸς λό‐ | ||
| 35 | γου τοῦτο κωλύοντος. εἰ γοῦν κατὰ τὴν σάρκωσιν τὸ ἀκατά‐ ληπτον ἕξει καὶ διατοῦτο μὴ δὲ τὸ γράφεσθαι, ἐκ παντὸς τὸ καταληπτὸν τῇ κατ’ αὐτὸν θεότητι δώσουσιν, εἴπερ προῆλθε θεὸς μετὰ τῆς προσλήψεως, ἓν ἐκ δύο τῶν ἐναντίων, σαρκὸς καὶ πνεύματος, ᾗ φασὶν οἱ καθ’ ἡμᾶς θεολόγοι. ἀλλ’ εἰ τῇ θεό‐ | ||
| 40 | τητι προσνέμειν ἀδύνατον, ἀνάγκη δήπου πάντως τῇ κατ’ αὐτὸν ὑπάγειν σαρκί, ἵνα ἐφ’ ἑκατέρᾳ τῶν ἐναντίων φύσεων οἰκείως καὶ ἀναλόγως καὶ ἡ ἀκολούθησις τῶν ἑπομένων ἐναντίων, τοῦ ἀκαταλήπτου καὶ καταληπτοῦ φημί, συμφυλάττηται καὶ μηδέ‐ τερον ἀκαταλλήλως πρὸς τὸ ἕτερον ἀντιπεριτρέποιτο, ἀλλὰ τό | ||
| 45 | τε ἀκατάληπτον τῇ θείᾳ φύσει προσνέμοιτο, τό τε καταλη‐ | ||
| πτὸν τῇ σαρκὶ προσάγοιτο· ὥστε ἀναγκαίως ἕπεσθαι τῷ ἀκατα‐ λήπτῳ τὸ μὴ γράφεσθαι, τῷ δὲ καταληπτῷ τὸ γράφεσθαι. εἰ δὴ ταῦτα οὕτως ἔχει, τί τῶν ἀτόπων ἀπαντήσεται τὰ ἐκ τῆς ἀνεκ‐ φράστου καὶ σωτηρίου ταύτης σαρκώσεως, τῆς κατὰ ἀλήθειαν | 72 | ||
32(50) | καὶ οὐ φαντασίαν γεγενημένης, καὶ διὰ τῆς ἱστορίας ταύτης γράφεσθαι δογματίζειν, τὴν αὐτὴν τῷ εὐαγγελικῷ κηρύγμα‐ τι ἀπαγγελλούσης ὑπόθεσιν εἰς ἀνάμνησιν τῶν ἐνταῦθα ἡμῖν ὑπηργμένων μεγάλων καὶ ἀξιαγάστων εὐεργεσιῶν; ἃς διομο‐ λογεῖν δίκαιον καὶ δοξάζειν τὸν εὐεργέτην ὑπὲρ ὧν εὖ πεπόν‐ | ||
| 55 | θαμεν· ἀλλὰ δήλους ἑαυτοὺς καθιστῶσιν ὅτι βαρὺς αὐτοῖς ἐστιν ὁ Χριστός, καὶ ἐν εἰκόνι βλεπόμενος. | ||
33 | τίς οὖν ἄρα ὁ ταῦτα δογματίσας; ἢ οὐχ’ ἡ ἐπιφοιτήσασα κατὰ τὸ θεόλεκτον ἐκεῖνο ἄθροισμα χάρις, γλώσσῃ καὶ ὁμολο‐ γίᾳ τῶν ὑπηρετουμένων τὴν ψῆφον ἐκφέρουσα; τί δὲ τὸ δογ‐ ματιζόμενον; ἆρα καινόν τι καὶ νεαρὸν τῷ βίῳ εἰσήνεγκεν, ἢ | ||
| 5 | καὶ πάλαι καλῶς ἱστορούμενον καὶ τιμώμενον, κακουργίᾳ δὲ καὶ ἀπιστίᾳ καταβληθὲν ἀσεβῶν, πάλιν ὑπὸ φιλοθεΐας καὶ εὐλαβείας ἀνενεώσατο καὶ τὴν προσήκουσαν ἵδρυσιν καὶ προσ‐ κύνησιν ἔνειμεν; τίς γὰρ οὕτως εἰς ἔσχατον ἠλιθιότητος καὶ ἀναισθησίας ἤλασεν, ὡς ταῦτα ἀγνοεῖν ἢ ἑτέρως ἔχειν ὁμολο‐ | ||
| 10 | γήσειεν; οὐκοῦν οὐ τῆς βασιλίδος τὸ δόγμα, ὡς δοκεῖ τοῖς τοῦ ψεύδους ὑπασπισταῖς, οὐδέ τι ἐμπαθὲς καὶ σαρκικὸν κεκράτηκε θέλημα, ἐπεὶ σύνδρομος τῇ συνόδῳ καὶ ὁπαδὸς καὶ σύμψηφος. οὐ γὰρ ὡς ὁ ὑμέτερος διδάσκαλος Μαμωνᾶς, ὃς παροράσει θεοῦ τῇ ἐξουσίᾳ χρώμενος τοῖς ἀνιέροις ἐπέτρεπεν φάσκων | ||
| 15 | ὡς «Ἐὰν εἰς τοῦτο τὸ ἓν εἰκόνισμα πληροφορήσωμεν ὑμᾶς ὅτι καλῶς λέγομεν», περὶ τῆς καθαιρέσεως τῆς εἰκόνος Χρι‐ στοῦ ὁ χριστομάχος αἰνιττόμενος, «τότε καὶ περὶ τῶν ἄλλων εἰκόνων πάλιν σκοποὺς προαγαγεῖν ἔχομεν ἐνώπιον ὑμῶν καὶ ὡς κρίνετε». ταῦτα ἐπιτωθάζων ὑπέκλεπτε φενακίζων | ||
| 20 | τοὺς ἄφρονας. διὰ τούτων γὰρ τὴν ἀτιμίαν τῶν εἰκονισμάτων | ||
| τῶν ἁγίων ἐνέφαινεν ἐπ’ ἀνατροπῇ πάντων τῶν καθ’ ἡμᾶς μυ‐ στηρίων παραταττόμενος. οὗτοι δὲ μετὰ τῆς ὕλης καὶ τῶν ζωγράφων τὴν τέχνην πολλαχοῦ κακίζουσιν, ἵνα ἐπὶ τὸν θεὸν καὶ ἐνταῦθα μῶμόν τινα ἀπορρίψωσιν. ἀλλ’ οὐχὶ αἱ τέχναι | 73 | ||
| 25 | κακαί, ἃς ἐπ’ εὐεργεσίᾳ τοῦ γένους ὁ θεὸς προνοῶν ἐχαρίσατο· οἱ μετιόντες δὲ ἐὰν κακῶς χρήσωνται, τῆς μοχθηρᾶς προαιρέ‐ σεως, οὐ τῆς τέχνης, τὸ αἴτιον. ἐνταῦθα δὲ οὐ πρὸς κακοῦ τῷ γραφεῖ ἡ τέχνη κεχρημάτικεν· πῶς γάρ, ἔνθα Χριστοῦ ὄνομα σὺν τῷ ἀληθεῖ πρόκειται καὶ ἱερῶν τύποι ἐγγράφονται; εἰ δὲ | ||
| 30 | καὶ ἄτιμος ἡ ὕλη παρ’ αὐτοῖς λέγοιτο, ἀλλ’ οὖν γε ἐπιτιμίοις τισὶν παραλαμβανομένη, οὐκ ἄτιμος, ἐπεὶ οὕτω γε καὶ σταυ‐ ροῦ τύποι ἐξ ὕλης διαγραφόμενοι καὶ βίβλοι εὐαγγελικαὶ κατασκευαζόμεναι καὶ πλεῖστα ἕτερα κατὰ τὴν ἐκκλησίαν ἀπο‐ τελούμενα ἀτιμούσθωσαν καὶ καταπιμπράσθωσαν. ἀλλ’ οὐχὶ διὰ | ||
| 35 | τὸ ἄτιμον τῆς ὕλης καὶ ταῦτα συνατιμασθήσεται, ἵνα τὸν περὶ τῆς μυστικῆς εὐλογίας λόγον παρήσωμεν. | ||
34 | τοιαῦτα ἐν τοῖς προειρημένοις ματαιοπονήσαντες, ᾗπερ εἰώθεσαν χριστομαχοῦντες, προστιθέασιν εὐθύς· ... τήν τε παναγίαν θεοτόκον καὶ τοὺς συμμόρφους αὐτοῦ ἁγίους νεκραῖς χαρακτήρων ὄψεσιν ἀναστηλοῦν | ||
| 5 | καὶ προσκυνεῖσθαι ἀπαραφυλάκτως ἐξέθετο, εἰς αὐτὸ τὸ καίριον δόγμα τῆς ἐκκλησίας προσ‐ κόψασα καὶ τὴν λατρευτικὴν ἡμῶν προσκύ‐ νησιν ἐπιθολώσασα, τὰ τῷ θεῷ πρέποντα τῇ ἀψύχῳ ὕλῃ τῶν εἰκόνων προσάγεσθαι κατὰ τὸ | ||
| 10 | δοκοῦν ἐβεβαίωσεν. ἐν οἷς οὐκ ἔστιν αὐτοῖς λόγος τῇ ἑαυτῶν ματαιότητι συ‐ στήσασθαι· πάλιν ἐπὶ τὰς βδελυρὰς τῶν καινῶν διδασκάλων | ||
| αἰσχρῶς καὶ ἀκόσμως φωνὰς τρέπονται (Ἐπιφανίδου γὰρ ἐκείνου καὶ ταῦτα τὰ ἀμβλώματα), ταυτόν, τι, ὥς γέ μοι | 74 | ||
| 15 | δοκεῖ, ποιοῦντες ὁποῖόν τινες γυμνοὶ καὶ ἄοπλοι πολεμισταὶ ἐπί τι σαθρὸν καὶ εὐάλωτον καὶ τοῖς ἐναντίοις εὐχείρωτον καταφεύγοντες φρούριον. πόθεν γὰρ αὐτοῖς ὁ λόγος ἐπικου‐ ρούμενος τὸ ἀσφαλὲς ἕξει; ἐπὶ μὲν γὰρ τῆς τοῦ θεοῦ λόγου σαρκώσεως καὶ κατὰ τὴν σάρκα τὸ ἀπερίγραπτον διὰ τὴν πρὸς | ||
| 20 | αὐτὸν ἕνωσιν καὶ ἀκατάληπτον προτείνουσιν, προφάσεις ἐν ἁμαρτίαις προφασιζόμενοι. ἐπὶ δὲ τῆς παναγίας θεοτόκου καὶ τῶν ἁγίων, τίνα αἰτίαν πρὸς ὕβριν παραστήσουσιν; τὸ ἀκατά‐ ληπτον καὶ ἀπερίγραπτον οὐδαμῶς αὐτῶν ἐνταῦθα προστήσε‐ ται, εἰ μὴ κἀκείνοις ὑπ’ ἀναιδείας καὶ ἀλογίας οἱ ἐμβρόντητοι | ||
| 25 | ταῦτα προσνείμοιεν. ἡ λατρευτικὴ προσκύνησις τὴν ἀνούστατον καὶ μανιώδη ἐξελέγχει φλυαρίαν· πῶς γὰρ λα‐ τρευτικὴν προσκύνησίν τις προσοίσειεν ὧν τὰ ἀρχέ‐ τυπα εἰς λατρείαν οὐ παραλαμβάνεται; ἣν μόνῳ θεῷ ζῶντι καὶ ἀληθινῷ οἱ ἐπεγνωκότες προσάγουσιν. ποῦ γὰρ Χριστιανὸν οἱ | ||
| 30 | Χριστιανῶν ἀλλότριοι ἀψύχῳ ὕλῃ προσφέροντα ταύτην ἐφώ‐ ρασαν; τί οὖν φαμέν; ὅτι κἂν ἡμεῖς σιγήσωμεν, ἀλλὰ τά γε θεοπαράδοτα σιωπᾶν οὐκ ἀνέξεται λόγια, ἐνδίκως καὶ πρός γε τοὺς δυσσεβεῖς τούτους ἐφαρμοζόμενα· ὅτι ὁ μωρὸς μωρὰ λαλήσει καὶ ἡ καρδία αὐτοῦ μάταια νοήσει τοῦ λαλεῖν πρὸς | ||
| 35 | κύριον πλάνησιν. ταῖς ἀληθείαις γὰρ ὑπὸ πολλῆς μωρίας καὶ κακίας ἐσκοτισμένοι τὸν νοῦν καὶ τεθολωμένοι, οἷα ἐξε‐ στηκότες καὶ βακχεύοντες κενολογοῦσιν, ἀπόλυτον τὴν θεο‐ μάχον γλῶσσαν καὶ κατὰ τῶν ἁγίων καὶ τῆς τῶν Χριστιανῶν δόξης διαφιέντες. τίς γὰρ τῶν πάλαι ἢ τῶν νῦν ζωγραφεῖν | ||
| 40 | ἀνθρώπους καθ’ ἡμᾶς χρηματίζοντας ἀπεῖρξεν; ὅπου γε ὁρῶμεν καὶ τοὺς ἔν τισιν ἀνδραγαθήμασιν κατὰ τὴν παροῦσαν ζωὴν | ||
| ἐμπρέψαντας ἔν τε πολέμοις ἀριστεύσαντας καὶ ἄλλως ἄξιόν τι μνήμης κατωρθωκότας, ταύτῃ τιμᾶσθαι, ἡνίκα τὰ τούτων πλεονεκτήματα τοιαύταις γραφαῖς τῷ βίῳ παραδέδοται. πῶς | 75 | ||
| 45 | οὖν οὐχὶ μᾶλλον ἐχρῆν τῶν ὑπὲρ νοῦν καὶ λόγον τοῖς ἁγίοις διηγωνισμένων ἄθλων τὴν μνήμην ἐν εἰκόσιν ὥσπερ καὶ ἐν ταῖς βίβλοις διασῴζεσθαι, τὴν αὐτὴν ἐκείναις ὑπόθεσιν ἡμῖν φερούσαις, καὶ τοσοῦτον μᾶλλον ὅσον καὶ τὴν ἐκεῖθεν ὄνησιν καρπούμεθα καὶ ὠφέλειαν. ἀλλ’ εἰς ἐκείνους τοὺς σκοποὺς εὖ | ||
34(50) | οἶδα καταφεύξονται, οὓς ὁ τῶν ἁγίων ἔχθιστος καὶ τούτων διδάσκαλος κατὰ τῶν ἁγίων μεμηνὼς προὔτεινεν. ὡς δὲ ὁ τοῦ ψεύδους πατὴρ σαφῶς δι’ αὐτῶν ἐνεργεῖ φθεγγόμενος, τί χρὴ πειρᾶσθαι ἀποδεικνύειν, ἐξὸν τὸν εὐσεβῆ καὶ πάσης εὐθύτητος γέμοντα τῆς ἱερᾶς συνόδου ὅρον μετὰ χεῖρας λαβόντας τὰ ἐν | ||
| 55 | αὐτῷ ἐκτεθέντα ἀναμαθεῖν καὶ τὴν παρὰ τῶν ἐναντίων τερατο‐ λογουμένην πλάνην ὡς τάχιστα διεκπομπεῦσαι; τί γὰρ θεσπί‐ ζει ὁ ὅρος ἢ ὅτι γε παραπλησίως τῷ τύπῳ τοῦ σταυροῦ τὴν σεβασμίαν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ τιμᾶσθαι; τῶν δὲ ἁγίων οὐκ ἄδηλον ὅπως ἀνάλογον τιμηθήσονται. | ||
35 | ἅπερ ἀγνωμονήσαντες καὶ τῶν οἰκείων ὁμολογιῶν καὶ συνθηκῶν ἄπαρνοι γενόμενοι, ἔτι τε τῆς αὐτῆς ἀβελτηρίας καὶ παρανοίας ἐχόμενοι, τοιαῦτα προσεπάγουσιν· Καὶ ταύ‐ τας ἀφρόνως θείας χάριτος ἐμπλέους εἰπεῖν κα‐ | ||
| 5 | τετόλμησεν, κηρῶν τε ἁφὰς καὶ θυμιαμάτων εὐωδίας· σὺν προσκυνήσει βιαίᾳ τοὺς ἀφελεῖς ἀπεπλάνησεν, ... ταῦτα τίνες; οἱ κατήγοροι τῶν ἐπαινουμένων, οἱ σκοτει‐ | ||
| νοὶ περὶ τὸ φῶς, οἱ περὶ τὴν σοφίαν ἀπαίδευτοι, δικαίως | 76 | ||
| 10 | ἂν μάλα ἡ θεολόγος αὐτοῖς ἁρμόσεται φωνή· οἱ γὰρ λαμ‐ πρότητι δογμάτων ποτὲ σοφῶς ἐναγλαϊζόμενοι, νῦν σκότῳ διδαγμάτων ματαίων ἀπαιδεύτως περιαχλύζονται. ἅπερ γὰρ πρὶν ἐν τῇ οἰκείᾳ καὶ ὀρθῇ ὁμολογίᾳ ἑστῶτες ὡς ἱερὰ τετι‐ μήκασιν, νῦν ὥσπερ ἐκστάντες ἑαυτῶν καὶ πρὸς τὴν ἀσέ‐ | ||
| 15 | βειαν μεταβαλόμενοι ἀφρόνως ὡς ἀληθῶς καὶ ἀνοήτως καθυ‐ βρίζουσιν. ὅθεν θριαμβεύεται αὐτῶν τὸ ἔμπληκτον τῶν λο‐ γισμῶν καὶ ἀνίδρυτον καὶ πρὸς τὴν εἰς τὰ ἅγια δυσφημίαν εὐχερὲς καὶ ὀξύρροπον. κρινάτω γὰρ πᾶς τις τῶν ὀρθῷ λο‐ γισμῷ καὶ ἀδεκάστῳ κριτηρίῳ ἐπεσκεμμένων καὶ εἰδότων | ||
| 20 | κρίνειν τῶν πραγμάτων τὸ ἀσφαλές. ὁ τῆς ἀποστασίας ταύτης βίαιος καὶ ἀνυπόστατος τῷ ὄντι εἰσηγητὴς καὶ αὐτῶν τούτων νεοθαλὴς παραδειχθεὶς διδάσκαλος, ὁ δυσσεβὴς ἐκεῖνος φημὶ Κωνσταντῖνος, ὁ πάντα τὰ τῆς θείας χάριτος ἐνυβρίσας καὶ διαπτύσας, καὶ κοινὰ τὰ ἅγια καὶ βέβηλα ἡγησάμενος, τῆς | ||
| 25 | φίλης ἱππείας περιαληλειμμένος καὶ ὡς μύρου εὐώδους περι‐ εχόμενος, καὶ αὐτοὺς δήπου τοὺς ἵππους ὁπόσης σπουδῆς καὶ φιλοτιμίας ἠξίου, πολλοὶ τῶν νῦν ἐν τῷ βίῳ περιλειπομένων ἴσασιν. καὶ γὰρ τοὺς ἐν ταῖς ἱππικαῖς ἁμίλλαις τὸ νικητήριον φέροντας ἵππους ταῖς προπομπίοις τιμαῖς καὶ θεραπείαις κατα‐ | ||
| 30 | γεραίρων, τοῖς ἐκλεκτοῖς θυμιάμασιν τοῖς ἐκ μύρων τῶν πολυτελεστάτων κατεσκευασμένοις, τῆς εὐωδίας ἀπεπλή‐ ρου. περὶ δέ γε ἁφῶν τί χρὴ καὶ λέγειν ὡς λίαν φαιδρῶν καὶ δαψιλεστάτων; καὶ γὰρ ἑορτῆς μεγίστης ὑπόθεσιν τὴν ἀνθιππασίαν ἐκείνην ἐτίθετο, ἐφαίδρυνέν τε αὐτὴν τοῖς ἐκ | ||
| 35 | τῶν ἱερῶν ἐκκλησιῶν εἰς ἁφὴν τῶν θείων λειτουργιῶν καὶ διακονιῶν ἀφωρισμένοις σκεύεσιν· ἃ τοῖς ἁρματείοις ἵπποις ὁμοῦ καὶ τοῖς τὰς ἡνίας αὐτῶν ἔχουσιν ὡς θεραπευτὴς προσέ‐ νεμεν, αὐτούς τε τοὺς ἐν κλήρῳ τεταγμένους καὶ θεῷ ἀνιερω‐ μένους ἄνδρας σὺν ἁφῇ καὶ δᾳδουχίᾳ τῇ διαφανεστάτῃ, | ||
| 40 | ὁποίαν δὴ ἐν ταῖς καθ’ ἡμᾶς ἑορτασίμοις ἡμέραις τις θεάσαιτο, | ||
| προάγοντάς τε καὶ ἑπομένους καὶ τὰ θυτήρια σκεύη χερσὶν ἐπιφερομένους. καὶ ἦν ἰδεῖν θέαμα ἐλεεινὸν καὶ δακρύων ἄξιον, ὅπως τὰ θεῖα εἰς τὴν ἀλόγων τιμὴν παρὰ τῶν ἀλόγων προήγετο. τοιαύτην τελετήν, ἐκείνην τὴν προπομπὴν δια‐ | 77 | ||
| 45 | κοσμῶν συνεκρότει, ἡλίκην ἄν τις ἐπὶ θρησκείᾳ διασκευά‐ σειεν· καὶ οὐδείς πω τοῦτον εἰδωλολατρίας, ὥσπερ ἦν ἄξιον, ἐγράψατο, ἢ τοὺς ἁμιλλητηρίους ἵππους κατ’ αὐτὰς τὰς ἱππη‐ λασίας καὶ τοὺς διφρηλατοῦντας οὕτω τιμωμένους ὁρῶν ἐ‐ δυσχέρανεν. τῶν ἁγίων δὲ πικροὶ κατήγοροι γίνονται καὶ τῆς | ||
35(50) | ἁφῆς καὶ τῶν θυμιαμάτων καταγινώσκουσιν, ἐκλελησμέ‐ νοι οἱ παράπαιστοι ὡς πάντα τὰ καθ’ ἡμᾶς ἱερά, μεθ’ ὧν καὶ ταῦτα, τῆς τοιαύτης τὸ ἐξ ἀρχῆς τυγχάνουσι τιμῆς. οὕτως ὑπὸ τῆς κατασχούσης τῶν καιρῶν ἀνωμαλίας καὶ ἀταξίας ἐκτραχηλισθέντες οἱ τάλανες οὐδὲ τὴν τοῖς ἀλόγοις ζῴοις προ‐ | ||
| 55 | σαγομένην παρὰ τῶν δυσσεβούντων τιμὴν τοῖς ἱεροῖς νεῖμαι ἐδικαίωσαν· βιαίως δὲ ὅπως, τῶν ἱερῶν γέγονεν ἡ προσκύ‐ νησις, οἱ βιαίως ὡς ἀληθῶς ταύτης ἀφελκόμενοι καὶ κινδύ‐ νους ὡς πλείστους ἀνατλάντες διὰ τὴν εἰς Χριστὸν ἀγάπην ἀπαγγελλέτωσαν. | ||
36 | τὰ δὲ τούτοις ἑπόμενα οἵαν αὐτοῖς ἀναπλάττει τὴν τερατείαν, καὶ οἵοις ἐναντιώμασιν οἱ ἄθλιοι περιπίπτουσιν, ἀναισχύντως καὶ ἀπηρυθριασμένως ὁρμῶντες, τῇ φύσει τῶν πραγμάτων καὶ ὡς ἀληθείας ἔχουσι τὸ ψεῦδος ἀντιτιθέν‐ | ||
| 5 | τες· αὐτόθεν ἕξουσι καταφανεῖς τῆς ψευδομυθίας τοὺς ἐλέγ‐ χους. παραπλησίως γὰρ ταῖς νυκτερίσιν, αἳ τὰς μὲν ἡλιακὰς αὐγὰς ἀεὶ δυσχεραίνουσιν νυκτὶ δὲ καὶ τῷ σκότῳ χαίρουσιν, καὶ οὗτοι τὸ μὲν τῆς ἀληθείας ἀποδιδράσκουσι φῶς, ἐπὶ τὸ φίλον δὲ καὶ σύνηθες τοῦ ψεύδους σκότος ὡς οἰκεῖον καταφεύ‐ | ||
| 10 | γουσιν. οἷα γὰρ ἀποτολμῶσιν ἀνόσια οἱ πάντολμοι ἀπερεύγε‐ σθαι, εὐνούστατοι θεράποντες πρὸς τὸ ἔκφυλον ἐκεῖνο καὶ | ||
| μιξοβάρβαρον κύημα φιλοτιμούμενοι δείκνυσθαι, ... εἰ μὴ κύριος ἡμῖν, λέγοντες, συγκεκρότηκεν καὶ ναυα‐ γοῦντα κόσμον κατακλυσμὸν ἁμαρτίας ἠλέη‐ | 78 | ||
| 15 | σεν καὶ δεύτερον Νῶε τοῖς Χριστιανοῖς ἐχα‐ ρίσατο, ὃς καὶ τὴν καταιγίδα τῆς αἱρέσεως σὺν τῷ κέντρῳ τοῦ διαβόλου ἀμβλῦναι ἐσπού‐ δασεν. ἀλλ’ ἀκουέτωσαν πρός τε ἡμῶν καὶ τῆς ἀληθείας αὐτῆς ὅτι | ||
| 20 | κατακλυσμὸν ὄντως κατὰ Χριστιανῶν καὶ τοῦ εὐαγ‐ γελικοῦ κηρύγματος οὗτος ἐπανέστησεν, καὶ τῆς τοσαύτης κατῆρξε ταραχῆς καὶ τοῦ κλύδωνος καὶ δεύτερος οὐ Νῶε (οὐδὲ φεύγων κατακλυσμὸν ἀλλ’ ἐπάγων καὶ ὅλος ἐν αὐτῷ συμπνιγόμενος, πίστεως κιβωτὸν οὐκ ἔχων τὴν σῴζουσαν), | ||
| 25 | ἀλλὰ Φαραώ τις βαρὺς ἐργοδιώκτης καὶ τέρας Αἰγύπτιον, ἢ ἄλλο Ἀσσύριον ἢ Βαβυλώνιον στύγημα· καὶ πικρὸς τύραννος κατὰ λαοῦ καὶ τῆς κληρονομίας κυρίου τὸν νοητὸν χειμῶνα καὶ τὴν χαλεπὴν τῶν ψυχῶν ζάλην ἀπεγέννησεν, ἐπὶ τῇ γαλήνῃ ἔτι ἀτρεμούσης τῆς ἐκκλησίας ἀπομανεὶς καὶ τοῖς | ||
| 30 | καθεστῶσι πράγμασι λίαν ἀχθόμενος. καὶ ὧδε ὡς ἀληθῶς εἰπεῖν εὔκαιρον· εἰ μὴ κύριος Σαβαὼθ διὰ σπλάγχνα ἐλέους καὶ οἰκτιρμῶν αὐτοῦ ἐπέβλεψεν ἐξ οὐρανοῦ, ἁγίου κατοικητη‐ ρίου αὐτοῦ, καὶ κατηλέησεν καὶ ἐβοήθησεν ἡμῖν καὶ τὸν ἐπα‐ ναστάντα τῇ ἐκκλησίᾳ σάλον καὶ κλύδωνα παραδόξως κατηύ‐ | ||
| 35 | νασεν καὶ τῇ καταιγίδι τῆς ἀποστασίας καὶ δυσσεβείας ἐπιτά‐ ξας εἰς αὔραν γαληνιῶσαν ἔστησεν, καὶ τῶν συμφορῶν τούτων τὸν αἴτιον, τὴν πάντων τῶν κακῶν ποριμωτάτην φύσιν, ψή‐ φοις θεοκρίτοις μετελθών, ὧν ἦν ἄξιος, ἐκ ποδῶν ἐποιήσα‐ | ||
| το, οὐδὲν ἐκώλυεν τοὺς κατὰ τήνδε τὴν ἀρχὴν ἅπαντας με‐ | 79 | ||
| 40 | γίστῳ καὶ ἐξαισίῳ περιπεσόντας ναυαγίῳ εἰς βυθὸν ἀπι‐ στίας κατολισθεῖν, ἐξ οὗ τὸ λοιπὸν ἐλπὶς οὐκ ἦν περισῴζε‐ σθαι. οἷοι δὲ καὶ τούτων οἱ καρποὶ τῷ τρόπῳ καὶ τῇ δι‐ δασκαλίᾳ ἑπόμενοι, καθάπερ ἤδη καὶ ἐπὶ τῶν ἡγησαμένων αὐτῶν τῆς ἀσεβείας ἐδείκνυτο, διὰ τῶν πραγμάτων αὐτῶν | ||
| 45 | καθίστανται γνώριμοι· ἐντεῦθεν γὰρ πάλιν ἡ ἐκκλησία τοῦ θεοῦ σχίζεται καὶ μερίζεται, καὶ ὁ ἄνωθεν καὶ διόλου ἐξυφα‐ σμένος χιτὼν τοῦ Χριστοῦ διαρρήγνυται. καὶ τί χρὴ τὰ πολλὰ νῦν ἀπαριθμεῖσθαι; ἤδη γὰρ ἐν τοῖς προοιμίοις τοῦδε τοῦ γράμ‐ ματος μετρίως εἴρηται. ἀποκρινέσθωσαν δὲ ἡμῖν ἐρομένοις | ||
36(50) | ὅτου δὴ χάριν τὸ καινὸν δὴ τουτὶ καὶ ἀγυρτῶδες συνῆκται συνέδριον. ποίας τῶν κατὰ τὴν ἐκκλησίαν ποτὲ παραφυεισῶν αἱρέσεων λόγον ἐν μέσῳ πεφώτικεν; τί τὸ διοχλοῦν; τί τὸ φανὲν ἄτοπον καὶ παράλογον; τίς ἡ ἄλογος σπουδή; τίς ὁ κινῶν ἀρχιερέων ἢ τῶν ἐν τέλει ἢ ὁποιασοῦν τύχης καὶ ἡλι‐ | ||
| 55 | κίας καὶ ἀξιώματος; ἀλλ’ οὐκ ἂν εἰπεῖν ἔχοιτε οὐδ’ εἰ μυρία καμόντες συμπλάσσοιτε, πάντων εἰρηνευόντων καὶ ἐν μιᾷ πί‐ στει καὶ ὁμολογίᾳ καὶ τῇ εἰς θεὸν εὐσεβείᾳ συγκεκραμένων καὶ κοινὴν καὶ σύμφωνον τῷ θεῷ τῶν ὅλων δόξαν ἀναπεμ‐ πόντων. ἢ οὐχὶ καὶ πάλιν ἐναγεῖς τινες καὶ ἀκαθαρσίας πάσης | ||
| 60 | πεπληρωμένοι, τὴν ἰδίαν αἰσχύνην μᾶλλον καὶ τὸν ὄλεθρον ἢ δόξαν συστῆσαι βουλόμενοι, τῇ δικαιοσύνῃ τοῦ θεοῦ οὐχ’ ὑπε‐ τάγησαν καὶ τὸν πρὶν κεκρυμμένον ἧς ὤδινον ἀπιστίας ἰὸν καὶ δόλον κατὰ τῆς εὐαγοῦς ἡμῶν θρησκείας, παριδόντος θεοῦ, τῆς δυναστείας ἐπ’ ἀπωλείᾳ ψυχῆς καὶ σώματος ἐπιλαβόμενοι | ||
| 65 | ἐξήμεσαν καὶ τὴν ψυχὴν ἐξοιδηκότες μέγα κατὰ τοῦ εὐαγγελι‐ κοῦ κηρύγματος ἔπνευσαν, ἵνα δι’ ἑνὸς τοῦ κατὰ τῶν ἱερῶν ἐπιχειρήματος τὸ πᾶν τῆς θείας οἰκονομίας μυστήριον κατα‐ στρέψωνται; ἀλλὰ γὰρ τοῦ τηλικούτου βυθοῦ τῆς πλάνης ἀνα‐ τετραμμένου καὶ ἀνακεκαλυμμένου, τινὰς ἐν μέσῳ φευκτὰς | ||
| 70 | καὶ ἀπηχεστάτας φωνὰς κειμένας παραδραμόντες, αὐτοὶ ἐπὶ | ||
| τὰ ἑπόμενα ἄπιμεν. μετὰ γὰρ δὴ ταῦτα καὶ ἕπεσθαι αὐτοὺς καὶ ἀποδέχεσθαι τὰς ἱερὰς συνόδους καταφρυάττονται. προσεκτέον δὲ ὅτι ἐνταῦθα ὥσπερ ἐν καταλόγῳ τὰς ἓξ συνόδους ἀπαρι‐ θμούμενοι οὗτοι, τῆς νῦν αὐτοὺς μαιευσαμένης ἑταιρικῆς φα‐ | 80 | ||
| 75 | τρίας μνήμην οὐδ’ ὅλως πεποίηνται, τοῦτο μόνον εὖ πεπρα‐ χότες καὶ ἄκοντες· οὐ θεμιτὸν γὰρ τὴν ἐναγῆ ταῖς θεολέκτοις συγκαταλέγεσθαι. ὡς ἂν δὲ μὴ ἀδολεσχῶμεν, ἐκεῖνο συντόμως ἐροῦμεν. ἐπειδὴ γὰρ ἓν τὸ κακὸν ἔν τε τοῖς πάλαι τῆς ἀσεβείας ἡγεμόσιν ἔν τε τοῖς νῦν φοιτηταῖς αὐτῶν ἐπακμάσασιν, δῆλον | ||
| 80 | ὡς τῷ διδασκάλῳ καὶ ὁ κατ’ αὐτὸν κατηρτισμένος μαθητής, ὡς τὰ σπέρματα τῆς ἀσεβείας ὑποδεξάμενος, συναπελέγχεται, μιᾶς τοῦ ἐλέγχου πληγῆς κατὰ τὸν σειρομάστην τοῦ ζηλωτοῦ Φινεὲς τῶν συμπεπλεγμένων ἀλλήλοις κατὰ τὴν ἀσέβειαν καθικνουμένης. καὶ γὰρ πρότερον περί γε ἐκείνων ὅπως ταῖς | ||
| 85 | συνόδοις ἕπονται, πλατύτερον εἴρηται. | ||
37 | ἐν γοῦν τῷ καταλόγῳ τῶν συνόδων, ἃς κατέκριναν αὗται αἱρέσεις προάγοντες, τοιάδέ τινα προσεπιφέρουσιν. Ἀλλὰ ταύτας πάλιν τὰς αἱρέσεις οἱ ταῖς ἀψύχοις εἰκόσιν τὴν προσκύνησιν δώσαντες, ἀφορμὴν | ||
| 5 | τῆς πρὶν αὐτῶν ἀτοπίας ἐχαρίσαντο, ἢ συμπε‐ ριγράφοντες τῇ εἰκόνι τὸν ἀπερίγραφον ἢ τὴν σάρκα ἐκ τῆς θεότητος κατατέμνοντες, κακῷ τὸ κακὸν διορθούμενοι· ἀτόπημα γὰρ περιφεύ‐ γοντες, ἀτοπήματι περιπίπτουσιν. | ||
| 10 | καὶ μὴν τῶν ἱερῶν τούτων συγκροτουμένων συνόδων τὰ σεπτὰ ταῦτα ἀνιστόρητο πανταχῇ, καὶ προσεκυνεῖτο ὑπὸ πάντων Χριστιανῶν ἀπεικάσματα, ἐν οἷς καὶ ἡ θεόλεκτος ἕκτη σύνοδος τὴν ἐπ’ αὐτοῖς οἰκοδομὴν θειότερόν τι πεποίηται. οὐκοῦν φλυαροῦντες εἰκῇ καὶ ἐνταῦθα καταλαμβάνονται, τοῦ | ||
| 15 | συνήθους ψεύδους οὐκ ἀφιστάμενοι, ὥστε οὐδὲ ἀφορμή τις ἐντεῦθεν νῦν συγχύσεως ἢ διαιρέσεως πέφανται. ὅτε γὰρ αἱ αἱρέσεις κατὰ καιροὺς τῷ βίῳ εἰσεφθάρησαν, τηνικαῦτα καὶ τῆς τῶν συνόδων ἀθροίσεως ἐδέησεν· ὁποῖόν τι καὶ ἐφ’ ἧς νῦν πρεσβεύουσιν οὐχ’ αἱρέσεως, ἀλλὰ ἀποστασίας συνέβαινεν. ἐν | 81 | |
| 20 | ᾧ γὰρ ὁ κατὰ τῆς θείας σαρκώσεως λόγος, ὥσπερ γάγγραινα νομὴν ἔχουσα, τὸν τῆς ἀρχῆς ταύτης λαὸν κατενέμετο, ἡ κατὰ Νίκαιαν ἱερὰ δευτέρα σύνοδος συγκεκρότηται, τὸ πονηρὸν ἐ‐ κεῖνο καὶ ἄθεον καθελοῦσα δόγμα. ἀλλὰ φασίν· ἢ συμπερι‐ γράφοντες τῇ εἰκόνι τὸν ἀπερίγραφον ἢ τὴν | ||
| 25 | σάρκα ἐκ τῆς θεότητος κατατέμνοντες. καὶ πόθεν λέγειν ὑμῖν τοῦτο πάρεστιν; εἰ μὲν ἐκ τοῦ γράφοντος ἀκη‐ κόατε, ἐκείνῳ ἀναθετέον τὴν ἄνοιαν· οὐδὲν γὰρ τοῦ λέγειν ταῦτα ἀνοητότερον ἢ ἀλογώτερον. πῶς γὰρ ἐκ τοῦ γράφεσθαι τὸν Χριστόν, τούτων τι ἀναφανῆναι δυνήσεται; εἰ δὲ οὐδαμόθεν | ||
| 30 | ἀκηκόατε (οὐδὲ γὰρ ἀκηκόατε), τὴν ἑαυτῶν στηλιτεύετε παρα‐ φροσύνην, φασμάτων πλήρη τὴν διάνοιαν ὑμῶν ἐργαζόμενοι· καὶ ἅπερ μάτην φυσιούμενοι καὶ ἀλόγως φαντασιούμενοι, ἐν τῇ ματαιότητι τοῦ νοὸς καὶ τῇ σαθρότητι τῶν εἰκαίων λογι‐ σμάτων ἀνετυπώσασθε, ἵνα τὴν σάρκωσιν τοῦ Χριστοῦ περι‐ | ||
| 35 | υβρισμένην ἀποφήνητε, ἐπὶ τὴν Χριστιανῶν ὑπόληψιν ἐγ‐ καλοῦντες μετάγετε, καὶ ὥσπερ ἐν ἐπινοίᾳ τὰ μηδαμῇ μη‐ δαμῶς λεχθέντα ἢ νοηθέντα ἢ ὅλως ὑπάρξαι δυνάμενα ὀνει‐ ροπολοῦντες θεωρεῖτε, καθὼς οἱ τοὺς ἱπποκενταύρους καὶ τοὺς τραγελάφους ἀναπλάσσοντες, κατὰ πολλὴν εὐκολίαν λόγοις | ||
| 40 | διακένοις τὴν μυθοπλαστίαν συντιθέντες· ἣν οὐκ ἐπίνοιαν ἀλ‐ λὰ παράνοιαν καὶ ἔκστασιν κυριώτερον ἄν τις ὀνομάσειεν. ἃ γὰρ μήτε φύσιν ἔχει γίνεσθαι μήτε τὸ ἐν λόγοις ἀκόλουθον | ||
| κεκτημένα, ταῦτα παρανοοῦντες ἐπινοεῖτε καὶ δογματίζετε. ὡς εἴ τις ὑμῖν καὶ τὸ ἡλιακὸν τοῦτο δὴ τὸ δισκοειδὲς σῶμα ἐν | 82 | ||
| 45 | τόπῳ τινὶ γεγραμμένον ὑπέδειξεν, ὡς ἔν τισιν ὁρᾶται γινόμε‐ νον, ἐδογματίσατε ἂν καὶ αὐτὴν τοῦ φωτὸς τὴν οὐσίαν καὶ αὐγὴν συγγράφεσθαι ἢ πάντως ἐκ τοῦ ἡλίου τὸ φῶς ἀποτέ‐ μνεσθαι. ἢ πάλιν· ἀκτῖνα ἡλίου εἴ που δένδρῳ προσβαλοῦσαν ἴδοιτε, τμηθείη δὲ τὸ δένδρον, συνεκκοπήσεσθαι καὶ τὴν | ||
37(50) | ἀκτῖνα οἰήσεσθε. τοῦτο δὲ ὑμῖν καὶ ἐπὶ πυρὸς καὶ ἄλλων τινῶν διανοηθήσεται, ἵνα ἐνδίκως παρὰ παίδων παιζόντων παιχθήσεσθε καὶ γελασθήσεσθε φρονοῦντες ἀσυνετώτερα. εἰ γὰρ ἐπὶ τῶν εἰρημένων οὔτε γίνεσθαι οὔτε ὁρᾶσθαι πέφυκεν οὔτε λέγεσθαι χώραν ἕξει, πόσον ταῦτα ἐπὶ τῆς ἀπορρήτου | ||
| 55 | καὶ θείας φύσεως ἢ τῆς ἀφράστου καὶ ἀνερμηνεύτου τοῦ σωτῆρος οἰκονομίας ἐννοεῖν ἢ λέγειν ἀδύνατον καὶ ἀνεπιχεί‐ ρητον· ταῦτα τὰ φασματώδη ληρήματα τῆς ἐπισεσυρμένης φατρίας τῶν τῷ Μαμωνᾷ καὶ τῇ κοπρίᾳ ὑποκυψάντων. ἧς τῷ πηλῷ καὶ τῷ βορβόρῳ συνιλυσπώμενοι ἐμμολύνεσθε, συμπε‐ | ||
| 60 | ριγραφὰς καὶ τομὰς ἐπιτεχνώμενοι, ὡς ἂν μὴ καθυφῆτε τῆς ματαίας φιλονεικίας μὴ δὲ ἡττηθῆτε τῆς κακίστης ἐπιχει‐ ρήσεως καὶ τοῦ ἐμπαθοῦς καὶ ἀλλοτρίου τῆς εὐσεβείας θελή‐ ματος. οὐδὲ πυθέσθαι ἀξιοῦτε τῶν γραφόντων ὥστε ἀνα‐ διδαχθῆναι τὸν τρόπον οὗ εἵνεκεν γράφουσιν, ἀλλ’ ὑπὲρ ἀλ‐ | ||
| 65 | λοτρίας γνώμης καὶ φρονήματος ἀποφαίνεσθε, καὶ κριταὶ ἄνομοι καὶ πικροὶ κατήγοροι γίνεσθε ὧν οὐκ ἠκούσατε ἀλλ’ ὧν ὑμεῖς σκευωρεῖτε πονηρῶν καὶ ἀθέων εὑρημάτων· ἐξ ὧν τὸ βίαιον καὶ ἀπαραίτητον τῆς κατὰ τῶν πιστῶν ἐπιθέσεως, τὸ μὴ χρῆναι ὁμολογεῖν περιγραπτὸν τὸν Χριστὸν ἢ ὁμολογοῦν‐ | ||
| 70 | τας συμπεριγράφειν πάντως ἢ τέμνειν καὶ τὰ ἀνή‐ κεστα διωκομένους πάσχειν. | ||
38 | καὶ οὐδὲ τοῦτο συνήκατε, ὅτι τὸ οἰκοδομεῖν καλῶς καὶ διὰ Χριστὸν πράττειν, τῶν τιμώντων Χριστὸν καὶ σεβόντων ἴδιον, τῶν δὲ ἀπεναντίας καθαιρούντων, πρὸς ἀτιμίας αὐτοῦ | ||
| καὶ ἐξουδενώσεως κατεργάζεσθαι οἰκεῖον. εἰς τοῦτο γὰρ ἀλα‐ | 83 | ||
| 5 | ζονείας καὶ ἀπονοίας ὑπερήρθητε, ὡς μήτε τὸ μακρὸν καὶ ἄπει‐ ρον τοῦ χρόνου δυσωπηθῆναι μὴ δὲ τῶν εὐσεβῶς κατὰ τὸν τῇδε βίον διαζησάντων καὶ πίστει καὶ εὐθύτητι δογμάτων διαπρε‐ ψάντων τὴν πληθύν, οἳ θείῳ πόθῳ καὶ θερμῷ ζήλῳ κινούμενοι περὶ τὴν ἱερογραφίαν σεμνῶς τετιμήκασι περιέποντες. θριαμ‐ | ||
| 10 | βεύεται δὲ αὐτῶν καὶ ἄλλως τὸ ἐμβρόντητον καὶ ἠλίθιον· οὗτοι γάρ εἰσιν οἱ πανταχοῦ ψευδωνύμους τὰς τοῦ σωτῆρος εἰκό‐ νας κατονομάζειν ἀποτολμῶντες. τὸ ψεῦδος δὲ ὡς ἀδρανὲς καὶ ἀνύπαρκτόν ἐστιν, οὐδεὶς τῶν πάντων ἀγνοεῖ· ὅπερ εἰ ἐπὶ τῆς εἰκόνος Χριστοῦ φέροιτο, ἕξει πάντως καὶ αὐτὴ τὸ ἀσθενὲς καὶ | ||
| 15 | ἀνήνυτον. εἰ οὖν ταῦτα οὕτως ἔχειν ὡμολόγηται, πῶς οἱ ταῖς ἀληθείαις τοῦ ψεύδους ὑπασπισταί, τοσούτῳ κράτει καὶ ἰσχύϊ τὸ ψεῦδος τετιμήκασιν, τὸ ἐνεργὸν καὶ δραστήριον αὐτῷ ἀφο‐ ρίζοντες, καὶ ταῦτα κατὰ τῆς ἀπορρήτου Χριστοῦ οἰκονομίας, ὥστε σύγχυσιν ἢ διαίρεσιν ἐνεργάσασθαι, ἀγνοοῦντες ὅτι καὶ | ||
| 20 | ἑαυτοῖς καὶ τῇ ἀληθείᾳ ἀντίθετοι ταῦτα γλωσσαλγοῦντες κα‐ θίστανται; οἱ γὰρ τὰ χρώματα καὶ τὴν ὕλην κακίζον‐ τες καὶ τὴν τέχνην τὴν γραφικὴν ἐκφαυλίζοντες καὶ ἃ συκο‐ φαντοῦσιν τιμᾶν Χριστιανούς, οὗτοι πολὺ πλέον τετιμήκασιν. καὶ θαυμαστόν γε οὐδέν, εἰ ἀσθένειαν τῆς θείας καὶ παναλκοῦς | ||
| 25 | δυνάμεως κατηγόρευσαν, ὡς δὴ μὴ ἐξισχύσασαν τοῦ τῇ κτί‐ σει προσκυνεῖν ἀνθρώπους ἀνασώσασθαι, καὶ εἰδωλολατρίαν Χριστιανῶν κατειπεῖν οὐκ ἀπώκνησαν· καὶ Χριστὸν ταῦτα ὑπὸ χρωμάτων ὑπομεῖναι τὰ πάθη καταθαρρήσειαν παραφθέγ‐ ξασθαι, ὡς λίαν ἀλόγου καὶ ἀλλοκότου φρενὸς καὶ τῶν μεμη‐ | ||
| 30 | νότων καὶ ἐξεστηκότων οὐδὲν ἄμεινον διακειμένης. ἃ δ’ οὖν αὐτοὶ ἐξ ἐμπαθείας καὶ ἐμπληξίας παραφρονοῦσιν, ταῦτα Χριστιανοὺς οὔτε εἰδότας οὔτε δοξάζοντας ἀνοήτως καται‐ τιῶνται· ἀλλ’ αἱ τούτων φωναὶ τῷ ψεύδει συνδιαλύονται, ἡ δὲ ἐπ’ ὀνόματι Χριστοῦ τυπουμένη εἰκών, ἀληθής ἐστιν εἰκών, καὶ | ||
| 35 | οὐδὲν τῶν παρ’ αὐτοῖς κενολογουμένων δρᾷ· αὐτή τε ἡ φύ‐ σις τῶν πραγμάτων ἐκδιδάσκει καὶ ἡ ἀλήθεια. ὁ γὰρ πιστῶς ἐνορῶν εἰς ἀνάμνησιν μὲν τοῦ μυστηρίου τῆς θείας συγκατα‐ βάσεως ἔρχεται, οὐδενὶ δὲ τρόπῳ συγχύσεως ἢ διαιρέσεως ἕνεκεν τῶν κατὰ Χριστὸν φύσεων παραβλάπτεται δι’ ἑτέρας | 84 | |
| 40 | ἰσχνοτέρας διδασκαλίας, τὸν περὶ τούτων λόγον ἀκριβέστερον ἐκπαιδευόμενος· ὁ δέ γε ἀπίστως ἐνορῶν, καὶ τὴν σάρκα ἀπι‐ στεῖ καὶ κυριότητα ἀθετεῖ καὶ οὐδαμόθεν αὐτῷ ἀπόνασθαι τοῦ μυστηρίου περιγενήσεται. | ||
39 | ἐν τούτοις γοῦν κακῶς φρονοῦντας καὶ λαλοῦντας μάτην ἀπολιπόντες, ἐφ’ ἕτερον κακίας αὐτῶν εἶδος μετελευ‐ σόμεθα ἐν οἷς φασίν· κακῷ τὸ κακὸν διορθούμενοι· ἀτόπημα γὰρ περιφεύγοντες, ἀτοπήμασιν περι‐ | ||
| 5 | πίπτουσιν. καὶ τίς Χριστιανῶν τοῦτο κακὸν ὡμολόγησεν πώποτε; ἢ ποῦ παρὰ τῆς Χριστιανῶν ἐκκλησίας ἤκουσται, ἵνα τοῦ προτέρου κακοῦ ἐπαισθόμενοι μεταγνόντες διαφύγοιεν, ἑτέρῳ δὲ κακῷ περιπέσοιεν; οὐδαμῶς πω ταῦτα εὕρηται ἢ ἤκουσται· ἐπὶ τῆς αὐτῆς γὰρ τὸ ἐξ ἀρχῆς καὶ νῦν δόξης καὶ | ||
| 10 | ὁμολογίας ἀπαρακινήτως ἑστᾶσιν. ταῦτα πάλιν τῶν μεμη‐ νότων καὶ ἀνοηταινόντων τὰ ῥήματα. ὃ γὰρ ἑώρων ἐφ’ ἑαυ‐ τοῖς γινόμενον, τοῦτο τοῖς εὐσεβέσιν ἀπέρριψαν, ταυτόν τι ποιοῦντες ὑπ’ ἀναισχυντίας καὶ ἀκρασίας, ὅπερ πράττουσιν οἱ ἀκολασίᾳ καὶ ἀσωτίᾳ συζῶντες· καὶ γὰρ ἐκεῖνοι τὰ ἑαυτῶν | ||
| 15 | αἴσχη καὶ ὀνείδη τοῖς σώφροσιν καὶ σεμνῶς βιοῦσιν προστρί‐ βονται. οὐκ οἶδα οὖν εἰ ἐπί τισιν ἄλλοις τὸ ἐξ ἀτόπων ἄτοπα διαδέχεσθαι ἢ ἐπὶ τούτοις γινόμενον θεωρηθήσεται· καὶ γὰρ δέον ἐπὶ τῇ πρώτῃ κακουργίᾳ γνωσιμαχήσαντας ἀνασφῆλαι, ἐφ’ ἑτέρας χείρονας προὔβησαν. πρότερον γὰρ ἀγνώμονες ἐπὶ | ||
| 20 | ταῖς συνθήκαις, ἃς ἐπὶ τοῦ θείου θυσιαστηρίου θεῷ καθυπέ‐ σχοντο, ὀφθέντες, οὐ μέχρι τούτου ἔστησαν τοῦ κακοῦ, εὐθὺς | ||
| δὲ κατὰ τῶν χρισάντων καὶ αὐτοῦ Χριστοῦ τὰς γλώσσας καθώπλισαν· ἔπειτα χεῖρας βεβήλους κατὰ τῶν θείων οἴκων ἐπιστηρίσαντες, τὸν ἱερὸν καθεῖλον διάκοσμον, τὰ τοῦ θεοῦ | 85 | ||
| 25 | θυσιαστήρια μανικῶς διορύττοντες. τί χρὴ περί γε τῶν σε‐ πτῶν σκευῶν τε καὶ κειμηλίων λέγειν; ὧν τὰ μὲν ὡς ἀλλο‐ τρίοις τισὶ διαφέροντα δυσμενῶς καὶ ἀκόσμως κατέαξαν, τὰ δὲ αἰθαλόεντα καταπιμπράντες εἰργάσαντο. τούτων οὕτως ἐπιτομώτερον εἰρημένων, πάλιν ἐπὶ τὰς | ||
| 30 | ἀρχὰς καὶ τὰ καίρια τοῦ δόγματος αὐτῶν μέτιμεν, τὸν ἐπ’ αὐ‐ τοῖς λόγον μικρὸν ἀναπτύσσοντες, ὡς ἂν ἴδωμεν εἰ ὑγιῶς περὶ αὐτῶν φρονοῦντες διάκεινται. τὴν γάρ τοι τοῦ ἀπεριγρά‐ πτου φωνὴν προχειριζόμενοι, καὶ ὑπόθεσιν ταύτην κατὰ τῆς εὐσεβείας προστησάμενοι, τῷ οἴεσθαι ὡς ἐχθίστῳ τινὶ | ||
| 35 | τῇ καθ’ ἡμᾶς ὁμολογίᾳ συνεπιτίθεσθαι, τὰς ἑαυτῶν ὑπολήψεις κρατύνειν ἐπιχειροῦσιν. φαίνονται δὲ ἐν τούτοις οὐδὲν ἧτ‐ τον ἀσεβοῦντες ἢ ἀμαθαίνοντες· οὐ γὰρ ἴσασιν ὅσον γραπτοῦ καὶ περιγραπτοῦ, τοῦ τε γράφειν καὶ περιγράφειν, τὸ ἰδι‐ άζον καὶ διηλλαγμένον. μετὸν γὰρ λέγειν ‘γράφειν‘, ἀνεπιστη‐ | ||
| 40 | μόνως ἐξ ἀμουσίας καὶ ἀπαιδευσίας φράζουσι ‘περιγράφειν‘ οἱ ἀνόητοι. εἰ γὰρ ἐπέγνωσαν τῶν φωνῶν τουτωνὶ τὸ διάφορον καὶ τὴν δύναμιν, ᾐσχύνθησαν ἂν μικρὸν γοῦν τῆς προπετείας τὸν ἔλεγχον, τὸ κενολογεῖν ἀσυνέτως περιστησάμενοι. ἀλλὰ παρασυγχέουσι ταύτας κατὰ τοὺς παλαιοὺς τῆς κακίας ταύτης | ||
| 45 | καὶ ἀλογίας εἰσηγητάς, ὥσπερ δὴ καὶ τὰς κατὰ Χριστὸν αὐτὸν φύσεις, ἡμεῖς δὲ πρὸς σαφήνειαν καὶ γνῶσιν τῶν οὐκ εἰδότων ἐπιτομώτερον διελέσθαι δεῖν ὠήθημεν· ἔστιν γὰρ ἡ τούτων διαφορὰ ἥδε. γραφὴ μὲν οὖν διττῶς λέγεται, ἥ τε διὰ τῶν χαρακτήρων τῶν στοιχείων τούτων καὶ συλλαβῶν καὶ λέ‐ | ||
39(50) | ξεων θέσει καὶ τάξει τῇ προσηκούσῃ χαρασσομένη, ἔτι μὴν καὶ ἡ διὰ τῆς τῶν ζωγράφων τέχνης ἐν χρώμασι τυπουμένη. περιγραφὴ δέ, ὡς συνοπτικώτερον εἰπεῖν, τρισὶ τούτοις τρό‐ ποις καταλαμβάνεται. ἢ γὰρ τόπῳ ἢ χρόνῳ ἢ καταλήψει περι‐ γράφεται τὸ περιγραφόμενον· τόπῳ μὲν ὡς τὰ σώματα, χρόνῳ | 86 | |
| 55 | δὲ ὡς ταῦτά τε καὶ τὰ πράγματα ἀρχὴν ἐν χρόνῳ καὶ τέλος δεχόμενα, καταλήψει δὲ ὡς τὰ ἐννοήμασιν ὑποπίπτοντα. οὔτε οὖν ὁ γράφων τινά, οἷον ἄνθρωπον φέρε, ἤτοι εἰκονίζων (περὶ γὰρ τούτου τοῦ σημαινομένου τῆς λέξεως νῦν πρόκειται λέ‐ γειν), τὸν γραφόμενον ἐν τῇ ἰδίᾳ ἐκείνου εἰκόνι περιγράφει. | ||
| 60 | οὐδὲ γὰρ ἐκ τοῦ γράφεσθαι περιγράφεται· ἑτέρως γὰρ τοῖς εἰρημένοις τρισὶ τρόποις λέγεται καὶ ἔστιν ἡ περιγραφή. οὔτε ἔμπαλιν ὁ περιγράφων τοῖς αὐτοῖς δὴ τούτοις τρόποις γράφει τὸν περιγραφόμενον, κἂν περιγραπτός ἐστιν. ὁ Χριστὸς τοίνυν τοῖς τρισὶ τούτοις τρόποις σωματωθεὶς περιεγράφη, οὐ | ||
| 65 | παρ’ ἡμῶν (οὐ γὰρ τῶν ἐφ’ ἡμῖν τοῦτο), παρ’ ἑαυτῷ δὲ διὰ τὴν οἰκονομίαν. γράφεται δὲ παρ’ ἡμῶν ὡσαύτως σωματικῶς· ἄν‐ θρωπος γὰρ κατὰ πάντα καθ’ ὁμοιότητα τὴν ἡμετέραν κεχρη‐ μάτικεν πλὴν ἁμαρτίας. οὐ περιγράφομεν οὖν ἡμεῖς, ἀλλὰ γράφομεν, κἂν κενολογοῦσιν οἱ ἄθλιοι. τί οὖν φήσουσιν, ἐν ᾧ | ||
| 70 | τὸ τοῦ θεοῦ λόγου σῶμα, ὅπερ ἐκ τῆς πανάγνου προσείληφε θεομήτορος, ἐν τῇ μητρῴᾳ νηδύϊ περιεγέγραπτο; συμπεριεγέ‐ γραπτο ἆρα καὶ ὁ λόγος αὐτῷ ἢ σπαργανουμένῳ καὶ ἐν φάτνῃ ἀνακλινομένῳ ἢ σταυρουμένῳ καὶ ἐν μνημείῳ κατατιθεμένῳ, καίτοι ἀχώριστος ἦν τοῦ οἰκείου ἀεὶ σώματος; εἰ μὲν οὖν οὐ | ||
| 75 | συμπεριεγέγραπτο, κεχώριστο ἄρα τοῦ προσλήμματος· εἰ δὲ συμπεριεγέγραπτο, περιγραπτὸν εἶναι καὶ τὸν θεῖον λόγον δώσουσιν ἐξ ἀνάγκης, ἵνα ἑνί γε λόγῳ πάντως τὴν βλασφη‐ μίαν μὴ διαφύγωσιν· ἢ οὕτω γε διὰ τὴν μίαν καὶ τὴν αὐτὴν ὑπόστασιν καὶ συμπάθοι ἂν πάσχοντι ὁ λόγος τῷ σώματι καὶ | ||
| 80 | συντεθνήξεται καὶ τἄλλα ὑπομείναι ἂν καὶ ὡς θεὸς ἅπερ ὡς | ||
| ἄνθρωπος δι’ ἡμᾶς πεπονθέναι ἠνέσχετο, ἤ, ὃ μεῖζον εἰς ἀ‐ θεΐαν, τοῖς κενοῖς διδασκάλοις αὐτῶν ἕψονται, σύγχυσιν ἐπι‐ νοοῦσιν ἐπὶ τῶν κατὰ Χριστὸν φύσεων ἢ δοκήσει καὶ φαντασίᾳ ὀφθῆναι Χριστόν. τούτων γὰρ αἱ φωναὶ σαφῶς ἐνταῦθα προ‐ | 87 | ||
| 85 | έρχονται καὶ περιέστηκεν αὐτοῖς οὐδὲν ἧττον τὰ ἄτοπα καὶ περιπεπτώκασιν ἀκόσμως ἐξ ὧν διαδιδράσκειν ἐνόμιζον. | ||
40 | εἰ δὲ χρὴ καὶ ἐκ περιουσίας τὸν ἐπὶ τῷδε διατρανοῦν καὶ ἀπευρύνειν λόγον, τοιαῦτα ἂν προσενέγκοιμεν· εἰ ἐν Ἱερο‐ σολύμοις διατρίβων σωματικῶς ὁ Χριστός, διδάσκων τε ἐν τῷ ἱερῷ καὶ τὰ θεοπρεπῆ ἐκεῖνα ἐπιτελῶν θαύματα (ὡς θεὸς γὰρ | ||
| 5 | πανταχοῦ καὶ ὑπὲρ τὸ πᾶν ἐστιν), ἦν ἄρα κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον σωματικῶς καὶ ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ ἢ ἐν ἑτέροις τόποις ὅλως σαρκικῶς ὁρώμενος; καὶ τίς οὕτως φρενῶν ἔξω καὶ νοῦ τοῦ καθήκοντος, ὃς οὕτω ταῦτα ἔχειν διϊσχυρίσαιτο; εἰ δὲ παρὰ τὸ ὁρᾶσθαι σωματικῶς οὐχ’ ἑωρᾶτο καὶ θεϊκῶς, οὐδὲ παρὰ τὸ ἐν | ||
| 10 | τῷδε μὲν εἶναι τῷ τόπῳ, ἐν τῷδε δὲ μὴ εἶναι σώματι, ἤδη καὶ κατὰ τὴν θεότητα ἐν ταυτῷ μόνον ἦν, οὐδὲ παρὰ τὸ πάσχειν σαρκί, καὶ θεότητι παθεῖν τὶ λέγεται, τί τὸ ἐμποδὼν στήσεται τοῦ καὶ γραφόμενον αὐτὸν ἢ περιγραφόμενον σαρκὶ μὴ ἀπο‐ τέμνεσθαι τῆς κατ’ αὐτὸν θεότητος ἢ πάντως συγγραφήσεσθαι | ||
| 15 | ἢ συμπεριγραφήσεσθαι; ἀλλ’ οὐκ ἔχον φύσιν ἐστὶν τοῦτό γε, ἐπεὶ οὕτω καὶ εἰ ἄνθρωπος τῶν καθ’ ἡμᾶς (βασιλεύς, εἰ τύχοι) εἰκονίζοιτο σώματι, ἀνάγκη καὶ τὴν ψυχὴν συνεικονίζεσθαι ἢ πάντως τεθνήξεσθαι χωριζόμενον· τί γάρ ἐστιν ἕτερον θάνατος ἢ χωρισμὸς ψυχῆς ἀπὸ σώματος; ὧν τί λέγειν ἀνοητότερον ἢ | ||
| 20 | ἀφρονέστερον; ποῦ δὲ ὅλως σῶμα ἄγραφον ἢ ἀπερίγραφον ἐκ τοῦ παντὸς αἰῶνος ἤκουσται; ἢ πῶς ὁ τοῦ σώματος ὅρος καὶ λόγος σωθήσεται, εἰ μὴ ταῦτα ἔχοι, εἴπερ σῶμά ἐστιν τὸ τριχῇ | ||
| διάστατον, περὶ ὃ σχῆμά τε καὶ ἀντιτυπία καὶ χρῶμα, ὄγκῳ διειλημμένον καὶ πηλικότητι, ἃ δὴ καὶ τὴν σωματικὴν ἡμῖν | 88 | ||
| 25 | περιγραφὴν ἐκ παντὸς ὑπαγορεύει. εἰ μὴ γὰρ κέχρωσται ἢ ἐσχημάτισται ἢ πεπόσωται, οὐδὲ πεπέρασται, οὐδὲ σῶμα, καθ’ ὃ δὴ καὶ τόπῳ τινὶ περιείργεσθαι πέφυκεν τῷ ὧδε μὲν εἶναι, ἑτέρωθι δὲ μὴ εἶναι. ὅλως δὲ τὸ ἐν τῷδε εἶναι, ἐν τῷδε δὲ μὴ εἶναι, τί ἕτερον ἢ περιγραφῆς ἡμῖν ἔννοιαν ἄντικρυς | ||
| 30 | ὑποτίθεται; ὁ τοίνυν μὴ δοξάζων γράφεσθαι ἢ περιγράφεσθαι τὸν Χριστὸν σώματι, ἢ ὅ,τι ἐστὶν σῶμα οὐκ ἔγνω, ἐξ οὗ μὴ δὲ δόξαν ὀρθὴν κέκτηται, ἢ γνοὺς σῶμα καὶ ψυχὴν σῴζεσθαι παρῄτηται. οὐδὲ γὰρ αὐτὸς οὗτος ἄγραπτος τὸ σῶμα ἢ ἀπερί‐ γραπτος, εἴπερ τῷ ὁμοίῳ τὸ ὅμοιον Χριστὸς ἀνεκάθαρεν· τὸ γὰρ | ||
| 35 | ἀπρόσληπτον ἀθεράπευτον οἴδαμεν. ὁ γοῦν ὁμολογῶν σῶμα ἀνειληφέναι τὸν Χριστὸν ὁποῖον τὸ ἡμέτερον (τοῦτο δὲ περι‐ γραπτὸν καὶ γραπτόν), ἐξ ἀνάγκης κἀκεῖνο γραπτὸν καὶ περι‐ γραπτὸν εἶναι συνομολογήσειεν· εἰ δὲ τὸ δεύτερον οὐ δώσει, οὐδὲ τὸ πρότερον ἄρα· ὃ πάντῃ ἄλογον καὶ καταγέλαστον. τῶν | ||
| 40 | μὲν οὖν ὁσίων πατέρων ἡμῶν τὰ δόγματα, ταυτὸν δὲ εἰπεῖν πάσης τῆς καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς ἐκκλησίας τὸ κήρυγμα, τρανῶς καὶ διαρρήδην ἐκ δύο καὶ ἐν δυσὶν κατὰ πάντα τελείαις ταῖς φύσεσιν, μιᾷ δὲ ὑποστάσει ἤτοι προσώπῳ τὸν Χριστὸν καὶ θεὸν ἡμῶν ὁμολόγως δοξάζουσιν, ἐκ δύο δὲ τῶν ἐναντίων· | ||
| 45 | Προελθὼν γάρ φησιν, θεὸς μετὰ τῆς προσλήψεως ἓν ἐκ δύο τῶν ἐναντίων, σαρκός τε καὶ πνεύματος. εἰ τοίνυν ἡ ἑτέρα τούτων, ἡ θεία φημὶ τοῦ λόγου φύσις, ἄγραπτός τε καὶ ἀπερί‐ γραπτος ὡμολόγηται, ἀνάγκη πᾶσα, διὰ τὴν ἐκ τῶν ἐναντίων πρόοδον, τὴν ἑτέραν ἤγουν τὴν ἀνθρωπίνην γραπτὴν καὶ περι‐ | ||
40(50) | γραπτὴν εἶναι ὁμολογεῖσθαι. εἰ γοῦν καὶ ταύτη ἀπερίγραπτος | ||
| νοοῖτο, ποῦ στήσεται τῶν ἐναντίων ὁ λόγος; ὡς οὖν ἡ ἑτέρα ἀπαθὴς καὶ ἄτρεπτος καὶ ἄχρονος καὶ εἴ τι ἕτερον θεο‐ πρεπῶς ἐπὶ τῆς θείας λέγοιτο φύσεως, ἐξάπαντος τὰ ἐναν‐ τία ἐπὶ τῆς ἑτέρας ῥηθήσεται· τρεπτὴ γὰρ ἦν καὶ παθητὴ καὶ | 89 | ||
| 55 | ὑπὸ χρόνον καὶ τἄλλα ἃ τὴν φύσιν χαρακτηρίζει τὴν καθ’ ἡμᾶς. ἐπεὶ πῶς σωθήσονται αἱ κατὰ Χριστὸν θεωρούμεναι οὐσιώδεις διαφοραὶ καὶ ἡ ἑκατέρας οὐσίας ἰδιότης τῶν συντεθεισῶν ἐν τῇ μιᾷ καὶ τῇ αὐτῇ κατὰ Χριστὸν ὑποστάσει; τίς οὖν ἡ ἀποκλήρω‐ σις; ἐπὶ μὲν τῶν ἄλλων τὴν κατὰ συζυγίαν τῶν ἐναντίων | ||
| 60 | τηρεῖσθαι ἀντίθεσιν, ἐπὶ δὲ τούτων μόνων ἀθετεῖσθαι τῶν φωνῶν; τίς δὲ ὁ ἀναπείθων λόγος καὶ ὅτου χάριν, ἀναδύεσθαι περιγραπτὴν ὁμολογεῖν τὴν τοῦ κυρίου σάρκα, ὡς ἐξ ἀνάγκης καὶ τὸν λόγον αὐτὸν συμπεριγραφησόμενον; ἐξ οὗ τί συμβαί‐ νει; καὶ πάθος αὐτὸ τὸ περιγεγράφθαι περὶ τὸν λόγον ἀναφαί‐ | ||
| 65 | νεσθαι, ὡς ἐξεῖναι ὑμῖν καὶ παθητὸν καὶ τρεπτὸν καὶ θνητὸν δοξάζειν καὶ τοῖς ἄλλοις τῆς σαρκὸς ὑποβάλλειν πάθεσιν διὰ τὴν πρὸς αὐτὴν ἕνωσιν· εἰς τοῦτο γὰρ ὑμῖν ἀπιστίας ὁ λόγος ἔρχεται. καὶ ἄλλως ἀτοπώτερον· ὃν γὰρ φατὲ ἀπερίγραπτον οὐκ οἶδα ὅπως ὑπ’ εὐηθείας συμπεριγράφεσθαι τῇ εἰκόνι λέγετε, | ||
| 70 | ὡς εἶναι καθ’ ὑμᾶς τὸν αὐτὸν κατὰ ταυτὸν καὶ περιγραπτὸν καὶ ἀπερίγραπτον, τὸ μὲν δι’ ἑαυτόν, τὸ δὲ διὰ τὴν εἰκόνα· ἐν οἷς καὶ εἰς ἀντίφασιν ὑμῖν ὁ λόγος περιΐσταται. εἰ δὲ τοῦτο, τί μὴ μᾶλλον μὴ δὲ σεσωματῶσθαι τὸν λόγον εἴποιτε, ἵνα μὴ καὶ σῶμα ὁ αὐτὸς μετὰ τοῦ ἀσωμάτου περιτραπεὶς τὴν φύσιν | ||
| 75 | γίγνοιτο, καὶ τἄλλα ὅσα περὶ τὴν διπλόην θεωρεῖται τῶν φύσεων; εἰ δ’ οὖν ὁ λόγος παθητὸς ἦν φύσει, σχοίη ἂν αὐτό‐ θεν καὶ ταῦτα, οὐ παρὰ τὴν πρὸς τὸ σῶμα ἕνωσιν ἢ τῷ εἶναι περιγραπτόν. εἰ δὲ φύσει ἀπαθής ἐστιν καὶ ἀπερίγραπτος, κἂν ἐν σώματι γίγνοιτο, οὔτ’ ἂν συγχυθήσεται οὔτε τμηθήσεται | ||
| 80 | οὐδ’ αὐτῷ σώματι συμπεριγραφήσεται ἢ συγγραφήσεται· σῴ‐ ζοι γὰρ ἂν τὸν ἴδιον τῆς ἀπαθείας καὶ παντελῆ τῆς ἀτρεψί‐ ας καὶ ἀπεριγραψίας ὅρον τε καὶ λόγον. ἀλλ’ ὑμῖν γε σπουδὴ δι’ ἑνὸς τούτου προσρήματος τὴν ὅλην τοῦ σωτῆρος ἡμῶν ἀνα‐ τετράφθαι σάρκωσιν, ὅτι βαρὺς ὑμῖν ἐστιν, καὶ περιγραφόμε‐ | 90 | |
| 85 | νος καὶ ἐν εἰκόνι βλεπόμενος. | ||
41 | τούτων οὕτως ἐξητασμένων, ἐπὶ τὰς φωνὰς ἐκείνας μετελεύσομαι (ἐπὶ καιροῦ γὰρ ἂν εἴη εἰς μέσους παραθεῖναι), ἀφ’ ὧν οὗτοι καὶ οἱ νεόκτητοι πατέρες αὐτῶν ὁρμώμενοι καὶ μυσταγωγούμενοι ἐπὶ τοσοῦτον ἀσεβείας ἐξεκυλίσθησαν. τῆς | ||
| 5 | οὖν δοκήσεως ταύτης καὶ φαντασίας πρῶτος ὁ μιαρὸς καὶ θε‐ ήλατος Βαλεντῖνος κατῆρξεν, ὃς τοῦ ἀποστόλου λέξεις τινὰς ἀποσυλήσας τολμᾷ κατὰ τοῦ μυστηρίου τῆς θείας οἰκονομίας ἀπορρίψαι τοιαῦτα, μορφὴν δούλου εἰληφέναι λέγων τὸν κύ‐ ριον, οὐκ αὐτὸν τὸν δοῦλον, καὶ ἐν σχήματι ἀνθρώπου γεγε‐ | ||
| 10 | νῆσθαι αὐτόν, οὐκ αὐτὸν τὸν ἄνθρωπον ἀνειλῆφθαι, ἐπ’ αὐτὴν δὲ τὴν θεότητα διαβαίνειν τὰ πάθη τὰ ἀνθρώπινα. τοιαῦτα δὲ οὐδὲ αὐτὸς ὁ ἐνεργῶν διὰ τῆς πονηρᾶς ἐκείνης γλώσσης δυσ‐ φημῆσαι τετόλμηκεν. ἐντεῦθεν λοιπὸν αὐτῷ συνήγετο ἀπερί‐ γραπτον λέγειν τοῦ κυρίου τὸ σῶμα. | ||
42 | μετ’ ἐκεῖνον ὁ μιαρώτερος καὶ θεοστυγέστερος Μαρκίων, ἐκ τῆς μυσαρᾶς καρδίας τὸν δυσώδη τῆς φαντασίας ἀπερευγό‐ μενος βόρβορον, ὡς ἐκ πλειόνων βλασφημιῶν ὀλίγα παραθέ‐ σθαι, φάσκει τὸν Χριστὸν δοκήσει πεπονθέναι καὶ τεθάφθαι, | ||
| 5 | καὶ ὅτι οὐκ ἄνθρωπος ἀληθῶς, ἀλλ’ ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπου | ||
| γέγονεν. | 91 | ||
43 | ὁ τούτῳ παρωνομασμένος, πολλῷ δὲ τυγχάνων ὀψίγο‐ νος, Μαρκιανὸς ὁ ἀθεώτατος τῇ θεοστυγεῖ καὶ πολυωνύμῳ τῶν καλουμένων Μασσαλιανῶν συμφθειρόμενος αἱρέσει, τοῦ ἀπεριγράπτου τὴν φωνὴν τρανέστερον ἐκπομπεύων ἐπι‐ | ||
| 5 | σημαίνεται, ἐπεὶ ἐν τῷ ὀγδόῳ κεφαλαίῳ τῶν ληρωδουμένων παρ’ αὐτοῖς ἀναγέγραπται οὕτως· Λέγουσιν ὅτι ὁ ἄνθρωπος ὃν ἀνέλαβεν ἐκ τῆς Μαρίας ὁ κύριος, ποτὲ μὲν αὐτὸν εἰς πνεῦμα μετέβαλλεν, ποτὲ δὲ εἰς σῶμα, καὶ ὅτι αὐτὸ τὸ σῶμα τοῦ κυρίου ἀπερίγραπτον ἦν καθάπερ ἡ θεία φύσις. | ||
44 | ὁ τούτων ἀθεώτερος μάλιστα καὶ βδελυρώτερος, ὁ τῆς μανίας ἐπώνυμος Μάνης ἐν τῇ πρὸς Ὀδδὰν ἐπιστολῇ γράφει τοιάδε· Τῶν Γαλιλαίων δύο φύσεις ὀνομαζόντων ἔχειν τὸν Χριστόν, πλατὺν καταχέομεν γέλωτα, ὡς οὐκ εἰδότων ὅτι ἡ | ||
| 5 | οὐσία τοῦ φωτὸς ἑτέρᾳ οὐ μίγνυται ὕλῃ, ἀλλ’ ἔστιν ἀκραι‐ φνής, ἑνωθῆναι ἑτέρᾳ οὐσίᾳ μὴ δυναμένη, κἂν δοκῇ ταύτῃ συνῆφθαι. ἡ δὲ τοῦ Χριστοῦ προσηγορία ὄνομά ἐστιν κατα‐ χρηστικόν, οὔτε εἴδους οὔτε οὐσίας ὑπάρχον σημαντικόν. τὸ δὲ ἀνώτατον φῶς, τοῖς ἑαυτοῦ συνουσιωμένον, ἔδειξεν ἑαυτὸ | ||
| 10 | ἐν τοῖς ὑλικοῖς σώμασιν σῶμα, μία ὢν αὐτὸς φύσις τὸ πᾶν. | ||
45 | ἔτι ὁ αὐτὸς ἐν τῇ πρὸς Σκυθιανὸν ἐπιστολῇ (ἔν τισι δὲ Βαλεντίνου, τοῦ διδασκάλου Μάνεντος, ἐπιγέγραπται) οὕτω φάσκει· Ὁ δὲ τοῦ ἀϊδίου φωτὸς υἱὸς τὴν ἰδίαν οὐσίαν ἐν τῷ ὄρει ἐφανέρωσεν, οὐ δύο ἔχων φύσεις, ἀλλὰ μίαν ἐν τῷ | ||
| 5 | ὁρατῷ καὶ ἀοράτῳ. | 92 | |
46 | ἐκ δὴ τούτων ἐπιφημιζόμενον τῷ Χριστῷ τὸ ἀπε‐ ρίγραπτον, ὥσπερ φθοροποιόν τι νόσημα, εἰς τοὺς περὶ Ἄ‐ ρειον τὸν ἐμμανῆ καὶ τοὺς τὰ Ἀρείου φρονοῦντας ἐγκατέσκη‐ ψεν. οἷς ἑπόμενος ὁ τῆς Ἀρειανικῆς μανίας ἔξαρχος καὶ τῶν | ||
| 5 | νῦν ἀρειανιζόντων, ταυτὸν δὲ εἰπεῖν μανιχαϊζόντων, διδάσκα‐ λος κορυφαῖος Εὐσέβιος πρὸς τὴν βασιλίδα Κωνσταντίαν ἐπιστέλλων, ἐν τῷ περὶ τῆς τοῦ σωτῆρος μεταμορφώσεως γενόμενος τόπῳ γράφει τοιαῦτα· Δύο μορφῶν αὐτῷ παριστα‐ μένων, περὶ μὲν τῆς τοῦ θεοῦ μορφῆς οὐδὲ αὐτὸς ἡγοῦμαί σε | ||
| 10 | ζητεῖν. εἶτα μικρὸν ὑποβὰς φησίν· Ἀλλὰ γὰρ πάντως τῆς τοῦ δούλου μορφῆς ἐπιζητεῖς καὶ οὗ δι’ ἡμᾶς περιεβλήθη σαρκίου. ἀλλὰ καὶ τοῦτο τῇ δόξῃ τῆς θεότητος ἀνακεκρᾶσθαι μεμαθή‐ καμεν καὶ καταπεπόσθαι τὸ θνητὸν ὑπὸ τῆς ζωῆς. καὶ οὔτι που θαυμαστὸν εἰ μετὰ τὴν εἰς οὐρανοὺς ἄνοδον τοιοῦτόν που | ||
| 15 | πέφηνεν, ὁπότε καὶ ἐν ἀνθρώποις ἔτι βιοτεύων ὁ θεὸς λόγος, τοῖς ἐγκρίτοις τῶν αὐτοῦ λόγων προαρραβωνιζόμενος τὴν θέαν τῆς αὐτοῦ βασιλείας, μεταβαλὼν τὴν τοῦ δούλου μορφήν, αὐτὴν ἐκείνην ἐπὶ τοῦ ὄρους ὑπὲρ τὴν ἀνθρωπείαν φύσιν ἐπιδέδεικται, ὅτε τὸ μὲν πρόσωπον αὐτοῦ ἀπήστραψεν | ||
| 20 | ὡς ὁ ἥλιος, τὰ δὲ ἱμάτια αὐτοῦ ὡς τὸ φῶς. τίς οὖν τῆς το‐ σαύτης ἀξίας τε καὶ δόξης τὰς ἀποστιλβούσας καὶ ἀπαστρα‐ πτούσας μαρμαρυγὰς οἷός τε ἂν εἴη καταχαράξαι νεκροῖς | ||
| καὶ ἀψύχοις χρώμασιν, τί λέγων ἐνταῦθα τὸ ἀνακεκρᾶ‐ σθαι καὶ μεταβαλὼν ἢ ὅπερ προϊὼν ἐξ ὅλων ὅλην μετα‐ | 93 | ||
| 25 | βεβλῆσθαι τὴν δούλειον ἔφη μορφήν; καὶ ἔτι μεταταῦτα εἰς θεὸν μεταβληθεῖσαν ἀπαρακαλύπτῳ φωνῇ ἐκτίθεται. εἶτα καὶ ὑπηρέτην, πρὸς δέ γε καὶ δεύτερον θεὸν τὸν μονο‐ γενῆ ἀθέως δοξάζει, ἡνίκα φάσκει ὅτι Ὁ ἀνωτάτω πατήρ, θεὸν καὶ κύριον καὶ βασιλέα τῶν ὅλων μόνον αὐτὸν μετά γε | ||
| 30 | ἑαυτὸν ἀναδείξας. ἃ δὲ καὶ ἕτερα βλασφημῶν γράφει, τοῖς ἐντυγχνάνουσι τῇ ἐπιστολῇ ἔνδηλα γενήσεται· ἅπερ ἅπαντα ἀλλότρια τῆς εὐαγοῦς ἡμῶν τυγχάνει ὁμολογίας· περὶ ὧν καὶ ἐν ἑτέροις ἡμῖν ἐξήτασται. τῶν οὖν ἠφανίσθαι καὶ μὴ σεσῶ‐ σθαι τὴν καθ’ ἡμᾶς φύσιν ἐπὶ Χριστοῦ καὶ διατοῦτο τὸ ἀπε‐ | ||
| 35 | ρίγραπτον ἐπ’ αὐτῷ κενολογούντων ἡ συναυλία τοιαύ‐ τη. ὧν ἐστιν καὶ Ἐπιφανίδης τὶς τῆς φασματώδους μοίρας τυγχάνων (Ἐπιφάνιον δὲ τὸν ἱερὸν τῆς Κυπρίων νήσου ἀρχιε‐ ρέα ἐπιγράφουσιν) καὶ εἴ τινες ἄλλοι τῆς ἀπατηλῆς δοκή‐ σεως ἐξηγήσαντο, ὡς μεταταῦτα λεχθήσεται. οἷς καὶ οὗτοι | ||
| 40 | συνεξεφύρθησαν, παρ’ ὧν καὶ τοῦ ἀπεριγράπτου τὴν φαν‐ τασίαν μεμύηνται, τὴν πραγματιωδῶς καὶ κυρίως γεγενη‐ μένην τοῦ σωτῆρος ἡμῶν σάρκωσιν ἠθετηκότες, καὶ οἷα λώ‐ βην ἐσχάτην τῶν ψυχῶν παρεδέξαντο. | ||
47 | ἀλλ’ οὗτοι μὲν ἅπαντες μετὰ τῆς βλασφημίας ἐρρέτω‐ σαν· ἡμῖν δὲ τὰ θεῖα τῶν διδασκάλων τῆς ἐκκλησίας δόγματα, ὥσπερ ἔκ τινος ὑψηλοτάτης περιοπῆς τῆς θείας ἐπιπνοίας ἀπηχούμενα, τῆς τοῦ θεοῦ λόγου συγκαταβάσεως διατρα‐ | ||
| 5 | νούτωσαν τὸ ἀπλανὲς καὶ μέγα μυστήριον, τῶν μὲν ἀθυ‐ ρογλωττούντων ἀσεβῶν ἐπιστομίζοντα τὴν ἀσέβειαν, τῶν εὐσεβούντων δὲ τὴν παρρησίαν ἐπιρρωννύοντα, καὶ σύμφω‐ νον καὶ ἐναρμόνιον τῆς ὀρθοδοξίας ἡμῖν τὴν ᾠδὴν ἀναπλέ‐ κοντα. εἶμι λοιπὸν καὶ ταῦτα προσφόρως δείξων καὶ εὐ‐ | 94 | |
| 10 | καιρότατα. ἡγείσθω δὲ τῆς ἱερᾶς τρίτης συνόδου τὰ θεῖα ὁρίσματα. θεσπίζει γὰρ ὧδε· Εἴ τις οὐχ’ ὁμολογεῖ τὸν κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν καὶ θεόν, περιγραπτὸν κατὰ τὸ ἀνθρώπινον, ἀπερίγραπτον δὲ κατὰ τὴν θεότητα, ἔστω ἀνά‐ θεμα. ἑπέσθω δὲ καὶ τὰ τούτοις συγγενῆ τε καὶ σύνδρομα. | ||
48 | ὁ γοῦν ἱερὸς καὶ μέγας Ἀθανάσιος, ὁ τῆς μεγάλης Ἀλε‐ ξάνδρου πρόεδρος καὶ μέγας τῆς εὐσεβείας ὑπέρμαχος, κατὰ τῶν τὰ Σαμοσατέως τοῦ δυσσεβοῦς φρονούντων καὶ περὶ πί‐ στεως καὶ ὅτι εἷς ὁ Χριστός, φράζει τοιάδε· Ταῦτα καὶ νῦν | ||
| 5 | ζητοῦσίν τινες, Ἑλληνικὴν καὶ Ἰουδαϊκὴν νοσοῦντες κακίαν καὶ μὴ παραδεχόμενοι μὴ δὲ πιστεύοντες ὅλως σωματοῦσθαι θεόν, ἀλλ’ ἢ λογισμοῖς ἀνθρωπίνοις καὶ σοφίᾳ Ἑλληνικῇ γνῶναι καὶ καταλαβεῖν μᾶλλον βουλόμενοι τὰ μεγάλα καὶ ἀκατάληπτα· πῶς γεγέννηται τὸ ἀσώματον, πῶς δὲ καὶ πρό‐ | ||
| 10 | εισιν καὶ ποῦ τὸ πανταχῇ ὂν καὶ πάντα περιέχον καὶ πάντα πληροῦν. καὶ ἐκ τοῦ πῶς καὶ ὅπως, εἰς ἀπιστίαν ἐχώρησαν, καὶ ἀντὶ γεννήσεως ἐπλάσαντο ποίησιν, καὶ ἀντὶ προόδου κτίσιν καὶ πάροδον κατεσκεύασαν. οὕτω πάλιν καὶ ἐπὶ τῆς σαρκώσεως· πῶς σαρκοῦται, πῶς σωματοῦται, πῶς συντίθε‐ | ||
| 15 | ται πρὸς σῶμα βραχὺ ὁ ἀχώρητος; πῶς δὲ καὶ ἑνοῦται τὸ ἄκτιστον τῷ κτιστῷ καὶ τῷ περιγραφομένῳ τὸ ἀπερίγρα‐ | ||
| φον; πῶς καὶ ἐν μέρει ὁ μέγας ἐκεῖνος καὶ ἀμέτρητος καὶ ἀμέριστος; ἢ γὰρ τὸ μέγα εἰς μικρὸν συνεστάλη χωρίον ἢ τὸ μικρὸν γέγονεν μέγα ἢ μέρος τῆς θεότητος καὶ οὐ τὸ πᾶν | 95 | ||
| 20 | ὑπεδέξατο· ὅπέρ ἐστιν ἀσεβές. | ||
49 | οἷς ἀκολούθως καὶ ὁ μέγας ἐν θεολογίᾳ λεγέτω Γρηγό‐ ριος ἐν τῷ εἰς τὸ ἅγιον Πάσχα λόγῳ· Ἐνιαύσιον δὲ ὡς ἥλιον δικαιοσύνης· ἢ ἐκεῖθεν ὁρμώμενον ἢ τῷ ὁρωμένῳ περιγρα‐ πτὸν καὶ εἰς ἑαυτὸν ἐπιστρέφοντα. | ||
50 | ταῦτα ἐπεξηγείσθω καὶ σαφηνιζέτω ὁ μέγας τῆς εὐσε‐ βείας ὁμολογητὴς Μάξιμος φάσκων· ‘Ἥλιος δικαιοσύνης‘ ὁ κύριος προσαγορεύεται, ὡς ποιητὴς καὶ συντελεστὴς τῶν αἰώνων καὶ ὡς ἀρχὴ πάντων καὶ τέλος. ‘ἐκεῖθεν‘ δὲ ‘ὁρμώ‐ | ||
| 5 | μενοσ‘ εἴρηται ‘ἢ τῷ ὁρωμένῳ περιγραπτόσ‘, ἢ ὡς φῶς ἐκ φωτὸς καὶ θεὸς ἀληθινός, τοῦ πατρὸς γεννητῶς ὁρμώμενος, ἢ ὡς ἄνθρωπος ὁ αὐτός, τῷ καθ’ ἡμᾶς ὁρωμένῳ τῆς φύσεως εἴδει περιγραπτός, καθάπερ ὁ ἥλιος ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ὁρώμενος τῷ φαινομένῳ δισκοειδεῖ σώματι περιγέγραπται. | ||
51 | τοιαῦτα καὶ ἐν τῇ πρὸς Ἰωάννην τὸν Κουβικουλάριον δογματικῇ ἐπιστολῇ γράφει· Ἑκάτερόν τε ἐπαληθεύοντα, τὸ θεῖον ὁμοῦ καὶ τὸ ἀνθρώπινον, πιστοῦσθαι θαύμασι θείοις καὶ παθήμασιν ἀνθρωπίνοις· καὶ κατὰ μὲν τὴν ἑαυτοῦ πρὸς τὸν | ||
| 5 | πατέρα φύσιν τε καὶ οὐσίαν, ἄκτιστον, ἀόρατον, ἀπερίγρα‐ φον, ἀναλλοίωτον, ἄτρεπτον, ἀπαθῆ, ἄφθαρτον, ἀθάνατον, δημιουργὸν τῶν πάντων, κατὰ δὲ τὴν τῆς σαρκὸς αὐτοῦ | ||
| φύσιν καὶ ἡμετέραν, τὸν αὐτὸν κτιστόν, παθητόν, περιγρα‐ πτόν, χωρητόν, θνητόν· τὸν αὐτὸν μέν, οὐ κατὰ τὸ αὐτὸ δέ, | 96 | ||
| 10 | διὰ τὰ ἐξ ὧν καὶ ἐν οἷς τὸ εἶναι ἔχει. | ||
52 | ἔτι ὁ αὐτὸς θεῖος Γρηγόριος ἐν τῇ πρὸς Κληδόνιον πρώτῃ ἐπιστολῇ τῆς αὐτῆς ἐννοίας ἐπειλημμένος ἀποφαίνε‐ ται· Οὐ γὰρ τὸν ἄνθρωπον χωρίζομεν τῆς θεότητος, ἀλλ’ ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν δογματίζομεν, πρῶτον μὲν οὐκ ἄνθρωπον, | ||
| 5 | ἀλλὰ θεὸν καὶ υἱὸν μόνον καὶ προαιώνιον, ἀμιγῆ σώματος· ἐπὶ τέλει δὲ καὶ ἄνθρωπον προσληφθέντα ὑπὲρ τῆς σωτη‐ ρίας τῆς ἡμετέρας, παθητὸν σαρκί, ἀπαθῆ θεότητι· περι‐ γραπτὸν σώματι, ἀπερίγραπτον πνεύματι, τὸν αὐτὸν ἐ‐ πίγειον καὶ οὐράνιον, ὁρώμενον καὶ νοούμενον, χωρητὸν | ||
| 10 | καὶ ἀχώρητον, ἵνα ὅλῳ ἀνθρώπῳ τῷ αὐτῷ καὶ θεῷ ὅλος ἄνθρωπος ἀναπλασθῇ πεσὼν ὑπὸ τὴν ἁμαρτίαν. | ||
53 | φωτιζέτω ἡμᾶς οὗτος ὁ θεῖος διδάσκαλος καὶ ἐκ τοῦ εἰς τὰ Φῶτα εἰρημένου αὐτῷ λόγου ταῦτα· Ἐπειδὴ καθαρὰν αὐτοῦ τὴν θεότητα φέρειν, οὐ τῆς ἐν γενέσει καὶ φθορᾷ φύσεως, διὰ τοῦτο τὰ ἄμικτα μίγνυται· οὐ γενέσει μόνον | ||
| 5 | θεὸς οὐδὲ σαρκὶ νοῦς οὐδὲ χρόνῳ τὸ ἄχρονον οὐδὲ μέτρῳ τὸ ἀπερίγραπτον, ἀλλὰ καὶ παρθενίᾳ γέννησις καὶ ἀτιμία τῷ καὶ τιμῆς ἁπάσης ὑψηλοτέρῳ καὶ πάθει τὸ ἀπαθὲς καὶ τῷ φθαρτῷ τὸ ἀθάνατον. φανερὸν δὲ ὅτι ἐνταῦθα ὁ πατὴρ τῷ μέτρῳ ἀντὶ τοῦ περιγραπτοῦ ἐχρήσατο, ἀντιθεὶς τῷ ἀπερι‐ | ||
| 10 | γράπτῳ. πᾶν γὰρ ὃ μέτρῳ ὑποπέπτωκεν περιγραπτὸν πάντως ἐστίν. καὶ ὅτι τοῦτο οὕτως ἔχει, ἐκ τῶν λοιπῶν πειστέον ἀντι‐ | ||
| θέσεων, καθ’ ἃς τὰ ἐναντία ἀλλήλαις παρέθετο. | 97 | ||
54 | ἑξῆς προκείσθω καὶ ὁ μέγας Εὐστάθιος, ὁ τῆς Ἀντιο‐ χέων πάλαι γενόμενος πρόεδρος, ἐν τῷ ἐπιγεγραμμένῳ αὐτοῦ λόγῳ θεωρηματικῶς ‘εἰς τὸ ἐπίγραμμα τῆς στηλογρα‐ φίασ‘ οὑτωσὶ λέγων, περὶ τοῦ νομοθέτου Μωσέως τὸν λόγον | ||
| 5 | ποιούμενος· Φαίνεται τοίνυν ὅτι διττὰς ὑποτίθεται στηλῶν εἰδέας· οὐ γὰρ ἂν τὴν τοῦ Ἰακὼβ ἀποδεχόμενος ἐυφήμως ἐπετίμα ταῖς τῶν ἐναντίων ὡς ἀσεβῶς ἱδρυμέναις. ἀλλ’ ἐκεῖ‐ ναι μὲν εἰδωλολατρίας ἐκτυποῦσι φάσματα δαιμονιώδη κα‐ κοδόξως, ἡ δὲ τοῦ προπάτορος Ἰακὼβ οὐ τὴν αὐτὴν ἐκεί‐ | ||
| 10 | ναις ἐμφαίνει πραγματείαν. ὁ γάρ τοι δίκαιος ἀνὴρ ἐνηχηθεὶς ἁγίῳ πνεύματι πρῶτον μὲν αὐτὸ τὸ σωματικὸν εἶδος ὁρᾷ τοῦ Χριστοῦ προαναζωγραφούμενον ἐναργῶς, ὅπέρ ἐστιν ὁρατὸν καὶ τοπικῆς ἐχόμενον περιγραφῆς· δεύτερον δὲ καὶ τὸ νικη‐ φόρον τοῦ σταυροῦ τρόπαιον κλίμακι προσεμφερῶς ἀπεικα‐ | ||
| 15 | ζόμενον ἱστορεῖ. τούτῳ γὰρ καὶ ἐπεστηρίχθη μετεώρως, ἑλκύσας ἅπαντας πρὸς ἑαυτόν. | ||
55 | ὁ τῆς Νυσαέων διακοσμῶν τὴν ἱεραρχίαν εἰσβαινέτω ἐπὶ τούτοις θεῖος Γρηγόριος, ἐν τοῖς Κατηχητικοῖς αὐτοῦ λόγοις τὰ παραπλήσια δοξάζων· Ἀλλὰ μικρόν, φησίν, καὶ εὐπερίγραπτον ἡ ἀνθρωπίνη φύσις, ἄπειρον δὲ ἡ θεότης· καὶ | ||
| 5 | πῶς ἂν περιληφθῇ τῷ ἀτόμῳ τὸ ἄπειρον; καὶ τίς τοῦτο φησίν, ὅτι τῇ περιγραφῇ τῆς σαρκὸς καθάπερ ἐν ἀγγείῳ τινὶ ἡ ἀπειρία τῆς θεότητος περιελήφθη; οὐδὲ γὰρ ἐπὶ τῆς | ||
| ἡμετέρας ζωῆς ἐντὸς κατακλείεται τῶν τῆς σαρκὸς ὅρων ἡ νοερὰ φύσις, ἀλλ’ ὁ μὲν ὄγκος τοῦ σώματος τοῖς οἰκείοις | 98 | ||
| 10 | μέρεσι περιγράφεται, ἡ δὲ ψυχὴ τοῖς τῆς διανοίας κινήμασιν πάσῃ κατ’ ἐξουσίαν ἐφαπλοῦται τῇ κτίσει. | ||
56 | ὁ ἱερὸς Ἀμφιλόχιος, ὁ τῆς Ἰκονιατῶν ἐπιτροπεύσας, Σελεύκῳ μὲν τῷ ἐπιτηδείῳ ἐπιστελλέτω, τοῖς προκειμένοις δὲ συμφθεγγόμενος δογματιζέτω τρανέστερον· Ὥστε τὴν τοῦ θεοῦ μορφὴν καὶ τὴν τοῦ δούλου μορφὴν συντελεῖν εἰς ἓν | ||
| 5 | πρόσωπον υἱοῦ τε καὶ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ· οὕτως θεόν τε καὶ ἄνθρωπον ὁμολογῶ τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ, ἕνα υἱὸν δύο φύσεων, παθητῆς καὶ ἀπαθοῦς, θνητῆς καὶ ἀθανάτου, ψηλα‐ φητῆς καὶ ἀνεπάφου, ἀνάρχου καὶ ἀρξαμένης, ἀπεριγράφου καὶ περιγραφομένης. ἐρεῖ δὲ καὶ μετὰ βραχέα· Τίκτεται τοίνυν | ||
| 10 | ἐκ τῆς ἁγίας Μαρίας ὁ δεσπότης Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ οὐ τῇ ἀπεριγράφῳ ἀλλὰ τῇ περιγεγραμμένῃ φύσει. ἔφην γὰρ ἐν τοῖς ἀνωτέρω τὸν Χριστὸν τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ καὶ ἀπερίγραφον εἶναι καὶ περιγεγραμμένον· κατὰ μὲν τὴν θείαν φύσιν ἀπερί‐ γραφον, κατὰ δὲ τὴν ἀνθρωπίνην περιγεγραμμένον· καθ’ ἣν | ||
| 15 | καὶ ἐν φάτνῃ καὶ ἐν σπαργάνοις καὶ ἐν σταυρῷ καὶ ἐν τάφῳ περιεγέγραπτο ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ, κατὰ τὴν θεότητα δὲ ἀπεράντως καὶ ἀπεριγράφως τὰ πάντα περιεῖχέν τε καὶ περιέχει. τοῖς ἰσοδυναμοῦσι δὲ τὰ κατὰ τὴν ἐπιστολὴν διεξερ‐ χόμενος συμπεραιοῖ τὸν λόγον οὕτως· Εἷς τοίνυν ὁ Χριστὸς ὁ | ||
| 20 | υἱὸς τοῦ θεοῦ παθητὸς καὶ ἀπαθής, παθητὸς μὲν σαρκί, ἀπαθὴς δὲ θεότητι, ὁρατὸς σαρκί, ἀόρατος θεότητι, περι‐ γραπτὸς σαρκί, ἀπερίγραφος θεότητι· ἀρχὴν χρονικὴν ἔχων κατὰ τὴν σάρκα, ἄναρχος κατὰ τὴν θεότητα. καὶ ταῦτα μέν, | ||
| ὡς ἐμαυτὸν πέπεικα, εὖ ἔχοντα πεποίημαι. | 99 | ||
57 | ὁ κατὰ τὴν Μυρηνῶν ἐκκλησίαν ἐμπρέψας Μεθόδιος ὁ ὅσιος εἰς τόνδε εἰστρεχέτω τὸν ἱερὸν σύλλογον, μέθοδον ὥσπερ ἱερὰν ἡμῖν καὶ σύντομον προχειριζόμενος ἐν τῷ πεποιημένῳ αὐτῷ εἰς τὴν τῆς ὑπαπαντῆς καλουμένην ἡμέραν ἑορτασίμῳ | ||
| 5 | λόγῳ, καὶ συμφώνως τοῖς προκειμένοις ᾀδέτω καὶ πρὸς τὴν πάναγνον θεομήτορα τὰ ἐπ’ εὐλογίαις ὑμνούμενα φωνείτω· Εὐλογημένη σύ, παντευλόγητε καὶ πασιπόθητε· ἐπ’ εὐλο‐ γίαις κυρίου τὸ θεοχαρίτωτόν σου ὄνομα, θεογεννήτρια, δᾳδοῦχε πάντων· ἡ περιγραφή, ἵν’ οὕτως εἴπω, τοῦ ἀπερι‐ | ||
| 10 | γράπτου, ἡ ῥίζα τοῦ τιμιωτάτου ἄνθους, ἡ μήτηρ τοῦ πλά‐ σαντος, ἡ τίτθη τοῦ τρέφοντος, ἡ περιοχὴ τοῦ περιέχοντος, ἡ φέρουσα τὸν φέροντα ῥήματι πάντα. τί οὖν ἕτερον ἡμῖν τὰ προκείμενα ῥητὰ τοῦ πατρὸς παρίστησιν ἢ τὸ περιγεγράφθαι Χριστὸν σωματικῶς ἐν τῇ κατὰ τὴν παναγίαν παρθένον νηδύϊ | ||
| 15 | κυοφορούμενον, καὶ μάλιστα τῷ εἰρῆσθαι περιγραφὴν τοῦ ἀπε‐ ριγράφου καὶ περιοχὴν τοῦ περιέχοντος; | ||
58 | ὁ θεῖος Ἱππόλυτος, ὁ τῆς Πορτίων ἐκκλησίας ἰθύνων τοὺς οἴακας, λυέτω τὴν ἱερὰν γλῶσσαν καὶ καταγορευέτω καὶ βαλλέτω κραταιῶς τοὺς νῦν ἀναφανέντας τῆς συγχυτικῆς μοίρας Βήρωνας καὶ Ἡλίκωνας. λέξει γοῦν ὧδε· Τὸ γὰρ ἄπει‐ | ||
| 5 | ρον κατ’ οὐδένα λόγον ἢ τρόπον ἐπιδέχεται κίνησιν, οὐκ ἔχον ὅποι καὶ περὶ ὃ κινηθήσεται· τροπὴ γὰρ τοῦ κατὰ φύσιν ἀ‐ πείρου κινεῖσθαι μὴ πεφυκότος ἡ κίνησις. διὸ καὶ καθ’ ἡμᾶς ἀληθῶς γενόμενος ἄνθρωπος χωρὶς ἁμαρτίας ὁ τοῦ θεοῦ | ||
| λόγος, ἐνεργήσας τε καὶ παθὼν ἀνθρωπίνως ὅσα τῆς φύ‐ | 100 | ||
| 10 | σεώς ἐστιν ἀναμάρτητα καὶ φυσικῆς σαρκὸς περιγραφῆς ἀνασχόμενος δι’ ἡμᾶς, τροπὴν οὐχ’ ὑπέμεινεν, μηδενὶ παν‐ τελῶς, ᾧ ταυτόν ἐστιν τῷ πατρί, γενόμενος ταυτὸν τῇ σαρκὶ διὰ τὴν ἕνωσιν. καὶ αὖθις κατὰ τὸν αὐτὸν εἰρήσεται λόγον· Ὥσπερ οὖν ἐφ’ ἡμῶν, ὅσον εἰκάσαι τὸ παντελῶς ἀνεί‐ | ||
| 15 | καστον, διὰ τῆς σωματικῆς ἡμῶν γλώσσης ἀτρέπτως ἡ κατὰ φύσιν τῆς ψυχῆς λογικὴ προφέρεται δύναμις, οὕτως καὶ ἐπὶ τῆς ὑπερφυοῦς τοῦ θεοῦ λόγου σωματώσεως διὰ τῆς αὐτοῦ παναγίας σαρκός, ἐν οἷς ἂν θεϊκῶς ἐνήργησεν, δίχα τροπῆς ἡ παντοκρατορικὴ καὶ τῶν ὅλων ποιητικὴ τῆς ὅλης θεότητος | ||
| 20 | ἐνέργεια ἐδείκνυτο, πάσης ἐκτὸς κατὰ φύσιν περιγραφῆς διαμένουσα, κἂν διὰ σαρκὸς διέλαμπε φύσει πεπερασμένης. ἐπιστατέον δὲ ὅτι τὸ πεπερασμένης ταυτόν ἐστιν τῷ ‘περιγε‐ γραμμένησ‘. | ||
59 | μετὰ δὴ τούτους ὁ θεοφόρος διανιστάσθω Ἀναστάσιος, ὁ τῆς Ἀντιοχέων μεγαλοπόλεως ἐγχειρισθεὶς τὰ πηδάλια, καὶ καθαιρείτω τοὺς ἀνιδρύτους καὶ κατασεσεισμένους καὶ γνώμην καὶ δόγματα καὶ δὴ καὶ ὁριζέσθω· Ἰδιότης ἐστὶν τὸ κυρίως ἔν | ||
| 5 | τινι φύσει ἰδικῶς γνωριζόμενον, ἐν ἑτέρᾳ δὲ μὴ εὑρισκόμενον. οἷον τί λέγω· ἐν τῇ θείᾳ φύσει τὸ προαιώνιον, τὸ ἄκτιστον, τὸ ἀπερίγραπτον, ἅτινα οὐχ’ ὑπάρχουσιν ἐν ἄλλῃ οἱᾳδήποτε οὐ‐ σίᾳ οὔτε ἐν αὐτῷ τῷ παναγίῳ σώματι τοῦ Χριστοῦ κατ’ οὐ‐ σίαν· οὔτε γὰρ προαιώνιόν ἐστιν οὔτε ἄκτιστον, οὔτε ἀπερί‐ | ||
| 10 | γραπτον ἔσται ποτέ. | ||
60 | ἐντεῦθεν ὁ ἱεροκῆρυξ προερχέσθω Σωφρόνιος, ὃς τὸν τῶν Ἱεροσολυμιτῶν ἔν τε δόγμασιν ἔν τε πράξεσιν κατεκάλ‐ | ||
| λυνεν θρόνον, καὶ σωφρονιζέτω τοὺς ἀκολασταίνοντας καὶ ἀφραίνοντας· καὶ διδασκέτω μὴ πόρρω θέειν τῆς ἐκκλησί‐ | 101 | ||
| 5 | ας τῶν θείων ὁρισμάτων, ἐν τῇ πρὸς Ὀνώριον τὸν τῆς Ῥωμαίων ἱερωσύνης οὐκ εὐαγῶς ἐξηγησάμενον δογματικῇ ἐπιστολῇ ὧδέ πῃ συγγεγραφώς· Ἐκ δύο φύσεων τὸν Χρι‐ στὸν νομίζοντες. καὶ μετὰ βραχέα· Ἁπτὸν τὸν αὐτὸν καὶ ἀνέπαφον, περιγραπτὸν τὸν αὐτὸν καὶ ἀπερίγραφον. καὶ | ||
| 10 | μετά τινα· Ὅθεν καὶ τόπον ὡς ἡμεῖς ἐκ τόπου μετέβαινεν ὁ Χριστὸς δῆλον δήπου, ἐπεὶ καὶ κατὰ ἀλήθειαν γέγονεν ἄν‐ θρωπος καὶ φύσιν τὴν ἡμῶν ἔσχεν ἀμείωτον καὶ περιγρα‐ φῆς ἠνέσχετο σώματος καὶ σχῆμα τὸ ἡμῖν ἁρμόζον πεφό‐ ρεκεν. σωματικὴ γάρ, τοῦτ’ ἔστιν σώματος, καὶ ἡ μορφὴ | ||
| 15 | τυγχάνει τοῦ σχήματος, καθ’ ἣν ἐν μήτρᾳ συλληφθεὶς διεπέ‐ πλαστο καὶ ἣν εἰς ἀεὶ διετήρησεν καὶ εἰς αἰῶνα τηρεῖ τὸν ἀπέραντον. καὶ μετ’ ὀλίγον· Εἷς υἱὸς γινωσκέσθω ὁ πᾶσαν ἐξ ἑαυτοῦ προφέρων ἐνέργειαν, θείαν τε καὶ ἀνθρώπειον, ταπει‐ νὴν καὶ ὑπέρογκον, χθαμαλὴν καὶ οὐράνιον, σαρκικὴν καὶ | ||
| 20 | ἀσώματον, ὁρατὴν καὶ ἀόρατον, περιγραπτὴν καὶ ἀπερί‐ γραπτον, ἀναλογοῦσαν αὐτοῦ τῇ δυάδι τῶν φύσεων. | ||
61 | λεόντειον δὲ ἐξαλλέσθω καὶ σμερδαλέον ὁ σοφὸς κατα‐ βρυχέσθω Λεόντιος, ἐκδειματῶν ἐντόνως τῶν ἐναντίων τοὺς σκύλακας, μεγίστην αὐτοῖς ἐνεργαζόμενος παρὰ τῶν θείων δογμάτων τὴν πτοίαν, τοὺς κατὰ τῆς ποίμνης Χριστοῦ ἐπι‐ | ||
| 5 | φυέντας ἀγρίους θῆρας τοὺς περὶ Νεστόριον καὶ Εὐτυχέα τοὺς μιαρωτάτους καὶ ἀθεωτάτους τῇ ἀλκῇ καὶ τῇ πλοκῇ τῶν γλα‐ φυρῶν δογμάτων εὐτόλμως τε καὶ γενναίως ἀποσοβῶν, ἐκεῖνά | ||
| που διαπεραίνων ἐν λόγοις· Ἀλλ’ ἡ ψυχή, φασὶν οἱ τῆς διαιρέ‐ σεως πρόμαχοι, περιγέγραπται ἐν τῷ σώματι καὶ πάθη δέχε‐ | 102 | ||
| 10 | ται καὶ ἀλγηδόνας ὑπομένει. καὶ εἰ οὕτως ἥνωται ὁ λόγος, ὥρα καὶ αὐτὸν τοῖς ἴσοις ὑποβάλλειν, καὶ ποιεῖν αὐτὸν παθη‐ τὸν καὶ περιγραπτόν. τί δέ; οὐχὶ μᾶλλον ὑμεῖς ταῦτα κα‐ τασκευάζετε, εἴποιμι ἄν, ἅπερ ἡμῖν ἐγκαλεῖτε; δεδοίκατε γὰρ αὐτὸν σαρκὶ συνάπτειν καὶ ὅλῳ ἀνθρώπῳ, ὡς ἐξ ἀνάγ‐ | ||
| 15 | κης περιγραφησόμενον καὶ πεισόμενον. εἰ μὲν οὖν φύσει παθητὸς ὁ λόγος ἢ τὴν ἐν τόπῳ δέχεται περιγραφήν, ἔσται ταῦτα ἐν αὐτῷ δι’ αὐτόν, ἀλλ’ οὐ διὰ τὴν πρὸς τὸ περιγρα‐ πτὸν καὶ παθητὸν σῶμα ἕνωσιν· καὶ ἔσται οὕτως παθητὸς καὶ περιγραπτός, κἂν μὴ πέπονθε μὴ δὲ περιγέγραπται. | ||
| 20 | εἰ δὲ φύσει ἄτρεπτός ἐστιν καὶ ἀπερίγραπτος καὶ ἀπαθής, κἂν ἐν σώματι γένηται, σῴζοι ἂν τὸν ἴδιον τῆς ἀπαθείας καὶ παντελῆ τῆς ἀτρεψίας λόγον. | ||
62 | ὁ τῆς Κυπρίων ἱερομύστης, ὁ μακάριος καὶ σημείων παραδοξοποιῶν ἐργάτης Ἐπιφάνιος, ὃν κατήγορον ἀλλ’ οὐ συ‐ νήγορον ἐναργῆ ἐν τοῖς ἑαυτῶν ἀτόποις δόγμασιν οἱ δυσσε‐ βεῖς κέκτηνται, ἑπομένως ἡμῖν τὸν περὶ τῆς περιγραφῆς εἰση‐ | ||
| 5 | γείσθω λόγον, κἂν μὴ πρὸς ἔπος ἀποφαινόμενος, ὅμως γοῦν οὐδὲν ἧττον καὶ δι’ ἑτέρων πλειόνων λέξεων τὴν αὐτὴν ἡ‐ μῖν τῆς περιγραφῆς ἔννοιαν παριστώντων διεξερχόμενος εὐ‐ κρινῶς, ἐν τῷ Ἀγκυρωτῷ αὐτοῦ καλουμένῳ βιβλίῳ ὡδὶ συγγεγραφώς· Ὅσα γὰρ ἐν ἀνθρώπῳ καὶ εἴ τι ἐστὶν ἄνθρω‐ | ||
| 10 | πος, ταῦτα ἦλθεν καὶ ἔλαβεν ὁ μονογενής, ἵνα ἐν τῷ τελείῳ ἀνθρώπῳ τελείως τὸ πᾶν τῆς σωτηρίας θεὸς ὢν ἀπεργάση‐ ται, μηδὲν ἀπολείψας τοῦ ἀνθρώπου, ἵνα μὴ τὸ ἀπολειφθὲν μέρος εἰς μέρος πάλιν γένηται βρώματος διαβόλου. τούτων | ||
| τῶν λόγων τί ἂν γένοιτο πρὸς τὴν τοῦ ζητουμένου εὕρεσιν | 103 | ||
| 15 | ἐμφαντικώτερον; τὸ γὰρ ὅσα ἐν ἀνθρώπῳ καὶ οἷα ἄνθρω‐ πος καὶ τὰ λοιπὰ ταυτὸν ἐκείνῳ σημαίνουσιν. τί οὖν πρὸς τὸ ἐν ἀνθρώπῳ τέλειον φαῖεν; εἰ μὴ περιγραπτὸς ὁ ἄνθρωπος, οὐχ’ ὁπωσοῦν τέλειος· ἀλλ’ οὐδὲ ἄνθρωπος ὅλως ἔσται. ὥστε τὸ κατὰ τὸ ἀνθρώπινον περιγραπτὸν εἶναι τὸν σωτῆρα πάντων | ||
| 20 | μᾶλλον τῶν ἄλλων πατέρων διεκήρυξεν. | ||
63 | Κλήμης ὁ ἱερὸς ὁ Ἀλεξανδρείαθεν τοῖς προανατεταγμέ‐ νοις παρομαρτείτω καὶ κατὰ ἰουδαϊζόντων γράφων λεγέτω τοιάδε· Σολομῶν ὁ τοῦ Δαυῒδ παῖς ἐν ταῖς Βασιλείαις ἐπιγρα‐ φομέναις τὴν τοῦ ἀληθινοῦ νεὼ κατασκευὴν συνείς, οὐ μόνον | ||
| 5 | ἐπουράνιον εἶναι καὶ πνευματικήν, ἤδη δὲ καὶ εἰς τὴν σάρκα διαφέρειν, ἣν ἔμελλεν οἰκοδομεῖν ὁ τοῦ Δαυῒδ υἱός τε καὶ κύριος εἴς τε τὴν αὐτὸς αὐτοῦ παρουσίαν, ἔνθα καθιδρύεσθαι καθάπερ τι ἄγαλμα ἔμψυχον διεγνώκει, εἴς τε τὴν κατὰ σύνοδον πίστεως ἐγειρομένην ἐκκλησίαν κατὰ λέξιν λέγει· | ||
| 10 | Εἰ ἀληθῶς ἄρα κατοικήσει ὁ θεὸς μετὰ ἀνθρώπων ἐπὶ τῆς γῆς; κατοικεῖ δὲ ἐπὶ τῆς γῆς σάρκα περιβαλλόμενος κύριος, καὶ μετὰ ἀνθρώπων αὐτῷ κατοίκησις γίνεται ἐν τῇ κατὰ τοὺς δικαίους συνθέσει τε καὶ ἁρμονίᾳ, νεὼν ἅγιον ἐργαζο‐ μένῳ τε καὶ ἀνιστάντι· γῆ γὰρ οἱ δίκαιοι, τὴν γῆν ἔτι περι‐ | ||
| 15 | κείμενοι, καὶ γῆ ὡς πρὸς τὸ μέγεθος παραβαλλόμενοι τοῦ κυρίου. ταύτῃ τοι καὶ ὁ μακάριος Πέτρος οὐκ ὀκνεῖ λέγειν· Καὶ αὐτοὶ ὡς λίθοι ζῶντες οἰκοδομεῖσθε, οἶκος πνευματικὸς εἰς ἱεράτευμα ἅγιον, ἀνενέγκαι πνευματικὰς θυσίας τὰς προσδεκτὰς τῷ θεῷ διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ. ἐπὶ δὲ τοῦ σώμα‐ | ||
| 20 | τος, ὃ κατὰ περιγραφὴν τόπον ἔνθεον ἑαυτῷ καθιέρωσεν ἐπὶ γῆς, ὁ κύριος «Λύσατε», εἶπεν αὐτός, «τὸν ναὸν τοῦτον, καὶ ἐν τρισὶν ἡμέραις ἐγερῶ αὐτόν.» εἶπον οὖν οἱ Ἰουδαῖοι· «Τεσ‐ σαράκοντα καὶ ἓξ ἔτεσιν ὁ ναὸς οὗτος οἰκοδομήθη, καὶ σὺ ἐν τρισὶν ἡμέραις ἐγερεῖς αὐτόν;» ἐκεῖνος δὲ ἔλεγεν περὶ τοῦ | 104 | |
| 25 | ναοῦ τοῦ σώματος. | ||
64 | τὴν ὑποκειμένην χρῆσιν οὐκ ἦν ἀναγκαῖον παρατίθε‐ σθαι· οὐ γὰρ τῶν ἐπισήμων οὐδὲ τῶν ἄγαν ἐπιφανῶν ὁ Γαλά‐ της ὁ ἐξ Ἀγκύρας Θεόδοτος. ἀλλ’ ἐπεὶ οἱ δι’ ἐναντίας λόγους αὐτοῦ παραπλαττόμενοι παραφέρουσιν, μὴ δεῖν τὸν Χριστὸν | ||
| 5 | περιγράφεσθαι ἢ εἰκονίζεσθαι νομοθετοῦντας, εἰς αἰσχύνην καὶ ἔλεγχον αὐτῶν ταύτην ὑπετάξαμεν, ἵνα καὶ ἐντεῦθεν δειχθῶσιν νόθους καὶ ἀλλοκότους φωνὰς εἰσφέροντες, ἐξ ὧν τὸ ψεῦδος συνιστάνειν, κρύπτειν δὲ τὴν ἀλήθειαν, σπουδὴν ἅπασαν τίθενται. ἐν γὰρ τῷ εἰς τὴν πανύμνητον θεοτόκον | ||
| 10 | καὶ τὸν Συμεῶνα συντεθειμένῳ αὐτῷ λόγῳ γέγραφε τοιάδε· Χαίροις, χώρημα ἐλάχιστον χωρῆσαν τὸν τοῖς πᾶσιν ἀχώρη‐ τον. καὶ τίς τὴν γενεὰν τοῦ ἀρχαιοτέρου τῆς γεννήσεως διη‐ γήσεται; τί θαυμάσομεν; τὸν θεῖον καὶ ἀνέκφραστον τόκον ἢ τὴν ἀνερμήνευτον λοχόν; οὐ περιδράττεται λόγῳ τὰ ὑπὲρ | ||
| 15 | λόγον· οὐ περιγράφεται νῷ τὰ ὑπὲρ ἔννοιαν. εἰ γὰρ καὶ γράφει γραφεὺς τὴν μητέρα τῆς οἰκονομίας, ἀλλ’ οὐχ’ ἑρμη‐ νεύει λόγος τὸν τρόπον τῆς κυοφορίας. ἀρχὴν ἐπιθῶμεν τῷ τόκῳ; ἀλλ’ οὐχ’ ὑφέστηκεν ἄτερ τοῦ ἀνάρχου. βρέφος ὀνο‐ μάσωμεν τὸν τεχθέντα; ἀλλὰ τὸν παλαιὸν τῶν ἡμερῶν κέ‐ | ||
| 20 | κτηται προκαταρκτικὸν καὶ αἴτιον. νικᾷ τὴν ὕφεσιν ἡ ἐπίτασις καὶ ὑπερίπταται τῆς περιγραφῆς τὸ ἀπερίγραπτον. τοιαῦτα | ||
| ἡμῖν ἀεὶ ἡ θεία μητροπάρθενος ἐν ἁγίαις αὐτῆς ἐπιλάμψεσιν προκομίζει τὰ ἀγαθά, ὅτι παρ’ αὐτῇ πηγὴ ζωῆς. ἐπιστατέον δὲ ὅτι γραφομένην εἰσάγων τὴν τοῦ Χριστοῦ μητέρα, οἶδεν καὶ | 105 | ||
| 25 | τὸν ἐξ αὐτῆς κατὰ σάρκα τεχθέντα γραφόμενον ὡς ὁμοούσιον σαρκὶ καὶ αὐτῇ. ὡσαύτως καὶ τὴν περιγραφὴν ἐπὶ τοῦ σωμα‐ τικοῦ τοῦ κατὰ Χριστὸν τίθησιν, ὥσπερ τὸ ἀπερίγραφον ἐπὶ τῆς θεότητος. | ||
65 | αἱ μὲν οὖν περιγραπτὸν τὸν Χριστὸν κατὰ τὸ ἀνθρώπι‐ νον αὐτῇ λέξει τῶν θεοφόρων συνῳδὰ καταγγέλλουσαι φωναὶ καὶ ὡς οὐκ ἔχον φύσιν ἐστὶν συμπεριγεγράφθαι τὸν θεῖον λόγον περιγραφομένῳ τῷ σώματι ἢ κεχωρίσθαι πάντως | ||
| 5 | ἀπ’ αὐτοῦ (οὐδεὶς γὰρ ὁ συναναγκάσων λόγος ἐξευρεθήσε‐ ται), ὡς ἐκ προχείρου τε καὶ κατὰ δύναμιν παραθέσθαι, αὗται. αἱ δὲ ὅσαι τέλειον ἡμῖν τὸν ἕνα υἱὸν καὶ κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν καὶ θεὸν ἡμῶν ἐν ἀνθρωπότητι καὶ τέλειον τὸν αὐτὸν ἐν θεότητι εἰσηγοῦνται, αἵπερ οὐδὲν ἧττον τὸ κατ’ αὐτὸν σῶμα | ||
| 10 | περιγραπτὸν κηρύσσουσιν, ὥσπερ τὴν θεότητα ἀπερίγραπτον, τί δεῖ λέγειν ὡς πλεῖσται καὶ ἄπειροι, ἤδη δὲ καὶ ἐν ἅπασιν σύνδρομοι; ἃς εἰ μέλλοιμεν ταῖς προκειμέναις ἐπισυνάπτειν φωναῖς, εἰς ἀπέραντον τὸν λόγον ἐξοίσομεν· οἷς δὲ μέλει δογ‐ μάτων εὐθύτητος καὶ τῆς σωτηρίας τῆς ἑαυτῶν ἔξεστιν βου‐ | ||
| 15 | λομένοις ἀνιχνεύειν μετ’ ἐμμελείας καὶ ἀναλέγεσθαι, πρὸς τὸν σκοπὸν τοῦ μυστηρίου τῆς θείας οἰκονομίας ἀπευθυνούσας καὶ ποδηγούσας. οἱ δὲ πρὸς τοσοῦτον στόλον ὁσίων καὶ μακαρίων ἀνδρῶν παρὰ τῆς τοῦ πνεύματος συγκροτούμενον χάριτος ἀν‐ τιφερόμενοι καὶ πρὸς τὸ ἐναστράπτον τῆς ἀληθείας σέλας | ||
| 20 | ἀντωπεῖν φιλονεικοῦντες, τίνων οὐκ ἂν εἶεν ἀθλιώτεροι, τῷ σκότῳ τῆς πλάνης ἐξαμαυρούμενοι; ποίας δὲ συγγνώμης τεύ‐ ξονται; μᾶλλον δὲ ποίοις κατακρίμασιν ὑπόδικοι οὐ γενήσον‐ | ||
| ται, καὶ κατὰ τὸν τῇδε βίον φευκτοὶ καὶ ἀποτρόπαιοι τοῖς εὐσεβοῦσι δεικνύμενοι καὶ κατὰ τὸν αἰῶνα τὸν μέλλοντα τι‐ | 106 | ||
| 25 | μωρίᾳ μακρᾷ καὶ ἀπεράντῳ κολάσει καταδικασθησόμενοι; | ||
66 | ἀλλ’ οὗτοι μὲν τὴν ἑαυτῶν ἐρχέσθωσαν· ἡμεῖς δὲ καὶ αὖθις ἐπὶ τοῖς καταλειφθεῖσιν εἰς ἐπίσκεψιν παλινοστήσωμεν. ἐντεῦθεν γὰρ κακὸν ἐκ κακοῦ οἱ ἀνόσιοι διαμείβοντες πρὸς ἀτοπωτέρας ἵενται δυσφημίας, φάσκοντες· Ὅθεν ἡμεῖς | ||
| 5 | τὸ ἰθὺ τοῦ δόγματος ἐγκολπωσάμενοι, τὴν αὐ‐ θαδῶς δογματισθεῖσαν ἄκυρον ποίησιν τῶν ψευδωνύμων εἰκόνων τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας ἐξοστρακίζομεν, ... πρὸς μὲν οὖν τὸ αὐθαδῶς ἐδογμάτισεν, οὐδὲν | ||
| 10 | δεήσει λόγων ἡμῖν ἔν γε τῷ παρόντι, προειρημένον ἤδη ἱκανῶς ὅθεν τε καὶ ὅπως ἐδογμάτισεν ἡ μεγάλη ἐκείνη καὶ ἱερὰ σύνο‐ δος. πρὸς δὲ τὰ ἐπαγόμενα παρὰ τῶν χριστομάχων, τί ἄν τις εἴποι; ποία ἀκοὴ οἴσειεν; τίς τῶν οὕτω βλασφήμων καὶ θεο‐ μάχων ἀνέξεται λόγων; ὡς ἰταμὸν καὶ ἄσχετον κατὰ Χριστοῦ | ||
| 15 | τολμῶσιν ἀνοιγνύναι τὸ στόμα. φεῦ τῆς ὕβρεως. φεῦ τῆς βλασφημίας. ποῦ πέμπουσιν τὴν δυσφημίαν καὶ ὅποι ἀναβαί‐ νει τὰ τῆς ὕβρεως; τί χρὴ λοιπὸν εἰκόνων ἕνεκεν λέγειν; οὐκ ἄδηλον γὰρ ὡς ἐπ’ αὐτὸ τὸ ἀρχέτυπον τὸ ψεῦδος ἐναργῶς ἀνα‐ τιθέασιν. διὸ κἀνταῦθα ὥσπερ ἐπὶ τὸν ἴδιον ἔμετον ἐπιστρεφό‐ | ||
| 20 | μενοι πάλιν τῇ τοῦ παμπονήρου Ἐπιφανίδου μιαρᾷ χρῶνται γλώσσῃ. ταύτην γὰρ ἐκεῖνος τετόλμηκεν ἐπ’ ἀναιρέσει τῆς ἀλη‐ θοῦς τοῦ λόγου σαρκώσεως ῥῆξαι τὴν φωνήν, τῆς Μανιχαϊ‐ κῆς λύσσης ὑπάρχων ἐραστὴς ὁ θερμότατος καὶ τῶν ἄλλων Δοκητῶν τὴν φαντασίαν πρεσβεύων ἐκτοπώτερον. ἐντεῦθεν | ||
| 25 | λοιπὸν τοῦ ἀρχετύπου τὸ ἀληθὲς ἀναιροῦντες συνεξαφανίζειν καὶ τὰ ἀπ’ αὐτοῦ τυπούμενα ἀκολούθως πειρῶνται· ψευδὴς γὰρ | ||
| οὐκ ἂν ῥηθείη εἰκών, εἰ μὴ ἀρχετύπου ἀμοιρήσειεν. ἀλλὰ τοῦτο ἐμφανέστερον ἂν μᾶλλον ἐπ’ αὐτοῖς θεωρηθείη· εἰ γὰρ ψευδώ‐ νυμος ἡ Χριστοῦ εἰκών, ψευδεῖς ἄρα καὶ αὐτοὶ λεχθεῖεν εἰκό‐ | 107 | ||
| 30 | νες. κινδυνεύσειαν γάρ, εἴπερ οὐκ ἐξὸν Χριστὸν εἰκονίζεσθαι, ὁλοτρόπως τοῦ τῆς εἰκόνος ἐκβάλλεσθαι λόγου, μήτε ὡς ἄνθρωποι εἰκόνος θείας μετέχοντες μήτε μὴν ὡς ἱερεῖς τοῦ πρώτου καὶ μεγάλου ἀρχιερέως Χριστοῦ τῆς χάριτος κοινω‐ νήσαντες, ἐπεὶ μὴ δὲ εἶναι ἀρχιερέα, εἰ μὴ καὶ ἄνθρωπον εἶναι | ||
| 35 | εἰκονιζόμενον, δοῖεν. ψευδωνύμως γοῦν αὐτὸν ἀμφοτέρωθεν εἰκονίζουσιν. ἀλλ’ οὐδ’ ἄν τις ἀναφανείη ποτὲ ἀποκληρωτικὸς λόγος, ὃς ἐπὶ τῶν ἀληθῶς ὄντων καὶ εἰκονίζεσθαι πεφυκότων τὸ μὲν οὕτω γράφεσθαι κωλύσειεν, ἑτέρως δὲ εἰκονίζεσθαι συγχωρήσειεν· ἀνάγκη γὰρ ἐπίσης καὶ ὡς ὁ τῆς εἰκόνος ἔχει | ||
| 40 | λόγος ἢ ἀληθεύειν πανταχῇ ἢ ψεύδεσθαι. ἀνέρεσθαι δὲ αὐτοὺς ἄξιον, ὁπηνίκα εἰκόνα Χριστοῦ θεάσοιντο καὶ τὸ ἐπιγεγραμ‐ μένον ἀναγνοῖεν ὄνομα, τίνα δὴ διενθυμοῦνται καὶ τίνος εἰς μνήμην ἔρχονται. εἰ μὲν ἑτέρου τινός, λεγέτωσαν, κἀκεῖνον Χριστὸν εἰσηγείσθωσαν· εἰ δὲ πάντῃ καὶ πάντως τὸν διὰ τῆς | ||
| 45 | οἰκείας εἰκόνος καταγγελλόμενον ἐννοοῦσιν (ὃν γὰρ σημαίνει καὶ ὑποδείκνυσιν, φανερὸν ὅτι καὶ εἰκονίζει· καὶ ἀδύνατον τοῦ τινὸς εἰκόνα καὶ τὴν μίμησιν τοῦ ἀρχετύπου φέρουσαν ἄλλου λέγειν ὁμοίωμα, ὡς οὐκ ἐνὸν τὴν ἔν τινι κηρῷ σφρα‐ γῖδα ἑτέρῳ δακτυλίῳ παρὰ τὸν ἐκτυπώσαντα ἐναρμόσασθαι), | ||
66(50) | ἐμφανὲς οὖν ὅτι ὁ Ἐμμανουὴλ ἡμῖν διὰ τῆς οἰκείας εἰκόνος ἐκδείκνυται· οὗ καὶ τὴν θέαν καὶ τὴν μνήμην καὶ τοὔνομα ἐξομνύμενοι ἐκδήλους ἑαυτοὺς καθιστῶσιν ὅτι βαρύς ἐστιν αὐτοῖς ὁ Χριστὸς καὶ ὀνομαζόμενος καὶ μνημονευόμενος καὶ ἐν εἰκόνι βλεπόμενος. ταῦτα οἶμαι πείθει καὶ βαρβάρους καὶ | ||
| 55 | Ἕλληνας καὶ ἀνθρώπους ἅπαντας μὴ ἑτέρως ἢ οὕτως ἔχειν, εἰ μὴ τῶν μεμηνότων καὶ λίαν ἐξεστηκότων τινὲς εἶεν. εἰ δὲ | ||
| τοσοῦτον τὴν διάνοιαν ἐσκοτίσθησαν οὗτοι καὶ μετὰ τῶν νοητῶν ὀμμάτων καὶ τῶν αἰσθητῶν ἀφῄρηνται τὴν ἐνέργειαν, ὀρθὰ βλέπειν οὐκ εἰδότες, πάντων ἀνθρώπων εἶεν ἀθλιώτεροι | 108 | ||
| 60 | καὶ ἐθνῶν καὶ ἀλόγων καὶ ἀπίστων ἀλογώτεροι καὶ ἀπιστό‐ τεροι. καὶ τοίνυν τῷ φωτὶ τοῦ πυρὸς αὐτῶν πορεύσονται καὶ τῇ φλογὶ ᾗ ἐξέκαυσαν, ἡ προφητικὴ αὐτοῖς ῥῆσις ἐπιφωνείτω ἄνωθεν. | ||
67 | σκεπτέον δὲ καὶ ὧδε· ἡ ἀνθρωπεία εἰκὼν ὁμοίωμά τι ἐστὶν προσώπῳ ἐοικὸς ἐκείνῳ ὃ δὴ καὶ εἰκονίζειν πέφυκεν, καὶ οὐδεὶς ἂν τῶν αἰσθήσεως καὶ λόγου μετεσχηκότων ἀντείποι· τὸ ὅμοιον δὲ φερομένη, εἰκότως καὶ τῶν πρός τι παρὰ τοῖς τὰ | ||
| 5 | λογικὰ μετιοῦσι σκέμματα λεγομένων φωνῶν τῆς προσηγο‐ ρίας τετύχηκεν· ἐν οἷς δὴ καὶ σχέσις τὶς ἐνθεωρεῖται, καθ’ ἣν τῆς πρὸς ἄλληλα κοινωνίας ἔχονται. δηλοῖ δὲ καὶ τοὔνομα ὅθεν ἡ εἰκὼν παρῆκται· καὶ ἵνα μικρόν τι τῷ λόγῳ ἐνδια‐ τρίψωμεν, διὰ τὴν τῶν ἀθετούντων τὴν σωτήριον χάριν ἀγνω‐ | ||
| 10 | μοσύνην ... ἀπὸ γὰρ τοῦ εἴκω ῥήματος, τοῦ σημαίνοντος τὸ ὁμοιῶ, ἑνὶ στοιχείῳ πλεονάζοντος, σχηματίζεται. ἐπεὶ τοίνυν ἡ ἐν τούτοις ὁμοίωσις, σχέσις τις οὖσα, μεσιτεύει τοῖς κατὰ τὴν ἐμφέρειαν κοινωνοῦσιν ἄκροις, τῷ τε ὁμοιοῦντι καὶ τῷ ὁμοιω‐ μένῳ φημί, ἑνοῖ καὶ συνάπτει τῷ εἴδει ταῦτα, κἂν τῇ φύσει | ||
| 15 | διέστηκεν. εἰ γὰρ καὶ ἄλλο καὶ ἄλλο τῇ φύσει τύχοι ἑκάτερον, ἀλλ’ οὐκ ἄλλος καὶ ἄλλος· διὰ τοῦ τύπου γάρ, τοῦ ἐξ ἀρχῆς ἡ γνῶσις ἐγγίνεται, καὶ ἐν αὐτῷ τοῦ γεγραμμένου ἡ ὑπόστασις καθορᾶται. ἀμέλει γοῦν καὶ ἡ βασιλέως εἰκὼν εἴποι ἄν· «Εἰ ἐγὼ καὶ ὁ βασιλεὺς ἕν ἐσμεν, καὶ ὁ ἑωρακὼς ἐμὲ ἑώρακε τὸν | ||
| 20 | βασιλέα». ἐντεῦθεν λοιπὸν ἐφ’ ὧν τὰ ὅμοια πρόκειται τῷ κοινῇ μετέχειν τῆς σχέσεως, συνεισάγεσθαι ὡς τὰ πολλὰ καὶ συνα‐ ναιρεῖσθαι κατὰ τὸ εἶδος τοῦ λόγου τούτου συμβήσεται. καὶ εἰ πρὸς θάτερον τὸ ψεῦδος ἐπιφημισθείη, καὶ τὸ ἕτερον ὡσαύτως τὸ ψεῦδος ἂν ἀπενέγκοιτο· εἰ δὲ τὸ ἕτερον τἀληθὲς ἔχοι, καὶ | 109 | |
| 25 | θάτερον δήπουθεν, ὡς, φέρε εἰπεῖν, ἡ τοῦ βασιλέως εἰκὼν ὁμοία τῷ βασιλεῖ ἐστιν, ὅστις ποτὲ ὢν αὐτὸς τυγχάνει. οὐκοῦν εἰ ὁ εἰκονιζόμενος ἀληθὴς βασιλεὺς ὑπάρχει, ἔσται καὶ ἡ ἐκεῖνον εἰκονίζουσα, ἀληθὴς εἰκών· εἰ δὲ ψευδὴς ὑπάρχει, καὶ ἡ κατ’ αὐτὸν εἰκὼν ψευδὴς ἐξ ἀνάγκης δειχθήσεται. καὶ | ||
| 30 | εἰ δεῖ τἀληθέστερον φάναι, οὐ μᾶλλόν ἐστιν εἰπεῖν τοῦ ὁ‐ πωσοῦν ψευδοῦς τὴν εἰκόνα ψευδῆ ἢ μὴ δὲ εἶναι τὸ παράπαν εἰκόνα· οἷάπερ εἰσὶν τὰ πλαττόμενα (ἱπποκενταύρους λέγω καὶ τραγελάφους), ἃ μὴ ὑφεστῶτα τῶν πλασσόντων ἐλέγχει τὴν κακοδαιμονίαν, εἰδωλικοῖς προσανεχόντων φάσμασιν. οὕ‐ | ||
| 35 | τω τοίνυν κατὰ τὸ ἀκόλουθον τοῦ λόγου, ὁπηνίκα οἱ ψευδίε‐ ροι τὰς τοῦ μεγάλου βασιλέως Χριστοῦ καὶ θεοῦ εἰκόνας ψευδωνύμους ἀποκαλεῖν τολμῷεν, πᾶσα ἀνάγκη, ἐπειδὴ ἀλλήλων ἐστὶν δηλωτικὰ καὶ τὰς ἐμφάσεις ἀλλήλων κέκτην‐ ται, αὐτὸν τὸν Χριστὸν ψευδῆ Χριστὸν καὶ ψευδῆ βασιλέα | ||
| 40 | τυγχάνειν αὐτοὺς ἀποφαίνεσθαι· καὶ δογματισθήσεται αὐτοῖς ἐμφανέστερον καὶ Χριστὸς ψευδώνυμος, μηδαμῇ μηδαμῶς ὤν· τὸ γὰρ ψεῦδος μὴ ὄν ἐστιν παντί που δῆλον. οὕτω γὰρ διὰ μέσης τῆς πρὸς ἄλληλα σχέσεως τὸ ἀρχέτυπον αὐτοὶ ὡς οἴονται ἀναιρεῖν ἐπειράθησαν, εἰδότες ὅτι διὰ τῆς κατὰ τὴν | ||
| 45 | ὁμοιότητα σχέσεως ἀπὸ τῆς εἰκόνος ἐπὶ τὸ πρωτότυπον ἡ ὕβρις ἀναφέρεται. ψευδώνυμος γὰρ οὐκ ἂν ὀφθείη εἰκών, εἰ μὴ ἀρχετύπου διαμαρτήσειεν· οὐκ ἔχουσα γὰρ πρὸς ὃ ἀπει‐ κασθήσεται, ἐφ’ ἑαυτῆς τὸ ψεῦδος ὡς τὸ εἰκὸς ἐπισύρεται. εἰ δὲ δὴ μὴ χρῆναι εἰκονίζεσθαι τὸν Χριστὸν πάλιν κενολογήσουσιν | ||
67(50) | καὶ διατοῦτο τῷ ψεύδει τὴν εἰκόνα αὐτοῦ ἀνατιθέασιν, καὶ αὖθις ἡ τοῦ Μάνεντος Χάρυβδις αὐτοῖς μέγα περικέχηνεν, | ||
| Βαλεντίνου τε καὶ Μαρκίωνος τὰ φάσματα αὐτοὺς περιστοιχί‐ ζεται, περὶ ὧν ὀλίγῳ πρόσθεν εἴρηται· δοκήσει γὰρ καὶ φαντα‐ σίᾳ τὸν θεῖον λόγον σεσωματῶσθαι, οὐκ ἀληθείᾳ δοξάζοντες, | 110 | ||
| 55 | οὐδὲν ἧττον τῇ προτέρᾳ τοῦ ψεύδους βλασφημίᾳ περιπα‐ ρήσονται. οὕτω μὲν οὖν διὰ μιᾶς τῆς τοῦ ψευδωνύμου φωνῆς τὸ ἀπόρρητον αὐτῶν δείκνυται, δι’ ἧς σαφῶς ἤρνηνται τὸ κατὰ Χριστὸν ἀνθρώπειον, μᾶλλον δὲ τὴν θείαν ὅλην οἰ‐ κονομίαν τέλεον ἀποσκευάζονται· τοιγάρτοι καὶ ψευδώνυμοι | ||
| 60 | Χριστιανοὶ καὶ χριστομάχοι δικαίως μάλα νομισθήσονται. ἡ‐ μεῖς δὲ ὁμολογοῦντες ὅτι ἀληθείᾳ καὶ δυνάμει ἐστὶν ὁ Χρι‐ στὸς ζῶν καὶ βασιλεύων καὶ συμβασιλεύων τῷ θεῷ καὶ πα‐ τρὶ εἰς τοὺς αἰῶνας καὶ κατὰ ἀλήθειαν ἄνθρωπος πέφηνεν καθ’ ἡμᾶς ἁμαρτίας δίχα, καὶ τὰς ἱερὰς εἰκόνας αὐτοῦ ἀληθεῖς | ||
| 65 | εἰκόνας εἶναι γινώσκομεν· τὸν χαρακτῆρα γὰρ τοῦ ζωαρχικοῦ αὐτοῦ σώματος ἡμῖν τρανῶς ἐμφανίζουσιν πρὸς πίστωσιν τῆς ἀληθοῦς καὶ σωτηρίου αὐτοῦ ἐνσωματώσεως, τὸ ἐξ ἀρχῆς παρὰ Χριστιανοῖς ἀναστηλούμεναι· ἐξ ὧν καὶ ἡ μνήμη αὐτοῦ ἐναυ‐ γάζουσα ταῖς τῶν ὁρώντων πιστῶν διανοίαις ἐναποτίθεται. | ||
| 70 | οὐκοῦν οὐ ψευδώνυμοι αὗται, κἂν δοκῇ τοῖς ὑπηρέταις τοῦ ψεύδους, τὸ ἀναμφήριστον δὲ καὶ πάγιον ἐν τῇ ἀληθείᾳ ἑστηκυῖαι διακέκτηνται. | ||
68 | ἀλλὰ δὴ καὶ οὕτω περὶ τούτων θεωρείσθω· ἡ γὰρ τῶν ἀνοσίων ἀναισχυντία καὶ τοῖς τῶν ἔξωθεν συγκεχρῆσθαι λόγοις συναναγκάζει. τὸ αἴτιον τῶν πολλαχῶς λεγομένων οἱ περὶ τὰ τοιαῦτα ἐσχολακότες φασίν· ποιητικόν τε γὰρ εἶναι | ||
| 5 | καὶ ὀργανικόν, παραδειγματικόν τε αὖ καὶ ὑλικὸν καὶ ἔτι πρὸς τούτοις τελικὸν καὶ ὅ,τι ἕτερον ἐνταῦθα συναναφαίνεται. καὶ ταῦτα θεωρεῖται καὶ ἐπὶ τῶν χειροτεύκτων ὡς τὰ πολλὰ καὶ ὑπὸ τέχνης κατὰ τὸν βίον ἀποτελούμενα τὸν ἀνθρώπειον· ἐν | ||
| οἷς καὶ ἡ τινὸς εἰκὼν παρὰ τοιούτων αἰτίων προάγεται. ἐπεὶ | 111 | ||
| 10 | οὖν καὶ ἡ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰκὼν τεχνητή τέ ἐστιν καὶ χειρόκμητος, ἵνα τἄλλα παρῶμεν νῦν, παραδειγ‐ ματικὸν αἴτιον οὐχ’ ἕτερόν τι ἢ αὐτὸν τὸν Χριστὸν κέκτηται, ἤτοι τὸ κατ’ αὐτὸν εἶδος. οἱ τοίνυν τοῦ ψεύδους καθηγεμόνες διὰ τῆς φωνῆς ταύτης λυμαίνονται τῷ τοῦ αἰτίου λόγῳ, | ||
| 15 | ταυτὸν δὲ εἰπεῖν, ἀναιροῦσιν τὸ σωματικὸν εἶδος αὐτό, καθ’ ὃ ἡ τοιαύτη γραφὴ διακεχάρακται. τούτου δὲ τί ἂν γένοιτο εἰς τὴν τοῦ λόγου σάρκωσιν δυσφημότερον; τί δὲ οἱ ἐξοστρακί‐ ζοντες ἀποίσονται ἢ ἵνα κατηγόρους ἑαυτοὺς τῆς καθολι‐ κῆς ἐκκλησίας ἀποφήνωσιν; εἰ μὲν γὰρ ἔν τινι μέρει τῆς | ||
| 20 | ἐκκλησίας καὶ οἷον ἐν ἔθνει τινὶ μόνῳ τῶν πιστῶν καὶ χώρᾳ σεβόμενα τὰ ἱερὰ ταῦτα ἑώρων, τῆς καθολικῆς ἐκκλη‐ σίας κατὰ ταῦτα μὴ φρονούσης, ἔσχεν ἂν ἴσως ἀφορμὴν τινὰ ὁ λόγος αὐτοῖς πρὸς τὸ ἐκ μέρους διακωλύειν καὶ διορθοῦσθαι διὰ τὸ πρὸς τὸ καθόλου ἀσύμφωνον. ἐπειδὴ δὲ ἐκ τῆς καθο‐ | ||
| 25 | λικῆς ἐκκλησίας ἐξοστρακίζειν ὁρίζονται, ὁμολο‐ γοῦσιν καὶ ἄκοντες ὡς πᾶσα ἡ καθολικὴ καὶ ἀποστολικὴ ἐκκλησία ταῦτα δέδεκται, τιμῶσα καὶ περιέπουσα· πρὸς ἣν αὐθαδῶς ἀπομάχονται, κατήγοροι Χριστιανῶν πάντων λαμ‐ πρῶς στηλιτευόμενοι. ὅθεν ἑαυτοὺς μᾶλλον ἢ τὴν τῶν ἱε‐ | ||
| 30 | ροτύπων ποίησιν τῆς ἐκκλησίας ἐξοστρακίζουσιν. | ||
69 | οἷα δὲ οἱ χριστομάχοι ἑαυτοῖς χαριζόμενοι ἤ, ἀληθέ‐ στερον εἰπεῖν, ἑαυτοὺς φενακίζοντες οἱ φρεναπάται καὶ βωμο‐ λόχοι ἑξῆς ἐπισυνάπτουσιν, ἐπιστατέον. γράφουσι γὰρ ταυτί· ... οὐ κρίσει ἀκρίτῳ φερόμενοι, ἀλλὰ κρίσιν δι‐ | ||
| 5 | καίαν κατὰ τὴν ἀκρίτως ὑπὸ Ταρασσίου ἐκφω‐ νηθεῖσαν τῶν εἰκόνων προσκύνησιν ὁρίζοντες ἀνατρέπομεν, καὶ τὸν αὐτοῦ σύλλογον ἀθετοῦ‐ μεν ὡς ὑπερβάλλουσαν τιμὴν τοῖς χρώμασι χα‐ | ||
| ρισάμενον κατὰ τὸ πρόσθεν εἰρημένον· ... | 112 | ||
| 10 | οἷόνπερ σύλλογον ἀθετοῦσιν οἱ γεννάδαι· οὐκ οἶδα εἴ τις ἄλλος τοσοῦτον τοὺς ὀφθαλμοὺς ἐκάμμυσεν καὶ τὴν καρ‐ δίαν ὡς οὗτοι πεπώρωται καὶ εἰς ἄκρον μανίας καὶ ἐμπληξίας καθίκετο, ὥστε καὶ ἑαυτὸν ὁποῖός τις ἐστὶν ἀγνοεῖν καὶ ἅπερ πράττει μὴ εἰδέναι ὅλως. οὕτω γὰρ προπετῆ τὴν γλῶσσαν | ||
| 15 | προτείνοντες κατὰ τῆς ἑαυτῶν ψηφηφοροῦσι κεφαλῆς, οὐκ εἰδότες οἷ ἐκβήσεται αὐτοῖς ἡ ἀθέτησις· οὐ δεόμενοι κατη‐ γόρων τῶν ἔξωθεν, αὐτοὶ δὲ καθ’ ἑαυτῶν ἀποφαίνονται ὡς οὐχὶ τὴν σύνοδον (βέβηκε γὰρ ἐν θεῷ καὶ ἐρήρεισται), ἑαυ‐ τοὺς δὲ καὶ τὰ ἐπ’ αὐτοῖς κατὰ τὴν ἱερωσύνην ἐπιτελεσθέντα | ||
| 20 | ἀθετοῦσιν ἅπαντα, ὑπεύθυνοι μὲν τοῖς θείοις κανόσιν, οἷς ἀπεναντίας ἦλθον, καταστάντες, ὑπόδικοι δὲ τοῖς τοῦ θεοῦ κρίμασιν ἀθλίως ὀφθέντες· ὧν δὴ χάριν κἀν τοῖς πρόσθεν ἡμῖν ἐρρήθη. | ||
70 | ... ὡς ὑπερβάλλουσαν τιμὴν τοῖς χρώμα‐ σιν, φασίν, χαρισάμενον· κηρῶν τε καὶ λύχνων ἁφάς, θυμιαμάτων προσενέξεις, ὡς ἔπος εἰπεῖν σέβασμα λατρείας· ... | ||
| 5 | τί τῆς ἀφροσύνης ταύτης ἀλογώτερον; τί τῆς τοιαύτης παρανοίας ἀναισθητότερον, ὡς οἴεσαι τοῖς χρώμασιν αὐτοῖς τὴν τιμὴν παρὰ Χριστιανῶν προσφέρεσθαι; πῶς οὖν οὐκ ἤμελλον οἱ τῇ μανίᾳ ταύτῃ ἑαλωκότες καὶ τοὺς τύπους τοῦ σταυροῦ καθαιρήσειν, ὃ δὴ πεπραγμένον πολλαχοῦ παρ’ αὐτῶν | ||
| 10 | δείκνυται; ταύτῃ γοῦν καὶ τὰς εὐαγγελικὰς καταπεπατήκασι δέλτους, καὶ ἄλλα ἱερὰ πλείονα, ὅ,τι ἐκ χρωμάτων κα‐ τεσκεύασται ἢ διακεχάρακται, πυρὶ παραδιδόασιν. ὧν τὴν τιμὴν σέβασμα λατρείας τοῖς τιμῶσιν ἐπιγράφοντες εἰδωλολατρίας ἐπίκλημα προσεπάγουσιν. εἶτα, οἱ τὴν ὑπερ‐ | ||
| 15 | βάλλουσαν ἐπὶ τοῖς χρώμασιν ἐγκαλοῦντες τιμήν, πρὸς ποίαν τὴν ἐπιβάλλουσαν αὐτοῖς καὶ προσήκουσαν ἐλθόν‐ τες ἔστησαν, ἵνα τὴν δόξασαν ὑπερβολὴν διαφυγόντες τοῦ συμμέτρου καὶ τῆς μεσότητος μὴ διαμάρτοιεν; ἀλλ’ οὐδὲν μέν τι τοιοῦτον ποιοῦσιν· οὐδὲν γὰρ ὑπερβολῆς ἄξιον γινόμενόν | 113 | |
| 20 | που τεθέανται, ταῖς ἀληθείαις δέ, ἀσχέτοις καὶ ἐκθέσμοις ὑπερβολαῖς ἐπιόντες πρὸς πᾶσαν ἀτιμίαν ἐχώρησαν, ὥστε ἐξ ὧν ἑτέρους ἀλόγως κατῃτιῶντο, αὐτοὶ ἐφ’ ἑαυτοῖς ὑπερβαλ‐ λόντως ἐπάγουσι τὸ ἔγκλημα. εἰ γὰρ ἐκεῖνοι ὑπερβολῆς εἵνε‐ κεν μεμπτέοι, πόσῳ μᾶλλον οὗτοι δι’ αὐτὸ τοῦτο φευκτέοι, ἐπεί | ||
| 25 | τοι γε καὶ τὰ χρώματα καὶ τὰ πράγματα ἤτοι τὰ ἐκ τῶν χρωμάτων διαμορφούμενα καὶ δηλούμενα ἀνοήτως συγχέον‐ τες ἀθετοῦσιν, τὴν ἰδίαν ἣν ἔχουσιν ἀγνωμοσύνην περὶ τὰ θεῖα καὶ τοὺς τὰ θεῖα θεοπρεπῶς μετ’ εὐλαβείας ὁρῶντας καὶ σέβοντας ἐμφανῶς ἐκπομπεύοντες. ὡς παχεῖς γὰρ καὶ χαμαι‐ | ||
| 30 | πετεῖς τὴν διάνοιαν καὶ οὐδὲν ὑπὲρ τὰ βλεπόμενα φανταζόμε‐ νοι, πρὸς αὐτὰ δὲ μόνον τὸν νοῦν ἐνερείδοντες, καὶ περαιτέρω τὸν τῆς διανοίας ὀφθαλμὸν πεπηρωμένον ἔχοντες, ἀνανεῦσαι οὐ κατισχύοντες, τοσοῦτον ἀπέσχον εἰδέναι τοῦ μυστηρίου τῆς καθ’ ἡμᾶς πίστεως τὴν δύναμιν, ὡς μήτε νοοῦντες μὴ δὲ | ||
| 35 | μυηθέντες ποτὲ ὅστις ὁ ἐπὶ τοῖς σεβασμίοις τῆς προσκυνήσεως τρόπος ἢ ὅποι δι’ αὐτῶν τὸ σέβας ἀνάγεται. μάτην οὖν τὸ Χρι‐ στιανῶν ἑαυτοῖς ἐπιφημίζουσιν ὄνομα, τοῦ ὀνόματος ἠρνημέ‐ νοι τὴν δύναμιν· Χριστιανοὶ γὰρ εὐσεβεῖν εἰδότες οὐ ταῖς βαφαῖς καὶ τοῖς ἄνθεσιν τὸν νοῦν ἐγκατακλείουσιν (ἦ γὰρ ἂν | ||
| 40 | πᾶσαν ὕλην καὶ χρώματα ἔσεβον τὸ ἀνέκαθεν), ἀλλὰ πρὸς τὰ ἐκεῖθεν ἡμῖν σημαινόμενα διὰ μέσων τούτων ἀναγόμεθα καὶ τῆς προσγινομένης ἡμῖν ὠφελείας διὰ τῆς ἀπ’ αὐτῶν μνήμης τοὺς καρποὺς δρεπόμεθα· καὶ γὰρ οἱονεὶ προπύλαια τῶν ἱερῶν ἀδύτων τυγχάνει. δι’ αὐτῶν γοῦν ἐκεῖσε τῶν εὐσεβούντων ὁ | ||
| 45 | νοῦς εἰσάγεται ἢ ἀνάγεται, ἐπειδὴ ἑρμηνευτικὰ καὶ ἐπεξηγη‐ τικὰ καὶ διασαφητικὰ τοῦ εὐαγγελίου ἐστίν, τῶν ὡς εἰκὸς | ||
| διὰ τῆς ἀκοῆς ἐσθ’ ὅτε διαφευγόντων, ἀρίδηλον καὶ τε‐ τρανωμένην διὰ τῆς φαινομένης ὄψεως τὴν διάνοιαν διευ‐ κρινοῦντα καὶ ἀπαρτίζοντα. τοιοῦτος γὰρ τῶν συμβόλων ὁ | 114 | ||
70(50) | λόγος καὶ ἡ φύσις, διαμέσου τούτων ἐπὶ τὰ ὧν ἐστιν σύμβολα τὸν νοῦν ἀπευθυνόντων καὶ προαγόντων ἀνίπτασθαι. | ||
71 | καὶ ταῦτα μὲν ἐπὶ τοσοῦτον· ἐκεῖνοι δὲ ἐπὶ τὸν κολο‐ φῶνα τῆς ματαιότητος ἀφρόνως ἐξωρμημένοι ἐπάγουσι τοι‐ αῦτα· ... τὴν δὲ εὐαγῆ σύνοδον τὴν συγκροτη‐ θεῖσαν ἐν Βλαχέρναις ἐν τῷ ναῷ τῆς παναχράν‐ | ||
| 5 | του παρθένου ἐπὶ τῶν πάλαι εὐσεβῶν βασιλέων Κωνσταντίνου καὶ Λέοντος ἀσπασίως ἀποδεχό‐ μενοι ὡς ἐκ πατρικῶν δογμάτων ὀχυρωθεῖσαν, ἀκαινοτόμητα τὰ ἐν αὐτῇ ἐμφερόμενα φυλάτ‐ τοντες, ἀπροσκύνητόν τε καὶ ἄχρηστον τὴν | ||
| 10 | τῶν εἰκόνων ποίησιν ὁρίζομεν, εἴδωλα δὲ ταύ‐ τας εἰπεῖν φεισάμενοι· ἔστιν γὰρ καὶ κακοῦ πρὸς κακὸν ἡ διάκρισις ... οἱ ταῦτα κενολογοῦντες σφηκῶν ἀγρίων δίκην περιβομ‐ βοῦσιν ἡμῶν τὰ ὦτα καὶ ὄχλον ἀηδίας καὶ ἀκοσμίας ἡμῖν | ||
| 15 | ἐνεργάζονται· ληροῦσι γὰρ μακρὰ καὶ οὐκ οἶδα εἴ τις ἱκανὸς ὃς τῆς τοσαύτης ἀναλγησίας καὶ ἀβουλίας τὸ μέγεθος ἀναμε‐ τρήσαιτο. πῶς οὐ καταδύονται οἱ ἄφρονες κατονομάζειν σύνο‐ δον, ἣ πόρρω καὶ μακρὰν πάσης ἐκκλησιαστικῆς θεσμοθεσίας ἐκπέπτωκεν; ἀλλὰ τοῦτο πάσχουσιν ἵνα τῇ ἑαυτῶν κακίᾳ συ‐ | ||
| 20 | στήσωνται, πᾶσαν εὐταξίαν ἱερατικὴν κατὰ νώτου θέμενοι. ναὸν δὲ τῆς παναχράντου παρθένου οὐκ οἶδα ὅπως καὶ προσαγορεύειν τολμῶσιν καὶ τιμᾶν ἐπαγγέλλονται, ὃν πάσης πεπληρώκασιν οἱ πάντοθεν κατεγνωσμένοι καὶ ἠτιμω‐ μένοι λώβης καὶ ἀτιμίας, ἐπεὶ τοῦ θεοδόχου σώματος τὸ ἱερὸν | ||
| 25 | καὶ σεβάσμιον τὸ πρὶν ἐκτετυπωμένον καὶ διαπρέπον ἐν αὐτῷ ὁμοίωμα κατεστρέψαντο, δι’ οὗ καὶ ὁ ναὸς τῆς τοσαύτης ἠ‐ | ||
| ξίωτο τιμῆς· καὶ πάντα τὰ κατὰ τὸν ναὸν ἅγια διὰ πλείστων ὅσων ὕβρεων χραίνοντες ἀπὸ τῶν ἁγίων οὐκ εὐλαβήθησαν, ἀλλ’ ἵνα μὲν δόξαν ἐντεῦθεν ἀποίσωνται, ἐπὶ τὸν ἱερὸν τουτονὶ | 115 | ||
| 30 | ναὸν καταφεύγουσιν, καὶ τιμᾶν προσποιοῦνται ἅπερ κατέπτυ‐ σαν, τὰς δὲ εὐκλάδους καὶ ὑψικόμους πλατάνους καταλελοίπα‐ σιν μνήμης αὐτὰς οὐκ ἀξιοῦντες τὸ σύνολον, αἳ δὴ ἔξω τειχῶν τῆς βασιλίδος τεθήλασιν, ἔνθα μᾶλλον τὸ ὀχλαγωγὸν ἐκεῖνο σύστημα συνηθροίζετο, κατὰ Χριστοῦ καὶ τῆς ἁγίας παρθένου | ||
| 35 | καὶ τῶν ἁγίων ἐξυφαῖνον τὴν παροινίαν. ὃ εἴ γε χρὴ σύνοδον ὀνομάζειν, Πλατανῖτιν ἄν τις καλέσειεν, τῶν φυτῶν ἐκείνων τὴν ἀκαρπίαν νοσήσασαν· καὶ γὰρ τὸ ἐκεῖσε συναγηγέρθαι τοῦτο ἔοικεν παραινίττεσθαι, ὡς οὐδὲν ἕτερον ὅτι μὴ μόνον εἰς κακίαν ἐπιδοῦσαν πολύχουν τε καὶ παμφορωτάτην καρπο‐ | ||
| 40 | φορῆσαι τὴν ἀσέβειαν. ἐξ ὁποίων δὲ πατρικῶν ὠχυρῶ‐ σθαι δογμάτων καταλαζονεύεται, ἐξ ὧν τῇ καινοτομίᾳ ταύτῃ ἐπέθετο, καταθρῆσαι ῥᾴδιον· πατέρας γὰρ τοὺς περὶ Εὐσέβιον καὶ Ἐπιφανίδην παραπλασάμενοι προχειρίζονται καὶ εἴ τινες ἄλλοι τῆς Ἀρειανικῆς ἀθεΐας, ταυτὸν δὲ εἰπεῖν τῆς | ||
| 45 | Βαλεντίνου καὶ Μαρκίωνος καὶ Μάνεντος δεισιδαιμονίας, οἵ γε ὡς πορρωτάτω λίαν καὶ ἐκτὸς τῆς Χριστιανικῆς μοίρας αὐλί‐ ζονται, καὶ δὴ καὶ διδασκάλους καὶ νῦν προκαθίζουσιν· παρ’ ὧν μαθητευθέντες τὴν τοῦ ἀπεριγράφου φωνήν, τῆς σωτηρίου τοῦ Χριστοῦ καθυλακτοῦσιν οἰκονομίας, δοκήσει καὶ οὐκ ἀλη‐ | ||
71(50) | θείᾳ ταύτην γεγενῆσθαι οἱ φασματώδεις ὡς ἀληθῶς φαντα‐ σιούμενοι. εἴ που γὰρ τῶν θεοφόρων ἡμῶν πατέρων καὶ διδασκάλων ὄντως τῆς ἐκκλησίας προήγαγον λόγον, ἢ περικό‐ ψαντες ἢ νοθεύσαντες καὶ παραφθείραντες τοῦτο ἐπετεχνά‐ σαντο, τῆς τῶν ἀμαθεστέρων δι’ αὐτῶν ἁπλότητος κατα‐ | ||
| 55 | τρέχοντες, ὡς ἂν τῷ ἀξιοπίστῳ τῶν προσώπων εἰς τὰ ἴδια τῆς πλάνης βάραθρα ἐφελκύσωνται. οὐ γὰρ τὰ αὐτὰ τοῖς ἀσε‐ βέσιν, ἢ πεφρονήκασιν οἱ τῶν ὀρθῶν δογμάτων ὑφηγηταὶ ἢ ἐκπεφωνήκασιν—ἄπαγε. γραφικῶν δὲ λογίων τοῦ πνεύμα‐ | ||
| τος εἰ μετέσχον ὅλως, τί χρὴ λέγειν; ὅπου γε καὶ τὰ χρυσοτό‐ | 116 | ||
| 60 | ρευτα Χερουβὶμ ἐκεῖνα, ἅπερ ἡ παλαιὰ ἔφερε σκηνή, τῆς κιβωτοῦ ἱδρυμένα καθύπερθε θείοις νεύμασιν, ὑπουργίᾳ δὲ τοῦ πανσόφου Μωσέως κατασκευασθέντα, αἰσχρῶς καθυβρί‐ σαι οὐκ ἀπώκνησαν, μυρίαις δυσφημίαις καὶ ἀτιμίαις βάλλον‐ τες καὶ ἀποσκώπτοντες. ἐκ τῆς βρυώδους οὖν ἐκείνης μυ‐ | ||
| 65 | ήσεως, ὥσπερ ἐκ τῆς Σοδομηνῆς ἀμπέλου καὶ τῆς Γομορρη‐ νῆς κληματίδος τῶν καρπῶν ἐκμεμεθυσμένοι, οἷα τῆς ἀσεβεί‐ ας τὸν ἄκρατον ἐγχεάμενοι, χολῆς καὶ πικρίας ἔμπλεα ἐκ τοῦ πονηροῦ θησαυροῦ τῆς καρδίας ἀπερεύγονται ῥήματα. καὶ δὴ τοῖς παρ’ ἐκείνων ὀχυρωθέντες θεοστυγέσι διδάγμασιν παρ‐ | ||
| 70 | ρησιάζονται λοιπὸν τὸ πονηρόν, καὶ τὰ δοκοῦντα ὁριζόμενοι ἀποφαίνονται. | ||
72 | τί οὖν ὁρίζονται, καὶ τίς ποτε ἄρα ἐστὶν ὁ παρ’ αὐτῶν ἐξενηνεγμένος ὅρος, καὶ ὁποῖος τὴν δύναμιν, καὶ εἰ σύμφωνος καὶ ἀκόλουθος αἷς κατακομψεύονται ἀποδέχεσθαι ἁγίαις ἓξ συνόδοις, καὶ ἐκ ποίων αὐτῶν δογμάτων ἀφορμηθέντες τὰ | ||
| 5 | σφῶν κρατύνειν ἐπιχειροῦσιν καὶ εἰ τὴν παρ’ ἐκείναις ἀκολου‐ θίαν καὶ τάξιν τετηρήκασιν, ὥρα νῦν κατοπτεύειν καλεῖ. τῶν τοίνυν ὁσίων πατέρων ἡμῶν, οἳ κατὰ τὰς ἁγίας συνόδους διέ‐ πρεψαν καὶ τὴν θείαν αἴγλην ἐν ταῖς ἁπάντων ψυχαῖς ἄνωθεν πυρσεύοντες ἐναστράπτουσιν, ὡς ἐπιτομώτερον ἐπελθεῖν, ἡ | ||
| 10 | μὲν πρώτη κατὰ τὴν ἐκκλησίαν προλάμπουσα σύνοδος τὰς θεομισεῖς αἱρέσεις πάλαι ἐν Χριστιανοῖς πονηρῶς φυείσας, τήν τε Αἰγυπτιακὴν φημὶ καὶ Λιβυκὴν ἀθεότητα, δι’ ὧν ἥ τε Σαβέλλιος σύγχυσις καὶ Ἀρειανικὴ διαίρεσις, τὰ ἀντίθε‐ τα κακὰ καὶ ἰσοσθενῆ τὴν δυσσέβειαν περὶ τὴν θεολογίαν ὁ‐ | αʹ | |
| 15 | ρώμενα, κατὰ τὴν οἰκουμένην πᾶσαν σχεδὸν ἐξεχύθησαν, θεόθεν κεκινημένη, καθελοῦσα καὶ ἐκσοβήσασα, ὁμοούσιον τὸν υἱὸν τῷ πατρὶ ἐνθέως καὶ τετρανωμένως, ἤτοι τῆς αὐτῆς οὐσίας καὶ δόξης, ἐδογμάτισεν, συμφυᾶ τε καὶ ὁμότιμον ἔν τε πράγμασιν ἔν τε ὀνόμασιν τὴν ὑπερούσιον καὶ ὑπέρθεον τριάδα | 117 | |
| 20 | ἐκήρυξεν, τὴν ἐν πατρὶ καὶ υἱῷ καὶ ἁγίῳ πνεύματι γνωριζομέ‐ νην τε καὶ προσκυνουμένην μίαν θεότητα καὶ βασιλείαν καὶ ἐξουσίαν καὶ κυριότητα, οὐσίᾳ μὲν ἑνίζουσα καὶ θεότητι, διαι‐ ροῦσα δὲ ὥσπερ ἀδιαιρέτως ταῖς ὑποστάσεσιν καὶ ἑκάστῃ τούτων τὴν ἰδιότητα ἀσύγχυτον καὶ ἀσύμφυρτον διαφυλάτ‐ | ||
| 25 | τουσα. | ||
| ἡ ταύτῃ δὲ ἀκόλουθος ταῖς ἀληθείαις καὶ μετ’ ἐκείνην ἁγία σύνοδος, τῇ αὐτῇ τάξει καὶ πράξει χρωμένη, ἐπεὶ τῆς ὁμοίας μετέσχε τοῦ πνεύματος χάριτος, τὴν Μακεδονιανὴν εἰς τὸ πανάγιον καὶ ζωαρχικὸν πνεῦμα βλασφημίαν καταρράξασα, | βʹ | ||
| 30 | ὁμοούσιον αὐτὸ τῷ πατρὶ καὶ τῷ υἱῷ καὶ ὁμότιμον καὶ ὡς θεὸν καὶ αὐτὸ συμπροσκυνούμενον ἐξεφώνησεν. καὶ ταῦτα μὲν περὶ τὴν θεολογίαν. | ||
| ἐπὶ δὲ τῆς οἰκονομίας ἡ ταύταις ἑπομένη θεόλεκτος ὁμήγυ‐ ρις τὴν Νεστοριανὴν παραφροσύνην καὶ Ἰουδαϊκὴν παχύτητα, | γ | ||
| 35 | υἱῶν δυάδα εἰσηγουμένην καὶ τὸν ἕνα υἱὸν ἀθέσμως διαιροῦσαν καὶ ἀποσχίζουσαν καὶ διατοῦτο ἀνθρωπολατρίαν μυθευομένην, ἐξήλεγξεν, αὐτόν τε Νεστόριον τὸν δυσσεβῆ καὶ τοὺς ἀμφ’ αὐ‐ τὸν ἀναθέμασιν καταδικάσασα· ἕνα δὲ ἡμῖν υἱὸν ἐγνώρισεν, θεόν τε τῶν ὅλων καὶ κύριον, ἄποπτον μὲν καὶ ἀπόρρητον τὴν | ||
| 40 | ἐκ τοῦ θεοῦ καὶ πατρὸς προαιώνιον ἔχοντα γέννησιν, συνάναρ‐ χον δὲ αὐτῷ ὑπάρχοντα καὶ συναΐδιον, τὸν αὐτὸν δὲ υἱὸν πρὸς δυσμαῖς τοῦ χρόνου ἐλαύνοντος ἐκ τῆς παναγίας καὶ ἀειπαρ‐ θένου θεομήτορος ἐνηθρωπηκότα ἀτρέπτως καὶ ἀναλλοιώτως καὶ καθ’ ἡμᾶς χωρὶς ἁμαρτίας ἐκπεφηνότα, τήν τε πάναγνον | ||
| 45 | παρθένον κυρίως καὶ ἀληθῶς θεοτόκον ἀνεῖπεν. | ||
| τέλειον δὲ ἐν ἀνθρωπότητι καὶ τέλειον ἐν θεότητι, οἱ | δʹ | ||
| τούτων ὁπαδοί, ἡ θεόκλητός φημὶ καὶ πολυάνθρωπος πληθύς, τὸν ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν υἱὸν τὸν σωτῆρα Χριστὸν καὶ θεὸν ἡμῶν θεοφρόνως ἐδογμάτισεν καὶ τήν τε τοῦ θεηλάτου Νεστορίου | 118 | ||
72(50) | κατέκρινεν ἤδη διαίρεσιν, καὶ τὴν παρὰ τῶν θεοστυγῶν καὶ βδελυρῶν Διοσκόρου καὶ Εὐτυχοῦς καὶ τῶν περὶ αὐτοὺς πρε‐ σβευομένην σκοτεινὴν καὶ ἔκφρονα σύγχυσιν στηλιτεύσασα, τὴν μὲν δυάδα τῶν φύσεων, τὴν μονάδα δὲ τοῦ προσώπου, ἤτοι τὴν καθ’ ὑπόστασιν ἕνωσιν, ἐπὶ τῆς τοῦ δεσπότου Χριστοῦ | ||
| 55 | καὶ θεοῦ ἡμῶν διετράνωσεν οἰκονομίας· ταυτὸν γὰρ περὶ τὴν οἰκονομίαν Εὐτυχὴς πρὸς Νεστόριον πέπονθεν, ὅπερ περὶ τὴν θεολογίαν πρὸς Ἄρειον ὁ Σαβέλλιος. | ||
| ἡ ταύταις κατ’ ἴχνος ἰοῦσα πνευματοκίνητος συνέλευσις, τοῦ χριστομάχου καὶ μιαρωτάτου Θεοδώρου, τοῦ κακῶς τῆς | εʹ | ||
| 60 | Μομψουεστίας ὀνομασθέντος ἐπισκόπου, τὰς ἀπείρους θριαμ‐ βεύσασα καθῄρηκε βλασφημίας, ὥσπερ ἐκ λάκκου συντετριμ‐ μένου τῆς ἀσεβείας, ἄρτι παρὰ τῶν ἐκείνου ἀνοσίων φοιτητῶν ἀνισχούσας τε καὶ καινιζομένας. οἵπερ δὴ κορυβαντιῶντές πως καὶ ἐξεστηκότες ἄλλον μὲν τὸν θεὸν λόγον εἶναι ἔλεγον, ἕτερον | ||
| 65 | δὲ τὸν Χριστόν, ὡς ἐκ προκοπῆς ἔργων βελτιωθέντα καὶ ὡς ψιλὸν ἄνθρωπον βαπτισθέντα καὶ παρὰ τοῦ βαπτίσματος τὴν χάριν τοῦ ἁγίου πνεύματος εἰληφότα καὶ τῆς υἱοθεσίας ἀξιω‐ θέντα, σχετικάς τινας καὶ πολυτρόπους ἑνώσεις καθάπερ καὶ οἱ περὶ τὸν δυσσεβῆ Νεστόριον ἀνιέρως ἐπινοοῦντες· ἀνθρωποτό‐ | ||
| 70 | κον δὲ ἀλλ’ οὐ θεοτόκον τὴν παναγίαν παρθένον δυσφημεῖν ἀπετόλμων ἄλλα τε πλεῖστα καὶ χείριστα κατὰ τῆς τοῦ σωτῆ‐ ρος ἡμῶν οἰκονομίας ἀπερρίπτουν, ἃ καὶ ψυχὴν καὶ σῶμα εἰς μνήμην μόνον ἰόντα χραίνουσιν, πρὸς δέ γε καί τινα τούτοις προσόμοια ἄτοπα ἀφρόνως κατὰ τῆς ἀμωμήτου ἡμῶν συγ‐ | ||
| 75 | γραφέντα πίστεως. ταῦτά τε καὶ τοὺς οὕτω πεφρονηκότας οἱ θεόσοφοι οὗτοι διδάσκαλοι παραδειγματίσαντες, τὸν κύριον | ||
| ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν τὸν τοῦ θεοῦ λόγον σαρκωθέντα καὶ ἐνανθρωπήσαντα διαρρήδην ἐξεβόησαν ἡνῶσθαί τε καθ’ ὑπό‐ στασιν σαρκὶ ἐψυχωμένῃ λογικῇ καὶ νοερᾷ ψυχῇ ἀσυγχύτως | 119 | ||
| 80 | τε καὶ ἀδιαιρέτως, μήτε τοῦ λόγου εἰς τὴν σαρκὸς μεταποιηθέν‐ τος φύσιν μήτε μὴν τῆς σαρκὸς εἰς τὴν τοῦ λόγου μεταχωρη‐ σάσης οὐσίαν, μένειν δὲ ἑκατέραν ὅπέρ ἐστιν καὶ μετὰ τὴν ἕνωσιν, ὁμοούσιον τῷ πατρὶ κατὰ τὴν θεότητα καὶ ἡμῖν τὸν αὐτὸν ὁμοούσιον κατὰ τὴν ἀνθρωπότητα· μιᾷ δὲ προσκυνήσει | ||
| 85 | τὸν θεὸν λόγον μετὰ τῆς σαρκὸς προσκυνεῖσθαι κατὰ τὴν ἐκκλησιαστικὴν παράδοσιν, αὐτοῦ τε τὰ θαύματα ὑπάρχειν καὶ τὰ παθήματα· κυρίως δὲ καὶ ἀληθῶς τὴν πανύμνητον παρθένον θεοτόκον διωμολόγησαν. | ||
| ὁ δὲ ἐπὶ ταύταις ἀοίδιμος καὶ θεόμητις τῶν ἱερῶν διδα‐ | ϛʹ | ||
| 90 | σκάλων ὅμιλος τοὺς μὲν τὸ ἓν θέλημα καὶ τὴν μίαν ἐνέργειαν ἀβούλως καὶ σφαλερῶς ἐπὶ Χριστοῦ δοξάσαντας, οἵπέρ εἰσιν οἱ ἀμφὶ Ὀνώριον καὶ Σέργιον καὶ Μακάριον καὶ ὅσοι ἄλλοι τῆς τοιαύτης συμμορίας, τῆς ἐκκλησιαστικῆς αὐλῆς ἐξήλασαν, δύο δὲ φυσικὰ θελήματα καὶ δύο φυσικὰς ἐνεργείας ἐπὶ τοῦ | ||
| 95 | αὐτοῦ Χριστοῦ καὶ θεοῦ ἡμῶν, τοῖς προλαβοῦσιν θεοφάντορ‐ σιν ἐξακολουθοῦντες πατράσιν, τρανῶς ἐξεφώνησαν. | ||
73 | αἱ τοίνυν ἅγιαι κατὰ ἀλήθειαν καὶ οἰκουμενικαὶ σύνο‐ δοι, ἤτοι οἱ κατ’ αὐτὰς θεόσοφοι πατέρες καὶ τῆς οἰκουμένης διδάσκαλοι, οὕτω τὸ μὲν ὅσον ὀθνεῖον καὶ ξένον τῆς καθ’ ἡμᾶς θεοσοφίας τῇ δυνάμει καὶ χάριτι τοῦ ἐπιφοιτῶντος καὶ συνερ‐ | ||
| 5 | γοῦντος πνεύματος ἀπεσκευάσαντο καὶ τῆς Χριστιανῶν θεο‐ σεβείας ὑπερορίσαντες φροῦδον πεποιήκασιν, τὸ δὲ ὅσον οἰ‐ κεῖον καὶ γνήσιον καὶ τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ θεοῦ προσῆκον θεο‐ πρεπῶς εἰσηγησάμενοι ἔθεντο, τοῦτο διὰ τῶν θείων ὅρων καὶ τύπων τῶν παρ’ αὐτοῖς ἐκπεφωνημένων πραγματευσάμενοι | ||
| 10 | κατὰ τὴν προφητικὴν φωνὴν τὴν κελεύουσαν· Πορεύεσθε, διέλθετε διὰ τῶν πυλῶν μου, σκυλεύσατε τὴν ὁδόν, ὁδοποιή‐ σατε τῷ λαῷ μου, τοὺς λίθους ἐκ τῆς ὁδοῦ διαρρίψατε, διὰ τῶν εὐαγγελικῶν δηλαδὴ καὶ προφητικῶν διδαγμάτων τοῦ πνεύ‐ ματος ἰόντες, ἃ δὴ τὰς πύλας τῆς σωτηρίας ἡμῖν ἀναπετάννυ‐ | 120 | |
| 15 | σιν καὶ πρὸς τὴν πίστιν χειραγωγοῦσι τοῦ λέγοντος· Ἐγώ εἰμι ἡ θύρα· δι’ ἐμοῦ ἐάν τις εἰσέλθῃ, σωθήσεται καὶ εἰσελεύσεται καὶ ἐξελεύσεται καὶ νομὴν εὑρήσει. τοιγαροῦν τὰ κατὰ τὴν ὁδὸν τοῦ βίου παρὰ τῶν ἀνοσίων αἱρέσεων καὶ ἀκαθάρτων δυσφημιῶν τετραχυσμένα καὶ δυσάντητα καὶ λίθων δίκην | ||
| 20 | ἀπεσκληκότα καὶ διαρριπτούμενα σκῶλα, οἷα δὴ διαπταί‐ σματα ψυχῶν καὶ προσκόμματα, ἀνακαθαίροντες ἤδη καὶ ἐξευ‐ μαρίζοντες, διὰ λείας καὶ βασιλικῆς ὁδοῦ τῆς εὐσεβείας καὶ θείας ἐπιγνώσεως τὸν λαὸν κυρίου πορεύεσθαι παρασκευάζου‐ σιν. | ||
| 25 | ἐπεὶ οὖν τὸ μὲν ἐπιτιμᾶν οὐ μέγα (ῥᾷστον γὰρ καὶ τοῦ βουλομένου παντός), τὸ δὲ ἀντεισάγειν τὴν ἑαυτοῦ γνώμην ἀνδρὸς εὐσεβοῦς καὶ νοῦν ἔχοντος, ἀρχαῖος καὶ καλῶς ἔχων λόγος (ὅπερ παρὰ τοῖς ἁγίοις τετήρηται, τοῖς μὲν ἀλλοτρίοις εὐσθενῶς καὶ μάλα καιρίως ἐπιπλήξασιν καὶ τὴν ἀναίρεσιν | ||
| 30 | τῶν δυσσεβῶς προαγομένων ποιησαμένοις, τῶν οἰκείων δὲ καὶ ὡς ἄγαν εὖ ἐχόντων τὴν ἀντεισδρομὴν ἐξειργασμένοις), ἴδωμεν λοιπὸν εἰ κατὰ ταῦτα τοῖς χριστομάχοις πεπραγμάτευ‐ ται καὶ εἰ τοῖς ἐπηγγελμένοις ἀκόλουθα τὰ ἐν τῷ κατ’ αὐτοὺς ὅρῳ τυγχάνει ἐκκείμενα. ἀλλ’ ὁρίζονται μὲν οὐδέν, τὸ | ||
| 35 | ἀλλότριον δὲ ἀνασκευάσαντες καὶ ἀποπεμψάμενοι (ἀλλότριον γὰρ αὐτοῖς ὡς ἀληθῶς τὸ μέγα τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ θεοῦ λόγου μυστήριον καὶ ξένον πᾶν ὅ,τι εὐσεβείας ἐχόμενον· τὸ δὲ ἦν ἀπροσκύνητον καὶ ἄχρηστον τὴν τῶν εἰκόνων ὑπάρξαι ποίησιν), ἴδιον ἔθεντο παντελῶς οὐδὲν οὐδὲ κατε‐ | ||
| 40 | σκεύασαν· οὐ γὰρ εἶχον ὃ θήσουσιν, πάντα ἀνελόντες τὰ εὖ δεδογμένα καὶ καλῶς ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ θεοῦ βεβηκότα καὶ ἱδρυμένα. πρὸς γὰρ τὴν ἀλήθειαν αὐτὴν ἀπομαχόμενοι καὶ ἀνασκευάζειν αὐτὴν δόξαντες οὐκ ἔσχον ὅ,τι ὁρίσονται ἢ ὅ,τι εἰσηγήσονται· τὸ γὰρ ψεῦδος ἀόριστον καὶ ἀνύπαρκτον καὶ οὐκ | 121 | |
| 45 | ἔχον ὅποι ποτὲ στήσεται. δύναμιν γοῦν ἀποφάσεως καὶ στερή‐ σεως ὁ κατ’ αὐτοὺς ὅρος μόνον περιέχει, θέσεως δὲ οὐδαμῶς ὅλως λόγον κέκτηται, ὥστε κινδυνεύειν μὴ δὲ ὅρον ὀνομάζε‐ σθαι, εἴπερ οἱ κυρίως ὅροι ἐκ τῶν θέσεων μᾶλλον καὶ καταφα‐ τικῶν λόγων προΐασιν καὶ τὸ τί εἶναι ἀλλ’ οὐ τὸ τί μὴ εἶναι τὸ | ||
73(50) | ὑποκείμενον δηλοῦντες. ὅρος γὰρ ἐστὶν λόγος σύντομος δηλω‐ τικὸς τῆς οὐσίας τοῦ ὑποκειμένου πράγματος, οὐκ ἀναιρετι‐ κός, ὡς αὐτοὶ κενολογοῦσιν. | ||
74 | ὡς δὲ ἀσύμφωνος καὶ ἀνακόλουθος τοῖς προκειμένοις τῶν ἱεροφαντῶν ὅροις (καὶ οὐκ οἶδα ὅπως αὐτοὺς ἀποδέχεσθαι καθυπέσχοντο), μαρτυρεῖ τὸ ἱερὸν τέμενος, ὃ ἐπ’ ὀνόματι τῶν τὴν πρώτην ἁγίαν συγκεκροτηκότων σύνοδον ἀνεγήγερται, | ||
| 5 | τὰς αὐτῶν ἐκείνων μέχρι καὶ σήμερον στήλας προβαλλόμε‐ νον, μονονουχὶ τὴν παρ’ αὐτῶν ὁμολογίαν καὶ τὸ φρόνημα σαφῶς διακεκραγυίας εἰς ἔνδειξιν τῆς ὑγιοῦς πίστεως τοῦ θεοκινήτως συγκεκληκότος θεοφιλοῦς βασιλέως· ἃς ἤδη καὶ καθελεῖν πειραθέντες οἱ τῆς καταστροφῆς ἄνδρες, ὅμως οὐ | ||
| 10 | συγκεχώρηνται τὴν εἰς τοῦτο παρανομίαν ἀνύσαι. εἰ δὲ τῇ πρώτῃ ἐκείνῃ καὶ ἡ δευτέρα σύστοιχος καὶ ἀκόλουθος, ἀναγ‐ καίως καὶ ταύτης τῆς χάριτος ἀπορρήγνυται. τί οὖν φήσουσιν περί γε τῆς ἱερᾶς τρίτης συνόδου οἱ τάλανες, τοῖς φρικτοῖς παρ’ αὐτῆς ἀναθέμασιν βαλλόμενοι; πῶς τῇ μετὰ ταύτας ἕψον‐ | ||
| 15 | ται, τὸ τέλειον τῆς κατὰ τὸν σωτῆρα Χριστὸν σωματώσεως ἀφαιροῦντες; πῶς γὰρ σῶμα ὅλως ὑπάρξειεν ἀπερίγραπτον, | ||
| ὅλον περιγραφῇ καὶ ὅρῳ περιειργόμενον, κἂν τῷ λόγῳ θεῷ ὑποστατικῶς ἥνωται, τῆς κατὰ φύσιν οὐκ ἐξεστηκὸς τελειότη‐ τος; εἰ δὲ καὶ ἡ ταύταις ἐπαριθμουμένη τὰ αὐτὰ ταῖς προαγού‐ | 122 | ||
| 20 | σαις δοξάζει, πῶς οὐχὶ καὶ ταύτῃ ἐναντιώσονται καὶ τοῖς αὐ‐ τοῖς ἀτόποις περιπεσοῦνται; ποίας αὐτοῖς ἀκολουθίας τρό‐ πος λελείψεται πρὸς τοὺς θεοσόφους πατέρας οἳ τὴν ἕκτην ἀπεπλήρουν ἱερὰν σύνοδον, αὐθαδῶς ἀντιβλέποντες ἀναιδεῖ προσώπῳ καὶ ἀναισχύντῳ γνώμῃ, ὡς οἷα ἀσεβεῖς ὑφιστάμε‐ | ||
| 25 | νοι; ἃ γὰρ ἐκεῖνοι κατηρτίσαντο εὐσεβῶς, οὗτοι καθεῖλον δυσ‐ σεβῶς· καὶ ἃ οἰκοδόμησαν ἐκεῖνοι ἐμμελῶς καὶ ἐνθέως, κα‐ τέστρεψαν οὗτοι ἀθέως καὶ ἀσυνέτως. πόθεν οὖν αὐτοῖς τὸ σύμφωνον καὶ ἀκόλουθον ταῖς συνόδοις περιστήσεται, ἀπεναν‐ τίας αὐταῖς κατὰ πάντα ἰοῦσιν, οὐκ ἔχουσιν εἰπεῖν, κἂν μυρία | ||
| 30 | κομπάζωσιν, ἵνα δειχθῇ ὡς οὐδὲν αὐτοῖς ἐκκλησιαστικοῦ θεσμοῦ καὶ κανόνος μέτεστιν· ἀλλὰ κατηρτισμένην τὴν διά‐ νοιαν πρός γε τὸ ἁμαρτοεπεῖν κατακτησάμενοι, ἐξ ὧν τερα‐ τευόμενοι παραπλά〈σ〉σονται λόγων τὴν οἰκείαν βούλονται περιποιεῖσθαι κακοδοξίαν, ἵνα ὡς δῆθεν ἕπεσθαι ταῖς συνό‐ | ||
| 35 | δοις βαττολογοῦντες, εὐπαράδεκτοι τοῖς πολλοῖς περὶ τὴν ἀ‐ σέβειαν καταστῶσιν. | ||
75 | ταύτῃ δὴ ὁ καττυθεὶς παρ’ αὐτῶν ὅρος ἔκπτωτος παντά‐ πασιν καὶ ἀπόπεμπτος παρὰ τῆς ἐκκλησίας κρίνεται· οὐδὲ γὰρ ἂν ὅρος λεχθείη ἐν οἷς μάλιστα οὐδὲ ὁριστόν τι αὐτῷ καὶ ὑποκείμενον δέδοται. σύνοδον γὰρ καλεῖν τὸν παραφωνή‐ | ||
| 5 | σαντα ἀνδραποδώδη ὄχλον, πολλοῦ γε ἂν δέοι· τί οὖν αὐτὸν κλητέον; τί δὲ ἄλλο γε ἢ ὅπερ τὰ προφητικὰ προανακεκράγει θεῖα λόγια· Ἀνατροπὴν θολεράν, ἣν ἐπότισαν τὸν πλησίον αὐτῶν, μεθύσκοντες, ὅπως ἐπιβλέπῃ ἐπὶ τὰ σπήλαια αὐτῶν· πλησμονὴν ἀτιμίας καὶ δόξης· ἃ τοῖς τὰ ψεύδη διδάσκουσιν | ||
| 10 | ἠπείληται. καὶ γὰρ οἱ τὰ τοιαῦτα κενοφωνοῦντες κατὰ τὸ | ||
| γεγραμμένον· Πεποίθασιν ἐπὶ ματαίοις καὶ λαλοῦσιν κενά, ὅτι κύουσιν πόνον καὶ τίκτουσιν ἀνομίαν, ἱστὸν ὄντως ἀράχνης ὑφαίνοντες. φλυαρία[ν] γὰρ τηνάλλως ταυτὶ καὶ μάτην αὐ‐ τοῖς ἐκπεπονημένα καὶ ἀκόσμως καὶ ἀνοσίως συντεθειμένα, | 123 | ||
| 15 | καὶ στάσις ἄλογος καὶ Σατανικὴ τοὺς ἁπλουστέρους διοχλοῦ‐ σα καὶ θορυβοῦσα, καὶ παγὶς κεκρυμμένη εἰς πυθμένα θανά‐ του πέμπουσα καὶ εἰς πέτευρον Ἅιδου κατάγουσα, ἐν ᾗ οἱ ἀ‐ φυλάκτως παριόντες δεινῶς περιπίπτουσιν, καὶ καταστροφὴ πονηρὰ καὶ πονηρὸν ἐργαστήριον ἐκ σαρκικῶν καὶ ἐμπαθῶν | ||
| 20 | θελημάτων, μᾶλλον δὲ τῶν ἀγόντων ἐναντίον, συγκροτούμε‐ νον. οὐ γὰρ ἔγνωσαν καλὸν ποιεῖν ἐναντίον κυρίου καὶ τοῦ πλησίον αὐτῶν· οὐδὲ γὰρ οἰκοδομεῖν ἴσασιν, ἀλλὰ καθαιρεῖν· οὐ τιμᾶν τὰ ἅγια, ἀλλ’ ἀτιμίας ἁπάσης ἀποπληροῦν· οὐ σέβειν τὰ σεβασμοῦ ἄξια, ἀλλὰ σέβειν ἐκτόπως· οὐ τὸ συνάγειν, ἀλλὰ | ||
| 25 | τὸ σκορπίζειν· οὐ πρὸς ὁμόνοιάν τι δρᾶν, ἀλλὰ τέμνειν καὶ ἀποσχίζειν τὴν καλῶς ἡνωμένην καὶ ἐνθέως κατηρτισμένην τοῦ Χριστοῦ ἐκκλησίαν καὶ τὰ εὖ συνηγμένα διασπᾶν καὶ μερί‐ ζειν, ὥσπερ λύκοι βαρεῖς τῇ ποίμνῃ Χριστοῦ ἐμπεσόντες καὶ ὅλῳ τῷ στόματι τὰ λογικὰ πρόβατα κατεσθίοντες καὶ εἰς | ||
| 30 | τὸν ἴδιον περιελαύνοντες κρημνόν. εἰ τοίνυν διὰ πάντων δεί‐ κνυ〈ν〉ται οὐδαμοῦ θείοις κανόσιν ἢ πατρικοῖς τε καὶ ἐκκλη‐ σιαστικοῖς ὅροις ἑπόμενοι, διατοῦτο πάντοθεν αὐτοῖς περίεστιν πόρρω τῶν ἱερῶν τῆς ἐκκλησίας περ〈ι〉βόλων ἐλαύνεσθαι, καὶ μάτην τὸ Χριστοῦ περιφέρουσιν ὄνομα, μήτιγε ἱερεῖς εἶναι | ||
| 35 | καὶ ὀνομάζεσθαι. καὶ οὐδὲ τὸ παρ’ αὐτοῖς τυρευθὲν ἐπ’ ὀνόματι ὅρου σκευώρημα στάσιν ἂν σχοίη πώποτε· ἔστι γὰρ δήπου ὡς ἀληθῶς ἀόριστον καὶ ἄστατον καὶ ἄλογον καὶ ἀτελὲς καὶ ἄτα‐ κτον καὶ ἄκοσμον καὶ ἀνίδρυτον καὶ ἄσκοπον καὶ ἀκαλλὲς καὶ ἀργὸν καὶ ἀδρανὲς καὶ σκοτεινὸν καὶ αὐτὸ μηδαμῇ μηδαμῶς ὄν, | ||
| 40 | ὡς ἤδη ξένον καὶ ἀλλότριον καὶ πόρρω τῆς καθ’ ἡμᾶς θεοσοφίας ἀπεληλαμένον. σκεπτέον γάρ· ὁπηνίκα περὶ ἑνὸς καὶ τοῦ αὐτοῦ λόγου ζήτησις γένοιτο καὶ περὶ τὸ αὐτὸ κεφάλαιον ἡ ἀντίθεσις ἵσταιτο, δεήσειεν ἂν τὰ τῶν ἀντιπάλων ἀνατρέψασιν τὰ οἰκεῖα ἐκ παντὸς ἀντιπαρατίθεσθαι· καὶ τούτοις τοίνυν τὴν Χριστοῦ | 124 | |
| 45 | καθελοῦσιν εἰκόνα, ἑτέραν δήπου πάντως καὶ τινὸς ἄλλου και‐ νοποιοῦσιν ἀναστῆσαι εἰκόνα. φανερὸν δ’ οὖν τὸ λειπόμενον. τί δὲ τοῦτό ἐστιν ἢ ὅπερ δρῶντες πανταχοῦ καταφαίνονται; εἴ που γὰρ τοῦ ἀντιχρίστου θεάσοιντο εἰκόνα ἢ ἄλλου τῶν ἀπει‐ ρημένων τινός, ἐπὶ σχήματος μένειν διαφιᾶσιν, τὰ ἅγια κατα‐ | ||
75(50) | λύοντες, ἄξιά γε ὡς ἀληθῶς τῆς σφῶν αὐτῶν δυ〈σ〉σεβείας καὶ βδελυρίας καὶ φρονοῦντες καὶ πράσσοντες, ἵνα εἰδωλολά‐ τραι καθαρῶς ἀναδεικνύωνται. τίσιν τούτους παραβλητέον; φασὶν ὡς αἱ παρδάλεις φυσικήν τινα πρὸς τὸν ἄνθρωπον ὀρ‐ γὴν ἔχουσιν. τινὲς γοῦν τῆς τοῦ θηρίου κατα[ι]παίζοντες μανίας, | ||
| 55 | ἐν χάρτῃ εἰκόνα προδεικνύουσιν· τὸ δὲ ὑπὸ τῆς ἄγαν ὁρμῆς σπαράσσει τὸν χάρτην ὡς ἄνθρωπον, κἀκεῖ δείκνυσιν τὸ μι‐ σάνθρωπον. οὕτω δὴ καὶ οὗτοι ἐν τῇ εἰκόνι Χριστοῦ ἐμφανί‐ ζουσι τὸ μισόχριστον· οὐχ’ οἷοί τε γὰρ ὄντες τοῦ ἀρχετύπου προσψαύειν, ἔχθει τῷ εἰς αὐτόν, σὺν παρδαλέῃ τῇ γνώμῃ τῇ | ||
| 60 | εἰκόνι ἐφάλλονται, σπαράσσοντές τε καὶ διαφθείροντες· ὥστε ἡ κατὰ τῶν ὁμοιωμάτων αὐτοῦ δυσμένεια θεομάχους αὐτοὺς παρίστησιν, κατ’ αὐτοῦ Χριστοῦ ἀνελομένους τὸν πόλεμον. ἴσως τῇ τοῦ διδασκάλου Μαμωνᾶ ἑπόμενοι ἀθεΐᾳ, φήσουσιν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ σώματος δοξάζειν τὰ παρὰ τῶν ἀξίων | ||
| 65 | ἱερουργούμενα θεῖα μυστήρια, ἀντινομοθετοῦντες τῷ εὐαγγε‐ λίῳ, τῇ τε κοινῇ δόξῃ μαχόμενοι καὶ τῇ αἰσθήσει καὶ πάσῃ τῇ Χριστιανῶν παραδόσει. πρῶτον μὲν γὰρ δειξάτωσαν ποῦ ταῦτα εἰκόνα Χριστοῦ προσαγορεύεσθαι παρειλήφασιν καὶ ἐν ποίοις τοῦ πνεύματος λογίοις γεγραμμένον εὗρον. ἀλλ’ οὐκ ἂν δεῖξαι | ||
| 70 | ἔχοιεν· ἐλέγχονται δὲ κἀνταῦθα ἀντίθετοι τῆς εὐαγγελικῆς | ||
| ὑπάρχοντες παραδόσεως. ὁ κύριος γὰρ καὶ θεὸς ἡμῶν κατὰ τὴν ἱερὰν νύκτα ἐκείνην, καθ’ ἣν ἔμελλε τοῖς σταυρωταῖς παρα‐ δίδοσθαι, θύων μυστικῶς καὶ κατὰ τὸ ἀπόρρητον ἑαυτόν, καὶ τοῖς ἀοιδίμοις μαθηταῖς ταῦτα παραδιδούς, οὐκ εἰκόνα σώματος | 125 | ||
| 75 | ἢ αἵματος εἴρηκεν, ἀλλ’ αὐτόχρημα σώματος καὶ αἵματος με‐ τέδωκεν εἰπών· Λάβετε, φάγετε καὶ πίετε, οὐκ εἰκόνα, ἀλ‐ λά· Τοῦτό ἐστιν τὸ σῶμά μου καί· Τοῦτο τὸ αἷμά μου τὸ ὑπὲρ ὑμῶν καὶ πολλῶν ἐκχυνόμενον. ἔπειτα δέ, ἢ καὶ τὰ ἱερευόμενα ἀπερίγραπτα δώσουσιν (ἵνα μὴ μόνον ἀσεβείας | ||
| 80 | ἀποίσωνται ἔγκλημα, ἀλλὰ καὶ γέλωτα πρὸς τούτῳ ὀφλήσω‐ σιν· τί γὰρ ἀτοπώτερον ἢ καταγελαστότερον, εἴ τις οὕτως ἔχοι ἅπερ ὁρατὰ τέ ἐστιν καὶ ἁπτὰ καὶ ἀνθρώποις μεταληπτὰ καὶ ὀδοῦσιν λεπτυνόμενα καὶ ἐδεστὰ γινόμενα;), ἢ συσφαγιάζε‐ σθαι τοῖς ἱερουργουμένοις καὶ τὸν λόγον ἀποφανοῦνται, ὡς μὴ | ||
| 85 | χωρίζοιτο τοῦ σώματος ὅσον ἐπὶ τῇ ἑαυτῶν δόξῃ. οἱ δέ γε οὐχ’ ὅπως τὰ θεῖα τιμήσωσιν ταῦτα ἐνστήσονται, ἀλλ’ ἵνα τὴν εἰκόνα Χριστοῦ σὺν αὐτῷ Χριστῷ ἀτιμάσωσιν. τί γὰρ μὴ μᾶλλον τῷ κοινῷ τῆς ἐκκλησίας συμφθέγγονται δόγματι, τήν τε ἄκαιρον φιλονεικίαν καὶ τὸ βλάσφημον διαφεύγοντες; ἀλλὰ | ||
| 90 | πρόδηλον ὅτι βαρὺς αὐτοῖς ὁ Χριστὸς καὶ ἐν εἰκόνι βλεπόμενος. καὶ τὰ μὲν τῶν ἀλλοτρίων τοιαῦτα καὶ οὕτως ἔχοντα· τὰ δὲ ἡμέτερα, ὁποῖα; λείπεται γὰρ μικρὰ περὶ τούτων νῦν διαλα‐ βεῖν. ἡ γὰρ ἁγία καὶ οἰκουμενικὴ καὶ θεόλεκτος σύνοδος ἡ ἐν Νικαίᾳ τὸ δεύτερον οὐχ’ οὕτω διατέθειται—πόθεν; —ἀλλὰ κατὰ | ||
| 95 | πάντα καὶ ἐν πᾶσιν τοῖς ἱερουργοῖς τῶν τοῦ θεοῦ μυστηρίων δι’ ἀκριβείας ἁπάσης ἑπομένη, ταυτὸν δὲ εἰπεῖν τῇ ἁγίᾳ τοῦ θεοῦ καθολικῇ καὶ ἀποστολικῇ ἐκκλησίᾳ, ἅτε τῆς αὐτῆς ἐκεί‐ νοις ἠξιωμένη χάριτος καὶ τῷ αὐτῷ ἐνεργουμένη πνεύματι, πάντα στέργει καὶ πάντα ἀσπασίως καὶ ὡς οἰκεῖα ἀποδέχεται | ||
75(100) | καὶ περιέπει τὰ παρ’ αὐτοῖς κηρυχθέντα καὶ ἐκτεθέντα· καὶ | ||
| ὥσπερ τῷ τόπῳ, οὕτω δὴ καὶ τῷ τρόπῳ καὶ τοῖς δόγμασιν, τῇ πρωτίστῃ ἡ ὑστάτη κεκοινώνηκεν, τῷ αὐτῷ κανόνι καὶ ὑπο‐ δείγματι χρησαμένη, ἵνα ἔνθα ἡ ἀπαρχὴ τῶν ἱερῶν ἡμῶν τέ‐ θηλε δογμάτων, ἐνταῦθα καὶ τὸ πέρας καὶ τὸ οἱονεὶ ἐπισφρά‐ | 126 | ||
| 105 | γισμα τῆς ἐνθέου ἡμῶν ὁμολογίας ἐπιτεθῇ. αὕτη γὰρ τὴν ἐπει‐ σαχθεῖσαν καινοτομίαν παρὰ τῶν τῇ Χριστοῦ δόξῃ μεμα‐ χημένων καὶ τὸ ἀντίθετον καθελοῦσα καὶ πονηρὸν δόγμα, τὴν ἐξ ἀρχῆς καὶ ἀνέκαθεν τῇ καθολικῇ ἐκκλησίᾳ κεκρατηκυῖ‐ αν παράδοσιν ἐπεκύρωσεν· τόν τε κόσμον καὶ τὴν εὐπρέπειαν | ||
| 110 | αὐτῆς εὐσεβῶς ἔνειμεν, καλῶς καὶ θεαρέστως προσκυνεῖσθαι τὰ ἱερὰ τῆς τοῦ σωτῆρος ἡμῶν οἰκονομίας σύμβολα, καθὰ Χριστιανοῖς ἔθος καὶ νόμος εὐσεβοῦσιν, ὁρισαμένη. ἐπεὶ οὖν ὁ κατὰ τοὺς ἀνοσίους θεομάχος ὅρος ἐλήλεγκταί τε καὶ διέρρι‐ πται, τί τὸ κωλύσον ἢ τί τὸ ἐνστησόμενον καὶ ἡμᾶς ἀνθορι‐ | ||
| 115 | ζομένους εἰπεῖν, ἐξ ὧν διὰ πλειόνων λόγων καὶ ἀποδείξεων παρίσταται, ὅτι τοι ἡ τῶν ἱερῶν τοῦ Χριστοῦ εἰκόνων καὶ ἡ ποίησις εὔχρηστος καὶ ἡ προσκύνησις ἀναγκαία καὶ ὀνησιφό‐ ρος καὶ δικαία μάλα καὶ τιμητέα καὶ τῇ ἐν λατρείᾳ καὶ ἀληθινῇ εἰς θεὸν προσκυνήσει, προτετιμημένῃ γε ὑπαρχούσῃ, καὶ αὐτὴ | ||
| 120 | ἑπομένη καὶ ἀκολούθως τιμωμένη καὶ προσκυνουμένη κατὰ τὸν ἴδιον ὅρον καὶ λόγον; οὕτω δὲ καὶ περὶ τῶν σεμνῶν τῶν ἁγίων ὁμοιωμάτων κατὰ τὸν οἰκεῖον λόγον ἀναλόγως θεω‐ ρήσωμεν. | ||
76 | ἀλλ’ ἐπανακτέον ἡμῖν τὸν λόγον παλινδρομοῦσιν ὅθεν ἐξέβημεν. φασὶ τοίνυν· εἴδωλα δὲ ταύτας εἰπεῖν φει‐ σάμενοι. τοὺς ἀπὸ τοῦ φωτὸς τῆς ἀληθείας ἐξολισθήσαντας καὶ πρὸς τὸ σκότος τοῦ ψεύδους ἐθελουσίως αὐτομολήσαντας | ||
| 5 | ἀνάγκη τῇ πολυσχιδεῖ περιαλωμένους πλάνῃ πολλαῖς περιπί‐ πτειν ταῖς σκολιότησιν καὶ πλείστοις ἐναντιώμασιν περιέλκε‐ σθαι καὶ προσκόμμασιν. τοῦτο καὶ οἱ ἄγαν πολυμαθεῖς καὶ σοφοὶ καὶ ἀγχίνοι πεπονθότες νῦν σαφῶς καταφαίνονται· τῶν ὀρθῶν γὰρ τῆς εὐσεβείας δογμάτων ἐκπεπτωκότες, οὐ | ||
| 10 | μόνον τῇ εὐαγεῖ ἡμῶν ἀντεπεξάγουσι δόξῃ, ἤδη δὲ καὶ ἑαυτοῖς ἐνταῦθα ἀντίθετοι γινόμενοι προδήλως ἁλίσκονται. οὗτοι γὰρ τὴν Πλατανῖτιν ἐκείνην ἢ πλανῆτιν λοιμώδη συμμορίαν καὶ Ἰουδαϊκὴν σπείραν ἀσπασίως ἐπαγγειλάμενοι ἀποδέχεσθαι καὶ χερσὶν ὑπτίαις τὰ παρ’ αὐτῆς καθοριζόμενα περιφέροντες, φυ‐ | 127 | |
| 15 | λάσσειν τε ἀκαινοτόμητα κατισχυριζόμενοι καὶ κανόνα τιθέμενοι ἀπαράβατον καὶ τοῦ παντὸς τιμώμενοι, ὅπως αὐτοῖς σύμφωνοι ἐνταῦθα τυγχάνουσιν καὶ ἀκόλουθοι, ἐπιμελῶς διασκέπτεσθαι ἄξιον. ὁ μὲν οὖν ἐκείνων σκοπὸς ὅλος καὶ ἡ πρόθεσις ἥ τε πραγματεία καὶ ἡ πᾶσα σπουδή, ἡ ἄθροισίς τε ἡ | ||
| 20 | πολύανδρος ὁ σκυλμός τε καὶ ἡ ἐξέτασις καὶ ἡ βάσανος, ἡ πολυπραγμοσύνη καὶ ἔρευνα, τοῦ χρόνου ἡ πλείστη τριβὴ καὶ παρέλκυσις, ὁ τοσοῦτος πόνος καὶ ἡ φροντὶς πρὸς οὐδὲν ἕτερον ἀφεώρακεν ἢ ὅπως ἀπαρακαλύπτῳ καὶ λαμπρᾷ τῇ φωνῇ καὶ ἀνερυθριάστῳ προσώπῳ δυσσεβῶς καὶ ἀθέως κατὰ Χριστοῦ | ||
| 25 | τοῦ θεοῦ ἡμῶν φρυαξάμενοι, καὶ γλῶσσαν ἀσελγῆ καὶ παρά‐ νομον κατὰ τοῦ κτίστου κινήσαντες, τῆς πάντα συνεχούσης καὶ πάντων περιδεδραγμένης δεξιᾶς καταγορεύσωσιν ὡς οὐδαμῶς εἰδώλων πλάνης τοὺς ἀνθρώπους ἐλευθερῶσαι κατίσχυσεν, εἴδωλά τε τὰ ἐπ’ ὀνόματι τετυπωμένα Χριστοῦ ἱερὰ καὶ τῶν | ||
| 30 | ἁγίων ἄντικρυς ἀποφήνωσιν, εἰδωλολατρίας λοιπὸν ἐντεῦθεν ἔγκλημα Χριστιανοῖς ἐπιπλέξωσιν, καθὰ δὴ καὶ ἐν τῷ παρ’ αὐ‐ τοῖς νομιζομένῳ διαπραγματευσάμενοι ὅρῳ τρανῶς τε καὶ ἀνενδοιάστως ἐκπεφωνήκασιν· ἐξ ὧν ὁ βαρύτατος κατὰ τῶν εὐσεβούντων ἐγκατέσκηψε διωγμός. τί οὖν ἔν γε τῷ παρόντι | ||
| 35 | οἱ τούτων τὰ δόγματα ὑπεσχημένοι τηρεῖν ἀκαινοτόμητα, εἴδωλα ταύτας εἰπεῖν φεισάμενοι, ἔφησαν; ὢ τῆς παραπληξίας καὶ δυσβουλίας· ὅπως ἐκπεπωκότες τῆς ἀμαθίας καὶ ἀλογίας ὅλον τὸν ἄκρατον ἐξελέγχονται· ὡς εὖγε οἵαν περὶ τοὺς διδασκάλους τὴν εὐγνωμοσύνην καὶ τὸ σύμφωνον | ||
| 40 | ἐπιδείκνυνται. βαβαὶ ὁπόσης γέμει ταῦτα τῆς εὐνοίας τῆς | ||
| πρὸς αὐτοὺς καὶ συμπνοίας. ὢ ποία τῶν διδαγμάτων καὶ πόνων ἡ ἀμοιβὴ καὶ ἀντίδοσις. οὕτως αὐθημερὸν καὶ ἀθρό‐ ον, ὥσπερ οἱ μῦθοι τοὺς γίγαντας ἔχουσιν, φοιτηταὶ καὶ μύσται γνήσιοι ἀναφανέντες, διὰ μιᾶς φωνῆς ἐν ὀλίγαις | 128 | ||
| 45 | συλλαβαῖς καὶ ἀκαρεῖ τῷ χρόνῳ τὸ πᾶν τῆς σαθρᾶς καὶ ἀραχνώδους αὐτῶν οἰκοδομίας ὁμοῦ καὶ τὴν δόξαν τὴν οἰκείαν κατεστρέψαντο καὶ τὰ δόγματα τῶν διδασκάλων κατεδιῄτησαν καὶ τὸ κλέος ἅπαν κατέλυσαν, ἐφ’ οἷς μέγα τὴν ὀφρῦν ἀνασπῶντες ἐφρόνουν. ἀλλ’ ὅπερ πρὸς τοὺς ἐξ ἀρχῆς | ||
76(50) | τῆς κατ’ αὐτοὺς ἱερωσύνης ἡγεμόνας πεπόνθασιν, τοῦτο καὶ νῦν πρὸς τοὺς ἀρτιγενέθλους τῆς ἀσεβείας εἰσηγητὰς ὑπομέ‐ νουσιν, τῆς οἰκείας ὥσπερ ἐπιλελησμένοι προθέσεως καὶ ἑκα‐ τέρωθεν ἑαυτοῖς τὴν ἔκπτωσιν καὶ ἀλλοτρίωσιν προσπορί‐ σαντες. ποῦ οὖν ἐνταῦθα ἡ πρὸς τοὺς διδασκάλους εὐγνω‐ | ||
| 55 | μοσύνη, ποῦ ἡ ἀσπάσιος τῶν θεοκλύτων δογμάτων ἀποδοχή, ποῦ ἡ ἐπικύρωσις καὶ βεβαίωσις, ἅπερ καὶ παρὰ τὴν ἀρχὴν τοῦ ἰδίου καὶ θαυμαστοῦ ὅρου κατεκομψεύοντο; ποῦ ὁ κρότος καὶ ὁ κόμπος τῶν ἐγκωμίων; ποῦ τῶν θεο‐ φιλῶν καὶ πνευματικῶν πατέρων ἡ σύνοδος ἡ ἐκ | ||
| 60 | γραφικῶν καὶ πατρικῶν ὠχυρωμένη δογμάτων καὶ οἱ εὐαγεῖς οὓς ἐξέθετο κανόνες; ποῦ ἡ τῶν οἰκου‐ μενικῶν συνόδων ἐπακολούθησις; ποῦ ἡ μετὰ πάσης ἀ‐ κριβείας καὶ ἐμμελείας ἐξέτασις; ποῦ ἡ προτιμηθεῖσα ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ λατρεία τε καὶ προσκύνησις | ||
| 65 | καὶ ἡ κατάκρισις καὶ διάπτυσις τῆς ἀκεφάλου καὶ ἀπα‐ ραδότου καὶ ἀχρήστου καὶ ἀπροσκυνήτου τῶν εἰκόνων ποιήσεως, δι’ ὧν ἁπάντων ἀκύμαντος οὐκ ἐν ὀλίγοις ἔτεσιν ἡ ἐκκλησία διαμεμένηκεν; καὶ οὐκ οἶδα εἴ τινας ἄλλους ὕθλους καὶ λήρους κατὰ τῆς Χρι‐ | ||
| 70 | στιανῶν εὐαγοῦς καὶ ἀμωμήτου θρησκείας ἐξυφᾶναι τετολμή‐ κασιν οἱ ἐξάγιστοι. πάντα οἴχεται. πάντα φροῦδα κατέστη. | ||
| πάντα ἐκ ποδῶν γέγονεν. μία φωνὴ ἔρρηκται καὶ ὁ πᾶς σύλλο‐ γος διαλέλυται. μιᾶς ὑποσπασθείσης ψηφῖδος, τὸ πᾶν τῆς οἰκοδομίας κατέστραπται. ἆρ’ οὖν οὐ νηπίων κομιδῇ ταῦτα καὶ | 129 | ||
| 75 | μειρακίων τῶν κατ’ ἀγορὰς παιζόντων καὶ ἄλλοτε ἄλλως τὰ τῆς παιδιᾶς μετατιθέντων καὶ μεταβαλλόντων, ἐφ’ ὃ τὸ εὐχερὲς καὶ νηπιῶδες τῆς ἡλικίας τρέψειεν; καὶ πάνυ γε. | ||
77 | τί οὖν; μέχρι τούτων ἔστησαν καὶ τῆς ἄλης ἐπαύσαντο, ἢ οὐκ ἐφ’ ἕτερα χείρονα, ὥσπερ πρύμνας κρουσάμενοι, ἵεντο; ἃ γὰρ λόγῳ εἴδωλα εἰπεῖν φεισάμενοι, ἐν τούτοις τἀναν‐ τία διαθέμενοι, οὐδενὸς ἠφειδηκότες ἔδρασαν, αὐτόχειρες οἱ | ||
| 5 | δείλαιοι τῆς τῶν ἁγίων γενόμενοι καθαιρέσεως, εἰς τὴν τῶν εὐσεβούντων κάκωσιν ταῖς σπουδαῖς χρώμενοι· οὕτω παν‐ ταχῇ τὴν πίστιν ἡμῶν τὴν εὐκλεᾶ δείκνυνται καπηλεύοντες. διὰ γὰρ δὴ τοῦτο, μικρόν τι τῆς βλασφημίας νῦν καθυφέν‐ τες, τοὺς θαυμασίους παρορῶσιν ἐκείνους διδασκάλους, εἰ‐ | ||
| 10 | δώλων φωνὴν τοῖς ἁγίοις ῥῆξαι κατατολμήσαντας καὶ εἰδω‐ λολατρίας τὸ δύσφημον Χριστιανῶν καταραψῳδῆσαι οὐκ ἀ‐ ποκνήσαντας, ἵνα οἰκονομεῖν τὸ παρὸν πλασάμενοι, εἶτα εἰς τὸ ἑξῆς ἑαυτοῖς ἑπόμενοι, τῶν ἴσων εἰς κακίαν μὴ ἀπολει‐ φθεῖεν. ὃ γὰρ γλῶσσα παλίμφημος τέως συμφθέγξασθαι κα‐ | ||
| 15 | τενάρκησεν, οὐ πολὺ τὸ ἐν μέσῳ, καὶ τοῦτο χεῖρες ἀθέμιτοι συγκατεπράξαντο, ὡς εἰδώλοις δῆθεν τοῖς ἁγίοις ἐναγῶς καὶ αὐταὶ προσπλεκόμεναι. ἀλλὰ καὶ αὖθις ἡμῖν τῶν αὐτῶν ἐπι‐ ληπτέον· εἴδωλα ταύτας εἰπεῖν φεισάμενοι. πῶς καὶ τίνα τρόπον; εἰ μὲν καλῶς παρὰ τῶν τετολμηκότων ἐκεῖνο | ||
| 20 | τὸ πονηρὸν ἐξερεύξασθαι κεκλημένον ὁμολογεῖς, τί μὴ καὶ σὺ συμφθέγγῃ καὶ ἀποδέχῃ, τοῦ καλοῦ θερμῶς περιεχόμενος; εἰ δὲ κακῶς, ὥσπερ δὴ καὶ κακῶς καὶ λίαν πονηρῶς καὶ ἀθέως δεδυσφήμηται καὶ πεφλυάρηται, τί δήποτε μὴ τοῖς βαρυτά‐ | ||
| τοις καταδεσμεῖς ἀναθέμασιν καὶ τοῖς ἀξίοις ὑπάγεις κατα‐ | 130 | ||
| 25 | κρίμασιν, ἃ πόρρω θεοῦ καὶ τῆς σωτηρίας ἵστησιν; ἀλλ’ ἐπὶ τὸν κρημνὸν τῆς ἀμφιβολίας ἕστηκας, μᾶλλον δὲ ἐπὶ τὸν κρημνὸν ἡ ἀπιστία σε περιωθεῖ κατασύρουσα. εἰ δὲ ἔδοξας μετριάζειν περὶ τὴν ἀσέβειαν καὶ φείδῃ λέγειν τὸ πονηρὸν καὶ ἐκκλίνεις τὸ βλάσφημον, τίνος ἕνεκεν οἰκεῖον οὐκ ἔθου ὄνομα, ὅ,τι δεῖ κα‐ | ||
| 30 | λεῖν αὐτάς; σεαυτὸν δὲ μιμούμενος, ὥσπερ περὶ τὸν ὁρισμόν σου πεποίηκας (καὶ γὰρ ἐκεῖσε τοῦ ἀλλοτρίου τὴν ἀναίρεσιν δόξας ἐργάσασθαι, τὸ οἰκεῖον οὐκ ἀντεισήγαγες) οὕτω κἀν‐ ταῦθα οὐκ εἴδωλα φής, ὅτι πᾶν εἴδωλον ὁμοίως κακὸν καὶ φευκτὸν καὶ πᾶν ὅ,τι ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ Χριστοῦ ὁμοίως καλὸν | ||
| 35 | καὶ αἱρετόν, σεαυτὸν δὲ παραλογίζῃ, δεδοικὼς μήποτέ σε ἄρα ὁ λόγος καὶ ἄκοντα πρὸς τὴν εὐσέβειαν μεταγάγοι. ὡς οὖν περὶ τὴν πίστιν σκάζεις, οὕτω δὴ καὶ περὶ τὴν κλῆσιν τῶν προκει‐ μένων ἀμηχανεῖς· Ἀνὴρ γὰρ δίψυχος, ἀκατάστατος ἐν πάσαις ταῖς ὁδοῖς αὐτοῦ, ὁ ἱερὸς φησὶν λόγος· ἤ που καὶ τὰ Σαμα‐ | ||
| 40 | ρειτῶν σε πάσχειν ὥρα, οἳ καὶ τὸν κύριον ἐφοβοῦντο καὶ τοῖς θεοῖς αὐτῶν ἐλάτρευον. εἰ ἄχρηστος τούτων ἡ ποίησις καὶ ἡ προσκύνησις, εἰ ψευδωνύμους ἀπεφήνω καὶ οὗτινος ἡ εἰκὼν οὐδαμοῦ προστέθεικας καὶ εἴ τι ἄλλο ἐκαινο‐ λόγησας, ὅτου δὴ χάριν ἐν τούτῳ μόνον φειδοῦς ἀξιοῖς; εἰ οὐκ | ||
| 45 | οἶδας εἰκονιζόμενον τὸν Χριστόν, τί δέδοικας ὀνομάζειν εἴδω‐ λον, ὃ κατ’ οὐδένα τρόπον ἐπικοινωνεῖν Χριστῷ δύναται; τίς γὰρ κοινωνία φωτὶ πρὸς σκότος; ἢ τίς συγκατάθεσις ναῷ θεοῦ μετὰ εἰδώλων; ἢ οὐχὶ σὺ εἶ ὁ ἄνω καὶ κάτω τὸ ἀκατάλη‐ πτον καὶ ἀπερίγραπτον, ὅπερ ἐκ τῶν καινῶν διδα‐ | ||
77(50) | σκάλων παρείληφας, διαθρυλῶν ἐπὶ Χριστοῦ; ἵνα τί σοι διανυ‐ σθήσεται; ἢ πάντως τὸ μὴ εἰκονίζεσθαι Χριστόν σοι συμπορι‐ σθήσεται καὶ ὡς δῆθεν ξένον αὐτοῦ καὶ ἀλλότριον τὸ γεγραμμέ‐ νον εὑρισκόμενον, εἴδωλον ἀποφήνῃς; ταύτῃ γοῦν καὶ εἰκόνος | ||
| ὀνόματος τῷ λόγῳ σοι προκειμένου, τίνος ἂν ἡ εἰκὼν εἴη, ὡς | 131 | ||
| 55 | ἥκιστά γε προσεπενήνεκται. ἁπλῶς γὰρ εἰκόνα λέγων, τοῦ πρός τι τὴν σχέσιν διέφυγες, πάντοθεν τὰ ἐντεῦθεν προσαπαντῶν τὰ ἄτοπα, προϊδόμενος ὃ οὐκ ἄν τις ἀκούων ἀνασχετὰ ποιήσαι‐ το. τοῦτον γὰρ ἐπανῃρημένοι τὸν σκοπόν, τὴν εἰδωλολατρίαν Χριστιανοῖς ἐπεγράψατε καὶ τῶν μυρίων ἐκείνων δεινῶν γεγό‐ | ||
| 60 | νατε πρόξενοι. ἀλλὰ φείδῃ εἴδωλον καλεῖν, κεκαυτηρια‐ σμένος τὴν συνείδησιν, καὶ ῥυπαρῶν καὶ ἀκαθάρτων οὐ κα‐ θαρεύων ἐννοιῶν, καὶ καταπνίγῃ καὶ ἀλύεις ὡς ὑπ’ ἀγχόνης τῆς ἀπιστίας στενοχωρούμενος, τοῖς τοῦ κόσμου τερπνοῖς ἐπτοημένος καὶ τῇ παρούσῃ προσκεχηνὼς δόξῃ, οὐκ ἔχων | ||
| 65 | ὅποι τὸν λογισμὸν ἀπερείσειας, καθάπερ οἱ ἀπείρῳ καὶ ἀχανεῖ πελάγει περιπεσόντες. τί μὴ πρὸς τὴν εὐσέβειαν ἀπαυτομολεῖς καὶ μετὰ Χριστιανῶν ἕστηκας καὶ ὁμολογεῖς Χριστὸν εἰκονιζό‐ μενον, καταληπτόν τε καὶ γραπτὸν καὶ περιγραπτὸν κατὰ τὸ ἀνθρώπινον, παρὰ τῶν τῆς ἐκκλησίας δογμάτων διδασκόμε‐ | ||
| 70 | νος, καὶ σέβεις τὰ σεβασμοῦ ἄξια καὶ παύεις τὴν γλῶσσάν σου ἀπὸ κακοῦ καὶ χείλη σου τοῦ μὴ λαλεῖν δόλον καὶ ἀνο‐ μίαν, ἃ τὴν ἄρνησιν καὶ ἀθέτησιν τῆς τοῦ θεοῦ λόγου σαρκώ‐ σεώς σοι μνηστεύεται, ἀλλὰ βασκαίνεις σεαυτῷ τῆς σωτηρίας αὐτὸ τὸ καίριον, τὴν πίστιν ζημιούμενος, καὶ τιμὴν τὴν εἰς | ||
| 75 | Χριστὸν ἀτιμίαν ἀφρόνως λογιζόμενος ὥσπερ τὴν τιμὴν ἀτι‐ μίαν; καὶ εἴ πού τίς σου διαπύθοιτο τίνος καθαιρεῖς εἰκόνα, οὐδὲ ὑπέχειν τὴν ἀκοὴν ἀνέχῃ καὶ ἰλιγγιᾷς περὶ τὴν ἀπόκρι‐ σιν, ἔκφορον ἀποκνῶν ποιῆσαι τὸ προσιστάμενον, τὰ ὑφορ‐ μοῦντα ἐξ ἀνάγκης εὐθὺς προορώμενος, τὸ μετὰ Χριστοῦ μὴ | ||
| 80 | τετάχθαι μήτε Χριστιανὸν πάντως νομίζεσθαι, ταῦτα δρᾶν ἑλόμενον· τοσοῦτό[ς] σοι ὁ Χριστὸς φορτικὸς καὶ εἰς μνήμην ἰὼν καὶ ἐν εἰκόνι ὁρώμενος. | 132 | |
78 | ἀληθὴς δὴ οὖν ὁ λόγος ὅτι κύων εἰς τὸ ἴδιον ἐπιστρέφει ἐξέραμα καὶ ὗς τῷ βορβόρῳ κυλίνδεται· ὃ δὴ καὶ ἐν τούτοις συμβέβηκεν, ἵνα κἀνταῦθα τῆς γνώμης τῆς ἀστηρίκτου τὸ ἀπαγὲς ἐκφαίνοιτο καὶ ἀνίδρυτον. κακὰ γὰρ κακοῖς ἀεὶ ἐφευ‐ | ||
| 5 | ρίσκοντες, οἰόμενοι τῷ ἥττονι κακῷ τὸ μεῖζον κακὸν ἐξιάσα‐ σθαι, τί τοῖς προειρημένοις αὐτοὶ προστιθέασιν; ἔστιν γὰρ κακοῦ πρὸς κακὸν διάκρισις. τίνες ταῦτα; οἱ πρὸ βραχέος εἴδωλα εἰπεῖν φειδόμενοι. κακὸν οὖν οἱ κα‐ κοὶ δοῦλοι προσηγόρευσαν καὶ κακῶν κάκιστοι τὰ ἅγια, τό | ||
| 10 | γε ἐπ’ αὐτοῖς χραίνοντες καὶ κακίζοντες· δούλων γὰρ κακῶν ἐπανίστασθαι κυριότητι καὶ κακουργεῖν εἰς τὰ ἐν οἷς τῷ δεσπότῃ ἀνῆκεν καὶ ἀνατέθειται. ταῦτα τῶν κακῶς λέγειν εἰδότων, τὸ καλὸν δὲ ποιεῖν οὐκ ἐπεγνωκότων παντάπασιν. ὢ ψυχῆς ἀχαρίστου καὶ γνώμης δυσγνώμονος· οὕτω διακεῖσθαι | ||
| 15 | περὶ τὸν εὐεργέτην καὶ κύριον. οὕτω περὶ τὸ ἀγαθὸν δυσχεραί‐ νουσιν, ὥσπερ οἱ τὰς ὄψεις λελωβημένοι περὶ τὸν ἥλιον. πῶς γὰρ δύνανται ἀγαθὰ λαλεῖν πονηροὶ ὄντες; ὁ σωτήριος αὐτοῖς ἐπιφωνείτω λόγος, ὅτι ὁ πονηρὸς ἐκ τοῦ πονηροῦ θησαυροῦ τῆς καρδίας ἐκφέρει τὰ πονηρά, ὥσπερ ἐκ τοῦ ἀγαθοῦ ὁ ἀγαθὸς | ||
| 20 | ἄνθρωπος. τί δὲ δεῖ πρὸς ταῦτα λέγειν; ἔστιν κακὸν τὸ εἴδω‐ λον, πάντως ἴσασιν καὶ ὀνομάζειν δήπουθεν. καὶ εἰ τὸ μᾶλλον κακὸν εἴδωλόν ἐστιν, ταῦτα δὲ πρὸς διάκρισιν, ἥττονα κακά. τὸ δὲ ἧττον κακόν, κακὸν πάντως ἐστίν. τὸ κακὸν δὲ στῆναι ἐφ’ ἑαυτοῦ οὐ δύναται, προϊὸν ἀεὶ ἐπὶ τὸ κάκιον. ἥττονα εἴ‐ | ||
| 25 | δωλα παρ’ αὐτοῖς τὰ ἅγια νενόμισται. ἀλλ’ οὐδὲν διοίσει εἰδώ‐ λου εἴδωλον, κἂν ἧττόν ἐστιν· εἴδωλον γὰρ ἅπαν ἤδη που πάντως ἐστίν. τί οὖν φημὶ ὅτι εἴδωλον τί ἐστιν ἢ εἰδωλόθυτον τί ἐστιν, ἀλλ’ ἢ ἃ θύει τὰ ἔθνη, δαιμονίοις θύει καὶ οὐ θεῷ; ἡ ἀποστολικὴ ῥῆσις προαναπεφώνηκεν. ἆρα οὖν καὶ οἱ Χριστοῦ | 133 | |
| 30 | δαιμονίοις θύουσιν, καὶ οὐ θεῷ, καὶ ἔθνη ἄπιστα καὶ ἄλογα; καὶ ποῦ ἡ παρὰ Χριστιανοῖς ἐλπὶς καὶ πίστις; ποῦ ἡ λατρεία καὶ ἡ προσκύνησις; ποῦ τὸ καύχημα, ὃ ἐπὶ τῇ προσκυνήσει τῆς ὑπερουσίου τριάδος αὐχοῦμεν; ποῦ τὸ τῆς οἰκονομίας τοῦ θεοῦ λόγου μυστήριον; ἄρδην ἅπαντα ἐκ μέσου γέγονεν καὶ | ||
| 35 | ἀπέσβη τὰ τῆς σωτηρίας ἡμῖν; κενὸν τὸ κήρυγμα ἡμῶν καὶ ματαία ἡ ἐλπίς; καὶ ποίας ταῦτα ἀτοπίας καὶ ἀθεΐας ὑπερβο‐ λὴν ἀπολείπει; μετὰ τῶν δαιμονίων τὰ τοῦ Χριστοῦ, μετὰ ἐθνῶν ἀπίστων τὰ Χριστιανῶν. καὶ ποῖος λόγος συναναγκάσει ἐκείνοις παραβάλλεσθαι τὰ ἡμέτερα; ἃ ὅσα ἀλλήλων διέστηκεν, | ||
| 40 | οὐκ ἂν οἶμαι γλῶσσαν φθέγξασθαι κατισχῦσαι· οὐδὲ φωτὸς τοσοῦτον πρὸς σκότος τὸ διάφορον. σκεπτέον δὲ καὶ οὕτως· εἰ μᾶλλον βδελυκτὸν τὸ εἴδωλον, ὅτι πρὸς ἀκαθάρτους δαίμονας ἡ περὶ αὐτὸ θυσία ἔρχεται, ἧττον δὲ πρὸς διάκρισιν κακοῦ ἡ τοῦ κυρίου εἰκών, διότι πρὸς αὐτὸν ἡ ἐπ’ αὐτῇ προσκύνησις | ||
| 45 | ἄνεισιν, ὡς ἡ τοῦ λόγου ἀκολουθία ὁμολογεῖν ἐνδίδωσιν, βδε‐ λυκτὰ δὲ τὰ δαιμόνια διὰ τὴν τῆς εἰδωλολατρίας θυσίαν, ἧττον δὲ βδελυκτὸν ἡ Χριστοῦ εἰκὼν κατὰ διάκρισιν ... τὸ ἑξῆς σιγῇ τιμητέον. ἀλλὰ μὴν τὸ αὐτὸ ἄτοπον καὶ ἄλλως ἀναδειχθήσε‐ ται. τῶν ἀγαθῶν αἱ εἰκόνες ἀγαθαὶ δι’ αὐτοὺς πάντως εἰσίν, καὶ | ||
78(50) | τῶν φαύλων φαῦλαι ὡσαύτως, παντί που δῆλον. εἰ δὲ ὅ τινος ἕνεκεν ἔλαττον τοῦ δι’ ὃ γέγονεν ὡμολόγηται, ἐλάττους ἄρα | ||
| τῶν ἀρχετύπων αἱ εἰκόνες ὡς δι’ αὐτὰ γεγονυῖαι. ὧν δὲ αἱ εἰκόνες κακαί, μᾶλλον ἐκεῖνα κακά, ἤτοι τὰ ἀρχέτυπα· κακὸν δὲ ἧττον, φασίν, κατὰ διάκρισιν τῶν χειρόνων ἡ | 134 | ||
| 55 | τοῦ κυρίου εἰκών. τὰ ἐκ τῶν οὕτω κατασκευαζομένων τῆς θεομάχου γλώσσης συμπεραίνειν ἐστίν, καὶ τὸ τηλικοῦτον βλάσφημον ἐπὶ τὰς κεφαλὰς αὐτῶν, οἳ τὰς ὑποθέσεις καὶ τὰς ἀρχὰς τῶν ἀτοπωτάτων τούτων παρέσχοντο λόγων· τοιαῦτα γὰρ οὐδὲ οἱ ἀκάθαρτοι δαίμονες τολμήσειάν ποτε φθέγξασθαι. | ||
| 60 | ἀλλ’ ἡμῖν γε ὀρθὰ φρονεῖν εἰδόσιν ῥητέον ὡς, εἰ πάντων τῶν ἀγαθῶν τὸ ἀκρότατον καὶ τῶν ὀρεκτῶν τὸ ἔσχατον καὶ μᾶλλον αὐτοαγαθὸν καὶ ἀγαθῶν πηγὴ καὶ αὐτοαγαθότης καὶ ἀγαθῶν τοῖς ἀξίοις παρεκτικὸς ὁ Χριστὸς καὶ θεὸς ἡμῶν ἐστιν πάντῃ καὶ πάντως, καὶ τὴν εἰκόνα αὐτοῦ ἀγαθὸν ἐκ παντὸς | ||
| 65 | συνομολογεῖσθαι δίκαιον. | ||
79 | ὅθεν δὲ ταῦτα πάσχουσιν οἱ ἠπατημένοι καὶ ἀνόητοι, οὐκ ἀσυμφανές· οὐ γὰρ ἔγνωσαν ἀναμέσον ἁγίου καὶ βεβήλου ἢ καθαροῦ καὶ ἀκαθάρτου διαστεῖλαι καὶ ὡς οὐδεμία κοινωνία Χριστῷ πρὸς Βελίαρ οὐδὲ φωτὶ πρὸς σκότος οὐδέ τις συγκατά‐ | ||
| 5 | θεσις ναῷ θεοῦ μετὰ εἰδώλων. ταῦτα γὰρ ἡ ἐκκλησία τοῦ θεοῦ ἄνωθεν πεπαιδευμένη ἐκ χάριτος, κακόν τι ὅλως ἐν ἑαυτῇ οὐκ ἐπίσταται οὔτε ἁπλῶς οὔτε πρὸς διάκρισιν· πᾶν γὰρ κακὸν ἐξ αὐτῆς ἐξώρισται καὶ οὐδὲν εἴδωλον ἐν αὐτῇ, εἴ γε ὅτι οὐδὲν εἴδωλον ἐν κόσμῳ τῷ λέγοντι πειστέον· πάντα δὲ | ||
| 10 | τὰ ἐν αὐτῇ τίμια καὶ ἀγαθὰ καὶ σεβάσμια καὶ τοῦ παντὸς ἄξια. ἐξ ὧν ἀβούλως καὶ ἀνοσίως ἀποφοιτήσαντες οἱ δείλαιοι, τιμῆσαι ἃ τιμᾶν χρεὼν ἀναξίους ἑαυτοὺς κατέστησαν καὶ οὐ κατῃσχύνθησαν τὰ Χριστοῦ καταλύειν, Χριστιανῶν ὄνομα περιφέροντες. εἰ οὖν τὰ ὀνόματα δεύτερα τῶν πραγμάτων, | ||
| 15 | τιμιωτέρων γε ὄντων, τὸ πρότερον δὲ καὶ τιμιώτερον ἀποπέμ‐ πονται ἀτιμοῦντες, πῶς τοῦ δευτέρου μετασχεῖν ἄξιοι; ἢ τοίνυν καὶ τοῦ πράγματος ἀντεχέσθωσαν ἢ καὶ τὴν κλῆσιν παραι‐ τείσθωσαν καὶ μὴ ἐν προσποιήσει Χριστιανισμοῦ τὰ Χρι‐ στιανῶν καθαιρείτωσαν, εἴπερ παρ’ ἡμῖν ταῦτα· οὐ γὰρ εἰς | 135 | |
| 20 | τοσοῦτον οἶμαι ἠλιθιότητος ἵκοντο, ὡς παρ’ ἑτέρας θρησκείας καὶ ἀνίστασθαι καὶ τιμᾶσθαι φρονεῖν ἢ λέγειν. ἤδη δὲ καὶ αὐτὴ ἡ τοῦ ὀνόματος προφορὰ μάχεται. εἰ γὰρ ἐκ τοῦ ὀνόμα‐ τος Χριστοῦ γνωρίζεται καὶ δὴ καὶ τὰ ἐπιγεγραμμένα στοιχεῖα ἐπισημαίνεται, πῶς αὐτοὶ διαπτύοντες τῆς αὐτῆς μετάσχοιεν | ||
| 25 | κλήσεως; τὸ γὰρ τῶν εἰκόνων Χριστοῦ χρῆμα ἐκεῖθεν ἠρτημέ‐ νον πρὸς αὐτὸν ἡμᾶς καὶ οἰκειοῖ καὶ προσάγει. ψιλοῦ λοιπὸν μετέχουσι τοῦ ὀνόματος, τοῦ πράγματος ὁλοτρόπως χηρεύον‐ τες, καὶ μάτην ὑποδύονται τὴν κλῆσιν, Χριστιανοὺς ἑαυτοὺς ἐπιφημίζοντες· καὶ γὰρ ἐκ τοῦ καρποῦ τὸ δένδρον καὶ ἐκ τῶν | ||
| 30 | καρπῶν αὐτῶν ἐπιγνωσθήσονται, ὡς ὁ τῆς ἀληθείας ἐμπεδοῖ λόγος. | ||
80 | οἱ μὲν οὖν τὴν ἡμετέραν καὶ ἑαυτῶν ἀπολιπόντες ἐφ’ ἑτέραν ἀκλεῶς καὶ ἀθλίως ἐτράποντο· καὶ τὴν τιθηνησαμέ‐ νην ἐκκλησίαν ὑπεριδόντες, πρὸς τοὺς νεοφυεῖς πατέρας καὶ οὓς διδασκάλους παρεσχεδίασαν νόθους μετέθεντο. οἵ γε προ‐ | ||
| 5 | φάσεις ἐν ἁμαρτίαις προφασιζόμενοι περιγραπτὰς καὶ ἀπερι‐ γράπτους φωνὰς προχειριζόμενοι εἰσηγήσαντο. πᾶσαν δὲ παλαιὰν καὶ νέαν παρὰ τοῦ πνεύματος ἐκτεθειμένην γραφὴν παραγραψάμενοι, εἰδώλων ἐπ’ ὀνόματι τὴν ἐκκλησίαν διώκειν ἐπετεχνάσαντο, ὅλην ὑπόθεσιν τῶν μεταχειριζομένων πόνων | ||
| 10 | τὴν τῆς σαρκώσεως τοῦ θεοῦ λόγου ἀθέτησιν ἐνστησάμενοι. ἐξ ὧν ἅπαντες τοῦ εἰς ὀρθὸν φρονεῖν ἐκκεκλικότες ἀλλήλοις τε καὶ τοῖς ἀνὰ τὴν ὑφ’ ἡλίῳ ἅπασαν ἀσύμφωνοι καὶ ἀσύμβα‐ | ||
| τοι ὤφθησαν. πολλαῖς οὖν τερατολογίαις καὶ βατταρισμοῖς τὰς ἑαυτῶν ἀποπλήσαντες διανοίας καὶ περὶ τὸ ψεῦδος ἐνειλούμε‐ | 136 | ||
| 15 | νοι καὶ ἀστατοῦντες, ὡς ἐκφανείη τὸ προπετὲς καὶ παλίμβο‐ λον τῆς γνώμης, καὶ εἴδωλα καὶ οὐκ εἴδωλα καλοῦντες, ποτὲ μὲν κατὰ τῆς δόξης τῶν ἁγίων τολμῶντες, ποτὲ δὲ τῆς βλα‐ σφημίας ἐπανιέντες, ἔπειτα πρὸς τὴν συνηγορίαν τῶν λογοποι‐ ηθέντων ἀποτρέχουσιν, δι’ ἀσυναρτήτων τινῶν καὶ ἀνακολούθων | ||
| 20 | τὸ ἐντεῦθεν ἰόντες. καὶ συγκομίζουσιν χρήσεις ἀχρήστους καὶ οἷά τινα ἐφολκίδα κακῶν ἐπαγόμενοι φέρουσιν, παρ’ ὧν τὴν ἰσχὺν τῶν παραπεπλασμένων ἐπεισκρίνεσθαι ᾤοντο. (ἤ‐ νυσαν δὲ πλέον οὐδὲν ὧν ὁ τῆς ἀποστασίας ἡγεμὼν Μαμω‐ νᾶς Κωνσταντῖνος, παρὰ τῶν ἀγόντων μυούμενος, ἀκόσμως τε | ||
| 25 | καὶ ἐκθέσμως ἠθροικὼς συντέθεικεν. ταῦτα δὴ οὖν, πρὸς δέ γε καὶ οὓς πατέρας νῦν κεχειροτονήκασιν, κανόνα πίστεως ἀθεεὶ παρεδέξαντο, οὐκ εἰδότες οὔτε ἃ λέγουσιν οὔτε περὶ τίνων διαβεβαιοῦνται.) αἱ πλείους γὰρ αὐτῶν οὔτε πρὸς ἀλλήλας οὔτε πρὸς τὴν ἀλήθειαν τὸ σύμφωνον διασῴζουσιν· ἔνιαι δέ, | ||
| 30 | εἴ που βραχύ τι τῆς ἀληθείας ἅπτοιντο, οὐχ’ ὅπως τῷ σκοπῷ τῷ ἐκείνων οὐ συναίρονται, ἀλλὰ καὶ τῷ φρονήματι τῆς ἐκκλησίας μᾶλλον συνέπονται καὶ τῷ ὀρθῷ λόγῳ συναγο‐ ρεύουσιν. αὐτῶν δὲ τούτων ἃς μὲν παραπεποιηκότες ἐνόθευ‐ σαν, προσθήκαις τισὶ καὶ ὑφαιρέσεσιν καὶ μεταθέσεσιν κα‐ | ||
| 35 | τὰ τὸ οἰκεῖον παραφθείροντες βούλημα, πρὸς ἐξαπάτην τῶν ἁπλουστέρων, ἃς δὲ ἀκρωτηριάσαντες καὶ ἀποξύσαν‐ τες, καθ’ ἅς γε ἀληθείας τι ἐχόμενον κατελάμβανον (ὃ δὴ καὶ ἐπὶ ταῖς τῶν κλεινῶν ἡμῶν διδασκάλων αἷς περιέτυχον δόξαις δράσαι οὐκ ἀπώκνησαν) ἢ ἀπαρεγχειρήτους παρενεγ‐ | ||
| 40 | κόντες, μήτε ἐπιστήσαντες μήτε νοήσαντες ὅ,τί ποτε διαγο‐ | ||
| ρεύουσιν οἱ ἀνόητοι. ἔστιν δὲ ὧν καὶ τὰς προσηγορίας δι‐ ήμειψαν, ἵνα τῷ ἀξιοπίστῳ τῶν ἐπισημοτέρων προσώπων τοὺς πολλοὺς ἐπάγοιντο, καὶ ἁπαξαπλῶς οὐδὲν τῶν ὅσα τοῖς παραχαράκταις τοῦ καθ’ ἡμᾶς εὐθυτάτου λόγου ἐπινοεῖ‐ | 137 | ||
| 45 | σθαι καὶ δρᾶν ἔθος καταλελοίπασιν. ἐκ δὴ τούτων καὶ ἄκοντες ὁμολογήσουσιν ὡς ἀρχαϊκὸν καὶ παλαιγενὲς τῶν ἱερῶν ἀπει‐ κασμάτων τὸ χρῆμα κατὰ τὴν ἐκκλησίαν ὡς ἱερὸν χρηματί‐ ζον ἐπέπρεπεν· ἀλλ’ ἐν οἷς μὲν οἱ ἠπατημένοι ἥδονται, συ‐ νηγοροῦντας ἐπὶ τῇ τῶν ἁγίων καθαιρέσει τοὺς διδασκά‐ | ||
80(50) | λους ἀποδέχονται· ἐν οἷς δὲ ἄχθονται, τῇ τούτων ἀρχαιότητι προσμαρτυροῦντας ἀποπέμπονται. ἀλλ’ ἐχρῆν μὲν ἡμᾶς, τούτων ἀφεμένους οἷα Σειρήνων λόγων οὐδὲν ἀποδεόντων, τὸ ἀπατη‐ λὸν καὶ γεγοητευμένον καὶ τὸ μυθῶδες ἐπαγομένων καὶ δια‐ τοῦτο λοιπὸν ἀπευκτῶν καὶ ἀπειρημένων φωνῶν θεῷ τε καὶ | ||
| 55 | ἀνθρώποις τοῖς εὐσεβεῖν αἱρουμένοις, ἤδη τοῦ ἐν αὐταῖς ψεύ‐ δους πανταχοῦ πεφωραμένου, ἐφ’ ἑαυτοῖς ἡσυχάζειν καὶ σχολὴν ἀπὸ τούτων τῶν ματαίων ἄγειν, οὐκ ἀπωτάτω βλά‐ βης τοὺς προσωμιληκότας ἰέναι εἰδότας. ἵνα δὲ μή τινες σκανδαλίζοιντο λόγου τινὸς τῶν ἀναγκαίων ἐνταῦθα ἔχε‐ | ||
| 60 | σθαι ὑποπτεύοντες, ταύτῃ τοι ἐπ’ αὐτὰς μετοίχεσθαι καὶ μά‐ λα εὐκαίρως δεῖν ᾠήθημεν εἰς μέσους τε προθεῖναι καὶ ἀντι‐ παραθεῖναι τῶν ἱερῶν τῆς ἐκκλησίας διδασκάλων τὰς φωνὰς καὶ θριαμβεῦσαι τῶν δι’ ἐναντίας τὰ ἄτοπα καὶ παράλογα, ἵνα μὴ ἀνεξέλεγκτον ᾖ τὸ κακὸν καὶ τῶν ἀκεραιοτέρων τὰ ἤθη | ||
| 65 | κατασίνοιτο καὶ τὴν ὀρθὴν καὶ ἀπλανῆ δόξαν λυμαίνηται. | ||
81 | πῶς οὖν καὶ πόθεν τῶν συμπεφορημένων τῆς ματαιο‐ πονίας λόγων κατάρχονται; οἱ τὸ πρὶν εἴδωλα κατονομάσαι τὰ ἅγια φεισάμενοι, εἴτε κατασχηματισάμενοι εἴτε τὸ δύσ‐ | ||
| φημον κατορρωδήσαντες (κάμπτει γὰρ πολλάκις καὶ ἀντιπά‐ | 138 | ||
| 5 | λους ἡ δίκη, τῷ ἀξιώματι τῶν πλεονεκτουμένων ἀντισηκοῦσα τὴν ἔκπληξιν), πρωτίστην καὶ κρατίστην κατὰ εἰδώλων προ‐ τιθέασιν χρῆσιν, ὡς ἐξ Ἀποστολικῶν καταρχόμενοι Διατά‐ ξεων, φάσκοντες ὅτι ἀρχῆθεν αὐτῶν τῶν ἀποστόλων ἐστὶν ἡ διάταξις πρὸς τὸν τῇ ποικιλίᾳ καὶ βαφῇ τῶν χρωμάτων χρώ‐ | ||
| 10 | μενον αὕτη· Τοίνυν ἔσο τὸν δάκτυλον ῥυθμίζων ἐπὶ τῇ τοῦ σταυροῦ γραφῇ· φεῦγε τὸν ἄκοσμον κόσμον, ἵνα μὴ τὸν τῆς παρακοῆς ἐνδύσῃ δερ‐ μάτινον χιτῶνα. ταῦτα μὲν προηγάγοντο, τὴν εἰδώλων προσηγορίαν κρύ‐ | ||
| 15 | πτειν ἐκμηχανώμενοι τῷ μὴ λέξει αὐτῇ ἐνταῦθα ἐμφέρεσθαι· ἀλλὰ τά γε προηγούμενα, ὡς ἐν ταῖς ἀκόσμοις βίβλοις τῶν πάλαι ἠθροικότων εὕρηται, ἐμφανέστερον τὴν τῶν εἰδώλων ἡμῖν ἔννοιαν παρίστησιν. πρός τινα γὰρ ἀργυροκόπον διάταξιν ἑτέραν προτεθείκασιν ἔχουσαν ὧδε· Μὴ κτήσῃ κακῶν ἀνδρῶν | ||
| 20 | ὀνείδη, μὴ δὲ ζηλώσῃς ἐν παρανομίᾳ Δημήτριον. ὁ γὰρ ἀκού‐ σας· «Οὐ ποιήσεις παντὸς ὁμοίωμα εἰς τὸ λατρεύειν ἔργοις χειρῶν ἀνθρώπων», παρακούσας πεποίηκεν ἀντὶ σταυροῦ ναοὺς ἀργυροῦς τῆς Ἀρτέμιδος (αἰνίττεται δὲ εἰς Δημήτριον ἀργυροκόπον ἐν ταῖς Πράξεσιν τῶν Ἀποστόλων μνημονευόμε‐ | ||
| 25 | νον). μεθ’ ἣν ἡ παροῦσα διάταξις, πρός τινα πλουμμάριον ἐπι‐ γεγραμμένη, ἐξ ἐγκωμίων τῆς τέχνης κατάρχουσα οὕτως· Ἡ μὲν τέχνη ἐπίδοξος, ἡ δὲ ταύτης πολύτροπος γραφὴ ἔσθ’ ὅτε τοῖς νέοις ῥαθυμίας γίνεται πρόξενος. οὐκοῦν ἔσο τὸν δάκτυ‐ λον ῥυθμίζων ἐπὶ τῇ τοῦ σταυροῦ γραφῇ· φεῦγε τὸν ἄκοσμον | ||
| 30 | κόσμον, ἵνα μὴ τὸν τῆς παρακοῆς ἐνδύσῃ δερμάτινον χιτῶνα. οἱ ταῦτα διδασκόμενοι πᾶσαν γραφικὴν τέχνην κακίζουσιν, καὶ τοὺς διδασκάλους αὐτοὺς ἐν τούτῳ παραγραφόμενοι· οὐδὲν γὰρ αὐτοῖς οὕτω τερπνὸν καὶ χαρίεν ὡς τὸ φιλείδωλον καὶ διὰ μνήμης εἰδώλων ἰέναι ἀεί, καθάπαξ τῆς τοῦ θεοῦ μνήμης εἰς | 139 | |
| 35 | λήθην βαθεῖαν ἐκπεπτωκόσιν. | ||
82 | εἰ δὲ χρὴ καὶ ἡμᾶς ἐξ Ἀποστολικῶν Διατάξεων ὁρμωμένους ὑπαντιάζειν, ἀποχρήσειν οἶμαι καὶ ταύτην μόνην ἀντιπαρατεθεῖσαν τὴν ῥῆσιν πρὸς τὴν τοῦ ψεύδους ἀναίρεσιν καὶ τοῦ παῦσαι τοὺς ἀνοήτους σφαλερῶς καὶ ἀφρόνως ἐπὶ | ||
| 5 | τοῖς μηδὲν προσήκουσιν τοῖς ἱεροῖς συμβόλοις αὐτομολεῖν. παρίτω γὰρ ἡμῖν τανῦν Πάμφιλος ὁ μέγας ἱερομάρτυς, τῆς ἀληθείας μάρτυς ἀξιόχρεως, ἐκ τῶν τῆς ἐν Ἀντιοχείᾳ τῶν ἀποστόλων γεγενημένης συνόδου, τοῦτ’ ἔστιν συνοδικῶν κα‐ νόνων, φθεγγόμενος, ἔνθα πρώτως τὸ τῶν Χριστιανῶν κε‐ | ||
| 10 | χρημάτικεν ὄνομα· ἐν οἷς ἔφησαν εἰκονίζειν τὴν θεανδρικὴν ἄχραντον χειροποίητον στήλην τοῦ ἀληθινοῦ θεοῦ καὶ σωτῆ‐ ρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν αὐτοῦ θεραπόντων ἄντικρυς τῶν εἰδώλων καὶ μηκέτι πλανᾶσθαι εἰς αὐτὰ τοὺς σῳζομένους μὴ δὲ ὁμοιοῦσθαι Ἰουδαίοις. ὡς οὖν ταῦτα τὸ ἀληθὲς καὶ ἀξιό‐ | ||
| 15 | πιστον κέκτηται, συνηγορήσει τὰ πράγματα· ὡς δὲ τὸ ψευδὲς καὶ ἀπίθανον τὰ τῶν δι’ ἐναντίας ἔχει, τίς ἐκ τῶν καιρῶν καὶ τῶν τότε ἐσπουδασμένων οὐ συνήσει; πῶς γὰρ ὤφθη κατὰ Χριστοῦ εἰκόνος ἀποστολικὴ διάταξις, καιροῦ τηνικαῦτα τυγ‐ χάνοντος καὶ σπουδῆς προκειμένης τοῖς ἀποστόλοις οὐ τοῦ | ||
| 20 | κηρυσσομένου εἰκόνας καθαιρεῖν (ποῦ γὰρ ἢ πῶς ἐπιστεύθη αὐτὸ τὸ κήρυγμα;), τὴν τῶν εἰδώλων δὲ ἐλαύνειν πλάνην, καὶ τῶν βωμῶν διὰ πλείστων ὅσων πόνων καὶ διδαγμάτων αὐτοῖς | ||
| καταβεβλημένων τοὺς ἀνθρώπους ἁρπάζειν καὶ πρὸς τὴν τρίβον τῆς θεογνωσίας ποδηγεῖν καὶ τὴν χάριν ἐμφυτεύειν | 140 | ||
| 25 | διὰ τοῦ κηρύγματος; ὃ δὴ καὶ πεποιήκασιν κατὰ χώρας καὶ γλώσσας καὶ ἔθνη καὶ ἀνὰ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην ἐκκεχυμέ‐ νοι, τὸν λόγον τὸν εὐαγγελικὸν διακηρύσσοντες. εἰ γοῦν ἀλη‐ θείας ὁπωσοῦν τοῖς λόγοις τῶν ἀντιπάλων μετῆν, πῶς ἐκ τοῦ παραχρῆμα κατὰ τοῦ θεοτεύκτου τύπου ἐκείνου πρῶτον οὐκ | ||
| 30 | ἠυτομόλησαν, ὃν ὁ σωτὴρ τῷ πίστει αἰτήσαντι εὐμενῶς παρέ‐ σχετο, τῷ τῶν Ἐδεσηνῶν ἡγεμόνι φημί, ὃς καὶ μέχρι τοῦ δεῦρο ἐν θαύμασιν κηρυσσόμενος διασῴζεται; τί δεῖ κατὰ τοῦ τύπου λέγειν; πῶς κατὰ τοῦ διδασκάλου τοῦτο δράσαντος οὐκ ἤραντο χεῖρας, ἔγκλημα μέγα ἐπάγοντες οἰκοδομοῦντι πάλιν | ||
| 35 | ἅπερ αὐτοὶ κατεστρέψαντο; ὅπερ καὶ νῦν οἱ κατὰ τοῦ ὀρθοῦ λόγου συμφραξάμενοι τολμῶσιν. ἀλλὰ τίς τοῦτο φάναι τολμή‐ σοι πίστεως τῆς καθ’ ἡμᾶς κἂν ποσῶς μετασχών, εἰ μὴ καὶ αὐτὸν Χριστὸν αἰτιάσοιντο καὶ μέμψεως οὐκ ἀφήσουσιν τῆς ἐσχάτης, ἑαυτὸν ἐν ὀθόνῃ τυπώσαντα καὶ παράδειγμα ἡμῖν | ||
| 40 | τοῖς εἰς αὐτὸν πιστεύουσιν εὐσεβείας τε καὶ τῆς ἰδίας μνήμης καταλελοιπότα; τί δὲ οὐχὶ κατὰ τοῦ θείου ἀνδριάντος ἔδρασαν ἄτοπον, παρατηρήσεως τῆς οἱασοῦν ἐκτός, ὃν ἡ αἱμόρρους γυνὴ τῷ θεραπευτῇ καὶ εὐεργέτῃ, τοῦ χαλεποῦ ἀπαλλαγεῖσα νοσή‐ ματος, ἐπιρρεῖν πεπαυμένη τῶν ἀκαθάρτων αἱμάτων τοὺς | ||
| 45 | ῥύακας καὶ τὴν εὐεργεσίαν ἀμειβομένη ἀνέθηκεν, τοῦ θαύμα‐ τος κήρυκα ἀπαράγραπτον καὶ στήλην ἐναργεστάτην ταῖς με‐ τέπειτα γενεαῖς τὸ κατ’ αὐτὴν θαυματουργηθὲν παράδοξον δημοσιεύουσα; οὐδὲ γὰρ ἂν ἔλαθεν ἐν μέσῃ πολυανδρούσῃ πόλει καὶ δήμῳ πλείστῳ περιρρεομένῃ καὶ νόμοις διαιτωμένῃ | ||
82(50) | καθιδρυμένον τὸ ἀνάθημα καὶ ἐν οἴκῳ γυναικὸς περιφανοῦς καὶ τῶν εὖ γεγονότων ἀνεστηλωμένον. πῶς οὖν παρὰ τῶν θεσπε‐ σίων ἀποστόλων ἐπὶ πλεῖστον διαρκεῖν χρόνον συγκεχώρητο, | ||
| εἴπερ ἀληθείας μετρίως γοῦν ἔναυσμά τι ἐν τοῖς λεγομένοις παρὰ τῶν ἀνοσίων διεφαίνετο; εἰ δὲ πρὸς εὐγνώμονας καὶ | 141 | ||
| 55 | πιστοὺς ὁ λόγος ἴοι, πεισθεῖεν ἂν οὐκ ἐκεῖνα μᾶλλον τοὺς θείους ἀποστόλους, τἀναντία δὲ τῶν εἰρημένων ἐπιτελέσαντας· παράδοσις γὰρ καὶ λόγος ἐχόμενος πειθοῦς μέχρις ἡμῶν κάτεισι, τὸν θεῖον εὐαγγελιστὴν Λουκᾶν εἰκόνι διαγράψαι τὸν κύριον, πρὸς δέ, καὶ τὴν πανάχραντον αὐτοῦ ἀειπάρθενον | ||
| 60 | μητέρα καὶ τὰς ἱεροτυπίας ταύτας τὴν Ῥωμαίων διαφυλάσ‐ σειν πόλιν. τί δεῖ λέγειν περί γε τῆς Ἱεροσολυμιτῶν, ὡς οἱ αὐτόθι γενόμενοι ἱστορήσαντες περιαγγέλλουσιν ὡς πλείστας μέχρι τοῦ δεῦρο πιστῶς καὶ εὐλαβῶς ἱερογραφίας ἐκ παλαιοῦ δι’ ἀκριβείας κειμένας τηροῦσι καὶ σεμνῶς περιέποντες προσκυ‐ | ||
| 65 | νοῦσι; καὶ τὰ πράγματα αὐτὰ μαρτυρεῖ καὶ βεβαιοῖ τῶν ἱστο‐ ρουμένων καὶ ἀπαγγελλομένων τὸ ἀληθές. ὡσαύτως συνα‐ ναγέγραπται ὡς μετὰ τὴν Σίμωνος τοῦ μάγου κατάλυσιν Πέ‐ τρος καὶ Παῦλος, οἱ κορυφαῖοι τοῦ ἀποστολικοῦ χοροῦ, τὰ μεγαλεῖα τοῦ θεοῦ κηρύσσοντες καὶ ἃ πεποίηκεν ὁ σωτὴρ θαύ‐ | ||
| 70 | ματα, πρῶτα τὰ τῆς θείας μεταμορφώσεως ἐξεικονίσαντες Ῥωμαίοις παραδεδώκασιν, καθὰ ὤφθη Μωυσεῖ ἐν μέσῳ καὶ Ἠλίᾳ, τοῖς θεσπεσίοις προφήταις· ἃ δὴ καὶ σῴζεσθαι εἰς δεῦρο φασίν. πῶς οὖν ἀντιβλέψουσιν οἱ ἀπειθεῖς καὶ ἀγνώμονες πρὸς τὸ μέχρι τοῦ νῦν καὶ ὁρώμενον καὶ ᾀδόμενον θαῦμα ἐν τῷ κατὰ | ||
| 75 | τὸν σεπτὸν ναὸν τῆς πανάγνου θεομήτορος, ὃν ἐν τῇ πόλει τῇ καλουμένῃ Λύδδῃ, ἔτι περιούσης κατὰ τὸν τῇδε βίον, οἱ θεσπέ‐ σιοι ἀπόστολοι ἐδωμήσαντο; πολλοὶ γὰρ τεθέανται προσκυνού‐ μενον εὐλαβῶς καὶ τιμώμενον τὸ ἀχειρότευκτον ἐκεῖνο καὶ σεβάσμιον ἀπεικόνισμα, πλαξὶν τετυπωμένον λαμπραῖς καὶ | ||
| 80 | διαυγέσι καὶ διὰ βάθους ὅλον κεχωρηκός· ὃ δή τινες τῶν δυσ‐ μενῶν Ἑλλήνων καὶ Ἰουδαίων ἀπαχρειοῦν πειραθέντες διέ‐ ξεσαν νεανικῶς, ἀλλὰ διήμαρτον τῆς ἀνοσίου ἐγχειρήσεως· | ||
| οὐδὲν γὰρ ἧττον ἐπὶ σχήματος ἕστηκεν ἡ μορφή, εἶδός τε καὶ στολὴν καὶ τἄλλα τῆς θέας ἀνεξάλειπτα καὶ ἀλώβητα διασῴ‐ | 142 | ||
| 85 | ζουσα. ἱστόρηται γὰρ ὑποσχέσει τῆς πανάγνου παρθένου τῇ πρὸς τοὺς ἀποστόλους αὐτόματον ἀναδοθῆναι τὸ σεβάσμιον τουτὶ χρῆμα. ἀλλ’ οἵ γε τηνικαῦτα ἐπὶ τῷ θαύματι παρόντες Ἰουδαῖοι μίσει τοῦ ἀρχετύπου καὶ τὸν ναὸν ὁμοῦ διὰ τὴν μορφὴν καίτοι προσήκοντα ἤδη παρῄτηνται, οἱ δὲ νῦν τὸν | ||
| 90 | ἐκείνων τρόπον εἰς τὸ ἰουδαΐζειν ὑπερακοντίσαντες, τῷ τύπῳ ἅμα, καὶ τοὺς ναοὺς αὐτοὺς διορύττουσιν καὶ τὰ ἐνταῦθα ἱερὰ δυσμενῶς καταπιμπρᾶσιν. | ||
83 | ἐπὶ τούτοις ὁ βίος εἰσήχθω καὶ τὰ θαύματα ἀνδρὸς γνωρίμου καὶ φοιτητοῦ τῶν θείων ἀποστόλων καὶ μαρτυρίου στεφάνῳ κεκοσμημένου· Παγκράτιος ὄνομα αὐτῷ. ὃς τῆς Ταυ‐ ρομενιτῶν ἐκκλησίας τῆς κατὰ τὴν Σικελιῶτιν νῆσον προ‐ | ||
| 5 | εδρεύων ἐξηγήσατο, ὑπ’ αὐτῶν τῶν ἀποστόλων ἐπιτραπεὶς τὸ εὐαγγέλιον, Μαρκιανῷ ἅμα συμφοιτητῇ καὶ ὁμοτρόπῳ, ἑτέρας τῶν αὐτόθι κατὰ τὴν ἱερωσύνην ἐξάρχειν κεχειροτονημένῳ πόλεως, ὥστε καὶ κατὰ τὴν ἑσπερίαν διαδραμεῖσθαι τὸ κήρυγμα. ἃ δὴ συντέταχεν Εὐάγριος ὁ τούτου ὁπαδὸς καὶ τῆς | ||
| 10 | ἐπισκοπῆς διάδοχος. ἐν οἷς γράφει λέξεσιν αὐταῖς ὧδε· Ἐ‐ γένετο μετὰ τὸ ἀναληφθῆναι τὸν κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν εἰς τοὺς οὐρανοὺς καὶ καθίσαι ἐν δεξιᾷ τοῦ πα‐ τρός, ὅθεν οὐκ ἐχωρίσθη, ἦλθον οἱ ἀπόστολοι ἀπὸ τοῦ ὄρους τῶν ἐλαιῶν εἰς Ἱερουσαλὴμ καὶ εἰσῆλθον εἰς τὸν | ||
| 15 | οἶκον οὗ ἦσαν καταμένοντες. καὶ μεθ’ ἕτερα· Ταῦτα οὖν λαλήσας ὁ μακάριος ἀπόστολος Πέτρος, προσκαλεσά‐ μενος Ἰωσὴφ τὸν ζωγράφον λέγει αὐτῷ· «Τέκνον Ἰωσήφ, ἐξένεγκε τὴν εἰκόνα τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ ἐντύπωσον αὐτὴν ἐν τῷ πυργίσκῳ, ἵνα ἴδωσιν οἱ | ||
| 20 | λαοὶ ποίαν μορφὴν ἀνελάβετο ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ· ἵνα ἰδόντες ἐπὶ πλεῖον πιστεύσωσιν, ὁρῶντες τὸν τύπον τῆς μορφῆς καὶ ὑπόμνησιν λαμβάνωσιν τῶν παρ’ ἡμῶν εἰς αὐτοὺς κηρυ‐ χθέντων.» ὁ οὖν ζωγράφος λαβὼν ἐγκηρότατα χρώματα ἀνθητὰ ἐζωγράφησε τὴν εἰκόνα τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ | 143 | |
| 25 | Χριστοῦ. ὁ οὖν μακάριος ἀπόστολος· «Ζωγράφησον, τέ‐ κνον, καὶ τὴν ἐμὴν καὶ τοῦ ἡμετέρου ἀδελφοῦ Παγκρα‐ τίου, ἵνα λέγωσιν εἰς ὑπόμνησιν λαμβάνοντες· ‘Οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον τοῦ θεοῦ κηρύξας ἐν ἡμῖν ὁ ἀπόστολος Πέτροσ‘ καὶ διὰ τὸν κύριν Παγκράτιον· ‘Οὗτός ἐστιν ὁ οἰκο‐ | ||
| 30 | δομήσας τὸν πύργον τοῦ σκευοφυλακίου‘. « ὁ οὖν παῖς ὁ ζωγράφος καὶ ταύτας ἀπετέλεσεν ἐπιγράψας ἑκάστην εἰ‐ κόνα τὸ ἴδιον ὄνομα. οὕτως οὖν ἐποίουν οἱ ἅγιοι ἀπόστολοι ἔν τε πόλεσιν καὶ κώμαις, ἕκαστος αὐτῶν ἀπὸ Ἱεροσολύμων ἀνελόμενος τὸν ἴδιον ζωγράφον. ἂν μέντοι ἡ ἐκκλησία παρόν‐ | ||
| 35 | τος τοῦ ἀποστόλου οἰκοδομήθη, ἐπληροῦτο ἅπασαν ἱστορίαν τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ τὴν ἐκκλησίαν διεκόσμουν ἀπ’ ἀρχῆς, ὅτε ὁ ἄγγελος τὸ Χαῖρε κέκραγεν τῇ παρθένῳ μέχρις ὅτου ἀνελήφθη· εἰ δὲ οὐκ ἦν κεκριμένον αὐτοῖς ἀλλ’ ἐν ἑτέρᾳ πόλει ἢ κώμῃ ἐσπούδαζον, | ||
| 40 | αὐτοὶ ἐνετύπουν αὐτὰς ἐν πίναξιν χαρτῴοις καὶ παρεδίδοσαν τῷ ἐπισκόπῳ καὶ αὐτοὶ μετὰ τὴν πλήρωσιν τῆς οἰκοδομῆς ἐνετύπουν αὐτάς· ἃς καὶ φόβῳ παρῄνουν τιμᾶσθαι ὡς ὁρῶν‐ τες τῶν ἱστοριῶν τοὺς τύπους. τινῶν δὲ μεταξὺ περί γε τιμῆς καὶ προσκυνήσεως τοῦ σταυροῦ ῥηθέντων, ἐπάγει ὁ αὐτὸς ὅτι | ||
| 45 | Πάντων ἐκ τοῦ πύργου κατελθόντων, σταθεὶς ὁ μακάριος | ||
| ἀπόστολος καταμόνας ἔμπροσθεν τῆς εἰκόνος τοῦ κυρί‐ ου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἔλεγεν προσευχόμενος μετὰ δα‐ κρύων· «Εὐλογητὸς κύριος ὁ θεός μου ὁ ὀφθείς μοι ἐν τῷ τόπῳ τούτῳ· ὁ εὐδοκήσας διὰ τῆς σῆς χάριτος τὸ τῶν | 144 | ||
83(50) | ἀνθρώπων γένος ἐπισκέψασθαι, μὴ παρίδῃς με, ὅτι μονογε‐ νὴς καὶ πτωχὸς εἰμὶ ἐγώ· ἔπιδε ἐπὶ τὴν ταπείνωσίν μου καὶ σῶσόν με, ὅτι πρὸς σὲ καταφεύγω τὸν παντοδύναμον.» καὶ πληρώσας ὁ μακάριος τὴν εὐχὴν ἐξῆλθεν ἐκ τοῦ πύργου. τοῦ αὐτοῦ ἐκ τοῦ β βιβλίου· Λαβὼν ὁ κατηχηθεὶς τὰς καινὰς | ||
| 55 | στολάς, ἦλθεν πρὸς τὸν μακάριον Ἐπαφρόδιτον, διακατέχων τὰ καινὰ ἄμφια. ἀναστὰς οὖν καὶ κατελθὼν ἐν τῷ χειμάρρῳ, ἔπηξεν τὸν σταυρὸν καὶ τὴν εἰκόνα τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἔμπροσθεν τοῦ ὕδατος. ἐγὼ γὰρ Εὐάγριος πελεκη‐ τὸν ξύλον εὑρὼν ἐποίησα τὸν κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν | ||
| 60 | εἰς αὐτὸ ὀρθόστατον, κατὰ κέλευσιν Παγκρατίου· ἦν δὲ τὸ ξύλον μῆκος ὡς ἥμισυ πήχεως καὶ πλάτος αὐτοῦ ὡσεὶ σπι‐ θαμὴν καὶ ἀνάγοντα χειρός, τὸ δὲ ξύλον ἦν τῷ γένει κυπά‐ ρισσος. ὡς δὲ ἔστη καὶ ἡγίασεν, κατῆλθεν ὁ ἀνὴρ ἐν τῷ ὕδατι καὶ βαπτισθεὶς ἀνῆλθεν λέγων ὅτι «Πῦρ με περιήστραψεν»· | ||
| 65 | ὡς ἦν δὲ κατελθών, τὸ ἅγιον πνεῦμα, τοῦτο ἦν ἑωρακώς. ἠ‐ ρώτησεν δὲ τὸν Ἐπαφρόδιτον· «Τίνος ἐστίν, κύριέ μου ἀπό‐ στολε, ἡ φαιδρὰ εἰκὼν ταύτη;» ὁ πρεσβύτερος πρὸς αὐ‐ τόν· «Τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐστιν.» καὶ ὡς ἔλε‐ γεν ὁ ἀνὴρ πρὸς τὸν Ἐπαφρόδιτον ὅτι «Εἶδον τὴν εἰκόνα ταύ‐ | ||
| 70 | την ἁπλώσασαν τὴν χεῖρα αὐτῆς καὶ ἁψαμένην μου.» ἔτι ἐκ τῆς αὐτῆς βίβλου· Ἦν ὁ μέγας ἀπόστολος δεδωκὼς τοῖς περὶ Παγκράτιον καὶ Μαρκιανὸν στελλομένοις ἐπὶ τὰ ἑσπέρια μέρη | ||
| πᾶσαν ἐκκλησιαστικὴν κατάστασιν· εὐαγγέλιον καὶ ἀποστο‐ λικὰ βιβλία καὶ σκεύη ἱερὰ καὶ δύο σταυροὺς ἔχοντας ῥά‐ | 145 | ||
| 75 | βδους κεδρίνους, τὴν διακόσμησιν τῆς ἐκκλησίας ἤγουν τὴν εἰκόνα τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, τὴν παλαιάν τε καὶ καινὴν διαθήκην· ἃ ἐγένοντο κατὰ κέλευσιν τῶν ἀπο‐ στόλων. καὶ μετά τινα· Λαβὼν ὁ μακάριος Παγκράτιος τὸν τίμιον καὶ ζωοποιὸν σταυρὸν καὶ τὴν εἰκόνα τοῦ κυρίου ἡμῶν | ||
| 80 | Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ μακαρίου Πέτρου τοῦ ἀποστόλου καὶ τὴν καθολικὴν ἱστορίαν τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἃ καὶ ποιήσας ἦν ἐν πίναξιν χαρτῴοις σὺν τῇ τοῦ ἀποστόλου εἰκόνι, καὶ ταύτας τὰς δύο εἰκόνας σὺν τῷ σταυρῷ διακατέχων προσῆλθεν τῷ Φάλκωνι. καὶ ἐγγίσας | ||
| 85 | τῷ ἀνδριάντι καὶ τύψας αὐτὸν τῇ χειρὶ αὐτοῦ, οὐδαμοῦ ῥῆσις, οὐδαμοῦ πνοή. καὶ προσευξαμένου αὐτοῦ καὶ ὁρκίσαν‐ τος τοῖς δαιμονίοις, ἦραν τὸν ἀνδριάντα καὶ ἔρριψαν αὐτὸν εἰς τὴν θάλασσαν σταδίους τριάκοντα. καὶ μετὰ πολλά· Ἀναστὰς ὁ μακάριος Παγκράτιος ἐφόρεσεν τὴν ἱερὰν καὶ | ||
| 90 | ἀληθινὴν στολὴν αὐτοῦ ἅπασαν σὺν τῇ διπλοΐδι καὶ πάσῃ ἀκολουθίᾳ καὶ προεκάθισεν ἐπὶ θρόνου ὡς πρέπον ἐστὶν ἱερεῖ ἐπισκόπῳ. καὶ ἐνέγκας τὸν τίμιον σταυρὸν καὶ τὴν εἰκόνα τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ τὴν τοῦ μακα‐ ρίου Πέτρου τοῦ ἀποστόλου παρέστησεν ἐνώπιον αὐτοῦ. καὶ | ||
| 95 | οὕτως ἐδέξατο τὸν Βονιφάτιον τὸν ἡγεμόνα Ταυρομενίας. καὶ πάλιν ὅτι ἐν εὐχαῖς καὶ ψαλμῳδίαις μετὰ τῶν λοιπῶν ἱερῶν ἔμπροσθεν αὐτῶν προετίθεσαν τὰς ἱερὰς εἰκόνας. καὶ αὖθις φησὶν ὅτι ἐπὶ τῇ καταλύσει τοῦ εἰδώλου τοῦ Λύσσωνος καὶ | ||
| τῶν εἰδώλων τῶν Μοντανῶν τὰς αὐτὰς ἱερὰς εἰκόνας ἐπεφέ‐ | 146 | ||
83(100) | ροντο. καὶ μετ’ ὀλίγα ὅτι μέλλοντος ἀπέρχεσθαι εἰς πόλεμον Βονιφατίου τοῦ ἡγεμόνος Ταυρομενίας, χειροτονεῖ ὁ μακάριος Παγκράτιος τὸν Εὐάγριον πρεσβύτερον πρὸς τὸ συνοδεῦσαι αὐτῷ. ἐνέγκας δὲ τὰ σίγνα, ἅπερ ἦν ποιήσας, ἐπιστέλλει Εὐαγρίῳ ποιῆσαι ἐν τῷ πρώτῳ σίγνῳ τὴν εἰκόνα τοῦ κυρίου | ||
| 105 | ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ ἐν τοῖς λοιποῖς τὸν τύπον τοῦ τιμίου καὶ ζωοποιοῦ σταυροῦ· ἅπερ δὴ καὶ ἀπετέλεσεν. καὶ ἀπάραντες πλοῒ ἀνήχθησαν ἐπὶ τὸ Δυρράχιον καὶ συμβαλόν‐ τες τοῖς ὑπερκειμένοις βαρβάροις καὶ νικήσαντες αὐτοὺς ἐν τῷ πολέμῳ ἔλαβον ἐξ αὐτῶν αἰχμαλωσίαν ἕως τῶν ὀγδοή‐ | ||
| 110 | κοντα χιλιάδων καὶ σκύλα πολλά, χρυσὸν καὶ ἄργυρον καὶ ἅρματα παμπληθῆ. τοιαῦτα καὶ ἕτερα πλεῖστα ἀναγεγραμμένα ἐν τῇ βίβλῳ εὕρηται τοῦ ὁσίου. | ||
84 | οὕτως οἵ τε θεῖοι ἀπόστολοι καὶ οἱ τούτων μαθηταὶ ἐπὶ τὸ κήρυγμα διαθέοντες καὶ τὸν λόγον τὸν σωτήριον πανταχῇ διασπείροντες καὶ τὴν τῶν εἰδώλων ἐξαμαυροῦντες πλάνην, τὰ τῆς ἐπιδημίας πρὸς ἀνθρώπους Χριστοῦ τῇ τε διδασκαλίᾳ καὶ | ||
| 5 | τῇ ἱστορίᾳ ταύτῃ (ἐπεὶ εἰς ταυτὸν φέρει ἀμφότερα) διετίθεντο, ὡς δι’ ἀμφοῖν ὁμοτίμως τρέχειν τὸ εὐαγγέλιον· καθὰ καὶ τὸν ἱερὸν Θωμᾶν πεποιηκέναι ἱστόρηται ἐφ’ οἷς ἔθνεσιν τὸ εὐαγγέ‐ λιον ἐμαθήτευσεν, ὡς ἀκόλουθον καὶ οἰκεῖον τῷ λόγῳ καὶ τὴν γραφὴν ταύτην παραδίδοσθαι. εἰ δέ τινες, ἀπιστίᾳ καὶ ἀγνωμο‐ | ||
| 10 | σύνῃ περὶ τὰ θεῖα ἔτι κεκρατημένοι, τῶν φωνῶν τούτων χάριν διαμφισβητοῖεν, καίτοι ἐπὶ πλέον παρὰ πολλοῖς φερομένων, τῷ τινὰς ἴσως τῶν ὁλοκλήρων βιβλίων ἀμοιρεῖν, οἱ τῆς ἐκκλη‐ σίας πολέμιοι ἀπολογείσθωσαν, παρ’ οἷς ἔργον καὶ σπούδασμα καὶ πάλαι καὶ νῦν τὰς βίβλους πανταχόθεν ἀθροίσασι καθ’ ἃς | ||
| 15 | εἰκόνος μνήμη ἐφέρετο, τὰς μὲν ὅσαι τῶν ἀλλοτρίων ἔτυχον τῆς θείας καθυλακτοῦσαι σαρκώσεως σὺν προθυμίᾳ περι‐ | ||
| ποιεῖσθαι πολλῇ, τὰς δὲ ὅσαι τῇ ἐκκλησίᾳ οἰκεῖαι καὶ τῷ λόγῳ τῷ καθ’ ἡμᾶς συναγορεύουσαι σθένει διαλυμαίνεσθαι παντί. τούτων γὰρ τινὰς μὲν καθὰ καὶ τὰ λοιπὰ ἱερὰ καὶ ἅγια | 147 | ||
| 20 | πυρὶ παραδιδόασιν, ἐνίας δὲ διατέμνοντες καὶ ἀποξέοντες, ἄλλας δολίως παραποιοῦντές πως καὶ νοθεύοντες ἀκλεῶς διέ‐ φθειραν. ταῦτα καὶ ἐξ ἑτέρων μὲν πλειόνων ἐμφανὲς πολλοῖς γέγονεν, ἐκδηλότερον δ’ ἂν φωραθείη εἴ τινι τῇ βίβλῳ καθ’ ἣν τὰ τοῦ προειρημένου ἱερομάρτυρος Παγκρατίου ἱστόρηται, | ||
| 25 | ἀρχαιοτάτῃ γε οὔσῃ περιτυχεῖν ποθεν περιγένοιτο, ἣν αὐτοὶ ὄψεσιν αὐταῖς τέλεον ἀπηχρειωμένην τεθεαμένοι, τὴν τόλμαν τῶν ἀσεβῶν κατεπλάγημεν· οὕτως αἰσχρῶς καὶ ἀκόσμως αἱ ἱεραὶ παρ’ αὐτοῖς ἐπιβουλεύονται δέλτοι, ὡς μὴ δὲ νηπιάζοντα παῖδα τὰ τοῦ δόλου λανθάνειν. τὰ οὖν προδεδειγμένα τοῖς μὲν | ||
| 30 | πιστοῖς τὴν θείαν καταγγέλλει κηδεμονίαν, ἣν δὴ διὰ τῆς τοῦ θεοῦ λόγου ἐπιφανείας καὶ ἔγνωμεν καὶ πεπιστεύκαμεν καὶ πεπλουτήκαμεν, τοῖς ἀπίστοις δὲ παιδιά τις καὶ λῆρος τάχα φανεῖται· καὶ ξένον γε οὐδέν, ἐπεὶ τὸ εὐαγγέλιον ἐν τοῖς ἀπί‐ στοις κεκαλυμμένον τυγχάνει, τὴν ἀχλὺν τῆς ἀπιστίας τὰς | ||
| 35 | ψυχὰς ἐπισκοτίζουσαν ἔχουσιν· καὶ ὁ λόγος ὁ τοῦ σταυροῦ τοῖς μὲν ἀπολλυμένοις μωρία ἐστίν, τοῖς δὲ σῳζομένοις ἡμῖν δύναμις θεοῦ ἐστιν. | ||
85 | τούτων οὕτως προενηνεγμένων, τὰς ἑξῆς ἐπισκεψώ‐ μεθα χρήσεις. δεύτερον γὰρ παράγουσιν Ἀστέριον ἐπίσκοπον Ἀμασείας ἐπιγραφόμενον, ἐν τῷ πεποιημένῳ αὐτῷ εἰς τὸν πλούσιον καὶ τὸν Λάζαρον λόγῳ φάσκοντα οὕτως· Μὴ | ||
| 5 | γράφε τὸν Χριστόν—ἀρκεῖ γὰρ αὐτῷ ἡ μία τῆς ἐνσωματώσεως ταπεινοφροσύνη, ἣν αὐθαιρέ‐ | ||
| τως δι’ ἡμᾶς κατεδέξατο—, ἐπὶ δὲ τῆς ψυχῆς σου βαστάζων νοητῶς τὸν ἀσώματον λόγον πε‐ ρίφερε. | 148 | ||
| 10 | καὶ ταῦτα μὲν ἐκ τοῦ ὅλου συγγράμματος πρὸς τὸν ἴδιον σκοπόν, ὡς ἐνόμιζον, χρησιμεύοντα μόνα ὑφελόμενοι προὔθη‐ καν, τὰ λοιπὰ (ἐπεὶ ἅπερ αὐτοῖς αἱρετὰ ἐδόκει ἔπραττον) πα‐ ριδόντες· ἡμεῖς δὲ δίκαιον ᾠήθημεν ἄνωθεν τὸν λόγον ἀ‐ ναλαβόντες τὰ λειπόμενα πρὸς τὴν ὑπόθεσιν προσεκπληρῶ‐ | ||
| 15 | σαι, ὡς ἂν οἱ ἐντυγχάνοντες εὐμαρέστερον τοῦ γεγραφότος τὸν νοῦν καὶ ὅτου δὴ χάριν γεγράφηκεν ἕλοιεν. ἔχουσι γὰρ ὧδε· Ὅσοι τε καὶ ὅσαι τῶν πλουτούντων ἐν ὑμῖν εὐλαβέστε‐ ροι, ἀναλεξάμενοι τὴν εὐαγγελικὴν ἱστορίαν, τοῖς ὑφάνταις πα‐ ραδεδώκασιν, αὐτὸν λέγω τὸν Χριστὸν μετὰ τῶν μαθητῶν | ||
| 20 | ἁπάντων καὶ τῶν θαυμασίων ἑκάστων ὡς ἡ διήγησις ἔχει (ὄψει τὸν γάμον τῆς Γαλιλαίας καὶ τὰς ὑδρείας, τὸν παρα‐ λυτικὸν τὴν κλίνην ἐπὶ τῶν ὤμων φέροντα, τὸν τυφλὸν τῷ πηλῷ θεραπευόμενον, τὴν ἁμαρτωλὸν τοῖς ποσὶν τοῦ κυ‐ ρίου προσπίπτουσαν, τὸν Λάζαρον ἐκ τοῦ τάφου πρὸς τὴν | ||
| 25 | ζωὴν ὑποστρέφοντα), καὶ ταῦτα ποιοῦντες εὐσεβεῖν νομίζου‐ σιν καὶ ἱμάτια κεχαρισμένα τῷ θεῷ ἀμφιέννυσθαι. ἐμὴν δὲ εἰ δέχονται συμβουλήν, ἐκεῖνα ἀποκτώμενοι, τὰς ζώσας εἰκό‐ νας τοῦ θεοῦ τιμάτωσαν· μὴ γράφε τὸν Χριστόν—ἀρκεῖ γὰρ αὐτῷ ἡ μία τῆς ἐνσωματώσεως ταπεινοφροσύνη, ἣν αὐθαι‐ | ||
| 30 | ρέτως δι’ ἡμᾶς κατεδέξατο ὁ κύριος—, ἐπὶ δὲ τῆς ψυχῆς σου βαστάζων νοητῶς τὸν ἀσώματον λόγον περίφερε. μὴ ἐν τοῖς ἱματίοις ἔχε τὸν παραλυτικόν, ἀλλὰ τὸν κείμενον ἄρρωστον ἐπιζήτησον· μὴ θεώρει συνεχῶς τὴν αἱμορροοῦσαν, ἀλλὰ | ||
| χήραν θλιβομένην ἐλέησον· μὴ τὴν ἁμαρτωλὸν γυναῖκα ἐπι‐ | 149 | ||
| 35 | μελῶς ὅρα γονυπετοῦσαν τὸν κύριον, ἀλλ’ ἐπὶ τοῖς ἑαυτοῦ πλημμελήμασιν συντριβόμενος πυκνὸν ἔκχει τὸ δάκρυον· μὴ τὸν Λάζαρον ἐγειρόμενον ἐκ νεκρῶν σκιαγράφει, ἀλλὰ τῆς σῆς ἀναστάσεως ἀγαθὴν τὴν ἀπολογίαν εὐτρέπιζε· μὴ τὸν τυφλὸν ἐπὶ ἐσθῆτος περίφερε, ἀλλὰ τὸν ζῶντα καὶ τῶν | ||
| 40 | ὄψεων ἀφῃρημένον ταῖς εὐποιΐαις παραμύθησαι· μὴ τοὺς κοφίνους ζωγράφει τῶν λειψάνων, ἀλλὰ τρέφε τοὺς πεινῶν‐ τας· μὴ τὰς ὑδρείας ἐπὶ τῶν ἱματίων βάσταζε, ἃς ἐν Κανᾷ τῆς Γαλιλαίας ἐπλήρωσεν, ἀλλὰ πότιζε τοὺς διψῶντας. καὶ ταῦτα μὲν ὧδε ἐπὶ λέξεως ἔχει. οὗτος δ’ οὖν ὁ Ἀστέριος, ὅσον | ||
| 45 | ἐκ τῆς ἐπιγραφῆς τοῦ λόγου νοεῖν ἐνδίδωσιν, οὐ φαίνεται προηγουμένως οὐδὲ τὸν Χριστὸν ἀπείργων εἰκονίζεσθαι οὔτε μὴν ἀπροσκύνητον τὸ εἰκονιζόμενον εἶναι· σκοπὸς δὲ αὐτῷ πρόκειται διὰ τῆς ἠθικῆς ταύτης διδασκαλίας τῆς μὲν τῶν πενομένων προμηθεῖσθαι οἰκονομίας, τῆς δὲ τῶν εὐθηνου‐ | ||
85(50) | μένων καθικνεῖσθαι μικρολογίας. πρῶτον μὲν γὰρ εὐλαβεστέ‐ ρους τοὺς ἀναλεξαμένους καλεῖ καὶ ὅτι εὐλαβείας τοῦτο ἔργον οἶδεν (εὐλαβείας δὲ εἵνεκεν οὐκ οἶδα εἴ τις τοὺς κεκτημένους διαμέμψαιτο), ἔπειτα δὲ εὐαγγελικὴν ἱστορίαν καλεῖ, ἣν διαμωμεῖσθαι πῶς οὐ πόρρω που τῆς Χριστιανῶν θεοσεβείας | ||
| 55 | ἀπῴκισται; ταῦτα τοίνυν πρότερον ὥσπερ ἐν ἐγκωμίου τρόπῳ διεξελθών, ἐπὶ τὴν ἰδίαν ἐπάνεισιν πρόθεσιν. ἐπεὶ οὖν πρὸς τοὺς κατὰ τὸν παρόντα βίον πλουσίους τὸν λόγον προάγει, ὁρῶν τινας τάχα ἐμμανῶς περὶ τὴν ὕλην διακειμένους, ὡς δὴ καὶ τοῖς ὑφάνταις αὐτοῖς παρέχειν πράγματα καὶ πρὸς τὴν ποικιλ‐ | ||
| 60 | τικὴν ταύτην τῶν σηρικῶν ὑφασμάτων καὶ τὴν Συβαρικὴν ἐσθῆτα κατατρίβεσθαι, παραινεῖ λοιπὸν τὸ περιττὸν καὶ φιλό‐ | ||
| τιμον τῆς περὶ τὸν πολυτελῆ τοῦ ἱματισμοῦ κόμπον δαπάνης περικόπτειν καὶ μὴ περὶ πολλοῦ τῶν περιβολαίων τὴν ἄχρη‐ στον κτῆσιν ποιεῖσθαι καὶ τὴν λαμπρότητα, ὧν ἡ δόξα καὶ ἡ | 150 | ||
| 65 | εὐπρέπεια ἐν ἴσῳ καὶ ἐαρινοῖς ἄνθεσιν διαρρεῖ τε καὶ ταχέως ἀπομαραίνεται, ἐπιμέλεσθαι δὲ μᾶλλον τοῦ τιμιωτέρου τῆς ψυχῆς κτήματος καὶ τοῦτο κατορθοῦσθαι διὰ τῆς εἰς τοὺς δεο‐ μένους ἀδελφοὺς δαψιλοῦς ἐπιδόσεως καὶ ἐνταῦθα τὴν πλεί‐ στην τῶν χρημάτων καταναλοῦν εὐπορίαν καὶ κτῆσιν. καὶ | ||
| 70 | ταῦτα μὲν τὰ τῆς παρούσης ὑποθέσεως ἐπαγγέλλεται· εἰ δέ τις ἀκριβέστερον ἐπιστήσειεν, εὕροι ἂν τουτονὶ τὸν Ἀστέριον γεγηθότα πως καὶ ἡδόμενον περὶ αὐτὸ τὸ τῆς ἱστορίας φαινό‐ μενον, ἐν ᾧ μάλιστα εὐαγγελικὴν προσαγορεύει καὶ ὥσπερ ὑπ’ ὄψιν ἄγει διὰ τοῦ καταλόγου τὰ πράγματα, εὐλαβεστέ‐ | ||
| 75 | ρους τε τοὺς ἀναλεξαμένους ἐπίσταται, καὶ οὐδὲ εἰκόνας κατο‐ νομάζει τὰ γεγραμμένα ἀλλὰ κύριον ἁπλῶς μάλιστα ἐπὶ τῇ γυναικὶ τῇ ἁμαρτωλῷ καὶ μαθητὰς καὶ τὰ κατὰ τὸν γάμον τῆς Γαλιλαίας καὶ τὰ λοιπὰ πρόσωπά τε καὶ πεπραγμένα θαύματα, ἅπερ ἐκεῖσε ἀπηριθμήσατο, δίχα τῆς ὁπωσοῦν ἑτερωνυμίας καὶ | ||
| 80 | παραφράσεως. εἰ γοῦν τὸν Χριστὸν μόνον ἐνταῦθα μὴ γράφε‐ σθαι παρῄνει, εἴχετο ἂν ἀφορμῆς τινος τῶν ματαίων ὁ λόγος· εἰ δὲ καὶ τοὺς μαθητὰς καὶ τὸν τυφλὸν καὶ τὸν παράλυτον καὶ πάντα ὅσα πρόκειται γράφειν ἐπὶ τῇ συμβουλῇ διεκώλυεν, τίς οὐκ ἂν αἴσθοιτο, εἰ καὶ τῶν ἀγροικοτέρων καὶ ἀμαθεστέρων | ||
| 85 | εἴη, ὅτι οὐ τὸ μὴ γράφεσθαι πάντως τὸν Χριστὸν ἐντεῦθεν εἰσφέρεται, τῆς δὲ τῶν πτωχῶν εἵνεκεν κηδεμονίας τὸ εἶδος τοῦτο τῆς παραινέσεως ἐπιτετήδευται, ἐπεὶ οὕτω γε δεήσοι, μὴ δὲ τυφλὸν μὴ δὲ παράλυτον ἢ γυναῖκας καὶ ὑδρείας καὶ κοφίνους γράφεσθαι, εἴ γε λέγειν ἐξὸν ὡς διὰ σεβάσματος | ||
| 90 | τοὺς κοφίνους καὶ τἄλλα 〈οὐχ’〉 ἧττον ἢ θεοὺς γεγραμμένους | ||
| ἡγοῦντο τηνικαῦτα οἱ ἄνθρωποι. ἀλλ’ οὐδεὶς ἂν τοῦτο σω‐ φρονῶν ἐννοήσειεν· μόνων γὰρ τῶν ἀφραινόντων ἐστὶν τὸ φλυάρημα. | 151 | ||
86 | οὐκοῦν ἐμφανὲς διὰ πάντων καθίσταται ὡς οὐ πρὸς καθαίρεσιν τῶν ἱερῶν ἀπεικονισμάτων προηγουμένως ὁ λόγος αὐτῷ, πρὸς δὲ τὸ περιορᾶν τὴν τῶν ἱματίων ἄκαιρον περιφά‐ νειαν καὶ τὸν κόσμον καὶ τῆς τῶν πτωχῶν ἐπιμελείας ἀντέ‐ | ||
| 5 | χεσθαι· πρὸς γὰρ τοὺς τῇ ἀμετρίᾳ τοῦ καλλωπισμοῦ τῶν ὑφασμάτων χρωμένους ὥσπερ ἀγανακτῶν δείκνυται· διό‐ περ παρεγγυᾷ τοῖς πλουσίοις τοῦ μὲν ἱματισμοῦ τὴν πολ‐ λὴν φιλοτιμίαν καὶ τὸ φιλόπλουτον περιΐστασθαι καὶ μὴ τὴν σπουδὴν ἅπασαν περὶ τὰ ὑλικὰ καὶ σωματικὰ τίθεσθαι, | ||
| 10 | παραμυθεῖσθαι δὲ καὶ περιέπειν τοὺς ἐκ τῆς αὐτῆς εἰκόνος καὶ τοῦ αὐτοῦ πηλοῦ καὶ συγκράματος, διὰ τῆς συμπαθείας καὶ εὐποιΐας εὐεργετοῦντας μετὰ πολλῆς τῆς ἀφθονίας. τὸ τοιοῦτο δ’ ἄν τις τῆς διδασκαλίας εἶδος οὐ παρὰ Ἀστερίῳ μόνῳ, ἤδη δὲ καὶ παρὰ πᾶσιν τοῖς θεοσόφοις τῆς ἐκκλησίας καθηγεμόσιν | ||
| 15 | πανταχοῦ προχειριζόμενον ἴδοι· οἰκεῖον γὰρ τῆς τῶν διδασκά‐ λων ὡς ἀληθῶς προστασίας καὶ τῆς τῶν πενεστέρων ἕνεκεν παραμυθίας μάλιστα· προσεκτέον δὲ ὅτι προστάττων Ἀστέριος μὴ γράφειν τὸν Χριστόν, γραφόμενον αὐτὸν εἰδὼς καὶ μάλα προδήλως ἑαυτὸν νῦν ἡμῖν εἰσάγει. ἆρα γὰρ ὡς πεφυκότα | ||
| 20 | γράφεσθαι τοῦτο ποιεῖ ἢ μή; ὡς μὲν γὰρ πεφυκότα, οὐδεὶς τῶν νοῦν ἐχόντων ἀντερεῖ· τίς γὰρ σωφρονῶν προστάττει τινὶ μὴ δρᾶν ἃ μὴ πέφυκε γίνεσθαι; οἷον, οὐδεὶς προστάττει τινὶ μὴ ἵπτασθαι. τίνος ἕνεκεν; ὅτι μὴ πέφυκεν ἵπτασθαι δῆλον δήπου· βαδίζειν μέντοι καὶ ναυτίλλεσθαι καὶ ὅ,τι ὅ‐ | ||
| 25 | μοιον τῇ φύσει πρόσεστιν, ὅτι πέφυκεν ἤδη· ᾔδει οὖν ἐκ παντὸς ζωγραφούμενον τὸν Χριστόν. διατοῦτο μὴ γράφεσθαι | ||
| αὐτὸν παρηγγύα, ὡς τοῦτο ἤδη πεφυκότα· καὶ ὃ πέφυκε γίνε‐ σθαι, διὰ δὲ τὰς εἰρημένας αἰτίας, οὐ διὰ τὸ μὴ εἰκονίζεσθαι, ἀπείργειν ἐβούλετο. εἰ δέ τις τὸ ἀρκεῖ αὐτῷ ἡ μία τῆς | 152 | ||
| 30 | ἐνσωματώσεως ταπεινοφροσύνη ὡς αἴτιον καὶ κα‐ τασκευαστικὸν τοῦ μὴ γράφεσθαι τὸν Χριστὸν ἐννοῶν ἀντιθείη, ἴστω ὡς ὁ τῆς ταπεινοφροσύνης τρόπος γραφόμε‐ νον ἡμῖν μᾶλλον αὐτὸν ὑποδείκνυσιν· εἰ γὰρ τὸ ὑψηλὸν καὶ θεῖον ἄγραπτον, τὸ ταπεινὸν καὶ ἀνθρώπινον γραφόμενον | ||
| 35 | ἀνάγκη δίδοσθαι. τὸ δὲ εἰρημένον παρ’ αὐτῷ· ἐπὶ τῆς ψυ‐ χῆς σου βαστάζων νοητῶς τὸν ἀσώματον, ἐν ἤθει λεχθὲν οἰητέον, οὐκ ἀποφάσεως χώραν ἔχειν· τοιαῦτα γὰρ πρὸς τοὺς πολίτας διαλεγόμενον ἐννοεῖν πάρεστιν, ὡς «Εἴ γε διὰ τὴν ἐνσωμάτωσιν τοῦ Χριστοῦ», φησίν, «περὶ τὴν πολυτέλειαν καὶ | ||
| 40 | ποικιλίαν τῶν ἀμφίων τοσοῦτός σοι ὁ πόνος καὶ ἡ φροντὶς ἐγγίνεται, ἐννόησον αὐτόν ποτε καὶ ἀσώματον, μὴ ἐξιστάμενον μέντοι τοῦ σώματος (ἔστι γὰρ καὶ παρὰ σοὶ τὸ ἀσώματον ὡς εἰκονίζεις θεόν· οὐδὲ γὰρ ὁ σὸς νοῦς καὶ ἡ ψυχὴ σῶμα, κἂν ἐν σώματι συνῆπται καὶ ἥνωται), ἵνα σὺ εἰς μνήμην ἐπὶ τῆς ἀσω‐ | ||
| 45 | μάτου ψυχῆς φέρῃς ἀεὶ καὶ νοῦν καὶ ψυχὴν θεραπεύῃς, καὶ καθαρεύῃς τὸν λογισμὸν καὶ τὴν διάνοιαν διὰ τῆς τῶν ἐντολῶν τηρήσεως καὶ ἐπισκέψεως τῶν πενίᾳ τρυχομένων καὶ νόσῳ βεβλημένων ὁμοιοπαθῶν ἡμῖν ἀνθρώπων, καὶ κατευ‐ θύνηταί σοι πρᾶξις καὶ βίος καὶ φωτίζηται τὰ κατὰ θεὸν δια‐ | ||
86(50) | βήματα. καὶ μὴ πάντα τοῖς σωματικῶς ὁρωμένοις καὶ εἰς χρῆσιν κόσμου σωματικοῦ χρησιμεύουσιν χαρίζου, δι’ ἃ φθέγ‐ γεσθαι ταῦτα ἠνάγκασμαι καὶ τὸν λόγον προάγειν ὑμῖν ἐπα‐ χθέστερον.» οὐκοῦν οὐδὲ τὸ ἀσώματον ἐκληπτέον ἐνταῦθα καθάπερ οὗτοι ὑπολαμβάνουσιν, ἐπεὶ οὕτω γε ταῖς ἀληθείαις | ||
| 55 | Μανιχαῖος καθαρὸς καὶ τὰ Μανιχαίων νοσῶν ἀναδειχθήσεται, οἷς ἀκολουθεῖν ὡς διδασκάλοις πρόθυμοί τε καὶ ἑτοιμότατοι. ἐκ | ||
| δὴ τούτων ἁπάντων ἐμφανῆ ἑαυτὸν καθίστησιν ὅπως περὶ τῆς τοῦ Χριστοῦ ἐδόξαζεν ἐνσωματώσεως, ὅτι ὁ γινώσκων ὡς κατὰ τὸ ἀσώματον αὐτοῦ ὁ Χριστὸς πανταχοῦ πάρεστιν οἶδεν | 153 | ||
| 60 | ὅτι σωματικῶς οὐ πάρεστιν· ὅθεν σαφέστερον συναναφαίνεται ὅτι καὶ περιγραπτὸν αὐτὸν δοξάζει καὶ γραπτὸν κατὰ τὸ σω‐ ματικῶς νοούμενον. ἐν οἷς καὶ τὴν τοῦ λόγου δύναμιν καὶ τοῦ συγγραφέως τὴν πρόθεσιν συνορᾶν ἔξεστιν, ὅπως περιερ‐ γότερον τοῦ δέοντος διελέχθη, μικρὸν καὶ τὸ εὐσεβὲς παριδών, | ||
| 65 | ἵνα τοὺς περὶ τὴν τοῦ πλούτου ἀδηλότητα ἐκ περιουσίας στρε‐ φομένους οἰκοδομήσῃ καὶ κερδήσῃ τοὺς πλείονας ταῦτα οἰκο‐ νομῶν. ἐντεῦθεν οἱ πάντα παραχαράσσοντες, τὸ μὴ γρά‐ φεσθαι Χριστὸν καὶ τὸ ἀσώματον ὑφαρπάσαντες, τῆς οἰκείας παρανομίας τὴν κακουργίαν συνιστᾶν ἔδοξαν· ὧν | ||
| 70 | οὕτως ἀνακαθαρθέντων μάτην αὐχοῦσιν Ἀστέριον οἱ παρά‐ παιστοι. | ||
87 | καὶ ταῦτα μὲν οὕτως ἔχοντα δεδείχθω· ἐφεπομένως δὲ τούτοις εἰσήχθω πάλιν Ἀστέριος. εἰ μὲν παρὰ τὸν ἐν χερσὶν ἕτερος, ἡ ἀλήθεια εἰδείη ἂν μόνη, ἡμεῖς δὲ οὐδὲν τούτου γε εἵνεκεν διοισόμεθα· εἰ δὲ ὁ αὐτὸς οὗτός ἐστιν, αὐτόθεν τοῖς | ||
| 5 | οἰκείοις τοξεύμασιν βαλλέσθωσαν καὶ βολίσιν ὀξείαις τραυμα‐ τιζέσθωσαν καὶ τῶν ἐξευρημένων μηχανημάτων τὰς σφενδό‐ νας δεχέσθωσαν. παραιτείσθω γὰρ νῦν καὶ πλουσίους καὶ πένητας πλοῦτόν τε καὶ πενίαν ὡσαύτως καὶ πᾶσαν τὴν κα‐ τὰ τὸν βίον εὐδαιμονίαν καὶ δυστυχίαν, καὶ περιαιρείσθω τὰ | ||
| 10 | ἐντεῦθεν παρακαλύμματα καὶ προβλήματα. γυμνὴ δὲ καὶ δια‐ φανεστέρα ἡ ὀρθὴ τῆς ἐκκλησίας ἐκκαλυπτέσθω καὶ προερ‐ χέσθω δόξα, ἐξυμνείτω δὲ τὸν ἱερὸν ἐκεῖνον τοῦ Χριστοῦ ἀνδριάντα ὅπως τε συνήγορος τοῦ εὐαγγελικοῦ κηρύγματος ἕστηκεν καὶ μάρτυς τὸν τοῦ θεοῦ λόγον ἄνθρωπον καθ’ ἡμᾶς | ||
| 15 | πεφηνέναι σιωπῶν ἀπαράγραπτος καὶ κῆρυξ τῶν θαυμάτων αὐτάγγελος, ἔλεγχος δὲ τῆς Ἰουδαίων καὶ Ἑλλήνων ἀπιστίας καὶ ἀθεΐας. κἂν εἰς δεῦρο τὸ θεῖον ἐκεῖνο ἄγαλμα ἐπὶ σχήματος ἔμενεν, εἰ μὴ τῶν δυσσεβῶν τινὲς καὶ ἀθέων τῶν κατὰ καιροὺς ἐπὶ τῆς Ῥωμαίων ἀρξάντων, μίσει τε τῷ εἰς Χριστὸν | 154 | |
| 20 | καὶ ζήλῳ τῷ κατὰ τῆς εὐαγοῦς ἡμῶν θρησκείας, καθεῖλον· καὶ ἐκ μέσου ἀρθέν, ὅ,τι γέγονεν νῦν οὐκ ἐγνωσμένον ἡμῖν. ἐγκω‐ μιαζέτω δὲ ὁ αὐτὸς καὶ τὸ ἱδρύσαν γύναιον, καὶ μάλα ἀγάμενος τῆς ἀρίστης εὐγνωμοσύνης τὴν ἄνθρωπον καὶ ὧν εἵνεκεν τὸν εὐεργέτην ἀμείβεται, τὸ περὶ τὴν συμπεσοῦσαν χαλεπωτάτην | ||
| 25 | νόσον θαῦμα τοῦ θεραπευτοῦ στηλιτεύουσα. ἐκκείσθω δὲ ἐπὶ λέξεως ὧδε ἔχων ὁ λόγος· Καταμάθωμεν δὲ λοιπὸν τῆς ἰαθεί‐ σης γυναικὸς τὸ εὐχάριστον καὶ τὴν εὐγνώμονα ψυχὴν μεθ’ ἧς τὴν δωρεὰν ὑπεδέξατο. τῆς γὰρ Πανιάδος οὖσα πολῖτις (πολίχνη δὲ αὕτη τῆς Παλαιστίνης), ἀγάλματι χαλκῷ τὸν | ||
| 30 | εὐεργέτην ἐτίμησεν, τοῦτο γέρας ἀξιόπιστον οἰηθεῖσα τῆς χάριτος. καὶ χρόνος πολὺς ἐτήρει τὸ ξόανον εἰς ἔλεγχον ἀκριβῆ τῶν τὸ ψεῦδος τολμώντων ἐπιφημίζειν τοῖς εὐαγγε‐ λισταῖς· τοῦτο γὰρ μισθὸς τῆς ἰατρείας· βοώσης τὴν χάριν, πῶς ἐνῆν ἀθετῆσαι τὴν θεραπείαν; καὶ οὐδὲν ἐκώλυεν μέχρι | ||
| 35 | νῦν σῴζεσθαι τὸν ἀνδριάντα καὶ δεικνύειν ἀμφότερα, καὶ τοῦ θεοῦ τὸ θαυμάσιον καὶ τῆς εὖ παθούσης τὸ χαριστήριον, εἰ μὴ Μαξιμῖνος ἐκεῖνος ὁ μικρὸν πρὸ τοῦ Κωνσταντίνου τῆς Ῥωμαίων βασιλείας προηγησάμενος, ἀνὴρ εἰδωλολάτρης καὶ δυσσεβὴς καὶ ζηλοτυπῶν ἐν τῷ ἀγάλματι τὸν Χρι‐ | ||
| 40 | στόν, ἀνείλετο τῆς πολίχνης τὸν χαλκὸν μόνον, οὐ τὴν μνή‐ μην τῶν γενομένων. ἰδοὺ γὰρ ὁ μὲν ἀνδριὰς οὐ φαίνεται, | ||
| τὸ δὲ εὐαγγέλιον πανταχοῦ βοᾷ καὶ κηρύσσει, καὶ ὁ λόγος τῆς αἱμορροούσης ἀπὸ ἡλίου ἀνίσχοντος μέχρι καὶ δυομένου ἀνὰ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην λαλεῖται, καὶ συνέβη μάταιος | 155 | ||
| 45 | πόνος τῷ δυσσεβεῖ ἡ τῆς αἰσθητῆς ὕλης κλοπή· ὁ μὲν γὰρ χαλκὸς καὶ φαινόμενος ἑστὼς ἐσιώπα, ἄψυχον τῶν θαυμα‐ σίων ὑπόμνημα, ἡ δὲ μνήμη μετὰ τοῦ λόγου παραλαβοῦσα τὸ ἔργον καθημέραν διατρέχει πόλεις καὶ κώμας, πανταχοῦ τὸν εὐεργέτην κηρύσσουσα. ἐμφανὴς οὖν ἐνταῦθα Ἀστέριος | ||
87(50) | οὐκ ἀπείργων ἀνίστασθαι τὰ Χριστοῦ ὑπομνήματα οὐδὲ μεμ‐ φόμενος τῇ γυναικὶ τῆς πράξεως, οὐδὲ πλούτου καὶ περιουσίας χρημάτων καὶ ἱματισμοῦ τοῦ πολυτελοῦς κατηγορῶν, ἀλλὰ καὶ ἐγκωμίοις ἐπαίρων τὸ πρᾶγμα· ἐπεὶ λόγος ἔχει καὶ τῶν ἐπι‐ φανῶν εἶναι ταύτην καὶ τῶν εὐπορωτάτων τῆς πόλεως, ἐξ οὗ | ||
| 55 | καὶ ἴδιον ἐπίπροσθεν τοῦ ἱεροῦ ἀγάλματος συνανεστήλωσεν ἀνδριάντα, δημοσιεύουσα καὶ τοῦ θεραπευτοῦ τὸ μεγαλεῖον καὶ τῆς θεραπευθείσης τὴν πίστιν καὶ τὴν εὐγνώμονα πρᾶξιν. εἰ δέ που καὶ περὶ τῶν ἱερῶν τῶν ἁγίων μορφωμάτων ἁγιο‐ πρεπῶς ἡμῖν Ἀστέριος διαλέγεται, ὁποῖά ἐστιν ἅπερ εἰς τὴν | ||
| 60 | πανεύφημον μάρτυρα Εὐφημίαν ἐξέφρασεν, ὑπερκείσθω μὲν τανῦν, οὐ πολλῷ δὲ ὕστερον εὐκαίρως καὶ κατὰ τὸν οἰκεῖον παραλαμβανέσθω τόπον, ὁπότε καὶ κατὰ τῶν ἁγίων οἱ τῶν ἁγίων ἔχθιστοι τὴν παροινίαν διασκευάζουσιν. | ||
88 | εἰ δέ τις καὶ τῶν οὐ κεκλημένων παρὰ τῶν ἀθλίων τυγχάνει, ἀλλ’ ἡμῖν γε καλείσθω καὶ παρατιθέσθω, ἐπεὶ τῶν διδασκάλων τῶν κατὰ τὴν ἐκκλησίαν ὑπάρχει ἐπισημότατος —Ἀντίπατρος δ’ οὗτός ἐστιν, ὃς τῆς Βοστρηνῶν ἱερωσύνης τὰς | ||
| 5 | ἡνίας πεπίστευτο—, καὶ δὴ καὶ φραζέτω ἐν τοῖς συντεθειμέ‐ νοις αὐτῷ εἰς τὴν αἱμόρρουν λόγοις τοῖς προφθάσασιν συμβαί‐ | ||
| νοντα· Ταῦτα τοῦ σωτηρίου κρασπέδου λαβομένη ἔλεγεν ἡ αἱμόρρους, ὡς βασιλέα τῆς φύσεως κρατοῦσα τὸν κύριον καὶ τοῦ πάθους τὴν τυραννίδα διδάσκουσα· καὶ τυχοῦσα | 156 | ||
| 10 | τῆς δωρεᾶς, ἀνδριάντα ἤγειρεν τῷ Χριστῷ τὸν μὲν πλοῦτον ἰατροῖς ἀναλώσασα, τοῦ δὲ πλούτου τὰ λειπόμενα προσενέγ‐ κασα τῷ Χριστῷ. οὗτοι οἱ θεοφόροι οὐ μόνον οὐ κωλύουσιν Χριστοῦ τε αὐτοῦ καὶ τῶν ἁγίων τὰς ἱεροτυπίας ἀνιστᾶν, ἤδη δὲ καὶ προτρέπου‐ | ||
| 15 | σιν, τοὺς ἀνιστῶντας ἐγκωμίων ἀξιοῦντες μεγίστων. τί γὰρ ἂν εἴη ἄλλο ἐγκώμιον ἢ ὅπως οἱ ἀρετῶντες καὶ ἀγαθουργεῖν ἐθέ‐ λοντες πρὸς τὸν ὅμοιον διεγείροιντο ζῆλον καὶ πρὸς εὐσέβειαν ἐπιδιδοῖεν; Ὧν γὰρ τοὺς ἐπαίνους οἶδα, τῶν ἁγίων τις ἔφησεν, τούτων σαφῶς καὶ τὰς ἐπιδόσεις. παρῃτήσθω ἡμῖν Εὐσέβιος ὁ | ||
| 20 | τοῦ Παμφίλου λεγόμενος καὶ τῆς Καισαρέων τῆς κατὰ Πα‐ λαιστίνην ἀρχιερεὺς ἀνιέρως γενόμενος, καίτοι τὰ κατὰ τὸν ἱερὸν τοῦτον ἀνδριάντα καὶ εἰδὼς καὶ ἀναγράφων τηλαυγέστε‐ ρον, ἐπεὶ καὶ αὐταῖς ὄψεσιν παραλαβεῖν ἱστορεῖ, τῷ τοῦ γυναίου ὁμοῦ χαλκουργήματι, ὃ τὴν θεραπευθεῖσαν τοῦ δυσιά‐ | ||
| 25 | του πάθους εἰκόνιζεν. εἰ γοῦν περὶ ταῦτα τῶν ἀληθῶν ἐξήρτη‐ ται, τῶν καιρίων ὅμως ἀπέρρηκται. ἐκ κακῆς οὖν γλώσσης οὐκ ἂν δῶρον ἡδὺ δεξαίμην καὶ μῦθοι οὐκ ἀπεικότως ἔχουσιν. | ||
89 | οὕτω ταῦτα διεξιόντες ἐφ’ ἑτέραν τῶν ἐκπεφαυλι‐ σμένων χρῆσιν μέτιμεν· προάγουσι γὰρ μεταταῦτα Λεοντίου τινὸς λόγον περιέχοντα οὕτως· Ἐν δὲ τῷ προσεύχεσθαι αὐτὸν ἐγένετο τὸ εἶδος τοῦ προσώπου αὐτοῦ ὡς | ||
| 5 | ὁ ἥλιος καὶ ὁ ἱματισμὸς αὐτοῦ λαμπρῶς ἐξα‐ | ||
| στράπτων. οἷς ἐπιφέρει λέγων· Καλῶς οἱ χρωμα‐ τογράφοι ζωγράφοι μίαν εἰκόνα τοῦ κυρίου γράφειν οὐ μεμαθήκασιν. ποίαν γὰρ εἰκόνα ἰ‐ σχύουσιν γράψαι; τὴν ἐν τῷ βαπτίσματι, ἣν ὁ | 157 | ||
| 10 | Ἰορδάνης ἰδὼν ἔφριξεν; ἀλλὰ τὴν ἐν τῷ ὄρει, ἣν οὐχ’ ὑπήνεγκαν κατανοῆσαι Πέτρος καὶ Ἰάκω‐ βος καὶ Ἰωάννης; ἀλλὰ τὴν ἐν τῷ σταυρῷ, ἣν ὁ ἥλιος κατανοήσας ἐσκοτίσθη; ἀλλὰ τὴν ἐν τῷ τάφῳ, ἣν κατανοήσασαι αἱ κάτω δυνάμεις ἔφρι‐ | ||
| 15 | ξαν; ἀλλὰ τὴν ἐν τῇ ἀναστάσει, ἣν ὅτε οἱ μα‐ θηταὶ θεασάμενοι οὐ συνῆκαν; ἐκπλήττει με σφόδρα εἷς ἕκαστος τῶν λεγόντων ὅτι «Ἐγὼ τὸ ὁμοιωσείδιν τοῦ κυρίου κέκτημαι.» θέλεις τὸ ὁμοιωσείδιν αὐτοῦ κτήσασθαι; ἐν τῇ ψυχῇ | ||
| 20 | σου αὐτὸ κτῆσαι· εἰκόνι γὰρ ἀμήχανον γραφῆ‐ ναι τὸν κύριον. οὗτος διὰ τοῦ λόγου παντὸς φαίνεται ὅλος φαντασιώδης ὢν καὶ τῆς τῶν ἀνοσίων Δοκητῶν αἱρέσεως τυγχάνων ὁ δοκιμώ‐ τατος· οὐχ’ ἥκιστα δὲ τοῦ λόγου τὸ πέρας τὸ ἔμπληκτον αὐτοῦ | ||
| 25 | καὶ μανικὸν ἐκκαλύπτει σαφῶς· τὸ γὰρ λέγειν ὅτι ἀμήχανον ἐν εἰκόνι γραφῆναι τὸν κύριον οὐδενὶ τρόπῳ ἐκείνων διοίσει. τίνι γὰρ οὐ πρόδηλον ὡς ἄλλος Ἐπιφανίδης ἡμῖν νῦν ἀναπέφανται ἢ Εὐσέβιος ἕτερος, τὸ ἀκατάληπτον ἐπὶ τῆς σαρκώσεως τοῦ κυρίου δοξάζοντες, ἐξ οὗ τὸ τῆς δοκήσεως | ||
| 30 | πονηρὸν αὐτοῖς ἐπικρατύνεται δόγμα; εἰ δὲ οὗτοι τοῖς Βαλεντί‐ νου καὶ Μαρκίωνος καὶ Μάνεντος τῶν μιαρωτάτων καὶ ἀθεω‐ | ||
| τάτων σύμφωνοι, καθὰ πρότερον ἡμῖν ἐλέχθη, ἀκόλουθος δὲ τῇ δόξῃ τῶν περὶ Ἐπιφανίδην καὶ Εὐσέβιον ὁ ἐνταῦθα διαλεγόμε‐ νος, φανερὸν ὅτι τῆς φασματώδους μοίρας κριθήσεται· καὶ | 158 | ||
| 35 | γὰρ Εὐσέβιος, καθὰ εἴρηται, πρὸς τὴν βασιλίδα Κωνσταντίαν γράφων, ἐν τῷ τῆς μεταμορφώσεως τόπῳ γενόμενος, οὐκ ἀρειανίζων μόνον ἀλλὰ καὶ μανιχαΐζων δείκνυται· ᾧ καὶ οὗ‐ τος ἑπόμενος ὡσαύτως ἐκείνῳ, ἵνα ἐξ ἑνός γε τοῦ τρόπου, τῆς μεταμορφώσεως φημί, διατεκμήραιτό τις, τὰ κατὰ τὴν | ||
| 40 | οἰκονομίαν Χριστοῦ διατίθεται. τί δὲ ἐκφρονέστερον ἢ ἀνοητό‐ τερον; καὶ ποίας μωρίας καὶ ἀναισθησίας οὐχ’ ὑπεραίρει λόγον, οὕτως ἀναιδῶς καὶ ἀπηρυθριασμένως πρὸς κόσμον ἅπαντα καὶ ἐκκλησίαν ὅλην ἀπὸ περάτων γῆς εἰς πέρατα διήκουσαν ἀπομάχεσθαι καὶ χρόνον ἄπειρον καθ’ ὃν ὁ Χριστός, ἀληθὴς | ||
| 45 | γεγονὼς ἄνθρωπος, καὶ εἰκονίζεται, καὶ προσκυνεῖται αὐτοῦ τὸ ὁμοίωμα παρὰ πάντων Χριστιανῶν τῶν εὐσεβεῖν εἰδότων καὶ αἱρουμένων; ἀληθὲς δ’ οὖν ἄρα ὅ φησιν ὁ ἱερὸς λόγος ὅτι Ἀ‐ σεβὴς ἀνὴρ ἀναιδῶς ὑφίσταται προσώπῳ, καὶ ταῦτα βάρβα‐ ρος καὶ μὴ δὲ παιδείας ἐλευθέρου μετασχὼν καὶ βαρβαρίζειν | ||
89(50) | οὐδὲν ἧττον ἢ αἱρετίζειν εἰδώς. | ||
90 | τούτων οὕτως εἰρημένων, ἐπισκέπτεσθαι καὶ τὰ τῆς λέξεως αὐτῆς χρεών, εἰ ἀκόλουθα ἑαυτοῖς ὄντα εὑρίσκεται· καλῶς, φησίν, οἱ χρωματογράφοι ζωγράφοι μίαν εἰκόνα τοῦ κυρίου γράφειν οὐ μεμαθήκασιν. τί | ||
| 5 | οὖν φαμέν; εἰ καλῶς οἱ ζωγράφοι μίαν εἰκόνα τοῦ κυρίου γράφειν οὐ μεμαθήκασιν, ἄρα πολλὰς γράφειν μεμαθηκότες τὸ καλῶς ποιεῖν ἕξουσιν, καὶ οὐδὲν οἶμαι τὸ ἀντιστατοῦν τῷ λόγῳ ἐξευρεθήσεται. τοῦτο καὶ μέγα τῶν ζωγράφων ἐγκώ‐ μιον· ἐπειδὴ γὰρ δι’ ἄφατον ἔλεον καὶ φιλανθρωπίαν ἀνέκ‐ | ||
| 10 | φραστον καθῆκεν ὁ σωτὴρ ἑαυτὸν εἰς κένωσιν, τοῖς ἀν‐ θρώποις ἐπιδεδημηκώς, καὶ πολυτρόπως τὰ τῆς θείας οἰκο‐ νομίας διετίθετο, πάντα θεοπρεπῶς ὑπὲρ τῆς σωτηρίας τῆς | ||
| ἡμετέρας πραγματευόμενος· ἐξ ἁγίας ἀχράντου παρθένου μητρὸς προῆλθεν ὑπερφυῶς ὡς οἶδεν αὐτὸς καὶ ἐνηπίασεν | 159 | ||
| 15 | δι’ ἡμᾶς καὶ παῖς ἐγένετο καὶ καθ’ ἡλικίαν ηὔξανεν—Τὸ γὰρ παιδίον, ὁ εὐαγγελικὸς ἔφη λόγος, ηὔξανεν καὶ ἐκραταιοῦτο πνεύματι, —πάθη τε ὑπέμεινεν καὶ θαύματα ἐπετέλεσεν. κατὰ ταῦτα δὴ καὶ ὁ γραφεὺς ἐν οἷς ἐδέησεν ἀναλόγως, καθ’ ὅσον οἷόν τε τῇ τέχνῃ καὶ ταῖς εὐφυΐαις χρώμενος, τὴν φύσιν ἀπομιμού‐ | ||
| 20 | μενος γράφει· καὶ παῖδα μετὰ τῆς μητρὸς ὡς ὤφθη διέγραψεν τὸν κύριον· καὶ γυμνὸν ἐπὶ τοῦ βαπτίσματος ἵστησιν, τὴν κάραν ὑποκλίνοντα τῷ βαπτίζοντι· καὶ λαμπρότερα ἐπὶ τῆς θείας μεταμορφώσεως κεράννυσι χρώματα· ἐνερόχρωτα δὲ ἀναρτήσας ἐπὶ τοῦ σταυροῦ δείκνυσιν καὶ τὴν κεφαλὴν ἐπὶ | ||
| 25 | θάτερα κατακλίναντα, ὃ τοῖς νεκροῖς σχῆμα προσέοικεν· τὸ φαιδρὸν δὲ καὶ ἐξηλλαγμένον κατακαλλύνει ἐπὶ τῆς ἀναστά‐ σεως καὶ τῆς εἰς οὐρανοὺς ἀνόδου, ὡσαύτως τὸ διαφανὲς καὶ περιηνθισμένον· καὶ ἁπαξαπλῶς ὡς ἕκαστα τὸ εὐαγγελικὸν παραδίδωσι κήρυγμα. ὡς οὖν διαφόρως καὶ πράττων καὶ | ||
| 30 | πάσχων τεθέαται, οὕτως ἤδη διαφόρως καὶ γράφεται. καὶ εἰ ταῦτα οὕτως ἔχει, καλῶς ἄρα οὐ μίαν εἰκόνα ποιεῖν οἱ χρωματογράφοι μεμαθήκασιν, ἀλλὰ πολλάς· καὶ γὰρ ἂν μεμπτέοι τῷ ὄντι ἐτύγχανον, εἰ ἐν διαφόροις καὶ ποικίλοις πράγμασιν ἐπὶ μιᾶς ἑστήκασι πράξεως, ἁπλοῦν καὶ ἀποίκιλον καὶ | ||
| 35 | μονόσχημον τὸ πολύσχημον ἐργαζόμενοι ἢ ἑτέρως πάλιν παρὰ τὰ πεπραγμένα καὶ τεθεαμένα ἔγραφον. οὐ γὰρ δήπου ἐπὶ μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς ἡλικίας ἀεὶ ὁ Χριστὸς ἕστηκεν—Ὁ γὰρ Ἰησοῦς, φησίν, προέκοπτεν σοφίᾳ καὶ ἡλικίᾳ καὶ χάριτι, —οὐδὲ ἀεὶ ἐπὶ τῷ αὐτῷ τόπῳ ἐπεχωρίαζεν οὐδὲ ἓν ἀλλὰ πολλὰ ἐργαζόμενος | ||
| 40 | διεφαίνετο· ταῦτα γὰρ νόμῳ φύσεως ἔπραττεν, ἵνα τὸ κατ’ αὐ‐ τὸν ἀνθρώπινον καὶ τὸ ἀληθὲς τῆς σωτηρίου οἰκονομίας πι‐ στώσηται, οὐ φάσματι καὶ δοκήσει κατὰ τοὺς ἀσεβεῖς καὶ | ||
| ἀπίστους γινόμενον. ἀκόλουθον οὖν καὶ πρὸς τὰς ἡλικίας καὶ πρὸς τοὺς ἐν οἷς διῃτᾶτο τόπους, εἴ που καὶ τοῦ σχήματος | 160 | ||
| 45 | βραχύ τί πως ἐντεῦθεν συμμετεχρώννυτο, καὶ τυποῦν καὶ ἐξεικονίζειν· ταύτῃ γοῦν ἐπαινετέοι οἱ γραφεῖς καὶ τὴν τέ‐ χνην καὶ τὴν εὐφυΐαν. ἐπὶ τίσιν δὲ ὁ γεννάδας οὗτος ἀλύει καὶ ἄχθεται; ἢ ἐφ’ οἷς τὰ τοῦ εὐαγγελίου ἡμῖν τρανέστερον δηλοῦται καὶ ἐκφανέστερον, καὶ αὐτόχρημα δεικνύμενον | ||
90(50) | εὐαγγέλιον; προθεὶς οὖν οὗτος ὅτι καλῶς οἱ ζωγράφοι μίαν εἰκόνα τοῦ κυρίου γράφειν οὐ μεμαθήκα‐ σιν, δέον ἐπαγαγεῖν ὅτι «ἀλλὰ πολλὰς» καθάπερ ἡμεῖς διε‐ ξήλθομεν παραθέμενοι, τοὐναντίον ποιεῖ καὶ τοὺς οἰκείους λόγους παρὰ πόδας ἀνασκευάζει. ὡς γὰρ ἂν τὸ ῥητὸν τοῦτο | ||
| 55 | νοοῖτο, ἢ κατ’ εἰρωνείαν ἢ ὁπωσοῦν ἑτέρως, τῶν ἑξῆς ἐπαγο‐ μένων ἀντίθετον εὑρίσκεται· ὅλως γὰρ ὁ τὸ «ἓν» ἀναιρῶν λόγος δύο ἢ καὶ πλείω ἐξ ἀνάγκης ἀντιτιθέμενα εἰσφέρε‐ σθαι ἐπαγγέλλεται. ἀλλ’ ὅ γε ὥσπερ ἐπὶ ἀμηχάνοις διαπορῶν ὡς οὐδεμίαν εἰκόνα δυνατὸν γράφεσθαι ἀντίθετος ἑαυτῷ | ||
| 60 | καταλαμβάνεται προσθεὶς τὸ ὁποίαν γὰρ εἰκόνα τοῦ κυρίου ἰσχύουσιν γράψαι; τὴν ἐν τῷ βαπτί‐ σματι; καὶ ἅστινας ἄλλας λοιπὸν ἀπηριθμήσατο, ἐν οἷς οὐδὲ τὸ τῆς διανοίας ἀκόλουθον διασῴζεται. πῶς γὰρ ὁ καλῶς μίαν εἰκόνα γράφειν οὐ μεμαθηκὼς πολλὰς γρά‐ | ||
| 65 | φων οὐκ εὖ ποιεῖν ἐνδίκως νομισθήσεται; ἀλλὰ τοιοῦτον τὸ ψεῦδος καὶ οἱ τοῦ ψεύδους ἐρασταί, τὸν νοῦν ἐσκοτισμένοι καὶ ἑαυτοῖς καὶ τῇ ἀληθείᾳ ἀντιπαραταττόμενοι. | ||
91 | τί δὲ δὴ ἐπὶ τούτοις γράφει; ἐκπλήττει με σφόδρα εἷς ἕκαστος τῶν λεγόντων ὅτι «Ἐγὼ τὸ ὁμοιωσείδιν τοῦ κυρίου κέκτημαι.» ἀλλὰ σὺ μὲν ἐφ’ ἑκάστῳ τούτων ἐκπλήττῃ, τῶν Χριστιανῶν δὲ ἕκαστος | ||
| 5 | σφοδρότερον ἐπὶ σοὶ ἐκπλήττεται, ὅτι παρὰ πάντων εἰδὼς τοῦτο γινόμενον, μόνος περὶ τὴν κοινὴν δόξαν ἀγνωμονῶν καὶ | ||
| δυσχεραίνων ἁλίσκῃ. ἤδη καὶ οὗτος ὁμολογεῖ ἀρχαιότητι δια‐ φέρειν ἐν Χριστιανοῖς ταῦτα, κἂν οὐδ’ αὐτοῖς τοῖς διδασκάλοις πείθωνται οἱ ἄφρονες. «Ἀλλ’ οὐ γράφεται», φησίν. ἐξήμεσας | 161 | ||
| 10 | τῆς φαντασίας τὸν ἰόν. καὶ γὰρ διατοῦτο γράφεται, ὅτι, ὡς καὶ σὺ φής, πολλαχῶς ὡράθη καὶ διαφόρως· εἰ γὰρ οὐκ ὦ‐ πται, οὐδὲ ἐγράφετο. τὸ τοιοῦτο δ’ ἂν καὶ ἐπ’ ἄλλου τῶν πολλῶν ἀνθρώπων ἀπεφαίνετο, ὥσπερ αὐτὸς ἐκτὸς τῆς ἀν‐ θρωπείας καθεστὼς φύσεως, οὐκ ἀνεχόμενος κατὰ καιροὺς | ||
| 15 | καὶ ἡλικίας μεταβαλλόμενον ἄνθρωπον ἢ κράσεσιν καὶ ἕξει καὶ ἀλλοιώσεσιν ἑαυτοῦ διαφέροντα ἢ πρᾶξιν ἀμείβοντα καὶ βίον μεθαρμοζόμενον· ὧν τί ἀλογώτερον ἢ ματαιότερον; ἆρ’ οὖν οὐχ’ ὁ Ἐπιφανίδης κἀνταῦθα παρατρύζει, ὁ αὐτὸς ἡμῖν ἐν δια‐ φόροις ὀνόμασιν ἀναφαινόμενος, ὃς οὐδὲ Πέτρον ἡβάσκοντα ἢ | ||
| 20 | γηράσκοντα ἢ τὴν γενειάδα κειρόμενον ἐπίσταται; καὶ διατοῦτο μὴ δὲ γράφεσθαι αὐτὸν ἐπιτρέπει, σφόδρα τῷ Χριστῷ ἀντι‐ διατιθέμενος τῷ μαθητῇ λέγοντι· Ὅτε ἦς νεώτερος, ἐζώννυες σεαυτόν· ὅταν δὲ γηράσῃς, ἄλλος σε ζώσει. τοιαῦτα καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τοῦ σωτῆρος μαθητῶν γραώδη καὶ φασματώδη | ||
| 25 | πλέκων μυθάρια οὐκ ἐρυθριᾷ· ὡς δὲ καὶ ἄλλως τὸ ληρῶδες αὐτοῦ καταφαίνεται, συνιδεῖν ῥᾴδιον· ἀπολιπὼν γὰρ τὸν Χρι‐ στόν, τὸ ἀρχέτυπον, ἐπὶ τὰς χρωματουργουμένας παρὰ τοῖς ζωγράφοις εἰκόνας ἀνοήτως μετῴχετο. καὶ παρὸν εἰπεῖν ὡς τὸν Χριστὸν ὁ Ἰορδάνης ἰδὼν ἔφριξεν, ἣν ἰδὼν ἔφριξεν, | ||
| 30 | ἔφη, τοῦτ’ ἔστιν, ἣν ἰδὼν εἰκόνα. καὶ πάλιν· ἣν οἱ μαθηταὶ ἐν τῷ ὄρει οὐκ ἤνεγκαν κατανοῆσαι, ὡσαύτως καὶ ἃς ἑξῆς ἄλλας κατονομάζει· καὶ πολλὰς εἰκόνας εἰσφέρων, καὶ ταύτας φρικτάς, οὐδεμιᾶς παραδέχεται λόγον. ὡς οὖν συνε‐ λόντα εἰπεῖν, συνάψαντας τοῦ λόγου τὰ ἄκρα, ἐπιτηρεῖν τὸ | ||
| 35 | σύμφωνον καὶ ἀκόλουθον· ἦρκται ὁ λόγος· καλῶς οἱ ζω‐ γράφοι μίαν εἰκόνα τοῦ κυρίου γράφειν οὐ με‐ μαθήκασιν. καὶ τί ἔδει μαθεῖν; πολλὰς γράφειν πάντῃ | ||
| καὶ πάντως. εἶτα πῶς συμπεραίνει; ἀλλὰ τὸ καλῶς τοῦτο δεῖν ποιεῖν, τοῦτ’ ἔστιν, πολλὰς γράφειν, ἀμήχανον· ἀμήχα‐ | 162 | ||
| 40 | νον γάρ, φησίν, εἰκόνι γραφῆναι τὸν κύριον. ταῦτα τοῦ μεγάλου Λεοντίου τὸ σοφὸν καὶ περιεσκεμμένον ἡμῖν παρίστησιν. | ||
92 | ἡμεῖς δὲ παρέντες τῆς τοιαύτης τερθρείας τὸ πεφενα‐ κισμένον καὶ ἀλλόκοτον, καὶ ὅστίς ἐστιν ὃν μεγαλαυχοῦσι Λεόντιον καταλελοιπότες, τὸν ἀληθῆ καὶ ἱερὸν Λεόντιον τῆς κατὰ Νεάπολιν τῆς Κυπρίων νήσου ἐκκλησίας προεδρεύσαντα | ||
| 5 | προστησώμεθα, τὸν μὲν τοῦ Χριστιανοῦ λόγον ἤτοι τῆς εὐθυ‐ τάτης ἡμῶν πίστεως ἀποπληροῦντα, πρὸς Ἰουδαῖον δὲ τὴν διάλεξιν περί γε τῶν ἱερῶν ἀπεικασμάτων ποιούμενον, τῶν νεοφανῶν Ἰουδαίων τῆς δόξης ἀντεχόμενον. καὶ ἀμφοτέρων οἱ λόγοι εἰς μέσους προσαγέσθωσαν, ὡς ἂν καὶ οὗτοι τὴν αἰ‐ | ||
| 10 | σχύνην τὴν ἑαυτῶν εἰδεῖεν, ὅτι οὐ Χριστιανῶν τὸ παρ’ αὐτοῖς πρεσβευόμενον φρόνημα, Ἰουδαίων δὲ τῶν κυριοκτόνων καὶ Ἑλλήνων ἀθέων τὸ ἐξ ἀρχῆς πρὸς Χριστιανοὺς διαπληκτιζο‐ μένων, καὶ ὡς Χριστιανοί—τούτου γε χάριν ἐγκαλοῦνται—οὐκ εἰς ἀμφιβολίαν ἐληλύθεισαν πώποτε. παρίτω οὖν Λεόντιος | ||
| 15 | (ὥρα γὰρ λοιπὸν τῶν λόγων αὐτῶν ἐπακούειν) λεόντειόν τι αὐχῶν καὶ ἀγέρωχον, βλοσυρῷ τῷ βλέμματι δεδορκώς, δεινῷ δὲ καὶ βριαρῷ ἀπερευγόμενος τῷ βρυχήματι, καὶ πτοείτω τὴν δολερὰν τῶν αἱρετιζόντων ἀλώπεκα, ἣν νεκρὰ τρέφει καὶ ὀδω‐ δότα δόγματα, ὡς ἂν εἰς τὰ ἑαυτῶν σκοτεινὰ καὶ ἀφεγγῆ κατα‐ | ||
| 20 | δύσωνται σπήλαια καὶ μηκέτι τὸ κερδαλέον καὶ δύστροπον τῆς ἀσεβείας παρρησιάζοιτο. Λεοντίου ἐπισκόπου Νεαπόλεως τῆς Κύπρου, ἐκ τοῦ ε λόγου ὑπὲρ τῆς Χριστιανῶν ἀπολογίας κατὰ Ἰουδαίων καὶ περὶ εἰκόνων τῶν ἁγίων. Φέρε δὴ λοιπὸν περὶ τῶν σεπτογράφων εἰκόνων ἀπολογίαν ποιήσω‐ | ||
| 25 | μεν, ὅπως ἐμφραγῶσιν στόματα ἀνόμων λαλούντων ἀδι‐ κίαν· νομικὴ γὰρ καὶ αὕτη ἡ παράδοσις. καὶ ἄκουσον τοῦ θεοῦ λέγοντος πρὸς Μωσῆν εἰκόνας δύο Χερουβὶμ χρυσῶν γλυπτῶν κατασκευάσαι κατασκιαζόντων τὸ ἱλαστήριον. καὶ πάλιν τὸν ναὸν ἔδειξεν ὁ θεὸς τῷ Ἰεζεκιήλ· «Πρόσωπα,» | 163 | |
| 30 | εἶπεν, «φοινίκων καὶ λεόντων καὶ ἀνθρώπων καὶ Χερουβὶμ ἀπὸ τοῦ ἐδάφους αὐτοῦ ἕως τοῦ φατνώματος τῆς στέγης.» ὄντως φοβερὸς ὁ λόγος ὁ ἐντειλάμενος τῷ Ἰσραὴλ μὴ ποιῆ‐ σαι παντοῖον γλυπτὸν μὴ δὲ εἰκόνα μὴ δὲ ὁμοίωμα ὅσα ἐστὶν ἐν τῷ οὐρανῷ καὶ ὅσα ἐστὶν ἐπὶ τῆς γῆς. αὐτὸς προστάσσει τῷ | ||
| 35 | Μωσεῖ ποιῆσαι γλυπτὰ ζῷα τὰ Χερουβικὰ καὶ τῷ Ἰεζεκιὴλ πλήρη εἰκόνων καὶ ὁμοιωμάτων γλυπτῶν, λεόντων, φοινίκων καὶ ἀνθρώπων, οὕτω δείκνυσιν τὸν ναόν. ὅθεν καὶ Σολομῶν ἐκ νόμου λαβὼν τὸν τύπον, πλήρη πεποίηκεν τὸν ναὸν χαλκῶν καὶ γλυπτῶν καὶ χωνευτῶν, λεόντων καὶ βοῶν καὶ φοινίκων | ||
| 40 | καὶ ἀνθρώπων καὶ οὐ κατεγνώσθη ἐν αὐτῷ ὑπὸ τοῦ θεοῦ. εἰ τοίνυν ἐμοῦ καταγινώσκειν θέλεις περὶ εἰκόνων, κατάγνωθι τοῦ θεοῦ τοῦ ταῦτα ποιεῖν κελεύσαντος εἰς ὑπόμνησιν αὐτοῦ εἶναι παρ’ ἡμῖν. ὁ Ἰουδαῖος· Ἀλλ’ οὐ προσεκυνοῦντο ἐκεῖνα ὡς θεοὶ τὰ ὁμοιώματα, ἀλλ’ ὑπομνήσεως μόνης ἐγένοντο. ὁ | ||
| 45 | Χριστιανός· Καλῶς εἶπας. οὐδὲ παρ’ ἡμῖν ὡς θεοὶ προσ‐ κυνοῦνται οἱ τῶν ἁγίων χαρακτῆρες καὶ εἰκόνες καὶ τύποι. εἰ γὰρ ὡς θεὸν προσεκύνουν τὸ ξύλον τῆς εἰκόνος, ἔμελλον καὶ τὰ λοιπὰ ξύλα προσκυνεῖν. εἰ ὡς θεὸν προσεκύνουν τὸ ξύλον, οὐκ ἂν πολλάκις λειανθέντος χαρακτῆρος τὴν εἰκόνα | ||
92(50) | κατέκαιον. καὶ πάλιν, ἕως μέν ἐστιν συνδεδεμένα τὰ δύο ξύλα τοῦ σταυροῦ, προσκυνῶ τὸν τύπον διὰ Χριστὸν τὸν ἐν αὐτῷ σταυρωθέντα· ἐπὰν δὲ διαιρεθῶσιν ἀπ’ ἀλλήλων, ῥίπτω αὐτὰ καὶ καίω. καὶ ὥσπερ ὁ κέλευσιν βασιλέως δεξάμενος καὶ ἀσπασάμενος τὴν σφραγῖδα οὐ τὸν πηλὸν ἐτίμησεν ἢ τὸν | ||
| 55 | χάρτην ἢ τὸν μόλιβδον, ἀλλὰ τῷ βασιλεῖ τὴν προσκύνησιν | ||
| καὶ τὸ σέβας ἀπένειμεν, οὕτω καὶ οἱ Χριστιανῶν παῖδες τὸν τύπον τοῦ σταυροῦ προσκυνοῦντες οὐ τὴν φύσιν τοῦ ξύλου τιμῶμεν, ἀλλὰ σφραγῖδα καὶ δακτύλιον καὶ χαρακτῆρα Χριστοῦ αὐτὸν βλέποντες, δι’ αὐτοῦ τὸν ἐν αὐτῷ σταυ‐ | 164 | ||
| 60 | ρωθέντα ἀσπαζόμεθα καὶ προσκυνοῦμεν. καὶ ὥσπερ παῖ‐ δες γνήσιοι πατρὸς τινὸς ἀποδημήσαντος πρὸς καιρὸν ἀπ’ αὐτῶν, πάλιν τινὶ στοργῇ πρὸς αὐτὸν ἐκ ψυχῆς διακείμε‐ νοι, κἂν τὴν ῥάβδον αὐτοῦ ἐν τῷ οἴκῳ θεάσωνται κἂν τὸν θρόνον κἂν τὴν χλαμύδα, ταῦτα μετὰ δακρύων καταφιλοῦν‐ | ||
| 65 | τες ἀσπάζονται, οὐκ ἐκεῖνα τιμῶντες ἀλλὰ τὸν πατέρα πο‐ θοῦντες καὶ τιμῶντες, οὕτως καὶ ἡμεῖς οἱ πιστοὶ ἅπαντες ὡς μὲν ῥάβδον Χριστοῦ τὸν σταυρὸν προσκυνοῦμεν, ὡς δὲ θρόνον καὶ κοίτην αὐτοῦ τὸ πανάγιον μνῆμα, ὡς δὲ οἶκον τὴν φάτνην καὶ τὴν Βηθλεὲμ καὶ τὰ λοιπὰ ἅγια αὐτοῦ | ||
| 70 | σκηνώματα, ὡς δὲ φίλους αὐτοῦ τοὺς ἀποστόλους καὶ ἁγίους μάρτυρας καὶ λοιποὺς ὁσίους· ὡς δὲ πόλιν αὐτοῦ σέβομεν τὴν Σιών, ὡς δὲ χωρίον αὐτοῦ πάλιν τὴν Ναζαρὲτ ἀσπαζόμεθα καὶ ὡς θεῖον αὐτοῦ λουτρὸν τὸν Ἰορδάνην περι‐ πτυσσόμεθα. τῇ γὰρ πολλῇ καὶ ἀφάτῳ πρὸς αὐτὸν στοργῇ, | ||
| 75 | ἔνθα ἐπέβη ἢ κεκάθικεν ἢ ἐπέφανεν ἢ ἥψατο ἢ ὅλως ἐπε‐ σκίασεν σέβομεν καὶ προσκυνοῦμεν ὡς τόπον θεοῦ, οὐ τὸν τόπον οὐδὲ τὸν οἶκον οὐδὲ τὴν χώραν ἢ τὴν πόλιν ἢ τοὺς λίθους τιμῶντες, ἀλλὰ τὸν ἐν αὐτοῖς ἀναστραφέντα καὶ ἐπι‐ φανέντα καὶ γνωρισθέντα σαρκὶ καὶ ἡμᾶς τῆς πλάνης ἐλευ‐ | ||
| 80 | θερώσαντα Χριστὸν τὸν θεόν. καὶ διατοῦτο Χριστὸν καὶ τὰ Χριστοῦ πάθη ἐν ἐκκλησίαις καὶ οἴκοις καὶ ἀγοραῖς καὶ ἐν εἰκόσι καὶ ἐν σινδόναις καὶ ἐν ταμείοις καὶ ἐν ἱματίοις καὶ ἐν παντὶ τόπῳ ἐκτυποῦμεν καὶ διαζωγραφοῦμεν, ἵνα διη‐ νεκῶς ὁρῶντες ταῦτα ὑπομιμνησκώμεθα καὶ μὴ ἐπιλαθώ‐ | ||
| 85 | μεθα, ὡς σὺ ἐπελάθου κυρίου τοῦ θεοῦ σου. καὶ ὥσπερ σὺ προσκυνῶν τὸ βιβλίον τοῦ νόμου, οὐ τὴν φύσιν τῶν ἐν αὐτῷ | ||
| δερμάτων καὶ τοῦ μέλανος προσκυνεῖς ἀλλὰ τοῖς λόγοις τοῦ θεοῦ τοῖς ἐν αὐτῷ κειμένοις, οὕτως κἀγὼ τῇ εἰκόνι τοῦ Χρι‐ στοῦ προσκυνῶν οὐ τὴν φύσιν τοῦ ξύλου καὶ τῶν χρωμάτων | 165 | ||
| 90 | προσκυνῶ—μὴ γένοιτο—, ἀλλὰ τὸν ἄψυχον χαρακτῆρα Χρι‐ στοῦ κρατῶν, δι’ αὐτοῦ Χριστὸν κρατεῖν δοκῶ καὶ προσκυνεῖν. καὶ ὥσπερ ὁ Ἰακὼβ δεξάμενος παρὰ τῶν υἱῶν αὐτοῦ χιτῶνα ποικίλον ᾑμαγμένον τοῦ Ἰωσὴφ κατεφίλησεν μετὰ δακρύων καὶ τοῖς ἰδίοις ὀφθαλμοῖς τοῦτον περιέθηκεν, οὐ τὸ ἱμάτιον | ||
| 95 | ἀγαπῶν ἢ τιμῶν τοῦτο ἐποίησεν ἀλλὰ δι’ αὐτοῦ νομίζων τὸν Ἰωσὴφ καταφιλεῖν καὶ ἐν χερσὶν αὐτὸν κατέχειν, οὕτω καὶ οἱ Χριστιανοὶ πάντες, εἰκόνα Χριστοῦ ἢ ἀποστόλου ἢ μάρτυρος κρατοῦντες καὶ ἀσπαζόμενοι τῇ σαρκί, τῇ ψυχῇ αὐτὸν τὸν Χριστὸν νομίζομεν ἢ τὸν μάρτυρα αὐτοῦ κατέχειν καὶ κρα‐ | ||
92(100) | τεῖν. εἰπέ μοι δὲ σὺ ὁ ὀνομάζων χειροποίητον μηδὲν ἢ ὅλως κτιστὸν προσκυνεῖν, ἆρα οὐ πολλάκις γυναικὸς σῆς ἢ τέκνων τελευτησάντων χιτῶνα ἢ κόσμιον ἰδὼν ἐν τῷ σῷ ταμιείῳ κρατήσας ἐφίλησας καὶ δάκρυσιν αὐτὸ κατέβρεξας; καὶ οὐκ ἐν τούτῳ κατεκρίθης· οὐδὲ γὰρ ὡς θεὸν τὸ ἱμάτιον προσεκύ‐ | ||
| 105 | νησας, ἀλλὰ τὸν πόθον πρὸς τὸν ποτὲ αὐτὸ περιβεβλημένον διὰ τοῦ φιλήματος ἔδειξας, ἐπεὶ καὶ αὐτὰ ἡμῶν τὰ τέκνα καὶ τοὺς πατέρας, κτιστοὺς ὄντας καὶ ἁμαρτωλούς, πολλάκις ἀσπαζόμεθα· οὐ γὰρ ὡς θεοὺς αὐτοὺς ἀσπαζόμεθα, ἀλλὰ τὴν στοργὴν ἡμῶν τῆς φύσεως τὴν πρὸς αὐτοὺς διὰ τοῦ | ||
| 110 | φιλήματος ἐνδεικνύμεθα. ὡς γοῦν πολλάκις εἶπον, ὁ σκοπὸς ἐξετάζεται ἐπὶ παντὸς ἀσπασμοῦ καὶ ἐπὶ πάσης προσκυνή‐ σεως. εἰ δὲ ἐγκαλεῖς μοι ὅτι ὡς θεὸν προσκυνῶ τὸ ξύλον τοῦ σταυροῦ, διατί οὐκ ἐγκαλεῖς τῷ Ἰακὼβ προσκυνήσαντι ἐπὶ τὸ ἄκρον τῆς ῥάβδου τοῦ Ἰωσήφ; ἀλλὰ πρόδηλον ὅτι οὐ τὸ | ||
| 115 | ξύλον ἰδὼν προσεκύνησεν, ἀλλὰ διὰ τοῦ ξύλου τὸν Ἰωσὴφ προσεκύνησεν, ὥσπερ καὶ ἡμεῖς διὰ τοῦ σταυροῦ τὸν Χρι‐ στόν· ἐπεὶ καὶ τοῖς πωλήσασιν τὸν τάφον ἀσεβέσιν ἀνθρώποις ὁ Ἀβραὰμ προσεκύνησεν καὶ γόνυ ἔκαμψεν ἐπὶ τὴν γῆν, ἀλλ’ οὐχ’ ὡς θεοὺς αὐτοὺς προσεκύνησεν. καὶ πάλιν, ὁ Ἰακὼβ | 166 | |
| 120 | τὸν Φαραὼ εὐλόγησεν, ἀσεβῆ καὶ εἰδωλολάτρην, ἀλλ’ οὐχ’ ὡς θεὸν αὐτὸν εὐλόγησεν. καὶ πάλιν, τὸν Ἡσαῦ πεσὼν προσεκύ‐ νησεν, ἀλλ’ οὐχ’ ὡς θεόν. εἶδες πόσους ἀσπασμοὺς καὶ προσ‐ κυνήσεις ἀπεδείξαμέν σοι γραφικὰς καὶ μὴ ἐχούσας κα‐ τάγνωσιν; καὶ σὺ μὲν τὴν σὴν σύμβιον, ἴσως καὶ ἄσεμνον | ||
| 125 | οὖσαν καὶ ἐμπαθῆ, καθεκάστην ἀσπαζόμενος ἀκατάγνωστος εἶ, καίπερ οὐδαμοῦ σοι τοῦ θεοῦ σωματικὸν ἀσπασμὸν γυναι‐ κὸς ἐντειλαμένου· ἐμὲ δὲ ἐπὰν ἴδῃς εἰκόνα Χριστοῦ ἢ τῆς παναμώμου αὐτοῦ μητρὸς ἢ ἄλλου τινὸς δικαίου ἀσπαζό‐ μενον, ἀγανακτεῖς εὐθέως, βλασφημεῖς, ἀποπηδᾷς, εἰδωλο‐ | ||
| 130 | λάτρας ἡμᾶς ἀποκαλεῖς. εἶτα οὐκ αἰσχύνῃ; εἰπέ μοι. οὐ φρίσσεις; οὐ τρέμεις; οὐκ ἐρυθριᾷς ὁρῶν με καθημέραν ἐν πάσῃ τῇ οἰκουμένῃ ναοὺς εἰδώλων καταλύοντα καὶ ναοὺς μαρτύρων οἰκοδομοῦντα; εἰ τὰ εἴδωλα προσεκύνουν, διατί τιμῶ τοὺς καταλύσαντας τὰ εἴδωλα τοὺς μάρτυρας; εἰ τὰ | ||
| 135 | ξύλα ὡς θεοὺς τιμῶ καὶ δοξάζω, 〈πῶς τιμῶ καὶ δοξάζω〉 τοὺς μάρτυρας τοὺς τὰ ξύλινα ξόανα καταλύσαντας; εἰ τοὺς λίθους ὡς θεοὺς δοξάζω, πῶς τιμῶ καὶ προσκυνῶ τοὺς μάρτυρας καὶ ἀποστόλους τοὺς συντρίψαντας καὶ ἀπολέσαν‐ τας τὰ λίθινα ζῷδα; πῶς τιμῶ καὶ ἐπαινῶ καὶ ναοὺς ἐγείρω | ||
| 140 | καὶ ἑορτὰς ἐπιτελῶ τοῖς τρισὶν παισὶν τοῖς ἐν Βαβυλῶνι τῇ | ||
| εἰκόνι τῇ χρυσῇ μὴ προσκυνήσασιν; ὄντως πολλὴ τῶν ἀ‐ νόμων ἡ πώρωσις. ἀληθῶς πολλὴ τῶν Ἰουδαίων ἡ τύφλω‐ σις, πολλὴ ἡ ἀναίδεια, πολλὴ ἡ ἀσέβεια· ἀδικεῖται ὑπ’ αὐτῶν ἡ ἀλήθεια, θεὸς ὑβρίζεται ὑπὸ γλώσσης ἀχαρίστων Ἰου‐ | 167 | ||
| 145 | δαίων. ἐκ λειψάνων μαρτύρων καὶ εἰκόνων πολλάκις ἐλαύ‐ νονται δαίμονες, καὶ ταῦτα ἐνυβρίζοντες ἄνθρωποι μιαροὶ διαστρέφουσιν καὶ ἁρπάζουσιν καὶ διακλῶσιν. πόσαι, εἰπέ μοι, ἐπισκιάσεις, πόσαι ἀναβλύσεις, πολλάκις δὲ καὶ αἱ‐ μάτων ῥύσεις ἐξ εἰκόνων καὶ λειψάνων μαρτύρων γεγόνα‐ | ||
92(150) | σιν; καὶ οἱ ἀσύνετοι τῇ καρδίᾳ ὁρῶντες 〈οὐ πείθονται, ἀλλὰ μύθους ταῦτα καὶ λήρους λογίζονται, ὁρῶντεσ〉 οὕτως τὸ καθημέραν ἐν πάσῃ τῇ οἰκουμένῃ σχεδὸν ἄνδρας ἀσεβεῖς καὶ παρανόμους, εἰδωλολάτρας καὶ φονεῖς, πόρνους καὶ λῃ‐ στὰς ἐξαίφνης διὰ Χριστὸν καὶ τὸν σταυρὸν αὐτοῦ κατα‐ | ||
| 155 | νυγομένους καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἐρχομένους καὶ κόσμου παντὸς ἀποτασσομένους καὶ πᾶσαν ἀρετὴν ἐργαζομένους. εἰπέ μοι· πῶς ἐσμὲν εἰδωλολάτραι οἱ καὶ αὐτὰ τὰ ὀστᾶ καὶ τὴν κόνιν καὶ τὰ ῥάκη καὶ τὸ αἷμα καὶ τὴν σορὸν τῶν μαρτύρων προσκυνοῦντες καὶ τιμῶντες διὰ τὸ μὴ θῦσαι αὐτοὺς τοῖς | ||
| 160 | εἰδώλοις; ὁ Ἰουδαῖος· Καὶ πῶς διὰ πάσης τῆς γραφῆς παραγγέλλει ὁ θεὸς μὴ προσκυνῆσαι παντὶ κτίσματι; ὁ Χριστιανός· Εἰπέ μοι· ἡ γῆ καὶ τὰ ὄρη κτίσματά εἰσιν θεοῦ; ὁ δὲ ἔφη· Δηλονότι. ὁ δὲ εἶπεν· Πῶς οὖν διδάσκει· Ὑψοῦτε κύριον τὸν θεὸν ἡμῶν καὶ προσκυνεῖτε τῷ ὑποπο‐ | ||
| 165 | δίῳ τῶν ποδῶν αὐτοῦ, ὅτι ἅγιός ἐστιν; καὶ πάλιν αὐτὸς φησίν· Ὁ οὐρανός μοι θρόνος, ἡ δὲ γῆ ὑποπόδιον τῶν ποδῶν μου. ὁ Ἰουδαῖος· Ἀλλ’ οὐχ’ ὡς θεούς, ἀλλὰ δι’ αὐτῶν τὸν ποιήσαντα προσκυνεῖς. ὁ Χριστιανός· Πι‐ | ||
| στὸς ὁ λόγος. οὐκοῦν γνῶθι ὅτι κἀγὼ δι’ οὐρανοῦ καὶ γῆς | 168 | ||
| 170 | καὶ θαλάσσης καὶ ξύλων καὶ λίθων καὶ λειψάνων καὶ ναῶν καὶ σταυροῦ καὶ δι’ ἀγγέλων καὶ ἀνθρώπων καὶ διὰ πάσης κτίσεως ὁρατῆς τε καὶ ἀοράτου τῷ πάντων δημιουργῷ καὶ δεσπότῃ καὶ ποιητῇ μόνῳ τὴν προσκύνησιν καὶ τὸ σέβας προσάγω· οὐ γὰρ δι’ ἑαυτῆς ἡ κτίσις τῷ ποιητῇ προσκυνεῖ, | ||
| 175 | ἀλλὰ δι’ ἐμοῦ οἱ οὐρανοὶ διηγοῦνται δόξαν θεοῦ, δι’ ἐμοῦ ὑμνεῖ θεὸν ἥλιος, δι’ ἐμοῦ προσκυνεῖ θεὸν σελήνη, δι’ ἐμοῦ δοξάζει θεὸν ἄστρα, δι’ ἐμοῦ ὕδατα, ὄμβροι, δρόσοι, καὶ πᾶσα κτίσις δι’ ἐμοῦ προσκυνεῖ καὶ δοξάζει θεόν. καὶ ὥσπερ βασιλέως τινὸς ἀγαθοῦ καὶ εὐσεβοῦς στέφανον ποικίλον καὶ πολύτιμον | ||
| 180 | ἑαυτῷ ἰδιοχείρως κατασκευάσαντος, πάντες οἱ γνησίως προσ‐ κείμενοι τῷ βασιλεῖ ἀσπάζονται καὶ τιμῶσιν τὸν στέφανον, οὐ τὸν χρυσὸν ἢ τὸν μαργαρίτην τιμῶντες, ἀλλὰ τὴν κορυφὴν τοῦ βασιλέως ἐκείνου τιμῶντες καὶ τὰς πανσόφους αὐτοῦ χεῖρας τὰς τὸν στέφανον κατασκευασάσας, οὕτως, ὦ ἄν‐ | ||
| 185 | θρωπε, οἱ Χριστιανῶν λαοί, ὅσους ἐὰν τύπους σταυροῦ καὶ εἰκόνων ἀσπάζωνται, οὐκ αὐτοῖς τὸ σέβας τοῖς ξύλοις ἢ τοῖς λίθοις προσάγουσιν ἢ τῷ χρυσῷ ἢ τῇ φθαρτῇ εἰκόνι ἢ τῇ λάρνακι ἢ τοῖς λειψάνοις, ἀλλὰ δι’ αὐτῶν τῷ θεῷ τῷ καὶ αὐτῶν καὶ πάντων ποιητῇ τὴν δόξαν καὶ τὸν ἀσπασμὸν καὶ | ||
| 190 | τὸ σέβας προσφέρουσιν· ἡ γὰρ εἰς τοὺς ἁγίους αὐτοῦ τιμὴ εἰς αὐτὸν ἀνατρέχει. ποσάκις τινὲς εἰκόνας βασιλικὰς ἀφανίσαν‐ τες ἢ ἀτιμάσαντες, ἐσχάτην τιμωρίαν κατεδικάσθησαν, ὡς αὐτὸν τὸν βασιλέα ἀτιμάσαντες καὶ οὐκ αὐτὴν τὴν σανίδα; εἰκὼν τοίνυν τοῦ θεοῦ ἐστιν ὁ κατ’ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν θεοῦ | ||
| 195 | γεγονὼς ἄνθρωπος, καὶ μάλιστα ἐκ πνεύματος ἁγίου ἐνοίκη‐ σιν δεξάμενος δίκαιος. οὐκοῦν ὁ τὴν εἰκόνα τῶν τοῦ θεοῦ δούλων τιμῶν καὶ προσκυνῶν, τὴν εἰκόνα τοῦ θεοῦ προσκυ‐ νεῖ καὶ τὸν οἶκον τοῦ ἁγίου πνεύματος δοξάζει· Ἐνοικήσω | ||
| γὰρ ἐν αὐτοῖς, φησίν, καὶ ἐμπεριπατήσω. αἰσχυνέθωσαν | 169 | ||
92(200) | Ἰουδαῖοι οἱ βασιλεῦσιν ἰδίοις τε καὶ ἀλλοτρίοις εἰδωλολά‐ τραις προσκυνήσαντες, εἴπερ Χριστιανοὺς καταγγέλλουσιν εἰδωλολάτρας· ἡμεῖς δὲ Χριστιανοὶ κατὰ πᾶσαν πόλιν καὶ χώραν κατὰ τῶν εἰδώλων ὁπλιζόμεθα, κατὰ εἰδώλων ψάλλο‐ μεν, κατὰ εἰδώλων συγγράφομεν, κατὰ εἰδώλων καὶ δαι‐ | ||
| 205 | μόνων εὐχόμεθα· καὶ πῶς ἡμᾶς εἰδωλολάτρας καλοῦσιν Ἰουδαῖοι; ποῦ νῦν εἰσὶν αἱ προσαγόμεναι τοῖς εἰδώλοις ὑπ’ αὐτῶν θυσίαι τῶν προβάτων καὶ τῶν βοῶν καὶ τῶν τέ‐ κνων; ποῦ αἱ κνῖσαι; ποῦ οἱ βωμοὶ καὶ αἱ προσχύσεις τῶν αἱμάτων; ἡμεῖς δὲ οἱ Χριστιανοὶ οὐδὲ βωμὸν οὐδὲ θυσίαν πῶς | ||
| 210 | ἢ τίς ἐστιν ἐπιστάμεθα. οἱ μὲν γὰρ Ἕλληνες μοιχοῖς ἀνθρώ‐ ποις καὶ φονευταῖς καὶ ἀκαθάρτοις καὶ μιαροῖς τοὺς ναοὺς ὠνόμαζον καὶ τὰ εἴδωλα, καὶ αὐτοὺς ἐθεοποίουν, οὐ μέντοι γε προφητῶν ἢ ἁγίων μαρτύρων ναὸν ἢ βωμὸν ὠνόμασαν. ὥσπερ γὰρ οἱ ἐν Βαβυλῶνι Ἰσραηλῖται εἶχον ὄργανα καὶ | ||
| 215 | κιθάραν καὶ ἕτερά τινα καθὼς καὶ οἱ Βαβυλώνιοι, καὶ τὰ μὲν εἰς δόξαν θεοῦ, τὰ δὲ εἰς θεραπείαν δαιμόνων, οὕτω καὶ ἐπὶ εἰκόνων Ἑλληνικῶν καὶ Χριστιανικῶν νοήσωμεν, ὅτι ἐκεῖνοι μὲν εἰς λατρείαν τοῦ διαβόλου, ἡμεῖς δὲ εἰς δόξαν θεοῦ καὶ ὑπόμνησιν. πλὴν καὶ πολλὰ θαυμάσια ὁ θεὸς διὰ | ||
| 220 | ξύλου ἀκούειν πεποίηκεν, ξύλον ζωῆς καὶ ξύλον γνώσεως ὀνομάσας, καὶ ἄλλο φυτὸν ὀνομάσας σαβέκ, ἤγουν συγχω‐ ρήσεως, τίθησιν. εἶτα ῥάβδῳ τὸν Φαραὼ ἐκόλασεν, θάλασ‐ σαν ἔσχισεν, ὕδωρ ἐγλύκανεν, ὄφιν ὕψωσεν. διὰ ξύλου πέτραν διέρρηξεν, ὕδωρ ἐξήγαγεν, ξύλῳ βλαστήσαντι ἐν τῇ σκηνῇ | ||
| 225 | τὴν Ἀαρὼν ἱερωσύνην ἐκύρωσεν. οὕτω καὶ Σολομῶν φησίν· | ||
| Εὐλογεῖται ξύλον δι’ οὗ γίνεται δικαιοσύνη. οὕτω καὶ Ἐλι‐ σαῖος ξύλον ἀπορρίψας ἐν Ἰορδάνῃ τὸν εἰς τύπον τοῦ Ἀδὰμ σίδηρον ὡς ἐξ Ἅιδου ἀνήγαγεν. οὕτω προστάσσει τῷ ἑαυτοῦ παιδὶ διὰ τῆς ῥάβδου ἀναστῆσαι τὸν παῖδα τῆς Σωμανίτιδος. | 170 | ||
| 230 | ὁ οὖν διὰ τοσούτων ξύλων θαυματουργήσας θεὸς οὐ δύναται, εἰπέ μοι, θαυματουργεῖν διὰ τοῦ τιμίου ξύλου τοῦ ἁγίου σταυροῦ; εἰ ἀσεβές ἐστιν τιμᾶν τὰ ὀστᾶ, πῶς μετὰ πάσης τιμῆς μετεκόμισαν τὰ ὀστᾶ Ἰωσὴφ ἐξ Αἰγύπτου; πῶς νεκρὸς ἄνθρωπος ἁψάμενος τῶν ὀστέων Ἐλισαίου ἀνέστη; | ||
| 235 | εἰ δὲ δι’ ὀστέων θαυματουργεῖ ὁ θεός, εὔδηλον ὅτι δύναται καὶ δι’ εἰκόνων καὶ διὰ λίθων καὶ δι’ ἑτέρων πολλῶν· ἐπεὶ καὶ Ἀβραὰμ οὐ κατεδέξατο θάψαι τὸ σῶμα Σάρρας ἐν μνήμασιν ἀλλοτρίοις, ἀλλ’ ἐν ἰδίῳ τάφῳ τιμῆς χάριν, ἐπεὶ καὶ Ἰακὼβ τιμᾷ διὰ λίθου θεόν, στήσας καὶ χρίσας αὐτὸν εἰς τύπον | ||
| 240 | Χριστοῦ τοῦ ἀκρογωνιαίου λίθου, καὶ πάλιν, βουνὸν λίθων ἐπὶ τοῦ Λάβαν, ὃν ὠνόμασεν μάρτυρα· Ἰησοῦς ὁ τοῦ Ναυῆ δώδεκα λίθους ἔστησεν εἰς θεοῦ ἀνάμνησιν. εἰ γὰρ ἦσαν, ὦ Ἰουδαῖε, νῦν ἐν τῷ σῷ ναῷ τὰ δύο Χερουβὶμ ἐκεῖνα τὰ σκιάζοντα τὸ ἱλαστήριον τὰ γλυπτά, εἰσῆλθεν δέ τις | ||
| 245 | Ἕλλην εἰδωλολάτρης ἐν τῷ ναῷ σου καὶ θεασάμενος ταῦτα, ἐμέμψατο τῶν Ἰουδαίων ὡς καὶ αὐτῶν εἴδωλα προσκυ‐ νούντων, τί ἂν εἶχες, εἰπέ μοι, ἀπολογήσασθαι αὐτῷ περὶ τῶν δύο Χερουβὶμ τῶν χωνευτῶν καὶ τῶν βοῶν καὶ φοι‐ νίκων καὶ λεόντων τῶν ὄντων ποτὲ ἐν τῷ ναῷ γλυπτῶν; | ||
92(250) | οὐδὲν ἂν εἶχες ἀληθὲς πρὸς αὐτὸν λέγειν, εἰ μὴ τοῦτο ὅτι «Οὐχ’ ὡς θεοὺς ἔχομεν αὐτὰ ἐν τῷ ναῷ, ἀλλ’ εἰς ἀνάμνησιν θεοῦ καὶ δόξαν τὰ Χερουβὶμ ταῦτα ἔχομεν ἐν τῷ ναῷ.» εἰ οὖν ταῦτα οὕτως, πῶς ἐμοὶ περὶ εἰκόνων ἐγκαλεῖς; ἀλλ’ ἐρεῖς μοι ὅτι «Ὁ θεὸς τῷ Μωσεῖ προσέταξεν ποιῆσαι ἐν τῷ ναῷ | ||
| 255 | τὰ γλυπτά», κἀγὼ τοῦτο λέγω· ἀλλ’ ὁ Σολομῶν ἐκεῖθεν ὁ‐ δηγηθεὶς καὶ πλείονα ἐν τῷ ναῷ κατεσκεύασεν, ἅπερ οὐδὲ ὁ θεὸς αὐτῷ προσέταξεν οὐδὲ ἡ σκηνὴ τοῦ μαρτυρίου ἔσχεν οὔτε ὁ ναὸς ὃν ὁ Ἰεζεκιὴλ ἐκ θεοῦ ἑώρακεν, καὶ οὐ κα‐ τεγνώσθη ἐν τούτῳ ὁ Σολομῶν· εἰς δόξαν γὰρ θεοῦ τὰς | 171 | |
| 260 | τοιαύτας μορφὰς κατεσκεύασεν, ὥσπερ καὶ ἡμεῖς. εἶχες δέ, ὦ Ἰουδαῖε, καὶ ἕτερά τινα εἰς μνήμην καὶ δόξαν θεοῦ, τὴν ῥάβδον Μωσέως, τὰς νεοτεύκτους πλάκας, τὴν ἄφλεκτον βάτον, τὴν ξηρένυγρον πέτραν, τὴν μαννοφόρον στάμνον, τὴν κιβωτόν, τὸ θυσιαστήριον, τὸ θεώνυμον πέταλον, τὸ | ||
| 265 | θεόδηλον ἐφούδ, τὴν θεόσκηνον σκηνήν. εἴθε καὶ σὺ πρώην τούτοις ἐσχόλαζες, προσκυνῶν καὶ ἐπικαλούμενος τὸν ἐπὶ πάντων θεόν, καὶ αὐτοῦ ἐμνημόνευες διὰ τῶν μικρῶν εἰκόνων τούτων καὶ τύπων, καὶ μὴ τὸν μόσχον καὶ τὰς μυίας κατεῖχες ὑπὲρ τὰς θεοπνεύστους πλάκας. εἴθε καὶ τὸ | ||
| 270 | ἅγιον καὶ χρυσοῦν θυσιαστήριον ἐπόθεις καὶ σὺ καὶ μὴ τὰς δαμάλεις τῆς Σαμαρείας. εἴθε τὴν βλαστήσασαν ῥάβδον καὶ μὴ τὴν Ἀστάρτην τὴν ἐρημώσασάν σου τὴν πόλιν. εἴθε τὴν ὀμβρήθεον ἠσπάσω πέτραν καὶ μὴ Βάαλ τὸν ἄθεον. ἀλλὰ δια‐ τοῦτο ταῦτα πάντα οὐ προσκυνεῖς, ὁ πάλαι Ἰσραήλ, ἐπειδὴ | ||
| 275 | οὐκ ἠγάπας τὸν θεὸν ἐξ ὅλης τῆς καρδίας σου· ὁ γὰρ ἀγαπῶν τὸν ἑαυτοῦ φίλον ἢ βασιλέα καὶ μάλιστα εὐεργέτην, κἂν υἱὸν αὐτοῦ θεάσηται, κἂν ῥάβδον, κἂν θρόνον, κἂν στέφανον, κἂν οἶκον, κἂν δοῦλον, κρατεῖ καὶ ἀσπάζεται καὶ τιμᾷ διὰ τούτων τὸν εὐεργέτην, καὶ μάλιστα τὸν θεόν. ὅταν οὖν ἴδῃς Χριστια‐ | ||
| 280 | νοὺς προσκυνοῦντας τὸν σταυρόν, γνῶθι ὅτι τῷ σταυρωθέντι | ||
| Χριστῷ τὴν προσκύνησιν προσάγουσιν καὶ οὐ τῷ ξύλῳ, ἐπεὶ εἰ τὴν φύσιν τοῦ ξύλου ἔσεβον, πάντως ἂν καὶ τὰ δένδρα καὶ τὰ ἄλση προσεκύνουν, ὥσπερ σὺ ποτὲ Ἰσραὴλ προσεκύνεις τούτοις λέγων τῷ δένδρῳ καὶ τῷ ξύλῳ· Σύ μου εἶ θεὸς καὶ σύ | 172 | ||
| 285 | με ἐγέννησας. πάλιν δέ, οὐχ’ οὕτως λέγομεν ἡμεῖς τῷ σταυρῷ οὐδὲ ταῖς μορφαῖς τῶν ἁγίων· «Θεοὶ ἡμῶν ἐστέ.» οὐ γὰρ εἰσὶν θεοὶ ἡμῶν, ἀλλ’ ὁμοιώματα καὶ εἰκόνες Χριστοῦ καὶ τῶν ἁγίων αὐτοῦ, πρὸς ἀνάμνησιν καὶ τιμὴν καὶ εὐπρέπειαν ἐκ‐ κλησιῶν προκείμενα καὶ προσκυνούμενα· ὁ γὰρ τιμῶν τὸν | ||
| 290 | μάρτυρα τὸν θεὸν τιμᾷ, καὶ ὁ τῇ μητρὶ αὐτοῦ προσκυνῶν, αὐτῷ τὴν τιμὴν προσάγει, καὶ ὁ τὸν ἀπόστολον τιμῶν, τὸν ἀποστείλαντα τιμᾷ. εἴθε καὶ σὺ Μωσαϊκὰς εἰκόνας ἐποίεις καὶ προφητικὰς καὶ καθ’ ἑκάστην ἡμέραν ἐν αὐταῖς προσεκύ‐ νεις τῷ θεῷ καὶ δεσπότῃ αὐτῶν καὶ μὴ τῇ εἰκόνι τῇ χρυσῇ | ||
| 295 | Ναβουχοδονόσορ. καὶ πῶς οὐκ αἰσχύνῃ κατ’ ἐμοῦ κινούμενος καὶ κατεπαιρόμενος περὶ τῶν εἰκόνων καὶ τοῦτο ἐγκαλῶν, εἰ Ἀβραὰμ τοὺς εἰδωλολάτρας προσεκύνει, εἰ Μωσῆς τῷ Ἰοθὸρ εἰδωλολάτρῃ προσεκύνησεν καὶ Ἰακὼβ τῷ Φαραὼ καὶ Δα‐ νιὴλ τῷ Ναβουχοδονόσορ· εἰ οὗτοι, προφῆται καὶ δίκαιοι | ||
92(300) | ὄντες, διά τινας εὐεργεσίας προσεκύνουν αὐτοῖς ἐπὶ τὴν γῆν, εἰδωλολάτραις οὖσιν, ἐμοῦ κατεπαίρῃ προσκυνοῦντος τῷ σταυρῷ καὶ χαρακτῆρσιν ἁγίων, ἐξ ὧν μυρία ἀγαθὰ παρὰ θεοῦ δι’ αὐτῶν κομίζομαι; ὁ γὰρ τὸν βασιλέα φοβούμενος οὐκ ἀτιμάζει τὸν υἱὸν αὐτοῦ, καὶ ὁ τὸν θεὸν φοβούμενος | ||
| 305 | τιμᾷ πάντως καὶ σέβει καὶ προσκυνεῖ ὡς υἱὸν θεοῦ Χριστὸν τὸν θεὸν ἡμῶν καὶ τὸν τύπον τοῦ σταυροῦ αὐτοῦ καὶ τοὺς χαρακτῆρας τῶν ἁγίων αὐτοῦ. Καὶ τὰ μὲν ἐκ τῶν τοῦ αὐτοῦ | ||
| μεταλαχόντων ὀνόματος (ὀκνῶ γὰρ εἰπεῖν προσώπου) ἀντίθε‐ τα πρὸς αἰσχύνην τῶν ἀθετούντων εἰς τὸν οἶκον τοῦ νοητοῦ | 173 | ||
| 310 | Δαυΐδ, τοιαῦτα· ἐῶμεν δὲ τανῦν λέγειν, ὥστε μὴ ἐν παρεκ‐ βάσει τοῦ προκειμένου σκοποῦ γενέσθαι, οἷα καὶ ὅσα πρὸς Ἰουδαίους καὶ Ἕλληνας καὶ εἴ τις ἄλλη ἀντίθετος τοῦ ὀρθοῦ λόγου μοῖρα καὶ ἕτεροι ἱεροὶ ἄνδρες τῆς εὐσεβείας προμαχησά‐ μενοι ἀντεῖπον, Ἀναστάσιός τε ὁ θεοφιλὴς ὁ κατὰ τὸ Σιναῖον | ||
| 315 | ὄρος ἤτοι τῆς Ἀντιοχέων προεδρεύσας, καὶ Ἰωάννης ὁ τῆς Θεσσαλονικέων ἐπιτροπεύσας ἀρχιερωσύνης, Σέργιός τε καὶ Μόσχος οἱ εὐλαβέστατοι καὶ Κωνσταντῖνος ὁ θεοσεβέστατος διάκονος καὶ χαρτοφύλαξ τῆς μεγάλης κατὰ τὴν βασιλεύου‐ σαν ἐκκλησίας γνωρισθείς· ὧν οἱ λόγοι ὁποῖοι καὶ ὑπὲρ τίνων | ||
| 320 | τοῖς φιλοπόνως ἐκζητοῦσιν ἐμφανεῖς καθίστανται. | ||
93 | ἐντεῦθεν ἐφ’ ἑτέραν χρῆσιν οἱ τῆς Ἰουδαϊκῆς μοίρας ἵενται Θεοδότου τοῦ ἐκ Γαλατίας ἐπιγραφομένην τοὔνομα ἔχουσαν ὧδε· Τὰς τῶν ἁγίων εἰδέας οὐκ ἐν εἰκό‐ σιν ἐξ ὑλικῶν χρωμάτων διαμορφοῦν παρει‐ | ||
| 5 | λήφαμεν, ἀλλὰ τὰς τούτων ἀρετὰς διὰ τῶν ἐν γραφαῖς περὶ αὐτῶν δηλουμένων οἷόν τινας ἐμψύχους εἰκόνας ἀναμάττεσθαι δεδιδάγμεθα, ἐκ τούτου πρὸς τὸν ὅμοιον αὐτοῖς διεγειρόμε‐ νοι ζῆλον· ἐπεὶ εἰπάτωσαν οἱ τὰς τοιάσδε ἀ‐ | ||
| 10 | ναστηλοῦντες μορφὰς ποίας ἄρα ἐκ τούτων καταπολαύοιεν ὠφελείας, ἢ ἐν ποίᾳ διὰ τῆς τούτων ἀναμνήσεως ἀνάγονται πνευματικῇ θε‐ | ||
| ωρίᾳ. ἀλλ’ εὔδηλον ὡς ματαία ἡ τοιαύτη ἐπί‐ νοια καὶ διαβολικῆς μεθοδείας εὕρημα. | 174 | ||
| 15 | τί οὖν πρὸς ταῦτα ποιεῖν ἐχρῆν; παραγράφεσθαι μὲν εὐθὺς τουτονὶ τὸν Θεόδοτον ἀλογῆσαί τε τὰς φωνὰς ὡς ἀλλο‐ τρίας τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας καὶ μὴ δὲ τοῦ ὁπωσοῦν ἀξιοῦν λόγου, ἐπεὶ τῷ ἔναγχος ἐκτεθειμένῳ διαλόγῳ παραβαλλόμενος τοῖς μὲν παρὰ τοῦ Ἰουδαίου λεχθεῖσιν καθίσταται σύμφωνος, | ||
| 20 | τοῖς δὲ παρὰ τοῦ ἱεράρχου δογματιζομένοις ἀντίπαλος ἀνα‐ φαίνεται· οὐκ ἄδηλον οὖν τοῖς νοῦν ἔχουσιν ὅποι καὶ μετὰ τίνων τετάξεται. ὅμως δ’ οὖν τῆς τῶν ἀσεβῶν ἀναισχυντίας χάριν οὐκ ἀναδυόμεθα πρὸς τὸν λόγον, ἀλλ’ οὕτως πρὸς τὰ προκείμενα ἀπαντησόμεθα· πρῶτον μὲν μὴ δὲ ἡγεῖσθαι τοῦ ἐξ | ||
| 25 | Ἀγκύρας Θεοδότου ὑπάρχειν ταῦτα γεννήματα, καὶ ὅπως, οὐκ εἰς μακρὰν ἐροῦμεν· ἔπειτα δὲ εἰ καὶ δοθείη τοῦτο, οὐδὲν πρό‐ σαντες τῇ ἐκκλησίᾳ ἐντεῦθεν ἢ ἐπίμωμον συναντήσεται· λέγε‐ ται γὰρ τῶν διαβεβλημένων εἶναι οὑτοσὶ ὁ Θεόδοτος, οὐ τῶν ἐγκεκριμένων τῷ τῶν πατέρων χορῷ. ἵνα δὲ καὶ ἡμεῖς τὰ | ||
| 30 | δοκοῦντα καὶ ὅσον ἡ τῶν ἀληθῶν κρίσις ἐπιτρέπει καταστοχά‐ ζεσθαι εἰσαγάγωμεν, τοιαῦτά τινα περὶ αὐτοῦ λέγομεν· γνώρι‐ μον ἤδη ἀνθρώπῳ παντὶ ὡς τὰ ἀμφιβαλλόμενα τῶν λόγων ἐκ τῶν ὁμολογουμένων κρίνεται καὶ τὰ νενοθευμένα ἐκ τῶν γνη‐ σίων δοκιμάζεται. | ||
94 | λόγος τοίνυν ἑορταστικὸς τῷ ἐκ Γαλατίας Θεοδότῳ πεποίηται, ἐγκώμιον εἰς τὴν πανάμωμον θεομήτορα καὶ εἰς τὸν δίκαιον Συμεῶνα τὴν ὑπόθεσιν ἔχων, χρόνῳ τε βεβαιού‐ μενος καὶ τοῖς εἰδόσιν τῶν γνησίων αὐτοῦ κρινόμενος. ἐνταῦθα | ||
| 5 | οὖν τοιαῦτα περὶ τῆς ἁγίας παρθένου διέξεισιν· Τί θαυμάσο‐ μεν; τὸν θεῖον καὶ ἀνέκφραστον τόκον ἢ τὴν ἀνερμήνευτον λοχόν; οὐ περιδράσσεται λόγῳ τὰ ὑπὲρ λόγον, οὐ περιγρά‐ | ||
| φεται νῷ τὰ ὑπὲρ ἔννοιαν. εἰ γὰρ καὶ γράφει γραφεὺς τὴν μητέρα τῆς οἰκονομίας, ἀλλ’ οὐχ’ ἑρμηνεύει λόγος τὸν τρόπον | 175 | ||
| 10 | τῆς κυοφορίας. βρέφος ὀνομάσωμεν τὸν τεχθέντα; ἀλλὰ τὸν παλαιὸν τῶν ἡμερῶν κέκτηται προκαταρκτικὸν καὶ αἴτιον· νικᾷ τὴν ὕφεσιν ἡ ἐπίτασις καὶ ὑπερίπταται τῆς περιγραφῆς τὸ ἀπερίγραφον. τίνος οὖν ἕνεκεν ταῦτα παρεθέμεθα; οἱ τῆς οἰκονομίας τοῦ σωτῆρος ἐχθροὶ σπουδὴν ἅπασαν καταβέ‐ | ||
| 15 | βληνται, διὰ τῆς τοῦ ἀπεριγράφου φωνῆς τὸ μηδαμῶς εἰκονίζεσθαι τὸν Χριστὸν κατασκευάζοντες, καθαιρεῖσθαι δὲ αὐτοῦ πανταχοῦ τὸ ἱερὸν ἀπεικόνισμα· ἐφ’ ᾧ κανὼν αὐτοῖς κεκύρωται καὶ προχειρότατον ἔχουσιν ὡς, τούτου ἐκ ποδῶν γινομένου, ἀκόλουθον εἶναι πάντως καὶ τὰ τῶν ἁγίων συνοι‐ | ||
| 20 | χήσεσθαι ἀπεικάσματα καὶ τοῖς πρὸς τῷ ἑνὶ συναναιρεῖσθαι καὶ τὰ πρὸς τοῖς πολλοῖς. εἰ οὖν σαφῶς ἐνταῦθα ὁ Θεόδοτος περι‐ γραφόμενον κηρύσσει τὸν Χριστόν, ἤδη δὲ καὶ τὴν τεκοῦσαν παρθένον γραφομένην, ᾗ συγγεγράφθαι καὶ τὸ οἰκεῖον βρέφος ἀκόλουθον (καὶ τοῦτο τοῖς τῇ ἀληθείᾳ καὶ τοῖς τῆς φύσεως | ||
| 25 | προσέχουσι νόμοις ὀρθῶς ὡμολόγηται, ὥσπερ σὺν πατρὶ ἔ‐ χειν τὸ ἀπερίγραπτον πρόδηλον ἂν εἴη), ὡς καὶ τοὺς λοιποὺς ἁγίους γραφομένους παρειληφὼς ἐπίσταται, καὶ εἰ διὰ τὸ ἀπε‐ ρίγραπτον ἀναιρεῖται τὸ εἰκονίζεσθαι Χριστόν, ταύτῃ δὲ καὶ τοὺς ἁγίους. περιγραπτὸν ἄρα κηρύσσων οὗτος τὸν Χριστὸν | ||
| 30 | οἶδεν αὐτὸν καὶ εἰκονιζόμενον· καὶ εἰ τοῦτο, καὶ τοὺς ἁγίους εἰκονιζομένους ἐξ ἀνάγκης εἰδὼς εἰσαχθήσεται. οὐκοῦν εἰ οὕ‐ τως παρίσταται τὸ Θεοδότου φρόνημα, ψευδῆ ἄρα καὶ ἀλλό‐ τρια τοῦ ἐπὶ χεῖρας Θεοδότου ὑπάρχουσιν ἅπερ οὗτοι ἐπ’ ὀνό‐ ματι ἐκείνου πλασάμενοι παράγουσιν· οὐ γὰρ ἐπὶ τοσοῦτον | ||
| 35 | ἀνοίας ἐξώκειλεν ὡς τἀναντία ἑαυτῷ φρονεῖν τε καὶ γράφειν. πῶς γὰρ οἷόν τε τὸν αὐτὸν ἐν ἐγκωμίου μέρει καὶ τὸν γραφέα | ||
| γράφοντα δέχεσθαι καὶ διαβολικῆς μεθοδείας εὑρή‐ ματα τὰ αὐτὰ διορίζεσθαι; ὁ δὲ μέγας παρ’ αὐτοῖς Λεόντιος ἀμήχανον τὸ Χριστὸν ἐν εἰκόνι γράφεσθαι διὰ τὸ | 176 | ||
| 40 | ἀπερίγραπτον ἀπισχυρίζεται. | ||
95 | οὐδὲν δὲ χεῖρον καὶ αὐτὴν ἐπισκέψασθαι τὴν λέξιν· τὰς τῶν ἁγίων εἰδέας, φησίν, οὐκ ἐξ ὑλικῶν χρωμάτων διαμορφοῦν παρειλήφαμεν. ἀλλ’ ἡμεῖς γε οἱ Χριστιανοὶ παρειλήφαμεν, παῖδες παρὰ πατέρων ἄνωθεν | ||
| 5 | διαδεξάμενοι· καὶ εἴπερ πρὸς τὸ μὴ παρειληφέναι καταφεύγεις καὶ τοῦτό σοι πρόφασις τῆς εἰς τοὺς ἁγίους ὕβρεως, πολλῷ μᾶλλον ἡμεῖς ἐπὶ τὸ παρειληφέναι καταφευξούμεθα καὶ τοῦτο ἡμῖν τῆς εἰς τοὺς ἁγίους τιμῆς ἀφορμὴ καὶ ὑπόθεσις. καὶ ὅθεν μάνθανε· ὅτι γε δὴ παρὰ τῶν συγγεγραμμένων βίβλων, αἳ τοὺς | ||
| 10 | ἄθλους καὶ τὰς ἀριστείας αὐτῶν ἡμῖν διαγορεύουσιν. εἰ δὲ σὺ πόρρω τῆς Χριστιανῶν θεοσεβείας αὐλίζῃ καὶ ἠγνόηταί σοι τὰ παρ’ ἡμῖν ἔθη καὶ θεσμοὶ καὶ μυστήρια, καὶ τῆς ἐποφειλομένης τοῖς ἁγίοις τιμῆς ὑπάρχεις ἀμύητος, ἐπὶ σὴν κεφαλὴν τὸ κρῖμα καὶ τὸ τῆς ἀμαθίας ἔγκλημα· τῇ γὰρ καθολικῇ ἐκκλησίᾳ οὐδὲν | ||
| 15 | ἐντεῦθεν προστρίψεται πρόκριμα, ἐπεὶ καὶ τοὺς σοὺς λήρους ὡς ἀλλοτρίους βδελυσσόμεθα. ὅταν γάρ τις τὸ ψεῦδος λαλῇ, ἐκ τῶν ἰδίων λαλεῖ, ὅτι ψεύστης ἐστὶν καὶ ὁ πατὴρ αὐτοῦ ἐν τῇ ἀληθείᾳ οὐχ’ ἕστηκεν. ὡς μὲν οὖν τῆς ἁπασῶν ἐσχάτης ἠλιθιό‐ τητος ταυτὶ τὰ ἔκτοπα ῥήματα καὶ φρενὸς ἀλόγου καὶ ἀλλοκό‐ | ||
| 20 | του, οὐδένα ἂν οἶμαι τῶν νοῦν ἐχόντων ἀντερεῖν. καὶ οὐκ οἶ‐ δα πότερον οὗτος ὁ ἐμβρόντητος τῆς ἀγνωσίας καὶ ἀβλεψίας καταγνωσθείη, ἢ οἱ τοὺς λόγους τούτου ὡς νόμον ἰσχυρὸν καὶ ἀπαράβατον κανόνα παραδεχόμενοι· ὡς γὰρ ἐξ ἀρχῆς ἡμῖν ταῦτα παραδέδοται, καὶ ἡ ὄψις διδάσκαλος καὶ ἡ πληθὺς τῶν | ||
| 25 | γεγραμμένων καὶ τῶν θείων οἴκων ἡ ἄπειρος καὶ τοῦ χρόνου | ||
| τὸ μήκιστον, ὃ πάντων ἐστὶν τὸ ἰσχυρότατον· βεβαιοῖ γὰρ τὰ φαινόμενα καὶ τῶν πιστῶν ἡ παραδοχὴ καὶ ἡ μέχρι καὶ νῦν ἀναστήλωσις· οἱ δέ γε πρὸς πᾶσαν κτίσιν καὶ οἰκουμένην ὅλην παραταττόμενοι οὐκ ἐρυθριῶσιν. πρὸς μὲν οὖν τὴν τοῦ σωτῆρος | 177 | ||
| 30 | εἰκόνα οὐδὲν τέως ἐνταῦθα ἀποτολμᾷ δύσφημον φθέγξασθαι ὁ ἐξάγιστος—ἔλαθεν ἴσως—, πρὸς τοὺς ἁγίους δὲ τρανῶς προ‐ πηλακίζων ἀποδύεται· τοῖς γοῦν ἄλλοις μάρτυσιν αὐτῶν τὸ δόξαν τοῦ Χριστοῦ πολύμορφον, ἀφορμὴ τῆς φασματώδους δόξης αὐτῶν γέγονεν. τούτῳ δὲ ποία πολυμορφία ἢ πολυει‐ | ||
| 35 | δία τῆς ἑκάστου τῶν ἁγίων εἰδέας ἐξευρεθήσεται, μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς ἑκάστῳ ἐνούσης κατὰ τὸ ἰδιάζον τοῖς ἀφοριστικοῖς γνωρίσμασιν, ἵνα ταύτῃ καὶ τὸ μὴ γράφεσθαι κατασκευά‐ ζοιτο; ἢ κἀνταῦθα τὸ ἀπερίγραπτον αὐτῶν προστήσεται; ἀλλ’ οὐκ ἀσυμφανὲς ὅτι, ὥσπερ ἔχθιστοι τῆς Χριστοῦ οἰκονο‐ | ||
| 40 | μίας, οὕτω καὶ τῶν ἁγίων οἱ δυσμενέστατοι τυγχάνουσιν, ἵνα καὶ πάλιν ὑβριζομένῳ Χριστῷ συνυβρίζωνται, ὥσπερ καὶ πρὶν παθόντι ὑπὲρ ἡμῶν συνέπαθον, καὶ αὖθις συνδοξασθῶσιν, καὶ ἐν ζῶσιν μάρτυρες καὶ ἐν εἰκόσιν μάρτυρες. οὐδαμῶς οὖν ταῦτα Χριστιανοῦ φιλομάρτυρος. πόθεν, κἂν τὰς ἀρετὰς αὐ‐ | ||
| 45 | τῶν προΐσχεσθαι σχηματίζωνται; οὕτω γὰρ βαρὺς αὐτοῖς ὁ Χριστὸς καὶ ἐν εἰκόνι βλεπόμενος, καὶ οἱ ἅγιοι φευκτοὶ καὶ ἀπόπεμπτοι κἀν τοῖς ὁμοιώμασιν αὐτῶν δεικνύμενοι. ἐπειδὴ δὲ οἱ ἀσύνετοι οὐ συνιᾶσιν τὸ ἐν τοῖς μάρτυσιν αὐτῶν ἀσύμφωνον καὶ ἀσύμβατον—τολμῶσι γὰρ καὶ τῶν θείων | ||
95(50) | ἡμῶν πατέρων φωνὰς παραπεποιημένας ἢ κακῶς νοηθείσας παράγειν—, φέρε τὰς γνησίας αὐτῶν φωνὰς τούτοις ἡμεῖς ἀντιπαραθέμενοι, μὴ δὲ γὰρ ἄλλοθεν ἢ ἐντεῦθεν τόν τε συνασπισμὸν αὐτῶν διαλύσωμεν καὶ τὸ λοιπὸν ἐληλεγμένους τῆς παρανοίας καὶ ἀφροσύνης αὐτοὺς ἀποδείξωμεν· ἰδοὺ γὰρ | ||
| 55 | ἐπὶ θύραις ἑστήκασιν οὐ συνήγοροι, ἀλλὰ κατήγοροι, λόγοις | ||
| παίοντες ἀληθείας καὶ παραδειγματίζοντες τοὺς δόλους τῶν παρανόμων καὶ τὴν ὑπόκρισιν· ὅπως τε παρειλήφασιν ταῦτα καὶ ἑωράκεσαν, μεγαλοφώνως βοῶντες, καὶ ἄλλοις παραδιδό‐ ναι προήχθησαν. | 178 | ||
96 | καὶ ἡγείσθω ὁ μέγας Ἰωάννης ὁ τῆς βασιλίδος ἀρχιε‐ ρεὺς ὁ Χρυσόστομος ἐν τῷ εἰς τὸν Ἰὼβ λόγῳ τοιαῦτα φάσκων· Ὡς γὰρ ἐπὶ τῶν ἄλλων μαρτύρων ἔνι πολλάκις ἰδεῖν ἐν γραφῇ τὰ παθήματα, καὶ τοῖχος ἕστηκεν διηγούμενος τοὺς | ||
| 5 | ἀγῶνας τοῦ μάρτυρος καὶ γραφέων χεῖρες πομπεύουσιν τῆς ἀρετῆς τὴν ὑπόμνησιν, οὕτως κἀνταῦθα. | ||
97 | τὰ παραπλήσια δὲ καὶ 〈ἐν〉 τοῖς εἰς τὸ ἔνδυμα τοῦ ἱερέως αὐτῷ πέφρασται· Ἐγὼ καὶ τὴν κηρόχυτον ἠγάπησα γραφὴν εὐσεβείας πεπληρωμένην· εἶδον γὰρ ἄγγελον ἐν εἰ‐ κόνι ἐλαύνοντα βαρβάρων νέφη· εἶδον πατούμενα βαρβάρων | ||
| 5 | φῦλα καὶ τὸν Δαυῒδ ἀληθεύοντα· Κύριε ἐν τῇ πόλει σου τὴν εἰκόνα αὐτῶν ἐξουδενώσεις. | ||
98 | τοιαῦτα καὶ εἰς τὸν ἱερὸν Μελέτιον τῆς Ἀντιόχου ἀρ‐ χιερέα εἰρημένα αὐτῷ, ἐνορᾶν πάρεστιν· Οὐ πρὸς τὸ ὄνομα δὲ τοσοῦτον ἐπάθετε πόθον μόνον, ἀλλὰ καὶ πρὸς αὐτὸν τοῦ σώματος τὸν τύπον. ὅπερ οὖν ἐν ὀνόμασιν ἐποιήσατε, τοῦτο | ||
| 5 | καὶ ἐπὶ τῆς εἰκόνος ἐπράξατε τῆς ἐκείνου· καὶ γὰρ ἐν δακτυ‐ λίων σφενδόναις καὶ ἐν ἐκπώμασιν καὶ ἐν θαλάμων τοίχοις καὶ πανταχοῦ τὴν εἰκόνα τὴν ἁγίαν ἐκείνην διεχάραξαν | ||
| πολλοί, ὡς μὴ μόνον ἀκούειν τῆς ἁγίας προσηγορίας ἐκεί‐ νης, ἀλλὰ καὶ καθορᾶν αὐτοῦ πανταχοῦ τοῦ σώματος τὸν | 179 | ||
| 10 | τύπον καὶ διπλῆν τινα τῆς ἀποδημίας ἔχειν παραμυθίαν. | ||
99 | ὅπως δὲ αὐτὸς ὁ ἱερὸς ἡμῶν διδάσκαλος πολλοῦ ἐτίμα τὰ τῶν ἁγίων ἐκτυπώματα δηλώσει ἡμῖν καὶ τὰ ἐν τῷ βίῳ αὐτοῦ τῷ ἐνθέῳ συγγεγραμμένα, ὧδέ πως ἔχοντα· Ἠγάπα δὲ ὁ μακάριος Ἰωάννης τὰς ἐπιστολὰς τοῦ σοφωτάτου Παύλου | ||
| 5 | ἄγαν. καὶ μετ’ ὀλίγα· Ἦν δὲ καὶ τὸ ἐκτύπωμα τοῦ ἀποστόλου Παύλου ἔχων ἐν εἰκόνι ἔνθα ἀνεπαύετο διὰ τὴν τοῦ σώματος ἀσθένειαν βραχύ τι (ἦν γὰρ πολυάγρυπνος ὑπὲρ φύσιν), καὶ ἡνίκα διήρχετο τὰς ἐπιστολὰς αὐτοῦ, ἐνητένιζεν αὐτῇ καὶ ὡς ἐπὶ ζῶντος αὐτοῦ οὕτως προσεῖχεν αὐτῷ, μακαρίζων | ||
| 10 | αὐτόν, καὶ ὅλον αὐτοῦ τὸν λογισμὸν πρὸς αὐτὸν εἶχεν φαν‐ ταζόμενον καὶ διὰ τῆς θεωρίας αὐτῷ ὁμιλῶν. καὶ μεθ’ ἕτερα· Ὡς δὲ ἐπαύσατο ὁ Πρόκλος λαλῶν, ἀτενίσας τῇ εἰκόνι τοῦ ἀποστόλου καὶ θεασάμενος τὸν χαρακτῆρα αὐτοῦ ὅμοιον τοῦ ὀφθέντος αὐτῷ, βαλὼν μετάνοιαν τῷ Ἰωάννῃ, δακτυλο‐ | ||
| 15 | δεικτῶν τὴν εἰκόνα, εἶπεν· «Συγχώρησόν μοι, πάτερ· ὃν εἶδον λαλοῦντά σοι ὅμοιός ἐστιν τούτῳ· ὡς δὲ ὑπολαμβάνω, καὶ αὐτός ἐστιν.» | ||
100 | συμφθεγγέσθω τούτοις καὶ ὁ θεῖος Βασίλειος καὶ ὑπο‐ τιθέσθω τοῖς ζωγράφοις καὶ προσταττέτω διανίστασθαι καὶ ταῖς παρ’ ἑαυτῶν τέχναις καὶ τοῖς χρώμασιν περιλάμψαντας μεγαλύνειν τοὺς μάρτυρας καὶ τοὺς ἄθλους αὐτῶν. οὐ μὴν δέ | ||
| 5 | γε ἀλλὰ καὶ ἡττᾶσθαι τὸν λόγον ὑπὸ τῆς τέχνης ὁμολογείτω· ἅπερ γράφοντα αὐτὸν εἰς τὸν ἅγιον μάρτυρα Βαρλαὰμ ἔγνω‐ μεν, ἆρ’ οὖν οὐ παρείληφεν; ἢ ὡς παρειληφὼς καὶ τοῖς μετ’ αὐτὸν ὡσαύτως ποιεῖν μεταδίδωσιν, ἀξίως τῆς οἰκείας ἀρετῆς πράττων καὶ τῆς εἰς τοὺς μάρτυρας τιμῆς, ἤδη δὲ καὶ | ||
| 10 | εἰς δόξαν τοῦ τῶν μαρτύρων θεοῦ; ἔχει δὲ τὰ γεγραμμένα οὕτως· Ἀνάστητέ μοι, ὦ λαμπροὶ τῶν ἀθλητικῶν κατορθω‐ μάτων ζωγράφοι· τὴν τοῦ στρατηγοῦ κολοβωθεῖσαν εἰκόνα ταῖς ὑμετέραις μεγαλύνατε τέχναις· ἀμαυρότερον παρ’ ἐμοῦ τὸν στεφανίτην γραφέντα τοῖς τῆς ὑμετέρας σοφίας περιλάμ‐ | 180 | |
| 15 | ψατε χρώμασιν. ἀπέλθω τῇ τῶν ἀριστευμάτων τοῦ μάρτυρος παρ’ ὑμῶν νενικημένος γραφῇ· χαίρω τῇ τοιαύτῃ τῆς ὑμετέ‐ ρας ἰσχύος σήμερον ἡττώμενος νίκῃ· ἴδω τῆς χειρὸς πρὸς τὸ πῦρ ἀκριβέστερον παρ’ ὑμῶν γραφομένην τὴν πάλην· ἴδω φαιδρότερον ἐπὶ τῆς ὑμετέρας τὸν παλαιστὴν γεγραμμένον | ||
| 20 | εἰκόνος. κλαυσάτωσαν δαίμονες καὶ νῦν ταῖς τοῦ μάρτυρος ἐν ὑμῖν ἀριστείαις πληττόμενοι. φλεγομένη πάλιν αὐτοῖς ἡ χεὶρ καὶ νικῶσα δεικνύσθω· ἐγγραφέσθω τῷ πίνακι καὶ ὁ τῶν παλαισμάτων ἀγωνοθέτης Χριστός, ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας· ἀμήν. ἐμφανὲς οὖν ὡς καὶ ὁ μέγας οὗτος διδάσκαλος | ||
| 25 | διατρανοῖ ἐναργέστερόν πως δεικνύειν τὴν τῶν πραγμάτων ἀλήθειαν τὰ παρὰ τῆς τῶν ζωγράφων τέχνης γραφόμενα, κἂν οἱ τὴν διάνοιαν βεβουκολημένοι ἐπ’ ἀλληγορίαις ἀνοήτως τρέ‐ πονται καὶ πρὸς μυθοποιΐας ἐκφέρονται φάσματα, φρενὸς ἐκ‐ στάντες ἅμα καὶ πίστεως καὶ πόρρω τῆς τοῦ διδασκάλου ἐν‐ | ||
| 30 | νοίας ἀπαγόμενοι, τὰς τοιαύτας φωνὰς τροπικῶς, ὥσπερ ὀνει‐ ροπολοῦντες, παρεξηγούμενοι. | ||
101 | ἀδελφὰ τοῖς τοῦ διδασκάλου λόγοις καὶ ὁ ἀδελφὸς εἰσηγείσθω Γρηγόριος ὁ τῆς Νυσαέων ἱεράρχης, περιπαθῶς ἐπὶ τῇ θυσίᾳ τῇ κατὰ τὸν πατριάρχην Ἀβραὰμ διακείμενος, | ||
| καὶ δὴ καὶ λεγέτω· Εἶδον πολλάκις ἐπὶ γραφῆς εἰκόνα τοῦ | 181 | ||
| 5 | πάθους καὶ οὐκ ἀδακρυτὶ τὴν θέαν παρῆλθον, ἐναργῶς τῆς τέχνης ὑπ’ ὄψιν ἀγούσης τὴν ἱστορίαν. πρόκειται ὁ Ἰσαὰκ παρ’ αὐτὸ τὸ θυσιαστήριον ὀκλάσας ἐπὶ τὸ γόνυ καὶ περιηγ‐ μένας ἔχων εἰς τοὐπίσω τὰς χεῖρας· ὁ δὲ ἐπιβεβηκὼς κατό‐ πιν τῷ παιδὶ τῆς ἀγκύλης καὶ τῇ ἀριστερᾷ χειρὶ τὴν κόμην | ||
| 10 | τοῦ παιδὸς πρὸς ἑαυτὸν ἀνακλάσας, ἐπικύπτει τῷ προσώπῳ ἐλεεινῶς πρὸς αὐτὸν ἀποβλέποντι, καὶ τὴν δεξιὰν καθωπλι‐ σμένος τῷ ξίφει πρὸς τὴν σφαγὴν κατευθύνει, καὶ ἅπτεται ἤδη τοῦ σώματος ἡ τοῦ ξίφους ἀκμή, καὶ τότε αὐτῷ γίνεται θεόθεν φωνή, τὸ ἔργον κωλύουσα. | ||
102 | ὁ αὐτὸς δὴ οὗτος πατὴρ ἐν τοῖς εἰς τὸν ἅγιον μάρτυρα Θεόδωρον τοιάδε διεξέρχεται· Ὁ ἐλθὼν τοίνυν εἴς τι χωρίον ὅμοιον τούτῳ ἔνθα σήμερον ὁ ἡμέτερος σύλλογος, ὅπου μνήμη δικαίου καὶ ἁγίων λείψανα, πρῶτον μὲν τῇ μεγαλο‐ | ||
| 5 | πρεπείᾳ τῶν ὁρωμένων ψυχαγωγεῖται, οἶκον βλέπων ὡς θεοῦ ναὸν ἐξησκημένον λαμπρῶς τῷ μεγέθει τῆς οἰκοδομῆς καὶ τῷ κάλλει τῆς ἐπικοσμήσεως· ἔνθα καὶ τέκτων εἰς ζῴων φαντασίαν τὸ ξύλον ἐμόρφωσεν καὶ λιθοξόος εἰς ἀργύρου λειότητα τὰς πλάκας ἐπέξεσεν. ἐπέχρωσέν τε καὶ ζωγράφος | ||
| 10 | τὰ ἄνθη τῆς τέχνης, ἐν εἰκόνι διαγραψάμενος τὰς ἀριστείας τοῦ μάρτυρος, τὰς ἐνστάσεις, τὰς ἀλγηδόνας, τὰς θηριώδεις τῶν τυράννων ἐπηρείας, τὴν φλογοτρόφον ἐκείνην κάμινον, τὴν μακαριωτάτην τελείωσιν, τοῦ ἀγωνοθέτου Χριστοῦ τῆς ἀνθρωπίνης μορφῆς τὸ ἐκτύπωμα· πάντα ἡμῖν ὡς ἐν βιβλίῳ | ||
| 15 | τινὶ γλωττηφόρῳ διὰ χρωμάτων τεχνουργησάμενος, σαφῶς διηγόρευσεν τοὺς ἀγῶνας τοῦ μάρτυρος καὶ ὡς λειμῶνα λαμ‐ πρὸν τὸν νεὼν κατηγλάϊσεν· οἶδεν γὰρ καὶ γραφὴ σιωπῶσα ἐν τοίχῳ λαλεῖν καὶ τὰ μέγιστα ὠφελεῖν· καὶ ὁ τῶν ψηφίδων συνθέτης ἱστορίας ἄξιον πεποίηκεν τὸ πατούμενον ἔδαφος. | ||
| 20 | καὶ ὁ τοῖς αἰσθητοῖς οὕτω φιλοτεχνήμασιν ἐνευπαθήσας τὴν | ||
| ὄψιν ἐπιθυμεῖ λοιπὸν καὶ αὐτῇ πλησιάσαι τῇ θήκῃ, καὶ ἁγιασμὸν καὶ εὐλογίαν τὴν ἐπαφὴν εἶναι πιστεύων. εἰ δὲ καὶ κόνιν δέον φέρειν τὴν ἐπικειμένην τῇ ἐπιφανείᾳ τῆς ἀναπαύ‐ σεως, ἀεὶ δῶρον ὁ χοῦς λαμβάνεται καὶ ὡς κειμήλιον ἡ γῆ | 182 | ||
| 25 | θησαυρίζεται· τοῦ γὰρ αὐτοῦ λειψάνου προσάψασθαι, εἴ ποτέ τις ἐπιτυχία παράσχῃ τὴν ἐξουσίαν, ὅπως ἐστὶν πολυπόθητον καὶ εὐχῆς τῆς ἀνωτάτω δῶρον, ἴσασιν οἱ πεπειραμένοι καὶ τῆς τοιαύτης ἐμφορηθέντες δυνάμεως. ὡς σῶμα γὰρ ἀνθοῦν οἱ βλέποντες κατασπάζονται, τοῖς ὀφθαλμοῖς, τῷ στόματι, | ||
| 30 | ταῖς ἀκοαῖς, πάσαις ταῖς αἰσθήσεσιν προσάγοντες, ἢ τὸ τῆς εὐσεβείας καὶ τοῦ πάθους προχέοντες δάκρυον· ὡς ὁλο‐ κλήρῳ καὶ φαινομένῳ τῷ μάρτυρι τὴν τοῦ πρεσβεύειν ἱκε‐ σίαν προσάγουσιν, ὡς δορυφόρον τοῦ θεοῦ παρακαλοῦντες αὐτόν, ὡς λαμβάνοντα τὰς δωρεὰς ὅταν ἐθέλῃ ἐπικαλούμε‐ | ||
| 35 | νος. | ||
103 | τούτοις σύνδρομα καὶ εἰς τὸν ἅγιον μάρτυρα διέξεισιν Βασιλίσκον τοιάδε λέγων· Τὰ μὲν περὶ τῆς ὑπομονῆς τοῦ ἀνδρός, ὅσα περὶ διηγήσεως, ταῦτα ἴσμεν· ἅτινα εἶδον ἐγὼ πολλάκις ἐν τοίχῳ γραφέντα καὶ φοβοῦντα πρὸ τῆς πείρας | ||
| 5 | τοὺς ἀγνοοῦντας τῇ πείρᾳ τε τῆς βασάνου τὸ ἀφόρητον 〈δεικνύντα〉· οἶδεν γὰρ καὶ γραφὴ σιωπῶσα λαλεῖν καὶ τὰ μέγιστα ὠφελεῖν. | ||
104 | ὁ τῆς θεολογίας ἐπώνυμος Γρηγόριος ἀναφαινέσθω· οὗτος δὴ τὸν μέγαν Βασίλειον πλείστοις καὶ μεγίστοις ἐγκω‐ μίοις ἐπάρας, τὴν ἐκ τῶν λόγων καταβαλλόμενος δύναμιν καὶ ἡττᾶσθαι ὑπὸ τῆς μεγαλοφυΐας καὶ ἀρετῆς τοῦ ἀνδρὸς διομο‐ | ||
| 5 | λογήσας, εἰκόνι τοῦτον γεραίρειν ἔδοξεν, ἐμφανέστερον πα‐ ριστῶν ἐκεῖθεν τὰ τοῦ πόθου· ἣν ἀναθεὶς αὐτῷ καὶ ἡρωϊκοῖς | ||
| μέτροις καὶ ἐλεγείοις ἐφαίδρυνεν, ὡς ζῶντι προσφθεγγόμενος τῷ γεγραμμένῳ· ὧν τοὺς τελευταίους παραθέντες στίχους, τοὺς λοιποὺς τοῖς βουλομένοις ἐντυγχάνειν καὶ τὴν τῶν ἀ‐ | 183 | ||
| 10 | γίων ἀναμανθάνειν δόξαν παρήσομεν. ἔχουσι δὲ ὧδε· Χαί‐ ροις, ὦ Βασίλειε, καὶ εἰ λίπες ἡμέας, γρηγορίου τόδ’ ἐστιν γράμμ’ ἐπιτυμβίδιον, μῦθος δ’ ὃν φιλέεσκες, ἔχοις χρέος, ὦ Βασίλειε, τῆς φιλίης καὶ σοὶ δῶρον ἐπευκτότατον. Γρηγόρι‐ ος, Βασίλειε, τεῇ εἰκόνι τήνδ’ ἀνέθηκα τῶν ἐπιγραμματίων, | ||
| 15 | θεῖε, δυωδεκάδα. | ||
105 | τούτοις ἑπέσθω Ἀστέριος ὁ τῆς Ἀμασέων γεγονὼς πρόεδρος θαυμαστῶς ὅπως μουσουργῶν ἐκείνην τὴν ἔκφρα‐ σιν, ὄπα λειριόεσσαν ἱείς, ὡς ἄν τις εἴποι ποιητικῶς, καὶ τεθεάσθω πάλιν τὴν ἱερὰν ἐκείνην γραφὴν τῆς πανευφήμου | ||
| 5 | μάρτυρος καὶ τὴν τέχνην θαυμαζέτω τὴν τῶν ζωγράφων καὶ εἰς μέγα αἴρειν πειράσθω, καὶ τοὺς λόγους παρεξεταζέτω τῇ τέχνῃ ὡς οὐ φαυλότερα μουσοπόλων τὰ φάρμακα καὶ καταρ‐ χέτω τοῦ λόγου ὧδέ πῃ ἔχοντος· Πρώην μέν, ὦ ἄνδρες, Δημοσθένην εἶχον ἐν χερσὶν τὸν δεινόν, καὶ Δημοσθένους | ||
| 10 | ἐκεῖνα ἔνθα δὴ τὸν Αἰσχίνην πικροῖς βάλλει τοῖς ἐνθυμήμα‐ σιν· ἐγχρονίσας δὲ τῷ λόγῳ καὶ πυκνωθεὶς τὴν διάνοιαν, ἀνέσεως ἐδεόμην καὶ περιπάτου ὥστε μοι λυθῆναι μικρὸν | ||
| τῆς ψυχῆς τὸ πονούμενον· προελθὼν δὲ τοῦ δωματίου καὶ ὀλίγα τοῖς γνωρίμοις συμβαδίσας ἐπ’ ἀγορᾶς, ἐκεῖθεν εἰς τὸ | 184 | ||
| 15 | τοῦ θεοῦ τέμενος ἀφικόμην εὐξόμενος ἐν σχολῇ. ὡς δὲ καὶ τούτου τυχὼν ἕνα δὴ τῶν ὑποστέγων δόμων ἐβάδιζον, εἶδον ἐκεῖ γραφήν τινα καί με κατ’ ἄκρας εἷλεν ἡ θέα· Εὐφράνορος ἂν εἶπες εἶναι τὸ φιλοτέχνημα ἤ τινος ἐκείνων τῶν παλαιῶν, οἳ τὴν γραφικὴν ἦραν εἰς μέγα, ἐμψύχους ὀλίγου δέοντος | ||
| 20 | ἐργασάμενοι πίνακας. δεῦρο δ’ εἰ βούλει—καὶ γὰρ σχολὴ νῦν διηγήματος—φράσω σοι τὴν γραφήν· οὐδὲ γὰρ φαυλότερα πάντως τῶν ζωγράφων οἱ μουσῶν παῖδες ἔχομεν φάρμα‐ κα. γυνή τις ἱερὰ παρθένος ἀκήρατον θεῷ τὴν σωφροσύνην καθιερώσασα (Εὐφημίαν καλοῦσιν αὐτήν), τυράννου δέ ποτε | ||
| 25 | τοὺς εὐσεβοῦντας ἐλαύνοντος, μάλα προθύμως τὸν ἐπὶ θα‐ νάτῳ εἵλετο κίνδυνον· οἱ δὲ δὴ πολῖται καὶ κοινωνοὶ τῆς θρησκείας ὑπὲρ ἧς ἐτελεύτησεν, ὡς ἀνδρείαν ὁμοῦ καὶ ἱερὰν τὴν παρθένον θαυμάσαντες, πλησίον τοῦ ἱεροῦ τὴν θήκην δειμάμενοι καταθέμενοί τε τὴν λάρνακα, τιμὰς τελοῦσιν | ||
| 30 | αὐτῇ, καὶ τὴν ἐτήσιον ἑορτὴν κοινὴν καὶ πάνδημον ποιοῦν‐ ται πανήγυριν. οἱ μὲν οὖν τῶν τοῦ θεοῦ μυστηρίων ἱεροφάν‐ ται καὶ λόγῳ τιμῶσιν τὴν μνήμην ἀεί, καὶ ὅπως ἐξετέλεσεν τὸν τῆς καρτερίας ἀγῶνα, ἐπιμελῶς τοὺς συνιόντας λαοὺς ἐκδιδάσκουσιν· ὁ δὲ δὴ ζωγράφος εὐσεβῶν καὶ αὐτὸς διὰ | ||
| 35 | τῆς τέχνης τὰ κατὰ δύναμιν πᾶσαν τὴν ἱστορίαν ἐν σινδόνι χαράξας, αὐτοῦ που περὶ τὴν θήκην ἱερὸν ἀνέθηκε θέαμα. ἔχει δὲ ὧδε τὸ φιλοτέχνημα· ὑψηλὸς ἐπὶ θρόνου καθίδρυται δικαστής, πικρὸν καὶ δυσμενὲς βλέπων εἰς τὴν παρθένον (ὀργίζεται γὰρ ὅταν ἐθέλοι κἀν ταῖς ἀψύχοις ὕλαις ἡ | ||
| 40 | τέχνη), δορυφόροι δὲ τῆς ἀρχῆς καὶ στρατιῶται πολλοί, οἱ μὲν τῶν ὑπομνημάτων ὑπογραφεῖς δέλτους φέροντες καὶ γραφίδας· ὧν θάτερος ἀναρτήσας ἀπὸ τοῦ κηροῦ τὴν χεῖρα, βλέπει πρὸς τὴν κρινομένην σφοδρῶς, ὅλον ἐκκλίνας τὸ πρό‐ σωπον ὥσπερ παρακελευόμενος γεγωνότερον λαλεῖν, ἵνα μὴ | ||
| 45 | κάμνων περὶ τὴν ἀκοὴν ἐσφαλμένα γράφῃ καὶ ἐπιλήψιμα. ἕστηκεν δὲ ἡ παρθένος ἐν φαιῷ χιτῶνι καὶ ἱματίῳ τὴν φιλο‐ σοφίαν σημαίνουσα, ὡς μὲν ἔδοξεν τῷ γραφεῖ, καὶ τὴν ὄψιν ἀστεία, ὡς δὲ ἐμοὶ δοκεῖ, τὴν ψυχὴν κεκαλλωπισμένη ταῖς ἀρεταῖς. ἄγουσι δὲ αὐτὴν πρὸς τὸν ἄρχοντα δύο στρατιῶται, | 185 | |
105(50) | ὁ μὲν ἕλκων ἐπὶ πρόσω, ὁ δὲ κατόπιν ἐπείγων. κεκραμένον τῆς παρθένου τὸ ἦθος αἰδοῖ καὶ στερρότητι, νεύει μὲν γὰρ εἰς γῆν ὥσπερ ἐρυθριῶσα τὰς ὄψεις τῶν ἀρρένων, ἕστηκεν δὲ ἀκατάπληκτος, οὐδὲν πάσχουσα πρὸς τὸν ἀγῶνα δεινόν. ὡς ἔγωγε τοὺς ἄλλους τέως ἐπῄνουν ζωγράφους, ὅταν ἐθεασά‐ | ||
| 55 | μην τῆς γυναικὸς ἐκείνης τῆς Κολχίδος τὸ δρᾶμα, ὅπως μέλλουσα τοῖς τέκνοις ἐπιφέρειν τὸ ξίφος ἐλέῳ καὶ θυμῷ μερίζει τὸ πρόσωπον· καὶ θάτερος μὲν τῶν ὀφθαλμῶν τὴν ὀργὴν ἐμφανίζει, θάτερος δὲ τὴν μητέρα μηνύει φειδομένην καὶ φρίττουσαν, νῦν δὲ τὸ θαῦμα ἀπ’ ἐκείνης τῆς ἐννοίας πρὸς | ||
| 60 | ταύτην μετέθηκα τὴν γραφήν· καὶ σφόδρα γε ἄγαμαι τοῦ τεχνίτου ὅτι μᾶλλον ἔμιξε τῶν χρωμάτων τὸ ἦθος, αἰδῶ τε ὁμοῦ καὶ ἀνδρείαν κεράσας, πάθη κατὰ φύσιν μαχόμενα. προβαινούσης δὲ εἰς τὸ πρόσω τῆς μιμήσεως, δήμιοί τινες ἐν χιτωνίσκοις γυμνοὶ ἤδη ἤρχοντο τοῦ ἔργου· καὶ ὁ μὲν δραξά‐ | ||
| 65 | μενος τῆς κεφαλῆς καὶ ἀνακλίνας εἰς τὸ κατόπιν, παρεῖχεν τῷ ἑτέρῳ εὐτρεπὲς εἰς τιμωρίαν τῆς παρθένου τὸ πρόσωπον, ὁ δὲ παραστὰς ἐξέκοπτε τῶν ὀδόντων· σφύρα δὲ καὶ τέρετρον φαίνεται τῆς τιμωρίας τὰ ὄργανα. δακρύω δὲ τὸ ἐντεῦθεν καί μοι τὸ πάθος ἐπικόπτει τὸν λόγον· τὰς γὰρ τοῦ αἵματος | ||
| 70 | σταγόνας οὕτως ἐπέχρωσεν ὁ γραφεύς, ὥστε εἴποις ἂν προ‐ χεῖσθαι τῶν χειλέων ἀληθῶς καὶ θρηνήσας ἀπέλθοι. δε‐ σμωτήριον μεταταῦτα· καὶ πάλιν ἡ παρθένος σεμνὴ ἐν τοῖς φαιοῖς ἱματίοις κάθηται μόνη, ἐκτείνουσα τὼ χεῖρε πρὸς | ||
| οὐρανὸν καὶ καλοῦσα θεὸν ἐπίκουρον τῶν δεινῶν. εὐχομένῃ | 186 | ||
| 75 | δὲ αὐτῇ φαίνεται ὑπὲρ κεφαλῆς τὸ σημεῖον, ὃ δὴ νόμος Χρι‐ στιανοῖς προσκυνεῖν τε καὶ ἐπιγράφεσθαι, σύμβολον οἶμαι τοῦ πάθους ὅπερ αὐτὴν ἐξεδέχετο. εὐθὺς γοῦν καὶ μετ’ ὀ‐ λίγον πῦρ ἀλλαχοῦ σφοδρὸν ὁ ζωγράφος ἀνῆψεν, ἐρυθρῷ χρώματι ἔνθεν καὶ ἔνθεν ἐπιλαμφθέντι σωματοποιήσας τὴν | ||
| 80 | φλόγα, ἵστησιν δὲ μέσην αὐτήν, τὰς μὲν χεῖρας πρὸς οὐρα‐ νὸν διαπλώσασαν, ἀχθηδόνα δὲ οὐδεμίαν ἐπιφαίνουσαν τῷ προσώπῳ, ἀλλὰ τοὐναντίον γεγηθυῖαν ὅτι πρὸς τὴν ἀσώμα‐ τον καὶ μακαρίαν ἐξεδήμει ζωήν. μέχρι τούτου καὶ ὁ ζωγρά‐ φος ἔστησεν τὴν χεῖρα κἀγὼ τὸν λόγον· ὥρα δέ σοι καὶ | ||
| 85 | αὐτήν, εἰ βούλει, τελέσαι τὴν γραφήν, ἵνα κατίδῃς ἀκριβῶς, εἰ μὴ πολὺ κατόπιν τῆς ἐξηγήσεως ἤλθομεν. | ||
106 | τί πρὸς ταῦτα φατέ; ἆρα συνήγοροι ἀλλήλοις οἱ συγ‐ κεκλημένοι παρ’ ὑμῖν μάρτυρες; ἢ οὐχὶ δὴ μᾶλλον τὴν εἰς ἄκρον ἀντίθεσιν ἔχει τά τε παρὰ τῶν θεοφόρων ἡμῖν ἐγνωσμένα πατέρων καὶ ἅπερ τοῦ παρ’ ὑμῖν κεχειροτονημένου Ἰουδαιόφρο‐ | ||
| 5 | νος Θεοδότου ἡ χρῆσις φέρει; ὁπότερα μὲν οὖν ἑλέσθαι τούτων, τῆς ὑμῶν ἀβελτηρίας ἠρτήσθω· παρὰ γὰρ τοῖς σωφρονοῦσιν φανερὸν καθίσταται ὅτι καὶ ἦν ἐξ ἀρχῆς τὰ τῶν ἁγίων ὁμοιώ‐ ματα καὶ παρείληπται ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ παρὰ Χριστιανοῖς, οἷς μάλιστα πλέων ὁ πόθος ὁ πρὸς τοὺς ἁγίους καὶ τὸ σέβας | ||
| 10 | ἐνήκμασεν. ὁ γοῦν μὴ παρειληφώς, οὐδὲ Χριστιανός, καὶ μάτην ὁ δυσσεβὴς οὗτος καὶ ἄφρων ἀναισθητεύεται. | ||
107 | πολλῶν δὲ καὶ ἀπείρων λόγων δυναμένων λεχθῆναι, οἳ καὶ τὴν παραδοχὴν καὶ τὸ γέρας ἡμῖν τῶν λεγομένων παριστῶσιν, τοῖς συγκεκλημένοις παρ’ αὐτῶν ἀρκεσθησόμεθα, τῶν ἑξῆς δὲ τοῦ χριστομάχου λόγων ἐχόμεθα· ἀλλὰ τὰς | ||
| 5 | τούτων ἀρετάς, φησίν, διὰ τῶν ἐν γραφαῖς περὶ αὐτῶν δηλουμένων οἷόν τινας ἐμψύχους εἰ‐ κόνας ἀναμάττεσθαι δεδιδάγμεθα, ἐκ τούτου πρὸς τὸν ὅμοιον αὐτοῖς διεγειρόμενοι ζῆλον. ἔοικεν ὅλος Ἰουδαῖος ὑπάρχων καὶ τοῦ παλαιοῦ ἀντεχόμενος | 187 | |
| 10 | γράμματος· οὕτω γὰρ αὐτὸν φρονοῦντα ἡ διὰ τῶν ἐν γραφαῖς περὶ τῶν ἁγίων δηλουμένων παρίστησι πρόσρησις τῶν περὶ τὸν Ἀβραὰμ τάχα καὶ Μωσέα καὶ τοὺς προφήτας (οὐ γὰρ ἂν ἑτέρως παρὰ τὸ δοκοῦν τοῖς τῆς ἐκκλησίας διδασκάλοις ἐδογμάτιζεν, εἰ μὴ τῷ Ἰουδαίων κρατούμενος ἔθει), οἷς πάλαι νενομοθέτητο μὴ | ||
| 15 | δεῖν εἰκόνα παντὸς ποιεῖν ὁμοιώματος τῶν ὅσα ἐν οὐρανῷ καὶ γῇ καὶ τοῖς ὕδασιν. ἐπεὶ τίνος ἕνεκεν τὰς μὲν ἀρετὰς τῶν ἁγίων διὰ τῶν γεγραμμένων ἐναπομάττεσθαι οὕτω δεδι‐ δαγμένον τίθεται, τὰς δὲ τούτων εἰδέας γράφεσθαι ἀπαναί‐ νεται, εἰ μὴ τῇ νομικῇ παχύτητι καὶ τῇ σκιᾷ τοῦ γράμματος | ||
| 20 | προσκαθέζεται; καὶ οὕτω τις τοῦτο εἴσεται. εἰ γὰρ αἱ ἀρεταὶ τῶν ἁγίων οἱονεὶ εἰκόνες ἔμψυχοι διὰ τῶν γεγραμμένων δείκνυνται, τὰ κατορθοῦντα τὰς ἀρετὰς σώματα, πόσῳ δικαιότερον κατὰ τὰς εἰδέας αὐτῶν εἰκονίζεσθαι, ὅσῳ καὶ σῶμα πράξεως ἀναγκαιότερόν τε καὶ τιμιώτερον, ὡς τὰ μὲν | ||
| 25 | ἐνεργοῦντα τὰ δὲ ἐνεργούμενα, καὶ τὰ μὲν ἀποτελοῦντα τὰ δὲ ἀποτελούμενα, καὶ αἴτια καὶ πρῶτα αἰτιατῶν καὶ δευτέρων τῶν ἔργων ὄντων; εἰ γοῦν μὴ ταῦτα οὕτως ἔχοι, καὶ οἶκος καὶ ναῦς καὶ κλίνη τοῦ κατασκευάσαντος οἰκοδόμου καὶ τέκτονος τιμιώτερα. καὶ αἱ μὲν ἀρεταὶ οἷα πράξεις τυγχάνουσαι περὶ τὰ | ||
| 30 | σώματα τὸ ἐπιεικὲς καὶ πρακτικὸν αὐτῶν παραδηλοῦσιν, αἱ εἰδέαι δὲ αὐτὰ τὰ σώματα ἤγουν αὐτοὺς τοὺς ἁγίους ἡμῖν ἐμφανίζουσιν, ὁποῖοί τε ὄντες ἐτύγχανον καὶ ὅπως εὐανδρίας εἶχον καὶ γενναιότητος. καὶ εἰ τὰ ἄψυχα καὶ ἀνείδεα εἰκόνων λόγον αὐτοῖς ἀποπληροῦσιν, ἐπινοίᾳ τινὶ καὶ τροπικῶς σχημα‐ | ||
| 35 | τιζόμενα, τὰ ἔμψυχα καὶ εἰδοπεποιημένα καὶ ἃ πέφυκε κυρίως γράφεσθαι καὶ τοιαύτην ἔλαχε φύσιν, πῶς οὐκ εἰκονισθήσεται; ἢ πῶς οὐκ εὔλογον δι’ αὐτὸ τοῦτο μάλιστα, τὴν ὑπερβάλλουσαν ἀρετὴν φημί, τοὺς ἁγίους γράφεσθαι; καὶ γὰρ ἐκ τῶν εἰκονο‐ γραφουμένων λαμπρότερον καί, ὡς ἂν εἴποι τις, αὐτόχρη‐ | 188 | |
| 40 | μα ταῦτα παραδείκνυνται, ὥσπερ παρόντων αὐτῶν καὶ ἐνα‐ θλούντων τοῖς σκάμμασιν καὶ τὰς καθέκαστον ἀριστείας καὶ πράξεις καὶ οὓς ὑπὲρ τῆς εὐσεβείας ἀγῶνας ἀνεστήσαντο. εἰ δὲ ἀνθρώπων πλεῖστοι μικρόν τι κατωρθωκότες ἐν τῷ βίῳ περί τε πολέμους καὶ ἕτερα ἐμπρέψαντες ἀνδραγαθήματα, καὶ | ||
| 45 | τούτων τινὲς μιαροὶ τυχὸν καὶ ἄθεοι, βαφαῖς τε καὶ χρώμα‐ σιν ψηφῖσί τε λαμπραῖς ἔσθ’ ὅτε ἀνεστήλωνται, πῶς οὐ δικαιό‐ τερον τὰς ὑπὲρ λόγον καὶ φύσιν τῶν ἁγίων πράξεις καὶ αὐτούς γε τοὺς ἁγίους κατὰ τὸν ἶσον γράφεσθαι τρόπον; ἆρ’ οὖν οὐχὶ καὶ αὗται αἱ γραφαὶ πρὸς ζῆλον τοὺς ὁρῶντας διανιστῶσιν | ||
107(50) | καὶ μίμησιν; πάνυ μὲν οὖν, εἴποι τις. | ||
108 | ἐπισφραγιζέτω δὲ τὸν λόγον πάλιν ὁ μέγας Βασίλειος (καὶ πάλιν ἐκ τῶν δοκούντων αὐτοῖς συνηγόρων ἐλεγχέσθω‐ σαν) ἐν τῷ εἰς τοὺς ἁγίους Τεσσαράκοντα μάρτυρας ἐκγωμίῳ τοιάδε διεξιών· Ἐπεὶ καὶ πολέμων ἀνδραγαθήματα καὶ λογο‐ | ||
| 5 | γράφοι πολλάκις καὶ ζωγράφοι διασημαίνουσιν, οἱ μὲν τῷ λόγῳ κοσμοῦντες, οἱ δὲ τοῖς πίναξιν ἐγχαράττοντες, καὶ πολλοὺς διήγειραν εἰς ἀνδρείαν ἑκάτεροι· ἃ γὰρ ὁ λόγος τῆς ἱστορίας ὑπέγραψεν, ταῦτα γραφὴ σιωπῶσα διὰ μιμήσεως δείκνυσιν, πρόδηλον δὲ ὡς τῆς αὐτῆς ἐφ’ ἑκατέρων ἱσταμένης | ||
| 10 | ὑποθέσεως καὶ τῷ αὐτῷ κοινωνούσης λόγῳ. τίς οὖν θεασάμε‐ νος ἁγίου εἰκόνα ἔκ τε τοῦ ὀνόματος ἔκ τε τῆς θέας οὐκ εὐθὺς εἰς μνήμην ὧν κατὰ τοῦ πονηροῦ κράτους ἠρίστευσεν ἵεται καὶ πρὸς τὸν ἐνισχύσαντα καὶ συνεργήσαντα θεὸν ἀναδραμεῖται τῷ | ||
| νῷ, εὐχαριστίας τε καὶ δοξολογίας ἀναπέμψει καὶ τὰ μέγιστα | 189 | ||
| 15 | ἐντεῦθεν κερδανεῖ; ἐκ δὴ τούτων ἁπάντων ἐμφανὲς καθίσταται ὡς ἄξιόν γε τὰς τῶν ἁγίων εἰδέας ἐξεικονίζεσθαι. ἀπόπληκτον οὖν κομιδῇ πρὸς τὴν τῶν πραγμάτων φύσιν καὶ τὴν ἀλήθειαν αὐτὴν ἀντιφέρεσθαι· τὸ γὰρ τοιαῦτα νοεῖν καὶ φράζειν, φρενὸς βεβλαμμένης καὶ ἀλλοκότου καὶ τῆς νομικῆς τερατείας οἰκειό‐ | ||
| 20 | τατον γνώρισμα· καὶ διὰ ταῦτα Ἰουδαῖος οὗτος ἐν δίκῃ νομι‐ σθήσεται καὶ τῆς Χριστιανῶν αὐλῆς ὡς ἀλλότριος ἐξελαθήσε‐ ται. δῆλοι οὖν εἰσιν οἱ ταῦτα παιδοτριβούμενοι ὡς ὁμοῦ τῇ τῶν ἁγίων εἰδέᾳ καὶ τὰ σώματα καὶ τὰ λείψανα αὐτῶν βδε‐ λυκτὰ ἡγήσαντο, συμπατοῦντές τε ἀκλεῶς καὶ τῇ φλογὶ | ||
| 25 | παραδιδόντες· περὶ γὰρ τῶν πρεσβειῶν αὐτῶν, τί χρὴ πρὸς εἰδότας λέγειν, ὅπως ἀποτρεπόμενοι, καὶ τοὺς αἰτοῦντας ἐν αἰτίαις οὐ μικραῖς ποιοῦνται; ἀνθ’ ὅτου δὲ δὴ εἰς μνήμην εἰκόνων ὅλως ἰών, τὰς μὲν κυρίως λεγομένας εἰκόνας (τοῦτο γὰρ ἂν κἀπὶ τῶν τεχνητῶν εἰκόνων εὐλόγως ῥηθείη) διέ‐ | ||
| 30 | πτυσεν, ἐξ ὧν καὶ αἱ λεγόμεναι παρ’ αὐτῷ οἱονεὶ ἔμψυχοι εἰκόνες τῆς προσηγορίας μετέλαχον, ταύτας δὲ περιέπει σπουδαίως, καίτοι ἐκ τοῦ τοιούτου λόγου οὐδαμῶς ἀναίρεσις ἐκείνων φανεῖται, μᾶλλον μὲν οὖν καὶ σχέσις τις συνεισάγε‐ ται· ὃ γὰρ ἔκ τινος μεταληφθὲν ὠνόμασται προκατηγγελμένον | ||
| 35 | ἐκεῖνο κέκτηται πάντως. οὕτω γὰρ καὶ ναοὺς ἐμψύχους τοὺς ἁγίους παρὰ τῇ γραφῇ καλουμένους ἴσμεν· Οἴδατε γάρ φησιν, ὅτι ναὸς θεοῦ ἐστέ, δηλαδὴ τῶν ἀψύχων προϋφεστώτων καὶ ὑπαρχόντων, ὡς ἂν εἴποι τις καὶ ἔμψυχον σῶμα, συνεπινοου‐ μένου ἤδη καὶ τοῦ ἀψύχου. ἀλλ’ ὅτι οὐ παρειλήφαμεν, | ||
| 40 | φησίν. ἀλλὰ κατάφωρος ἡ πρὸς τοὺς ἁγίους ἔχθρα διὰ τῶν συνηγόρων σου γέγονεν, καὶ τεθριάμβευται τὸ δολερὸν καὶ ἐπίκλοπον. τῶν μέντοι συνηγόρων ὁ Ἀστέριος ἐκ τοῦ ἐναντίου | ||
| προαγόμενος φάσκει ὅτι δὴ οἱ ζωγράφοι ἐμψύχους ὀλίγου δέοντος ἐργάζονται πίνακας. ποῖος οὖν ἀποκληρωτικὸς λόγος | 190 | ||
| 45 | τὰς μὲν οἱονεὶ ἐμψύχους εἰκόνας ἐγκρίνεσθαι, τὰς δὲ τῷ ὄντι εἰκόνας ἐξείργεσθαι; οὐχ’ ὑγιοῦς ταῦτα φρενός, τὰς μὲν ἀνιστᾶν, τὰς δὲ καθαιρεῖν, ἐπὶ τῆς αὐτῆς ὑποθέσεως καὶ τοῦ λόγου ἱσταμένας καὶ οὐδενὶ ἑτέρῳ τρόπῳ διαφερούσας ἢ τῷ ἀψύχῳ καὶ τῷ οἱονεὶ ἐμψύχῳ προσρήματι, ὥστε καὶ | ||
108(50) | ἑαυτῷ περιπίπτειν τὸν ἀνόσιον· ὁ γὰρ τὸ οἱονεὶ ἔμψυχον διδοὺς δώσει πάντως καὶ τὸ ἄψυχον, ἵνα καὶ ἄκων συστήσῃ ἃ καταλύειν ἐπεχείρησεν. τί γὰρ κωλύει καὶ ταύτας ἀνίστασθαι, ἵνα οἱονεὶ λόγοι τῶν ἁγίων καὶ βίβλοι ἔμψυχοι τοὺς ἄθλους αὐτῶν καὶ ἀριστείας δημοσιεύωσιν; ὅπερ καὶ ἕτερος τῶν συνη‐ | ||
| 55 | γόρων ὀλίγῳ πρόσθεν προανακέκραγεν ὅτι Ὡς ἐν βιβλίῳ τινὶ γλωττηφόρῳ διὰ χρωμάτων τεχνουργησάμενος ὁ ζωγράφος σαφῶς πάντα τοῦ μάρτυρος διηγόρευσεν· καὶ μὴν καὶ ὅτι Οἶδεν γραφὴ σιωπῶσα ἐν τοίχῳ λαλεῖν καὶ τὰ μέγιστα ὠφε‐ λεῖν. | ||
109 | οὐκοῦν δεδειγμένου ὅτι καὶ δικαία αὐτῶν ἡ γραφὴ καὶ ἀξία αὐτῶν ἡ παράληψις, ἐπὶ τοὺς λειπομένους τοῦ Ἰουδαϊκοῦ φρονήματος μέτιμεν λόγους· γράφει γὰρ ὧδε· ἐπεὶ εἰπά‐ τωσαν οἱ τὰς τοιάσδε ἀναστηλοῦντες μορφὰς | ||
| 5 | ποίας ἄρα ἐκ τούτων καταπολαύοιεν ὠφελείας, ἢ ἐν ποίᾳ διὰ τῆς τούτων ἀναμνήσεως ἀνάγον‐ ται πνευματικῇ θεωρίᾳ. πάλιν μὴ ἄλλοθεν αὐτῶν τὴν πλάνην ἐλέγχωμεν καὶ τοὺς εἰκαίους ἀνατρέπωμεν λόγους ἢ ἐξ ὧν αὐτοὶ οὐ συνηγόρους ἀλλὰ πολεμίους ἐπικομίζονται, καὶ | ||
| 10 | ὅσον ἐκ τῆς τῶν ἱερῶν τούτων μορφωμάτων ἀναστηλώσε‐ ως τὸ ὠφέλιμον παραστήσωμεν. ὁ μὲν οὖν θεῖος Βασίλειος κοινὴν τῆς ἀπὸ τῶν μαρτύρων μνήμης τοῖς ἀκροωμένοις τὴν | ||
| ὠφέλειαν καταστῆσαι βουλόμενος καὶ ὡς ἐν γραφῇ τῇ κεχρω‐ ματουργημένῃ τὰς τῶν ἁγίων ἀριστείας διαχαράττειν ὑποτιθέ‐ | 191 | ||
| 15 | μενος καὶ παρισοῦσθαι τὴν ἐκ τοῦ λόγου δύναμιν τῇ ἀπὸ τῶν γεγραμμένων ὄψει διοριζόμενος, ὡς ἂν μὴ ἀποδέοι τὰ τῇ ἀκοῇ ἐνηχούμενα τῶν ἀπὸ τῆς ὄψεως κατειλημμένων, ἐμφανε‐ στέρων τε καὶ ἐκτυπωτέρων ὄντων ὅσον καὶ λόγων πράξεις, ταυτὸν δύνασθαι φησὶν τῷ λόγῳ κοσμουμένῳ τὸ ἐγχαραττό‐ | ||
| 20 | μενον τοῖς πίναξιν. Ὅπερ γὰρ ὁ λόγος τῆς ἱστορίας παρί‐ στησιν, τοῦτο γραφὴ σιωπῶσα διὰ μιμήσεως δείκνυσιν. διὸ καὶ πολλοὺς ἔκ τε τῶν λογογραφουμένων ἔκ τε τῶν ζωγρα‐ φουμένων ἀνδραγαθημάτων εἰς ἀνδρείαν διεγείρειν οἱ ἑκατέ‐ ραν τέχνην μετιόντες ἐπίστανται. | ||
110 | ὁ δὲ μέγας Γρηγόριος οὐδὲ ἀνέχεται σιγᾶν τὰ κατὰ Πολέμωνα τὸν παλαιὸν ἐκεῖνον, ἀλλὰ καὶ ἐν θαύματι ποιούμε‐ νος ἕν τι τῶν ἐκείνου θαυμάτων, πολλῶν δήπου πάντως γε ὄντων, τίθησιν καὶ ὅτι τὸ ἑταιριζόμενον ὀνίνησιν γύναιον λέξε‐ | ||
| 5 | σιν αὐταῖς ὡδί πως ἔχων· Οὐδ’ ὁ Πολέμων ἔμοιγε σιγηθήσε‐ ται· καὶ γὰρ τὸ θαῦμα τῶν ἄγαν λαλουμένων. ἦν μὲν τὸ πρόσθεν οὗτος οὐκ ἐν σώφροσιν καὶ σφόδρα γ’ αἰσχρὸς ἡδονῶν ὑπηρέτης· ἐπεὶ δ’ ἔρωτι τοῦ καλοῦ κατεσχέθη, σύμ‐ βουλον εὑρών (οὐκ ἔχω δ’ εἰπεῖν τίνα, εἴτ’ οὖν σοφόν | ||
| 10 | τιν’ εἴθ’ ἑαυτόν), ἀθρόως τοσοῦτον ὤφθη τῶν παθῶν ἀνώτε‐ ρος, ὥσθ’ ἕν τι θήσω τῶν ἐκείνου θαυμάτων. ἑταιρίδ’ εἰσκαλεῖ‐ ταί τις ἀκρατὴς νέος, ἡ δ’ ὡς πυλῶνος ἦλθε, φασίν, πλησίον, τῆς δ’ ἦν ὑπερκύπτων Πολέμων ἐν εἰκόνι, ταύτην ἰδοῦσα (καὶ γὰρ ἦν σεβασμία) ἀπῆλθεν εὐθὺς καὶ θέας ἡττημένη ὡς | ||
| 15 | ζῶντ’ ἐπαισχυνθεῖσα τὸν γεγραμμένον. ἀλλ’ οἶμαι εἰπεῖν εὔκαι‐ ρον ὅτι κἂν γοῦν ἡ τοῦ Πολέμωνος εἰκὼν καταιδείτω τοὺς ἔκφρονας καὶ ταύτην σεβέσθωσαν, ἐπεὶ τὴν Χριστοῦ εἰκόνα διαπτύειν ἐγνώκεσαν. ἔτι ὁ ἱερὸς Γρηγόριος ὁ τῆς Νυσαέων τὸ ἐκεῖθεν ἀναγραφέτω ὠφέλιμον, οὐδὲ γὰρ ἀδακρυτὶ παρέρ‐ | 192 | |
| 20 | χεται τὴν κατὰ τὴν θυσίαν τοῦ Ἀβραὰμ ἱστορημένην θέαν ὁρῶν· Οἶδεν δέ, φησίν, καὶ γραφὴ σιωπῶσα λαλεῖν καὶ τὰ μέγιστα ὠφελεῖν. ὁ μέγας δὲ Ἰωάννης, ἔκ τε τῆς προση‐ γορίας ἀκουομένης ἔκ τε τοῦ καθορᾶσθαι τὸν τύπον τοῦ σώματος τοῦ ἱεροῦ Μελετίου, διπλῆν τινα τὴν παραμυθί‐ | ||
| 25 | αν παρέχεσθαι καθορίζεται. τίνος δὲ χάριν ὁ τοσοῦτος τὴν ἁγιωσύνην τὴν κηρόχυτον ἠγάπα γραφὴν εὐσεβείας τε πεπληρωμένην ἐγίνωσκεν, εἰ μὴ τῆς ἐκεῖθεν ὠφελείας ἐ‐ πῃσθάνετο; τί δέ; οὐκ ὠφέλιμον τὸ τοῦ μεγάλου Παύ‐ λου εἰκόνισμα, ᾧ ἐνητένιζεν καὶ ὡς ζῶντι προσεῖχεν, ὡς | ||
| 30 | αὐτὸν ἐκεῖνον διὰ τῆς θέας ταύτης φανταζόμενος, καὶ προσομιλῶν ὡς παρόντι; Ἀστέριος καὶ αὖθις ὥσπερ ἀστὴρ φαεινὸς ἀνισχέτω καὶ φαιδρυνέτω τὸν λόγον καὶ τῷ γε φι‐ λομάρτυρι προαναφωνείτω ὡς, εἴ που μαρτύρων ἐντύχοις ἱστορουμένοις πάθεσιν, δακρύσας ἂν πάντως ἀπέλθοις. καὶ | ||
| 35 | ταῦτα μὲν ἐκ τῶν παρηγμένων αὐτοῖς μαρτύρων λελέχθω. εἰ δέ τις καὶ παρὰ τῶν ἐκτὸς τούτων ἱερῶν ἀνδρῶν συλλέγειν ἐθέλοι τὸ ἐντεῦθεν ὠφέλιμον καὶ ὅσον ἐν θαυματουργίαις ᾄδεται, πολλὰ μὲν ὁ συγγεγραμμένος τοῦ μακαρίου Εὐτυχίου βίος, ὃς τοῦ κατὰ τὴν βασιλίδα θρόνου ἱερατικοῦ ἐξηγήσατο, | ||
| 40 | προβάλλει τὰ θαύματα, πλείονα δὲ τὰ τοῦ ἀοιδίμου Σωφρο‐ | ||
| νίου συγγράμματα, ὃς τῆς Ἱεροσολυμιτῶν ἀρχιερωσύνης προ‐ έστη, προΐσχεται τὰ παραδοξοποιούμενα καὶ ὅσα ἐν τοῖς μαρ‐ τυρίοις τῶν ἁγίων ἀναγέγραπται (μακρὸν γὰρ ἂν εἴη καὶ δυσε‐ ξίτητον ἐπιβάλλειν τοῖς καθέκαστα καὶ τὸν περὶ τούτων | 193 | ||
| 45 | διεξιέναι λόγον)· τοῖς γὰρ φιλοπόνως καὶ φιλοθέως ἐντυγχά‐ νουσιν εὔγνωστα ἂν γένοιτο τὰ μεγαλεῖα τοῦ θεοῦ αἵ τε ἀ‐ κατάληπτοι εὐεργεσίαι, ἃς διὰ τὴν ἀνέκφραστον αὐτοῦ φι‐ λανθρωπίαν καὶ διὰ τοῦδε τοῦ τρόπου προνοῶν τοῦ γένους ἐπιτελεῖσθαι εὐδόκησεν. τοῦ δὲ διαποροῦντα λέγειν· ἐν ποίᾳ | ||
110(50) | διὰ τῆς τούτων ἀναμνήσεως ἀνάγονται πνευμα‐ τικῇ θεωρίᾳ; τί ἀλογώτερον ἢ κτηνοπρεπέστερον; πῶς γὰρ ὁ ἔκφρων οὐκ αἰσθάνεται τοὺς οἰκείους λόγους καταστρε‐ φόμενος οὐδὲ συνεώρακεν ὅτι ὅπερ διὰ τῶν ἱερῶν γραμ‐ μάτων ἐνωτιζόμεθα, τοῦτο καὶ τὴν γραφὴν ταύτην θεώμενοι | ||
| 55 | ἀναμιμνησκόμεθα; τὴν γὰρ αὐτὴν ἡμῖν εἰσηγεῖται ὑπόθεσιν. ὁ γὰρ εἰκόνα τινὸς ὁρῶν, πῶς οὐκ εὐθὺς ἐπὶ τὸ πρωτότυπον ἀναδραμεῖται τὸν νοῦν, καὶ τὸν ἀπόντα ὡς παρόντα θεώμενος οἰήσεται, οὐκ ἐπὶ τῆς ὑπομνήσεως μόνης ἑστώς; καὶ πιστώσε‐ ται ταῦτα πάλιν ὁ μέγας λέγων Βασίλειος ὅτι Ἅπερ ὁ λόγος | ||
| 60 | διὰ τῆς ἱστορίας παρίστησιν, ταῦτα γραφὴ σιωπῶσα διὰ μιμήσεως δείκνυσιν, καὶ ὡς ἀμφότερα τῆς αὐτῆς δυνάμεως ἔχονται· πρὸς δέ γε καὶ ὁ θεῖος Ἰωάννης ἐν τοῖς λόγοις, οὓς ἐπὶ κατηγορίᾳ (οὐ γὰρ συνηγορίᾳ) ἑαυτῶν οἱ ἄφρονες παρήγα‐ γον, φάσκων οὕτως· Εἰ γὰρ εἰκόνα τις ἄψυχον ἀναθεὶς παιδὸς | ||
| 65 | ἢ φίλου ἢ συγγενοῦς νομίζει παρεῖναι ἐκεῖνον τὸν ἀπελθόντα καὶ διὰ τῆς εἰκόνος αὐτὸν φαντάζεται τῆς ἀψύχου. ὥστε οὓς προβάλλεται περὶ τῶν ἁγίων λόγους ὁ ἀνόσιος, πεπλασμένοι καὶ κατεσχηματισμένοι αὐτῷ προφέρονται· πῶς γὰρ οὐκ ἔνδη‐ | ||
| λον ἑαυτὸν παρίστησιν ὅτι λίαν καὶ ἐπὶ τῇ μνήμῃ τῶν ἁγίων | 194 | ||
| 70 | ἄχθεται; βαρύτατοι γάρ εἰσιν τῷ ἐναγεῖ, καὶ ἐπὶ μνήμης γινό‐ μενοι καὶ ἐν εἰκόσιν φαινόμενοι. | ||
111 | τούτων δὲ τοσούτων ὄντων καὶ προφανῶς ἐν τῇ κατὰ Χριστιανοὺς θεοσεβείᾳ παρειλημμένων, τί προστίθησιν τοῖς προλαβοῦσιν ὁ παραπλήξ, ταῖς τῶν ἁγίων ἐπιλυττῶν τιμαῖς; ἀλλ’ εὔδηλον ὡς ματαία ἡ τοιαύτη ἐπίνοια καὶ | ||
| 5 | διαβολικῆς μεθοδείας εὕρεμα. τὰς τῶν ἁγίων ἰδέας οὐδαμοῦ παρειληφὼς ἐξ ὑλικῶν χρωμάτων δια‐ μορφοῦν, κατισχυρίζεται διαβολικῆς μεθοδείας εἶ‐ ναι τοῦτο εὕρεμα. πόθεν παρειληφὼς ἔχει; τίς ταῦ‐ τα φθεγγόμενον ἐν Χριστιανῶν μοίρᾳ θείη; ἢ οὐχὶ καὶ | ||
| 10 | τῆς Ἰουδαϊκῆς ἀπιστίας φευκτότερον; ἐδέησεν γὰρ ἂν αὐτῷ καὶ τὰς διαγορευούσας ἡμῖν τῶν ἁγίων ἀριστείας καὶ ἀνδραγα‐ θήματα βίβλους ταῖς ἴσαις καταρρήσεσιν ὑποβάλλειν, ἐπεὶ τὴν αὐτὴν ἡμῖν ἀπαγγελίαν φέρουσιν καὶ οὐδὲν ἐπ’ ἀμφοτέ‐ ραις τῶν γραφῶν, ὅσον ἐν ὑποθέσει, ὀφθήσεται τὸ διάφορον. | ||
| 15 | εἰ γὰρ ἐκ τῆς τῶν ἀψύχων εἰκόνων προσηγορίας τὸ οἱονεὶ ἔμψυχον ἐπὶ τοῖς λόγοις μετείληπται κἀκεῖθεν τῆς τοιαύτης ὀνομασίας τετύχηκεν, πῶς οὐχὶ καὶ τῆς αὐτῆς διαβολικῆς μεθοδείας εὕρεμα εἰπεῖν ἀποτολμήσειεν, ἵνα καὶ τῆς ὕ‐ βρεως ὥσπερ δὴ καὶ τῆς κλήσεως ἤδη μετάσχοιεν; οὐδὲν γὰρ | ||
| 20 | ἧττον κἀκεῖ διᾴττοι ὁ ἐπὶ τῷδε μῶμος· κλέπτει γὰρ τοὺς ἀκροωμένους τοῖς λόγοις ἐπιχρωννύμενος, ἵνα τοῖς ἔργοις καθέλοι τὰ ἅγια. τί οὖν ἡμῖν παρὰ τοὺς λόγους τοῦ θεοστυγοῦς τούτου ἀναφανήσεται; ἆρα οὖν οἱ καθ’ ἡμᾶς θεολόγοι οἱ τοσαύ‐ της μεταλαχόντες ἁγιότητος, οἱ τῶν ἀποστόλων συνόμιλοι | ||
| 25 | καὶ τῶν μαρτύρων ἐφάμιλλοι, διαβολικῆς μεθοδείας | ||
| μετήρχοντο εὕρεμα, ὁ μὲν τὴν κηρόχυτον ἀγαπήσας γραφὴν καὶ αὐτοῦ τοῦ θείου ἀποστόλου ὡς μέγα τι χρῆμα περιέπων τὸ ἀπεικόνισμα καὶ τἄλλα ὅσα ἡμῖν ἐν τοῖς ἱεροῖς αὐτοῦ διείλεκται συγγράμμασιν, ὁ δὲ καὶ εἰκόνι τιμήσας τὸν | 195 | ||
| 30 | μέγαν Βασίλειον τῶν διὰ λόγων ἐγκωμίων πλέον; πῶς δὲ ἀνεύθυνος τοῦ τοιούτου ἐγκλήματος αὐτὸς ὁ μέγας κατασταθή‐ σεται Βασίλειος ἐπί τισι ποτὲ μάρτυσιν τὰ ὅμοια δρῶν καὶ ὡς ἐξ εἰκόνων οἷα παραδειγμάτων τινῶν καὶ ἀρχετύπων ἐπὶ τοὺς λόγους μετάγων τὸν λόγον καὶ ταύτῃ ἐναργεστέρους καὶ οἷον | ||
| 35 | ἐμψύχους ἐργαζόμενος εἰκόνας, ὥσπερ ἐν τῷ εἰς τοὺς ἁγίους Τεσσαράκοντα μάρτυρας ἐγκωμίῳ διέξεισιν ὡς ἐν γραφῇ λέγων τὰς τούτων ἀριστείας προδεικνύειν; ταυτὸν δὲ δύ‐ νασθαι τοῖς παρὰ τῶν λογογράφων τὰ τῶν ζωγράφων, ἐπεὶ περὶ μίαν καὶ τὴν αὐτὴν ὑπόθεσιν ἀμφότεροι στρέφονται, καὶ | ||
| 40 | ταῦτα ὑπόγυον ἡμῖν παρατέθειται· ἤδη δὲ καὶ ἄλλα τούτοις παραπλήσια καὶ δράσαντες καὶ διαλεξάμενοι οὐδὲ τὴν γραφι‐ κὴν τέχνην κακίζειν ἐπεχείρησαν πώποτε, ἀλλὰ καὶ ἀποδέ‐ χονται καὶ ἐν ἐγκωμίων λόγῳ πολλάκις τιθέασιν ὡς προ‐ αποδέδεικται. τί οὖν φημί; εἰ ματαία ἡ τοιαύτη ἐπίνοια καὶ | ||
| 45 | τὰ ἐν οἷς οἱ ἅγιοι καθορῶνται καὶ δι’ ὧν ἡ μνήμη αὐτῶν ἡ‐ μῖν ἐγγίνεται διαβολικῆς μεθοδείας τυγχάνει εὕρη‐ μα, ὡς ὁ ἐναγὴς ἀποφαίνεται, κινδυνεύσαιεν ἂν τῷ μεγί‐ στῳ οἱ ἅγιοι εἰς ὕβριν καὶ ἀδοξίαν τῷ ὄντι περιΐστασθαι. εἰ μὴ γὰρ ἡ τῶν ἁγίων δόξα ἱκανὴ καὶ τὰ ἐν οἷς αὐτοὶ θεωροῦν‐ | ||
111(50) | ται συνδοξάσαι τε καὶ τιμῆσαι, ἀπορήσειαν δόξης, ὡς οὐδ’ αὐτοὶ μεταλαχεῖν ἤδη ποτὲ νομισθήσονται. ἀλλ’ ὧδ’ ἐστὶν εἰπεῖν ὡς ἀληθῶς ὅτι δὴ ἡ ἐκείνου ψυχὴ ἡ ἐξάγιστος καὶ ἀκάθαρτος διαβολικῆς μεθοδείας ἐτύγχανεν ἔμπλεως καὶ ἡ βδε‐ λυρὰ ἐκείνη διάνοια Σατανικῆς ἐνεργείας ἦν ἐργαστήριον καὶ | ||
| 55 | πάσης δαιμονικῆς καὶ πονηρᾶς ἐπινοίας κταγώγιον· ὅτι γὰρ ἐν ᾧ ταῦτα ἐφθέγγετο τοῦ παμπονήρου καὶ λαοπλάνου ἐμπε‐ φόρητο πνεύματος, οὐδεὶς ἂν διαμφισβητήσειεν τῶν θείῳ ἀγο‐ μένων πνεύματι καὶ εἰδότων ὅτι ἐν πνεύματι θεοῦ οἱ ἅγιοι λαλοῦσιν μυστήρια· οἷς ἐν ἅπασιν ἀντίθετος δέδεικται ὁ τῆς | 196 | |
| 60 | ἀληθείας ἀντίπαλος. καὶ γὰρ καὶ τοῦτο τοῦ πονηροῦ τὸ μηχά‐ νημα. ὥσπερ γὰρ οἱ ἅγιοι ἱδρῶσι πολλοῖς καὶ πόνοις γενναίως μέχρις αἵματος διηγωνίσαντο κατὰ πάσης μεθοδείας καὶ ἐπι‐ νοίας τοῦ πονηροῦ κράτους, πᾶσαν μὲν τὴν τοῦ διαβόλου ἰσχὺν κατασείσαντες, πᾶσαν δὲ τῶν εἰδώλων ἐν οἷς ἐθερα‐ | ||
| 65 | πεύετο πλάνην εὐσθενῶς καθελόντες, οὕτω καὶ οὗτος διὰ δὴ τούτων τῶν ἐναγῶν καὶ θερμῶν ὑπηρετῶν αὐτοῦ ἀντιμηχανᾶ‐ ται καὶ ἀντιπαρατάττεται πρὸς τοὺς ἁγίους, ἀντέκτισιν οἷον ἐπινοῶν ἀντικαθελεῖν αὐτῶν τὰ σεμνὰ ἀπεικάσματα, οὐ φέ‐ ρων καὶ νῦν δι’ ὁράσεως αὐτῆς τάς τε ἀριστείας αὐτῶν τήν τε | ||
| 70 | παρρησίαν κατ’ αὐτοῦ ἐναργῶς ἐμφανίζεσθαι. | ||
112 | καὶ ταῦτα μὲν ἐπὶ τοσοῦτον· ἔδει δὲ νόθα καὶ ξένα τῆς καθ’ ἡμᾶς εὐσεβείας τὰ παρὰ τῶν ἀναισθήτων προφερόμενα δείξαντας ἐνταῦθα καταλύειν τὸν λόγον καὶ σχολὴν ἀπὸ τῶν λοιπῶν ἄγειν. ἐπειδὴ δὲ οἱ τάλανες καὶ ἑτέρας ἀλόγους καὶ | ||
| 5 | ἀλλοκότους προφέρουσιν χρήσεις, οὐκ ἀποκνητέον ἡμῖν καὶ ταύτας ἐπισκεψαμένους εἰς φανερὸν καταστῆσαι τὰ ἐνόντα ψεύδη καὶ πλάσματα. προστιθέασιν γὰρ τοῖς προλαβοῦσιν Βασίλειόν τινα Σελευκείας ἀρχιερέα παραπλασάμενοι, τὰ αὐτὰ τοῖς τοῦ πεποιημένου Θεοδότου κατὰ τῶν ἁγίων κενοφω‐ | ||
| 10 | νοῦντα. ἔχει δὲ τὰ προφερόμενα ὧδε· Τοὺς ἐν ἀρετῇ γοῦν βεβιωκότας οὐ διὰ τῆς ἐν χρώμασιν τε‐ χνουργικῆς ἐπιστήμης τιμᾶν δεῖ, ὅπέρ ἐστιν | ||
| Ἑλληνικῆς μυθοποιΐας ἀνάπλασμα, ἀλλὰ διὰ τῆς γραφικῆς θεωρίας τούτους εἰς ἀνάμνησιν | 197 | ||
| 15 | ἕλκειν καὶ μιμεῖσθαι τὸν ζῆλον. τίς γὰρ ἂν γένοιτο τοῖς ἀνθρώποις ἐκ τῆς τῶν τοιῶνδε μορφωμάτων κακοτεχνίας εὐεργεσία; ἢ τί ἔχοι θεοφιλές τε καὶ τίμιον ἡ τῶν ἀψύχων ὁμοιω‐ μάτων περιεργία; | ||
| 20 | ταῦτα κἂν ἐν διαφόροις προσηγορίαις εὑρίσκηται, τῇ ῥήσει καὶ διανοίᾳ, εἷς ἐστιν ὁ φθεγγόμενος, ἐκ τοῦ ἐναντίου ἐμπνεό‐ μενος πνεύματος, ὡς ἐκ τῶν ἱερῶν ἐκτυπωμάτων καὶ αὐτῶν τῶν ἁγίων ἐχθρὸς πεφωραμένος· εἴσεται πάντως που ὁ τοῖς λόγοις αὐτῶν ἀκριβέστερον ἐπιστήσας. | ||
113 | ἡμεῖς δὲ ταῦτα ἱκανῶς θριαμβεύσαντες ὡς ἔκφυλα καὶ ἀλλότρια τῆς ἐκκλησίας ἐκαττύθη ληρήματα, τὴν γνησίαν ἣν περὶ τὰ ἅγια ὁ ἀληθὴς ἔχει Βασίλειος φανερώσομεν δόξαν, οὐδενὸς ἄλλου προσδεησόμενοι. παρίτω γὰρ εἰς μέσους αὐτὸς | ||
| 5 | καὶ τὴν ψευδώνυμον ἀποκρουόμενος πλάνην, τὴν νικῶσαν νεμέτω τῇ ἐκκλησίᾳ, καὶ ὡς ἔσχεν διαλήψεως περί γε τῆς εἰκόνος τῆς ἁγίας πρωτομάρτυρος Θέκλης διεξιέτω καὶ μεθ’ ὧν πλείστων ὅσων λόγων εἰς τὴν καλλιμάρτυρα ἐξύφηνεν προσα‐ νατιθέσθω καὶ ταῦτα. γράφει γὰρ τῷ βασιλεῖ Λέοντι τοιάδε· | ||
| 10 | Ἐτόλμησα, θειότατε, τῆς ἁγίας ἀποστόλου καὶ καλλιπαρθέ‐ νου. καὶ μεθ’ ἕτερα· Ἵνα δὲ μὴ ἀμφίβολον γένηται τοῖς ἀκούουσιν ὡς αὐτῆς εἴη τῆς ὁσίας ἀποστόλου ἡ εἰκὼν αὕτη ἡ ἀληθινή, δίκαιον ἡγησάμεθα ἅπερ μεμαθήκαμεν παρὰ τῶν προγόνων ἡμῶν εἰπεῖν. αὕτη ἡ ὁσία, δέσποτα, μετὰ τὸ | ||
| 15 | διασωθῆναι καθὼς εἴρηται, ἵνα συντόμως εἴπω, εἰσελθοῦσα ἐν Σελευκείᾳ μετὰ τοὺς ἀγῶνας τοὺς μαρτυρικούς, τὴν ἀπο‐ στολὴν ἐμπιστευθεῖσα παρὰ τοῦ ἀποστόλου Παύλου τοῦ | ||
| διδασκάλου αὐτῆς καὶ τῆς οἰκουμένης, εὗρεν πάντας τοὺς ἐν Σελευκείᾳ τῆς Ἰσαύρων μητροπόλει Ἕλληνας ὄντας καὶ ἀνό‐ | 198 | ||
| 20 | μους κατ’ ἐκείνους τοὺς χρόνους. καὶ σπεύσασα διδάξαι τὸν λόγον τοῦ θεοῦ, ἐμπιστευθεῖσα τὴν πόλιν εὐγενής τε οὖσα ἔσπευσεν ἐν ἰδιάζουσι τόποις οἰκεῖν· ὅθεν ἐν σπηλαίῳ ᾤ‐ κησεν τῷ Μυρσινεῶνι, ἔνθα νῦν ἡ πηγή. κατὰ κυριακὴν δὲ ἐξῄει συλλέγουσα βοτάνας καὶ ταύτας ἤσθιεν τὴν ἑβδομάδα. | ||
| 25 | συνέβη δὲ κατ’ ἐκεῖνον τὸν καιρὸν τὸν ἱερέα τῶν Ἑλλήνων τὸν ἐν Καπιτωλίῳ ὄντα τῷ ἐν τῇ Σελευκέων (ὅπερ νῦν ἐστιν Ἀποστολεῖον) γυμνάζεσθαι, ὡς ἐν ἰδιάζοντι τόπῳ, ἔνθα δια‐ κινοῦσα ἡ ἁγία συνέλεγεν τὰς βοτάνας. ἰδὼν δὲ αὐτὴν ἔφιπ‐ πος ὤν, πτερνίσας τὸν ἵππον ἦλθεν πλησίον αὐτῆς, κα‐ | ||
| 30 | κόσχολον νομίσας εἶναι αὐτήν τινα τῶν τυχουσῶν κορῶν· στραφεῖσα δὲ ἡ ἁγία ἀπόστολος Θέκλα, δύναμιν ἐξ αὐτῆς πέμψασα, κατήνεγκεν αὐτὸν ἀπὸ τοῦ ἵππου. καὶ ἐτέθη ἄφωνος τρεῖς νύκτας, ὥστε ἐν τοσούτῳ 〈συναχθῆναι πᾶσαν τὴν πατρίδα τῆς Ἰσαύρων χώρας περὶ αὐτὸν ἐκπληττομένους | ||
| 35 | ἐπὶ τῷ〉 γεγονότι· περιβόητος γὰρ ὑπῆρχεν ὁ ἱερεὺς καὶ περιφανὴς ἐν τοῖς τότε χρόνοις. ὡς δέ ποτε ἀνέσφαλεν, ἐν νῷ λαμβάνει ὡς δῆθέν τινα τῶν θεῶν αὐτοῦ οὖσαν καὶ ὀργι‐ σθεῖσαν κατ’ αὐτοῦ καὶ ἐκ τούτου τὸν κλιμακτῆρα τοῦτον ὑπομεμενηκέναι. κελεύει οὖν ἐνεχθῆναι ζωγράφον καὶ λέγει | ||
| 40 | αὐτῷ· «Ἄπελθε καὶ ζωγράφησόν μοι κόρην μικροπρόσωπον ὀκτωκαιδέκα ἐτῶν πλέον ἢ ἔλασσον, ἧς τὸ κάλλος ἐξειπεῖν οὐ καταλαμβάνω, φοροῦσαν ἐνώτια δίκοκκα καὶ περίθεμα κατὰ τοῦ τραχήλου, ὡς ἂν λάβῃς κατὰ διάνοιαν»· οὕτως γὰρ ἦν ὀφθεῖσα ἡ ἁγία τῷ ἱερεῖ ὅτε καὶ καταπεσεῖν αὐτὸν | ||
| 45 | ἐποίησεν ἐκ τοῦ ἵππου. ὡς δὲ ἐπεχείρησεν ὁ ζωγράφος τοῦ | ||
| ζωγραφεῖν, ὁδηγηθεὶς τῇ συνεργίᾳ τῆς δυνάμεως αὐτοῦ, τὴν ἀληθινὴν εἰκόνα γεγράφηκεν· ἐνεχθείσης δὲ αὐτῷ τῆς εἰκόνος καὶ ἰδὼν αὐτὴν ὁ ἱερεὺς ἐπέγνω αὐτὴν οὖσαν. καὶ δυναμωθεὶς καὶ ἀναστὰς περιεπτύξατο τὴν εἰκόνα καὶ ὡμολόγησεν αὐτὴν | 199 | ||
113(50) | εἶναι· ἣν καὶ ἀπεθησαύρισεν ὁ ἱερεὺς ἐν τῷ οἴκῳ τῷ ἰδίῳ, πιστεύσας τῷ κηρύγματι τῆς ἀποστόλου. ἥτις εἰκὼν κα‐ τήχθη ἐκ διαδοχῆς τῶν ἐξ αὐτοῦ εἰς Ἀχαιόν τινα ἰλλού‐ στριον, λόγιον φιλόσοφον Χριστιανὸν ἄνδρα, καὶ μετὰ τὸ τέλος τούτου ὤφθη ἡ εἰκὼν αὕτη ὅτε ἐκηδεύετο ὁ αὐτὸς | ||
| 55 | Ἀχαιός. ὁ δὲ κατ’ ἐκεῖνον τὸν χρόνον παραμονάριος τοῦ μαρτυρίου τῆς ἁγίας πρωτομάρτυρος Θέκλης μεταγραψάμε‐ νος τὴν εἰκόνα ταύτην, ἔδωκεν καὶ αὐτὸς εἰς τὸ μεταγράφειν αὐτὴν τοῖς βουληθεῖσιν. | ||
114 | ταῦτα παρὰ τοῦ ἀληθοῦς γεγράφθω Βασιλείου, σύν‐ δρομα τοῖς λοιποῖς ἁγίοις πατράσιν φρονοῦντός τε καὶ δοξά‐ ζοντος. μετὰ δὴ ταῦτα παρατιθέασιν Ἀμφιλοχίου τοῦ ἐξ Ἰκονίου λόγους ἐκ τοῦ πεποιημένου αὐτῷ ἐγκωμίου εἰς τὸν | ||
| 5 | μέγαν Βασίλειον, ἐν οἷς τοιαῦτα λέγεται· Οἱ ἅγιοι οὐ προσδέονται τῶν διὰ γραμμάτων ἡμῶν ἐγκω‐ μίων, ἐγγεγραμμένοι ἤδη τῷ βιβλίῳ τῶν ζώντων, ὧν ἡ δικαιοσύνη παρὰ τῷ θεῷ πεφύ‐ λακται· ἡμεῖς δὲ χρῄζομεν τῶν διὰ μέλανος | ||
| 10 | γραμμάτων, ὅπως ὁ νοῦς ἡμῶν διαγράφῃ τὴν τούτων μνήμην εἰς κοινὴν ὠφέλειαν, καὶ ὦμεν ἀκροαταὶ τούτων, ὅταν διὰ τῆς ἀναγνώσεως τῇ ἀκοῇ παραπέμπωμεν. ὡς γὰρ ἐκ μεγάλου θη‐ | ||
| σαυροῦ πρὸς οἰκονομίαν τὰς εὐεργεσίας λαμ‐ | 200 | ||
| 15 | βάνομεν, καὶ πληροῦμεν ἡμῶν τὰ ὑστερήμα‐ τα ταῖς τούτων πολιτείαις· οὐ γὰρ πληροῦται ἀκοὴ δι’ ἐπιθυμίας ἔχουσα ἀκοῦσαι τὴν τούτων τελείωσιν. ἀλλ’ οὐ χρώμασιν τοῖς πίναξιν τὰ σαρκικὰ αὐτῶν πρόσωπα ἐπιμελὲς ἡμῖν ἐκ‐ | ||
| 20 | τυποῦν, ὅτι οὐ χρῄζομεν τούτων· ἀλλὰ τὴν τούτων ἄθλησιν ἐκμιμούμενοι, καὶ τὰς ἀγαθὰς πράξεις δευτεροῦμεν καὶ τὴν πρὸς θεὸν ἀγάπην διαγράφομεν καὶ ἐσμὲν μιμηταὶ τῶν ἀγαθῶν πράξεων αὐτῶν, ἐντιθέντες τῇ γραφῇ τὰς | ||
| 25 | τούτων μνήμας μετὰ θάνατον πρὸς τοὺς ἀκού‐ οντας, ὅπως γνῶσιν τὴν ἐν κόσμῳ αὐτῶν ἀνα‐ στροφήν. ἡ μὲν οὖν χρῆσις τοιαύτη καὶ οὕτως ἔχουσα· μηδένα δὲ τῶν πιστῶν καὶ εὐσεβεῖν εἰδότων εὐγνωμόνως τε πρὸς τοὺς ἁγίους | ||
| 30 | διακειμένων καὶ ψῆφον ὀρθὴν ἐπὶ τοῖς πράγμασιν φέρειν ἐπι‐ σταμένων, τὸ δοκοῦν ἐν αὐτῇ τραχύ τε καὶ πρόσαντες ἐγκεῖσθαι ἀθρόον ταραττέτω, μὴ δὲ ἐκ πρώτης ἐπιβολῆς καὶ ἐντεύξεως οἵ γε ταῦτα ἐντυγχάνοντες κρινέτωσαν, ἀλλὰ μετ’ ἐμμελοῦς ἐρεύνης καὶ ἀσφαλοῦς διασκέψεως πολυπραγμο‐ | ||
| 35 | νοῦντες τὸν ὅλον νοῦν τοῦ συγγραφέως ἐξεταζέτωσαν. ἐκ δὲ τοῦ εἰλημμένου αὐτῷ προοιμίου τὸν σκοπὸν ἀναλεγόμενοι ῥᾳδίως ἕλοιεν τῶν λεγομένων τὴν δύναμιν. διατοῦτο γὰρ εὖ ἔδοξεν καὶ αὐτὸ ἐνταῦθα ἐγκατατάξαι τὸ προοίμιον, ὡς ἂν ἐπιγνοῖεν ἐκεῖθεν μὴ πρὸς ἀναίρεσιν τῶν ἱεροτυπιῶν ταῦτα | ||
| 40 | εἰρῆσθαι, ὅτι μὴ δίκαιον τοῖς καθεστῶσι καὶ νήφουσιν λόγοις μὲν ἐγκωμιάζειν, εἰκόσιν δὲ ἀτιμάζειν τοὺς ἐπαινουμένους. ἔχει γὰρ ὧδε· Οἱ τῶν πόλεων δῆμοι οὐκ ἀθετοῦσι τὰς ἀρχὰς τῶν ὀλιγοχρονίων αὐτῶν ἀρχόντων καὶ πλειστάκις ἐν οἴκῳ | ||
| ἰδίῳ, αὐτῶν ἀπελθόντων, ὅπως διὰ τῶν χρωμάτων ἐπὶ τοῖς | 201 | ||
| 45 | πίναξι τὰ τούτων μνημόσυνα ἐμφέρηται μηχανῶνται· γυ‐ ναικείῳ σχήματι τὰς πόλεις δεξιόθεν καὶ εὐώνυμα ἐξει‐ κονίζουσι προσεπαίροντες αὐτοὺς τοῖς ἐπαίνοις καὶ κο‐ λακεύοντες, καὶ πολλάκις γινώσκοντες αὐτοὺς ἀδίκους καὶ ταῖς ἐνθυμήσεσιν καταγινώσκοντες τῶν πράξεων αὐτῶν, | ||
114(50) | ἀλλ’ ὅμως, ὡς εἴρηται, ὅπως διαμείναι διὰ τῆς γραφῆς τὰ μνημόσυνα αὐτῶν ἐπιτηδεύουσιν διὰ τὸν ὀλίγον χρόνον τὸν δοθέντα αὐτοῖς ἐκ τῶν ἐπαρχιῶν ὧν ἦρξαν. ὁμοίως καὶ διὰ τὰ ἐν πολέμοις ἀνδραγαθήματα τῆς σαρκικῆς παρατάξεως, στήλαις χαλκαῖς ἀποτυποῦσι τὰ τῶν ἀριστέων ὁμοιώμα‐ | ||
| 55 | τα, ὅπως ταῖς μεταταῦτα γενεαῖς τὰ μνημόσυνα αὐτῶν ἐμ‐ μείνωσι. καὶ εἰ οὗτοι προσκαίροις οὖσιν ἀνθρώποις ποθει‐ νοὶ γεγόνασι διὰ τῶν ὅπλων ὧν περιβάλλονται, φοβεροὶ ὄντες τοῖς ὑπεναντίοις, ἐν ὑπερηφανίαις καὶ δόλοις ἀναστρα‐ φέντες, πόσῳ μᾶλλον δικαιότερον διὰ τὸν πόθον τοῦ θεοῦ | ||
| 60 | ἡμεῖς ὀφείλομεν τοὺς πνευματικοὺς ὁπλίτας ἐπαίνοις ἀλη‐ θείας διαγράψαι καὶ τὰς τούτων νίκας καὶ ἀγαθὰς πολιτείας ἱστορῆσαι, τοὺς ποιμένας φημὶ τῆς ἐκκλησίας, οἳ ὁσίως ἐποί‐ μαναν τὸν λαὸν τοῦ θεοῦ, ἄμεμπτοι φανέντες ἐν τῇ αὐτοῦ ἀγάπῃ, οἵτινες τῷ βασιλεῖ τῷ οὐρανίῳ εὐαρεστήσαντες, γεν‐ | ||
| 65 | ναίως πολιτευσάμενοι, ἐκφυγόντες τὰς τοῦ διαβόλου παγί‐ δας; πρεπωδέστερον οὖν αὐτῶν διαγράψαι τὰς μνήμας μετὰ τῆς ἀληθείας εἰς ὑπογραμμὸν ἡμῶν ἐν λόγῳ κυρίου, ὅπως γένωνται ἡμῖν σημεῖον πολιτείας ἀγαθῆς, ἵν’ ὅταν διὰ τῆς ὁράσεως τὴν ἀγαθὴν μνήμην λαμβάνῃ ὁ νοῦς ἡμῶν, ὡς | ||
| 70 | σφραγὶς ἀνεξάλειπτος ἐντυπωθῇ ἐν ἡμῖν ἡ ἀγαθὴ αὐτῶν πολιτεία. | ||
115 | ἡ μὲν οὖν ὅλη τοῦ προοιμίου προβολὴ καὶ κατάστα‐ σις, ὡς φανερὸν καὶ λογίμοις καὶ ἰδιώταις, ἐξ εἰκόνων τε ἦρκται καὶ δι’ εἰκόνων ἔρχεται καὶ τὴν μνήμην τῶν πρωτο‐ | ||
| τύπων συνεισφέρουσα κατὰ τὸν ἀληθῆ λόγον, καὶ τὴν κοινὴν | 202 | ||
| 5 | πάντων δόξαν ἄντικρυς παρεστήσατο, οὐδαμῶς δέ, καίτοι περὶ φαύλους τοὺς ἡγεμόνας, τοὺς ταῦτα πράσσοντας διαμέμφεται· ἐξ οὗ δείκνυται τοὺς περὶ τοὺς ἁγίους ὡσαύτως δρῶντας δι’ ἐπαίνου ποιεῖσθαι παντός. ἐπεὶ οὖν περὶ λόγους ἐγκωμίων τῶν εἰς τοὺς ἁγίους ἦν αὐτῷ ἡ σπουδή, τῷ λόγῳ μᾶλλον | ||
| 10 | παρίσταται λιπαρώτερον· οὐδὲ γὰρ προὔκειτο αὐτῷ εἰκόνων γε χάριν, κἂν ἐξ εἰκόνων τοῦ λόγου κατῆρξεν, ἐνταῦθα διαλέ‐ γεσθαι· ἦ γὰρ ἂν τὰ εἰκότα καὶ δίκαια καὶ ταύταις ἐξένειμεν. διελὼν τοίνυν τέχνην ἐκ τέχνης ἢ ἐπιστήμην ἐξ ἐπιστήμης, ἢ ὡς ἄν τῳ φίλον καλεῖν, τῶν συγγραφέων φημὶ καὶ τῶν | ||
| 15 | ζωγράφων, καὶ ἄλλου εἶναι καιροῦ καὶ τρόπου τά τε ἐπιβάλ‐ λοντα καὶ ἃ πράττειν ἐξῆν ἑκατέρᾳ διδούς, αὐτίκα δὴ μάλα πρὸς τὴν οἰκείαν καὶ προσήκουσαν ἐπιστήμην καὶ δὴ τῷ λόγῳ ἄπεισιν. καὶ τοῦ ἰδίου σκοποῦ θερμῶς περιεχόμενος, μονονουχὶ τοιαῦτα διαγορεύει, ὅτι τοι ἡμῖν τοῖς τοῦ λόγου θεραπευταῖς | ||
| 20 | καὶ τῆσδε τῆς διδασκαλίας προεστηκόσιν καὶ τῷ τοιούτῳ εἴδει τῆς διακονίας τοὺς ἀοιδίμους ἄθλους τιμᾶν τῶν ἁγίων νῦν προελομένοις, οὐκ ἐξ ἀνάγκης πρόκειται ὥστε διὰ πάσης ἐ‐ πιμελείας ἦχθαι τὰ σαρκικὰ αὐτῶν πρόσωπα ἐν χρώμασιν τοῖς πίναξιν ἐκτυποῦν. ἆρ’ οὖν οὕτω | ||
| 25 | φθεγγόμενον ὑποληπτέον τοῦ ἐκτυποῦν ταῦτα ἀφίστασθαι; οὔμενουν, ἀλλ’ ὡς εἴ τις ἐν πείρᾳ τέχνης ἢ ἐπιτηδεύματος γινό‐ μενος, οἷον λογικῶν μαθημάτων φέρε εἰπεῖν, οὐκ ἐπιμελῶς μὲν ἔχει περὶ τὰ μαθήματα, ὅμως οὐ καταφρονητικῶς περὶ τὴν τούτων ἀνάληψιν διάκειται, ὡσαύτως καὶ εἰ ἑτέραν πρᾶξιν | ||
| 30 | ἄλλος μετέρχεται, οὕτω καὶ αὐτὸς δοκεῖ πως διὰ τῶν εἰρη‐ μένων ἔχειν, ὥσπερ ἐν μεσαιχμίῳ τοῦ περὶ τῶν ἱεροτυπιῶν τούτων λόγου εἰσφέρων ἑαυτὸν ἱστάμενον· τὸ γὰρ οὐκ ἐπι‐ | ||
| μελὲς δείκνυσιν αὐτὸν μὴ πάντῃ τοῦ τοιούτου ἔργου ἀφιστά‐ μενον. ὥστε οὐκ ἀναίρεσιν τούτων οὐδὲ ἀθέτησιν ὧδε ὁ λόγος | 203 | ||
| 35 | ἐνδείκνυται, ἢ τοὺς δι’ ἐπιμελείας γινομένους γράφεται, οὐδὲ κατολιγωρεῖν τοῦ τοιούτου τρόπου ἐπαγγέλλεται, ὅς γε μὴ δὲ τοῖς δημώδεσιν τὰ τοιαῦτα ποιοῦσιν ἐπὶ τοὺς ἑαυτῶν ἄρχοντας ἐπισκήπτει, ἐφ’ ὕβρει δὲ καὶ ἀτιμίᾳ τι πράττειν ὡς ἥκιστα ἐξεπίσταται, ὅπερ τοῖς ἀνοήτοις δοκεῖ. οὐ γὰρ πειστέον οὐδέ | ||
| 40 | γε ἤκουσταί πω ὡς λόγῳ μέν τις δι’ ἐγκωμίων ἀποσεμνύνειν ἐπιχειροίη τὸν εὐφημούμενον, εἰκόνι δὲ αὐτοῦ ὕβριν καὶ ἀτι‐ μίαν προστρίβεται, ἢ ἀπείργειν τοὺς εἰκονίζειν ἐθέλοντας· ἀπί‐ θανον γὰρ καὶ τῶν παραφρονούντων ἴδιον. καὶ συμβήσεταί γε τὸν αὐτὸν ἐπαινεῖν καὶ τὸν αὐτὸν ψέγειν, ὃ παρὰ τοῖς παλαιοῖς | ||
| 45 | οὐκ ἀνδρὸς εἶναι ἀγαθοῦ ᾄδεται· τοσούτου γὰρ δέει ἐκείνου τοῦτο εἶναι τὸ φρόνημα, ὥστε οὐχ’ ὅπως τοῦ θείου Βασιλείου χάριν, ἀλλ’ οὐδὲ ἄλλου οὑτινοσοῦν τῶν ἁγίων ἀκλεές τι πρᾶξαι ὑποληφθῆναι. τίνος οὖν ἕνεκεν οὕτω ταῦτα φθέγγεται, ζητεῖν ἄξιον. εἴρηκεν τοῦ λόγου καταρχόμενος ὅπως οἱ τῶν πόλεων | ||
115(50) | δῆμοι τοὺς ἑαυτῶν ἡγεμόνας τιμῶσιν, τὸ πᾶν τοῦ πόνου καὶ τῆς εὐνοίας εἰς τὰ τούτων καταναλοῦντες ἀφιδρύματα, οὐδενὶ τρόπῳ τῆς διὰ λόγων τιμῆς φροντίδα τιθέμενοι, ἐπεὶ οὐκ εὔπορον αὐτοῖς ὅτι ἀρετῆς ἐπιμελήσονται. τούτων οὖν τὸ μι‐ κροπρεπὲς καὶ ἄμουσον περιϊστάμενος, ἀποδιΐστησιν ἐκεῖθεν | ||
| 55 | ἑαυτὸν καὶ τὸ πλέον τῷ λόγῳ χαρίζεται καὶ τῷ πνεύματι, ὥσπερ ἐκεῖνοι τῇ σαρκὶ καὶ τοῖς χρώμασιν· σὰρξ γὰρ τὸ ὅλον τυγχάνοντες, τῷ τῆς σαρκὸς δουλοῦνται φρονήματι, πνευμα‐ τικῶν οὔ τί που χαρισμάτων μετέχοντες. δι’ οὓς λοιπὸν τὰ σαρκικὰ τῶν ἁγίων ἐκτυποῦν οὐκ ἐπείγεται πρόσωπα, τὸ | ||
| 60 | φιλόσαρκον ἐκείνων ὡς ἂν εἴποι τις ἐκκλίνειν πραγματευόμε‐ νος, ἐν τούτῳ μόνον αὐτῶν καταγνούς. ὡς οὖν κρεῖττόν τι ἔχειν τὴν ἐκ τοῦ λόγου δύναμιν εἰδώς, ταύτῃ χρώμενος τοὺς | ||
| καθηγεμόνας τῆς ἐκκλησίας γεραίρειν προτιμᾷ, ὡς ἂν τοὺς τὰς περικοσμίους ἀρχὰς ἐγκεχειρισμένους καὶ ἐνθένδε παρευδοκι‐ | 204 | ||
| 65 | μοῖεν ἅτε περὶ τὴν ἀρετὴν καὶ τὰ θεῖα πλεονεκτοῦντες ἀνδρα‐ γαθήματα, ὁμοῦ καὶ τὸν προκείμενον αὐτῷ τῆς διδασκαλίας σκοπὸν μετὰ τοῦ λόγου ἐξαίρων, ὅτι σπουδὴ αὐτῷ διὰ τῶν λεγομένων παιδοτριβεῖν τοὺς ἀκροωμένους, πρὸς μίμησιν τῆς τῶν ἁγίων διανίστασθαι πολιτείας καὶ καρποῦσθαι ἐντεῦθεν τὰ | ||
| 70 | κράτιστα καὶ ὠφέλιμα. ἥττονα τοίνυν τιθεὶς τοῦ λόγου τὰ χρώματα καὶ καθάπαξ προτετιμηκὼς τὴν διὰ τοῦ λόγου διδα‐ σκαλίαν, ὡς οὐκ ἐπιμελῶς περὶ ταῦτα ἔχων προάγεται, ὡς ἂν μὴ δόξειεν ἀμαθίαν κατακριθῆναι περὶ τὴν τοιαύτην ἱστορίαν, τὴν πᾶσαν σπουδὴν ὡσαύτως ἐκείνοις καταβαλλόμενος, οἷς | ||
| 75 | οὐδέν τι μέλει τῆς ἐκ τῆς λογιότητος εὐχρηστίας, λόγου παν‐ τάπασιν κεχηρωμένοις. πρὸς οὖν ἐκείνων τὸν νοῦν καὶ τὴν πρᾶξιν ἀποσκοπῶν καὶ ὥσπερ παραιτούμενος τὸ ἀσύφηλον αὐτῶν καὶ ἀπαίδευτον, ταῦτα φάσκει εἰδὼς ὅτι τοῖς τὸ ἱερατι‐ κὸν περιβεβλημένοις ἀξίωμα καὶ τὴν ἐν λόγῳ διακονουμένοις | ||
| 80 | διδασκαλίαν, γλώσσῃ τὰ πολλὰ προσῆκεν διαγωνίζεσθαι. οὐχ’ ἁπλῶς οὖν τὸ οὐκ ἐπιμελὲς οἰητέον εἰρῆσθαι, ἀλλ’ ἐν οἷς καὶ ὅτε καὶ ἡνίκα καὶ ἐφ’ ὧν δεῖ. | ||
116 | ὥσπερ γὰρ Ἀστέριος, ὃν οἱ θεοστυγεῖς ἀνοήτως εἰς συνηγορίαν τῆς ἀσεβείας παρακομίζουσιν, μὴ γράφε τὸν Χριστὸν προστάττων, οὐ τὸ μὴ γράφειν αὐτὸν προηγου‐ μένως παρεγγυᾷ, ἀλλὰ τοῖς τῷ πλούτῳ προσκεχηνόσι καὶ | ||
| 5 | τοῖς σηρικοῖς ἀμφιέσμασιν ἐπιγαννυμένοις, πλούτου καταφρο‐ νεῖν παραινεῖ καὶ τῶν λαμπρῶν περιβολαίων ὑπερορᾶν, τῇ δὲ τῶν πενήτων εὐεργεσίᾳ καὶ ἐπισκέψει ταῦτα προσδαπανῶντας τῇ κρείττονι κτίσει πλουτίζεσθαι, καὶ μὲν δὴ καὶ ὥσπερ ὁ μέγας Ἰωάννης ὁ τῆς βασιλίδος ἀρχιερεὺς ἐγκώμια εἰς τοὺς | ||
| 10 | ἁγίους συντιθείς, φάσκων ὅτι Ἡμεῖς διὰ τῶν γραφῶν, τῆς τῶν ἁγίων ἀπολαύομεν παρουσίας, οὐχὶ τῶν σωμάτων | ||
| αὐτῶν τὰς εἰκόνας ἔχοντες, ἀλλὰ τῶν ψυχῶν· τὰ γὰρ παρ’ αὐτῶν εἰρημένα, τῶν ψυχῶν αὐτῶν εἰκόνες εἰσίν, ὡς ἂν οἱ συνετοὶ καὶ ἀγχίνοι εἴποιεν, οὐ τὰς εἰκόνας τῶν ἁγίων | 205 | ||
| 15 | ἀποπέμπεται, ἐπεὶ καὶ δι’ εἰκόνων αὐτοὺς ἐτίμα· ὡς ἐνταῦθα κατὰ τοὺς παρ’ ἑκατέρου τούτων εἰρημένους καθὰ ἐξήτασται λόγους δείκνυται, οὕτω δὴ καὶ Ἀμφιλόχιος τῆς ἀγροικίας καὶ ἀσυνεσίας τῶν προηγμένων αὐτῷ δημοτῶν καὶ πολιτῶν ἕνεκεν τὸ οὐκ ἐπιμελὲς ἐκτυποῦν καθυποκρίνεται. | ||
117 | καὶ ταῦτα μὲν ὧδε διασκοπείσθω, τὰ δ’ ἑξῆς ὁποῖα, θεωρητέον. γράφει γοῦν ὅτι οὐ χρῄζομεν τούτων. τίνων τούτων; οὐ περὶ τῶν προσώπων τῶν ἁγίων ὁ λόγος αὐτῷ δηλαδή· ἄτοπον γὰρ τοῦτο ὑπολαμβάνειν καὶ ἀνάξιον ὅτι | ||
| 5 | μὴ Ἀμφιλοχίου μόνον, ἤδη δὲ καὶ πάντων τῶν διὰ τιμῆς τοὺς ἁγίους ποιουμένων. ἀλλ’ ὅτι τῶν πινάκων καὶ χρωμάτων τὸ «οὐ χρείαν ἔχομεν» εἴρηκεν, πῶς καὶ τίνα τρόπον; ὅτι δή, φησίν, ἐν ᾧ τοὺς περὶ τῶν ἁγίων λόγους συντίθεμεν, ἥκιστα ἂν ἡμῖν πινάκων καὶ χρωμάτων δεήσειεν. καὶ γὰρ ἐν τῇ | ||
| 10 | προχειρίσει τῆς περὶ τῶν ἁγίων προσηκούσης τοῖς ἐπαινέταις διαλέξεως καὶ οἷς λόγῳ τιμᾶν τοὺς ἁγίους πρόκειται, ὁ λόγος περισπούδαστος μᾶλλον ἢ τῶν τοιῶνδε γραφῶν ἡ ἐπιμέλεια. ὥστε λόγῳ διεξιέναι τὰς τούτων ἀριστείας βουλόμενοι, οὐκ ἐπιμελὲς ἔχομεν, φησίν, τὰ σαρκικὰ αὐτῶν διαγρά‐ | ||
| 15 | φειν πρόσωπα, οὐδὲ χρωμάτων καὶ πινάκων καὶ τῆς τοιαύτης ὕλης· ἐν ᾧ περὶ τούτων διαλαμβάνομεν, ἐν χρείᾳ καθιστάμεθα· ἑτέρας γὰρ ταῦτα τέχνης καὶ τῶν μετιόντων ἡ φροντὶς καὶ ὁ πόνος. διὸ τὸν περὶ τοῦ χρωματουργεῖν ἀφέντες λόγον, ἐπὶ τὴν ἑαυτῶν χωρῶμεν πρόθεσιν καὶ τοῦ οἰκείου | ||
| 20 | ἔργου ἐχώμεθα, ἐκεῖνα δὲ τοῖς ζωγράφοις καὶ τῇ κατ’ αὐτοὺς τέχνῃ παραχωρήσωμεν. ἄλλοι γραφέτωσαν εὐκαιρότερον· ἐκείνοις πονεῖν ταῦτα προσῆκεν καὶ ἐν φροντίδι γίνεσθαι, ἀλλ’ οὐχ’ ἡμῖν τοῖς λογογράφοις ἀνεῖται. ἄλλως τε δὲ οὐδὲ ὁ καιρὸς ἐνδίδωσιν, ὁπηνίκα ὁ λόγος ῥέων καὶ τοῖς ὠσὶν τῶν | ||
| 25 | ἀκροωμένων προσπίπτων, ῥύδην φερόμενος τὴν οἰκείαν δύνα‐ | ||
| μιν διαδίδωσιν. πῶς γὰρ οἷόν τε γραφῆς εἰκόνος ἐν ταῖς ἀνὰ χεῖρα ὁμιλήσεσιν ἐπιμέλεσθαι; ᾔδει γὰρ καὶ αὐτὸς πάντως καιρὸν εἶναι τῷ παντὶ πράγματι, καὶ ταύτῃ γε οὐκ ἀμέλειαν αὐτὸν κατακριτέον. ἀλλ’ οὐδέ γε τέχνη ἐφ’ ἑτέρᾳ τέχνῃ περι‐ | 206 | ||
| 30 | τραπήσεται· καθ’ ἃς ὁρᾶται μάλιστα πολὺ τὸ διάφορον, καὶ ἰδιότροπος ὁ ἐν αὐταῖς ἐπιβάλλων λόγος, ὡς ἐνταῦθα θεωρεῖν ἔνεστιν. οὐδέ γε τὸ λογογραφεῖν εἰς τὸ ζωγραφεῖν περιστήσε‐ ται ἢ τὸ ἔμπαλιν συνενεχθήσεται· τῶν γὰρ ταύτας μετιόντων οἱ μὲν λόγῳ τοὺς ἐπαινουμένους τιμᾶν ἴσασιν, τῆς δὲ τῶν | ||
| 35 | χρωμάτων ὕλης οὐ προσδεόμενοι, οἱ δέ γε χρώμασιν τούτοις τὸ κλέος ἀνατιθέναι ἐπιτηδεύουσιν τὴν διὰ λόγων ἐπιστήμην οὐ προσιέμενοι. καὶ ἑκάτεροι τοῖς προσήκουσι καιροῖς καὶ λόγοις χρώμενοι, τὸ παρ’ αὐτοῖς τελεσιουργοῦσι χρήσιμον, οἱ μὲν τὸ εὐεπὲς τῶν λόγων καὶ τὸ τερπνὸν τῆς εὐγλωττίας καὶ | ||
| 40 | τῶν ἐνθυμημάτων τὸ ποικίλον καὶ γλαφυρὸν ἐμμελετῶντες τὸ πιθανὸν ἔχουσιν, οἱ δὲ τῶν πολυειδῶν βαφῶν τὸ ἐπανθοῦν καὶ εὔχρουν ἃ τοῖς ἐνωραϊζομένοις τὰς χάριτας περιρρέουσιν ἐπα‐ σκούμενοι, ταῖς ὑπολαμπούσαις μορφαῖς καὶ τοῖς σχήμασιν τὸ ἐφολκὸν κέκτηνται. πρὸς δέ γε καὶ τὰ ὑποκείμενα ταῖς τέχναις | ||
| 45 | διάφορα, καὶ τῶν μετιόντων ἡ ἐγχείρησις, ὕλη τε καὶ ὄργανα, οὐ τὰ αὐτά, οὐδ’ αὖ ὅμοιον τὸ ἀποτέλεσμα· περὶ ὧν λεπτοεπεῖν, οὐ τοῦ παρόντος καιροῦ· εἰ δέ τι καὶ κοινωνεῖν συμβήσεται ὅταν περὶ τὴν αὐτὴν ὑπόθεσιν καὶ τὸν σκοπὸν οἱ μετιόντες τὰς τέχνας στρέφωνται, καὶ ἓν ἐξ ἀμφοῖν τὸ δηλούμενον καθορᾶ‐ | ||
117(50) | ται. ἃ δὴ οὐκ ἀγνοῶν Ἀμφιλόχιος εἴρηκεν ἅπερ εἴρηκεν· τοὺς γὰρ ἀνοήτους τῇ ἀχλύϊ τῆς ἀποστασίας σκοτιζομένους πάντα λέληθεν. καὶ ὡς μάτην τούτοις ἐπιθαρσοῦσιν, καὶ αὐτὸς ἂν εἴποι Ἀμφιλόχιος. πῶς δὲ συνᾴσει τοῖς ἄλλοις ταῦτα συμ‐ | ||
| φράδμοσιν; εἰς θεὸν καὶ τοὺς ἁγίους βλασφημοῦσιν ἀσύγ‐ | 207 | ||
| 55 | γνωστα καὶ τῇ ἐκκλησίᾳ μῶμον εἰδωλολατρίας προσρίπτου‐ σιν, ἡνίκα οἱ μὲν εἰδώλοις ἀνάπτειν τὸ σέβας, Χριστιανῶν καταφλυαροῦσιν, οἱ δὲ διαβολικῆς μεθοδείας εὑρή‐ ματα τὰς ἱερογραφίας ὑπάρχειν κενολογοῦσιν· ὧν οὐδὲν πεφρόνηκεν ἢ ἔλεξεν Ἀμφιλόχιος οὐδὲ τὴν γραφικὴν | ||
| 60 | ὡσαύτως ἐκείνοις κακίζει καὶ διασύρει τέχνην. | ||
118 | ἀλλ’ ἄγε δή (καὶ γὰρ τοῦτ’ ἐρεῖν ἄξιον μάλα εὐκαίρως) οἷα διαπέπραχεν καταθρήσωμεν ὅ γε ὡς ἀληθῶς τῆς τοῦ μεγά‐ λου Βασιλείου ἀγάπης λαμπρῶς ἐξεχόμενος, ὁ μέγας φημὶ ἐν θεολογίᾳ Γρηγόριος, τῷ ἐκείνου ἀνακεκραμένος πνεύματι· οἷς | ||
| 5 | μία μὲν ἐδόκει ψυχὴ ἐν διαφόροις ὑπάρχειν σώμασιν καὶ ξυνωρὶς οὐκ ἀγεννὴς ἐχρημάτιζον. οὗτος καίτοι πλείστην ὅσην τὴν διὰ λόγων σπουδὴν ἐπιδειξάμενος ὥστε τἀνδρὸς ἐγκωμιάσαι τὴν μεγαλοφυΐαν, εἶτα ὥσπερ τοῖς λόγοις ἡτ‐ τῆσθαι δόξας, ἐπὶ τὸ εἰκονίζειν προήχθη τὸν ἐπαινούμενον, | ||
| 10 | εἰκόνι μᾶλλον ἢ λόγοις τιμᾶν οἰκειότερον λογισάμενος, ὡσαύτως ἐκείνῳ διαπραττόμενος, ἐπείπερ πάντων μάλιστα ᾔδει ἡλίκοις ἐγκωμίοις ὅσοις οὐδεὶς ἄλλος γεραίρων διετέλει τοὺς μάρτυρας, λόγοις τε ἐγκωμίων αὐτοὺς ἀνυμνῶν καὶ τούτων ἀναστηλοῦσθαι καὶ τιμᾶσθαι τὰ ὁμοιώματα διακελευό‐ | ||
| 15 | μενος, τὸ δέον καὶ οὕτω τοῖς ἁγίοις περιποιούμενος. ἀλλὰ μὴν ὁ χρυσορήμων Ἰωάννης ὁ ἀοίδιμος, ἐγκωμίοις ἀπείροις τὸν μέγαν καταστέψας ἀπόστολον, εὖ ἔδοξεν καὶ εἰκόνι τοῦτον φέρειν καὶ καθορᾶν ἑκάστοτε. οὐ μὴν δέ γε ἀλλ’ ἤδη καὶ ἕτεροι πλεῖστοι εὐθεῖς τε καὶ φιλοπάτορες τὰ τοιαῦτα διανύειν | ||
| 20 | εὐσεβῶς μάλα καὶ ἀξίως οὐκ ἀποσπουδάζουσιν· ὧν τὸ ἔργον μέχρι καὶ τήμερον σῳζόμενον βοᾷ καὶ παρ’ ἡμῖν γινόμενον ὁρᾶται, ἔρωτι τῷ εἰς τοὺς θεοσόφους πατέρας ἡμῶν τετρωμέ‐ νοις. εἰ γὰρ ἀπὸ τῆς μνήνης αὐτῶν μόνης ὠφέλειαν καρπού‐ | ||
| μεθα, πόσῳ μᾶλλον ἡ τῶν κοσμίων αὐτῶν ὁμοιωμάτων θέα | 208 | ||
| 25 | κατανύξεως καὶ ὠφελείας ἡμῖν αἴτιον προσγενήσεται; τίς δὲ καὶ ὁποῖος εἰς κακίαν καὶ ἀσέβειαν, ὃς δόξας καὶ ἐπιτηδεύ‐ ματα θεολόγων ἀνδρῶν καταλύειν πειράσεται; οἷς οὐκ ἂν ἑκὼν ἔγωγε εἴποιμι τὸν ἱερὸν ἡττῆσθαι Ἀμφιλόχιον· πει‐ σθείην γὰρ ἀτεχνῶς ὡς καὶ διέπων ἂν ἔστεργεν καὶ τιμῶν | ||
| 30 | οὐκ ἀπέληγεν, ἐπεὶ ποῦ τὰ τῆς φιλίας καὶ τῶν ἐγκωμίων αὐτῷ ἐκβήσεται; εἰ γὰρ καὶ ἀτημελὲς αὐτῷ γράφειν ὑπῆρχεν, ἀλλὰ τά γε δι’ ἐπιμελείας ἑτέρων ἀνεστηλωμένα οὐκ ἂν τιμᾶν ἀπηνήνατο, εἴ γε ὡς ἴσμεν εἰς ἄκρον εὐνοίας τῷ θεοφόρῳ ἵκετο. καὶ γὰρ κεχαρισμένος αὐτῷ καὶ πεφιλημένος εἰς ὅ,τι | ||
| 35 | ἂν κατεδείκνυτο· μάρτυρες τὰ παρ’ ἀλλήλων ἀντεπεσταλμένα τῶν δεόντων ἕνεκεν, δι’ ὧν τὸ ἐν δόγμασιν κοινωνικὸν ὥσπερ δὴ καὶ φιλίας αὐτῆς παρίσταται. ἔτι καὶ ἡ κατὰ τὴν ἐκκλησίαν ἀρχῆθεν κεκρατηκυῖα πιστοῦται παράδοσις ἄγραφος, οὔμενουν τῶν ἐν γραφαῖς παραδεδομένων ἐλαττουμένη· εἰ δὲ οὐ παντά‐ | ||
| 40 | πασιν ἔξεστιν, οὐδὲ πᾶσιν τὰ αὐτὰ δυνατὰ ἢ αἱρετά, οὐδὲ ἐπὶ πᾶσιν ὁ αὐτὸς ἀγὼν πρόκειται—καὶ διατοῦτο οὐδὲ Ἀμφιλοχίῳ τοὺς περὶ τῶν ἁγίων λόγους ποιουμένῳ σπουδῆς τε καὶ ἐπιμε‐ λείας μετῆν ὥστε ἅμα καὶ χρώμασιν ἐκτυποῦν τὰ σαρκικὰ αὐτῶν πρόσωπα—, οὐδεὶς παρὰ τοῦτο λόγος | ||
| 45 | τὸ κοινὸν τῆς καθόλου ἐκκλησίας λωβήσεται ἢ τῇ παραδόσει τῶν θεσπεσίων πατέρων μῶμος ἁμωσγέπως προστρίψεται, οὐδὲ σχολαῖα τὰ τῆς γραφῆς ἐκείνης καὶ ἄπρακτα. τὸ δ’ οὖν ἐπ’ ἀναιρέσει τῶν καλῶς καὶ ἐνθέως πεποιημένων ἐπιχειρεῖν, ψυχῆς ὄλεθρον ὁμοῦ καὶ σώματος μάλα ἐνδίκως φέρειν, εὖ | ||
118(50) | ἐξεπίσταται. | ||
119 | τί οὖν πρὸς ταῦτα οἱ τῶν ἁγίων φαῖεν ἂν δυσμενεῖς; ὅτι οὐ χρώμασιν τοῖς πίναξιν τὰ σαρκικὰ αὐτῶν πρόσωπα ἐπιμελὲς ἡμῖν ἐκτυποῦν διαγορεύει ὁ Ἀμφιλόχιος. καὶ διατοῦτο τὰ Ἀμφιλοχίου παραγνοὺς καὶ | ||
| 5 | ματαίως καὶ ἀνοήτως ἐξειληφώς, ἐπὶ συνηγορίᾳ τε τῆς σεαυ‐ τοῦ δυσσεβείας καὶ μοχθηρίας περιπτυξάμενος, κακῶς καὶ | ||
| ἀθέως περὶ τὰ σαρκικὰ τῶν ἁγίων διετέθης, πρὸς μὲν τὸ σωμα‐ τικὸν αὐτῶν εἶδος ἀπομανεὶς καὶ πάσῃ μηχανῇ χρώμενος καθελεῖν καὶ ἐκ ποδῶν ποιήσασθαι διεσπούδασας, ὥσπερ | 209 | ||
| 10 | κατ’ αὐτῶν ἐκείνων τὴν ἔχθραν ἀκατάλλακτον ἔχων, τὴν ἄ‐ μυναν ἐκχέων, ἐπειδὴ βαρύτατοί σοί εἰσιν οἱ ἅγιοι καὶ ἀπο‐ τρόπαιοι, καὶ ἐν εἰκόσι βλεπόμενοι. πῶς δὲ τῶν ἁγίων φείδε‐ σθαι ἤμελλες, ὅς γε κατὰ τοῦ θεοῦ τῶν ἁγίων τοσαῦτα δρᾶν κατετόλμησας; τὰ δὲ σεμνὰ αὐτῶν λείψανα βδελυκτά σοι λελό‐ | ||
| 15 | γισται καὶ ἀνίερα καὶ πυρὶ παραδέδοται μετὰ τῶν ἄλλων ἱερῶν ἀναθημάτων ἀπαχρειούμενα· καὶ νόμος σοι μηκέτι ταῦτα ὑπὸ ταῖς ἱεραῖς τραπέζαις ἐγκατατίθεσθαι ταῖς κατὰ τὸ θεῖον ἱδρυ‐ μέναις θυσιαστήριον, τἀναντία τῆς κατὰ Χριστιανοὺς θεσμοθε‐ σίας θεσπίζοντι. ἐξ οὗ καὶ τὰς πρεσβευτικὰς αὐτῶν πρὸς θεὸν | ||
| 20 | ἐντεύξεις ἐξουθενῶν παραιτῇ καὶ τοὺς αἰτοῦντας βδελύττῃ καὶ ἀπελαύνεις ὡς οὐ ζῶσιν οὐδὲ δεομένοις ἐπικουρεῖν ἰσχύουσιν προσερχομένους. ἀλλ’ οἵ γε ζῶσιν ἐν θεῷ, γέγραπται, κἂν ἔδοξαν ἐν ὀφθαλμοῖς τῶν ἀφρόνων τεθνάναι. τί δέ σοι τῶν ἁγίων οἱ ἆθλοι καὶ οἱ κάματοι νομισθήσονται; ὕθλος καὶ λῆρος | ||
| 25 | πάντως που, καὶ μάτην κενολογούμενα τὰ γραφόμενα· ταύτῃ δὴ καὶ τὰ σώματα, οἷς ὡς ὀργάνοις χρησάμενοι τῶν ψυχῶν τὸ γενναῖον καὶ ἀήττητον παράστημα ἐπεδείξαντο· οὐ γὰρ ἄν τις εἴποι ὡς σωμάτων δίχα διήθλησαν, δι’ ὧν τὸ στερρὸν καὶ ἀνδρεῖον ἢ τὸ ὀκνηρὸν καὶ μεμαλακισμένον τῶν ἀνθρωπείων | ||
| 30 | ψυχῶν συνεμφαίνεται· ὅθεν ὁ δείσας ὠχρίας καὶ ὁ αἰσχυνθεὶς ἐρυθρίας καὶ εἴ τινα ἄλλα τοιαῦτα φανείη συμπτώματα· ἃ δὴ τεκμήρια τῆς ψυχικῆς τυγχάνει διαθέσεως, ἤθη τε καὶ πάθη χαρακτηρίζοντα. εἰ γοῦν τῶν ἁγίων τὰς πράξεις ἀποσεμνύνειν προῄρησο, ἐτίμησας ἂν καὶ τὰ σώματα, δι’ ὧν αἱ πράξεις αἱ | ||
| 35 | ὑπερφυεῖς τῆς ἀγάπης τοῦ κτίσαντος εἵνεκεν κατωρθώθησαν, | ||
| ἔτι καὶ τὰ τούτων ἐκτυπώματα διὰ χρωμάτων τε καὶ ὡς ἑτέρως γραφόμενα καὶ τὴν μνήμην αὐτῶν διασῴζοντα. οὐκοῦν συμμετασχόντα ἐνταῦθα τῶν πόνων τὰ σώματα, καὶ τοῖς σκάμμασιν νομίμως καὶ εὐσθενῶς ἐναθλήσαντα, ταῖς | 210 | ||
| 40 | ψυχαῖς ὁμοῦ καὶ κατὰ τὸν μέλλοντα χρόνον συστεφθήσεται καὶ συνδοξασθήσεται ὡς ὄργανα τῆς θεοσεβείας καὶ ἀρετῆς χρηματίσαντα, πνευματικὰ καὶ ἄφθαρτα λοιπὸν ἀνιστάμενα καὶ τῆς ἐκεῖθεν συγκληρονομοῦντα δόξης τε καὶ λαμπρότητος. εἰ δέ που καὶ τῷ ζωγράφῳ λόγος τῆς οἰκείας ἀντεχομένῳ | ||
| 45 | τέχνης, τοιαῦτα ὡς τὸ εἰκὸς τῷ λογογράφῳ ἐρεῖ, ὡς «Εἴπερ οὐ πληροῦται ἀκοή, δι’ ἐπιθυμίας, καθὰ φής, ἔ‐ χουσα διὰ τῶν γεγραμμένων ἀκοῦσαι τὴν τῶν ἁγίων τελείωσιν, ἀκούσῃ καὶ σὺ παρ’ ἡμῶν ὅτι οὐδὲ ὄψις κορέν‐ νυσθαι οἶδεν, ἐφιεμένη καθορᾶν καὶ διὰ τῶν τυπουμένων τὴν | ||
119(50) | αὐτὴν τελείωσιν ὑπαγορευόντων. κατεθεᾶτο δ’ ἄν τις καὶ ἐν τῇ καθ’ ἡμᾶς γραφῇ τάς τε τῶν ἁγίων μνήμας ἐντιθεμένας καὶ τῶν ἀγαθῶν πράξεων ἐκέρδανεν τὴν ἀνάμνησιν, ἐπεὶ καὶ δι’ αὐτῆς ἡ ἐν κόσμῳ αὐτῶν ἀναστροφὴ δηλοῦται καὶ μετὰ θάνατον τοῖς θεωμένοις· οὐ γὰρ ἀκοῆς ὄψις δευτέρα ἢ ἀσθενεστέρα οὐδὲ | ||
| 55 | ἀμυδρότερον τῶν οἰκείων αἰσθητῶν ἀντιλαμβάνεται οὐδὲ ἀπεστέρηται τοῦ ἐπιθυμητικῶς ἔχειν πρὸς τὰ ὁρώμενα. ἴσμεν γὰρ δήπου ἅπαντες ὅτι γε ὄψις, τῶν αἰσθητηρίων τὸ τιμιώτα‐ τον καὶ ἀναγκαιότατον, τρανέστερόν τε καὶ ὀξυωπέστερον τῶν ὑποπιπτόντων αἰσθήσει σχοίη ἂν τὴν ἀντίληψιν· καὶ γὰρ τὸ | ||
| 60 | ἀκουστὸν ὑπὸ τοῦ ὁρατοῦ πέφυκε φθάνεσθαι καὶ θᾶττον ἐφελ‐ κύσεται τῶν ἄλλων ἡ ὅρασις ὅσῳ καὶ μᾶλλον τὸ ἐπαγωγὸν ἔχει. εἰ τοίνυν τὰ γεγραμμένα τοὺς λόγους τῶν πεπραγμένων ἡμῖν διασημαίνουσιν, αἱ δὲ εἰκόνες τῶν πραγμάτων αὐτῶν καὶ τῶν προσώπων τὴν μίμησιν παριστάνουσιν—ὡς γὰρ παροῦσιν | ||
| 65 | ὁ ἐντετυχηκὼς συγγινόμενος ἐπιγάνυται—, ἢ παρελάσει τὴν | ||
| ἀκοὴν ἡ ὄψις ἢ πάντως οὐκ ἐν δευτέροις τετάξεται. καὶ ταῦτα οὐδένα οἶμαι διαμφισβητεῖν ὧν τὸ ὀπτικὸν καὶ ἀκουστικὸν ἔρρωται. ἀλλ’ εἰ χρήσιμον λόγοις ἑστιᾶν ἐπωφελέσι τὴν ἀκοήν, οὐδὲν ἧττον ὠφέλιμον ἐφαμίλλοις χρώμασιν τὴν ὅρασιν εὐω‐ | 211 | ||
| 70 | χεῖν. εἶτα φαίησαν· ἀλλ’ οὐ χρώμασιν τοῖς πίναξιν τὰ σαρκικὰ αὐτῶν πρόσωπα ἐπιμελὲς ἡμῖν ἐκ‐ τυποῦν, ὅτι οὐ χρῄζομεν τούτων· ἀλλὰ τὴν τούτων ἄθλησιν ἐκμιμούμενοι καὶ τὰς ἀγαθὰς πράξεις δευτεροῦμεν καὶ τὴν πρὸς θεὸν ἀγάπην | ||
| 75 | διαγράφομεν. ἀλλὰ καὶ πρὸς ταῦτα μάθοις ἂν ὡς ἐν ᾧ καὶ ἡμεῖς τὰ τῶν ἁγίων σαρκικὰ πρόσωπα τούς τε ἄθλους καὶ ἀνδραγαθήματα πίναξιν ἐκτυποῦμεν τοῖς χρώμα‐ σιν, οὐκ ἐπιμελὲς ἔχομεν χάρτῃ καὶ μέλανι καὶ δέλτοις ἐγγράφειν τὰ παρὰ τῶν συγγραφέων διὰ γλώσσης καὶ λόγου | ||
| 80 | ὑφαινόμενα τοῖς ἁγίοις ἐγκώμια· ὅτι οὐ χρῄζομεν δέλ‐ των καὶ καλλιγραφικῆς τέχνης. ἀλλὰ τὴν τούτων ἄ‐ θλησιν ἐκμιμούμενοι δευτεροῦμεν καὶ τὴν πρὸς θεὸν ἀγάπην ἐκτυπώτερον ἐξιστοροῦμεν, καίτοι γε ἄλλως τῆς ἐκ τῶν λόγων ἀπαγγελίας καὶ ὠφελείας δεδεημένοι.» | ||
120 | τίνος οὖν ἕνεκεν ταῦτα λέλεκται; ῥητέον γὰρ ὅτι ὥσπερ οὐ παρὰ τὸ μὴ δεῖσθαι τὸν ζωγράφον τῆς ἐκ τοῦ λόγου ἐμπειρίας τε καὶ δυνάμεως, ἤδη καὶ τὰ τῶν λογογράφων ἄχρηστα οὐδὲ ἀναιρετέον τὴν ἐκ τῶν λόγων διδασκαλίαν, | ||
| 5 | οὕτως ἀκόλουθον ἂν εἴη ἐννοεῖν τε καὶ φράζειν ὅτι οὐδὲ παρὰ τὸ λέγειν ἐκεῖνα τὸν λογογράφον ἢ παρὰ τὴν τῶν λόγων εὐ‐ χρηστίαν, τὴν τῶν εἰκόνων τῶν ἁγίων περιοπτέον ἢ ἀτιμα‐ στέον ἱεροτυπίαν οὐδὲ τὰ τῶν ζωγράφων ἐπὶ τῇ τῶν ἁγίων γραφῇ κριτέον ἄδοξα. ἄξιον δὲ κἀκεῖνο εἰπεῖν ὅτι εἰδέναι χρὴ | ||
| 10 | τὸ ἀσφαλὲς καὶ βεβαιότατα πεπεῖσθαι, ὡς εἰ ἔτυχεν Ἀμφιλό‐ χιον κατὰ τοὺς νῦν χρόνους καὶ διαβιοῦντα γνωρίζεσθαι, ἑώρα | ||
| δὲ τὰ ἅγια πημαινόμενα καὶ τὴν τῶν ἀσεβῶν ἀναισχυντίαν ἐπὶ πολὺ προήκουσαν, οὐ κατηρέμει ἂν οὐδὲ ἔστεργεν, διεκεκράγει δὲ μεγάλῳ καὶ ὑψηλῷ τῷ κηρύγματι ὡς «εἴπερ οἱ δῆμοι τῶν | 212 | ||
| 15 | πόλεων οὐκ ἀθετοῦσιν τὰς ἀρχὰς τῶν ἡγεμόνων, διὰ χρω‐ μάτων δὲ τιμῶσιν ἐν πίναξιν καὶ ἀγάλματα αὐτοῖς ἀποξέ‐ ουσιν, καίτοι φαύλους εἰδότες καὶ κατησχολημένους περὶ τὰ μάταια, ὅπως ἡ μνήμη αὐτῶν διαρκεστέρα καὶ εἰς τὸ ἔπειτα τοῦ χρόνου ἐμφέρηται, πόσῳ μᾶλλον ἡμεῖς διὰ τὸν πόθον τοῦ θεοῦ | ||
| 20 | ὀφείλομεν τοὺς ποιμένας τῆς ἐκκλησίας καὶ εἰκόσιν τιμᾶν, στηλογραφοῦντες αὐτῶν τὰς νίκας καὶ ἀγαθὰς πράξεις εἰς ὑπογραμμὸν τῶν ζηλοῦν καὶ κατορθοῦν ἐπειγομένων τὰ τῆς ἀρίστης αὐτῶν πολιτείας, ἵνα, ὅταν καὶ διὰ τῆς ὁράσεως τῶν ὁμοιωμάτων αὐτῶν τὴν ἀγαθὴν μνήμην λαμβάνῃ ὁ νοῦς | ||
| 25 | ἡμῶν (τοῦτο γὰρ ἐνταῦθα λέγειν οἰκειότερον), ὡς σφραγὶς ἀνεξάλειπτος ἐντυπωθῇ ἐν ἡμῖν ἡ ἀγαθὴ αὐτῶν πολιτεία καὶ τῶν κατορθωμάτων αὐτῶν ἡ μνήμη δολιχεύουσα ἐκπρεπῶς διαμένῃ. οὐδὲ γὰρ ὅσιον ἀνέχεσθαι τῶν μὲν φαύλων τὰς στήλας ἱδρύεσθαι, δι’ ὧν τὰ ἄκοσμα ἐπιτηδεύματα τῷ χρόνῳ | ||
| 30 | συμπαρεκτείνεται, τῶν δὲ σπουδαίων καὶ χρηστῶν τὰ εὐκλεῆ κατορθώματα περιφρονεῖσθαί τε καὶ ἐξείργεσθαι καὶ τὰς βελ‐ τίστας αὐτῶν πράξεις λήθης βυθοῖς ἀμαυρουμένας κατασιγά‐ ζεσθαι, ὥστε τὰ μέν, ἐξ ὧν ἡ κακία βλαστάνει, συγχωρεῖσθαί πως καὶ ἀνίεσθαι, τὰ δέ, ἐξ ὧν ἡ ἀρετὴ κατορθοῦται, περιορᾶ‐ | ||
| 35 | σθαι ἀκλεῶς καὶ μετὰ τῆς ἀγαθῆς μνήμης ἀποίχεσθαι. ἀλλ’ εἴ‐ ημεν δ’ ἂν οὕτως ἀγνωμονέστερόν πως περὶ τὴν τῶν ἁγίων διακείμενοι τιμὴν ἢ περὶ τοὺς σφῶν αὐτῶν ἄρχοντας οἱ δημώ‐ δεις τῶν ἀνθρώπων καὶ περικόσμιοι, μᾶλλον δὲ εἰς τὴν ὁσίαν μνήμην αὐτῶν ἐξυβρίζοντες.» καὶ ταῦτα μὲν ὡς τὸ εἰκὸς διε‐ | ||
| 40 | κήρυξεν ὁ Ἀμφιλόχιος· καθ’ ὃν γὰρ χρόνον αὐτὸς ἤκμαζεν, οὐδαμοῦ τῶν ἱερῶν μορφωμάτων ἡ κατάλυσις διεφαίνετο | ||
| (πανταχῇ γὰρ τὸ τηνικαῦτα ἤνθει τε καὶ ἐφαιδρύνετο, ἤδη ἀνι‐ στορούμενα), οὐδὲ ὁ κατὰ τῆς ἐκκλησίας ἀνερρήγνυτο πόλεμος ἢ τοῦ μυστηρίου τῆς κατὰ Χριστὸν οἰκονομίας ἡ ὕβρις καὶ ἡ | 213 | ||
| 45 | ἀθέτησις ἐπαρρησιάζετο, οὐ μὴν οὐδέ γε τὰ θεῖα τεμένη κατε‐ σκάπτοντο διορυττόμενα. εἰ γάρ που τοιαῦτα κατεθεᾶτο γινό‐ μενα, οὐκ ἂν ἀνεκτὰ πάντως ἡγήσατο, δι’ ἐπιμελείας δὲ ἁπάσης ἐγίνετο καὶ παντὶ σθένει χρώμενος διηγωνίζετο, τὰ πρὸς τιμὴν καὶ διόρθωσιν αὐτῶν ἐργαζόμενος. | ||
121 | εἰ μὲν οὖν γνήσια Ἀμφιλοχίου πονήματα, ἅπερ διὰ τῆς χρήσεως ἣν οἱ τῶν ἁγίων δυσμενεῖς προέθεντο γέγραπται, οὕτω διαληπτέον, καὶ τὸν νοῦν καὶ τὸν σκοπὸν τὸν ἐν αὐτοῖς κατὰ ταῦτα ἔχειν ὑποληπτέον· εἰ δέ τι παρατέτραπται καὶ | ||
| 5 | νενόθευται, εἰδεῖεν ἂν αὐτοί. καὶ θαυμαστόν γε οὐδέν· ἔργον γὰρ τοῦτο καὶ σύνηθες καὶ τοῖς παλαιοῖς καὶ τοῖς νῦν τῆς ἀσεβείας προεστηκόσιν, καθάπαξ μετὰ τοῦ θείου φόβου καὶ τοῦ ὀρθοῦ συνειδότος ἐκπεπτωκόσιν. πεφώρανται γὰρ καὶ ἕτερα τῶν θεοφόρων πατέρων ἡμῶν συγγράμματα νοθεύσαν‐ | ||
| 10 | τες καὶ διαφθείραντες καὶ πρὸς τὸ ἑαυτοῖς κεχαρισμένον πα‐ ραχαράξαντες καὶ καττύσαντες· καπηλικοὶ γὰρ τὸν τρόπον τυγχάνοντες οὐ κατεπτήχασιν τοῖς θεοπνεύστοις ἐπιβουλεύειν διδάγμασιν καὶ δολοῦν τὰ ὑγιῆ καὶ καθαρὰ δόγματα, προσθήκας τινὰς καὶ ὑφαιρέσεις καὶ ἐναλλαγὰς ποιούμενοι, ὡς ἄν τις | ||
| 15 | γνοίη ἐπιμελέστερόν τε καὶ ἐκθυμότερον τοῖς τῇδε ἐντυγ‐ χάνων· δύναται γὰρ καὶ μικρόν τι τούτων τὸ πᾶν τοῦ σκοποῦ κατεργάσασθαι. φιλοπονώτερον δὲ παρὰ τοῖς τῆς ἐκκλησίας τροφίμοις ταῦτα ἐξεταζέσθω, κριτήριον ἀψευδὲς τὴν εὐσέ‐ βειαν καὶ τὸ οἰκεῖον συνειδὸς προκαθίζουσιν· δι’ ὧν τὰ τῆς | ||
| 20 | ἀληθείας πᾶσιν τοῖς τοῦ καλοῦ ἐρῶσιν φανεροῦται καὶ ἐκκα‐ λύπτεται. ἡμῖν γὰρ οὐκ ἐξεγένετο, καίτοι πολλὰ καμοῦσιν, ὅτι μὴ ἑνὶ μόνῳ ἀντιγράφῳ καὶ τούτῳ νεογράφῳ περιτυχεῖν, ἐν | ||
| φρουραῖς ἀσφαλεστάταις ἤδη ἐγκαθειργμένοις καὶ μηδαμοῦ ἐλευθεριάζειν συγκεχωρημένοις, οὐ μὴν οὐδὲ πόδα προτείνειν | 214 | ||
| 25 | πώποτε ἀλλ’ ὅτι μὴ δὲ λόγον τινὰ κατ’ ἐξουσίαν προΐεσθαι. | ||
122 | καὶ ταῦτα μὲν ὡδὶ λελέχθω, ἑξῆς δὲ παραφέρου‐ σιν φωνὰς τοῦ μεγάλου, ὡς φασίν, Βασιλείου ἐκ τοῦ πε‐ ρὶ τῆς τοῦ ἀνθρώπου γενέσεως εἰς τὸ κατ’ εἰκόνα λόγου πρώ‐ του διαγορευούσας τοιάδε· Εἰ μὴ τὴν τοῦ γενέσθαι | ||
| 5 | καθ’ ὁμοίωσιν δύναμιν ἡμῖν ἐχαρίσατο, οὐκ ἂν τῇ ἑαυτῶν ἐξουσίᾳ τὴν πρὸς θεὸν ὁμοίωσιν ἐδε‐ ξάμεθα. νῦν δὲ δυνάμει ἡμᾶς ἐποίησεν ὁμοιωτι‐ κοὺς θεῷ· δύναμιν δὲ δοὺς πρὸς τὸ ὁμοιοῦσθαι θεῷ, ἀφῆκεν ἡμᾶς ἐργάτας εἶναι τῆς πρὸς θεὸν | ||
| 10 | ὁμοιώσεως, ἵνα τέλειος ᾖ τῆς ἐργασίας ὁ μι‐ σθός, ἵνα μὴ ὥσπερ εἰκόνες ὦμεν παρὰ ζω‐ γράφου γενόμεναι, εἰκῇ καὶ μάτην κείμεναι· ὅταν γὰρ ἀκριβῶς μεμορφωμένην εἰκόνα ἴδῃς τῇ ποικιλίᾳ τῶν χρωμάτων, οὐ τὴν εἰκόνα ἐπαι‐ | ||
| 15 | νεῖς ἀλλὰ τὸν ζωγράφον θαυμάζεις. ταῦτα, ὡς τοῖς συνιοῦσιν καὶ τῆς διὰ λόγων οὐκ ἀμοιροῦσιν παιδεύσεως εὔγνωστον καὶ εὐσύνοπτον, οὐδενὶ τρόπῳ τῇ τῆς ἐκκλησίας ἐλευθερίᾳ λυμαίνεται, τοῖς ἀσυνέτοις δὲ καὶ τὰ αἰ‐ σθητήρια τῆς ψυχῆς λελωβημένοις πρὸς ἰσχὺν τοῦ κατ’ αὐτοὺς | ||
| 20 | σαθροῦ καὶ διερριμμένου λόγου δοκεῖ προΐσχεσθαι. εἰ μὲν οὖν τοῦ μεγάλου Βασιλείου τυγχάνει ὄντα συντάγματα, οὔπω σύμ‐ φημι, ἕως ἂν ὁ τούτου σύγγονος, ὁ ἱερὸς λέγω Γρηγόριος ὁ τῆς Νυσαέων κατὰ τὴν ἱερωσύνην ἐκπρεπῶς προεδρεύσας, ὃς πάντων μάλιστα τὰ τοῦ ὁμαίμονος ᾔδει, λέγων ἀπόσχηται | ||
| 25 | ἐλλειπῆ εἶναι τοῖς εἰς τὴν ἑξαήμερον τεθεωρημένοις αὐτῷ τὴν εἰς τὸν ἄνθρωπον θεωρίαν, ἣν ἀναπληροῦν οἷα φοιτητὴς διδα‐ | ||
| σκάλου σκοπὸν προὔθετο· ἐν οἷς οὐδὲ οὕτω σαφῶς τὸ κατ’ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν ὡς ἐνταῦθα γέγραπται διελόμενος εὑρίσκεται. ὅμως δ’ οὖν, ἐάν τι ὑπεναντίον τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ φρονήμα‐ | 215 | ||
| 30 | τος ὁ λόγος ἔχῃ, ἀκριβέστερόν τε καὶ ἐξεταστικώτερον ἐπι‐ σκεψώμεθα. τὸ γὰρ φάναι· ἵνα μὴ ὡς εἰκόνες ὦμεν παρὰ ζωγράφων γενόμεναι, εἰκῇ καὶ μάτην κεί‐ μεναι, τί πρὸς κατηγορίαν τῆς εἰκόνος Χριστοῦ καὶ τῶν ἁγίων φέρειν δύναται; ἢ τί πρὸς ἀτιμίαν προστρίψεται; ἴσμεν | ||
| 35 | γὰρ καὶ μάτην καὶ εἰκῇ κειμένας εἰκόνας καὶ μά‐ λιστα οἵαιπερ αἱ παρ’ Ἕλλησιν μάτην ἐκπεποιημέναι καὶ κείμεναι καὶ ἄλλως ἀνδρῶν μιαρῶν καὶ ἀνοσίων (ὁποῖοι δὴ εἰσὶν οἱ τῆς ἀποστασίας ταύτης ἀρχηγοὶ καὶ οἱ τῶν ἄλλων αἱρέσεων ἔξαρχοι), καὶ οὐδὲ εἰκῇ καὶ ἁπλῶς κείμεναι, | ||
| 40 | ἀλλὰ καὶ βδελυκταὶ καὶ κατάπτυστοι καὶ τοῦ πατεῖσθαι ἄξιαι. ἀλλ’ οὐδὲν παρὰ τοῦτο τοῖς ἱεροῖς πρὸς μῶμον ἀναφανεῖται· οὐδὲ γὰρ εἰ φευκτοὶ οἱ παρ’ Ἕλλησιν ναοὶ καὶ θυσίαι ἤδη καὶ τὰ παρ’ ἡμῖν ὡσαύτως νομισθήσεται. εἰ δέ τινες τῶν τῆς ἐκκλη‐ σίας ἐχθρῶν ἐν τούτοις περιτραχύνονται καὶ τὴν ψυχὴν ὑπ’ ὀρ‐ | ||
| 45 | γῆς ἐξοιδαίνουσιν, ἔδει μᾶλλον ἐπὶ ταῖς Χριστοῦ χαλεπαίνειν καὶ τῶν ἁγίων ὕβρεσιν, ὅσῳ καὶ μᾶλλον τὰ ἅγια τῶν ἐναγῶν ἀσυγκρίτως ὑπεραίροντά εἰσιν καὶ προφερέστερα. εἰ γὰρ εἰς τιμὴν ἐκείνοις γεγράφαται, τί τῆς τιμῆς τὸν Χριστὸν καὶ τοὺς ἁγίους ἀποστεροῦσι βασκαίνοντες; ὡς γὰρ ἐπίσης ἥ τε τιμὴ | ||
122(50) | τούτων καὶ ἡ ὕβρις ἐπὶ τὰ ἀρχέτυπα ἄνεισιν, οὐδενὶ μὲν ἄγνωστον, ἐνδηλότερον δὲ ἡμῖν κατέστησαν καὶ οἱ τῆς πρεσβύ‐ τιδος Ῥώμης ἱεράρχαι· ὅταν γὰρ ὁ κατάρξας τῆς ὕβρεως τὸν χρίσαντα ἀρχιερέα, τῆς ἀρχιερωσύνης καὶ τῆς τιμῆς παρέλυσεν καὶ τοῦ θρόνου μετέστησεν, ὥσπερ τὴν θείαν οὐ κατορρωδήσας | ||
| 55 | κρίσιν, καὶ πρὸς τὴν ἐπαφωμένην τῆς ἀνοσίας κεφαλῆς δεξιὰν τὴν αἰδῶ παρωσάμενος, τὴν εἰκόνα τὴν ἐκείνου, καίτοι τὸ πρὶν | ||
| τιμῶντες, τηνικαῦτα καθεῖλον αἰσχρῶς ἀτιμώσαντες, ἵν’ ἐξ ὧν κακῶς ἔδρασεν, τὸ παθεῖν χεῖρον μὴ διαδράσῃ. τοιοῦτον δή τι καὶ πάλαι ἐπὶ τῆς Ἀντιόχου γεγενημένον ἱστόρηται ἡνίκα τὴν | 216 | ||
| 60 | πρὸς τὸν βασιλέα οἱ πολῖται ἀπέχθειαν ἔσχον. Θεοδόσιος δὲ ἦν ὁ τὰ Ῥωμαίων σκῆπτρα τὸ τηνικαῦτα διέπων. ἐκεῖνον μὲν ἀμύνασθαι οὐχ’ οἷοί τε γενόμενοι, ἐπὶ τοὺς ἐκείνου δὲ ἀνδριάν‐ τας τὴν μῆνιν καὶ τὰς ὀργὰς ἐξέχεαν· καὶ δὴ ἂν τὴν ὕβριν οὐ φέρων, ἐκ βάθρων τὴν πόλιν αὐτοῖς οἰκήτορσιν ἀνάστατον | ||
| 65 | πεποιήκει (ἤδη γὰρ καὶ πῦρ ἀνάπτειν ἠπείλει), εἰ μὴ ὁ ἐν τῷ τότε τῆς κατὰ τὴν πόλιν ἱερωσύνης ἐπιτροπεύων διαπρεσβευό‐ μενος πλείσταις λιταῖς καὶ ἱκεσίαις τὴν βασιλέως ὀργὴν ἔστη‐ σεν καὶ τὸν θυμὸν καταμαλάξαι ἴσχυσεν καὶ τὴν ὅσον οὔπω τὰ πάνδεινα πείσεσθαι μέλλουσαν περιεσώσατο πόλιν. τοιαῦτα καὶ | ||
| 70 | κατὰ τὴν Ἀλεξάνδρου μεγαλόπολιν, ἤδη δὲ καὶ ἐν ἑτέραις πόλεσιν διαπραχθέντα ᾄδεται. ἀλλ’ ἐπὶ τὸ προκείμενον ἐπανα‐ κτέον ἡμῖν τὸν λόγον. τί γὰρ ἡμῖν ἐπηρεάζειν ἰσχύσειαν ἐκ τοῦ λέγεσθαι τὸν ζωγράφον μᾶλλον ἢ τὴν ἀκριβῶς ἐπησκη‐ μένην εἰκόνα θαυμάζεσθαι; εἶτα πόθεν ἡ τοῦ γραφέως | ||
| 75 | εὐφυΐα καταδειχθήσεται καὶ πόθεν τὸ θαυμάζεσθαι ἕξει, εἰ μὴ πρότερον τὸ ἀποτελεσθὲν ἔργον παρ’ αὐτοῦ θαυμασθήσεται; καὶ γὰρ τὸ κάλλιστα ἠσκημένον εἶδος πρότερον ἐφ’ ἑαυτοῦ τὸν θεατὴν ἑλκύσαν, τηνικαῦτα πρὸς τὸν εἰργασμένον παραπέμπει διὰ τῆς τέχνης, εἰ μὴ καὶ τὸν γεγραφότα, ὡς οὐκ εὖ εἰρηκότα, | ||
| 80 | ὅτι ἐκ μεγέθους καὶ καλλονῆς κτισμάτων ἀναλόγως ὁ γενε‐ σιουργὸς αὐτῶν θεωρεῖται, καταιτιάσοιντο. μάτην οὖν ἀνοη‐ ταίνοντες καὶ εἰκῇ φλυαροῦντες οἱ ἐντεῦθεν τῇ ἰδίᾳ ὑπολήψει παρίστασθαι δοκοῦντες ἁλώσονται. συμμαχήσειεν γὰρ ἡμῖν μᾶλλον καὶ οὗτος ὁ λόγος· ὁπηνίκα γὰρ ἀκριβῶς εἰκόνα τοῦ | ||
| 85 | κυρίου γεγραμμένην κατίδοιμεν, καὶ τὸν ζωγράφον ἐπαι‐ νοῦμεν καὶ διὰ τῆς ἀκριβοῦς ἐμφερείας πρὸς τὸ ἀρχέτυπον ἀναγόμεθα καὶ οὐκ εἰκῇ γεγραμμένην οἰόμεθα· οὐδὲ γὰρ οὕτω κατ’ ἐκείνους τυφλώττομεν ἢ νοσοῦμεν τὰ τῆς ψυχῆς αἰσθητήρια, ἀλλ’ εἰς εὐχρηστίας καὶ ὠφελείας ὑπόθεσιν τοῖς | 217 | |
| 90 | εὐσεβέσιν ἀνεστηλωμένην ἀποφαινόμεθα. οὐκοῦν τῶν μὲν εἰκαίων καὶ ματαίων εἰκῇ καὶ μάτην καὶ αἱ εἰκόνες κείσθωσαν, τῶν δ’ αὖ θείων καὶ τιμίων ἀναλόγως τιμάσθω‐ σαν. | ||
123 | ἡμεῖς δέ, εἰ μὲν τοῦ μεγάλου Βασιλείου τὰ προκείμενα γνήσια τυγχάνει γεννήματα ἢ μή, οὐδὲν διοισόμεθα· παρατιθέ‐ μενα δὲ τούτοις, τὰ παρὰ πᾶσιν συμφωνούμενα καὶ τὴν ἰσχὺν τῆς οἰκειότητος αὐτῶν ἐπαγγελλόμενα, τὰ δοκοῦντα αὐτοῖς | ||
| 5 | ἡμῖν ἐμφανιζέσθωσαν. ἐν μὲν γὰρ τοῖς εἰς τὸν ἱερὸν Ἀμφιλό‐ χιον τὸν τοῦ Ἰκονίου ἱεράρχην ἐπεσταλμένοις τὸ ἐκ τῆς φωνῆς τῆς εἰκόνος διπλοῦν σημαινόμενον, ὅπερ κατὰ φύσιν καὶ ὃ κατὰ τέχνην, θεωρεῖται διατρανῶν, ἔτι καὶ τὸ ἐκ τῆς ὁμωνυμίας οἰκεῖον καὶ τὸ ἀμέριστον τῆς τιμῆς, ἀπὸ τῶν τεχνητῶν ὁρμώ‐ | ||
| 10 | μενος ἐπὶ τὰ φυσικὰ καὶ τὴν θεολογίαν πρὸς παράδειγμα χρώμενος, μέτεισιν. ἔχει δὲ οὕτως ὅτι Βασιλεὺς λέγεται καὶ ἡ τοῦ βασιλέως εἰκών, καὶ οὐ δύο βασιλεῖς. οὔτε γὰρ τὸ κράτος σχίζεται οὔτε ἡ δόξα μερίζεται· ὡς γὰρ ἡ κρατοῦσα ἡμῶν ἀρχὴ καὶ ἐξουσία μία, οὕτω καὶ ἡ παρ’ ἡμῶν δοξολογία | ||
| 15 | μία καὶ οὐ πολλαί· διότι ἡ τῆς εἰκόνος τιμὴ ἐπὶ τὸ πρωτότυ‐ πον ἀναβαίνει. ὃ οὖν ἐστιν ἐνταῦθα μιμητικῶς ἡ εἰκών, ἐκεῖ φυσικῶς ὁ υἱός· καὶ ὥσπερ ἐπὶ τῶν τεχνητῶν κατὰ τὴν μορφὴν ἡ ὁμοίωσις, οὕτω καὶ ἐπὶ τῆς θείας καὶ ἀσυνθέτου | ||
| φύσεως ἐν τῇ κοινωνίᾳ τῆς θεότητός ἐστιν ἡ ἕνωσις. | 218 | ||
124 | ἑαυτῷ δὲ καὶ τῇ ἀληθείᾳ πανταχοῦ ἀκολουθῶν ὁ σοφώτατος οὗτος ἀνήρ, καὶ ἐν τοῖς κατὰ τοῦ θεομισοῦς Σαβελ‐ λίου λόγοις τὰ αὐτὰ διέξεισιν, ὅτι τῶν ἐπιφανῶν ἀνδρῶν αἱ εἰκόνες οὐκ εἰκῇ οὐδὲ μάτην κεῖνται, ἀλλ’ ἡ ἐπὶ | ||
| 5 | ταύταις τιμή, τῶν ὧν εἰσιν εἰκόνες τὴν τιμὴν βεβαιοῖ. καὶ τοῦτο παρίστησιν οὕτω πως φάσκων· Οὐδὲ γὰρ κατὰ τὴν ἀγορὰν ὁ τῇ βασιλικῇ εἰκόνι ἐνατενίζων καὶ βασιλέα λέγων τὸν ἐν τῷ πίνακι δύο βασιλεῖς ὁμολογεῖ, τήν τε εἰκόνα καὶ τὸν οὗ ἐστιν εἰκών, οὔτ’ ἐὰν δείξας τὸν ἐν τῷ πίνακι γεγραμ‐ | ||
| 10 | μένον εἴπῃ· «Οὗτός ἐστιν ὁ βασιλεύς», ἀπεστέρησεν τὸν πρωτότυπον τῆς τοῦ βασιλέως προσηγορίας· μᾶλλον μὲν οὖν ἐκείνῳ τὴν τιμὴν ἐβεβαίωσεν διὰ τῆς τούτου ὁμολογίας· εἰ γὰρ ἡ εἰκὼν βασιλεύς, πολλῷ δήπου εἰκὸς βασιλέα εἶναι τὸν τῇ εἰκόνι παρεχόμενον τὴν αἰτίαν. ἆρ’ οὖν εἰκῇ καὶ | ||
| 15 | μάτην αἱ εἰκόνες αὗται κείμεναι παρὰ τῷ πατρὶ λέγον‐ ται; ἢ τίμιαι παρ’ αὐτῷ γνωρίζονται; οἱ ἔχοντες ὦτα ἀκούειν ἀκουέτωσαν, οἱ ἔχοντες ὀφθαλμοὺς ὁρᾶν ὁράτωσαν, οἱ ἔχον‐ τες νοῦν νοείτωσαν καὶ ἐπῃσθημένοι κρινέτωσαν. οἵδε γὰρ μὴ δὲ ὅσον εἰκόνι γηγενοῦς βασιλέως τῇ Χριστοῦ νέμουσιν εἰκόνι, | ||
| 20 | τοῦ γε μόνου ὡς ἀληθῶς βασιλέως καὶ πάντων βασιλεύοντος βασιλέων. ἀλλ’ εἰ τῶν ἐν σκήπτροις αἱ εἰκόνες τοσαύτης ἔλαχον τιμῆς, πολλάκις καὶ τῶν ἀναξίως τῆς ἀρχῆς ἐπειλημμένων, αὐτοῦ δὴ Χριστοῦ καὶ τῶν ἁγίων πηλίκον ἂν εἶεν ἐπικλεέστε‐ ραι καὶ σεβασμιώτεραι; τί τὰ πολλὰ λέγειν; οἶδεν ὁ διδάσκαλος | ||
| 25 | τὸ ἀπ’ αὐτῶν χρήσιμον καὶ ὠφέλιμον, ἡνίκα μάλιστα τὰς ἀρι‐ στείας τῶν ἀγαθῶν ἀνδρῶν, ὥσπερ δὴ καὶ τὰ λογογραφούμενα, δημοσιεύουσιν καὶ πολλοὺς εἰς ἀνδρείαν καὶ αὗται διεγείρου‐ σιν· ὅπερ ἐν τῷ εἰς τοὺς ἁγίους Τεσσαράκοντα μάρτυρας ἐγκω‐ | ||
| μίῳ προβάλλεται καὶ ὅσα εἰς τὸν ἅγιον μάρτυρα Βαρλαὰμ | 219 | ||
| 30 | φράζει· καὶ ἐπεὶ ταῦτα προαναγέγραπται, οἱ βουλόμενοι ἐντυγχανέτωσαν καὶ τὸ ἐκεῖθεν ὠφέλιμον ποριζέσθωσαν. | ||
125 | ἑπόμενα τούτοις τὸν ἱερὸν Γρηγόριον τὸν Νυσαέ‐ ων ἱεράρχην παρακομίζουσιν ὡς οἴονται διδάσκοντα οὕτως· Μηκέτι τὴν σωματώδη καὶ δουλικὴν μορφὴν ἐν τῇ σεαυτοῦ πίστει ἀνατυπώσῃ, ἀλλὰ τὸν ἐν τῇ | ||
| 5 | δόξῃ τοῦ πατρὸς ὄντα καὶ ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρ‐ χοντα καὶ θεὸν ὄντα λόγον, τοῦτον προσκύνει καὶ μὴ τὴν τοῦ δούλου μορφήν. οἱ σωματώδεις τὸ φρόνημα καὶ δουλικοὶ τὴν γνώμην, δου‐ λικὴν ἀλλ’ οὐκ ἐλευθέραν περὶ τὴν ἐνσωμάτωσιν Χριστοῦ τὴν | ||
| 10 | διάληψιν κέκτηνται, ἀμαθῶς ὁμοῦ καὶ δυσσεβῶς τὰ τῆς κατὰ Χριστὸν δουλικῆς μορφῆς παρανοοῦντές τε καὶ παρεξηγούμε‐ νοι. οὐ γὰρ ὡς αὐτοὶ δολοῦντες πάντα κατὰ τὸ σύνηθες κα‐ πηλεύουσιν, καὶ τὰ τοῦ πνεύματος ἔχει διδάγματα· ὅσοι γὰρ πιστοί τέ εἰσιν καὶ τὸ μυστήριον τῆς καθ’ ἡμᾶς θεοσοφίας | ||
| 15 | πεπαιδευμένοι ἴσασιν σαφῶς ὡς οὐχ’ ἡ γραφομένη τοῦ σωτῆ‐ ρος εἰκὼν ἐνταῦθα δηλοῦται (ἀνόσιον γὰρ τὸ οὕτως ὑπολαμβά‐ νειν, καὶ πόρρω τῆς ἀληθείας διέστηκεν), ἀλλ’ ἡ καθ’ ἡμᾶς ἣν ὁ θεῖος λόγος προσείληφεν ἀνθρωπεία φύσις γνωρίζεται· ὅ ἐστι τὸ συγγενὲς καὶ ὁμοφυὲς ἡμῖν σῶμα. καὶ οὐδένα ἂν οἶμαι τοῦτο | ||
| 20 | διαφεύγειν ὅτι μὴ μόνους τοὺς καὶ λεληθότας ἑαυτοὺς καὶ παίζοντας, ἐπειδὴ καὶ ὁμοούσιος ἡμῖν ὁ Χριστὸς τὸ κατὰ σάρκα κεχρημάτικεν. οὕτω γοῦν καὶ τὸ ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρ‐ χειν αὐτὸν οὐδὲν ἕτερον κατασημήνειεν ἂν ἢ τὴν θείαν φύσιν αὐτὴν καθ’ ἣν ὁμοούσιος τῷ θεῷ καὶ πατρὶ ὁ αὐτὸς υἱὸς εἶναι | ||
| 25 | παρ’ ἡμῶν πιστεύεται, ἂν ἄρα τῷ λέγοντι πείθωνται· ὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ’ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἶσα θεῷ, ἀλλ’ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαβών, ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος. οἱ δὲ προπετεῖς εἰς κατηγορίαν τῶν ὀρθῶν ἡμῶν δογ‐ | 220 | |
| 30 | μάτων καὶ τὴν εἰς Χριστὸν παροινίαν ἔργον ἀεὶ ποιούμε‐ νοι, τὸν νοῦν φαντασιούμενοι καὶ πλανώμενοι, ἐπὶ τὰ χρώματα καὶ τοὺς τύπους τὴν μορφὴν ταύτην μεταχρωννύου‐ σιν, ἵνα ταῦτα ὑποθέμενοι τῆς Χριστιανῶν εὐκλεοῦς ὁμολογί‐ ας καταφλυαρήσωσιν ὡς δῆθεν εἰς χρώματα τιθεμένων τὴν | ||
| 35 | πίστιν. πλὴν εὐπρόσωπον ἀφορμὴν πρὸς κακηγορίαν ἡμῶν προΐσχεσθαι δόξαντες, τὴν ἰδίαν ἀβελτηρίαν μετὰ τῆς ἀσε‐ βείας δημοσιεύουσιν, ἀγνοήσαντες ὅτι οὐ περὶ εἰκόνων ἀλλὰ τοῦ ἀρχετύπου καὶ τοῦ κυριακοῦ σώματος χάριν ὧδε ὁ λόγος τῷ διδασκάλῳ παρείληπται· οὐ γὰρ θεμιτὸν ὑπονοεῖν ἑτέρως | ||
| 40 | αὐτὸν ἢ ὡς ὁ ἀποστολικὸς ἔχει νοῦς καὶ τῆς ἐκκλησίας τὸ δόγμα, τὰ ἀποστολικὰ ἐκδέχεσθαι. εἰς ὅσον δὲ κακοῦ προΐασιν ὅτι οὐδὲ μέχρι τῶν τύπων ἵστανται, ἀλλὰ καὶ αὐτοῦ κα‐ τατολμῶσιν τοῦ θείου σώματος. καὶ γὰρ τῇ ἐξαπάτῃ τῶν Δοκητῶν βουκολούμενοι, μὴ δὲ σεσῶσθαι ἢ συνυπάρχειν νῦν | ||
| 45 | τὸ σῶμα τῷ λόγῳ κατισχυρίζονται· ἐξ οὗ τὸ μὴ εἰκονίζεσθαι Χριστὸν αὐτοῖς συνεισάγεται. καὶ θαυμαστόν γε οὐδέν, εἰ τὴν Χριστοῦ μνήμην ἐκ ποδῶν ποιεῖσθαι παντὶ τρόπῳ σπουδάζον‐ τες, ἐπ’ αὐτῷ τὴν ὕβριν ἀναφέρουσιν καὶ ἀπὸ τῶν τύπων ἢ σὺν τοῖς τύποις τοῖς ἀρχετύποις ἐφάλλονται, παντάπασιν τὴν τοῦ | ||
125(50) | θεοῦ ἀθετοῦντες σάρκωσιν. τί γὰρ εἰς ἀδοξίαν Χριστοῦ χεῖρον τοῦ τὸ κατ’ αὐτὸν σωματικὸν εἶδος ἐν χρώμασιν τιθέμενον καθορίζεσθαι; οὐκοῦν ἐπειδήπερ ἀπεναντίας πρὸς τὰ τῶν δι‐ δασκάλων καὶ φρονοῦσι καὶ ἀφορμῶσι λόγια, οὐδὲν παρὰ τῶν προβεβλημένων αὐτοῖς εἰς συνηγορίαν παρακερδῆσαί τι | ||
| 55 | δυνήσονται, αἴσχους δὲ μᾶλλον καὶ ἀτιμίας πλησθήσονται. | 221 | |
126 | καὶ ταῦτα μὲν ὧδε· μὴ ταραττέτω δὲ ἡμᾶς ὁ τὸ μὴ προσκυνεῖσθαι τὴν τοῦ δούλου μορφὴν παρεγγυῶν λόγος· τὰ γὰρ κατὰ τὴν θείαν ἀνάστασιν τοῦ πάντων ἡμῶν σωτῆρος Χριστοῦ μυστήρια μεγάλα καὶ ἐξαίσια· οἷα θεωρῶν | ||
| 5 | ὁ πατὴρ καὶ ταῦτα πνευματικώτερον καὶ ὑψηλότερον δια‐ σκευάζων, ἐν οἷς καὶ περὶ τῶν σεμνῶν γυναικῶν τὴν μνήμην εἰσάγει· Ἔστω, φησίν, καὶ ἐν ταῖς ἡμετέραις χερσὶν ἀρώ‐ ματα ἡ πίστις καὶ ἡ συνείδησις· αὕτη γὰρ τοῦ Χριστοῦ ἐστιν εὐωδία. καὶ ἐπειδὴ τὸν περὶ πίστεως ἀνεκίνει λόγον, εἰδὼς ὡς | ||
| 10 | ἡ ἀληθινὴ καὶ κατὰ λατρείαν ἡμῶν προσκύνησις εἰς τὴν ὑπέρ‐ θεον καὶ ζωαρχικὴν τριάδα τὴν ἐν μιᾷ θεότητι καὶ οὐσίᾳ γνωριζομένην ὁμολόγως καὶ εὐαγῶς ἀναφέρεται, καὶ οὐδὲν δοῦλον ἢ κτιστὸν ἢ σωματῶδες ἢ ἐπείσακτον ἐν αὐτῇ θεωρεῖ‐ ται, ἐγκελεύεται ὅτι Εἰ καὶ ὁ εἷς τῆς αὐτῆς ὑπερουσίου τριά‐ | ||
| 15 | δος, ὁ θεῖος λόγος, σεσωμάτωται, μηδαμῶς ἐντεῦθεν εἰς σῶμα τετράφθαι αὐτὸν ὑπολάμβανε. διὸ μὴ δὲ τὴν προσλη‐ φθεῖσαν δούλειον μορφὴν ἐν τῇ σεαυτοῦ ἀνατυπώσῃ πίστει μὴ δὲ τὴν ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ προσκύνησιν αὐτῇ ἰδικῶς καὶ ὡς καθ’ ἑαυτὴν ἀνατίθει κατὰ τὴν κελεύουσαν ἐντολήν· | ||
| 20 | Κύριον τὸν θεόν σου προσκυνήσεις καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύ‐ σεις, ὡς ἂν μὴ εἰς κτίσμα ἡ λατρεία ἡ καθ’ ἡμᾶς κατα‐ φέροιτο· κτίσμα γὰρ καὶ τῶν ἐν κτίσμασι τελούντων ὁ προσειλημμένος τῷ λόγῳ ἅγιος ναός. αὐτῷ δὲ τῷ θείῳ λόγῳ τῷ ἐν τῇ δόξῃ τοῦ πατρὸς ὄντι καὶ ἐν μορφῇ θεοῦ καὶ | ||
| 25 | φύσει θεῷ καὶ ἀκτίστῳ καὶ συνανάρχῳ τῷ θεῷ καὶ πατρὶ ὑπάρχοντι καθαρὰν καὶ ἀμώμητον τὴν προσκύνησιν πρό‐ σαγε, ἀμιγῶς τοῦ ὁπωσοῦν κτίσματος καὶ πάσης ὑλικῆς | ||
| ἐμφάσεως καθαρεύουσαν, γινώσκων αὐτὸν ἀληθῶς θεὸν ὄν‐ τα καὶ τοῦ παντὸς κύριον, ὅτι Καὶ ὁ πατήρ, φησίν, τοιού‐ | 222 | ||
| 30 | τους ζητεῖ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτὸν ἐν πνεύματι καὶ ἀλη‐ θείᾳ. καθὸ οὐδαμῶς εἰς κτίσμα ἡ καθ’ ἡμᾶς πίστις συγ‐ κατακλείεται οὐδὲ συνταπεινοῦται τοῖς κτίσμασιν· κἂν γὰρ τὴν καθ’ ἡμᾶς ὑπέδυ πτωχείαν ὁ λόγος, θεὸς ὡσαύτως μεμένηκεν, ἀπαθὴς καὶ ἀναλλοίωτος. | ||
| 35 | καὶ τὰ μὲν περὶ τῆς ἀλήπτου καὶ ὑπερουσίου θεότητος, ὡς ἐξῃρημένην παρὰ πάσης κτίσεως δέχεται τὴν ἐν λατρείᾳ προσ‐ κύνησιν, τοιαῦτα· ὅτι δὲ καὶ τὸ προσληφθὲν τῷ θεῷ λόγῳ σῶμα παρὰ πᾶσιν πιστοῖς προσκυνητὸν καὶ τοῦ παντὸς σεβα‐ σμοῦ ἐστιν ἄξιον, οὐ πολλῷ ὕστερον δειχθήσεται. μάλιστα δὲ | ||
| 40 | ταῦτα προτίθησιν ὁ διδάσκαλος, πανταχόθεν τὴν παρὰ τῶν δυσωνύμων Ἀρειομανιτῶν φυεῖσαν κτισματολατρίαν ἐξείρ‐ γων, ἥτις τὸ τηνικάδε πάντας σχεδὸν ἀνθρώπους ἀκμάζου‐ σα ἐπενέμετο. γινώσκειν δὲ χρὴ ὡς ἔν τισιν τῶν ἀντιγρά‐ φων φέρεται· τὸν ἐν τῇ δόξῃ τοῦ πατρὸς ὄντα καὶ θεὸν ὄν‐ | ||
| 45 | τα, τοῦτον προσκύνει λαβόντα τὴν τοῦ δούλου μορφήν. καὶ ἐπειδὴ οὐκ ὀλίγαι βίβλοι ἐν τούτῳ τὸ σύμφωνον κέκτηνται, ἱκαναί εἰσιν ἤδη καὶ ἀξιόχρεοι φροντίδων τε καὶ πραγμάτων τοὺς πιστοὺς ἀπαλλάξαι, τὸ γνησιώτερόν τε καὶ οἰκειότερον πρὸς τὸν τῆς ἐκκλησίας παριστάνουσαι λόγον. τάχα δ’ ἂν οἱ | ||
126(50) | παρανοεῖν ἢ παρανομεῖν εἰς τὰ θεῖα κατειθισμένοι κἀκ τῶν προκειμένων πατρικῶν ῥητῶν ἀπεσκευάσθαι τὸ σῶμα Χρι‐ στοῦ κατὰ τοὺς Μανιχαίων μύθους καὶ λήρους ἀποφαίνεσθαι κατατολμήσουσιν, ἀλλ’ ὡς οὐκ ἀποβέβληται, εἰ καὶ πρὸς τὸ ἄμεινον ἀσυγκρίτως μετεστοιχείωται καὶ πρὸς θεοειδεστέραν | ||
| 55 | λῆξιν ἀναβέβηκεν—ἐξ οὗ δικαίως μάλα τις ἀποφανεῖται κἀν‐ ταῦθα ὡς δὴ καὶ περιγράφεται καὶ μὴν καὶ εἰκονισθήσεται—, | ||
| αὐτοῦ πρώτου τοῦ διδασκάλου διακούσονται οἷα περὶ τοῦ κυριακοῦ σώματος καὶ τῆς ψυχῆς κατὰ τόνδε τὸν λόγον θεο‐ πρεπῶς διέξεισιν ὅτι Πάλιν πρὸς ἄλληλα τὰ διαστάντα | 223 | ||
| 60 | συμφύεται, καὶ ἔτι μεταταῦτα ὅτι Προσάγει τὸν ἑαυτοῦ ἄν‐ θρωπον ὁ λόγος τῷ ἀληθινῷ πατρί. | ||
127 | ἀλλὰ μὴν καὶ ἐν τῷ εἰς τὴν ἀνάληψιν τοῦ σωτῆρος λόγῳ λευκότερον διαλαμβάνων· Καὶ δεῖ πάλιν, φησίν, ἀνοι‐ χθῆναι τὰς ὑπερκειμένας πύλας αὐτῷ. ἀντιλαμβάνουσιν τὴν προπομπὴν οἱ ἡμέτεροι φύλακες καὶ ἀνοιχθῆναι αὐτῷ τὰς | ||
| 5 | ὑπερκειμένας πύλας παρακελεύονται, ἵνα πάλιν ἐν αὐταῖς δοξασθῇ. ἀλλ’ ἀγνοεῖται ὁ τὴν ῥυπαρὰν στολὴν τοῦ ἡμετέρου βίου περιβαλόμενος, οὗ τὸ ἐρύθημα τῶν ἱματίων ἐκ τῆς ληνοῦ τῶν ἀνθρωπίνων κακῶν. διατοῦτο παρ’ ἐκείνων ἡ ἐρω‐ τηματικὴ αὕτη φωνὴ πρὸς τοὺς προπομπεύοντας γίνεται· | ||
| 10 | Τίς ἐστιν οὗτος ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης; εἶτα ἡ τούτων ἀπόκρι‐ σις οὐκέτι· Ὁ κραταιὸς καὶ δυνατὸς ἐν πολέμῳ, ἀλλά· Κύριος τῶν δυνάμεων, ὁ τοῦ παντὸς ἐξημμένος τὸ κράτος. ἔδει τὴν ῥυπαρὰν στολὴν δυσωπηθέντας τοὺς ἀμύστους μὴ ἀγνοεῖν ὡς συνανιὸν σύνεστιν τῷ λόγῳ τὸ σῶμα. | ||
128 | οὐχ’ ἥκιστα δὲ ταῦτα πιστώσεται ἐγκωμίοις τὸν θεῖον πρωτομάρτυρα γεραίρων Στέφανον, ἐν οἷς τὰ τεθεαμένα αὐτῷ ἐναθλοῦντι τοῖς σκάμμασιν, λόγου καὶ θεωρίας κρείττονα, ἐκδηλότερον διαγράφει, φάσκων ὧδε· Ὁ μὲν γὰρ ἐκβὰς τὴν | ||
| 5 | φύσιν καὶ πρὶν ἐκβῆναι τοῦ σώματος, βλέπει τοῖς καθαροῖς ὀφθαλμοῖς οὐρανίας αὐτῷ πύλας διϊσταμένας καὶ τὰ ἐντὸς | ||
| τῶν ἀδύτων διαφαινόμενα, αὐτὴν δὲ τὴν θείαν δόξαν καὶ τὸ τῆς δόξης ἀπαύγασμα. καὶ τῆς μὲν πατρικῆς δόξης οὐδεὶς ὑπογράφεται χαρακτὴρ διὰ τοῦ λόγου, τὸ δὲ ἀπαύγασμα ἐν | 224 | ||
| 10 | τῷ ὀφθέντι τοῖς ἀνθρώποις εἴδει τῷ ἀθλητῇ καθορᾶται καὶ ὡς ἦν χωρητὸν τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει οὕτως φαίνεται. τὸ δὲ ἀνθρώπειον εἶδος εἴ τι διαφέρει τοῦ ἀνθρωπείου σώματος, οἱ πεφενακισμένοι ἐξηγείσθωσαν, ἢ τὸ κεκαθάρθαι καὶ ἀνώτε‐ ρον παθῶν καὶ φθορᾶς γεγονέναι, καθὰ πολλαχῶς προείρηται· | ||
| 15 | οἶμαι ἱκανὰ ταῦτα, δεικνύοντα διὰ τῆς ἐν ἀλλήλοις συμφωνίας τὴν τοῦ πατρὸς δόξαν οἵαν περὶ τοῦ κυριακοῦ ἐκέκτητο σώμα‐ τος. | ||
129 | συμφραζέτω δὲ καὶ ὁ ὁμώνυμος κἀνταῦθα μέγας Γρη‐ γόριος (οἷς οὐδὲν ἧττον τὸ περὶ τὴν πίστιν καὶ ἀρετὴν ὁμόγνω‐ μον καὶ ὁμότιμον ἢ ὅσον γε τὸ ὁμώνυμον) τοιαῦτα περὶ τῶν αὐτῶν θεωρῶν. φησὶ γοῦν ἐν τῷ περὶ τοῦ βαπτίσματος λόγῳ· | ||
| 5 | Οὐκέτι μὲν σάρκα, οὐκ ἀσώματον δέ, οἷς οἶδεν λόγοις θεοει‐ δεστέρου σώματος, σάρκα κἀνταῦθα τὰ σαρκικὰ λέγων παθή‐ ματα κατὰ τὸν εἰρηκότα ἀπόστολον· εἰ γὰρ καὶ ἐγνώκαμεν κατὰ σάρκα Χριστόν, ἀλλὰ νῦν οὐκέτι γινώσκομεν. | ||
130 | καὶ αὖ πάλιν ἐν τῷ εἰς τὴν Πεντηκοστὴν λόγῳ· Τὰ μὲν σωματικὰ τοῦ Χριστοῦ πέρας ἔχει, μᾶλλον δὲ τὰ τῆς σωματικῆς ἐνδημίας· ὀκνῶ γὰρ εἰπεῖν τὰ τοῦ σώματος ἕως ἂν μηδεὶς πείθῃ με λόγος ὅτι κάλλιον ἀπεσκευάσθαι τῷ | ||
| 5 | σώματι. | ||
131 | περὶ τῆς εἰς οὐρανοὺς ἀνόδου τοῦ κυριακοῦ σώματος αὐτὸς ἡμῖν πάλιν διαλεγέσθω· Ἂν εἰς οὐρανοὺς ἀνίῃ, συνά‐ | ||
| νελθε· γενοῦ μετὰ τῶν παραπεμπόντων ἀγγέλων ἢ τῶν δεχο‐ μένων. ἀρθῆναι ταῖς πύλαις διακέλευσαι, ὑψηλοτέρας γενέ‐ | 225 | ||
| 5 | σθαι, ἵνα ἐκ τοῦ παθεῖν ὑψηλότερον δέξωνται. ἀπόκριναι τοῖς ἀποροῦσιν διὰ τὸ σῶμα καὶ τὰ τοῦ πάθους σύμβολα οἷς μὴ κατελθὼν συνανέρχεται, καὶ διατοῦτο πυνθανομένοις· Τίς ἐστιν οὗτος ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης, ὅτι Κύριος κραταιὸς καὶ δυνατὸς ἐν πᾶσίν τε οἷς ἀεὶ πεποίηκεν καὶ ποιεῖ καὶ τῷ | ||
| 10 | νῦν πολέμῳ καὶ τροπαίῳ περὶ τῆς ἀνθρωπότητος· καὶ δὸς τῷ διπλῷ τῆς ἐρωτήσεως διπλῆν τὴν ἀπόκρισιν. εἴπερ οὖν ἐθελήσομεν συνηγορούσας τούτοις τὰς τῶν πατέρων φωνὰς ἐνταῦθα παραλαβεῖν, λάθοιμεν ἂν εἰς ἄπειρον τὸν λόγον ἐκφέροντες, ἐνὸν τοῖς εὐαγγελικοῖς στέρξαντας λόγοις τὰ | ||
| 15 | πλεῖστα καταλιπεῖν. ὁ γὰρ εἰπών· Ἐξουσίαν ἔχω τὴν ψυχήν μου θεῖναι ἀπ’ ἐμαυτοῦ καὶ πάλιν λαβεῖν αὐτήν, ὡς ἀληθῶς τῷ θανάτῳ προσομιλήσας, πάλιν ἐγήγερται μετὰ τοῦ πεπονθό‐ τος σώματος καὶ τοῖς μαθηταῖς ἐμφανίζεται καθόσον κα‐ τοπτεῦσαι τὴν δόξαν ἐκείνην ἄξιον, καὶ διαπιστοῦσιν τὴν | ||
| 20 | ἀνάστασιν, ἐπεὶ ἐδόκουν πνεῦμα θεωρεῖν, τὴν πλευρὰν καὶ τοὺς ἥλους παραδείκνυσιν, ὡς καὶ τὸν ἐπαφώμενον μαθητὴν πεπεισμένον μεγαλοφώνως ἐκβοᾶν· Ὁ κύριός μου καὶ ὁ θεός μου. βρώσεώς τε καὶ πόσεως ἀνέχεται ὥστε τὸν αὐτὸν ἐκεῖνον εἶναι καὶ μετὰ τὴν ἔγερσιν πιστεύεσθαι. καὶ ποδῶν ἀχράντων | ||
| 25 | τὰ σεμνὰ ἐκεῖνα ἅπτονται γύναια. καὶ τἄλλα πάντα τελέσας εἰς οὐρανοὺς μετὰ τοῦ πεπονθότος σώματος ἄνεισιν. μάρτυρες ἀξιόληπτοι οἱ τεθεαμένοι καὶ τῶν προπεμπουσῶν θείων δυνά‐ μεων αἱ φωναὶ ὡς καὶ πάλιν αὐτὸν ἐλεύσεσθαι καθ’ ὃν τρόπον τεθέανται. οὐκοῦν ἔστιν τὸ σῶμα· καὶ ἐμφραττέσθω πᾶν στόμα | ||
| 30 | κατὰ τῆς θείας ἐνσωματώσεως λαλοῦν ἄδικα. εἰ γὰρ ταῦτα οὐκ ἦν, τὸ σῶμα τεθνηκὸς οὐκ ἐγήγερται καὶ τὸ βλάσφημον ἐπὶ τὰς κεφαλὰς τῶν ἀπειθούντων· οἴχεται γὰρ λοιπὸν ἡ ἀνάστασις καὶ φαντασία τὰ ὀφθέντα καὶ πλάσματα· μάταιον ἡμῶν τὸ κήρυγμα. καὶ τηνάλλως ταῦτα γέγραπται καὶ πεπίστευται, ὡς | 226 | |
| 35 | ἐξεῖναι αὐτοῖς κατὰ τὸν οἰκεῖον διδάσκαλον Ἀπολινάριον μὴ δύο φύσεις, μίαν προσκυνητὴν καὶ μίαν ἀπροσκύνητον, ὁμολο‐ γεῖν, μίαν δὲ φύσιν, ἐκ τῆς συγχυτικῆς καὶ ἀθέου ὁρμωμένους παραφροσύνης. ἡμεῖς δέ, ὅπως ἂν τὰ τῆς σωματώδους καὶ δουλικῆς μορφῆς ἐκλάβοιεν οἱ ἀνόσιοι, τὸ σῶμα εἶναι τοῦ | ||
| 40 | Χριστοῦ, καὶ διὰ τὸν προσειληφότα προσκυνητὸν καὶ ἅγιον καὶ ζωοποιὸν εἶναι, θεωθὲν ὅλον καὶ παντὸς ἁγιασμοῦ χορη‐ γὸν δοξάζομεν κατὰ τὸ εὐαγγελικὸν καὶ πατρικὸν κήρυγμα. | ||
132 | αὐτός τε γὰρ ὁ διδάσκαλος τοιαῦτα ἐν ἑτέροις λόγοις διαλαμβάνων σαφέστερον γράφει· Ὥστε καὶ τὸ ἀνθρώπινον τῷ θείῳ καὶ τὸ θεῖον τῷ ἀνθρωπίνῳ κατονομάζεσθαι· διὸ καὶ ὁ ἐσταυρωμένος κύριος τῆς δόξης ὑπὸ τοῦ Παύλου προ‐ | ||
| 5 | σαγορεύεται καὶ προσκυνούμενος ὑπὸ πάσης κτίσεως τῶν τε ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ καταχθονίων Ἰησοῦς ὀνομάζε‐ ται. | ||
133 | ἔτι μὴν καὶ ὁ τῆς ἀθανασίας ἐπώνυμος ἀποφαίνεται· Εἴ τις τὴν τοῦ κυρίου ἡμῶν σάρκα ἄνωθεν λέγει καὶ μὴ ἐκ τῆς ἁγίας Μαρίας τῆς παρθένου, ἢ τραπεῖσαν τὴν θεότητα εἰς σάρκα ἢ συγχυθεῖσαν, ἢ παθητὴν τὴν τοῦ κυρίου θεό‐ | ||
| 5 | τητα, ἢ ἀπροσκύνητον τὴν τοῦ κυρίου ἡμῶν σάρκα ὡς ἀνθρώπου καὶ μὴ προσκυνητὴν ὡς κυρίου καὶ θεοῦ σάρκα, | ||
| τοῦτον ἀναθεματίζει ἡ ἁγία καὶ καθολικὴ τοῦ θεοῦ ἐκκλησία. | 227 | ||
134 | πλείστων δὲ λόγων πρὸς τοῦτο εἰρημένων τῷ ἱερῷ Ἐπιφανίῳ, τῷ τῆς Κυπρίων ἐκκλησίας προεδρεύσαντι, οἷς κατὰ αἱρέσεων ἐχρήσατο, τῶν πολλῶν ἀφέμενοι ὀλίγοις ἀρ‐ κεσθησόμεθα. οὗτος γὰρ ἐν τῷ ἐπιγεγραμμένῳ αὐτοῦ λόγῳ | ||
| 5 | περὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος ὅπως δεῖ θεὸν ὁμολογεῖσθαι σὺν πατρὶ καὶ υἱῷ φράζει τοιαῦτα· Καὶ βασιλεὺς ἐν ναῷ καθέζε‐ ται καὶ οἱ προσκυνοῦντες τὸν βασιλέα ἀπὸ μήκοθεν προσκυ‐ νοῦσιν ἐν τῷ ναῷ τῷ ἰδίῳ καὶ οὐδεὶς μεμηνὼς λέγει τῷ βασιλεῖ· «Ἔξελθε ἐκ τοῦ ναοῦ σου, ἵνα σε προσκυνήσω.» | ||
| 10 | οὐδεὶς γὰρ τολμᾷ λέγειν τῷ μονογενεῖ· «Ἄφες τὸ σῶμα, ἵνα σε προσκυνήσω», ἀλλὰ προσκυνεῖ τὸν μονογενῆ ἄκτιστον σὺν ναῷ τῷ ἁγίῳ ὃν ἔλαβεν ἐλθὼν ὁ λόγος, καὶ οὐδεὶς λέγει· «Ἀνάστα ἐκ τοῦ θρόνου σου, ἵνα σε προσκυνήσω δίχα τοῦ θρόνου», ἀλλὰ προσκυνεῖ τὸν βασιλέα σὺν τῷ | ||
| 15 | θρόνῳ, καὶ προσκυνεῖται Χριστὸς σὺν τῷ σώματι τῷ ταφέντι καὶ ἐγηγερμένῳ. | ||
135 | ἐπισφραγιζέτω ταῦτα ὁ μέγας ἀπόστολος Φιλιππη‐ σίοις γράφων· Τοῦτο φρονείσθω ἐν ὑμῖν ὃ καὶ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ, ὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ’ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἶσα θεῷ, ἀλλ’ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαβών, ἐν | ||
| 5 | ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄν‐ θρωπος· ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θα‐ νάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ. διὸ καὶ ὁ θεὸς αὐτὸν ὑπερύψω‐ σεν καὶ ἐχαρίσατο αὐτῷ ὄνομα τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα, ἵνα ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ πᾶν γόνυ κάμψῃ, ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ | ||
| 10 | καταχθονίων, καὶ πᾶσα γλῶσσα ἐξομολογήσηται ὅτι κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς εἰς δόξαν θεοῦ πατρός. οἷς προσκείσθω καὶ | ||
| ταῦτα· Ἡμῶν γὰρ τὸ πολίτευμα ἐν οὐρανῷ ὑπάρχει, ἐξ οὗ καὶ σωτῆρα ἀπεκδεχόμεθα, φησίν, κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, ὃς μετασχηματίσει τὸ σῶμα τῆς ταπεινώσεως ἡμῶν εἰς τὸ γενέ‐ | 228 | ||
| 15 | σθαι αὐτὸ σύμμορφον τῷ σώματι τῆς δόξης αὐτοῦ. | ||
136 | ἡλίκον δ’ ἂν εἴη ἐκεῖνο τὸ σῶμα καὶ ὅπως δόξης ἔλαχεν καὶ ἀξιώματος, ὁ μέγας Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος φραζέτω· Βαβαί· ἐκείνῳ τῷ καθημένῳ ἐν δεξιᾷ τοῦ θεοῦ σύμμορφον [αὐ] τοῦ〈το〉 τὸ σῶμα γίνεται· ἐκείνῳ τῷ προσκυνουμένῳ | ||
| 5 | ὑπ’ ἀγγέλων, ἐκείνῳ ᾧ παραστήκουσιν αἱ ἀσώματοι δυνά‐ μεις, ἐκείνῳ τῷ ἐπάνω πάσης ἀρχῆς καὶ ἐξουσίας καὶ δυνά‐ μεως, ἐκείνῳ σύμμορφον γίνεται. | ||
137 | πέρας ἐπικείσθω ἡ ἱερὰ πέμπτη σύνοδος μιᾷ προσκυ‐ νήσει τὸν θεὸν λόγον μετὰ τῆς σαρκὸς προσκυνεῖσθαι καθορί‐ ζουσα, ὡς ἐν τοῖς ἐπάνω προγέγραπται. τούτοις προστεθῆναι ἀναγκαῖον ὡς οἱ πάλαι μὲν τῇ ἀπάτῃ τοῦ πονηροῦ δράκοντος | ||
| 5 | δελεαζόμενοι ἄνθρωποι σωματώδεις τινὰς καὶ ὑλικὰς μορφὰς ἐν τῇ ἑαυτῶν ἀνετύπουν πίστει, τοῖς κτίσμασιν ὡς θεοῖς προσανέχοντες καὶ τὸν μόνον φύσει καὶ ἀληθινὸν θεὸν ἀγνοή‐ σαντες· καὶ οὐκ ἀμφίλογον. ἐπιφανέντος δὲ τοῦ πάντων ἡμῶν σωτῆρος Χριστοῦ τοῖς ἐπὶ γῆς, τῆς αἰχμαλωσίας τοῦ πικροῦ | ||
| 10 | τυράννου ἀπηλλάγμεθα. καὶ οὐκέτι σκιὰ γοῦν κτίσεως ἐν τῇ καθ’ ἡμᾶς ὁπωσοῦν ἀνατυποῦται πίστει· ἐνελάμφθημεν γὰρ παρὰ τῆς αὐτοῦ χάριτος καὶ μεμυήμεθα ὃ δεῖ προσκυνεῖν. διὸ τὴν ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ λατρείαν ἡμῶν καὶ προσκύνησιν θεῷ ζῶντι καὶ ἀληθινῷ προσφέρομεν, ἤγουν τῷ πατρὶ καὶ τῷ | ||
| 15 | υἱῷ καὶ τῷ ἁγίῳ πνεύματι, τῇ μιᾷ θεότητι καὶ ἐξουσίᾳ καὶ βασιλείᾳ καὶ κυριότητι, τριάδα μὲν σέβοντες τῷ τρισὶν δοξά‐ ζεσθαι ὑποστάσεσιν, μονάδα δὲ προσκυνοῦντες τῷ τῇ οὐσίᾳ ἑνιζομένην γνωρίζεσθαι· καὶ τὴν ἐλπίδα οὐ σώματι, οὐ κτί‐ σματι, ἀλλ’ ἐν θεῷ τῶν ὅλων ἀνατιθέμεθα. | 229 | |
138 | καὶ ταῦτα μὲν ὧδε λελέχθω· ἐπὶ δὲ τὰ ἑπόμενα πρόϊ‐ μεν, ἐν οἷς ἔκκειται τοῦ θεηγόρου Γρηγορίου ἐκ τῶν ἐπῶν αὐτοῦ ῥῆσις ἔχουσα τόνδε τὸν τρόπον· Ὕβρις πίστιν ἔχειν ἐν χρώμασιν, μὴ ἐν καρδίᾳ· ἡ μὲν γὰρ ἐν | ||
| 5 | χρώμασιν εὐχερῶς ἐκπλύνεται, ἡ δὲ ἐν τῷ βά‐ θει τοῦ νοός, ἐκείνη μοι προσφιλής. ταῦτα ἐκθέμενοι πόσης οὐκ ἂν εἶεν ἀβελτηρίας ἐπίμεστοι; ὁ γὰρ ἐπὶ τῷ ἐλέγχῳ τοῦ πέλας μὴ σωφρονιζόμενος τῆς βληχώ‐ δους ἀλογιστίας ἀνοητότερος κριθήσεται. ὅπερ καὶ οὗτοι νῦν | ||
| 10 | ὑπομένοντες σαφῶς καταδείκνυνται· τῆς γὰρ τοιαύτης χρή‐ σεως καὶ πάλαι ἀναπτυχθείσης καὶ τὴν δέουσαν ἐξάπλωσιν καὶ ἑρμηνείαν τῆς διανοίας εὐσύνοπτον παρὰ τῶν πρὶν τοῦ ὀρθοῦ λόγου προεστηκότων εἰληφυίας, τῆς τε ἀμαθίας καὶ δυσσεβείας τῶν κακῶς καὶ ἀνοήτως χρησαμένων ἐληλεγμέ‐ | ||
| 15 | νης, οὐ καταδύονται οἱ ἄθλιοι ὑπ’ ἀνοίας καὶ ἀναιδείας πάλιν ἐν τοῖς ἑαυτῶν συνείρειν λόγοις· ἐξ ὧν στηλιτεύονται οἷ δυσ‐ βουλίας καὶ ἀπαιδευσίας καθίκοντο, κατὰ τῶν ἱερῶν ἀπεικα‐ σμάτων τοὺς τοιούτους λόγους προάγοντες. οὐ γὰρ ἐκείνων χάριν τῷ πατρὶ ταῦτα εἴρηται, τῆς δὲ μὴ ἐν καρδίᾳ καθιδρυμέ‐ | ||
| 20 | νης ἀλλὰ στόματι μόνῳ ὁμολογουμένης πρὸς θεὸν πίστεως. | ||
139 | τοῦτο δὲ σαφέστερον δείκνυται εἴ τις ἐμμελέστερον ἐπιστήσειεν κἂν τῷ πρώτῳ τῶν ἐπῶν λόγῳ· ἔχει γὰρ οὕτως· | ||
| Τοῖς δ’ ἄλλοις κεν ἔοιμι γέλως ἐμὰ κήδεα βάζων, ὧν πίστις κραδίην ἄκρην ἐχάραξεν ἐλαφρή, οὐδὲ διὰ σπλάγχνων | 230 | ||
| 5 | ἦλθ’ ἵμερος ὀξὺς ἄνακτος, ζῶσιν δὲ ἐνθάδε μοῦνον ἐφημέ‐ ρια φρονέοντες. | ||
140 | δῆλον δὲ ἐπειδή, καθ’ οὓς χρόνους ὁ λαμπτὴρ οὗτος τῆς ἐκκλησίας διηύγαζεν, ἡ τῶν Ἀρειομανιτῶν ἐπεκράτει λύσσα, πᾶσαν σχεδὸν τὴν ὑπὸ Ῥωμαίοις ἐπινεμομένη ἀρχήν, ἐν οἷς ἡ εὐχέρεια πολλή, βεβαίως περὶ τὴν πίστιν οὐκ ἐρηρεισμένοις· τὸ | ||
| 5 | δ’ αὐτὸ ἐναργέστερον καὶ ἐν ἑτέροις λόγοις διδασκαλικῶς δια‐ λεγόμενος ποιεῖ· δεῖ γὰρ ἐκ τῶν ὁμολογουμένων τὰ δοκοῦντα ἀμφίβολα λύεσθαι. ἐν μὲν γὰρ τῷ εἰς τὰ ἐγκαίνια λόγῳ φησίν· Χθὲς πίστιν εἶχες τὴν τῶν καιρῶν, σήμερον τὴν τοῦ θεοῦ γνώρισον. | ||
141 | ἐν δὲ τῷ εἰς τὸ βάπτισμα, αὐτῇ λέξει κέχρηται καὶ διανοίᾳ λέγων· Δεῖ δὲ μὴ σοφισθῆναι τὸν καθαρμὸν ἀλλ’ ἐνση‐ μανθῆναι, λαμπρυνθῆναι τελείως ἀλλὰ μὴ χρωσθῆναι, μὴ δὲ ἐπικάλυψιν τῶν ἁμαρτιῶν ἀλλ’ ἀπαλλαγὴν ἔχειν τὸ χάρισμα. | ||
| 5 | ἐν ᾧ πάλιν παρεγγυᾷ· Φύλασσέ μοι τὰ γεγραμμένα, ἐν και‐ ροῖς τρεπτοῖς ἄτρεπτος μένων περὶ ἀτρέπτου πράγματος. ὡς οὖν ἐνταῦθα ἀπὸ τοῦ τρεπτοῦ τῶν καιρῶν τοὺς ἀστηρί‐ κτους καὶ ἀπαγεῖς πρὸς εὐσέβειαν, εὐπαρακόμιστον δὲ τὴν γνώμην ἐφ’ οἷς ἡ τῶν καιρῶν βραβεύει ῥοπὴ κεκτημένους | ||
| 10 | καταιδεῖ, οὕτω καὶ ἐν τοῖς προκειμένοις ῥητοῖς ἀπὸ τοῦ ἀλλοιωτοῦ τῶν χρωμάτων αὖθις κατονειδίζει, τὸ τῆς ὕβρεως αἶσχος ἐπιγράφων αὐτοῖς. τί οὖν φησιν ἐπίμωμον καὶ ἐφύ‐ | ||
| βριστον καὶ τοῦ κράτους τῆς καθ’ ἡμᾶς εὐσεβείας ἀλλότριον; ὥσπερ τὰ χρώματα εὐαπόβλητά γε ὄντα καὶ εὐαλλοίωτα | 231 | ||
| 15 | ῥᾳδίως ἐκπλύνεται καὶ ἐκκρούεται, οὕτω καὶ ὑμᾶς εὐχερῶς πρὸς τοὺς καιροὺς περὶ τὴν πίστιν μετασχηματίζεσθαι καὶ οἷον μεταχρώννυσθαι καὶ περιτρέπεσθαι, προσῆκον ἐγκαθι‐ δρύσθαι καὶ βεβηκέναι ὡς ἀσφαλέστατα καὶ κατὰ τὰ ἀποστο‐ λικῶς εἰρημένα ἐγγεγραμμένην ἔχειν οὐ μέλανι ἀλλὰ πνεύματι | ||
| 20 | θεοῦ ζῶντος, οὐκ ἐν πλαξὶν λιθίναις ἀλλ’ ἐν πλαξὶν καρδίαις σαρκίναις. καρδίᾳ μὲν γὰρ πιστεύεται εἰς δικαιοσύνην, στό‐ ματι δὲ ὁμολογεῖται εἰς σωτηρίαν. | ||
142 | πῶς δὲ οὐκ ἤγαγεν εἰς ἔννοιαν τοὺς παχεῖς τὴν διά‐ νοιαν ἐκεῖνο δὴ τὸ ἀγχίθυρον κείμενον ὅτι οὐ περὶ χρωμάτων, οἵων αὐτοὶ ᾔδεσαν, ὁ λόγος τῷ πατρί; ἐπιφέρει γάρ· Βένθος ἐμοὶ φίλον (ὅπερ αὐτοὶ ἔφασαν· ἡ ἐν βάθει τοῦ νοός, | ||
| 5 | ἐκείνη μοι προσφιλής) πρὸς ἀντιδιαστολὴν ἐκείνης τῆς οἷον ἐξ ἐπιπολῆς κεχρωσμένης καὶ ταχέως διαρρεούσης, λεγό‐ μενον, καθάπερ τὰ χρώματα τοῦ ὑποκειμένου μόνον περι‐ χρῴζει τὴν ἐπιφάνειαν· ἀνόητον οὖν ἐκεῖνα καὶ ἀνάξιον περὶ τῆς θεολογικῆς οἴεσθαι ῥήσεως. οὗτοι δὲ ἤτοι ταῖς ἁπλαῖς τῶν | ||
| 10 | λόγων ἐπιβολαῖς τῷ προφανεῖ καταπιστεύοντες τῆς αἰσθήσεως καὶ ψιλῇ τῇ προφορᾷ τοῦ λόγου παριστάμενοι διαμαρτάνουσιν περὶ τὰ ἐκ τῆς διανοίας δηλούμενα, ἢ τὰ εὖ καὶ ὀρθῶς εἰρη‐ μένα παραχαράσσοντες (ἐπεὶ τοῦτο αὐτῶν τοῦ τρόπου τὸ ἰδι‐ αίτατον) πρὸς τὸ οἰκεῖον περιέλκουσιν βούλημα. ὡς γὰρ τὰ | ||
| 15 | παρὰ τοῦ ἱεροῦ Γρηγορίου τοῦ Νυσαέως ἐν τῷ εἰς τὸν μέγαν Βασίλειον ἐπιταφίῳ κατὰ Ἀρειανῶν εἰρημένα, κτίσμα τὸν συμφυᾶ υἱὸν τοῦ θεοῦ καὶ πατρὸς βλασφημούντων κατὰ τῆς ἐκκλησίας, ὡς ἀθέως καὶ πονηρῶς ἔδοξαν εἰδωλολατρίας χάριν | ||
| παρήγαγον, οὕτω κἀνταῦθα ἑαυτοῖς ὁμοιούμενοι τὰ περὶ πί‐ | 232 | ||
| 20 | στεως τῷ πατρὶ λεγόμενα ἐπὶ χρώματα καὶ ὕλας μετήγαγον· καὶ ἅπερ ἐκεῖνος ἐν παραδείγματος τρόπῳ παρέλαβεν, οὗτοι εἰς πίστεως λόγον κακῶς παρανοοῦντες ἐκδέχονται. εἰ δὲ δὴ περὶ χρωμάτων εἰρῆσθαι ταῦτα τὶς δοίη, τῇ ἀνοίᾳ τούτων συγκα‐ θιστάμενος, τίς ὤφθη ποτὲ Χριστιανῶν πίστιν εἰς χρώματα | ||
| 25 | θέμενος ἢ τὴν ἐλπίδα εἰς ὕλην τὴν φαινομένην κτησάμενος; οὐχ’ ὕβρις οὖν Χριστιανοῖς ἐντεῦθεν προσφύεται, ἡ παρά‐ νοια δὲ τῶν κατηγορούντων καὶ τὸ ἀβέλτερον περιφανῶς δια‐ δείκνυται. καὶ ὅσον μὲν εἰς λόγον ἧκεν τῆς πίστεως, ταῦτα· ὃ δὲ περὶ τοῦ θεοσόφου πατρὸς τῶν ἱερῶν εἰκονισμάτων χάριν | ||
| 30 | λέγειν πάρεστιν, ἐκ τῶν ἰδίων αὐτοῦ δογμάτων λαβόντες τὰς ἀφορμὰς διαλεξόμεθα. νόμος αὐτοῖς ἐκ τῆς τοῦ ἀπεριγράφου φωνῆς ἀναιρεῖν τὸν Χριστὸν εἰκονίζεσθαι· ὥστε ἐκ τοῦ ‘περι‐ γραπτοῦ‘ πάντως εἰκονισθήσεται. εἰ οὖν ὁ διδάσκαλος οὗτος πανταχοῦ περιγραπτὸν τὸν Χριστὸν κηρύσσει τῷ σώματι, ὡς | ||
| 35 | ἤδη καὶ παρεθέμεθα, οἶδεν ἄρα αὐτὸν καὶ εἰκονιζόμενον, καὶ μάτην ἐκ τῶν λόγων αὐτοῦ τοῖς εὐσεβοῦσιν ἐπηρεάζειν οἱ τάλανες οἴονται. ἐλέγξει τοὺς ἄφρονας ἡ παρ’ αὐτοῦ εἰς τὸν μέγαν Βασίλειον ἀνατεθεῖσα εἰκών, ἔτι καὶ τὰ κατὰ Πολέμωνα συγγεγραμμένα, ὡς προδέδεικται. | ||
143 | ἐντεῦθεν ἐπ’ ἄλλην ματαιοπονίαν μεταρυθμίζονται φάσκοντες· Ἰωάννης δὲ ὁ Χρυσόστομος ἐν τῷ εἰς Ῥωμανὸν τὸν μάρτυρα· Μὴ γὰρ τοίχοις ὁ Χρι‐ στὸς περιγράφεται; μὴ γὰρ ὀφθαλμοῖς ὁ ἡμέ‐ | ||
| 5 | τερος δεσπότης ὁρᾶται; ὁ ἐμὸς δεσπότης, μᾶλλον δὲ ὁ τῶν ὅλων δεσπότης Χριστός, οὐρα‐ | ||
| νὸν οἰκεῖ καὶ κόσμον ἡνιοχεῖ· καὶ θυσία τούτῳ ψυχὴ πρὸς αὐτὸν ἀνανεύουσα, καὶ μία τούτῳ τροφή, τῶν πιστευόντων ἡ σωτηρία. | 233 | ||
| 10 | ἴδωμεν δὲ ὅ,τι αὐτοῖς ἀπόνασθαι καὶ ἐνθένδε συμβήσεται. τὸ τοῦ ἀπεριγράπτου πρόσρημα, πρόβλημα τῆς αἱρέσεως τῆς αὐτῶν, πανταχοῦ περιφέρουσιν· ὅπερ ἐνταῦθα ἐκ πολλῆς περιχαρείας περιπτυξάμενοι καὶ ὥσπερ ἥδιστον θήραμα τὴν λέξιν περιχαίνοντες, περὶ δὲ τὸ σημαινόμενον τῆς φωνῆς ἀπο‐ | ||
| 15 | νυστάξαντες, κεναῖς ἐλπίσιν φυσηθέντες ᾤχοντο. ἑαυτοῖς δὲ μᾶλλον ἢ ἑτέροις μαχόμενοι ἁλίσκονται, ὥσπερ οἰκείοις ὅ‐ πλοις βαλλόμενοι καὶ τοῖς ἐξευρημένοις καταβαλλόμενοι μη‐ χανήμασιν· λέληθεν γὰρ αὐτούς, σοφούς τε ἄγαν οἰομένους εἶναι καὶ ἀμαθίαν τῶν διδασκάλων καταγράφοντας, ὡς οὐ τὸ | ||
| 20 | γράφεσθαι ἤτοι τὸ εἰκονίζεσθαι ἡ περιγραφὴ δηλοῖ· οἷς γὰρ ἀλλήλοις ταῦτα διαφέρουσιν, καὶ ἐνταῦθα μὲν εἴρηται, πλατύ‐ τερον δὲ ἐν ἑτέροις διείληπται. | ||
144 | σαφὲς δ’ ἂν τοῦτο κἀκ τῶν προκεχειρισμένων τῷ μάρ‐ τυρι πρὸς τὸν διώκοντα γένοιτο λόγων· Ὁ ἐμὸς Χριστός, φησίν, ὃν σὺ διώκεις, ὦ τύραννε, ἐν τοίχοις οὐ περιγράφε‐ ται οὐδὲ κρατεῖται ἢ περιέχεται τοίχοις ἵνα σοι καὶ καταλη‐ | ||
| 5 | πτὸς γένηται, κἂν πλείονα λυττᾷς, τὸν πέλεκυν ᾑμαγμένον ἐπιφερόμενος. πῶς καὶ τίνι τρόπῳ; ὅτι οὐδὲ πάρεστιν ἐπὶ γῆς νῦν σωματικῶς. καὶ τοῦτο ἐκδηλότερον ἔτι δείκνυσιν τά τε προηγούμενα τῆς χρήσεως καὶ τὰ ἑπόμενα. τίνα ταῦτα; ἐν οἷς μὲν γὰρ λέγεται πρὸς τὸν τύραννον· Αἰδέσθητι τοῦ | ||
| 10 | σταυρωθέντος τοὺς ὅρους. ὅροι δὲ τοῦ σταυρωθέντος οὐ τῆς ἐκκλησίας οἱ τοῖχοι, ἀλλὰ τῆς οἰκουμένης τὰ πέρατα. ἐκ δὴ τούτων μανθανέτωσαν τί ποτέ ἐστιν περιγραφή, ὅτι οὐδὲν ὅρου ἀπέοικεν, εἴ γε πολλάκις ὑπογραφαὶ ἀντὶ ὅρων ἐν οἷς χρὴ | ||
| παραλαμβάνονται καὶ ὅροι ὑπογραφικοὶ προσαγορεύονται· | 234 | ||
| 15 | οὕτω γὰρ ποικίλως τὸ τῆς γραφῆς ὄνομα συντιθέμενον μετα‐ λαμβάνεται. καὶ γινωσκέτωσαν ὅτι τὸ λεγόμενον μὴ περιγρά‐ φεσθαι τοίχοις τὸν Χριστόν, οὐχὶ τὸ μὴ εἰκονίζεσθαι αὐτὸν τοίχοις ἐπαγγέλλεται (οὐδὲ γὰρ εἰκόνος μνήμην ὅλως ὧδε ὁ λόγος αἰνίττεται), ἀλλ’ αὐτὸν τὸν σταυρωθέντα Χριστόν, τοί‐ | ||
| 20 | χοις μὴ περιορίζεσθαι ἤτοι μὴ περιγράφεσθαι· ταυτὸν γὰρ σημαίνει ἀμφότερα. ὡς γὰρ ἐν τοῖς ἐπάνω εἴρηται μὴ εἶναι ὅρους τοῦ σταυρωθέντος τῆς ἐκκλησίας τοὺς τοίχους, οὕτως ἐνταῦθα μὴ εἶναι περιγραφὴν καὶ ὅρον τοὺς τοίχους, περιγρά‐ φοντας καὶ περιορίζοντας τὸν Χριστόν. τὰ δὲ ἑπόμενα, ὁποῖα; | ||
| 25 | ὅτι Οὐδὲ ὀφθαλμοῖς ὁρᾶται οὐδὲ λίθον καὶ ξύλον οἰκεῖ, πιπράσκων ἀντὶ βοῶν καὶ προβάτων τὴν πρόνοιαν. μὴ γὰρ βωμὸς αὐτοῦ τοῖς συναλλάγμασιν μεσιτεύει; αὕτη τῶν σῶν δαιμόνων ἡ λίχνη προσαίτησις. ἆρ’ οὖν τὸ εἰρῆσθαι μὴ ὁρᾶσθαι Χριστὸν ὀφθαλμοῖς ἀνθρωπίνοις, ἢ λίθον καὶ ξύλον μὴ οἰκεῖν, | ||
| 30 | εἰκόνος Χριστοῦ μνήμην ἡμῖν ἐμποιεῖ; ἢ οὐχὶ προδήλως τὸν Χριστὸν αὐτὸν μήτε ὁρώμενον σωματικῶς μήτε λίθον καὶ ξύλον οἰκεῖν παρίστησιν; τὸ δ’ οὖν μὴ πιπράσκειν ἀντὶ βοῶν καὶ προβάτων τὴν πρόνοιαν, μὴ δὲ βωμὸν αὐτοῦ τοῖς συναλ‐ λάγμασιν μεσιτεύειν πρὸς εἰκόνας ἁρμόσασθαι, τῆς τῶν ἀνο‐ | ||
| 35 | σίων ἂν εἴη ἀναισθησίας καὶ κτηνωδίας· παρὰ γὰρ τοῖς ἐχέφροσιν καὶ τὰ τῆς ψυχῆς ὑγιαίνουσιν αἰσθητήρια οὔτε νοη‐ θείη οὔτε λεχθείη ἄν ποτε. εἰ οὖν τὰ εἰρημένα τὸν Χριστὸν αὐτόν, οὐ τὴν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ μηνύει, πῶς οὐχὶ καὶ τὸ ἐν τοίχοις μὴ περιγράφεσθαι εἰρημένον, αὐτὸν τὸν Χριστὸν ἡμῖν, | ||
| 40 | οὐ τὴν Χριστοῦ εἰκόνα πληροφορήσει νοεῖν; δεῖ γὰρ ἐκ τῶν συντεταγμένων πολλῶν καὶ φανερῶν ὄντων καὶ τὸ ἓν καὶ δοκοῦν ἀμφίβολον δοκιμάζεσθαι. | ||
145 | ποῖος οὖν αὐτοῖς ἐνταῦθα τρόπος ἀπάτης λελείψεται καὶ δολιότητος, ματαίαις καὶ πονηραῖς ἐπινοίαις κατὰ τῆς ἀλη‐ θείας ὁπλίσασθαι; ὃ δὲ μάλιστα διδάξαι καὶ πεῖσαι τοὺς ἀπει‐ | ||
| θεῖς ἐχρῆν, ἡ ὁρμὴ τοῦ διώκοντος. ὁ γὰρ διώκων ἐνταῦθα τὸν | 235 | ||
| 5 | μάρτυρα τύραννος, τίνος ἐκόλαζεν ἕνεκεν; ἆρα εἰκόνων; ἢ αὐτοῦ Χριστοῦ χάριν; τί οὖν ἀποφανοῦνται πρὸς τὸ ἑξῆς ἐπα‐ γόμενον· ὁ ἐμὸς δεσπότης, φησίν, μᾶλλον δὲ ὁ τῶν ὅλων δεσπότης, οὐρανὸν οἰκεῖ; μήποτε ἆρα καὶ εἰκό‐ να Χριστοῦ οὐρανὸν οἰκεῖν δώσουσιν, ἵνα καὶ ἐξ οὐρανῶν τὴν | ||
| 10 | εἰκόνα Χριστοῦ καταγαγεῖν σπουδάσωσιν; καὶ πῶς οὐ φανε‐ ρὸν ἐντεῦθεν ὅτι τὸ ἐν τοίχοις μὴ περιγράφεσθαι τὸ ἐν τοίχοις μὴ οἰκεῖν τὸν Χριστὸν λέγεται μὴ δὲ σωματικῶς ἐν αὐτοῖς περιείργεσθαι καὶ ὁρίζεσθαι ἅπερ ὁ τῆς περιγραφῆς λόγος παρίστησιν; ἀνάλογον γὰρ καὶ ὅμοιον ἐνταῦθα τῷ οἰκεῖν τὸ | ||
| 15 | περιγράφεσθαι. ἐπεὶ οὖν ἡ τοπικὴ περιγραφὴ σαφῶς ἡμῖν ὧδε ἀναφαίνεται (οὐ γὰρ γραφῆς καὶ εἰκόνος λόγος), πόθεν πρὸς τὰ κακῶς αὐτοῖς ὑπονενοημένα οὕτως ἀπαντησόμεθα; τί οὖν φημι; εἰ οὐ λίθον οὐδὲ ξύλον, ἃ τοὺς τοίχους συνίστησιν, ὁ Χριστὸς οἰκεῖ—ἵνα ἐξ ὧν καὶ αὐτοὶ συνομολογοῦσιν ληψώ‐ | ||
| 20 | μεθα, δῆλον δὲ δήπου ὡς τὸ οἰκεῖν που, σώματος, οὐκ εἰκό‐ νος λέγεται εἶναι—οὐδὲ πάρεστιν ἐν αὐτοῖς, ἄρα διατοῦτο οὐδὲ ἐν τοίχοις περιγραφήσεται. πῶς γὰρ ἐν ᾧ τόπῳ τίς μὴ πάρε‐ στιν περιγραφήσεται; εἰ δὲ ἐν τούτοις οὐκ οἰκεῖ, κατ’ οὐρανοὺς πάντως οἰκεῖ, κατ’ οὐρανοὺς δηλαδὴ καὶ περιγραφήσεται, δῆλον | ||
| 25 | δὲ σωματικῶς, ἐπεὶ καὶ οὐρανὸς τοῦ παντὸς περιγραφὴ καὶ ὅρος ἐστίν τε καὶ λέγεται. ὅλως δὲ τὸ ἐν τῷδε μὲν εἶναι τῷ τόπῳ καὶ ἐν τῷδε οἰκεῖν, ἐν τῷδε δὲ μὴ δὲ εἶναι μὴ δὲ οἰκεῖν, οὐδὲν ἕτερον ἢ περιγραφῆς ἡμῖν πάντῃ τε καὶ πάντως ἔννοιαν ὑποτίθεται. εἰ δὲ σεσωματωμένος καὶ νῦν ὁ Χριστός ἐστιν, | ||
| 30 | καθὰ οἱ ἀληθινοὶ προσκυνηταὶ αὐτοῦ πιστεύομεν, ἴδιον δὲ σώματος τὸ τόπῳ περιγράφεσθαι, περιγραπτὸς ὁ Χριστὸς ἄρα, κἂν οἱ φιλαπερίγραπτοι μὴ πείθωνται, καὶ περιπείρονται ῥᾳ‐ δίως ἐξ ἀπιστίας καὶ ἀμαθίας ἐξ ὧν διαδιδράσκειν ᾤοντο. ὃ | ||
| δὲ πλέον αὐτοὺς παρεκρούσατο ἡ τῶν τοίχων ὀνομασία ἐστίν· | 236 | ||
| 35 | καὶ γεγόνασιν τῶν τοίχων ἀναισθητότεροι καὶ τῶν λίθων ἀκι‐ νητότεροι, σκληρὰν καὶ ἀτεράμονα τὴν καρδίαν πρὸς τὴν σύνε‐ σιν τῶν ἀληθῶν θέμενοι καὶ μηδὲν πλέον τῶν λεγομένων ἢ ἀκουομένων καὶ τοῖς αἰσθητοῖς προσπιπτόντων ὄμμασιν ἐν‐ νοεῖν δυνάμενοι. οἱ γὰρ τοῖχοι οὐκ εἰκονογραφίας χάριν πα‐ | ||
| 40 | ρελήφθησαν, ἀλλὰ τοῦ ἐμπεριέχειν καὶ ἐμπερικλείειν ἅπερ ἐν τοίχοις περιέχεσθαι πέφυκεν καὶ ἐντὸς καθορίζεσθαι. καὶ οὐ συνῆκαν οἱ δείλαιοι ὅτι τὰ εἰρημένα ἅπαντα πρὸς ἀντιδιαστο‐ λὴν τῶν παρ’ Ἕλλησιν μυσαρῶν σεβασμάτων προενήνεκται. Ἕλληνες γὰρ τὰ ἑαυτῶν ξόανα τοίχοις καὶ ἀδύτοις καὶ σκοτει‐ | ||
| 45 | νοῖς τόποις ἐγκατακλείοντες (ἐπεὶ τῷ ὄντι σκότους εἰσὶν ἄξια) αὐτοῦ μόνον τοὺς ἐνῳκισμένους περιγράφεσθαι νομίζουσιν ἀνοηταίνοντες, ξύλα γε ὄντας καὶ λίθους καὶ ὁποίας ἂν εἶεν ὕλης. ὁ δὲ Χριστὸς καὶ θεὸς ἡμῶν, ὡς ἀληθῶς εἰπεῖν, σωμα‐ τικῶς νῦν ἐπὶ γῆς οὐκ ἐνδημῶν (ὡς θεὸς γὰρ πανταχοῦ καὶ | ||
145(50) | ὑπὲρ τὸ πᾶν ἐστιν) οὐδὲ τοίχοις καὶ δόμοις τισὶν περιειργό‐ μενος πιστεύεται· εἰς οὐρανοὺς γὰρ μετὰ τοῦ προσλήμματος ἀνιών, συμπάρεδρον τῷ θρόνῳ τῷ πατρικῷ τὴν ἀπαρχὴν τοῦ καθ’ ἡμᾶς φυράματος ἀπειργάσατο· καὶ θώκοις ἐγκαθίδρυται τοῖς ἐκ δεξιῶν τοῦ θεοῦ καὶ πατρός, ᾧ οἶδεν αὐτὸς θεϊκῷ | ||
| 55 | τρόπῳ. οὐκοῦν περιγραπτὸν ἐκ παντὸς τὸ Χριστοῦ σῶμα καὶ οὐκ ἐκείνοις μᾶλλον ἢ τῷ ἐκκλησιαστικῷ φρονήματι συνη‐ χήσει τε καὶ συλλήψεται τὰ εἰρημένα· εἰ δὲ ταῦτα οὕτως ἔχει, καὶ γράφεται δήπου καὶ εἰκονίζεται. οἱ δὲ περὶ τὴν λέξιν τῆς γραφῆς σκοτισθέντες καὶ ταυτὸν εἶναι οἰόμενοι γραφήν τε καὶ | ||
| 60 | περιγραφὴν εὐκαίρως τοὺς ἐλέγχους τῆς ἀμαθίας ἐκ περιτρο‐ πῆς ὑποδέχονται. πάντα γὰρ πρὸς τὸ οἰκεῖον βούλημα θηρεύειν ἀβούλως καὶ σφαλερῶς διαγωνίζονται ἵνα ὅτῳ δὴ τρόπῳ τὴν Χριστοῦ μνήμην ἀφέλοιντο· βαρὺς γάρ ἐστιν αὐτοῖς καὶ ἐν | ||
| εἰκόνι βλεπόμενος καὶ εἰς μνήμην ἐρχόμενος. | 237 | ||
146 | τοῖς προηγουμένοις τὰ ἑπόμενα καὶ παρ’ αὐτοῖς ἐκτε‐ θέντα, τοιαῦτα· Καὶ πάλιν ὁ αὐτός, φασίν, ἐν τῷ λόγῳ αὐτοῦ τῷ εἰς τὸν Ἀβραὰμ φάσκει· «Οἱ δὲ τρεῖς ἄγγελοι ὅτι ἦλθον πρὸς τὸν Ἀβραὰμ καὶ | ||
| 5 | ταῦτα ἐποίησαν, ὑπὸ Ἑλλήνων ἀκόντων μαρτυ‐ ροῦνται. οἱ γὰρ τὴν τῶν Παλαιστινῶν οἰκοῦντες γῆν καὶ εἰκόνας γράφοντες τῶν σεβασμάτων αὐτῶν τρεῖς γράφουσιν ἀγγέλους καὶ τὸν Ἀ‐ βραὰμ μετ’ αὐτῶν καὶ τὴν Σάρραν καὶ μό‐ | ||
| 10 | σχον καὶ ἄλευρον· καὶ πάντα ὅσα λέγει ἡ γραφὴ διὰ μέλανος, λέγουσιν ἐκεῖνοι δι’ ἀγαλ‐ μάτων. ταῦτα δὲ εἴρηται ἵνα οὐ τοῖς πιστοῖς δι’ Ἑλληνικῶν γένηται ἡ πίστις· ἡμεῖς γὰρ παρὰ τῶν ἔξωθεν οὐ δεχόμεθα τὰς ἀποδείξεις.» | ||
| 15 | ὢ βυθὸς ἀνοίας. ὅπως τὸ ἀνελεύθερον καὶ ἀνεπιστάτητον τῆς γνώμης τῶν νεογνῶν εἰς πίστιν ἀπογυμνοῦται. ἄξιον γὰρ ὧδε εἰπεῖν ὅτι οὔτε ἃ λέγουσιν οἴδασιν οὔτε περὶ τίνων διαβε‐ βαιοῦνται. ποίαν γὰρ ταῦτα τοῖς λόγοις αὐτῶν συνηγορίαν ἔχει, ὁπότε οὐδὲ τῷ σκοπῷ τοῦ συγγραφέως παρακολουθῆσαι | ||
| 20 | αὐτοῖς ἐξεγένετο; οὐδὲ γὰρ περὶ ἀγαλμάτων τινῶν ἐβούλετο διαλέγεσθαι, πότερον φευκτὰ ἢ οὐ φευκτά, ἀλλὰ τὰ κατὰ τὸν Ἀβραὰμ διεξιὼν ἀπάγει καὶ πρὸς Ἕλληνας τὸν λόγον, ἐπαγα‐ γέσθαι πειρώμενος πρὸς τὴν τῶν πραγμάτων ἀλήθειαν καὶ αὐτούς, ὡς εἰ μὴ τοῖς παρὰ τοῦ πνεύματος γεγραμμένοις προ‐ | ||
| 25 | σέχοιεν, τοῖς γοῦν φαινομένοις πεισθεῖεν. καὶ γὰρ τὰ Σοδόμων εἰς προῦπτον ἔκειτο· τοιαῦτα γὰρ μικρὸν πρόσθεν ἔλεγεν· Εἰ δέ τις Ἑλλήνων ἀπιστεῖ ἢ τοῖς δι’ Ἀβραὰμ εἰρη‐ μένοις ὅτι τρεῖς ἦλθον πρὸς αὐτὸν καὶ ὑπεδέχθησαν ἢ τοῖς διὰ τὸν Λὼτ καὶ τὰ Σόδομα, βλεπέτω ὀφθαλμοῖς ἃ λέγει τὰ | ||
| 30 | ῥήματα· Σόδομα γὰρ ἔτι καὶ νῦν κατέστραπται, δείκνυσιν δὲ τὸν Λὼτ ζῶντα. ταῦτα προθέμενος ἐπάγει εὐθύς· Οἱ δὲ τρεῖς ἄγγελοι ὅτι ἦλθον πρὸς τὸν Ἀβραὰμ καὶ τἄλλα ὅσα κατὰ τὴν ἀρίστην ἐκείνην ὑποδεξίαν πέπρακται καὶ ἡ προκειμένη περιέχει χρῆσις. ἐν ᾧ τοίνυν τῶν ῥημάτων | 238 | |
| 35 | ἀμφισβητοῖεν Ἕλληνες, τοῖς γοῦν παρὰ τῶν οἰκείων καὶ γένει καὶ θρησκείᾳ προσηκόντων ἐξευρημένοις τὰ κατὰ τὸν Ἀβρα‐ ὰμ εἰρημένα δεχέσθωσαν. οὐκοῦν οὐ περὶ ἀγαλμάτων τῶν καθ’ Ἕλληνας ὁ λόγος, ὅπως ἔχουσιν βδελυρίας ἢ μή (τοῦτο γὰρ περιττὸν ζητεῖν καὶ ἀνόνητον, ὡμολογημένου ἤδη καὶ | ||
| 40 | πεφανερωμένου βδελυκτὰ εἶναι τὰ Ἑλλήνων παρὰ Χριστια‐ νοῖς), ἀλλ’ ὅτι τὰ κατὰ τοὺς ἀγγέλους καὶ τὸν Ἀβραὰμ καὶ Ἕλληνας δέχεσθαι δίκαιον παρ’ Ἑλλήνων δι’ ἀγαλμάτων δει‐ κνύμενα. ποία οὖν τοῖς ἀσεβέσιν πρόφασις τὰ κατὰ τὴν ἐκκλη‐ σίαν κακίζειν; ἢ ποῖος μῶμος αὐτῇ προσπλεκήσεται παρὰ τὸ | ||
| 45 | πειρᾶσθαι δι’ ἀγαλμάτων τὰ κατὰ τὸν Ἀβραὰμ δεικνύειν τοὺς Ἕλληνας; ἢ οὐχὶ δὴ μᾶλλον μέμψεως οὗτοι καὶ κατηγορίας ἄξιοι; εἰ γὰρ Ἕλληνες τὰ θεῖα ἁρπάσαντες καὶ ἡμέτερα, σπου‐ δὴν περὶ τὴν ἀλήθειαν ἔθεντο, πόσον ἔδει τοὺς πιστοὺς σπου‐ δαιότερον περὶ ταῦτα διανίστασθαι; οὐδὲ γὰρ ἐπειδὴ Ἕλληνες | ||
146(50) | τἀληθῆ γράφουσιν, ἡμᾶς χρὴ παραγράφεσθαι τὴν ἀλήθειαν πρὸς τὴν τῶν πραγμάτων ἀποβλέποντας φύσιν. διατοῦτο γὰρ καὶ Ἰουδαῖοι κατάκριτοι, ὅτι ἃ πάλαι αὐτοῖς προσῆκεν νῦν ἡμέτερα γέγονεν. τὸν γὰρ πλοῦτον τὸν ἐκείνων ληϊσάμενοι σφετεριζόμεθα, ὅτι τὸν ἐλθόντα εἰς τὰ ἴδια οἱ ἴδιοι οὐ παρέ‐ | ||
| 55 | λαβον· ὥστε τὰ παρ’ ἀπίστοις στηλογραφούμενα εὐγνωμόνως πιστοῖς προσίεσθαι δίκαιον, ἐπεὶ καὶ τοῖς γεγραμμένοις οἰκεῖα καὶ ὁμόλογα. | ||
147 | ἔτι τοῖς εἰρημένοις προστίθησιν ὁ διδάσκαλος· ταῦτα δὲ εἴρηται ἵνα οὐ τοῖς πιστοῖς δι’ Ἑλληνικῶν | ||
| γένηται ἡ πίστις· ἡμεῖς γὰρ παρὰ τῶν ἔξωθεν οὐ δεχόμεθα τὰς ἀποδείξεις. ἡμῖν γὰρ ὡς ἀληθῶς | 239 | ||
| 5 | οὐδεὶς λόγος παρὰ τῶν ἔξωθεν τὰς πίστεις δέχεσθαι τῶν κατὰ τὸν Ἀβραὰμ πρὸς τὴν τῶν ἀγγέλων φιλοφρόνως πεπραγμένην δεξίωσιν, οὐδὲ ἄλλου ὅτου χάριν, τοῖς ἱεροῖς ἤδη ἐντεθραμμέ‐ νοις λόγοις τε καὶ παιδεύμασιν. καὶ γὰρ ὁ κύριος, φησίν, τῶν δαιμονίων βοώντων· «Σὺ εἶ ὁ Χριστός», ἐπετίμα καὶ οὐκ εἴα | ||
| 10 | λαλῆσαι, ἀπαξιῶν παρὰ δαιμόνων μαρτυρεῖσθαι. ἀλλ’ οὐ πα‐ ρὰ τοῦτο καὶ ἡμεῖς Χριστὸν ὁμολογεῖν παραιτησόμεθα. οὐδὲ Παῦλον δυσφημήσομεν ἐπειδὴ ἀκούομεν εὐφημοῦσαν αὐτὸν τὴν Πυθόληπτον. μὴ δὲ γὰρ τοῖς προσώποις προσεκτέον, ἀλλὰ ταῖς ἀληθείαις αὐταῖς ἐπικριτέον τὰ πράγματα· καίτοι παρὰ | ||
| 15 | τῶν ἐναντίων πρὸς πίστιν ἡ ἀλήθεια τὸ ἐπαγωγὸν μᾶλλον καὶ πιθανὸν κέκτηται. ἤδη δὲ ἔγωγε καί τινος ἐπυθόμην λέγοντος θεολόγων ἑτέρωθεν· Πάλιν Βαλαὰμ προφητεύει καὶ Σαμουὴλ ἕλκεται, εἰ δοκεῖ, δι’ ἐγγαστριμύθου, καὶ δαίμονες ὁμολογοῦσιν τὸν | ||
| 20 | Ἰησοῦν ἄκοντες καὶ διὰ τῶν ἐναντίων, ἵνα καὶ πιστευθῇ μᾶλλον ἡ ἀλήθεια· καὶ ἀποστόλων τοῦ μεγαλόφρονος, ὡς ἤδη ἀνέχεταί τινων κηρυσσόντων τὸ εὐαγγέλιον, καὶ τούτων ἀπίστων καὶ οὐ μικρὸν αὐτῷ ἐπισωρευόντων ἐντεῦθεν τὸν κίνδυνον, ἵνα ὅτῳ τρόπῳ, προφάσει τε καὶ ἀληθείᾳ, Χριστὸς | ||
| 25 | καταγγέλληται. | ||
148 | ἐοίκασιν δέ μοι παραπλήσιόν τι πεπονθέναι τῶν Ἰουδαίων· ὥσπερ γὰρ ἐκεῖνοι τὴν ἰδίαν δικαιοσύνην ζητοῦντες στῆσαι τῇ δικαιοσύνῃ τοῦ θεοῦ οὐχ’ ὑπετάγησαν, οὕτω καὶ | ||
| οὗτοι τῷ ἰδίῳ σκοπῷ πανταχοῦ ἑπόμενοι, τῷ σκοπῷ τοῦ δι‐ | 240 | ||
| 5 | δασκάλου οὐκ ἠκολούθησαν. πρὸς γὰρ τὸ λέγον ῥητὸν μόνον ὅτι ἡμεῖς ἐκ τῶν ἔξωθεν πίστιν οὐ δεχόμεθα βουκο‐ λούμενοι καὶ τῇ ἐννοίᾳ τοῦ συγγεγραφότος οὐ προσχόντες, πρὸς τὴν ἰδίαν φαυλότητα τὸν νοῦν ᾐχμαλώτευσαν καὶ κατὰ τῶν ἱερῶν συμβόλων τῆς θείας οἰκονομίας οὐδὲν προσῆκον κακῶς | ||
| 10 | ἐξειλήφασιν. καίτοι εἰ καὶ πρὸς εἰκόνας ὁ λόγος ἀπέβλεπεν, ἀκούσαντας τὸ μηδὲν παρὰ τῶν ἔξωθεν ἡμᾶς δέχεσθαι ἀπολήγειν ἐχρῆν τῆς ἀλόγου ὁρμῆς καὶ μὴ προσάγειν ἐπ’ αἰ‐ σχύνῃ καὶ κατακρίσει αὐτῶν εἰς μαρτύριον. καὶ οὕτως ἂν τὸ κλέος ἡ ἐκκλησία ἠνέγκατο· ἡμῖν γὰρ οὐ παρὰ τῶν ἔξωθεν | ||
| 15 | τὰ ἡμέτερα ἀλλὰ παρὰ τῶν ἡμετέρων πιστῶν καὶ θεοσεβῶν ζήλῳ θερμῷ πρὸς τὴν εὐσέβειαν ἠγμένων τὸ ἐξ ἀρχῆς παρα‐ δίδοται. μάτην λοιπὸν ἐπ’ ἐκείνοις αὐχοῦσιν τοῖς λόγοις· ἃ γὰρ οὐδὲ παρὰ μεμηνότων ἤκουσται πρὸς ἱερὰ ἀπεικάσματα μεθαρ‐ μοζόμενα, πρὸς κατηγορίαν, οὐ σύστασιν ἑαυτῶν προηγάγοντο. | ||
149 | ἔτι φασὶν ὅτι Εἶθ’ οὕτως καὶ ἐν ἑτέρῳ λόγῳ τῷ εἰς τὸν δεσμοφύλακα ἐπιγραφομένῳ λέγει· «Εἰ γὰρ εἰκόνα τις ἄψυχον ἀναθεὶς παιδὸς ἢ φίλου ἢ συγγενοῦς νομίζει παρεῖναι ἐκεῖνον | ||
| 5 | τὸν ἀπελθόντα καὶ διὰ τῆς εἰκόνος αὐτὸν φαν‐ τάζεται τῆς ἀψύχου, πολλῷ μᾶλλον ἡμεῖς διὰ τῶν γραφῶν τῆς τῶν ἁγίων ἀπολαύομεν παρου‐ σίας, οὐχὶ τῶν σωμάτων αὐτῶν τὰς εἰκόνας ἔχοντες ἀλλὰ τῶν ψυχῶν· τὰ γὰρ παρ’ αὐτῶν | ||
| 10 | εἰρημένα τῶν ψυχῶν αὐτῶν εἰκόνες εἰσίν.» ὡς ἐκπλήξεως ταῦτα γέμει καὶ ἀμηχανίας πολλῆς καὶ θάμβος καὶ ἀπορία οὐ μικρὰ τοῖς ἐντυγχάνουσιν ὡς τὸ εἰκὸς περιχυθήσεται· πότερον, ὅπως εἰς ἄκρον ἠλιθιότητος καὶ | ||
| ἀναισθησίας οἱ κεχρημένοι παραλόγως ἵκοντο, θαυμάσεταί | 241 | ||
| 15 | τις, ἢ καταπλαγείη ὅσον τῶν πρὶν ἀσεβῶν ὑπερηκόντισαν εἰς παράνοιαν. ἀφ’ ὧν γὰρ ἔδει καταδύεσθαι καὶ αἰσχύνεσθαι, ἀπὸ τούτων οἵ γε παρρησιάζονται καὶ τὴν ὀφρῦν κατὰ τῆς εὐαγοῦς ἡμῶν δόξης οὐκ εὐαγῶς ἀνασπῶσιν. ὅπως γὰρ ἐπὶ κατηγορίᾳ, οὐ συνηγορίᾳ αὐτοῖς συμπεπόρισται, οὐκ ἔγνωσαν οὐδὲ συνῆ‐ | ||
| 20 | καν οἱ δείλαιοι, ἐπειδὴ ἐν σκότει τῆς ἀπιστίας ὁμοῦ καὶ ἀμαθίας διαπορεύονται, οὐδ’ αὐτῶν ὧν προάγουσιν λόγων ἐν περινοίᾳ γενέσθαι ἰσχύσαντες. οἶμαι γὰρ οὐδὲ τοὺς πάθει μανίας ἑαλω‐ κότας διαμφισβητεῖν ὡς τὰ τῶν εἰκόνων ἀναθήματα τῶν εἰκο‐ νιζομένων προσώπων εἰς μνήμην καὶ φαντασίαν τοὺς ὁρῶντας | ||
| 25 | ἐνάγουσιν· καὶ συλλήψεταί γε, εὖ οἶδα, μᾶλλον ταῦτα τοῖς ἤδη τὰ τῶν ἁγίων πρεσβεύουσιν. τί γὰρ τὸ ἐμποδὼν στήσεται ἐκ τῆς αὐτῆς τῷ λογογράφῳ ὑποθέσεως ἀφορμηθέντας καὶ τῷ αὐτῷ τοῦ λόγου σχήματι χρησαμένους φάναι ὅτι δὴ τὰς τῶν ἁγίων ἀνατιθέντες εἰκόνας αὐτοὺς ἐκείνους διὰ τούτων κατοπ‐ | ||
| 30 | τριζόμεθα, καὶ ἀναθεωροῦμεν αὐτῶν τὴν γενναιότητα καὶ τοὺς ἄθλους καὶ τὴν πρὸς θεὸν ἀγάπην τε καὶ οἰκείωσιν; ἐξ ὧν δὴ καὶ ὠφέλειαν καρποῦσθαι πάρεστιν, εἰς μίμησίν τε τῆς πρὸς θεὸν αὐτῶν διαθέσεως καὶ τῶν ὑπὲρ τῆς εὐσεβείας ἀγώνων διανίστασθαι. | ||
150 | καὶ ταῦτα μὲν τῆς τῶν ἀγνωμόνων εἰκαιοβουλίας καὶ παρανοίας. ὁ δ’ οὖν τούτους τοὺς λόγους πρῶτος ἐρανισάμενος, καίτοι θερμὸς τυγχάνων τῆς ἀποστασίας προστάτης, ὁ Μαμω‐ νᾶς φημι Κωσταντῖνος, ἐπὶ πλεῖστον βακχείας καὶ ἐμπληξίας | ||
| 5 | κατολισθήσας καὶ τὴν ἀχλὺν τῆς ἀθεΐας περικεχυμένος, ὅμως μικρὸν γοῦν τῆς ἀβουλίας ἐπῃσθημένος ἤδη ἠπείγετο τῶν ἐν τῇ κοπροφόρῳ κοιτίδι συντεθέντων τῆς βλασφημίας τινὰς χρή‐ σεις ὑποσπάσαι. τάχα δ’ ἂν καὶ πρὸ τῶν ἄλλων ταύτην ὑφεί‐ λετο οἷα δὴ τὸ ἠλίθιον αὐτῶν ἐμφανέστερον θριαμβεύουσαν· | ||
| 10 | κἂν τὸ νοηθὲν ἐπετέλεσεν, εἰ μὴ ὁ κατὰ τὴν ἱερωσύνην ἐπὶ κακῷ τῷ ἑαυτοῦ τὸ τηνικαῦτα προὔχων, ἐλεεινῶς καὶ ἀθλίως φρονῶν, παραινέσεσιν πλείσταις χρησάμενος διεκώλυσεν, εὐπρόσωπον ἀφορμὴν προϊσχόμενος καὶ πιθανὸς πρὸς τὸν λόγον ὀφθείς, ὡς οἷα ὑπ’ εὐνοίας ἠγμένος, φάσκων ὡς εἰ | 242 | |
| 15 | ταῦτα περιέλοι τῶν συγγεγραμμένων, χώραν δοίη τοῖς ὑπε‐ ναντίοις τοιαῦτα λέγειν, ὅτι γε τὰ μέν, ἐν οἷς ἀρέσκονται τοῖς ἐγκρίτοις πατράσιν, ἀνατιθέασιν, ἃ δὲ οὐκ ἀρέσκει αὐτοῖς, ἀπο‐ βάλλονται, ἐξουσίᾳ μᾶλλον ἢ ἀληθείᾳ δογμάτων πράσσοντες. ἐναργοῦς δὲ οὔσης αὐτῶν τῆς ματαιότητος, περιττὸν ἦν που | ||
| 20 | ἐπὶ πλέον ἀντιλέγοντας ταῦτα εὐθύνειν, ὡς ἂν μὴ τῆς ἴσης ἐκείνοις νομισθῶμεν παραφροσύνης. πλὴν ἵνα μή τινες τῶν ἀφελεστέρων τὴν ἐπὶ τοῖς ἑπομένοις λόγοις δύναμιν ἀγνοοῦν‐ τες καὶ τῇ παρεξηγήσει τῶν ἀπατεώνων δελεαζόμενοι παρα‐ βλάπτοιντο, ταύτῃ τοι τὸν προκείμενον τῷ διδασκάλῳ νοῦν | ||
| 25 | ἀναπτύξαι εἰς δέον κεκρίκαμεν, ὡς ἂν εὐκάτοπτα τὰ τοῦ λόγου καὶ σαφῆ παραστήσωμεν. σκοπὸς γὰρ τῷ πατρὶ οὐκ εἰκόνας ἁγίων καὶ τοὺς περὶ αὐτῶν λόγους συμβάλλειν, ὁποῖόν τι τούτων αἱρετέον, ὁποῖόν τε παρετέον, ἀλλὰ δει‐ κνύειν προηγουμένως ὡς οἱ ἅγιοι καὶ διὰ τῶν λόγων αὐτῶν | ||
| 30 | καὶ τῶν γεγραμμένων περὶ αὐτῶν μεθ’ ἡμῶν εἰσιν. | ||
151 | λοιπὸν μεθ’ οὓς προεξύφηνε λόγους, κατὰ τοῦτο δὴ τὸ χωρίον γενόμενος, προτίθησιν ῥητόν τι ψαλμικόν, ἐκεῖνο δὴ τὸ Αἴνει ἡ ψυχή μου τὸν κύριον, καὶ ἐπάγει ὁ αὐτός· Ταῦτα ὁ Δαυῒδ εἶπεν τότε· ταῦτα καὶ ἡμεῖς μετὰ τοῦ Δαυῒδ ψάλλο‐ | ||
| 5 | μεν σήμερον. εἰ γὰρ καὶ μὴ τῷ σώματι πάρεστιν, ἀλλὰ τῷ πνεύματι πάρεστιν. καὶ ὅτι πάρεισιν ἡμῖν οἱ δίκαιοι καὶ μεθ’ ἡμῶν ψάλλουσιν, ἄκουσον τί φησιν ὁ Ἀβραὰμ πρὸς τὸν | ||
| πλούσιον. λέγοντος γὰρ ἐκείνου· Πέμψον Λάζαρον, ἵνα οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ μαθόντες τὰ ἐν Ἅιδου διορθώσωνται τὰ | 243 | ||
| 10 | καθ’ ἑαυτούς, λέγει πρὸς αὐτόν· Ἔχουσιν Μωσέα καὶ τοὺς προφήτας. καὶ μὴν καὶ Μωσῆς καὶ οἱ προφῆται πάλαι τεθνή‐ κασιν· ἀλλ’ εἰ καὶ τεθνήκασιν τῷ σώματι, διὰ τῶν γραμ‐ μάτων εἶχον αὐτούς. ταῦτα εἰπὼν καὶ βουλόμενος κατα‐ σκευάσαι καὶ πιστώσασθαι εἶναι μεθ’ ἡμῶν τοὺς ἁγίους, λαμ‐ | ||
| 15 | βάνει παραδείγματος τρόπῳ τὰ ἐπαγόμενα καὶ φησίν· εἰ γὰρ εἰκόνα τις ἄψυχον ἀναθεὶς παιδὸς ἢ φίλου ἢ συγγενοῦς νομίζει παρεῖναι ἐκεῖνον τὸν ἀπελ‐ θόντα καὶ διὰ τῆς εἰκόνος αὐτὸν φαντάζεται τῆς ἀψύχου. ἴσμεν δὲ δήπου ὅτι οὐδὲν παράδειγμα ἀμφι‐ | ||
| 20 | σβητήσιμον, ἐπεὶ δεήσεται καὶ ἑτέρας κατασκευῆς καὶ οὐκ ἂν εἴη ἔτι παράδειγμα. ὡς οὖν παρὰ πᾶσιν καὶ σοφοῖς καὶ ἰδιώταις ὁμολογούμενα ταῦτα προθείς, συλλογίζεται καὶ ἐπάγει ὅτι πολλῷ μᾶλλον ἡμεῖς διὰ τῶν γραφῶν τῆς τῶν ἁγίων ἀπολαύομεν παρουσίας, οὐχὶ τῶν σω‐ | ||
| 25 | μάτων αὐτῶν τὰς εἰκόνας ἔχοντες ἀλλὰ τῶν ψυχῶν· τὰ γὰρ παρ’ αὐτῶν εἰρημένα τῶν ψυχῶν αὐτῶν εἰκόνες εἰσίν. ἐν τούτοις βούλεται λέγειν ὁ συγ‐ γραφεὺς ὅτι αἱ μὲν τῶν σωμάτων εἰκόνες τὰ σώματα, ὁποῖα ἦν, εἰκονίζουσίν τε καὶ ἐμφανίζουσιν, τὰ δὲ παρὰ τῶν ἁγίων | ||
| 30 | εἰρημένα τὸ γενναῖον καὶ ἀήττητον τῶν ψυχῶν αὐτῶν παρά‐ στημα εἰκονίζουσιν καὶ κηρύσσουσιν, καὶ διὰ τῶν γεγραμ‐ μένων περὶ αὐτῶν τῆς παρουσίας αὐτῶν ἀπολαύομεν. ταῦτα δὲ οὐ τῶν σωμάτων αὐτῶν τὰς εἰκόνας ἔχειν ἡμῖν προξενεῖ, αὐτοὺς δὲ τοὺς ἁγίους μεθ’ ἡμῶν εἶναι παρασκευάζει· Εἰ γὰρ | ||
| 35 | καὶ μὴ πάρεισιν, φησίν, τῷ σώματι, ἀλλὰ τῷ γε πνεύματι πάρεισιν. καὶ ταύτῃ γοῦν οὐ τῶν σωμάτων αὐτῶν τὰς εἰκόνας ἔχειν ἔλεγεν, οὐχ’ ὅτι οὐκ εἶχεν (εἶχεν γάρ· καὶ τοῦτο φανερὸν διὰ τῶν ἔργων ἐποίει), ἀλλ’ ὅτι ἐν τῇ ἀναλήψει τῶν περὶ τῶν | ||
| ἁγίων λόγων, οὓς διὰ γλώσσης φέρομεν, τῶν ψυχῶν αὐτῶν | 244 | ||
| 40 | οἱονεὶ τὰς εἰκόνας ὑφηγουμένους βλέπομεν. οὐχ’ εὑρίσκομεν δὲ οὐδὲ ὁρῶμεν ἐνταῦθα σωματικῶν αὐτῶν εἰκόνων λόγον, ἐπεὶ οὐδὲ συναναφαίνονται τοῖς λόγοις αἱ εἰκόνες. καὶ δια‐ τοῦτο λέγομεν ὅτι οὐκ ἔχομεν· οὐδὲ γὰρ σώματι αὐτοὺς βλέ‐ πομεν ἀλλὰ πνεύματι. δῆλον δ’ ἂν τοῦτο κἀντεῦθεν γένοιτο· οἱ | ||
| 45 | γὰρ λόγοι, ἐπειδὴ νοῦ γέννημα, οὐ σώματος, ὑπάρχουσιν, κἂν διὰ τῶν φωνητικῶν τοῦ σώματος ὀργάνων προφέρωνται, οὐ σωμάτων ἡμῖν ἕξιν ἐκτυποῦσιν καὶ εἶδος, ἀλλὰ ψυχῆς καὶ νοῦ τοῦ γεννήσαντος χαρακτηρίζουσιν τὴν διάθεσιν. οὐκοῦν τοὺς λόγους τοὺς τῶν ἁγίων διὰ τῶν γεγραμμένων μεταχειρι‐ | ||
151(50) | ζόμενοι, τῶν ψυχῶν αὐτῶν ὁρῶμεν τὰ ἀνδραγαθήματα ἡμῖν διαμορφούμενα· καὶ οὐ σωματικῶς ἀλλὰ πνευματικῶς παρεῖ‐ ναι πεπείσμεθα. διὸ οὐδὲ σωματικῶς ἐν τοῖς κατ’ αὐτοὺς λόγοις ἐξετάζομεν, ἵνα καὶ τῶν σωμάτων αὐτῶν τὰς εἰκόνας ἔχειν λέγωμεν· ἄλλως τε δὲ ἕτερος ψυχῆς λόγος καὶ ἄλλος σώμα‐ | ||
| 55 | τος, καὶ οὐκ ἐνὸν ἐπ’ ἀμφοῖν καὶ κατὰ ταυτὸν τοὺς αὐτοὺς λόγους ποιεῖσθαι ἢ τὰς εἰκόνας αὐτῶν ὁμοῦ παραλαμβάνειν. πῶς γὰρ ὧν ὁ λόγος διάφορος, ὁ τρόπος ὁμοῦ συμπαραληφθή‐ σεται; ὁπηνίκα τοίνυν περὶ ψυχῆς τις καὶ τῶν κατὰ ψυχὴν διαλαμβάνει, οὐκ ἔστιν κατὰ ταυτὸν καὶ περὶ σώματος καὶ | ||
| 60 | τῶν κατὰ σῶμα συνδιεξέρχεσθαι, ἵνα καὶ τὸν περὶ σωματικῆς εἰκόνος ἀνέλοιτο λόγον. ἀλλ’ οὐδὲ ὁμοία ἡ περὶ ἑκατέρου τούτων ἐπιχείρησις. ἡ μὲν γὰρ εὐκολία τοῦ παραλαμβανομέ‐ νου λόγου τῆς τῶν ψυχῶν ἁπλότητος ἕνεκεν ἀθρόον καὶ ὡς ἐν ἀκαρεῖ τῷ χρόνῳ τὴν μνήμην ἀνακινοῦσα καὶ τὴν ἑκάστης | ||
| 65 | ἰδιότητα ῥᾳδίως ἐν τῷ νοῒ ἀνεζωγράφησεν. ἡ δὲ δυσχέρεια τοῦ ἐπιτηδευομένου τρόπου τῆς παχύτητος τῶν σωμάτων χάριν οὐχ’ ὧδέ πως ἔχει· οὐδὲ γὰρ ἂν οὕτως εὐπετῶς τὰ σωματικὰ γνωρίσματα καταχαράξαι σχοίη· δεήσεται γὰρ καὶ τέχνης καὶ ὕλης καὶ τοῦ μετιόντος τὴν τέχνην γραφέως. | ||
| 70 | ὥστε ὁ περὶ τῶν ψυχῶν τῶν ἁγίων τὸν λόγον ποιούμενος οὐχ’ οἷός τέ ἐστιν καὶ τῶν σωμάτων αὐτῶν τὰς εἰκόνας κατὰ ταυτὸν πάντως ἔχειν. | 245 | |
152 | ἀλλ’ οὐ παρὰ τοῦτο ἀπαγορεύειν αὐτὰς τὸν διδάσκαλον ὑποληπτέον. ἀλλ’ ὅποι αὐτῷ τὰ τοῦ σκοποῦ καὶ τοῦ καιροῦ φέρει, ἐστοχασμένως ἐξετάζειν χρεών· πάντων γὰρ μάλιστα, καὶ καιρὸν καὶ μέτρα ἑκάστῳ ᾔδει τιθέναι πράγματι. διὰ | ||
| 5 | πάντων οὖν δηλοῦται ὡς οὐκ ἀναιρεῖ τῶν ἁγίων εἰκόνων τὸ χρῆμα, ἀλλ’ ὅτι οὐ συνυπάρχουσιν οὐδὲ ἐξ ἀνάγκης ἐν τοῖς περὶ τῶν ἁγίων προαγομένοις ἕπονται λόγοις, ταῦτα διέξει‐ σιν. ἡμεῖς δὲ καθάπερ καὶ τὸ ἐκείνου ἔχει φρόνημα γινώσκο‐ μεν, καὶ τὰ συζυγῆ τῶν τιμίων ψυχῶν σώματα τίμια | ||
| 10 | ἡγούμεθα· ὧν γὰρ αἱ ψυχαὶ τίμιαι, δῆλον δήπου καὶ τὰ σώματα καὶ τοῦ παντὸς λόγου ἄξια ὡς ὄργανα τοῖς ἁγίοις ὑπηρετησάμενα, ἐν οἷς τὸ γενναῖον καὶ στερρὸν καὶ ἀδάμαστον ἐν ταῖς βασάνοις ἐπεδείξαντο· μεθ’ ὧν ὡς συνάθλοις καὶ συ‐ στεφθήσονται, ἡνίκα κατὰ τὴν μέλλουσαν κοινὴν πάντων | ||
| 15 | ἀνάστασιν ταῦτα ἀπολήψονται ἄφθαρτα. οἱ τοίνυν διὰ τῶν γραφῶν τὰς εἰκόνας τῶν ψυχῶν τῶν ἁγίων ἔχοντες ἀναγ‐ καίως καὶ ἀκολούθως διὰ τῶν χρωμάτων ἢ ὁπωσοῦν ἑτέρως καὶ τὰς τῶν σωμάτων αὐτῶν εἰκόνας ἕξουσιν· ὅθεν οὐ περιο‐ πτέαι οὐδὲ ἀτιμαστέαι. προσεκτέον δὲ ὡς οὐ πρὸς εἰκόνας | ||
| 20 | ἁγίων τοὺς λόγους τῶν ἁγίων συνέκρινεν ἀλλὰ πρὸς ἀν‐ θρώπων τῶν τυχόντων καὶ ὁπωσοῦν ἐχόντων. ἦ γὰρ ἂν οὐ καταδεέστερον τὸν λόγον ἐτίθετο· σεμνῶς γὰρ ὅπως αὐτὸς τὴν τοῦ μεγάλου Παύλου εἰκόνα περιέπων καὶ τιμῶν διετέλει καὶ ὡς περὶ τῶν λοιπῶν διέκειτο, ἤδη προδέδεικται. | ||
153 | καὶ τὰ μὲν ἡμέτερα ἐπὶ τοσοῦτον· ὁ δὲ διδάσκαλος ἔτι βεβαιοῦν τὰ προκεχειρισμένα αὐτῷ βουλόμενος, ἄγχιστά που τῆς προγεγραμμένης χρήσεως ἐπιφέρει τοιαῦτα· Βούλει μαθεῖν | ||
| ὅτι ζῶσιν οἱ δίκαιοι καὶ πάρεισιν; οὐδεὶς τοὺς τεθνεῶτας | 246 | ||
| 5 | μάρτυρας καλεῖ, ὁ δὲ θεὸς μάρτυρας αὐτοὺς ἐκάλεσεν τῆς οἰκείας θεότητος καὶ πρῶτον αὐτὸν τὸν Δαυΐδ, ἵνα σε διδάξῃ ὅτι ζῇ. τῶν γὰρ Ἰουδαίων ἀμφισβητούντων περὶ αὐτοῦ, λέγει πρὸς αὐτούς· Τί ὑμῖν δοκεῖ περὶ τοῦ Χριστοῦ; τίνος ἐστὶν υἱός; λέγουσιν αὐτῷ· Τοῦ Δαυΐδ. λέγει αὐτοῖς· Πῶς οὖν ὁ | ||
| 10 | Δαυῒδ ἐν πνεύματι κύριον αὐτὸν καλεῖ λέγων· Εἶπεν ὁ κύριος τῷ κυρίῳ μου· Κάθου ἐκ δεξιῶν μου. εἶδες πῶς ζῇ ὁ Δαυΐδ; εἰ γὰρ μὴ ἔζη, οὐκ ἂν ἐκάλεσεν αὐτὸν μάρτυρα τῆς θεότητος αὐτοῦ· καὶ οὐκ εἶπεν· πῶς ἐκάλεσεν, ἀλλὰ καλεῖ, ἵνα διδάξῃ ὅτι πάρεστιν ἔτι διὰ τῶν γραμμάτων καὶ φθέγγε‐ | ||
| 15 | ται. τὰ τοῦ πατρὸς τοιαῦτα· ἐκ τούτων δὲ καὶ τῶν προρρη‐ θέντων εὐχερῶς τις τὸν τρόπον οὗ εἵνεκεν ἔφη μὴ ἔχειν εἰκόνας τῶν ἁγίων σωματικὰς καταλήψεται. | ||
154 | κατοκνήσειέν τις τάχα τοῖς προσαπαντῶσιν ἑξῆς ἐπι‐ βάλλειν· θρήνων γὰρ καὶ ὀδυρμῶν καὶ δακρύων πολλῶν, οὐκ ἐλέγχων ἄξια. καί μοι τὸν λόγον ἡ ἔκπληξις ἐπικόπτει καὶ σύγχυσίς πως καὶ ἀκηδία πνεύματος ἀλύοντι ἔπεισιν. ἀπορή‐ | ||
| 5 | σειεν γὰρ ἀνθρώπων γλῶσσα ἐκτραγῳδοῦσα οἷα τοῖς ἀθλίοις συνήνεκται. πότερον γάρ τις τὴν ἀλογίαν κατοικτειρήσειεν ἢ καταπλαγείη τὴν ἀσέβειαν; πρὸς δὲ τῆς ἀναισχυντίας τὸ μέγε‐ θος πῶς οὐκ ἄν τις ἀπαυδήσειεν; τριάκοντα γάρ που σχεδὸν διαγεγόνασιν ἐνιαυτοὶ ἐξ οὗ ἡ πονηρὰ ταύτη ἐπίνοια ἡ κατὰ | ||
| 10 | τῶν ὀρθῶν λόγων ἐξευρεθεῖσα πεφώραται δημοσιευομένη καὶ θριαμβευομένη. καὶ πᾶς τις, ᾧ λόγου ποσῶς μετῆν, ἀνὰ στόμα ἔχων ἠγόρευεν, ἵνα καὶ τῶν οὐχ’ ἡμετέρων τι φθέγξω‐ μαι. τίς οὐκ οἶδεν οἷα κατὰ τῆς ἐπιστολῆς τοῦ ὁσίου ἀνδρὸς | ||
| Νείλου τῆς πρὸς Ὀλυμπιόδωρον γραφείσης τὸν ἔπαρχον, παρὰ | 247 | ||
| 15 | τοῖς πάλαι κατὰ Χριστοῦ μανεῖσιν ἐπινενόηται καὶ τετόλμηται, ὅπως τὴν ἐγγεγραμμένην ἐν αὐτῇ τοῦ συντεταχότος διάνοιαν παρέφθειράν τε καὶ παρεποίησαν, τὴν ἀλλοτρίαν δὲ αὐτῷ προσοικείωσαν; ὃ τοῖς αἱρετίζουσιν σύνηθες. ἀλλ’ ἐκεῖνοι μὲν οὕτως διακενῆς ἀνομήσαντες ᾤχοντο. τούτων δὲ τίς οἴσει τὸ | ||
| 20 | κατὰ τῆς εὐσεβείας τολμηρὸν καὶ παράνομον, πῶς ἦρται ὁ τοῦ θεοῦ φόβος ἐξ ὀφθαλμῶν αὐτῶν; ὅτι ἐδόλωσαν ἐν γλώσσῃ αὐτῶν καὶ οὐκ ἠβουλήθησαν συνιέναι τοῦ ἀγαθῦναι· καὶ τὴν αὐτὴν ἐκείνοις ἀνομίαν ἐλάλησαν καὶ παρέστησαν πάσῃ ὁδῷ οὐκ ἀγαθῇ· κακίᾳ δὲ οὐ προσώχθισαν. αἰδὼς ἀνθρώπων ἐλήλα‐ | ||
| 25 | ται, τῆς ἀληθείας τὸ ἀγαθὸν περιῄρηται, τὸ τῆς πίστεως κράτος ἐξουθένηται, τῆς ἐλπίδος καταπεφρόνηται τὸ ἑδραίωμα. τί ἔτι λέγειν, ἐξὸν παραθεμένους τῶν νενοθευμένων καὶ διεφθαρ‐ μένων τὸ ψεῦδος, ἔπειτα τὴν τοῦ θεοφόρου ἀνδρὸς ἐκείνου ἀληθῆ καὶ οἰκείαν δόξαν, ὡς ἔχει εὐσεβείας καὶ δογμάτων | ||
| 30 | εὐθύτητος, ἀφεῖναι τοῖς ἐντυγχάνουσιν, ὅπως αὐτοὶ ἔχοιεν τοὺς τῶν ἀσεβῶν ἐπιγνόντες δόλους καὶ τὰ ἐπιτηδεύματα ἀ‐ ποθαυμάζειν τε καὶ ἀποδύρεσθαι, οὐ μᾶλλον τῆς ἀσεβείας ἢ τῆς ἀναισχυντίας αὐτοὺς καὶ αὐθαδείας ὑπερεκπληττόμενοι; ἔχει δὲ τὰ παρὰ τῶν ὑπεναντίων ῥᾳδιουργηθέντα οὕτως· | ||
| 35 | Νηπιῶδες καὶ βρεφοπρεπὲς ἡ τοιαύτη ἐρώ‐ τησις· περιπλανήσεως τῶν ὀφθαλμῶν τοῦτο γινόμενον, ἀνδρὸς δὲ φρονίμου τοῦτο μακρὰν ἀπέχει· ἐν γὰρ τῷ ἱερατείῳ κατὰ τὸ πρόσταγ‐ μα τῆς ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως σταυρὸν | ||
| 40 | ἐγχαράξας ἀρκέσθητι· δι’ οὗ σταυροῦ ἐσώθη πᾶν τὸ ἀνθρώπινον γένος· καὶ τὸ λοιπὸν τοῦ οἴ‐ | ||
| κου λεύκανον. | 248 | ||
155 | ἔχει δὲ καὶ τἀληθῆ καὶ γνήσια τοῦ ὁσίου οὕτως· Ἐπιστολὴ τοῦ ἁγίου Νείλου πρὸς Ὀλυμπιόδωρον ἔπαρχον· Γράφεις μοι, εἰ ἄρα πρεπωδέστατον εἴη μέλλοντί σοι κατα‐ σκευάζειν σηκὸν μέγιστον πρὸς τιμὴν τῶν ἁγίων μαρτύρων | ||
| 5 | καὶ τοῦ ὑπ’ αὐτῶν διὰ μαρτυρίου ἄθλων καὶ πόνων καὶ ἱδρώτων μαρτυρηθέντος Χριστοῦ, εἰκόνας τε ἀναθεῖναι καὶ ἐν τῷ ἱερατείῳ θήρας ζῴων παντοίας τοὺς τοίχους πλῆσαι τούς τε ἐκ δεξιῶν τούς τε ἐξ εὐωνύμων, ὥστε βλέπεσθαι κατὰ μὲν τὴν χέρσον ἐκτεινόμενα λίνα καὶ λαγωοὺς καὶ τὰ | ||
| 10 | ἑξῆς φεύγοντα ζῷα τοὺς δὲ θηρᾶσαι σπεύδοντας σὺν τοῖς κυνιδίοις ἐκθύμως διώκοντας, κατὰ δὲ τὴν θάλατταν χαλώ‐ μενα δίκτυα καὶ πᾶν γένος ἰχθύων ἁλιευόμενον καὶ εἰς τὴν ξηρὰν ἀγόμενον χερσὶν ἁλιευτικαῖς· καὶ προσέτι γυψοπλα‐ σίαις πᾶν εἶδος ἐκφάναι δεικνύμενον πρὸς ἡδονὴν ὀφθαλμῶν | ||
| 15 | ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ θεοῦ· οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ ἐν κοινῷ οἴκῳ χιλίους πήξασθαι σταυροὺς καὶ ἱστορίας πτηνῶν καὶ κτηνῶν καὶ ἑρπετῶν καὶ βλαστημάτων παντοδαπῶν. ἐγὼ δὲ πρὸς τὰ γραφέντα λέξαιμι ὅτιπερ νηπιῶδες ἂν εἴη καὶ βρεφοπρεπὲς τὸ τοῖς λεχθεῖσιν περιπλανῆσαι τὸν ὀφθαλμὸν τῶν πιστῶν· | ||
| 20 | στερροῦ δὲ καὶ ἀνδρώδους φρονήματος οἰκεῖον, τὸ ἐν τῷ ἱερατείῳ μὲν κατὰ ἀνατολὰς τοῦ θειοτάτου τεμένους ἕνα καὶ μόνον τυπῶσαι σταυρόν (δι’ ἑνὸς γὰρ σωτηριώδους σταυροῦ τὸ τῶν ἀνθρώπων διασῴζεται γένος καὶ τοῖς ἀπηλπισμένοις ἐλπὶς πανταχοῦ κηρύττεται), ἱστοριῶν δὲ παλαιᾶς καὶ νέας | ||
| 25 | διαθήκης πληρῶσαι ἔνθεν καὶ ἔνθεν χειρὶ καλλίστου ζωγρά‐ φου τὸν ναὸν τῶν ἁγίων, ὅπως ἂν οἱ μὴ εἰδότες γράμματα μὴ δὲ δυνάμενοι τὰς θείας ἀναγινώσκειν γραφὰς μνήμην τε | ||
| λάβωσιν τῆς τῶν γνησίως τῷ ἀληθινῷ θεῷ δεδουλευκότων ἀνδραγαθίας καὶ πρὸς ἅμιλλαν διεγείροιντο τῶν εὐκλεῶν καὶ | 249 | ||
| 30 | ἀοιδίμων ἀριστευμάτων, δι’ ὧν τῆς γῆς τὸν οὐρανὸν ἀντηλ‐ λάξαντο, τῶν βλεπομένων τὰ μὴ ὁρώμενα προτιμήσαντες· ἐν δὲ τῷ κοινῷ οἴκῳ πολλοῖς καὶ διαφόροις οἰκίσκοις διει‐ λημμένῳ ἀρκεῖσθαι καθ’ ἕκαστον οἰκίσκον πεπηγμένῳ τι‐ μίῳ σταυρῷ, τὰ δὲ περιττὰ καταλιμπάνειν ἀναγκαῖον νο‐ | ||
| 35 | μίζω. | ||
156 | γράφει δὲ ὁ αὐτὸς καὶ ἐν τῇ πρὸς Ἡλιόδωρον τὸν σιλεντιάριον ἐπιγεγραμμένῃ ἐπιστολῇ οἷα περὶ τὴν ἐλευθερίαν τοῦ αἰχμαλώτου παιδὸς μοναχοῦ, συνευχομένου αὐτῷ τοῦ πατρός, παρὰ τοῦ μεγάλου μάρτυρος Πλάτωνος τεθαυματούρ‐ | ||
| 5 | γηται, λέγων· Ἰδοὺ ἐξαίφνης ὁ ἡμέτερος μάρτυς Πλάτων ἐπιστὰς ἔφιππος φαινόμενος, ἕλκων τε καὶ ἄλλον ἵππον εὔκαιρον, ἐμφανίζεται τῷ παιδὶ γρηγοροῦντι καὶ γνωρίζοντι τοῦτον ἐκ τοῦ πολλάκις τὸν χαρακτῆρα τοῦ ἁγίου ἐπὶ τῶν εἰκόνων τεθεᾶσθαι. οἷς ἐφεξῆς προστίθησιν ὅπως δεσμώτην ὁ | ||
| 10 | θεῖος μάρτυς τῶν δεσμῶν λύσας τὸν παῖδα τῷ πατρὶ ἀποδίδω‐ σιν. οὕτως ὁ ἱερὸς Νεῖλος διὰ τῶν οἰκείων καὶ γνησίων λόγων τὴν μὲν ἑαυτοῦ δόξαν οἵαν περὶ τῶν σεπτῶν εἰκόνων κέκτηται ἀποχρώντως παρίστησιν, τῶν δὲ νενοθευκότων καὶ παραφθει‐ ράντων αὐτοῦ τὸ γράμμα τὸ κακοῦργον ἐξελέγχει μηχάνημα· | ||
| 15 | ὥσπερ δὲ ἄλλος ἡμῖν νοητὸς Χρυσορρόας τὰ τῆς εὐσεβείας πελαγίζων πάγχρυσα ῥεῖθρα, τῶν πιστῶν μὲν κατευφραίνει καὶ κατάρδει μυστικῶς τὴν διάνοιαν, τῶν ἀπίστων δὲ κατα‐ κλύζει καὶ ἀποπνίγει ἐμφανῶς τὴν κακόνοιαν. | ||
157 | κενοῖς δὲ κενότερα καὶ ματαιότερα ἐπινοοῦντες καὶ χείρους ἑαυτῶν ἀεὶ φαινόμενοι καὶ οὔποτε Χριστῷ σπείσα‐ | ||
| σθαι ἐθελήσαντες οὐδὲ τὸν κατὰ τῶν ἁγίων καταθέσθαι πό‐ λεμον, τοῖς φθάσασιν ψευδολογήμασιν καὶ μυθεύμασιν τὰ | 250 | ||
| 5 | μυθικώτερα ἔτι καὶ ἀπιστότερα προστιθέασιν. καὶ τελευταίας τῆς ἐπιτεχνηθείσης αὐτοῖς τερατείας οἱονεὶ σφραγῖδα ἐπιτιθέν‐ τες, συμπλάσσουσιν χρήσεις, εἰς μὲν Ἐπιφάνιον τὸν θεοφόρον τὸν τῆς Κυπρίων κατὰ τὴν ἱερωσύνην ἐξηγησάμενον ψευδῶς καὶ ἀλλοκότως ἀναφέροντες καὶ εἰς τὴν ὁσίαν μνήμην τοῦ | ||
| 10 | ἀνδρὸς ἐξυβρίζοντες, τῷ ἀξιοπίστῳ τοῦ προσώπου τὴν οἰ‐ κείαν ἀσέβειαν βεβαιοῦν ἐκμηχανώμενοι. εἴ τις γὰρ ἐκ πα‐ ραλλήλου τοῖς γνησίοις αὐτοῦ συγγράμμασιν ταῦτα θείη, εὐπετῶς μάλα κατόψεται τῶν ἐξ ἀρχῆς καττυθέντων τὸν τρόπον· Ἐπιφανίδην γάρ τινα τῆς τῶν Δοκητῶν ἀπιστίας καὶ | ||
| 15 | τοῦ Μανιχαίων σκότους ὑπασπιστὴν ταῖς ἀληθείαις διὰ τῶν λόγων αὐτῶν ἐμφανίζουσιν. πρὸς δὲ καὶ παρά τινος ἀνδρὸς ἔκ τε τῆς ἱερωσύνης καὶ τοῦ αἰδεσίμου τῆς πολιᾶς κεκτημένου τὸ ἀξιόχρεων, τὴν πληροφορίαν πρὸς τοῖς ἄλλοις παρεδεξάμεθα, ἐκ τῆς νοθευθείσης ἐπιγραφῆς τῆς παλαιᾶς βίβλου οὐκ ὀλίγοις | ||
| 20 | πρότερον ἔτεσιν τὸν δόλον ἐν τῇ κατὰ Νακόλειαν τῆς Φρυγῶν ἐπεγνωκότος πολίχνῃ· ἔνθα τὸ πρὶν ἡ πονηρὰ καὶ πικρὰ τῆς ἀποστασίας ταύτης φυεῖσα ἄκανθα πανταχῇ τῆς κακίας καὶ ἀσεβείας τὴν βλάστην ἐξέτεινεν. ὡς δὲ πόρρω ταῦτα τῆς Ἐπι‐ φανίου δόξης κεῖται, ἤδη μὲν διὰ πλειόνων ἐπιχειρημέτων καὶ | ||
| 25 | ἐν ἄλλοις ἡμῖν ἱκανῶς ἐπιδέδεικται, ἀλλ’ οὖν κἀνταῦθα ἐν τῷ ἰδίῳ ἑκάστου λόγῳ συνοπτικώτερον εἰρήσεται, θεοῦ συναιρο‐ μένου καὶ ἐπισχύοντος. πῶς γὰρ δυνατὸν Ἐπιφάνιον πλεῖστα κατὰ τῶν ἀμφὶ Βαλεντῖνον, Μαρκίωνά τε καὶ Μάνεντα καὶ τοὺς τῆς δοκήσεως πονηρᾶς νόσου μετεσχηκότας διεσπουδα‐ | ||
| 30 | κότα καὶ συγγεγραφότα, ὥσπερ δὴ καὶ κατὰ πασῶν τῶν ἄλλων αἱρέσεων, πάλιν τοῖς αὐτοῖς περιπίπτειν καὶ χραίνε‐ σθαι καὶ ἃ κατέστρεψεν πάλιν οἰκοδομεῖν αἱρεῖσθαι; μακρὰν | ||
| ταῦτα τῆς Ἐπιφανίου ἁγιότητος, καθὰ καὶ τῆς δόξης ἀνάξια καὶ ἀλλότρια. διὰ δὴ ταῦτα οἱ δοκοῦντες, ὡς Ἐπιφανίου, τοῖς | 251 | ||
| 35 | λόγοις ἐπερείδεσθαι, πλεῖστον αὐτῷ τὸ αἶσχος καὶ ἀδοξίαν ἐξ ἀπροσεξίας περιτιθέασιν. | ||
158 | προχειρίζονται οὖν ὡς δῆθεν Ἐπιφανίου Διαθήκην πρὸς τοὺς τῆς ἐκκλησίας αὐτοῦ τετυπωμένην, ὧδέ πως ἔχου‐ σαν· Προσέχετε ἑαυτοῖς καὶ κρατεῖτε τὰς παρα‐ δόσεις, ἃς παρελάβετε· μὴ ἐκκλίνητε δεξιὰ ἢ | ||
| 5 | ἀριστερά. οἷς ἐπιφέρει· Καὶ ἐν τούτῳ μνήμην ἔ‐ χετε, τέκνα ἀγαπητά, τοῦ μὴ ἀναφέρειν εἰκό‐ νας ἐπ’ ἐκκλησίας μήτε ἐν τοῖς κοιμητηρίοις τῶν ἁγίων, ἀλλ’ ἀεὶ διὰ μνήμης ἔχετε τὸν θε‐ ὸν ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν· ἀλλ’ οὔτε κατ’ οἶ‐ | ||
| 10 | κον κοινόν· οὐκ ἔξεστιν γὰρ Χριστιανῷ δι’ ὀφθαλμῶν μετεωρίζεσθαι καὶ ῥεμβασμῷ τοῦ νοός. ὡς δὲ οὐκ ἔστιν ταῦτα Ἐπιφανίου, δῆλον. πρῶτον μὲν ὅτι, ὡς τὰ κατὰ τὸν βίον αὐτοῦ συγγεγραμμένα διδάσκει, ἐκ | ||
| 15 | Βύζαντος ἐπὶ τὴν ἑαυτοῦ καταίρων ἐτελεύτα τὸν βίον. τηνι‐ καῦτα τοίνυν πλωϊζόμενος τοῖς μαθηταῖς ἐπέσκηπτε (καὶ ταῦτα διὰ βραχυλογίας), τὰ τῆς ἀρίστης αὐτοῖς πολιτείας ὑπο‐ τιθέμενος· ἐν οἷς οὐδὲν πρὸς τοὺς πολίτας αὐτοῦ ἢ ἕτερόν τι τῶν ἀπειρημένων τῇ ἐκκλησίᾳ διατιθέμενος δείκνυται. καὶ | ||
| 20 | ἐπεὶ ὡμολόγηται ἐξαίρετον τοῖς ἁγίοις εἶναι παρὰ θεοῦ δεδω‐ ρημένον χάρισμα, τοῦ βίου τὸ τέρμα προϊδέσθαι, ταῦτα ἡμῖν ἔσται δεκτά. εἰ δὲ ἄλλοτε διετίθετο, διημάρτηκε τοῦ χαρίσμα‐ | ||
| τος· ὅπερ λέγειν οὐκ εὐαγές, εἴ γε καὶ ἄλλοις τὸ πέρας τὸ τοῦ θανάτου προαπαγγέλλειν οἱ θεοφόροι ἐνελάμποντο ἄνωθεν. | 252 | ||
| 25 | ἔπειτα δ’ ὅτι οὐδαμοῦ ἐν τοῖς ἀληθῶς παραδεδομένοις αὐτοῦ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ γνησίοις λόγοις τοιοῦτόν τι παραθέμενος φαίνε‐ ται, καίτοι περί τε εἰκόνων περί τε εἰδώλων τῶν παλαιῶν καὶ ἐν ἔθνεσιν, ὅπως τὸ ἐξ ἀρχῆς εὕρηνται καὶ παρὰ τίνων ἐθρη‐ σκεύθησαν, ἔτι μὴν καὶ τῶν ἄλλων αἱρέσεων μυριολέκτους | ||
| 30 | βίβλους συντέταχεν· ὡς εἴπερ οὕτως εἶχε φρονήματος, ἑώρα δὲ κατά τι γοῦν περὶ τὸ θεῖον σέβας τὴν Χριστοῦ ἀποσφαλλο‐ μένην ἐκκλησίαν ἐπὶ τῷ τῶν ἱερῶν ὁμοιωμάτων σεβάσματι, σπουδὴν ἂν ὡς πλείστην καὶ πρό γε τῶν ἄλλων ἐν ἐκείνοις, ὥστε διορθωθῆναι, γράφειν ἔθετο, μακροὺς καὶ ἀπείρους εἰς | ||
| 35 | τοῦτο συνείρων λόγους· κάκιστον γὰρ καὶ πασῶν αἱρέσεων εἰς κακίαν τὸ ἔσχατον. ἀλλ’ οὔτε, ὡς ὁ ἀληθὴς πρεσβεύει λόγος, ἡ καθολικὴ καὶ ἀποστολικὴ ἐκκλησία διέσφαλται, καὶ αὐτὸς ᾔδει ἁπάντων μάλιστα ὡς οὐκ ἐνῆν ψευδοεπῆσαι τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον, ὃ διὰ προφητῶν ἁγίων προεπήγγελται, τοῦ πάντων | ||
| 40 | ἡμῶν σωτῆρος Χριστοῦ τοῖς ἐπὶ γῆς διὰ σαρκὸς ἐπιφανέντος, μηκέτι προσκύνησιν καὶ σέβας εἰδώλων ἔσεσθαι, ἀλλὰ καὶ τὰ ὀνόματα αὐτῶν ἀπὸ τῆς γῆς ἐξαλειφθήσεσθαι. ἄλλως τε δὲ οὐδαμοῦ μέχρι καὶ σήμερον ἐν τῇ κατ’ Ἐπιφάνιον παροικίᾳ τὰ τῆς ἀνοσίου Διαθήκης ἐκείνης ἐμφανίζεται ἢ ὁ τοιοῦτος | ||
| 45 | παραδέδεκται λόγος. πρὸς δέ γε, οὐδὲ τελευτῶν διαθήκης ἑτέρας εἰς μνήμην ὅλως ἦκται, ὅπερ εἰκὸς ἦν ποιεῖν, εἴπερ προεγεγόνει, καθὰ τοῖς εἰς δευτέραν ἰοῦσιν διάταξιν ἀναγ‐ καῖον πάντως καὶ σύνηθες ἢ κυροῦν τὰ προδιατεταγμένα ἢ ἕτερα ἀντὶ τούτων διατίθεσθαι. ὃ δὲ μάλιστα εἰς βεβαίωσιν | ||
158(50) | πάντων τυγχάνει, ὅτι ἐκ τῶν ἀνέκαθεν χρόνων, καὶ αὐτοῦ ἔτι κατὰ τὸν τῇδε περιόντος βίον Ἐπιφανίου, καὶ μέχρι τοῦ δεῦρο πάντες οἱ ἐν Κύπρῳ τῷ θεῷ ἱερωμένοι οἶκοι τῷ κόσμῳ τῆς ἱερογραφίας ταύτης λαμπρύνονται· οὔτ’ οὖν ἱερέων οὔτε οὐδεὶς | ||
| ὅστις ἄλλος ἀνθρώπων τὸ τοιοῦτον ἐκεῖσε λεχθὲν ἢ πραχθὲν | 253 | ||
| 55 | συνεπίσταται κήρυγμα. οὗτος δὲ φθονῶν Χριστιανοῖς τῆς ἀπὸ τῶν ἁγίων μνήμης γεγενημένης ὠφελείας καὶ πάντας καθ’ ἑαυ‐ τὸν ὑπάρχειν ἀξιῶν, ὡς ἂν μὴ μόνος τῆς ἐντεῦθεν εὐεργεσίας ἀλλὰ καὶ οἱ τῇ ἐκείνου ὑπαγόμενοι ἀποστεροῖντο πλάνῃ, κρα‐ τεῖν τὰς παραδόσεις ἃς παρέλαβον διακελεύεται· ἐν | ||
| 60 | ποίᾳ δὲ παραδόσει ἢ πόθεν Χριστιανοὶ παρειλήφασιν μήτε ποι‐ εῖν μήτε προσκυνεῖν εἰκόνι Χριστοῦ καὶ ἁγίων, ὀνομασίᾳ δὲ προσαγορεύειν εἰδώλων, ἐκείνου ἂν εἰδείη ἡ ἀθεωτάτη ψυχή. παρὰ Χριστιανοῖς γὰρ τοῦτο οὔτε εὕρηται οὔτε παραδέδοται πώποτε, ἀλλ’ αὐτοῦ γε, ὡς ἀληθῶς κἀνταῦθα εἰπεῖν, ἔστιν | ||
| 65 | σκοτεινὸν ἐφεύρεμα καὶ διανοίας ἀνάπλασμα κακοδαίμονος, μήτε χρόνῳ βοηθεῖσθαι δυνάμενον μήτε τοῖς πλαττομένοις μύθοις κλεπτόμενον, τῆς ἀληθείας προλαμπούσης ἐν ἅπασιν. ἐκ τοῦ ἐναντίου δὲ μᾶλλον καὶ ἄκων συνίστησιν μαρτυρῶν τῇ ἀληθείᾳ ὅτι καὶ πρότερον τὰ τῶν ἁγίων ὁμοιώματα παρεδί‐ | ||
| 70 | δοτο καὶ διετυποῦτο, ἐν ἐκκλησίαις τε καὶ ἑτέροις πλείοσι τόποις τιμώμενα ἀνεφέρετο. οὐ γὰρ περὶ τῶν μήποτε γεγενη‐ μένων προσέταττεν (ἄλογον γὰρ παντελῶς τοῦτο καὶ μάταιον), ἀλλὰ περὶ ὧν ἑώρα καὶ ἃ γινόμενα ἤδη ἐγίνωσκεν, κἂν μὴ βούλωνται τοῖς ἑαυτῶν διδασκάλοις κατ’ αὐτὸ δὴ τοῦτο πείθε‐ | ||
| 75 | σθαι οἱ τὴν ἀρχαιότητα τούτων δυσσεβῶς ἀθετοῦντες. | ||
159 | καὶ δεικνύουσιν τὰ δι’ ὧν παραινεῖ λέγων· καὶ ἐν τούτῳ μνήμην ἔχετε μὴ ἀναφέρειν εἰκόνας ἐπ’ ἐκκλησίας μήτε ἐν τοῖς κοιμητηρίοις τῶν ἁγίων. δῆλον οὖν ὡς τοῖς ἀναφέρουσιν μὴ ἀναφέρειν παρεγ‐ | ||
| 5 | γυᾷ. ἀλλὰ κἀνταῦθα σαφῶς ἐνορᾶν πάρεστιν τοῦ εἰκαιόφρονος τὸ ἀλλόκοτον καὶ σκαιόν· τί γὰρ ἕτερον λέγων διὰ τούτων φωρᾶται ἢ τὴν μνήμην τὴν τῶν ἁγίων ἐπ’ ἐκκλησίας μὴ ἀνα‐ φέρεσθαι; εἰς ταυτὸν γὰρ καταστρέφει ἀμφότερα· καὶ ὅπως, σκεπτέον ὧδε. εἰ γὰρ αἱ τῶν ἁγίων εἰκόνες εἰς μνήμην αὐτῶν | ||
| 10 | παρὰ πιστοῖς ἀναστηλοῦνται, καὶ μνήμη αὐτῶν οὖσαι τυγχά‐ | ||
| νουσιν· τίνα γὰρ ἕτερον ἡ τοῦ τινὸς ἐμφανιεῖ εἰκὼν πλὴν τοῦ εἰκονιζομένου; ἅμα γὰρ τῇ θέᾳ ὡς ἐν ἀκαρεῖ τῷ χρόνῳ καὶ ἡ μνήμη τοῦ ἀρχετύπου συνεισέρχεται, οὐδενὸς διαμέσου κωλύ‐ ματος παρεμπίπτοντος· καὶ οὐδεὶς τῶν λελογισμένων τούτοις | 254 | ||
| 15 | ἀντερεῖ. ἀμέλει καὶ ἡ ὁμωνυμία παρέξει τὸ ἀσφαλές. εἴποι γὰρ καὶ ἡ βασιλέως εἰκών· «Ἐγὼ καὶ ὁ βασιλεὺς ἕν ἐσμεν· καὶ ὁ ἑωρακὼς ἐμὲ ἑώρακε τὸν βασιλέα». συνηχήσουσι τούτοις καὶ ἃς αὐτοὶ προφέρονται φωνάς, κἂν παραφρονοῦντες οὐ δέχον‐ ται προβαλλόμενοι, ἔχουσαι οὕτως· εἰ γὰρ εἰκόνα τις | ||
| 20 | ἄψυχον ἀναθεὶς παιδὸς ἢ φίλου ἢ συγγενοῦς νομίζει παρεῖναι ἐκεῖνον τὸν ἀπελθόντα καὶ διὰ τῆς εἰκόνος φαντάζεται τῆς ἀψύχου. εἰ τοίνυν ταῦτα ἀληθῆ (ὥσπερ οὖν ἐστιν ἀληθῆ καὶ τοῖς νήφουσιν συνωμολόγηται), ὁ τοῦ κυρίου ἤ τινος τῶν ἁγίων εἰκόνα | ||
| 25 | ἐπ’ ἐκκλησίας κωλύων ἀναφέρεσθαι, ταυτὸν νομοθε‐ τεῖ, τὴν μνήμην αὐτῶν ἐκεῖθεν ἐξείργεσθαι· ὁ δὲ προστάττων τινὶ ἐν μνήμῃ ἔχειν τὸ τινὸς μὴ ποιεῖσθαι μνήμην οὐδὲν ἕτερον προστάττει ἢ ὧν μνημονεύει μὴ μνημονεύειν. τούτου δὲ τί ἂν γένοιτο εὐηθέστερον ἦ ἀνοητότερον; παραπλήσιον γάρ τι ποιεῖ | ||
| 30 | ὡς εἰ καί τις νόμον τιθείη νόμῳ μὴ πείθεσθαι· ἐξ ὧν αὐτὸς ἑαυτῷ ἐναντίος ταῦτα ἐπαγγελλόμενος φαίνεται. ἀλύων δὲ ὁ ἔμπληκτος ἐπὶ τῇ τῶν ἁγίων μνήμῃ, ἀπεῖρξεν ἂν ὡς τὸ εἰκὸς δι’ αὐτό γε τοῦτο καὶ ἐπ’ ὀνόματι τῶν ἁγίων ἐκκλησίας δομεῖ‐ σθαι, καθ’ ἃς μάλιστα καὶ τὰ ὁμοιώματα αὐτῶν ἀναφέρεται, ἵνα | ||
| 35 | ταῖς εἰκόσιν ὁμοῦ, ἐν αἷς μάλιστα ὁ αὐτὸς κατὰ τὴν μνήμην λόγος ἐμφαίνεται, συνοιχήσωνται καὶ ἀφανισθήσωνται. ῥεμ‐ βασμὸν δὲ νοὸς τὴν τῶν ἁγίων μνήμην ὁ ἐναγὴς ὁριζόμε‐ νος, πῶς οὐχὶ τῶν ἁγίων κριθείη ἂν ἀλλοτριώτατος; τοῦτο δὲ ὅτι μὴ Ἐπιφάνιος ἀλλ’ οὐδὲ ἄλλος τῶν εὐσεβούντων τὶς ὑπο‐ | ||
| 40 | λήψεται· παρ’ οἷς ταῦτα σεμνὰ καὶ ἅγια οὐδ’ ἐρεύνης δεόμενα, πίστει προσιοῦσι καὶ πόθῳ, εὖ εἰδόσιν ὅτι πᾶν ὃ οὐκ ἐκ πί‐ στεως ἁμαρτία ἐστίν· δι’ ὧν αἵ τε ἀρεταὶ καὶ οἱ ἆθλοι αὐτῶν δημοσιεύονται ἥ τε πρὸς ἡμᾶς ἐπιδημία Χριστοῦ κηρύσσεται· οἷς τὸ σεπτὸν καὶ ὁσίων ἀνδρῶν σύνοδοι καθοριζόμεναι | 255 | |
| 45 | εὐσεβῶς ἔνειμαν καὶ ἡ ἀρχαιότης ἐπιμαρτύρεται. τί γὰρ ἂν εἴη τῶν τῇ ἐκκλησίᾳ θεοῦ ἀνακειμένων ἠτιμωμένον, ὁπότε καὶ τὰ ἐλάχιστα τιμῆς καὶ φυλακῆς ἠξίωται; κηρόν τις εἴποι καὶ ἔλαιον; ἃ μὴ δὲ κοινοῦσθαι ἐξόν, καὶ τῷ τολμῶντι ἐγχει‐ ρεῖν ἀφορισμὸς ἐκεῖθεν ἡ ζημία ὁρίζεται. καὶ ὁ μὲν μετριώτε‐ | ||
159(50) | ρόν πως τίθεται, πλὴν ἀπεναντίας τῶν ἀποστολικῶν καὶ πατρικῶν διαταγμάτων ἰών, καθὰ πρόσθεν εὐκαίρως ἐρρήθη· οἱ φοιτηταὶ δὲ τὸν διδάσκαλον περὶ τὸ χριστομαχεῖν ὑπερβα‐ λέσθαι φιλοτιμοῦνται, ἵνα ὡς ἀληθῶς υἱοὶ γεέννης διπλότερον γένωνται, ὅπερ ἐπὶ τῶν παρὰ τοῖς Φαρισαίοις προσηλύτων ἐν | ||
| 55 | τῷ εὐαγγελίῳ λέγεται. οὐ γὰρ τὸ μὴ ἀναφέρειν στέργουσιν, ἀλλὰ τὰ καλῶς ἀνηγμένα καθαιροῦσιν αἰσχρῶς, αὐτούς τε τοὺς ἱεροὺς οἴκους καὶ τὰ θεῖα θυσιαστήρια διορύσσοντες, καὶ πᾶν ἱερὸν καὶ ἅγιον καταπιμπράντες καὶ διαφθείροντες. ἀλλ’ ὥσπερ ὁ τοῦ σταυροῦ λόγος τοῖς μὲν ἀπολλυμένοις ἐστὶν | ||
| 60 | μωρία, ἡμῖν δὲ τοῖς σῳζομένοις θεοῦ δύναμις, καὶ Ἰουδαίοις μὲν σκάνδαλον, Ἕλλησιν δὲ μωρία, οὕτω καὶ τούτῳ δὴ τῷ ματαιόφρονι καὶ Ἕλληνι τῷ τῶν βλασφήμων τούτων λόγων πατρὶ τὸ τοῦ εὐαγγελίου κήρυγμα ἤτοι τὰ ἅγια σκάνδαλον εἶναι ὑπείληπτο, ἐπειδὴ βαρὺς ἦν αὐτῷ ὁ Χριστὸς καὶ οἱ ἅγιοι, | ||
| 65 | καὶ ἐν εἰκόσι βλεπόμενοι. | ||
160 | τούτοις ἕτερον αὐτῷ ἐφαρμόζουσι λόγον, οὗ ἡ ἐπι‐ γραφή· Κατὰ τῶν ἐπιτηδευόντων εἰδωλικῷ θε‐ | ||
| σμῷ εἰκόνας εἰς ἀφομοίωσιν Χριστοῦ καὶ τῆς θεοτόκου, μαρτύρων καὶ ἀγγέλων καὶ προφη‐ | 256 | ||
| 5 | τῶν. καὶ τὸ μὲν τοῦ λόγου δυσσεβὲς ἐξ ἀρχῆς ἐκ τῶν ἐπιγεγραμ‐ μένων γνωρίζεται. εἰ γὰρ τὰ προσκήνια τοιαῦτα, τὰ ἐντὸς καὶ ἄδυτα πόσον ἂν εἴη δυσσεβέστερα καὶ ἐναγέστερα; ἀλλ’ οὗτοι πάλιν ὑπὸ τοῦ κρατοῦντος τῆς πλάνης περιτρέπονται πνεύμα‐ | ||
| 10 | τος· τὸ δυσώνυμον γὰρ τῆς εἰδωλικῆς βδελυρίας ὑποκλέπτειν πειρώμενοι, οἱ εἴδωλα κατονομάζειν φειδόμενοι ἑ‐ τέρῳ δυσφημοτέρῳ ὀνόματι ἀπεχρήσαντο, τὸ ψευδώνυμον χριστομαχοῦντες ἐφ’ ὕβρει τῆς τοῦ Χριστοῦ εἰκόνος καὶ τῶν ἁγίων ἀντιτιθέντες· περὶ οὗ καὶ οὐ πολλῷ ὕστερον εἰρήσε‐ | ||
| 15 | ται. καὶ αὖθις οὐδὲν ἧττον ὗς τῷ βορβόρῳ κυλίνδεται καὶ κύων ἐπὶ τὸ ἴδιον ἐξέραμα, γραφικῶς εἰπεῖν, ἐπανέρχεται· εἰς ταυτὸν γὰρ τῆς βλασφημίας δι’ ἀμφοῖν τῶν ὀνομάτων τοῦ ὀλίσθου φέρονται. τὸ γοῦν ψεῦδος τῇ εἰκόνι ἐπιφημιζόμενον τοῦ ἀρχε‐ | ||
| 20 | τύπου τὴν ἀναίρεσιν ἐπαγγέλλεται, ἵνα ὅτῳ δὴ οὖν τρόπῳ τοῦ ἐξαμαρτάνειν πάντως εἰς τὰ ἅγια μὴ ἀπόσχοιντο, ἑαυτοὺς μᾶλλον ἢ οὓς λανθάνειν οἰόμενοι ἐξαπατῶντες· ὡσαύτως γὰρ ἐπὶ τὴν εἰδωλικὴν μανίαν ἐπιστρεφόμενοι ἐμμολύνονται. | ||
161 | καὶ ταῦτα μὲν ὧδε. γράφει δὲ ἑξῆς ὁ τούτων διδάσκα‐ λος ταῦτα· Ἴδωμεν τοὺς κατὰ τὸ θέλημα τοῦ θεοῦ πολιτευσαμένους πατριάρχας καὶ προφήτας καὶ μιμησώμεθα αὐτούς, ἵνα ὄντως καθολικῆς καὶ | ||
| 5 | ἀποστολικῆς ἐκκλησίας υἱοὶ ὀνομασθῶμεν. εἰ‐ δόσιν οὖν νόμον λαλῶ. τὴν φαντασιώδη καὶ Μανιχαϊκὴν ἀθεΐαν ἐν τούτοις ἐκ τῆς | ||
| Ἰουδαϊκῆς πολιτείας βεβαιοῦν ἀγωνίζεται, ἵνα καὶ Ἰουδαῖος ὀφθῇ καὶ συμμιγής τις καὶ κίβδηλος ἡ δόξα αὐτοῦ ᾖ, ἐκ Μα‐ | 257 | ||
| 10 | νιχαϊκῆς τερθρείας καὶ νομικῆς τερατείας συντεθειμένη. διὸ πατριάρχας τε καὶ προφήτας εἰς μέσον παράγει, τὴν πολιτείαν αὐτῶν ἀπὸ μόνου τοῦ ἀπέχεσθαι προσκυνεῖν χειροποιήτοις χαρακτηρίζων, ὡς τὰ ἑπόμενα δηλώσει· χάριτος δὲ εἰς μνήμην ὅλως ἐλθεῖν οὐκ ἀξιοῖ· κἂν οὐκ οἶδα ἡστινοσοῦν ἐκκλη‐ | ||
| 15 | σίας υἱοθεσίαν ὀνόματι ψιλῷ μόνῳ ὑποπλάττεται, ἀλλ’ οὐ πράγματι ἐκκλησιαστικῷ ἐνιδρύεται, τῶν ἐκ τοῦ νόμου εὐ‐ σθενῶς ἀντεχόμενος· βούλεται δὲ καὶ τοὺς ἀκροωμένους εἰς τὸ ἀκριβῶς ἰουδαΐζειν ἐπάγεσθαι, καὶ δῆλον ἐξ ὧν ὑποτίθεται τὴν πολιτείαν τὴν ἐκείνων μιμεῖσθαι, ἵνα χειροποιήτων μόνον | ||
| 20 | ἀπέχοιντο καὶ τῇ σκιᾷ προσκαθεζόμενοι καὶ τῷ γράμματι ταῖς νομικαῖς προσέχοιεν παρατηρήσεσιν, ὡς ἐξεῖναι καὶ σαββα‐ τίζειν καὶ περιτέμνεσθαι, εἰς δὲ τὸν τῆς Χριστοῦ οἰκονομίας λόγον ἱκέσθαι μηδαμῶς ἕλοιντο. διατοῦτο γὰρ καὶ τῆς οἰκονο‐ μίας ἀπαγορεύει τὰ σύμβολα. ὅτι δὲ ταῦτα οὕτως ἔχει, φανε‐ | ||
| 25 | ρὸν ἐξ ὧν τὸν νόμον αὐτοῖς εὐθὺς ἐφίστησιν λέγων· εἰδόσιν οὖν νόμον λαλῶ, τοῦτ’ ἔστιν· «τοῖς τὸν νόμον τὸν παλαιὸν ἐκμεμελετηκόσιν καὶ ἐν νόμῳ πολιτεύεσθαι ἐπανῃρημένοις τέως λαλῶ», ὥστε μηδὲν μεθέξειν τῆς εὐαγγελικῆς πολιτείας καὶ χάριτος. | ||
162 | οὕτω ταῦτα παρῳδήσας καὶ ὡς ἐν νόμῳ τῷ παλαιῷ τοὺς ἀκροωμένους βιοῦν ῥυθμίσας καὶ καταρτίσας, τῇ καινῇ λοιπὸν νομοθεσίᾳ ἐφάλλεται καὶ φησίν· Εἰπάτωσαν δὲ καὶ οἱ ἀδήλως τρέχοντες· τίς τῶν ἁγίων πα‐ | ||
| 5 | τέρων χειροποίητον προσεκύνησεν ἢ τίς τοῖς ἰδίοις σέβειν παρέδωκεν; τίς τῶν ἁγίων κα‐ | ||
| ταλιπὼν τὸν ἀνεκλιπῆ πλοῦτον, τὴν εἰς θεὸν ἐλπίδα, ἐν γνώσει αὐτὸν ζωγραφήσας προσκυ‐ νεῖσθαι ἐκέλευσεν; ὁ ἡγούμενος τῶν ἐν πίστει | 258 | ||
| 10 | Ἀβραὰμ οὐχὶ φεύγων τὰ νεκρὰ φίλος ζῶντος θεοῦ ἐκλήθη; ἢ Μωσῆς οὐχὶ φεύγων τὴν τοιαύ‐ την πλάνην ἠρνήσατο τὴν παροῦσαν ἀπόλαυσιν; ἀδήλως τρέχοντας τίνας καλεῖ, ἢ πάντῃ καὶ πάντως τοὺς ἐν χάριτι δεδικαιωμένους διὰ τῆς πίστεως καὶ τὸν εὐ‐ | ||
| 15 | αγγελικὸν χαρακτῆρα μεταδιώκοντας; οἷς διαλοιδορούμενος ἐκεῖνα καταφλυαρεῖν ἔοικεν, ὡς ἐπ’ ἀδήλοις καὶ ἑώλοις τὸν ἀγῶνα διατίθενται, οὐ πρός τινα σκοπὸν ἑδραῖον καὶ ἐμφανῆ τὸν δρόμον ἀπευθύνουσιν, διεψευσμένη αὐτῶν ἡ πίστις, ἀνό‐ νητον καὶ ἀκερδῆ τῆς ἐλπίδος τὸν δίαυλον ἐξανύουσιν· μάτην | ||
| 20 | ἄρα εἰς Χριστὸν πεπιστεύκασιν μηδὲν ἐκ τῆς πίστεως ἀπονά‐ μενοι, εἰκῇ δεδεγμένοι τὸ εὐαγγέλιον, ἐπὶ κεναῖς ἐλπίσιν προσ‐ κεχηνότες τῆς χάριτος, ἐν ᾗ οὐδὲν ἱδρυμένον καὶ βέβαιον, εἰκαῖον αὐχοῦσι τὸ βάπτισμα καὶ τὴν τῆς τριάδος ἔχειν ἐπίγνωσιν. ἀδήλως οὖν τρέχουσιν, παραβεβηκότες τὸν | ||
| 25 | νόμον καὶ τὴν εἰς θεὸν ἐλπίδα καταλελοιπότες καὶ τὴν τῶν πατέρων πολιτείαν ὑπεριδόντες καὶ εἰς εἰδώλων ἀπονενευκό‐ τες προσκύνησιν. πῶς καὶ τίνα τρόπον; νέαν ὁδὸν καὶ καινὴν πολιτείαν τέμνουσιν, χειροποιήτοις προσερχόμενοι καὶ ἐπ’ αὐ‐ τοῖς τὴν ἐλπίδα τιθέμενοι. Πῶς σύ, φησίν, εἰκόνι Χρι‐ | ||
| 30 | στοῦ προσέρχῃ, ἣν οὐδεὶς τῶν πατέρων οὔτε εἶδεν οὔτε προσεκύνησεν, καὶ σοὶ θεὸς τὸ ὁρώ‐ μενον, ἀλλ’ οὐκ ἐκείνοις; θεὸν γὰρ οὐδεὶς ἑώρα‐ κεν πώποτε. τίς λοιπὸν ἀνθρωπισθέντα θεὸν πιστεύσειεν; τίς τόκον | ||
| 35 | ἀκούων παρθενικὸν γεγενῆσθαι προσήσεται; τίς ὁρώμενον θεὸν ἢ καταληφθέντα ἢ γραφόμενον ἀνέξεται, παθόντα δὲ καὶ | ||
| τῶν καθ’ ἡμᾶς τινα τάχα οἴεσθαι οὐ παρῄτηται; λῆρος δὲ αὐτῷ τηνάλλως καὶ μεμυθευμένον νενόμισται ἡ ἀνάστασις. ὅλον οὖν αὐτῷ τῆς Χριστοῦ οἰκονομίας ἀνατέτραπται καὶ διέρριπται τὸ | 259 | ||
| 40 | μυστήριον. εἶτα πάλιν τὸν Ἀβραὰμ καὶ Μωσέα εἰς πίστωσιν τῶν ἑαυτοῦ λόγων παραλαμβάνει, καὶ τὴν πίστιν αὐτῶν ἀπὸ τοῦ παραιτεῖσθαι χειροποίητον ὑπεραγάμενος ἀνακηρύσσει, καὶ ταύτην ζηλοῦν διακελεύεται, ὅτι γε ὁ μὲν θεοκλυτήσας τὴν πατρῴαν γῆν καὶ δυσσέβειαν διαπέφευγεν, ὁ δὲ τὴν ἐπ’ Αἴγυ‐ | ||
| 45 | πτον δεισιδαιμονίαν βδελυξάμενος ἀπεδίδρασκεν. Πῶς οὖν ὃν Μωσῆς οὐκ εἶδεν, Ἀβραὰμ οὐ τεθέαται, σὺ κατεπαγγέλλῃ τεθεᾶσθαι; ἆρα σὺ τούτων σε‐ μνότερος; ἆρα δικαιότερος ἢ πιστότερος; καὶ πῶς ἂν τοῦτό γε λόγον ἕξει; ἐκεῖνοι χειροποίη‐ | ||
162(50) | τον, τὰ νεκρὰ φεύγοντες, οὐ προσεκύνησαν καὶ διατοῦτο φίλοι θεοῦ ἐκλήθησαν, σὺ δὲ τὰ χει‐ ρότευκτα ἐργαζόμενος σέβῃ; τὰ παρ’ ἐκείνοις φευκτά, παρὰ σοὶ αἱρετά. οὐκοῦν οὐδὲ φίλος θεοῦ κατ’ ἐκείνους κεκλήσῃ. | ||
| 55 | καθάπαξ γοῦν Χριστοῦ καὶ τῆς ἐκκλησίας καταγορεύειν κατάρξας, εἰδώλων μνήμης ὁ χριστομάχος οὐκ ἀφίσταται. φεῦ τῆς τοῦ ἀθέου καὶ μιαροῦ βδελυρίας καὶ παρανοίας. τί τούτῳ ἐγκλητέον; ὡς ἀναμέσον ἁγίου καὶ βεβήλου διαστεῖλαι οὐκ ᾤετο δεῖν, τῶν λυσσώντων καὶ ἐξεστηκότων μανικώτερον | ||
| 60 | κριτέον· ᾧ γε οὐκ οἶδα ἢ ἀλογία τὴν ἀσέβειαν ἀπεγέννησεν ἢ ἔμπαλιν ἡ ἀσέβεια τὴν ἀλογίαν ἐξέτεκεν. τί γὰρ τῶν λόγων τούτων δυσσεβέστερον ἢ κτηνοπρεπέστερον, εἰκόνος τοῦ ἐνανθρωπήσαντος λόγου προκειμένης, Ἀβραὰμ καὶ Μωσέα καὶ προφήτας παράγειν, παρ’ ὧν μὴ δὲ τεθεᾶσθαι ἢ πεποιῆσθαι ἢ | ||
| 65 | προσκεκυνῆσθαι εἰκόνα διϊσχυρίζεσθαι καὶ ταύτῃ εἰδώλων | ||
| σεβάσματος ἀπηλλάχθαι; ὅσῳ οὖν χρόνῳ τὰ κατὰ Ἀβραὰμ καὶ Μωσέα πρὸς τὴν τοῦ σωτῆρος ἡμῶν διέστηκε σάρκωσιν, τοσούτῳ καὶ πολλῷ πλέον τῆς τε ἀληθείας καὶ νοῦ τοῦ προ‐ σήκοντος ὁ τρισάθλιος ἀποπέπτωκεν. | 260 | ||
163 | καὶ τὰ μὲν τοῦ ματαιόφρονος τοιαῦτα, οἱ δὲ τῆς εὐαγ‐ γελικῆς πολιτείας ἀντεχόμενοι τὴν πίστιν τοῦ Ἀβραὰμ ζηλοῦ‐ σιν· οὐχ’ ᾗ τῆς Χαλδαίων ἐκπεφοίτηκεν, ἀλλ’ ᾗ διὰ πάντων θεῷ πεπιστευκὼς εὐηρέστησεν· Ἐπίστευσεν γὰρ Ἀβραὰμ τῷ θεῷ, | ||
| 5 | φησίν, καὶ ἐλογίσθη αὐτῷ εἰς δικαιοσύνην. καὶ τέκνα οὐκ ἐκ συγγενείας σαρκὸς καὶ αἵματος ἀλλὰ τῆς κατ’ ἐπαγγελίαν υἱο‐ θεσίας αὐτοῦ χρηματίζουσιν, καθ’ ἣν ἐθνῶν πολλῶν πατὴρ ἀνα‐ δέδεικται. κατ’ ἴχνος τῆς ἐκείνου φιλοθεΐας βαίνοντες καὶ Μωσέα προφήτην ἴσμεν καὶ θεοῦ θεράποντα· καὶ διατοῦτο | ||
| 10 | παρ’ ἡμῖν τιμιώτατος, οὐ καθὸ τῆς Αἰγυπτίων ἀπέδρα. καὶ τὸν Μωσέως νόμον παιδευόμεθα, οὐ σαρκικῶς ἀλλὰ πνευματικῶς ἐκδεχόμενοι, καὶ πνεύματι στοιχοῦντες, οὐ δουλεύοντες γράμ‐ ματι· τὸ γὰρ γράμμα ἀποκτείνει, τὸ δὲ πνεῦμα ζωοποιεῖ. καὶ προφητῶν ἁγίων τὰ θεῖα κηρύγματα περιέπομεν καὶ ὡς λόγια | ||
| 15 | θεοῦ τὰ παρ’ αὐτῶν διακονούμενα προσιέμεθα, αὐτούς τε ἐκεί‐ νους διὰ τιμῆς ἔχομεν, οὐ τῷ μὴ σέβειν τῇ κτίσει παρὰ τὸν κτίσαντα, ἀλλ’ ἀξίους θεοῦ κεκλῆσθαι καὶ χάριτος μεταλαχόν‐ τας τῆς ἐκεῖθεν καὶ οἰκειότητος διὰ καθαρότητα ψυχῆς τε καὶ σώματος· αὐτίκα γοῦν, ἐπεὶ ταύτης δόξης ἠξίωνται, καὶ τὰ ἱερὰ | ||
| 20 | αὐτῶν τιμῶμεν μετὰ τῶν ἄλλων ἁγίων εἰκονίσματα. ἐξ ὧν δείκνυται σαφῶς ὡς ἡμῖν μᾶλλον τὰ προφητῶν καὶ πατέρων ἢ τοῖς εἰς αὐτοὺς καὶ εἰς θεὸν ἐξυβρίζουσιν διαφέρουσιν. ἐπεὶ οὖν πάλαι φυγοῦσιν ἡμῖν τὴν δεισιδαίμονα πλάνην κεχάρισταί τε καὶ ἐν ἐξουσίᾳ δέδοται τέκνα θεοῦ γενέσθαι οὐκ ἐξ αἵματος | ||
| 25 | καὶ σαρκός, ἀλλ’ ἐκ θεοῦ γεννηθῆναι καὶ θείαν ἐπίγνωσιν δε‐ ξαμένους προσκυνεῖν καὶ λατρεύειν ἐν ἀληθείᾳ καὶ εἰλικρινείᾳ | ||
| θεῷ ζῶντι καὶ ἀληθινῷ ἐν τριάδι γνωριζομένῳ καὶ προσκυνου‐ μένῳ, πῶς θεσμοὺς εἰδώλων καὶ ἐπιτηδεύματα Χριστιανοῖς ἐπικαλεῖν καὶ ἐπιφημίζειν ἀποτολμᾷ ὁ βέβηλος καὶ ἀκάθαρ‐ | 261 | ||
| 30 | τος; οὗ τῆς πλάνης οὐδεὶς λόγος παραστήσει τὸ ὑπέρογκον. αὔξει δὲ αὐτοῦ μάλιστα τῆς μανίας τὸ μέγεθος, ὅτι εἰδόσιν νόμον λαλῶν τὰ ἐν νόμῳ οὐ προσίεται, ἵνα ὀφθῇ καὶ Ἰου‐ δαίων ἀπειθέστερος καὶ ἀγνωμονέστερος. πλεῖστα γὰρ τῶν ἐν τῷ νόμῳ χειροποίητα τίμια καὶ σεβάσμια παρὰ τοῖς ἐν νόμῳ | ||
| 35 | βιοῦν ᾑρημένοις ἐῶμεν λέγειν νῦν, ὡς ὁ Ἰακὼβ τὸ πρὶν ὁ πατριάρχης μὴ δὲ τοῦ προστάττοντος δεηθείς, εὔνους δὲ καὶ πιστὸς τῷ ἐπιτροπεύοντι φανείς, στήλην ἀλείφει καὶ εἶδος θεοῦ τόπῳ τινὶ προσηγορίαν τίθησιν εἰς τιμὴν τοῦ ὀφθέντος θεοῦ, καὶ ὅ,τι τοῖς ἐκγόνοις τοῖς ἐκείνου μεταταῦτα προστέτα‐ | ||
| 40 | κται· μετὰ τὴν Ἰορδάνου διάβασιν δύο λίθους μεγάλους ἑαυτοῖς ἀνιστᾶν καὶ κονιάσαντας γράφειν ἐπ’ αὐτῶν τοὺς λόγους τοῦ νόμου, ἔτι μὴν καὶ θυσιαστήριον ἐκ λίθων οἰκοδομεῖν, ἐφ’ ᾧ ἀναφέρειν κυρίῳ τὰ ὁλοκαυτώματα, καὶ εἴ τι προσόμοιον γέγραπται· ἃ οὐ πρὸς ἀτιμίας ἀλλὰ πρὸς δόξης θεοῦ ἀνε‐ | ||
| 45 | στηλῶσθαι νενομοθέτηται. ἀλλ’ οἷα τὰ κατὰ τὴν σκηνήν, ἡ κι‐ βωτὸς ἐκείνη τά τε ἐν αὐτῇ ἐντεθησαυρισμένα καὶ τὰ καθύ‐ περθεν ἱδρυμένα χρυσήλατα Χερουβίμ· ἃ δὴ οὐ παρ’ Ἰουδαίοις μόνον δεδόξαστο, ἀλλὰ καὶ τῆς χάριτος ὁ κῆρυξ Χερουβὶμ δόξης καλεῖ ἤτοι τὰ δεδοξασμένα. καὶ τὰ μὲν περὶ τὴν σκηνὴν | ||
163(50) | τιμᾶσθαι οὐ κεκώλυται, ἀλλὰ καὶ τοῦ λαοῦ ἕκαστος ἐκ τῆς θύρας τῆς σκηνῆς αὐτοῦ πρὸς αὐτὴν ἀφορῶν προσεκύνει, καθάπερ καὶ ὕστερον κατὰ τὸν Σολομῶντος ναὸν κύκλῳ πε‐ | ||
| ριεστῶτες προσεκύνουν καὶ οὐκ ἀπείργοντο. | 262 | ||
164 | τὸ μὲν οὖν ποιεῖν παντὸς ὁμοίωμα, ὅσα ἐν τῷ οὐρανῷ καὶ γῇ καὶ τοῖς ὕδασιν, ὡς οἷα πόρρω θεοῦ ἀπάγον, ἤδη διὰ τῶν νομοθετουμένων εἰκότως ἂν τοῖς παλαιοῖς ἀπείρητο, ὡς ἂν μὴ τῇ κτίσει δι’ αὐτῶν προσκυνεῖν καὶ λατρεύειν παρὰ τὸν | ||
| 5 | κτίσαντα μάθοιεν. ἄρτι τῶν εἰδώλων καὶ τῆς εἰδωλικῆς μανί‐ ας μετὰ τῆς Αἰγυπτιακῆς δουλείας λελυτρωμένοι, καὶ δεσμοῖς τοῖς ἐκ τοῦ νόμου κατεζεύγνυντο, ἵνα μὴ πρὸς τὴν παρ’ Αἰ‐ γυπτίοις εἰδωλομανίαν παλινοστήσωσιν. ἃ δὲ θεῷ γενέσθαι βουλομένῳ ἦν, ταῦτα δὴ καὶ ποιεῖσθαι προστέτακται, οἰ‐ | ||
| 10 | κειοῦντα θεῷ μᾶλλον ἢ ἀπάγοντα, ὧν τινα καὶ τίμια εἶναι καὶ σεβάσμια· καὶ ἅγια ἁγίων κέκληται καὶ οὐδὲ πᾶσιν εἰσι‐ τητὰ καὶ βάσιμα. καὶ γὰρ οὖν εἰς τὰ μετὰ τὸ δεύτερον καταπέ‐ τασμα μόνῳ τῷ ἀρχιερεῖ ἅπαξ τοῦ ἐνιαυτοῦ εἰσιέναι καὶ προσψαύειν ἐφεῖτο τὰς νενομισμένας θυσίας ἐπιτελέσοντι· | ||
| 15 | τοῖς δ’ ἄλλοις ἄψαυστα καὶ ἀστιβῆ ὄντα ἐτύγχανεν καὶ τοσούτῳ τίμια ὥστε τοὺς μὲν αἰδοῖ καὶ εὐλαβείᾳ τῶν ἁγίων προσψαύοντας ἁγιάζεσθαι, τοὺς δὲ θράσει καὶ προπετείᾳ προ‐ σαπτομένους κολάζεσθαι. καὶ ταῦτα ἡμᾶς ἐμπεδοῖ τὸ γράμμα τὸ ἱερόν. φησὶ γοῦν τῷ Μωσεῖ χρηματίζων ὁ τῶν ὅλων θεός, | ||
| 20 | ὁπηνίκα τὸ χρῖσμα τὸ ἅγιον τελεῖσθαι διέταττεν· Καὶ χρίσεις ἐξ αὐτοῦ τὴν σκηνὴν τοῦ μαρτυρίου καὶ τὴν κιβωτὸν τοῦ μαρτυρίου καὶ τὴν τράπεζαν καὶ τὴν λυχνίαν καὶ τὸ θυσιαστή‐ ριον τοῦ θυμιάματος καὶ τὸ θυσιαστήριον τῶν ὁλοκαυτωμάτων καὶ πάντα τὰ σκεύη αὐτῶν καὶ τὸν λουτῆρα καὶ τὴν βάσιν | ||
| 25 | αὐτοῦ· καὶ ἁγιάσεις αὐτὰ καὶ ἔσται ἅγια τῶν ἁγίων· καὶ πᾶς ὁ ἁπτόμενος αὐτῶν ἁγιασθήσεται. καὶ Ἀαρὼν καὶ τοὺς υἱοὺς αὐτοῦ χρίσεις καὶ ἁγιάσεις αὐτοὺς ἱερατεύειν μοι. οὕτω μὲν ἐκεῖνα ἅγια καὶ οἱ σεμνότητι προσιέντες ἡγιασμένοι καὶ ἱεροί· | ||
| ὁποῖα δὲ τοῖς ἀπαυθαδιζομένοις καὶ καταφρονητικῶς διατεθεῖ‐ | 263 | ||
| 30 | σιν ἀπήντηκε πρὸς τὰ ἅγια, πάλιν ἐκ τῶν αὐτῶν γραμμάτων εἰσόμεθα· ὡς Ναβὰδ καὶ Ἀβιοὺδ ξένῳ πυρὶ θυμιάσαντες ξένῳ καὶ ἀνηλώθησαν, δι’ ὧν ἠσέβησαν κολασθέντες καὶ τὸν αὐτὸν εὑρόντες τῆς ἀπωλείας ὃν καὶ τῆς ἀσεβείας καιρὸν καὶ τόπον. καὶ μὴν καὶ Ἠλεὶ ὁ ἱερεὺς ὕστερον δίκας ὑπὲρ τῆς τῶν | ||
| 35 | παίδων παρανομίας εἰσπράττεται, ὧν εἵνεκεν κατὰ τῶν θυ‐ σιῶν ἀπετόλμων, καίτοι οὐκ ἀποδεχόμενος τὴν ἀσέβειαν ἀλ‐ λὰ καὶ πολλὰ πολλάκις καὶ ἐπιτιμήσας καὶ νουθετήσας. καὶ Ὀζὰν ἐκεῖνος ὁ τολμητίας ψαύσας τῆς κιβωτοῦ μόνον περι‐ σπασθείσης ὑπὸ τοῦ μόσχου, καὶ τῆσδε περισωθείσης, αὐτίκα | ||
| 40 | ὅ γε ἀπώλετο, φυλάσσοντος τῇ κιβωτῷ τοῦ θεοῦ τὸ σεβάσμιον. | ||
165 | τοσούτου δὴ τετίμηνται τὰ παλαιὰ ἐκεῖνα καὶ οὕτω σεβάσμια τὰ χειροποίητα, καὶ ἅγια ἁγίων γνωρίζεται. ἀλλ’ οὗ‐ τος ὁ ἐξάγιστος οὐδὲ τοῖς ἐν νόμῳ παραμετρεῖσθαι τὰ τῆς χάριτος βούλεται. καὶ τί δεῖ τὰ τῆς χάριτος λέγειν, ὁπότε καὶ | ||
| 5 | εἰς τὸν νόμον αὐτὸν παρανομῶν δείκνυται; μανθανέτωσαν οἱ τούτου νῦν φοιτηταί, οἱ ἐκ τοῦ χριστιανίζειν ἐπὶ τὸ ἰουδαΐζειν μεταταξάμενοι, ὅτι εἰ ὁ νόμος οὐδὲν ἐτελείωσεν, ἐπ’ εἰσαγωγῇ δὲ κρείττονος ἐλπίδος, ᾗ φησιν ὁ θεῖος ἀπόστολος· Τὸ γὰρ ἀδύνατον τοῦ νόμου, ἐν ᾧ ἠσθένει διὰ τῆς σαρκός, ὁ θεὸς τὸν | ||
| 10 | ἑαυτοῦ υἱὸν πέμψας ἐν ὁμοιώματι σαρκὸς ἁμαρτίας καὶ περὶ ἁμαρτίας, κατέκρινεν τὴν ἁμαρτίαν ἐν τῇ σαρκί, ἵνα τὸ δικαίωμα τοῦ νόμου πληρωθῇ ἐν ἡμῖν τοῖς μὴ κατὰ σάρκα περιπατοῦσιν ἀλλὰ κατὰ πνεῦμα. τοσαύτης δὲ ἔλαχεν τὰ ἐν νόμῳ τῆς σεβασμιότητος. πῶς οὐχὶ πολλῷ τὰ τῆς χάριτος, ἣ | ||
| 15 | καὶ τὸν νόμον τετελείωκεν, ὑψηλότερα τε καὶ σεβασμιώτερα; εἰκότως οὖν ὁ πιστὸς τὸ τέλειόν τε καὶ ἄρτιον καταπλουτήσας | ||
| ἐν χάριτι, τὰ τῆς χάριτος τιμᾷ σύμβολα. ποῖος οὖν τὸ λοιπὸν νόμος ἐπὶ τὸν νόμον καὶ πρὸ τοῦ νόμου ἀνάγεσθαι κἀκεῖθεν ἡμῖν πάλιν πίστιν ἐπικηρύσσεσθαι; ταῦτα πόσην κατηγορίαν | 264 | ||
| 20 | οὐ καταχέει τῆς ἀλογίας καὶ ἀπιστίας τοῦ ἄφρονος; τί οὖν ἐδόκει φάσκειν ὁ ἄθλιος πρὸς τὸν εἰρηκότα· Προσκυνήσω πρὸς ναὸν ἅγιόν σου ἐν φόβῳ σου; εἰ μὲν κἀκεῖνος ἐν ναῷ χειρο‐ ποιήτῳ προσεκύνει, οὐκ ἐνδοιαστὸν οἶμαι· ἡμεῖς δὲ τί ποτε ἄλλο μετά γε τὴν εἰς θεὸν προσκύνησιν προσκυνοῦμεν; ἢ οὐχὶ | ||
| 25 | τὸ ζωοποιὸν τοῦ Χριστοῦ μνημεῖον χειροποίητον, ὁ τοῦ τιμίου σταυροῦ τύπος, ἥ τε ἱερὰ τοῦ εὐαγγελίου βίβλος, αὐτά τε τὰ θεῖα καὶ ζωοποιὰ μυστήρια, καὶ ὡς συνελόντα εἰπεῖν, οἱ σεπτοὶ τοῦ θεοῦ ναοὶ καὶ τὰ ἐν αὐτοῖς ἅπαντα; καὶ ἐπεὶ πατέρες καὶ προφῆται οὐ προσεκύνησαν χειροποίητα, τί δοκεῖ τοῖς ἄφρο‐ | ||
| 30 | σιν; πάντως που καὶ ταῦτα ἠτιμωμένα καὶ ἀπροσκύνητα ἀπο‐ φανοῦσιν. | ||
166 | μάταιον οὖν πόνον ἐν τοῖς προειρημένοις αὐτῷ ἐξα‐ ναλώσας, ἐπισυνάπτει τοιαῦτα· Ἀλλ’ ἐρεῖς μοι ὅτι «Οἱ πατέρες εἴδωλα ἐθνῶν ἐβδελύξαντο, ἡμεῖς δὲ τὰς εἰκόνας τῶν ἁγίων ποιοῦμεν εἰς μνημόσυ‐ | ||
| 5 | νον αὐτῶν, καὶ εἰς τιμὴν ἐκείνων ταύτας προσ‐ κυνοῦμεν.» καὶ πάντως γὰρ ταύτῃ τῇ ὑποθέσει ἐτόλμησάν τινες ὑμῶν ἔνδον τοῦ ἁγίου οἴκου τὸν τοῖχον κονιάσαντες χρώμασιν διηλλαγμέ‐ νοις, εἰκόνας ἀνατυπώσαντες Πέτρου καὶ Ἰωάν‐ | ||
| 10 | νου καὶ Παύλου, ὡς ὁρῶ κατὰ τὴν ἐπιγραφὴν ἑκάστης τῶν ψευδωνύμων εἰκόνων ὑπὸ τῆς μωρίας τοῦ ζωγράφου κατὰ τὸν νοῦν αὐτοῦ | ||
| τυπωθεῖσαν. καὶ πρῶτον μὲν οἱ νομίζοντες ἐν τούτῳ τιμᾶν τοὺς ἀποστόλους, μαθέτωσαν ὅτι | 265 | ||
| 15 | ἀντὶ τῆς τιμῆς πλέον αὐτοὺς ἀτιμάζουσιν· Παῦλος γὰρ τὸν ψευδώνυμον ἱερέα ἐνυβρίσας τοῖχον κεκονιαμένον ἀπεφήνατο. οὐκοῦν εἰκό‐ νας αὐτῶν τὰς αὐτῶν ἐντολὰς δι’ ἀρετῶν στήσω‐ μεν. ἀλλ’ ἐρεῖς ὅτι «Εἰς ὑπόμνησιν τῆς ἰδέας | ||
| 20 | αὐτῶν τὰς εἰκόνας αὐτῶν θεωροῦμεν.» καὶ ποῦ γάρ σοι ταῦτα προενετείλαντο; προῃτιασάμεθα γὰρ τοὺς τοιούτους ὅτι ἀγνοίᾳ φερόμενοι κο‐ πιῶσιν εἰκῇ. ὁ πανταχοῦ διεφθαρμένην τὴν γνώμην ἔχων καὶ νῦν ἐκ τῆς | ||
| 25 | οἰκείας ἀπροσεξίας καὶ δυσβουλίας τὸν τοιοῦτον λογισμὸν ἐπὶ τοῖς παροῦσιν προτίθησιν. εἰ γὰρ μετῆν αὐτῷ εὐθύτητος καὶ γνώμης ὀρθῆς, ἐχρῆν ἂν ἐπιγνόντα ὡς εἰς μνήμην καὶ τιμὴν τῶν ἁγίων παρὰ τῶν πιστῶν τὰ ἀπεικάσματα αὐτῶν γίνονται παύσασθαι τῆς μωρίας καὶ τῆς κατὰ τῶν ἁγίων μανίας· ἀλλὰ | ||
| 30 | πεπεισμένον ἂν εἴη ὡς ταῦτα ὁρῶν καὶ τῆς τιμῆς αὐτοῖς ἤδη βασκαίνων, πλεῖον εἰς ἔχθραν αὐτὸς ἐξεκαίετο. οἱ γὰρ ποι‐ οῦντες καὶ τιμῶντες οὐκ ἀφ’ ὧν ἐκεῖνος κακῶς ἐγίνωσκεν, ἀλλ’ ἀφ’ ὧν αὐτοὶ εὐγνωμόνως καὶ πιστῶς διέκειντο, ταῦτ’ ἔ‐ πραττον. ἀλλ’ ἅπαξ τῇ τῶν εἰδώλων προκατισχημένος προ‐ | ||
| 35 | λήψει, συνιέναι οὐκ ἠβουλήθη ὅτῳ τρόπῳ καὶ διανοίᾳ καὶ ποιοῦσιν καὶ τιμῶσιν Χριστιανοί, οὐδὲ ὁπόσον εἰς ἄπειρον καὶ ἀσυγκρίτως ἔχει τὰ ἅγια τῆς τῶν στυγητῶν εἰδώλων βδελυ‐ ρίας διῴκιστο. πόθεν τοῦτο πάσχων; ὅτι τῷ σκότῳ τῆς ἀπι‐ στίας καὶ ἀμαθίας τὴν ψυχὴν περικεχυμένος, οὐκ ἔγνωκεν | ||
| 40 | οὐδὲ συνῆκεν ὅτι οὐδεμία κοινωνία φωτὶ πρὸς σκότος οὐδὲ συγκατάθεσις ναῷ θεοῦ μετὰ εἰδώλων, οὐδὲ ὅτι πρὸς οἰκουμέ‐ | ||
| νην ὅλην καὶ ἐκκλησίαν καθολικὴν ἀπὸ περάτων γῆς εἰς πέρατα διήκουσαν εὐθυτάτῃ δόξῃ καὶ θεοπρεπεῖ κατηρτισμένην ἀντι‐ παρατάττεται. ἐντεῦθεν οἶμαι καὶ πρὸς ἡδονὴν τὸν λόγον καὶ | 266 | ||
| 45 | χάριν οἱ τοῦ ἀνοσίου φοιτηταὶ προσδέξονται, πλείστην ὅσην κατὰ τῶν θεοφόρων πατέρων ἡμῶν τὴν διαβολὴν καὶ κατηγο‐ ρίαν κατασκευάζοντα· ὅτι ὁ μὲν τὴν τοῦ μεγάλου Παύλου τοῦ ἀποστόλου εἰκόνα κατ’ ὀφθαλμοὺς ἀεὶ προκειμένην ἔχων σε‐ μνῶς τε περιέπων ἐτίμα, ὁ δὲ καὶ τοῖς ζωγράφοις παρεκε‐ | ||
166(50) | λεύετο τῶν μαρτύρων ἀνιστᾶν τὰ ὁμοιώματα, καὶ ἄλλος ὁρῶν ἐν τοίχοις γεγραμμένας, κατανύξεως καὶ ὠφελείας πλήρης ἐγίνετο· περὶ ὧν διαφόρως προλέλεκται. ἄξιον δὲ τῆς ἐκείνου ἀφροσύνης καὶ τῆς τῶν παραδεδεγμένων ἀναισθησίας ὃ παρεί‐ ληφεν ἐπὶ καθαιρέσει τῶν ἱερῶν ἐπιχείρημα· ὅ ἐστιν τὸ τὸν | ||
| 55 | Παῦλον τοῖχον κεκονιαμένον τὸν ἀρχιερέα ἀπο‐ φῆναι. τί γὰρ τοῦτο πρὸς τὸν μάταιον αὐτοῦ συνοίσειν σκοπὸν ἠδύνατο; ἔδει γὰρ αὐτόν, εἴπερ ἀσεβεῖν ἐξῆν, τοὺς ἱεροὺς οἴκους ὅλους καὶ αὐτὰ τὰ θυσιαστήρια ἐκ τούτου κατα‐ στρέφεσθαι δογματίζειν (ὅπερ οἰκειότερόν τε καὶ ἐγγύτερον), εἴ | ||
| 60 | γε ἐκ τοίχων κεκονιαμένων ἱδρυμένα συνέστηκεν, ὡς ἂν μὴ εἰκονίσματα μόνον ἀλλὰ καὶ οἱ τύποι τοῦ ζωοποιοῦ σταυροῦ καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς, ὅσα μάλιστα διὰ χρωμάτων καὶ ὕλης ἑτέρας ὁποιασοῦν ἐμπρέποι, ῥᾳδίως μάλα συνεξαφανίζοιτο. τί οὖν ἐντεῦθεν ἀπαντήσει τῷ ἄφρονι; ἐπειδὴ καί τις τῶν ἀπο‐ | ||
| 65 | στόλων ἕτερος ἀσεβεῖς τινας καὶ φαύλους ἄνδρας δένδρεσι φθινοπορινοῖς καὶ ἀκάρποις συνέβαλεν, διατοῦτο ἔτι ἆρα καὶ πᾶν δένδρον ἐκτέμνειν σπουδάσομεν; ἢ καὶ τοὺς τῶν δένδρων καρποὺς βδελυξόμεθα; ἢ ἐπειδὴ ὁ Χριστὸς ταλανίζων τοὺς | ||
| Φαρισαίους τάφοις κεκονιαμένοις ἀφομοιοῖ, ταύτῃ τοὺς τῶν | 267 | ||
| 70 | ἁγίων τάφους ἅπαντας ἀνορύξομεν; πόσης ταῦτα γέμει τῆς ἀλογίας καὶ τῆς τοῦ ἄφρονος ἠλιθιότητος. ἀλλ’ ἐξ ὧν πλέον τὸ ἄχθος αὐτῷ περιεγίνετο, ἐπ’ ἐκείνοις δὴ καὶ τὸ ἔχθος κεκτημέ‐ νος τὴν γλῶσσαν τὴν μιαρὰν ἐπαφίησιν· λυσσώντων οὖν καὶ μεμηνότων οἱ λόγοι οὐδὲν ἀπεοίκασιν. τί γὰρ ἂν ἔφησεν ὁπότε | ||
| 75 | τὸν Παῦλον ἀπολογούμενον πρὸς τὸν ἀρχιερέα ἐκεῖνον ἑώρα καὶ πάνυ τὴν ὕβριν τὴν εἰς αὐτὸν θεραπεύοντα; οὐκοῦν συνά‐ γεται πάντοθεν ὡς οὐδὲν πρὸς συνηγορίαν τῆς ματαιότητος τοῦ ἄφρονος οἱ προκείμενοι λόγοι αὐτῷ χρησιμεύσοιεν. ψευδω‐ νύμους δὲ καλεῖ τὰς ἱερὰς εἰκόνας, ἀναιρεῖν διὰ τούτου τὸν | ||
| 80 | λόγον τῶν ἀρχετύπων πειρώμενος—εἰ γὰρ ψευδεῖς, ὡς ᾤετο, ὀνομάζονται, οὐκ ἔνι παράδειγμα πρὸς ὃ ἄν τις ταῖς ἀληθείαις αὐτὰς ἀπεικάσειεν—, ἵνα τοῖς προσέχουσιν τῶν εἰδώλων τῇ ματαιότητι τὰ Χριστιανῶν παραθείς, φασματώδη καὶ ἀνύ‐ παρκτα ὡσαύτως ἐκείνοις τό γε ἐπ’ αὐτὸν τὰ καθ’ ἡμᾶς ἀ‐ | ||
| 85 | ποφήνῃ μυστήρια, ὥστε καὶ τοὺς τῆς σαρκώσεως τοῦ σωτῆ‐ ρος ἡμῶν Χριστοῦ λόγους καὶ τοὺς τῶν μαρτύρων ἀγῶνας σκηνὴν θεῖναι κενούς τε καὶ εἰκῇ τῷ βίῳ προσᾳδομένους κατα‐ δεῖξαι· περὶ ὧν πλατύτερον ἐν τοῖς ἐπάνω εἴρηται. | ||
167 | ἐπὶ τούτοις φησίν· ἀλλ’ ἐρεῖς ὅτι «Εἰς ὑπό‐ μνησιν τῆς ἰδέας αὐτῶν τὰς εἰκόνας αὐτῶν θεω‐ ροῦμεν.» ἐροῦμεν καὶ ἡμεῖς ὅτι ἐπὶ τῆς τοῦ θεοῦ λόγου ἐνανθρωπήσεως κακῶς καὶ ἀθέως τὸ ἀκατάληπτον προχειρί‐ | ||
| 5 | ζῃ, τὴν σάρκα μετὰ τῆς οἰκονομίας ὅλης τέλεον παραιτούμε‐ νος· ἐπὶ δὲ τῶν ἁγίων ποῖον ἕξεις ἀκαταλήπτου ἢ ἄλλου τινὸς ἑτέρου λόγον, ὃς κωλύσει τὸ εἰκονίζεσθαι; καὶ ποῦ γάρ σοι ταῦτα προενετείλαντο; φησίν. συνιδεῖν ἔξεστιν ὡς πανταχοῦ πρὸς εἴδωλα ἀπάγεται, καὶ εἰδώλοις συμφερόμενος | ||
| 10 | οὐκ ἀπολήγει, εἰκόνων ἁγίων ἕνεκεν ὑπολαμβάνων. ὧν τί ἀ‐ | ||
| νοητότερον ἢ ματαιότερον, ὡς τὰ ἑξῆς δείκνυσιν; προ‐ ῃτιασάμεθα γάρ, ἔφη, τοὺς τοιούτους, ὅτι ἀ‐ γνοίᾳ φερόμενοι κοπιῶσιν εἰκῇ. ἡμῖν μὲν οὖν εἰ‐ δώλων χάριν λόγος οὐδείς· εἰ δέ τις ὅποι οἱ ἅγιοι ἐνετεί‐ | 268 | ||
| 15 | λαντο ἐπιζητῶν διαποροίη, ἐκ τῶν ἱστορουμένων καὶ προγε‐ γραμμένων εἴσεται ὡς παρὰ ἀποστόλων ταῦτα ἐπιτέτραπται. εἰ δὲ καὶ περὶ ταῦτα ἀναδύεται, εὐκαίρως ἀκούσεται ὅτι οὐδὲ τὸ μὴ ποιεῖν ἢ μὴ προσκυνεῖν εἰκόνι Χριστοῦ ἢ εἰδώλων καλεῖν προσηγορίᾳ παρηγγύησαν· καὶ κρατείτω ἡ πίστις καὶ τὸ πρὸς | ||
| 20 | τοὺς ἁγίους σέβας, καθὸ πιστοὶ γεραίροντες εἰκονίζουσιν. | ||
168 | ἀπέρρηκται οὖν ὁ ἀνόσιος πάντοθεν τῆς τῶν ἁγίων πατέρων δόξης καὶ παντὸς τοῦ τῆς ἐκκλησίας πληρώματος ἠλλοτρίωται. ποῦ ποτε ἄρα εἰσὶν οἱ λέγοντες εἴδωλα φεισά‐ μενοι τὰ ἅγια εἰπεῖν καὶ πᾶσαν τὴν κατὰ τῆς ἐκκλησίας | ||
| 5 | ὁρμὴν ἐκ τῆς τῶν εἰδώλων ποιούμενοι προχειρίσεως; ἐπειδὴ δὲ ὁρῶμεν ὃν οἱ τῆς πλάνης ταύτης κατάρξαντες Θεόδοτον Ἀγκύρας ἐπίσκοπον κεχειροτονήκασιν κἀνθάδε φθεγγόμενον (ἐξ ἑνὸς γὰρ καὶ τοῦ αὐτοῦ βορβορώδους λάκκου τὸ δυσῶδες τῆς βδελυρίας ἐκδίδοται· ἤδη δὲ ἐν τοῖς φθάσασιν τὰ ἐκείνου | ||
| 10 | ἐλήλεγκται), ὡς ἐφ’ ὁμοίοις τοῖς ἀσεβήμασιν προηγμένα καὶ τὰ παρόντα συναπελέγχεται, περιττόν τι λέγειν ἀδολεσχεῖν ἡγού‐ μεθα. διὸ ἐπὶ τοῖς προκειμένοις εὐθὺς μετοιχόμεθα. φάσκει γὰρ οὑτωσί· Οἴδαμεν γάρ φησιν Ἰωάννης, ὅτι ὅταν φανερωθῇ, ὅμοιοι αὐτῷ ἐσόμεθα. καὶ Παῦλος | ||
| 15 | δὲ τοὺς ἁγίους συμμόρφους τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ ἐκήρυξεν. ἐκ τῆς τῶν μελλόντων δόξης καὶ τῆς πρὸς θεὸν ὁμοιότη‐ τος τὸ αἰσχρὸν ἐνταῦθα ἐπινέμει τοῖς ἁγίοις καὶ ἄδοξον, καὶ εἰδωλικοὺς ἐπεισκρίνει θεσμούς, εἰς τὰς ἱερὰς αὐτῶν ἀφυ‐ | ||
| 20 | βρίζων μνήμας· ἐξ ὧν τὸ εἰς αὐτοὺς μῖσος ἐνδείκνυται. εἰ γὰρ σκιὰν γοῦν εὐνοίας τῆς πρὸς αὐτοὺς διέσῳζεν, ἐκ τῆς τῶν ὁμοιωμάτων αὐτῶν τιμῆς ἐμφανῆ ἑαυτὸν καθίστη· νῦν δὲ πρὸς τοὐναντίον ἅπαν ἵεται. ταῦτα δὲ πρὸς τῷ ἀσεβεῖ καὶ τὸ γελοῖον ἔχει. τίς γὰρ τῶν σωφρονούντων ἀφ’ ὧν μέλλοι | 269 | |
| 25 | συμβήσεσθαι γράφειν ἢ ἱστορεῖν πειραθείη; οὐ γὰρ οἷοι μέλ‐ λουσιν ἔσεσθαι οἱ ἱστορούμενοι, ἀλλ’ ὁποῖοι νῦν εἰσιν ἢ ὑπῆρ‐ ξάν ποτε γράφονται εἶδός τε καὶ πρᾶξιν· παρά τε τῶν ἑω‐ ρακότων παρά τε τῶν ἀκηκοότων (ἐπεὶ οὕτω γε καὶ ἅπερ ἐν ταῖς βίβλοις αὐτῶν ἀναγέγραπται) διαγεγράψεται· ὅτι οὐκ | ||
| 30 | ἐκ τῶν μελλόντων αὐτοῖς λαμπρῶν ἀλλ’ ἐκ τῶν παρῳχηκότων ἐπιπόνων καὶ σκυθρωπῶν ἀνεγράφησαν, ἐν οἷς διὰ πάσης αἰκίας καὶ μυρίων θανάτων ἠγμένοι τὰ παρόντα κατέλυσαν· ἐξ ὧν καὶ ἡ μέλλουσα φαιδρότης αὐτοῖς καὶ δόξα παρὰ τῷ ἀθλοθέτῃ περιγενήσεται θεῷ. ἀλλὰ καὶ Παῦλος, φησίν, | ||
| 35 | τοὺς ἁγίους συμμόρφους τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ ἐκή‐ ρυξεν. ὁ τῆς ἀληθείας παραχαράκτης καὶ τοῦ ἀποστολικοῦ γράμματος ἱερόσυλος, καὶ τὸν ἦχον αὐτὸν τοῦ τῆς εἰκόνος ὀνόματος ὡς πολέμιον ἀποστρέφεται, καίτοι οὐδὲν συντεῖνον ἐνταῦθα πρὸς τὰ χειρόκμητα. οὐχ’ ὧδε γὰρ ὁ Παῦλος ἔφη, | ||
| 40 | ἀλλὰ συμμόρφους τῆς εἰκόνος τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ· οὐ μὴν οὐδέ γε περὶ τῆς μελλούσης καταστάσεως ταῦτα εἴρηται, τῶν δὲ ἐνταῦθα καὶ ἐν τῇ χάριτι πεπιστευκότων ἕνεκεν. | ||
169 | κἀντεῦθεν οὖν πάλιν ψεύστην καὶ ἀλαζόνα καὶ πάσης ἐκκλησιαστικῆς ἐπιστήμης ἀμέθεκτον καταθρήσομεν καὶ ἀλλό‐ τριον. καὶ τοῦτο πάλιν ἐκ τῶν συνηγορούντων· ὁποῖον γὰρ περί γε τούτων τῶν διδασκάλων ὑπάρχει τῆς ἐκκλησίας τὸ φρό‐ | ||
| 5 | νημα, ἀκούειν πάρεστιν. ἐρεῖ γοῦν ὁ μέγας Ἰωάννης ὁ τῆς | ||
| βασιλίδος ἀρχιερεὺς ἐπ’ αὐτῆς λέξεως ὧδε· Ὅπερ ὁ μονογενὴς ἦν φύσει, τοῦτο καὶ αὐτοὶ γεγόνασιν κατὰ χάριν· ὅ ἐστιν, σύμμορφοι καὶ συγγενεῖς ἀπεδείχθησαν ὡς ἀδελφοὶ τοῦ πρωτοτόκου. ταῦτα δὲ πάντα περὶ τῆς οἰκονομίας εἴρηται· | 270 | ||
| 10 | καθὸ γὰρ θεός, μονογενής. οὐ μόνον δὲ ἐκ τούτων τοῦ θεοῦ τὴν κηδεμονίαν γινώσκομεν, ἀλλὰ καὶ τῷ ἄνωθεν αὐτὰ προτετυπῶσθαι οὕτως, καὶ προτοῦ δῶμεν ἑαυτῶν πεῖραν· δι’ ἧς οἱ ἄνθρωποι πεῖραν λαμβάνουσιν τῆς γνώμης ἀπὸ τῶν πραγμάτων· τούτους δὲ ἐδικαίωσεν διὰ τοῦ λουτροῦ, ἐδόξα‐ | ||
| 15 | σεν δὲ διὰ τῶν χαρισμάτων καὶ τῆς υἱοθεσίας. | ||
170 | συμφθεγγέσθω τούτοις καὶ ὁ ἀοίδιμος Κύριλλος ὁ τῆς μεγάλης Ἀλεξάνδρου ἱεράρχης· Οὗτοι τετίμηνται καὶ μεμενήκασιν, οἳ καὶ προεγνώσθησαν ὡς ἔσονται σύμμορφοι τῆς εἰκόνος τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ. ὅσοι οὖν τῶν σαρκικῶν ὑπεράνω | ||
| 5 | γεγόνασιν, ἔχοντες ἐν οὐρανῷ τὸ πολίτευμα, οὗτοι τὴν εἰκόνα μεμίμηνται τοῦ Χριστοῦ, τοῦτ’ ἔστιν τὴν ἐν ἁγιασμῷ ζωήν, τὴν ἀμώμητον εἰς ἅπαντα πολιτείαν. οὕτω μὲν οὖν τὰ τῆς ἀποστολικῆς διανοίας οἱ ἱεροκήρυκες ἐξηγείσθωσαν. περὶ γὰρ τῆς κατὰ τὸν μέλλοντα αἰῶνα τῶν ἁγίων λαμπρότητος ἑτέ‐ | ||
| 10 | ρωθί που ὁ ἀπόστολος διαλέγεται. γράφει γὰρ τοῦτο Φιλιπ‐ πησίοις· Ἡμῶν δὲ τὸ πολίτευμα ἐν οὐρανοῖς ἐστιν, ἐξ οὗ καὶ σωτῆρα ἀπεκδεχόμεθα Ἰησοῦν τὸν Χριστόν, ὃς μετασχηματίσει τὸ σῶμα τῆς ταπεινώσεως ἡμῶν σύμμορφον τῷ σώματι τῆς δόξης αὐτοῦ. | ||
171 | ὁ δὲ τῆς ἀποστατικῆς παρανοίας εἰσηγητὴς τοῖς προη‐ | ||
| γουμένοις παρατίθεται ταῦτα· Πῶς οὖν τοὺς ἐν δόξῃ μέλλοντας φαιδρύνεσθαι ἁγίους ἐν ἀδόξῳ καὶ νεκρῷ καὶ ἀλάλῳ θέλεις ὁρᾶν, τοῦ κυρίου λέ‐ | 271 | ||
| 5 | γοντος περὶ αὐτῶν· Ἔσονται γάρ φησιν, ὡς ἄγγελοι θεοῦ; πῶς οὖν καὶ ἡμεῖς τούτοις ἁρμοσόμεθα; ἐπειδὴ τοίνυν ἀπὸ τῶν μελλόντων ὁ γεννάδας οὑτοσὶ τὰ παρόντα διατίθεσθαι βούλεται, τοιαῦτα καὶ ἡμεῖς πρὸς αὐτὸν ἐροῦμεν, ὅτι οὐκ | ||
| 10 | ἀφ’ ὧν κακῶς καὶ δυσσεβῶς ζῶν ἔλεγες, ἐπειδὴ τεθνήξεσθαι ἔμελλες, ἤδη σοι προσέξομεν, ἀλλ’ ἀφ’ ὧν τεθνηξόμενος ἄ‐ φωνος μένειν ἔμελλες, νενεκρωμένον ψυχῇ τε καὶ σώματι ἀπολείπομεν μὴ φθεγγόμενον· ὅθεν ἡμῖν μὲν καὶ πᾶσιν τοῖς λόγου ζωῆς μετέχουσιν, νεκροῖς καὶ ἀζωήτοις ἀνθυποφέ‐ | ||
| 15 | ρειν λόγος οὐδείς. ἡνίκα δ’ οὖν ὁρῶμεν ὡς ὁ ἄζως οὗτος καὶ νεκρὸς λόγος νεκροποιὸς καὶ φθοροποιὸς τοῖς προσέχουσι γίνε‐ ται, νεκροῦν εἰδὼς ψυχὴν καὶ παραπέμπειν εἰς γέενναν, ὅπως αὐτοὺς τῆς εἰς Ἅιδου φερούσης, εἰ βούλοιντο, ἀπαγάγωμεν καὶ πρὸς ζῶσαν ὁδὸν ποδηγήσωμεν, φέρε δὴ τοιαῦτα λέγωμεν, τὸ | ||
| 20 | πονηρὸν ἀπογυμνοῦντες φρόνημα. τοῖς παρ’ Ἕλλησιν ξοάνοις καὶ ἔθνεσιν παραπλησίως τὰ καθ’ ἡμᾶς ἅγια τῷ νεκρῷ καὶ ἀδόξῳ καὶ ἀλάλῳ ὁ ἐξάγιστος τίθεται, ἵνα μὴ δὲ Χριστιανισμοῦ καὶ Ἑλληνισμοῦ τὸ διηλλαγμένον δοίη, ὅτι τοι τὰ εἴδωλα τῶν ἐθνῶν στόμα ἔχουσιν καὶ οὐ λαλήσουσιν καὶ | ||
| 25 | ὅσα ἄλλα ὁ μέγας τούτων καταψάλλει Δαυΐδ. τί οὖν ἐδόκει ταῦτα λέγοντι περί γε τῶν ἐπ’ ὀνόματι τῶν ἁγίων παρ’ ἡμῖν δεδομημένων ἱερῶν ναῶν; ὡς φευκτοὶ πάντως καὶ ἀπόπτυ‐ στοι, ὅτι ἄλαλοι ἤδη λοιπὸν καὶ ἄδοξοι, καὶ πολλῷ γε μᾶλλον αἱ τῶν εὐαγγελίων ἁγιόγραφοι δέλτοι αἵ τε τοὺς τῶν ἁγίων | ||
| 30 | μέχρις αἵματος ὑπὲρ τῆς εὐσεβείας ἀγῶνας καὶ τὴν ἀγγελικὴν πολιτείαν ὑπαγορεύουσαι· ἆρα οὖν βδελυκτότεραι καὶ ἀδοξότε‐ ραι, ὅτι τῷ ὄντι ἐκ νεκρῶν καὶ ἀψύχων σωμάτων κατεσκευά‐ σθησαν; ἐντεῦθεν λοιπὸν καὶ τὰ ἱερὰ τούτων λείψανα ἠτιμωμένα καὶ αἱ πρεσβεῖαι παρ’ αὐτοῖς ἀπόπεμπτοι. ἀλλ’ οὐκ ἐφρόνησεν | 272 | |
| 35 | συνιέναι ὁ ἄφρων ὅτι καθάπερ τὰ ἐν βίβλοις γραφόμενα ταῖς ἀκοαῖς τῶν ἀκροωμένων παραναγινωσκόμενα ἐνσημαίνεται, οὕτω καὶ τὰ ἐν πίναξιν ἐντυπούμενα ταῖς τῶν ὁρώντων ὄ‐ ψεσιν ἐναποτίθεται. εἰ δὲ ναοῦ λόγος οὐδεὶς ὃν οὐ στέφει ἄγαλμα (καὶ καλῶς γε τοῦτο ἱερῷ ἀνδρὶ εἴρηται), λόγοι ἄρα | ||
| 40 | καὶ ταῦτα τῶν καθ’ οὓς ἵδρυνται καὶ περιστέφουσι τόπων καὶ οὐκ ἄλαλα, εἰ καὶ καθ’ ἑαυτὰ οὕτως ἔχει (ἐπεὶ οὕτω γε καὶ οἱ λόγοι ἄλαλοι), ἀλλὰ σιωπῶντες γίνονται κήρυκες ὧν τὴν μνήμην καὶ τὸν λόγον ἐν τῷ κρυφίῳ καὶ ἀπορρήτῳ τῆς ψυχῆς ταμιείῳ ἐγκατατίθενται, καὶ τίμιά γε καὶ ἔνδοξα διὰ | ||
| 45 | τὰ ὑπ’ αὐτῶν τίμιά τε καὶ ἔνδοξα σημαινόμενα. | ||
172 | ἀλλ’ ἴδωμεν εἰ τοῦ ἱεροῦ Ἐπιφανίου ταῦτα σπέρματα, τοῖς γνησίοις αὐτοῦ καὶ οἰκείοις παραβάλλοντες λόγοις. φησὶν οὖν ἐν τοῖς κατὰ αἱρέσεων συντεταγμένοις βιβλίοις αὐτῷ, ἐν οἷς κατὰ Κολλυριτῶν διαλέγεται, εἰδώλων ἕνεκεν διαλαμ‐ | ||
| 5 | βάνων, γυναικῶν τινων κολλυρίδα ἐπ’ ὀνόματι τῆς ἁγίας θεο‐ μήτορος προσφερουσῶν· Πόθεν οὐκ εἰδωλοποιὸν τὸ ἐπι‐ τήδευμα καὶ τὸ ἐγχείρημα διαβολικόν; προφάσει γὰρ δια‐ βόλῳ ἀεὶ ὑπεισδύνων τὴν διάνοιαν ὁ διάβολος τῶν ἀνθρώπων, τὴν θνητὴν φύσιν θεοποιῶν εἰς ὀφθαλμοὺς | ||
| 10 | ἀνθρώπων, ἀνδρείκελα ἀγάλματα διὰ ποικιλίας τεχνῶν | ||
| διέγραψεν. καὶ τεθνήκασιν μὲν οἱ προσκυνούμενοι, τὰ δὲ τούτων ἀγάλματα μηδέποτε ζήσαντα (οὔτε γὰρ νεκρὰ δύναν‐ ται λέγεσθαι τὰ μηδέποτε ζήσαντα) προσκυνητὰ παρεισά‐ γουσιν, διαμοιχευσάσης διανοίας ἀπὸ τοῦ ἑνὸς καὶ μόνου | 273 | ||
| 15 | θεοῦ, ὡς ἡ πολύκοινος πόρνη ἐπὶ πολλὴν ἀτοπίαν πολυμι‐ ξίας ἐρεθισθεῖσα καὶ τὸ σωφρονεῖν ἀποτριψαμένη τῆς τοῦ ἑνὸς ἀνδρὸς εὐνομίας. ναὶ μὴν ἅγιον ἦν τὸ σῶμα τῆς Μαρίας, οὐ μὴν θεός· ναὶ δὴ θεοτόκος ἦν ἡ παρθένος καὶ τετιμημένη, ἀλλ’ οὐκ εἰς προσκύνησιν ἡμῖν δοθεῖσα, ἀλλὰ | ||
| 20 | προσκυνοῦσα τὸν ἐξ αὐτῆς σαρκὶ γεγεννημένον, ἀπ’ οὐρανῶν δὲ ἐκ κόλπων πατρῴων παραγενόμενον. καὶ τὰ μὲν Ἐπιφα‐ νίου τοιαῦτα· ἐν οἷς τῆς μὲν γυναικείας καταγορεύει ἁπλό‐ τητος, εὐάλωτον πρὸς ἐξαπάτην ἀρχῆθεν ἐχούσης τὴν φύσιν· οὐ μὴν Χριστιανοὺς ἐκκεκλικότας καταιτιᾶται πρὸς εἴδωλα, | ||
| 25 | ὥσπερ οὐδὲ ἐν ἄλλοις γνησίοις αὐτοῦ βιβλίοις τὸ τοιοῦτον καταληφθήσεται. ἀλλὰ πῶς τοῖς πανταχοῦ τὰ νεκρὰ προσφε‐ ρομένοις συμφθέγγοιτο, ἐπεὶ μὴ ἀξιοῖ νεκρὰ τὰ εἴδωλα λέγε‐ σθαι τῷ μὴ δὲ ζῆσαι ἤδη ποτέ; εἰ γοῦν κἀκεῖνα Ἐπιφανίου δοίη τις, εἰς ἀντίφασιν τὸν ἄνδρα περιαγαγεῖν ἀναγκασθήσεται καὶ | ||
| 30 | τἀναντία ἑαυτῷ ἀποφαινόμενον, ὅπερ καὶ λέγειν ἄτοπον. καὶ ὃ τούτων ἀτοπώτερον· εἰ γὰρ τεθνήκασιν οἱ προσκυνούμενοι, ἐκβιασθήσεται ὅσον ἐπὶ τῷ λόγῳ τούτῳ ἐν τοῖς τεθνεῶσιν καὶ νεκροῖς ἔτι οὖσιν συγκαταριθμεῖν τὸν Χριστόν, πρὸς δέ γε καὶ τοὺς θείους ἀγγέλους, καὶ μήποτε ζῆν ἀποφαίνεσθαι, εἴπερ εἷς | ||
| 35 | ἦν καὶ ὁ αὐτὸς ὁ ταῦτα κἀκεῖνα λέγων καὶ εἰδώλοις ἐν ἴσῳ τιθεὶς τὰ παρὰ Χριστιανοῖς τιμώμενα. τοῦτο δὲ οὐδ’ ἂν οἱ ἀλι‐ τήριοι προσφθέγξασθαι τολμήσειαν δαίμονες. ἐπιστατέον δὲ ὅτι ὁ ἀληθὴς Ἐπιφάνιος τὴν ἐν τοῖς ἀγάλμασιν προσκύνησιν ἐπὶ τοὺς ὧν εἰσιν ἐκτυπώματα ἀναφέρει, εἰδὼς καὶ αὐτὸς ὅτι τὸ | ||
| 40 | εἰς τὴν εἰκόνα δρώμενον ἐπὶ τὸ πρωτότυπον ἀναβαίνει. | 274 | |
173 | δῆλον οὖν καὶ ἐντεῦθεν ὡς οὐκ ἔστιν ὁ τὴν δυσφημίαν ταύτην κατὰ τῶν ἁγίων συντιθεὶς ὁ ἱερὸς Ἐπιφάνιος, Εὐσέ‐ βιος δὲ ἡμῖν ἄλλος παραναφαίνεται· οὗ τὴν μὲν προσηγορίαν ὑπεκράτησαν, οὐδαμοῦ μνήμης ἐν τῷ ἀξιαγάστῳ αὐτῶν τούτῳ | ||
| 5 | ὅρῳ ἀξιώσαντες, καίτοι τῆς ἀποστασίας διδάσκαλον καὶ διδα‐ σκάλων τὸν ἡγεμόνα καὶ κορυφαῖον ἔχοντες, τὴν δὲ κατὰ τῆς θείας οἰκονομίας Χριστοῦ ἀπέχθειαν δημοσιεύουσιν· σύμψη‐ φος γὰρ ἐν τούτοις καὶ ὁμογνώμων, ἐπεὶ τῆς Ἀρειανικῆς τε καὶ Ἰουδαϊκῆς φατρίας ἔτι μὴν καὶ τῆς Μανιχαϊκῆς ἀθεΐας | ||
| 10 | θιασῶται τυγχάνουσιν. καὶ τοῦτο δείκνυται ἐν οἷς τὰ παραπλή‐ σια πρὸς τὴν βασιλίδα Κωσταντίαν ἐν τῷ κατὰ τὴν μετα‐ μόρφωσιν τοῦ σωτῆρος γενόμενος τόπῳ γράφει. προδιαλαβὼν γὰρ περὶ τῶν κατὰ Χριστὸν φύσεων, ἐφ’ ὧν τὴν ἀνάκρασιν καὶ σύγχυσιν παρὰ τὸ δόγμα τῆς ἐκκλησίας κακῶς δοξάζει, ἐπάγει | ||
| 15 | εὐθύς· Ὅτε τὸ μὲν πρόσωπον αὐτοῦ ἀπήστραψεν ὡς ὁ ἥλιος, τὰ δὲ ἱμάτια ὡς τὸ φῶς. τίς οὖν τῆς τοσαύτης ἀξίας τε καὶ δόξης τὰς ἀποστιλβούσας καὶ ἀπαστραπτούσας μαρ‐ μαρυγὰς οἷός τε ἂν εἴη καταχαράξαι νεκροῖς καὶ ἀψύχοις χρώμασιν καὶ σκιογραφίαις; προϊὼν δὲ αὐτός, ἔνθα τὰ | ||
| 20 | ἡμέτερα τοῖς ἀπίστοις ἔθνεσιν ὡσαύτως ἔχειν τερατολογεῖ, τοιαῦτα χριστομαχῶν διέξεισιν· Εἰ μὴ τοῖς ἀπίστοις ἔθνεσιν ὁμοίως τὰ μηδαμῇ μηδαμῶς ἐοικότα ἑαυτῷ τις ἀναζωγρα‐ φήσειεν, ὥσπερ γραφεὺς μηδὲν ἐοικότα γράφων· τοιαῦτα γὰρ κἀκεῖνοι ἂν εἰδωλοποιοῦντες, εἴποτε θεόν, ὡς ἡγοῦνται, ἤ | ||
| 25 | τινα, ὡς ἂν φαῖεν, ἡρώων, ἤ τι τῶν τοιούτων πλάττειν καὶ ἀπεικάζειν ἐθέλοιεν, οὐδὲν ὅμοιον· οὐδὲ γὰρ οἷοί τε ὄντες γράφειν, ἀλλόκοτα σκιαγραφοῦσιν, ἀνδρείκελα σχήματα δια‐ χαράττοντες. ὁρᾶτε τὴν συμφωνίαν; ὁρᾶτε τὴν πονηρὰν συν‐ δρομὴν καὶ συναυλίαν περὶ τὴν τῶν νεκρῶν ὀνομασίαν; ὅπως | 275 | |
| 30 | ἀλλήλοις ὁμορροθοῦντες καὶ συμβαίνοντες; ὅπως συνέριθοι καὶ συνήγοροι τὴν κακίαν ὑπάρχοντες τὴν κατὰ τῆς Χριστοῦ ἐκ‐ κλησίας συνεσκευάσαντο κατηγορίαν; ἤδη δὲ καὶ ἐν ἑτέροις πλείοσιν, εἴ τις τῆς μοχθηρᾶς ταύτης συζυγίας τὰς θεοστυγεῖς δόξας διερευνήσοιτο, ῥᾷστα ἂν καταλήψεται οὐκ Ἐπιφανίῳ | ||
| 35 | μόνῳ ἀλλὰ δὴ καὶ παντὶ τῷ τῆς ἐκκλησίας ἀντικαθισταμένους δόγματι καὶ φρονήματι. | ||
174 | ἀλλ’ ἐπὶ τὰ λοιπὰ τοῦ ἄφρονος μέτειμι, ἔνθα φράζει· Πῶς δὲ καὶ ἀγγέλους πνεύματα ὑπάρχοντας καὶ ἀεὶ ζῶντας ἐν νεκροῖς γράφων προσκυνεῖς, τοῦ προφήτου λέγοντος· Ὁ ποιῶν τοὺς ἀγγέλους | ||
| 5 | αὐτοῦ πνεύματα καὶ τοὺς λειτουργοὺς αὐτοῦ πυρὸς φλόγα; τίς οὐ συνήσει ὡς οὐκ ἔστιν Ἐπιφανίου ταῦτα δὴ τὰ ληρή‐ ματα, ἄνπερ μὴ λίαν ἐριστικὸς ᾖ καὶ φιλόνεικος; οὐδὲ γὰρ ἀγνοεῖν φαμὲν Ἐπιφάνιον τὴν τῶν χρυσοτεύκτων Χερουβὶμ | ||
| 10 | ποίησιν, πολλοῦ γε καὶ δεῖ, ἅτε ἐξ Ἰουδαίων ὄντα καὶ τὰ κατὰ τὴν παλαιὰν σκηνὴν ἀναγεγραμμένα εὖ μάλα διησκημένον, ἄνωθεν δὲ τὴν κλῆσιν καὶ αὐτὸν ἐσχηκότα ἐπὶ τὰ Χριστιανῶν μετατάξασθαι, εἴπερ μὴ ψευδοεπεῖν ὑποληπτέον τὰ κατὰ τὸν βίον αὐτοῦ συγγεγραμμένα. οὗτος δὲ ὁ τῶν πικρῶν τούτων | ||
| 15 | ζιζανίων σπορεὺς δοκεῖ μὲν ἐν τοῖς περὶ ἀγγέλων αὐτῷ | ||
| λεγομένοις τὸν προφήτην ἀποδέχεσθαι, κατηγορεῖ δὲ θεοῦ, κατηγορεῖ δὲ καὶ Μωσέως, τοῦ μὲν ὡς μάτην νομοθετήσαντος ἃ μὴ θεμιτὸν ᾤετο, τοῦ δὲ ὡς εἰκῇ ὑπηρετησαμένου ἐν τῇ τῶν Χερουβὶμ ποιήσει, ὅτι τε πεποίηκεν καὶ ὅτι νεκρὰ καὶ ἐκ νεκρᾶς | 276 | ||
| 20 | ὕλης τοῦ χρυσοῦ ἐκτετορνευμένου τὸ ἔλασμα καὶ τἄλλα ὅσα κατὰ τὴν σκηνὴν ἐκείνην τὴν παλαιὰν διατέτακται. πολλοῦ δ’ ἂν ἦν ἄξιος, εἰ τῷ γράμματι γοῦν καὶ τοῖς τηνικαῦτα νενο‐ μισμένοις ἐπεπολίτευτο· ὁ δὲ γὰρ καὶ Ἰουδαϊκῆς πολιτείας μακρὰν ἀπεκέκριτο, συνιδεῖν οὐκ ἐθελήσας ὅτι ὁ ποιῶν τοὺς | ||
| 25 | ἀγγέλους αὐτοῦ πνεύματα καὶ τοὺς λειτουργοὺς αὐτοῦ πυ‐ ρὸς φλόγα, οὗτος καὶ τῷ οἰκείῳ θεράποντι Μωσεῖ ἐκεῖνα πάντα κατασκευάσαι καθ’ ὃν τύπον ἐν τῷ ὄρει δέδεικται παρηγ‐ γύησεν. ἃ δὴ καὶ Παῦλος ἁγίων ἅγια καλεῖ καὶ Χερουβὶμ δόξης ἤτοι δεδοξασμένα· καὶ γὰρ πολλῆς δόξης ἠξίωτο τοῖς κατὰ τὴν | ||
| 30 | σκηνὴν ἐνδοτέροις μάλιστα συνοῦσιν ὁμοῦ. μάχεται δὲ ὁ δύ‐ στηνος οὗτος καὶ πάσῃ μὲν τῇ ἐκκλησίᾳ ἅμα καὶ τῇ ἀληθείᾳ, μάχεται δὲ οὐχ’ ἥκιστα τῷ συμπαραληφθέντι παρὰ τῶν μα‐ ταίων συνηγόρῳ· ὃς οὐ συνήγορος, κατήγορος δὲ δεινὸς τῆς συμμορίας αὐτῶν ἐκβεβηκώς. Ἰωάννης δ’ οὗτός ἐστιν ὁ κλει‐ | ||
| 35 | νὸς τῆς ἐκκλησίας καθηγεμών, ὃς ἀντὶ πολλῶν ἡμῖν ἐξαρκῶν ἐπιρραπίσει καὶ παιδεύσει τοὺς ἄφρονας, τοιάδε τινὰ ἐν τῷ εἰς τὸ ἔνδυμα τοῦ ἱερέως λόγῳ διεξιών· Ἐγὼ καὶ τὴν κηρόχυτον ἠγάπησα γραφὴν εὐσεβείας πεπληρωμένην· εἶδον γὰρ ἄγγε‐ λον ἐν εἰκόνι ἐλαύνοντα βαρβάρων νέφη· εἶδον πατούμενα | ||
| 40 | βαρβάρων φῦλα καὶ τὸν Δαυῒδ ἀληθεύοντα· Κύριε ἐν τῇ πόλει σου τὴν εἰκόνα αὐτῶν ἐξουδενώσεις. | ||
175 | μόλις δὲ τῆς εἰς τοὺς ἁγίους κορεσθεὶς παροινίας κατὰ τοῦ τῶν ἁγίων θεοῦ τὴν θεομάχον γλῶσσαν ὁ θεοστυγὴς καθο‐ | ||
| πλίζει καὶ κατὰ τῆς τοῦ μονογενοῦς οἰκονομίας ἐπιλυττᾷ καὶ ὃ μεῖζον εἰς παρανομίαν ἀποτολμᾷ καὶ λέγει· Ἤκουσα δὲ ὅτι | 277 | ||
| 5 | καὶ τὸν ἀκατάληπτον υἱὸν τοῦ θεοῦ τινὲς γρά‐ φειν ἐπαγγέλλονται· ὃ φρίξαί ἐστιν τὸ ἀκοῦσαι, καὶ τὸ πιστεῦσαι βλάσφημον. τί δοκεῖ ἐνταῦθα τῷ τῆς φαντασίας προστάτῃ; βουλόμενος τὸ τῆς σωτηρίου τοῦ Χριστοῦ συγκαταβάσεως τό γε ἐφ’ ἑαυτὸν | ||
| 10 | κατασεῖσαι μυστήριον ὡς δοκήσει καὶ οὐκ ἀληθείᾳ πεπράχθαι, τὴν τοῦ ἀκαταλήπτου φωνὴν προχειρίζεται, ὥσπερ θεμέ‐ λιον τῆς ἰδίας ἀπάτης θέμενος. διατοῦτο καὶ υἱὸν θεοῦ ψιλὸν προσαγορεύει, ἐπεὶ καὶ τὸν σταυρὸν καὶ ὅλον τὸ πάθος ἐπὶ τὴν θεότητα ἀναφέρει (καὶ τοῦτο Ἀρειομανιτῶν καὶ Θεοπασχιτῶν | ||
| 15 | ἤτοι Δοκητῶν τὸ βλάσφημον δόγμα), σαρκὸς οὐδ’ ὅλως εἰς μνήμην ἰών, ἵνα δὴ ἀκατάληπτος θεὸς ὢν μὴ δὲ γράφοιτο· ὡς εἴ γε κυρίως καὶ ἀληθῶς σεσάρκωται, καὶ καταληφθήσεται· καὶ εἰ καταληφθείη, καὶ γραφήσεται πάντως καὶ διέπιπτεν αὐτῷ τὰ τοῦ δόγματος. ἐπειδὴ γὰρ ᾤετο τὰ παρὰ τοῖς ἱεροῖς εὐαγγε‐ | ||
| 20 | λισταῖς συγγεγραμμένα ῥᾳδίως διακρούεσθαι καὶ δὴ καὶ πα‐ ρεξηγεῖσθαι τὴν ἐν αὐτοῖς ἀλήθειαν καὶ πρὸς ἀλληγορίας τὸ ἐναργὲς ἐσθ’ ὅτε μεταρρυθμίζειν καὶ ἄλλως πρὸς χάριν τάχα γεγράφθαι τοῦ διδασκάλου τινά, ὡς ἤχοις ψιλοῖς μόνον καὶ λόγοις παραπεπλάσθαι τῶν πραγμάτων χηρεύοντα, ἔνθα δὲ | ||
| 25 | Χριστὸς αὐτὸς ἐν εἰκόσιν ἐξιστοροῖτο καθὼς σεσάρκωται, ἐξ ἀνάγκης κατ’ ὀφθαλμοὺς ἀνθρώπων κεῖσθαι μεθ’ ὧν τε ἔδρα‐ σεν μεθ’ ὧν τε ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας τῆς ἡμετέρας πέπονθεν, ἀψευδῆ τε σημαίνεσθαι τὴν σάρκωσιν, καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῶν τὴν ἀλήθειαν διὰ τῶν εἰκονιζομένων ἐναργῶς ἐμφανί‐ | ||
| 30 | ζεσθαι, κἀντεῦθεν πρὸς ἀξιοπιστίαν κεκτημένων τὸ ἀπαρά‐ γραπτον εἰς πληροφορίαν καὶ πίστωσιν τοὺς ἐνορῶντας ἄγειν τῶν δηλουμένων, ἐξελέγχειν δὲ τὴν ἀγνωμοσύνην τῶν ἀθε‐ | ||
| τούντων τὸ εὐαγγέλιον, τούτου γε εἵνεκεν διὰ σπουδῆς ἁ‐ πάσης ποιεῖται ὅτῳ τρόπῳ ἀπείργεσθαι τοῦ ἐν εἰκόσιν τὰ τῆς | 278 | ||
| 35 | θεοφανείας διαχαράττεσθαι, ἵνα λοιπὸν ἡ τῆς δοκήσεως λύμη χώραν ἕξῃ παρρησιάζεσθαι. ἡμεῖς δὲ τί πρὸς ταῦτα φαμέν; ὅτι ὁμολογουμένως ὁ θεῖος λόγος, καθὸ θεός, ἄληπτός τέ ἐστιν καὶ ἀπερινόητος καὶ νῷ παντὶ καὶ λόγῳ παντί· θεὸν γὰρ νοῆσαι μὲν χαλεπόν, φράσαι δὲ ἀδύνατον, ὥς που τῶν πάλαι | ||
| 40 | τινὲς ἔφησαν· καὶ ὁ τρόπος τοῦ μυστηρίου τῆς θείας ἐνανθρω‐ πήσεως καὶ νοῦν καὶ λόγον ὑπερβέβηκεν ἅπαντα. ἀλλ’ εἰ ὁ ἄναρχος ἄρχεται καὶ ὁ ἀόρατος ὁρᾶται καὶ παράτασιν χρονικὴν εἴληφεν ὁ ὑπέρχρονος καὶ ὁ λόγος παχύνεται καὶ ὁ ἀναφὴς ψηλαφᾶται καί, τὸ ὅλον εἰπεῖν, ὁ θεὸς ἄνθρω‐ | ||
| 45 | πος γίνεται καὶ ὁ πρὸ πάντων αἰώνων ἐκ πατρὸς ἀχρόνως καὶ ἀπαθῶς ἐκλάμψας ἐν ἐσχάτοις τοῦ αἰῶνος καιροῖς, νόμῳ συγκαταβάσεως φιλανθρωπίᾳ τε τῇ περὶ τὸ ἴδιον χρησάμενος ποίημα, ἐξ ἁγίας ἀχράντου ἀειπαρθένου καὶ ψυ‐ χὴν καὶ σάρκα προκαθαρθείσης τῷ πνεύματι ἀφράστως καὶ | ||
175(50) | ἀνερμηνεύτως ὡς οἶδεν αὐτὸς τίκτεται, καὶ θεὸς μετὰ σαρκὸς ἐψυχωμένης λογικῇ τε καὶ νοερᾷ ψυχῇ καὶ ἄνθρωπος τέλειος κατὰ πάντα χωρὶς ἁμαρτίας καθ’ ἡμᾶς χρηματίσας, πάθος τε τὸ διὰ σταυροῦ ἑκούσιον ἀνατλὰς καὶ θανάτῳ προσομιλήσας, ἐξ Ἅιδου τε πρὸς ζωὴν παλινδρομήσας τριήμερος, πῶς οὐχὶ ὁ | ||
| 55 | αὐτὸς καὶ καταληπτὸς ἐκ τοῦ ἀκολούθου ὁμολογηθήσεται καὶ πιστευθήσεται; εἰ γάρ, καθὸ λόγος θεὸς καὶ ἁπλοῦς, ἀκατάλη‐ πτος, ἀνάγκῃ δή, καθὸ συντεθεὶς ἄνθρωπος γέγονεν, καταλη‐ φθήσεται. καὶ εἰ τῷ ἀσωμάτῳ καὶ ἀοράτῳ καὶ ἀσχηματίστῳ καὶ ἀπόσῳ καὶ ἀμεγέθει καὶ εἴ τινι τοιούτῳ ἕπεται τὸ ἀκατα‐ | ||
| 60 | λήπτῳ εἶναι, πῶς οὐχὶ καὶ τῷ ἐνσωμάτῳ καὶ ὁρατῷ, ᾧ σχῆμά τε καὶ ὄγκος καὶ πηλικότης καὶ μέγεθος καὶ χρῶμα καὶ τὸ τρισσὸν ἐνυπάρχει κατὰ διάστασιν, ἐπακολουθήσει τὸ καταληπτῷ εἶναι; οὐ γὰρ θάτερον τούτων ἑνί γε τῶν ἀντικει‐ μένων καὶ προκειμένων λόγων οἰκείως καὶ ἀφωρισμένως ἑ‐ | 279 | |
| 65 | πόμενον, καὶ ἀμφοτέροις ὑγιῶς καὶ κυρίως ἀκολουθεῖν δο‐ θήσεται· εἰ γὰρ καὶ περὶ ταυτὸν ἄμφω, ἀλλ’ οὐκ ἄμφω ταυτά. εἰ γοῦν εἷς ἐξ ἀμφοῖν προελθὼν ὁ Χριστός, θεότητός τε καὶ σαρκός, ἐναντία δὲ ταῦτα ἀλλήλοις, πῶς οὐχὶ καὶ κατα‐ ληπτὸς ὁ ἀκατάληπτος ἔσται, ἵνα ἐφ’ ἑνὸς καὶ τοῦ αὐτοῦ αἱ | ||
| 70 | ἐναντίαι διαφοραὶ ἑκατέρας τε φύσεως ἐξ ὧν συνετέθη φυλα‐ χθεῖεν, ἀδιάπτωτα καὶ τὰ ἰδιώματα, καὶ ἥ τε σύγχυσις, τούτων σῳζομένων, ἐκ ποδῶν γένοιτο καὶ φροῦδος ἡ διαίρεσις τοῦ ἑνιαίου τῆς ὑποστάσεως, καθ’ ἣν ταῦτα συνδεδράμηκεν, δείκνυ‐ ται, καθὰ λοιπὸν τῆς καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς ἐκκλησίας | ||
| 75 | ἐκδιδάσκει τὸ κήρυγμα. οὕτω τοίνυν καταληφθεὶς ὁ ἀκατά‐ ληπτος ἤδη καὶ γραφήσεται, καθὸ κατείληπται ὁ ἄγραφος, καὶ εἰκονισθήσεται καὶ διὰ τῆς ἱερᾶς ταύτης ἱστορίας κηρυχθή‐ σεται, ὥσπερ διὰ τοῦ εὐαγγελίου, ὅτι εὐαγγέλιον· ταῦτα ἡμῖν οἱ ἀπ’ ἀρχῆς αὐτόπται καὶ ὑπηρέται τοῦ λόγου παραδιδόασιν, οἳ | ||
| 80 | δὴ καὶ ἑωράκασιν καὶ αἱ χεῖρες αὐτῶν ἐψηλάφησαν, συνέφα‐ γόν τε τῷ ὁραθέντι καὶ συνέπιον, καὶ ταῦτα μετὰ τὴν ἐκ νεκρῶν ἀναβίωσιν· καὶ μάρτυρές γε τῶν τε θαυμάτων καὶ παθημάτων αὐτοῦ εἰσβαίνουσιν ἡμῖν ἀπαράγραπτοι. | ||
176 | καὶ ταῦτα μὲν ἱκανὰ παραστῆσαι τὸ εὐθὲς τῆς ἐκκλη‐ σίας φρόνημα. ἐπειδὴ δὲ σκοπὸς πρόκειται ἀλλότρια τὰ πο‐ νηρὰ ἐκεῖνα δόγματα Ἐπιφανίου δεικνύειν, φέρε δὴ σαφῶς κατοψώμεθα ὁποίαν περί γε τοῦ κυριακοῦ σώματος ἔσχεν | ||
| 5 | αὐτὸς τὴν διάληψιν, ἐκ τῶν γνησίων αὐτοῦ καὶ πρὸς πάντων ὁμολογουμένων, ὀλίγα ἐκ πολλῶν ἀναλεξάμενοι συνταγμάτων. | ||
| ἐν γοῦν τῷ καλουμένῳ Ἀγκυρωτῷ αὐτοῦ βιβλίῳ διέξεισιν τοιάδε· Αὖθις ἐροῦμεν πολλὰ εἰς τὸ Θεός μου καὶ θεὸς ὑμῶν, εἰρηκότες ὡς ἔστιν τῷ τὸν νοῦν ἔχοντι γνῶναι ἀπ’ αὐ‐ | 280 | ||
| 10 | τῆς τῆς ἀκολουθίας εὐλόγως εἰρῆσθαι· Ἄνθρωπος γάρ ἐστιν καὶ τίς γνώσεται αὐτόν; ἐν τούτῳ τὰ δύο ὑποφαίνει τὸ θεῖον γράμμα, ὁρατόν τε καὶ ἀόρατον. διὰ μὲν γὰρ τὸ ὁρατὸν εὐλόγως τὸ Θεός μου εἰρῆσθαι, διὰ δὲ τὸ ἀόρατον, Πατήρ μου λελέχθαι, μὴ ἀντιλεγομένης μὴ δ’ ὁποτέρας ποιήσεως | ||
| 15 | τῶν λόγων. ἐξ ὧν δηλοῦται τὸ διπλοῦν τῶν φύσεων τῆς κατὰ Χριστὸν μιᾶς ὑποστάσεως Ἐπιφάνιος εἰδώς. πῶς οὖν ταῦτα ὁμόλογα τοῖς τὸ ἀκατάληπτον μόνον ἐπὶ Χριστοῦ κενολο‐ γοῦσιν; διὰ γὰρ τοῦ εἰπεῖν ὁρατὸν τὸ καταληπτὸν εἰσφέρεται, ὥσπερ διὰ τοῦ ἀοράτου τὸ ἀκατάληπτον· ὥστε ὡς ἔχει ἐπὶ | ||
| 20 | τῆς ἑτέρας τῶν συζυγιῶν τὸ ἀντικείμενον, οὕτως ἐκ τοῦ ἀκο‐ λούθου καὶ ἐπὶ τῆς ἑτέρας ἕξει. εἰ γὰρ ἀκόλουθον τῷ ἀοράτῳ τὸ ἀκατάληπτον, λείπεται δὴ ἐξ ἀνάγκης ἀναλόγως τῷ ὁρατῷ τὸ καταληπτὸν ἕπεσθαι. δείκνυται οὖν Ἐπιφάνιος τὸ καταλη‐ πτὸν ἐπὶ Χριστοῦ μετὰ τοῦ ἀκαταλήπτου δοξάζων. καὶ μετὰ | ||
| 25 | βραχέα πάλιν φησίν· Πληροῦται δὲ ἐν τῷ τοῦ θεοῦ λόγῳ καὶ υἱῷ θεοῦ ἐν τῷ εἰπεῖν· Ἄνθρωπός ἐστιν ἐν ἀληθείᾳ. τίς δὲ γνώσεται αὐτὸν ὅτι θεός ἐστιν; διὸ συμμετέχει ἄνθρωπος καὶ θεός, ἄγνωστος ἀνθρώποις διὰ τὸ ἀκατάληπτον, ἄνθρω‐ πος δὲ ἀπὸ Μαρίας ἐν ἀληθείᾳ δίχα σπέρματος ἀνδρὸς γεγεν‐ | ||
| 30 | νημένος. ἐν τούτοις προθεὶς τὸ ἄγνωστον εἶναι Χριστὸν διὰ τὸ ἀκατάληπτον, δι’ ὧν ἑξῆς ἐπάγει αἰνίττεται τὸ γνωστὸν εἶναι διὰ τοῦ συνεπινοουμένου καταληπτοῦ· οὐδὲν γὰρ ταῦτα διοίσει τοῦ ὁρατοῦ καὶ ἀοράτου, ἀλλ’ ἀναλόγως ἕξει. τὸ γὰρ εἰρῆσθαι· ἄνθρωπος δὲ ἀπὸ Μαρίας ἐν ἀληθείᾳ τοῦτο παριστάνειν ἐπί‐ | ||
| 35 | σταται. καὶ εἰ τοῦτ’ ἀληθές, τὸ δὲ ὁρατὸν καὶ καταληπτὸν δεί‐ | ||
| κνυται, ἀνάγκη κατ’ αὐτὸ τοῦτο καὶ περιγραπτὸν τὸν Χριστὸν εἶναι· ἓν γὰρ εἶδος περιγραφῆς καὶ ἡ κατάληψις, καθὰ καὶ πρώην δεδήλωται. ὥστε ᾔδει καὶ Ἐπιφάνιος περιγραπτὸν τὸ σωματικὸν εἶδος Χριστοῦ· οὕτω γὰρ ἡμᾶς καὶ νοεῖν καὶ συλλο‐ | 281 | ||
| 40 | γίζεσθαι τὰ προκείμενα αὐτῷ ἐκδιδάσκει ῥήματα. | ||
177 | μικρὸν δὲ ὕστερον διὰ μακροτέρου προστίθησιν λόγου ὅτι Καὶ ἐπείνασεν καὶ ἐδίψησεν, τὴν τῆς ἐνανθρωπήσεως χρειώδη συνήθειαν ἐν τῇ οἰκονομίᾳ ἔχων, καὶ λύπην καὶ κάμα‐ τον φέρειν, καὶ δακρύειν, ἵνα τὴν σάρκα ἀληθινὴν ὑποδείξῃ, | ||
| 5 | ἐλέγξῃ δὲ τὴν πλάνην Μανιχαίου, ὅτι οὐ δοκήσει ἠμφίεστο τὸ σῶμα ἀλλὰ ἀληθείᾳ. καὶ Ὅτι σῶμα καὶ ψυχὴν ἦλθεν ἔχων ὁ λόγος καὶ ὅσα ἐστὶν ὁ ἄνθρωπος, πεισάτωσαν αὐτοὺς αἱ θεῖαι γραφαὶ παλαιᾶς τε καὶ καινῆς διαθήκης. προσθεῖναι δὲ δὴ τούτοις καὶ ἑτέρους αὐτοῦ λόγους ὡσαύτως ἔχοντας, οὐκ ἄκαι‐ | ||
| 10 | ρον. φάσκει γὰρ καὶ ταῦτα· Ὅσα γὰρ ἐν ἀνθρώπῳ καὶ εἴ τι ἐστὶν ἄνθρωπος, ταῦτα ἦλθεν καὶ ἔλαβεν ὁ μονογενής, ἵνα ἐν τῷ τελείῳ ἀνθρώπῳ τελείως τὸ πᾶν τῆς σωτηρίας θεὸς ὢν ἀπεργάσηται, μηδὲν ἀπολείψας τοῦ ἀνθρώπου, ἵνα μὴ τὸ ἀπολειφθὲν μέρος εἰς μέρος πάλιν γένηται βρώματος διαβό‐ | ||
| 15 | λου. εἰ οὖν οὐδὲν μέρος ἀνθρώπου ἀπολέλειπται, μέρος δὲ ἀνθρώπου τὸ σῶμα (ἐπειδὴ ἐκ σώματος καὶ ψυχῆς τὸ ἀνθρώ‐ πειον σύγκριμα, καὶ τοῦτο τὸ ὅλον), τῷ δὲ σώματι ἐκ παντὸς ἕπεται τὸ καταληπτῷ εἶναι, τὸ γράφεσθαι καὶ εἰκονίζεσθαι (εἰ γὰρ μὴ γράφεται, οὐδὲ σῶμα), ὁ Χριστὸς ἄρα σῶμα φέρων τὸ | ||
| 20 | ἡμέτερον ἀνάγκῃ δήπου κατ’ αὐτὸ τὸ σῶμα καὶ καταληφθήσεται | ||
| καὶ εἰκονισθήσεται καὶ κατὰ τοῦτον τὸν θεοφόρον διδάσκαλον, οὐδενὶ τρόπῳ ἐν τῇ κατὰ Χριστὸν μιᾷ ὑποστάσει διαιρέσεως ἐπινοουμένης. | 282 | ||
178 | οἶδεν οὖν ἄρα ὁ ἀληθὴς Ἐπιφάνιος περιγραπτὸν καὶ καταληπτὸν τὸν Χριστὸν κατὰ τὴν καθ’ ἡμᾶς φύσιν εὕροι δ’ ἄν τις αὐτὸν τρανέστερον οἵαν περὶ τοῦ κυριακοῦ σώματος ἐν τοῖς κατὰ Ὠριγένους αὐτῷ συγγεγραμμένοις ἐκέκτητο δόξαν διε‐ | ||
| 5 | ξερχόμενον καὶ ἐν ἄλλοις πλείοσιν ἐμμελέστερον ἐφιστάνων· ἔτι ὁ αὐτὸς τὸν κατὰ αἱρέσεων λόγον ποιησάμενος, εἶτα ἐπὶ τὴν καθ’ ἡμᾶς πίστιν ἐλθὼν καὶ πρὸς τῷ τέλει τοῦ συντάγμα‐ τος περὶ τοῦ πάθους Χριστοῦ διαλεγόμενος, τὸ σῶμα αὐτοῦ ταφὲν ὁμολογεῖ ἐν ἀληθείᾳ, καθὰ ὁ τῆς καθ’ ἡμᾶς ὁμολογίας | ||
| 10 | εὐσεβὴς ἔχει λόγος, καὶ ἄψυχον μεῖναν τριήμερον καὶ ἀκίνη‐ τον καὶ ἐν μνήματι συγκλεισθὲν τῷ λίθῳ καὶ σφραγῖδα ἐπιτε‐ θεῖσαν. πῶς οὖν ὁ ταῦτα εἰδὼς ἀκατάληπτον τὸν Χριστὸν κατὰ τὸ σῶμα δοξάσει; ἐντεῦθεν ἐπὶ τὴν ἀνάστασιν τῷ λόγῳ ἀπιὼν φάσκει ὅτι Ἀπαραλείπτως τῆς θεότητος συνηνωμένης | ||
| 15 | τῷ προπεπονθότι ἁγίῳ σώματι, ἀνέστη καὶ συνήνωσεν αὐτὸ εἰς ἑαυτὸν εἰς ἓν πνεῦμα, εἰς μίαν ἑνότητα, εἰς μίαν δοξολο‐ γίαν, εἰς μίαν ἑαυτοῦ θεότητα. πέφηνεν μὲν γὰρ ἐν ἀληθείᾳ καὶ ἐψηλαφήθη ὑπὸ τοῦ Θωμᾶ, καὶ τοῖς ἀποστόλοις συνέ‐ φαγεν καὶ συνηυλίσθη μετ’ αὐτῶν τεσσαράκοντα ἡμέρας καὶ | ||
| 20 | τεσσαράκοντα νύκτας· ἀλλ’ εἰσῆλθεν, θυρῶν κεκλεισμένων, καὶ μετὰ τὸ εἰσελθεῖν ἐδείκνυεν νεῦρα καὶ ὀστέα, τύπον ἥ‐ λων καὶ τύπον λόγχης, ὅτι αὐτὸ ἦν ἀληθινὸν τὸ σῶμα. εἰ τοίνυν ταῦτα καταληπτοῦ, πῶς συνᾴσει τῷ ἀκαταλήπτῳ, | ||
| εἰ μὴ καὶ ὀστέα καὶ νεῦρα καὶ τύπους ἥλων ἀκατάληπτα | 283 | ||
| 25 | δώσουσιν; ἐν τούτοις ἐπιλύεται καὶ τὸ ἀποστολικὸν ῥητὸν τὸ λέγον· Εἰ καὶ ἐγνώκαμεν κατὰ σάρκα Χριστόν, ἀλλ’ οὐκέτι γινώσκομεν, οὐχ’ ὅτι διεῖλεν τὴν σάρκα ἀπὸ τῆς θεότητος οὐδὲ ἀπέθετο αὐτὴν ἀνιὼν εἰς οὐρανούς, ἀλλ’ αὐτὴν μὲν οὖσαν καὶ θεῷ συνηνωμένην, μηκέτι δὲ οὖσαν κατὰ σάρκα, ἀλλὰ κατὰ | ||
| 30 | πνεῦμα ἁγιωσύνης ἐξ ἀναστάσεως νεκρῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ κυρίου ἡμῶν, τοῦτον ὁμοῦ θεὸν ἔχουσα〈ν〉 ἀπαθῆ καὶ παθόντα καὶ ταφέντα καὶ ἀναστάντα καὶ ἀνελθόντα ἐν δόξῃ, ἐρχόμενον δὲ κρῖναι ζῶντας καὶ νεκρούς, ὡς φησὶν ἐν ἀληθείᾳ· οὗ τῆς βασιλείας οὐκ ἔσται τέλος. εἰ δὴ ταῦτα Ἐπιφανίου ὁμολογεῖ‐ | ||
| 35 | ται, τίς εἰς ἄκρον ἀμαθίας οὕτω καὶ φαυλότητος ἵκοιτο, ὃς οὐ συμφήσειεν ὅτι ἐκεῖνα ἀντικείμενα τούτοις; καὶ τὸ διηλλαγμέ‐ νον ἐπὶ τοσοῦτον ἔχοντα, πολλῷ ἄπωθεν γνώμης καὶ δόξης Ἐπιφανίου ὄντα κέκριται, ἐπεὶ οὐδὲ σῶμα ἀληθῶς ὁ τοῦ γράμ‐ ματος ἐκείνου πατὴρ τὸν Χριστὸν ἀνειληφέναι τίθεται, σχή‐ | ||
| 40 | ματι δὲ μόνον καὶ δοκήσει φανῆναι· ἐξ οὗ καὶ τὸ ἀκατά‐ ληπτον καὶ ἄγραπτον πρεσβεύει. | ||
179 | ἐπεὶ οὖν μόλις ἀπήλλακται τῆς τῶν φαντασιωδῶν κοινωνίας καὶ βλασφημίας ὁ Ἐπιφάνιος, κεκλήσθω νῦν ἡμῖν οὐ μόνον μὴ συνηγορῶν μὴ δὲ παρεξεταζόμενος, ἀλλ’ ἐξελέγ‐ χων αὐτῶν τὴν ἀπάτην· καὶ οἷα κατὰ Βαλεντίνου καὶ Μαρκί‐ | ||
| 5 | ωνος καὶ Μάνεντος, οἳ τῆς μανίας ταύτης κατῆρξαν, γράφει, ἐπισκεψώμεθα. καὶ ἐξ ὧν πλεῖστα κατ’ αὐτῶν διηγώνισται, ἀρκέσει ταῦτα παρατεθέντα. φάσκει γὰρ κατὰ τῆς τῶν Διμοι‐ ριτῶν καλουμένης διαλαμβάνων αἱρέσεως οὕτως· Ἄλλοι δὲ εἰς | ||
| ἡμῶν ὦτα εἰρήκασιν ὅτι οὐ ταύτην τὴν ἡμετέραν σάρκα οὐδὲ | 284 | ||
| 10 | ὁμοίαν ἡμῶν ἐλθὼν ἔλαβεν ὁ κύριος, ἀλλὰ ἄλλην παρὰ τὴν ἡμῶν· καὶ εἴθε κατὰ δοξολογίαν ἔλεγον καὶ κατὰ ἔπαινον. καὶ αὐτοὶ γὰρ φαμὲν ἅγιον εἶναι τὸ σῶμα καὶ ἄχραντον· ἁμαρ‐ τίαν γὰρ οὐκ ἐποίησεν οὐδὲ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ. καὶ παντί τῳ δῆλόν ἐστιν τοῦτο τῷ εὐσεβῶς περὶ | ||
| 15 | Χριστοῦ ἔχοντι καὶ νοοῦντι· ἡμεῖς δέ, εἰ καὶ αὐτὸ τὸ σῶμα, λέγομεν, ὅπερ καὶ αὐτὸ τὸ ἡμῶν εἴληφεν, παρ’ αὐτῷ ἄχραν‐ τον τὸ αὐτοῦ σῶμα· ἐν ἡμῖν δὲ τοῖς πεπλημμεληκόσιν, οὐ διὰ τὸ ἀλλότριον εἶναι τὸ σῶμα καὶ ἀλλόκοτον, τὸ ὑποδεὲς καὶ ἠλαττωμένον, ἀλλὰ διὰ τὰ ἡμῶν ἁμαρτήματα καὶ παρα‐ | ||
| 20 | πτώματα, τούτου ἕνεκα. οὐ γὰρ ἄλλο σῶμα ὁ κύριος ἔλαβεν καὶ ἄλλο ἡμεῖς ἔχομεν, ἀλλ’ αὐτὸ τὸ σῶμα ἐν αὐτῷ πεφυλαγ‐ μένον καὶ ἄχραντον διατετηρημένον. ἄλλοι δὲ ἐξ αὐτῶν καὶ ἄχρι τῆς δεῦρο φιλονεικίᾳ τινὶ φερόμενοι, ὑπονοίαις ἀλλο‐ τρίαις προαχθέντες, οὐ κατὰ τὴν διδαχὴν τῶν πατέρων οὐδὲ | ||
| 25 | κατέχοντες τὴν κεφαλὴν τῆς πίστεως, ἐξ οὗ πᾶν τὸ σῶμα διὰ τῶν ἁφῶν καὶ συνδέσμων ἐπιχορηγούμενον καὶ συμβιβαζό‐ μενον αὔξει τὴν αὔξησιν τοῦ θεοῦ, ὡς ὁ ἀπόστολος λέγει, ἀλλὰ τάχα ὑπὸ ἀλλοτρίων τινῶν θολωθέντες τὰς ἀκοάς, πλη‐ σιαιτέρως Βαλεντίνῳ καὶ Μαρκίωνι καὶ Μανιχαίῳ καὶ αὐτοὶ | ||
| 30 | δῆθεν εἰς τιμὴν Χριστοῦ φαντάζονται μᾶλλον ἤπερ ἀληθεύου‐ σιν. ἐπὰν ἀκούσωσιν παρ’ ἡμῶν ὅτι ἔσχεν Χριστὸς σῶμα τὸ ἡμέτερον, εὐθὺς εἰς τοὺς μύθους τρέπονται τοὺς ἰδίους τῆς φιλονεικίας, λέγοντες ὄνυχας αὐτὸν ἐσχηκέναι καὶ σάρκα καὶ τρίχας καὶ εἴ τι ἕτερον, οὐ τοιούτους δὲ ὁποίους ἡμεῖς ἔ‐ | ||
| 35 | χομεν, ἀλλὰ ἄλλους ὄνυχας ἐσχηκέναι καὶ σάρκας ἄλλας καὶ τἄλλα πάντα οὐχ’ ὁποῖα ἡμεῖς ἔχομεν, ἀλλὰ ἀλλοῖα παρὰ τὰ ἡμέτερα δῆθεν, πάλιν βουλόμενοι σοφιστικῶς τῷ Χριστῷ χαρίσασθαι κατὰ τὸν Βαλεντῖνον καὶ τὰς εἰρημένας αἱρέσεις | ||
| τοὺς ματαίους λόγους. λέγουσιν γάρ· «Ὅταν Χριστοῦ ὁμο‐ | 285 | ||
| 40 | λογήσωμεν τελείως τὰ πάντα, περιέργως, ὡς γέγραπται περὶ τῶν τοιούτων τῶν περιεργαζομένων καὶ μηδὲν ἐργαζο‐ μένων.» πτύροντες γὰρ τὴν διάνοιαν τῶν ἀκεραιοτέρων εὐθὺς λέγουσιν· «Οὐκοῦν χρείαν ἔσχεν τῶν κατὰ τὴν τῆς σαρκὸς συνήθειαν ἢ τὰ πρὸς ἐκτοπισμὸν ἢ τὰ πρὸς | ||
| 45 | ἀφεδρῶνα», ἢ τὰ ἄλλα ὅσαπερ δοκεῖ εἶναι σοφά, δεινὰ δὲ τυγχάνοντα καὶ ληρώδη μᾶλλον, ὡς φησὶν ὁ προφήτης· Τίς γὰρ ἐξεζήτησεν ταῦτα ἐκ τῶν χειρῶν ὑμῶν; | ||
180 | καὶ ταῦτα μὲν προκείσθω τῆς συμμορίας τῶν ὀνειρο‐ πολούντων περὶ τὴν τοῦ Χριστοῦ ἐνσωμάτωσιν θρίαμβος, ἵνα ἐξ ὧν συνιστάνειν ἑαυτοὺς οἴονται, ἐκεῖθεν τὸ πτῶμα ἐξαίσιον ὑπομείνωσιν. οὐ μὴν δέ γε ἀλλ’ οἶδεν ὁ ἱερὸς οὗτος ἀνὴρ καὶ τοῦ | ||
| 5 | κτιστοῦ ὁμοιώματος διττὸν τὸν λόγον ἀποδιδόμενον χάριτί τε καὶ ἀπεικασμῷ καὶ μιμήματι· ὅπερ οὐκ Ἐπιφανίου μόνον λέ‐ γειν, ἤδη δὲ καὶ εἴ τις νοῦ καὶ φρενῶν οὐκ ἔξω γεγένηται. καὶ τοῦτο παρίστησιν ἐν τοῖς λεγομένοις Παναρίοις αὐτοῦ βιβλίοις, ἐν οἷς κατὰ Ἀνομοίων τὸν λόγον ποιεῖται, οὕτω πως | ||
| 10 | λέγων· Πᾶν γὰρ τὸ κτιστὸν ἀνόμοιον τυγχάνει τῷ κεκτικότι, κἄν τε κατὰ χάριν ἀφομοιοῖτο· καὶ ὁ κτίσας τῷ κεκτισμένῳ ἀνόμοιος ὑπάρχει, εἰ καὶ χρώμασιν διαφόροις αὐτὸ κοσμεῖν πειράσοιτο, εἰ μή τι ἂν πρὸς ἀπεικασμὸν καὶ ἀπεικόνισμα κατὰ μίμησιν μόνον θεωρίας ἔσται τὸ ἐκτυπούμενον. ἡμᾶς | ||
| 15 | μὲν οὖν ἐντεῦθεν ἱκανῶς παραθαρρύνει καὶ διανίστησιν Ἐπιφά‐ νιος τὸν Χριστὸν εἰκονίζειν ἐν χρώμασιν· ἐπειδή γε σύμμορφοι τῇ εἰκόνι αὐτοῦ, ἀποστολικῶς εἰπεῖν, ἐν χάριτι διὰ πίστεως καὶ ἡμεῖς χρηματίζομεν, ὡς κτίσμα τὸν κεκτικότα κατὰ ἀπεικα‐ | ||
| σμὸν ἐκτυποῦμεν καὶ ἀπεικόνισμα· τοὺς δι’ ἐναντίας δὲ εὐλόγως | 286 | ||
| 20 | ἐπιστομίσει. ὡς γὰρ ὅμοιος ὢν ὁ υἱὸς κατ’ οὐσίαν τῷ θεῷ καὶ πατρὶ κατὰ πάντα οἷα θεὸς λόγος, εἰκὼν αὐτοῦ ἐστιν καὶ λέ‐ γεται, καὶ διατοῦτο ἀπερίγραπτος καὶ ἄγραπτος, ἐπεὶ καὶ ὁ πατήρ, οὕτως ὅμοιος κατὰ φύσιν ὑπάρχων τῇ μητρί, καθὸ τέλειος ἄνθρωπος, εἰκὼν ἀνθρώπου ἐστὶν καὶ λέγεται· ταύτῃ | ||
| 25 | γοῦν καὶ περιγραπτὸς καὶ γραπτός, ἐπεὶ καὶ ἡ μήτηρ· ἄμφω γὰρ θεὸς καὶ ἄνθρωπος ὁ αὐτός. ταῦτα πειθέτωσαν ἡμᾶς ὅτι δὴ οὕτω καὶ Ἐπιφανίῳ ἐδόκει, ἐν πᾶσιν τοῖς ἐκκλησιαστικοῖς ἑπομένῳ δόγμασιν. εἰ γὰρ ἐναντίως εἶχεν, παρέσχεν ἂν ὁ τόπος ὅσα καὶ ἦν βουλομένῳ λέγειν αὐτῷ· νῦν δὲ ἐκτυπώματα καὶ | ||
| 30 | ἀπεικάσματα σαφῶς εἰσφέρων, οὐκ ἂν ἐναντίον τι ἑαυτῷ πεφρόνηκεν. | ||
181 | καὶ τὰ μὲν οἰκεῖα καὶ παρὰ πᾶσιν συμπεφωνημένα τοῦ ἀληθοῦς Ἐπιφανίου ὄντα δόγματα καὶ συγγράμματα, ταῦτα· τὰ δὲ παρὰ τοῦ ψευδοῦς καὶ πεπλασμένου Ἐπιφανίου τηρεῖν ἀναγκαῖον, ὅπως πρὸς τὴν ἐκκλησιαστικὴν παράδοσιν καὶ | ||
| 5 | δόξαν ἀντικειμένως ἔχοντα, εἰ ἄρα πρὸς ἑαυτὰ συμβαίνουσιν. ἐν μὲν οὖν τῇ ἀνὰ χεῖρα συγγραφῇ ὀλίγῳ πρότερον ἔλεγεν ἑωρακέναι τῶν ἀποστόλων εἰκόνας, ἡνίκα ἔγραφεν ὅτι ἐτόλ‐ μησάν τινες τὸν τοῖχον κονιάσαντες εἰκόνας αὐτῶν τὰς ψευδωνύμους γράφειν. ἐνταῦθα δὲ ἀκοὴν καὶ | ||
| 10 | ἐπαγγελίας προβάλλεται· ἤκουσα, λέγων, ὅτι τὸν ἀκα‐ τάληπτον υἱὸν τοῦ θεοῦ γράφειν τινὲς ἐπαγγέλ‐ λονται, οὐδ’ ὅτι ἔγραψάν τινες οὐδ’ ὅτι πεπραγμένον πω τε‐ θέαται, ἐν δὲ τῇ θρυλουμένῃ πρὸς Θεοδόσιον τὸν βασιλέα ἐπιστολῇ· οὐ πρέπον ἐστὶν ἡμῖν θεὸν ἔχειν ζωγρα‐ | ||
| 15 | φητόν, ὥσπερ χαλεπαίνων κατεγκαλεῖ, ὡς τοῦτο τεθεα‐ μένος. ὅτι δὴ ἀνατυποῦσιν διὰ χρωμάτων φησίν, καὶ ἐν τοίχοις ζωγραφοῦσιν καὶ ἐν βήλοις πρὸς ἡ‐ μετέρας ἀφροσύνης παρηγορίαν, καὶ ὅτι κόμην ἔχοντα τὸν σωτῆρα γράφουσιν, προστιθεὶς καὶ τὸ τοῦ σχήμα‐ | 287 | |
| 20 | τος αἴτιον ὅτι ὡς Ναζωραῖον, εἴπερ οἱ Ναζωραῖοι κόμας ἔχουσιν. ἐν δὲ τῇ πρὸς Ἰωάννην τὸν Αἰλίας ἐπίσκοπον γράφει ὅτι παριών που εἶδεν ἐν ἐκκλησίᾳ βῆλον, ἐν ᾧ τὸ ἀνδρείκελον ἐζωγράφητο, καὶ ὡς οὐ με‐ μνημένος τεθεᾶσθαι, παρ’ ἄλλων ἤκουεν, ὁποῖόν τι τὸ | ||
| 25 | ἑωραμένον διδασκόμενος. εἰ γοῦν ἑαυτῷ ἀσύμφωνος δει‐ κνύμενος μάχεται, σχολῇ γε ἂν τῷ εὐσεβεῖ λόγῳ καὶ τῇ ἐκκλησίᾳ ἐσπείσατο. τὴν οὖν τοιαύτην κουφότητα καὶ τοῦ νοὸς τὸ ἀλλόκοτον καὶ ἀστάθμητον ἐπιγράφειν Ἐπιφανίῳ τῷ ἱερῷ, ἄτοπον καὶ σκαιόν. | ||
182 | πέφρικεν δὲ καὶ δέδοικεν ἐπὶ τῇ ἀκοῇ καὶ τὸ πιστεῦσαι ἡγεῖται βλάσφημον. τίνος ἕνεκεν; οὐ τοῦ γράφεσθαι Χριστόν, ἀλλὰ τοῦ σεσαρκῶσθαι· βαρὺς γὰρ ἦν αὐτῷ ὁ Χριστὸς καὶ σωματούμενος καὶ ἐν εἰκόνι βλεπόμενος· | ||
| 5 | εἰ γὰρ τὸ ἕτερον ἐδέδεκτο, καὶ θάτερον ἂν ὡμολόγησεν. τούτων οὕτως ἡμῖν εἰρημένων, ἄξιον μὴ δὲ τὰ ἐν μέσῳ παρε‐ θέντα παραδραμεῖν ἀνεξέταστα, ἃ δὴ διὰ τὸ ὑπέρογκον τῆς βλασφημίας καταλελοίπασιν, καὶ οὕτω τὰ μεταταῦτα ἐπισυ‐ νάψαι. τοιαῦτα γὰρ τὰ παρειμένα· Πῶς γὰρ τὸν ἀκατά‐ | ||
| 10 | ληπτον καὶ ἀνεκδιήγητον καὶ ἀπερινόητον ἀ‐ περίγραφόν τε γράφειν λέγει τις, ὃν οὐκ ἴ‐ | ||
| σχυσεν Μωσῆς ἀτενίσαι; εἴ τις οὐκ ἀνόητος οὐδὲ ἐσκοτισμένος περὶ τὸ φῶς ἢ περὶ τὴν σοφίαν ἀπαιδεύτως καὶ ἀμαθῶς ἔχων, εἴ τις τὴν ψυχὴν οὐ | 288 | ||
| 15 | πεπώρωται καὶ τὰ τῆς καρδίας ὄμματα πρὸς τὴν αἴγλην οὐκ ἀποτυφλώττει τῆς ὀρθῆς πίστεως, πρεσβεύει δὲ τὸν λόγον τῆς ἀληθείας καὶ ὑπεραθλεῖν βούλεται τῆς εὐσεβείας, ἐνταῦθα καταλήψεται ἀσφαλέστερον τοῦ ἐξαγίστου τὸ βλάσφημον, ἐν οἷς σαφῶς ἐκκαλύπτει τὴν φαντασιώδη καὶ ἀπατηλὴν αὐτοῦ | ||
| 20 | δόξαν· ὅθεν πᾶσα ἡ τῶν νῦν δογματιστῶν ἰσχὺς καὶ τὸ κλέος ἐξῄρηται. ἀκατάληπτον καὶ ἀνεκδιήγητον τίθεται καὶ ἀπερίγραφον. σαρκώσεως δὲ ἢ ἐνσωματώσεως ἕνε‐ κεν, τί χρὴ λέγειν; οὐδ’ ὅτι ὤφθη ἢ πέπρακται ἀξιοῖ πώ‐ ποτε. διὰ τούτων γὰρ τιμᾶν οἴεται θεὸν δι’ ὧν ἀναιρεῖ τὴν | ||
| 25 | φιλάνθρωπον αὐτοῦ συγκατάβασιν. καὶ βεβαιοῖ ταῦτα ἡνίκα Μωσέα μὲν ὡς οὐκ ἰσχύσαντα πρὸς αὐτὸν ἀτενίσαι εἰσφέρει, τῶν λεγόντων δὲ ὅτι Ὃ ἦν ἀπ’ ἀρχῆς, ὃ ἀκηκόαμεν καὶ ἑωράκαμεν τοῖς ὀφθαλμοῖς ἡμῶν καὶ αἱ χεῖρες ἡμῶν ἐψη‐ λάφησαν περὶ τοῦ λόγου τῆς ζωῆς καὶ ὅτι Ἡ ζωὴ ἐφανερώθη, | ||
| 30 | καὶ ἑωράκαμεν καὶ μαρτυροῦμεν καὶ ἀπαγγέλλομεν καὶ ὅτι Συνεφάγομεν καὶ συνεπίομεν αὐτῷ καὶ ὅσα ἄλλα διὰ τοῦ εὐαγ‐ γελικοῦ κηρύγματος καταγγέλλεται, ὑφ’ ὧν κατὰ ἀλήθειαν καὶ οὐ δοκήσει καὶ φαντασίᾳ κατὰ τοὺς ἐκείνου λήρους ἡ μετὰ ἀνθρώπων ἀναστροφὴ καὶ ἐμπολίτευσις τοῦ κυρίου δείκνυται | ||
| 35 | καὶ παρ’ ἡμῶν πιστεύεται, οὐδὲ εἰς μνήμην ὁπωσοῦν ἵεται. ὅστις δὲ ἦν ὁ ἐν τοῖς κατὰ Μωσέα χρόνοις ἐνηνθρωπηκὼς καὶ φαινόμενος Χριστός, εἰς ὃν Μωσῆς ἀτενίσαι οὐκ ἴσχυ‐ σεν, εἰδείη ἂν ἡ τοῦ ἐμπλήκτου καὶ μανιώδους ψυχὴ καὶ οἱ ἐκείνου ἀρτιγενεῖς φοιτηταί· Χριστιανοὶ γὰρ οὐκ ἴσμεν. | ||
183 | οὕτω διαφανῶς κατήρνηται τῆς τοῦ λόγου σαρκώ‐ | ||
| σεως τὸ μυστήριον. καὶ τὰ ἐπὶ τούτοις, ἔτι διαφανέστερα. τί γὰρ προστίθησιν; ὅτι Φασὶν τινὲς ὅτι ἐπειδὴ τέλειος ἄνθρωπος ἐγένετο ἐκ Μαρίας τῆς ἀειπαρθένου, | 289 | ||
| 5 | διατοῦτο ἄνθρωπον αὐτὸν ποιοῦμεν. Βαλεντῖνον ἐνταῦθα καὶ Μαρκίωνα φθεγγομένους ὁρῶμεν καὶ Μάνεντα. τί γὰρ τούτων τῆς Μανιχαϊκῆς λύσσης ἐνδει‐ κτικώτερον; φασίν τινες· αὐτὸς γὰρ οὐ λέγει οὐδὲ ὁμο‐ λογεῖν ἀνέχεται. εἶτα· Καὶ διατοῦτο ἐνηνθρώπησεν, | ||
| 10 | ἵνα σὺ τὸν ἀκατάληπτον, δι’ οὗ τὰ πάντα ἐγέ‐ νετο, διὰ χειρός σου γράψαι δυνηθῇς; τὸ διατοῦτο ἐνηνθρώπησεν καταχλευάζων ὥσπερ καὶ εἰρωνευόμενος προτείνει. καὶ τῷ οὕτω φρονοῦντι κατεγκα‐ λεῖ ὡς· Σὺ μέν, ὁ Χριστιανός, ὅτι ἄνθρωπος ἐγένετο λέγεις. | ||
| 15 | ἐγὼ γάρ φησιν, οὐ λέγω. ἐπεὶ πῶς ἀκατάληπτος, καί σοι καὶ κατ’ ἰσχὺν διὰ χειρὸς αὐτὸν γράφειν περιγενήσεται; τῇ γὰρ τοῦ ἀγράφου φωνῇ παριστάμενοι, οὗτός τε καὶ ἄλλοι τῆς φαντα‐ σίας οἱ ἐξηγούμενοι ἄνω καὶ κάτω τὸν τῆς σαρκώσεως τοῦ σωτῆρος λόγον διασαλεύειν ἐκμηχανῶνται. ἔπειτα, ὥσπερ | ||
| 20 | συμπεραίνων ἃ κακῶς καὶ ἀθέως συνελογίσατο, ἐπιφέρει· Οὐκοῦν οὐκ ἔστιν ὅμοιος τοῦ πατρὸς οὐδὲ ζω‐ οποιεῖ τοὺς νεκρούς. τί ταῦτα λέγων; ὅτι εἰ γράφεται, καταληπτός ἐστιν· εἰ καταληπτός ἐστιν, ἐνηνθρώπησεν· εἰ ἐνηνθρώπησεν, οὐκ ἔστιν | ||
| 25 | ὅμοιος τῷ πατρί. καὶ πῶς οὐχὶ τοῦτο ἄτοπον; ὅμοιος γὰρ ὁ υἱὸς τῷ πατρί· καὶ ἐπεὶ ὁ πατὴρ ἀκατάληπτος καὶ ἄγραφος, καὶ διατοῦτο καὶ ὁ υἱὸς ταῦτα· οὐκ ἄρα ὁ υἱὸς ἐνηνθρώπησεν, ἵνα | ||
| μὴ καταληφθῇ· οὐ καταληφθήσεται δέ, ἵνα μὴ γραφῇ· οὐ γρα‐ φήσεται δέ, ἵνα ᾖ ὅμοιος τῷ πατρί. οὕτως ἐκ τοῦ ἀγράφου | 290 | ||
| 30 | δι’ ἀναλύσεως φωράσει τις ἐκτυπώτερον τὴν βλασφημίαν. οὐκ ἔστιν οὖν, φησίν, ὅμοιος τῷ πατρί. οὐκοῦν ἐ‐ πειδή σοι οὐ κατείληπται, οὐ δύνῃ διὰ χειρῶν σου γράψαι, καὶ διατοῦτο οὐκ ἐνηνθρώπησεν. οὐκ ἄρα ὅμοιος μητρί. ἢ μὴ δὲ μήτηρ παρὰ σοί; ἀλλὰ μὴν ἔστιν αὐτῷ μήτηρ. πῶς γὰρ οὔ; | ||
| 35 | ἐνηνθρώπησεν ἄρα, διατοῦτο καὶ κατείληπται. οὐκοῦν ἐκ παντὸς καὶ γράφεται, ἐπεὶ καὶ ἡ μήτηρ. οὕτως ἄν τις ἀνθυπε‐ νεγκὼν εἴποι. δικαιότερον δ’ ἂν μᾶλλον ῥηθείη ὅτι ἡ ἄμετρος τοῦ λόγου αὐτοῦ βλασφημία εἴη εἰς ἐκεῖνον, ἐπεὶ οὐδὲ μητέρα τῷ Χριστῷ διδόναι βούλεται. | ||
| 40 | ἀλλ’ ὡς φατὲ ὑμεῖς, ἔπειτα οὐδὲ ζωοποιεῖ τοὺς νεκροὺς εἰ γράφεται, φησίν, ταυτὸν δέ, εἰ ἐνηνθρώπη‐ σεν, ὡς ὁ λόγος συνήγαγεν· ὡς εἰ ζωοποιεῖ, οὐκ ἐνηνθρώ‐ πησεν κατ’ αὐτόν. πῶς δὲ ζωοποιεῖ, ἴδωμεν. ἆρα οὐκ ἐπειδὴ νενέκρωται σώματι, καὶ ἀνιστάμενος ἐξ Ἅιδου, τοὺς ἀπ’ αἰῶ‐ | ||
| 45 | νος τοῖς τοῦ θανάτου βρόχοις κατειλημμένους συνεξανίστησιν; εἰ τοίνυν νενέκρωται, πῶς οὐκ ἐνηνθρώπησεν; πῶς οὐ κατα‐ ληπτὸς κατ’ αὐτό γε τὸ ἐνηνθρωπηκέναι; πῶς οὐ γράφεται; ζωοποιὸν δὲ τὸ σῶμα Χριστοῦ· θεοῦ γὰρ σὰρξ καὶ ζωῆς σῶμα, ὅπερ ἐκεῖνος ἀθετῶν, τῆς ὄντως ζωῆς διημάρτηκεν καὶ | ||
183(50) | ζῶν ἔτι τέθνηκεν. πρὸς τί οὖν ἔρχεται ὁ λόγος αὐτῷ; ἢ μὴ πιστευθῆναι ἀληθῶς καὶ κυρίως σεσωματῶσθαι τὸν λόγον, τῇ τῆς δοκήσεως ὑπαγομένῳ ἐξαπάτῃ, ἤ, εἰ τοῦτο δοθείη, ἠλλο‐ τριῶσθαι τῆς τοῦ πατρὸς ὁμοιότητος. | ||
184 | τούτων μὲν οὖν ἅλις. ἑξῆς δ’ ἂν εἴη τὰ ὑπερτεθέντα τῆς χρήσεως τούτοις ἐπισυνάπτειν, ἐν οἷς ἰουδαΐζων φάσκει | ||
| τοιάδε· Ποῦ γάρ σοι διέταξεν ταῦτα ἐλθὼν ἐπὶ γῆς, ποιῆσαι ὅμοιον αὐτοῦ καὶ προσκυνεῖν ἢ | 291 | ||
| 5 | ὁρᾶν; αὕτη ἡ διάταξις, τοῦ πονηροῦ, δῆλον, ἵνα καταφρονήσῃς θεοῦ. εἴ σοι πεπίστευται ὅτι ἦλθεν θεὸς ἐπὶ γῆς ἐπιφανεὶς τοῖς ἀνθρώποις ὡς ἄνθρωπος, ἐγνώρισας ἂν αὐτὸν ὡς ἦλθεν, ὅ ἐστιν θεὸς μετὰ σαρκός· καὶ τὸ μὲν κεκρυμμένον καὶ νοού‐ | ||
| 10 | μενον, ὡς ἄληπτον καὶ ἀόριστον, ἄγραφον ἤδη ἐγίνωσκες, ἔ‐ γραφες δ’ ἂν τὸ φαινόμενον ὀρθῶς ὡς ὁριζόμενόν τε καὶ καταλαμβανόμενον· νῦν δὲ φαντασιούμενος, τῷ φαινομένῳ καὶ τὸ νοούμενον δυσσεβῶς καὶ ἀθέως συμπαραγράφῃ. ἀντι‐ πυθέσθαι δέ σου καιρός. σοὶ γὰρ ποῦ διέταξεν ἐλθὼν | ||
| 15 | ἐπὶ γῆς καὶ ἄνθρωπος ὀφθεὶς ἀληθῶς μετὰ τοῦ εἶναι θεός, ὅμοιον αὐτῷ μὴ ποιεῖν κατὰ τὸ ἀνθρώπινον ἢ τοὺς εὐσεβῶς καὶ θεοπρεπῶς ποιοῦντας καὶ προσκυνοῦντας ἐξείργειν, λόγοις ἐγγράφοις νομοθετοῦντι; εἰ γοῦν οὐδὲν τούτων πρὸς διάταξιν προὔκειτο, νικᾶν οἶδεν ἐν τῇ τοῦ θεοῦ ἐκκλησίᾳ τὸ εὐσεβέστε‐ | ||
| 20 | ρον, καὶ πολλοῖς ἄνωθεν χρόνοις κρατούμενον. εἶτα ποῦ σοι διατέτακται θεῖα ἀνορύττειν θυσιαστήρια καὶ ἱερὰ καθαι‐ ρεῖν τεμένη διὰ πυρός τε ἄγειν καὶ κατῃθαλωμένα δεικνύειν τὰ εἰς τὴν ὑπηρεσίαν τῶν θείων μυστηρίων κατηρτισμένα τίμια σκεύη; ἃ δὴ πάντα Χριστιανῶν πίστις ἡ εἰς θεὸν καὶ πόθος ἔνθεος | ||
| 25 | καὶ περὶ τὰ ἅγια καὶ ἱερὰ σπουδὴ κατεσκεύασεν. ταῦτα οὐ θεοῦ διάταξις, τὰ θεῖα διαφθείρεσθαι καὶ ἀπόλλυσθαι. ἀλλ’ ὅπέρ σοι ἀκούειν ἄξιον, ἄκουε· αὕτη ἡ διάταξις, τοῦ ἐν σοὶ ἐνοικοῦντος καὶ διὰ σοῦ φθεγγομένου πονηροῦ πνεύματός ἐστιν. ἡμῖν δὲ τοῖς τὸ θεῖον καὶ σωτήριον κήρυγμα δεξαμένοις διάταξις πά‐ | ||
| 30 | σης τῆς ὁπωσοῦν προστάξεως ἀμείνων πολλῷ καὶ ἰσχυρο‐ τέρα ἡ πρὸς τὸν κηρυσσόμενον ἀκλινὴς πίστις καὶ ὀρθὴ ὁμολο‐ γία καὶ ἀληθινὴ ἀγάπη καὶ ὁ θεῖος ἔρως καὶ ὁ ἔμφυτος πόθος | ||
| καὶ ὁ θερμὸς ζῆλος, ἐπεγνωκόσιν τὴν χάριν δημοσιεύειν καὶ διὰ τῆς γραφῆς ταύτης τοῦ σεσωκότος τὴν μεγάλην καὶ ἀνέκφρα‐ | 292 | ||
| 35 | στον εὐεργεσίαν. οὐ γὰρ πάντα τῇ προστάξει τοὺς πιστοὺς προσανέχειν χρεών, λογικούς τε ὄντας καὶ τὴν ἐκλογὴν τοῦ κρείττονος παρὰ θεοῦ ποιεῖσθαι πεπιστευμένους, ἐπεὶ οὐδὲ πίστεως τοῦτο καὶ ἀγάπης εἰλικρινοῦς καὶ τελείας· δεῖ γὰρ καὶ παρ’ ἑαυτοῖς εἰσφέρειν ὑπ’ εὐγνωμοσύνης ὁρμωμένους τὰ | ||
| 40 | εἰς σύμβολον πίστεώς τε καὶ πόθου προσήκοντα. ἔνθα τοίνυν τὸν σταυρὸν τοῦ σωτῆρος καὶ τἄλλα ἅγια ποιεῖν καὶ προσκυ‐ νεῖν διετάχθημεν, ἐνταῦθα καὶ τὰ τῆς σωτηρίου οἰκονομίας αὐτοῦ σύμβολα, ἔνθα σὺ οὐδὲ πεπίστευκας οὐδὲ κηρύσσειν τοῦ διὰ σὲ πεπονθότος τὴν εὐεργεσίαν ἀνέχῃ, ὁ τοῦ προσκυ‐ | ||
| 45 | νεῖν ταύτην ἀνάξιος. ποίας οὖν μωρίας καὶ κακίας ὑπερβολὴν ἀπολείπει, τῷ τὰ θεῖα σεμνῶς καὶ πιστῶς περιέποντι θεοῦ καταφρόνησιν ἐπικαλεῖν; εἰ δὲ καὶ πρόσταξιν ἐπιζητοίης, μάν‐ θανε ὅτι τὸ δρώμενον τοῦ λεγομένου πολὺ μᾶλλον ἰσχυρότερον καὶ πιστότερον, καὶ τὸ ποιεῖν τι αὐτόν τινα τοῦ προστάττειν | ||
184(50) | ἄλλῳ ἀξιολογώτερον. εἰ οὖν ἤκουσάς ποτε εὐαγγελιστοῦ γρά‐ φοντος λόγον πεποιῆσθαι περὶ πάντων ὧν ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς ποιεῖν τε καὶ διδάσκειν, πείθου τοῖς ἀληθῶς πραχθεῖσιν καὶ εἰσέτι καὶ νῦν σῳζομένοις καὶ παρὰ Χριστιανοῖς ὁμολογου‐ μένοις καὶ τιμωμένοις, ἄνπερ μὴ πάντῃ τὴν ἀκοὴν κατεφθαρ‐ | ||
| 55 | μένος ᾗς, τά τε νοητὰ καὶ αἰσθητὰ ὄμματα μὴ κεκαλυμμένος ἐξ ἀπιστίας, ὅπως αὐτὸς ὁ Χριστὸς καὶ θεὸς ἡμῶν ἔτι ἀνθρώ‐ ποις ἐπὶ τῆς γῆς συναναστρεφόμενος ἐν ὀθόνῃ λαμπρᾷ τὸ πάν‐ σεπτον καὶ ὑπερκόσμιον ἑαυτοῦ ἐντυπώσας ὁμοίωμα τῷ πίστει αἰτήσαντι ἐξέπεμψεν, ἐκεῖνο δὴ ὃ λέγεται τὸ φρικτὸν εἶδος τῆς | ||
| 60 | γραφῆς τῆς ἀγράφου. ὡς δὲ ἀρχαῖον καὶ ἀποστολικὸν τὸ ἐπι‐ χείρημα καὶ πατέρων τὸ ἐπισφράγισμα καὶ διατοῦτο αἰδέσιμον | ||
| παρὰ Χριστιανοῖς καὶ ὁμολογεῖται καὶ διαμένει τιμώμενον, τὰ παρὰ τῶν ἐναντίων εἰς αὐτὰ πραττόμενα ἄτοπα παρίστησιν ἐμφανέστερον. | 293 | ||
185 | ἐπιβάλλειν λοιπὸν καὶ τοῖς ἀκολουθοῦσιν, ἀκόλουθον· ἐν οἷς ταῦτα παρεγγυᾶται ὁ κενὸς οὗτος διδάσκαλος ὑποτιθέ‐ μενος· Δεῖ οὖν αὐτῷ ζῶντι προσκυνεῖν, ὡς εἶπεν, ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ. | ||
| 5 | πρόεισι νῦν ὁ λόγος αὐτῷ περί γε τῶν ἑτέρῳ τινὶ καὶ οὐ θεῷ προσκυνεῖν εἰρημένων· τοῦτο δὲ τί ἂν εἴη ἄλλο ἢ κτίσμα; μέσον γὰρ οὐδὲν θεοῦ καὶ κτίσματος. τί οὖν φασιν οἱ τὴν κενὴν ταύτην δεδεγμένοι διδασκαλίαν καὶ ὡς θεόθεν ἥκουσαν περι‐ έποντες; τί ποτε ἦν αὐτοῖς τὸ προσκυνούμενον, πρότερον ἄ‐ | ||
| 10 | γνοιαν θεοῦ νοσήσασιν καὶ λόγου τοῦ καθ’ ἡμᾶς ἠμοιρηκόσιν παντάπασιν; κτίσμα δήπου πάντως ἐροῦσιν. καὶ πῶς οὐχὶ πλανῶντες ἁλώσονται καὶ πλανώμενοι, ἐν τοῖς κατόπιν εἰρη‐ μένοις εἴδωλα εἰπεῖν τὰ προσκυνούμενα παρ’ αὐτοῖς φει‐ δόμενοι, καίτοι ἐν ἱερεῦσιν θεοῦ τελεῖν νομιζόμενοι καὶ νό‐ | ||
| 15 | μον θεῖον διεκδικεῖν καὶ θεοῦ πιστευθῆναι μυστήρια, εἶτα τῇ παρούσῃ διδασκαλίᾳ προσχόντες οἱ ἄρτι τῶν εἰδώλων ἀνακύ‐ ψαντες καὶ Ἑλληνικῆς θρησκείας καὶ δεισιδαίμονος πλάνης ἀπαλλαγέντες, ἐπειδὴ θεῷ προσκυνεῖν ζῶντι ἐν πνεύ‐ ματι καὶ ἀληθείᾳ νῦν κατήχηνται; εἰ μὲν δεῖ καὶ βαπτί‐ | ||
| 20 | σματος αὐτοῖς, οἷα νεαρὰν παραλαβοῦσιν τὴν πίστιν, ἀκόλουθον καὶ ὅ,τι ἂν ἄλλο ἐπέοικεν τοῖς φωτιζομένοις καὶ νέον ποδηγου‐ μένοις πρὸς τὴν εὐσέβειαν, θρόνοις δὲ ἱερατικοῖς ἐπιπηδᾶν καὶ ἱερουργίας ἅπτεσθαι ἥκιστα ἂν δεήσειεν. πῶς γὰρ θαρσήσου‐ σιν ἱερᾶσθαι θεῷ οἱ ἔναγχος τῶν βωμῶν καὶ τῆς κνίσης ἀναρ‐ | ||
| 25 | πασθέντες; προσῆκον γὰρ ἐπὶ τοὺς τῇ πρὶν δυσσεβείᾳ καὶ | ||
| ἀπιστίᾳ προαναλωθέντας χρόνους σκυθρωπάζειν καὶ ἀποδύ‐ ρεσθαι, ἵλεών τε ἔσεσθαι θεὸν ἐπὶ τοῖς προημαρτημένοις κα‐ τὰ τοὺς καιροὺς τῆς ἀγνοίας ἐπικαλεῖσθαι, συλλήπτοράς τε αἱρεῖσθαι ἐπὶ τούτοις καὶ συνεργοὺς καὶ διδασκαλίας δεῖσθαι | 294 | ||
| 30 | τῆς χρηστοτέρας χειραγωγούσης πρὸς θεοσέβειαν καὶ σωτη‐ ρίας ὁδὸν ὑποδεικνύσης. οἱ δὲ ἀθρόον ἑαυτοῖς τάς τε χειροτο‐ νίας ἐπιτρέπουσιν καὶ ἱερεῦσιν θεοῦ ἐγκαταλέγεσθαι· τολμῶσιν γοῦν καὶ κατὰ συνόδους ἀθροίζεσθαι καὶ διδασκάλους ἑαυτοὺς ἀνακηρύσσειν· καὶ προκάθηνταί γε μετὰ σοβαροῦ καὶ σεμνοῦ | ||
| 35 | τοῦ φρονήματος καὶ τὴν ὀφρῦν ἀνασπῶσιν καὶ Χριστιανῶν κατεπαίρονται τῶν ἐξ ὀνύχων τῷ θεῷ ἀνακειμένων καὶ ἐκ βρέφους τὴν καθ’ ἡμᾶς θεοσοφίαν μεμυημένων καὶ τοῖς Χρι‐ στιανῶν ἔθεσιν ἐνασκηθέντων καὶ τεθραμμένων· καὶ κρίνου‐ σιν ὑφ’ ὧν κατακρίνεσθαι ἄξιοι. διδάσκουσιν δὲ οὐ πίστιν | ||
| 40 | ἀλλ’ ἀπιστίαν, οὐ περὶ τὰ θεῖα εὐλάβειαν ἀλλ’ ἀναισχυντίαν, οὐκ οἰκοδομεῖν ἀλλὰ καταστρέφειν καὶ κατασκάπτειν. οὐκ εἰρήνην κηρύσσουσιν ἀλλὰ μάχαιραν, καὶ μῖσος ἀντὶ ἀγάπης· καὶ ἐπήγειραν τὸν υἱὸν κατὰ τοῦ πατρὸς καὶ κατὰ τοῦ παιδὸς πατέρα καὶ νύμφην κατὰ τῆς πενθερᾶς, καὶ ἀδελφὸν πρὸς | ||
| 45 | ἀδελφὸν καὶ γείτονα πρὸς γείτονα ἐξεπολέμωσαν, οἰκίαν πρὸς οἰκίαν καὶ ἀγρὸν πρὸς ἀγρὸν ἔμιξαν οὐκ εὐαγγελικῶς ἀλλὰ λῃστρικῶς, οὐχ’ ἵνα πιστὸν ἐξ ἀπίστου ἀλλ’ ἵνα πιστοὺς πρὸς ἀπιστίαν ἐκκαλέσωνται. ἐντεῦθεν ὁ ἐπὶ τῇ ἀρχῇ ταύτῃ ἐπανα‐ στὰς τῷ κοινῷ τῶν ἀνθρώπων σάλος, καὶ τῶν διωγμῶν ἡ | ||
185(50) | καταιγίς, καὶ τῶν βασάνων τὰ νέφη· πάσης γὰρ κακουργίας καὶ λύμης ψυχῶν τε καὶ σωμάτων παραίτιοι γεγόνασιν, ταῖς καινοτομίαις ἐπιθέμενοι καὶ τὸν θεῖον φόβον ἐξ ὀφθαλμῶν διωσάμενοι καὶ τῶν νενομισμένων καὶ παραδεδομένων Χρι‐ στιανοῖς ἐπιλελησμένοι, ἐπεὶ πᾶσα ἐπιστήμη κανονικὴ καὶ | ||
| 55 | εὐταξία καταπεπάτηται παρ’ αὐτοῖς καὶ διέρριπται. | 295 | |
186 | ἆρ’ οὖν τῶν προσκυνούντων ζῶντι θεῷ ἐν πνεύ‐ ματι καὶ ἀληθείᾳ ταῦτα ἐπιτηδεύματα; ἆρα πίστεως ὀρθῆς βλαστήματα καὶ μυήσεως εὐσεβοῦς γεννήματα; οὕτω κηρύσσων Χριστὸς ἐπὶ γῆς ἐλήλυθεν; οὕτω διδάσκει τὰ εὐαγ‐ | ||
| 5 | γέλια; τοιαῦτα τῶν τῆς ἐκκλησίας καθηγεμόνων τὰ δόγματα; καὶ τίς φάναι ταῦτα τολμήσειεν; ἀλλ’ ἐκ πίστεως εἰς ἀπιστίαν μετέθεντο, καὶ ἀπὸ τῆς εἰς Χριστὸν ἐλπίδος ἐκπεπτωκότες πρὸς ἀνθρωπίνην ἀπεῖδον, καὶ ἀπὸ τῆς ὀρθῆς δόξης καὶ τοῦ ἀποστο‐ λικοῦ φρονήματος ἐπὶ τὴν σκολιὰν τρίβον καὶ τὸ ἀποστατικὸν | ||
| 10 | μετετάξαντο οἴημα. βαβαὶ ὁπόσον ἀγχινοίας περίεστιν αὐτοῖς καὶ τῆς νήψεως. ἡλίκον ὑπῆρξε τὸ κατορθούμενον. τί γὰρ αὐτοῖς συμβέβηκεν; ὥσπερ διακορεῖς περὶ τὴν πατρῴαν καὶ ὀρθοτάτην πίστιν γενόμενοι καὶ οἷα γεγηρακυῖαν ἀποτεμόμε‐ νοι, τὴν νῦν ἐπακμάσασαν καὶ νέον αὐτοῖς ἐπικεκηρυγμένην | ||
| 15 | ἀνθῃρημένοι ἠσπάσαντο, παραπλήσιόν τι ποιοῦντες καθάπερ τῶν φυτηκόμων οἱ ἐπιμελέστεροι· τὰ καταγηράσαντα τῶν πρέμνων πρόρριζον ἀνασπῶντες, νεοθαλεῖς φυτουργοῦσιν τοὺς ὅρπηκας. ἥκουσιν γὰρ ὥσπερ μισθαρνοῦντες καὶ ψυχὰς αὐτὰς καταπροέμενοι, ἵνα τὰ παρόντα κερδήσωσιν, τὴν ῥέου‐ | ||
| 20 | σαν καὶ οὐχ’ ἑστῶσαν δόξαν ἀντὶ τῆς θείας καὶ μενούσης δόξης ἀνταλλαξάμενοι, καὶ ἀνθρώποις ὑποκύψαντες σαρκὶ καὶ ὕλῃ προσδεδεμένοις, καὶ τοῖς βλεπομένοις μόνον τὴν ἐλπίδα τιθε‐ μένοις, καὶ οὐδὲν προϊδέσθαι τῶν μελλόντων τοῖς τῆς καρδίας ὀφθαλμοῖς αἱρουμένοις, ἐπ’ ἀπωλείᾳ δὲ καὶ φθορᾷ τοῦ κοινοῦ | ||
| 25 | παντὸς ἄρχειν συγκεχωρημένοις, μᾶλλον δὲ ἐπὶ τῷ ἑαυτῶν ὀλέθρῳ καὶ πτώματι ἐξαισίῳ διὰ σπουδῆς ἁπάσης ἐρχομένοις. ἐπεὶ οὖν ἐκεῖνα καὶ παιδευθῆναι καὶ μυηθῆναι ἄξιοι, ἀκούσον‐ ται ὅπερ ἀκούειν αὐτοὺς δίκαιον· ὅτι ταῖς ἀληθείαις ἀσύνετοι οὐ συνίεσαν, οὐ τὸ δέον ἐφρόνησαν οὐδὲ ἐπέστησαν οἱ παρά‐ | ||
| 30 | παιστοι καὶ τὸν νοῦν παρενηνεγμένοι ὅτι οὗτος αὐτῶν ὁ δι‐ δάσκαλος, σκότους καὶ ἀπιστίας πλήρης τυγχάνων, τοῦ μυ‐ στηρίου τῆς Χριστιανῶν θεοσοφίας πάμπαν ὑπῆρξεν ἀμύη‐ τος, ἁγίου δὲ καὶ βεβήλου ἀναμέσον οὐδ’ ὅλως κρίνειν εἰδὼς οὐδὲ διαφορὰν προσκυνήσεως συνιδεῖν ἐθελήσας. καθάπερ γὰρ | 296 | |
| 35 | τοὺς τῶν εἰδώλων θεραπευτὰς μηδὲν πλέον τοῦ παρ’ αὐτοῖς σεβομένου μιάσματος φαντάζεσθαι ᾤετο, οὕτω καὶ τοὺς τῆς τριάδος προσκυνητὰς δρᾶν σεσυκοφάντηκεν· πήρωσιν γὰρ τῶν νοητῶν ὀμμάτων νοσῶν ἀναβλέψαι πρὸς τὸ φῶς τῆς ἀληθείας οὐ δεδύνηται. οὐδὲ ἐπέγνω ὁ ἄθλιος ὅτι ἡ ἀληθινὴ | ||
| 40 | καὶ ἐν λατρείᾳ προσκύνησις ἡμῶν τῶν Χριστιανῶν τῷ ζῶντι καὶ ἀληθινῷ μόνῳ θεῷ καθαρῶς καὶ εἰλικρινῶς καὶ ἀνεπι‐ λήπτως προσφέρεται, τοῖς δὲ τῆς οἰκονομίας τῆς σωτηρίου συμβόλοις ἡ προσήκουσα τιμὴ ἐκνέμεται, καὶ αὐτὴ ἐπὶ τὸ πρωτότυπον διὰ τῆς εἰκόνος ἀναγομένη· ὃ δὴ καὶ γεωργοῖς | ||
| 45 | καὶ ἐμπόροις καὶ βαναύσοις καὶ πᾶσιν ἀνθρώποις μικροῖς τε καὶ μεγάλοις τοῖς γε ὡς ἀληθῶς λόγον θεοῦ πεπιστευμένοις καὶ μὴ τὸ ὀπτικὸν τῆς καρδίας ἀμβλυώττουσιν ἀπλανῶς γνωρίζεται καὶ ἐξαγγέλλεται. | ||
187 | τοῖς δὲ ἑξῆς προκειμένοις τῆς παρούσης χρήσεως καὶ ἐπιβάλλειν αἰσχρὸν καὶ σιωπᾶν οὐκ ἀνεκτόν· ἔχει γὰρ οὕτως· Μὴ οὖν ἡ γάγγραινα νομὴν ἕξῃ· ὁ θεὸς γὰρ ἐν πάσῃ τῇ παλαιᾷ καὶ καινῇ ταῦτα ἀναιρεῖ ἀ‐ | ||
| 5 | κριβῶς λέγων· Κύριον τὸν θεόν σου προσκυνή‐ σεις καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις, λέγων· Ζῶ ἐγώ, λέγει κύριος, καὶ ἐμοὶ κάμψει πᾶν γό‐ | ||
| νυ. οὐ δυνάμεθα οὖν δυσὶν κυρίοις δουλεύειν, ζῶντι καὶ νεκρῷ· ἐπικατάρατος γάρ φησιν, | 297 | ||
| 10 | ὃς κτίσμα παρὰ τὸν κτίσαντα προσκυνήσει. πάντα γὰρ ταῦτα περιέχει αὐτὸς καὶ οὐ περιέ‐ χεται ὑπό τινος. εἰ μὲν οὖν ἁπλῶς περὶ εἰδώλων ὁ λόγος ἦν αὐτῷ, πᾶς τις ἂν Χριστιανῶν συνηγόρει καὶ συνεφθέγγετο· ἐπειδὴ δὲ τῶν ἱερῶν | ||
| 15 | συμβόλων τῆς θείας οἰκονομίας καταφλυαρεῖ, δι’ ἧς πᾶν εἴδω‐ λον ἐξηφάνισται καὶ πᾶσα τοῦ ἐπικρατοῦντος πάλαι διαβόλου ἡ δύναμις καὶ λατρεία κατήργηται, καὶ πάντα παρ’ αὐτῷ συγκέ‐ χυται καὶ οὐδεμία διάκρισις ἁγίου καὶ ἐναγοῦς κατ’ ὀφθαλμοὺς τοῦ ἄφρονος, ὡς μεθυόντων, ὡς μεμηνότων, ὡς λυσσώντων, | ||
| 20 | ὡς βακχευόντων, ὡς ἐξεστηκότων καὶ δαιμονώντων ἀσήμους καὶ ἀνάρθρους φωνὰς ταῦτα κρίνοντες, πλεῖόν τι λέγειν κατα‐ λείψομεν. ποῦ γὰρ ἤκουσται ἢ γέγραπται ἐν παλαιᾷ καὶ νέᾳ διαθήκῃ εἰκόνα Χριστοῦ ἢ τῶν ἁγίων ἀναιρεῖσθαι; πρὸς τούτοις γὰρ ἠγνόηται τῷ ἄφρονι καὶ τῆς προσκυνήσεως τὸ | ||
| 25 | διάφορον. | ||
188 | φέρε δὴ λοιπὸν καὶ τὰ ἐπὶ τούτοις τῶν δυσφημη‐ μάτων καὶ ληρημάτων κατοπτεύσωμεν. ἐπακολουθεῖ γὰρ ἐκ τῆς πρὸς Θεοδόσιον τὸν βασιλέα Ἐπιφανίου δῆθεν ἐπιστολῆς χρῆσις. ἀλλ’ ἡμῖν γε πάλιν τὰ παρεθέντα αὐτοῖς ἐκ τοῦ κατὰ | ||
| 5 | τὴν ἐπιστολὴν ταύτην τόπου, καθ’ ὃν ἡ κατὰ εἰδώλων ἦρκται αὐτῷ ὑπόθεσις καὶ ἀφ’ ὧν ἐπὶ τὰ καθ’ ἡμᾶς ἱερὰ ἡ τοῦ χριστο‐ μάχου βλασφημία μετῆκται, ἐν τάξει πρῶτον ἐκθέσθαι καλῶς ἔχειν δοκεῖ, ἵνα οἱ λέγοντες εἴδωλα ὅλως τὰ ἅγια φείδεσθαι κατονομάζειν καὶ ἐνταῦθα στηλιτεύωνται ἔνδηλοί τε γίγνοιντο | ||
| 10 | ὅθεν τε καὶ ἐξ ὁποίων βλασφήμων δογμάτων ὥρμηνται καὶ | ||
| προέρχονται, ἔπειτα τοῖς αἱρεθεῖσιν αὐτοῖς ἐφιστάνειν εὐθυ‐ βόλως ὡς οἷόν τε. ὧδε γάρ πως ἐκεῖνα κατάρχεται· Τὴν εἰδωλολατρίαν ἐν τῷ κόσμῳ τῇ ἑαυτοῦ κακο‐ τεχνίᾳ ὁ διάβολος ἐμηχανήσατο· καὶ ἐν τῷ | 298 | ||
| 15 | κόσμῳ ἔσπειρεν τοῦτο καὶ ἐθεμελίωσεν καὶ τοὺς ἀνθρώπους ἀπὸ τοῦ θεοῦ ἀπέστρεψεν· νῦν δὲ πάλιν μετὰ τὰς αἱρέσεις, καὶ τὰ εἴδωλα· εἰς ἀρχαίαν εἰδωλολατρίαν τοὺς πιστοὺς καθείλκυ‐ σεν καὶ ἠπάτησεν. νοήσει γὰρ ἡ σὴ εὐσέβεια καὶ | ||
| 20 | ἡ ἐκ θεοῦ σοι δοθεῖσα σοφία καὶ ἐν βάθει νοη‐ μάτων ἐρευνήσει, εἰ πρέπον ἐστὶν θεὸν ἔχειν ἡμᾶς ζωγραφητὸν διὰ χρωμάτων. τίς ἤκουσεν τοῦτο ποτέ; οἶμαι ἄξιον πρῶτον ἐκ τῶν προκειμένων προσώπων τε καὶ | ||
| 25 | πραγμάτων, ὅθεν τε καὶ πρὸς τίνα τὸ γράμμα καὶ ὅτου δὴ χάριν, καὶ εἰ τὸ ἀληθὲς ὁ λόγος τοῖς χρησαμένοις ἔχει διατε‐ κμήρασθαι. ὁ ἱερὸς Ἐπιφάνιος, ὁ τῆς Κυπρίων κατὰ τὴν ἱερω‐ σύνην ἡγεῖσθαι λαχών, ἀρχιερεὺς ἦν καὶ ἀρχιερέων ὁ ἐπι‐ σημότατός τε καὶ τιμιώτατος, βίου λαμπρότητι καὶ ψυχῆς | ||
| 30 | καθαρότητι τῆς πρὸς θεὸν παρρησίας ἠξιωμένος καὶ σημείοις πλείστοις καὶ μεγίστοις ἐμπρέπων τῷ βίῳ· Θεοδόσιος δὲ τὰ Ῥωμαίων σκῆπτρα ἰθύνειν διεκεκλήρωτο, ὃς οὐ μικρὸν κλέος ἐν βασιλεῦσιν ἠνέγκατο, εὐσεβείᾳ τε καὶ ὀρθῇ πίστει κοσμού‐ μενος καὶ τὴν περὶ τὰ θεῖα σπουδὴν εὐσθενῶς μάλα ἐπιδει‐ | ||
| 35 | κνύμενος. τί δὲ τὸ ἐν τῇ γραφῇ δηλούμενον; εἰδωλολα‐ τρίας ὑπόθεσις καὶ ἀνθρώπων εἰδωλολατρούντων ἔγκλημα, αἴτησίς τε καθαίρεσιν εἰδώλων καὶ ἀφανισμὸν μηνύουσα ὥστε | ||
| ἀνθρώπους μύσους εἰδώλων καὶ πλάνης ἀπαλλάττεσθαι καὶ εἰδωλικῆς ἐλευθεροῦσθαι θρησκείας καὶ ἀθεότητος. τί οὖν | 299 | ||
| 40 | ἱερωσύνης καὶ βασιλείας ὑψηλότερόν τε καὶ ἐπικλεέστερον; οὐδέν, εἴποι τις ἄν· θεοῦ γὰρ δῶρον ἀμφότερα. τί δὲ εἰδωλο‐ λατρίας χεῖρον, οὐδεὶς ἂν τῆς κακίας ἐφίκοιτο λόγος, ὅτι τε θεοῦ τοῦ πάντων κατεξουσιάζοντος ἀπάγει καὶ δαίμοσιν προ‐ σάγει μιαροῖς καὶ ἀλάστορσιν καὶ ψυχὰς ἀνθρώπων ἀπόλλυσιν, | ||
| 45 | εἰς γέενναν καὶ ἀΐδιον κόλασιν παραπέμπουσα, ὧν τί βλαβε‐ ρώτερον ἢ ἀθλιώτερον; ἆρ’ οὖν ἔδει παρὰ τοιούτου ἀρχιερέως λόγον κινούμενον ἀπρακτεῖν καὶ τοσούτου γε πονηροῦ καὶ ὀ‐ λεθρίου πράγματος ἕνεκεν ἢ παρὰ βασιλέως τηλικούτου ἐνη‐ χούμενον ἐφ’ ἡσυχίας μένοντα σιωπῇ παραδίδοσθαι; οὔμενουν. | ||
188(50) | μὴ δὲ γὰρ ἂν καταρραθυμήσαι τὸ παράπαν ἐν οὐδενὶ λόγῳ τὴν τοῦ κακοῦ ποιούμενον ἔφοδον ἐπ’ ἀπωλείᾳ καὶ βλάβῃ τῶν ὑπὸ χεῖρα. πῶς γάρ, ὅς γε παρὰ τοῦ γεγραφότος ἱκανῶς μεμαρτύ‐ ρηται εὐσθενῶς ἄγαν κατὰ τῆς πρὶν εἰδωλολατρίας διηγωνί‐ σθαι, ἠδύνατο κατηρεμεῖν τὸ βραχύτατον ἕως ἀπόλοιτο αὐτῶν | ||
| 55 | μετ’ ἤχους τὸ μνημόσυνον καὶ ἀνὰ πᾶσαν τὴν γῆν τῆς τοῦ πο‐ νηροῦ καθαιρέσεως ὁ φθόγγος ἐξελήλυθεν; | ||
189 | πῶς οὖν ἔδει ταῦτα ἐξανύεσθαι καὶ περαίνεσθαι; διὰ πλείστων ὅσων θορύβων καὶ πόνων ἦχθαι, παντί που δῆλον, δι’ ἁπάσης τῆς ἀρχῆς φοιτώσης καὶ διαθεούσης τῆς ἐπὶ τούτῳ ἐρεύνης τε καὶ βασάνου. ποῦ τοίνυν τὰ βασιλικὰ προγράμματα | ||
| 5 | καὶ προθέματα; ποῦ τὰ δημόσια διατάγματα καὶ κηρύγματα, ἃ τοῖς εἰς τοῦτο πλάνης καὶ δυσσεβείας διολισθήσασιν ἠπείληται καὶ προέρχεται; ποῦ οἱ προτρέχοντες καὶ παραπέμποντες; ποῦ τὰ πολιτικὰ καὶ στρατιωτικὰ ἀθροίσματά τε καὶ συγκροτή‐ ματα; ποῦ οἱ νόμοι ὅσοι θεῖοι, πολιτικοί τε αὖ καὶ ἀνθρώπειοι, | ||
| 10 | οἱ μὲν τὸ πρᾶον καὶ οἰκονομικὸν πραγματευόμενοι, οἱ δὲ τὸ αὐστηρὸν ἀπειλοῦντες καὶ ἀπότομον; ποῦ οἱ τοὺς νόμους ἐγ‐ | ||
| κεχειρισμένοι καὶ οὓς μὲν νουθετοῦντες τῶν ὑπευθύνων καὶ ἐπιστρέφοντες, οὓς δὲ ἐπιτιμῶντές τε καὶ ἐν δίκῃ κολάζοντες; καὶ ὅποι τὰ δεσμωτήρια καὶ τίνα τὰ δικαστήρια καὶ βασανι‐ | 300 | ||
| 15 | στήρια; τίνες οἱ κατηγοροῦντες; τίνες οἱ συνηγοροῦντες καὶ τῶν κατηγορουμένων ἐγκλημάτων οἱ ὑπαίτιοι; ἢ τάχα βούλε‐ ται αὐτῷ ὁ λόγος μὴ δὲ ὁρᾶσθαί τινα τῶν ἐγκλημάτων ἀκαται‐ τίατον πώποτε, ὡς εἶναι τούς τε κρίνοντας τούς τε κρινομένους ὑποδίκους κολάσεως, καὶ ἢ ἐπιλείπειν τὸν κρίνοντα ἢ μηδένα | ||
| 20 | εἶναι κρινόμενον, ἐπίσης ἐν ἅπασιν ἐκκεχυμένης τῆς ἀθεότητος; ποῦ δὲ τῶν εἰδώλοις ἀνακειμένων τεμενῶν αἱ καθαιρέσεις, ἐν οἷς αἵ τε σπονδαὶ καὶ θυσίαι ἐπετελοῦντο καὶ κνίσαι καὶ καπνοί, ἃ τὸν ἀέρα ἀναδιδόμενα κατεμόλυνεν, καὶ τὸ ἐπιβώμιον λύ‐ θρον, οἷς ὁ πονηρὸς ἔχαιρε δαίμων, ταῖς τῶν προσεδρευ‐ | ||
| 25 | όντων νεωκόρων τελεταῖς θεραπευόμενος; ποῦ τῶν μολυ‐ σμῶν τούτων αἱ καθάρσεις καὶ τῶν τελετῶν αἱ ἀφαγνί‐ σεις καὶ τἄλλα ἃ ποιεῖν Χριστιανοὺς ἐχρῆν, συνιστῶντα μὲν τῆς καθ’ ἡμᾶς πίστεως τὴν καθαρότητα, κατασοβοῦντα δὲ τῶν βδελυρῶν εἰδώλων τὴν μυσαρότητα; τοσούτου πράγματος το‐ | ||
| 30 | σαύτης ἔδει τῆς σπουδῆς, παραμετρουμένης τῷ μεγέθει τοῦ κακοῦ καὶ τῶν πόνων καὶ τῶν φροντίδων εἰς ὅσον ἀνάλογον, ὥστε στῆσαι τὴν φορὰν τοῦ δεινοῦ, καὶ τὸ εἰσφθαρὲν κατὰ τὴν τοιαύτην ἀρχὴν λοιμῶδες νόσημα καὶ πολιτείαν ὅλην διαλαβὸν ἀνακόψαι, ψυχὰς ἀθλίων ἀνθρώπων καταβοσκόμενον καὶ πυ‐ | ||
| 35 | ρὸς δραστικώτερον καὶ ὀξύτερον κατανεμόμενον, τά τε τῆς θρησκείας ἀνασώσασθαι δίκαια καὶ ἀνθρώποις τὴν ἐλευθερίαν χαρίσασθαι· πανταχοῦ γὰρ γῆς τὰ παρ’ αὐτοῖς ὑβριζόμενα καὶ καθαιρούμενα ἅγια παρὰ Χριστιανοῖς τιμώμενα ὑπῆρχε καὶ προσκυνούμενα. πῶς οὖν καὶ πόθεν ἡμῖν ταῦτα πάντα ἐμφανῆ | ||
| 40 | κατασταθήσεται, εἰ πᾶσαν συγγραφὴν καὶ ἱστορίαν ὑπερπλήρη τούτων ἑωρῶμεν τυγχάνουσαν; οὐδὲ γὰρ ἐνὸν τοσοῦτον κα‐ κὸν λήθῃ παραδραμεῖν, ᾄδεσθαι δὲ εἰς δεῦρο κατὰ δήμους καὶ ἀγορὰς καὶ πόλεις καὶ ἀγροὺς παρὰ πάσης ἡλικίας | ||
| καὶ παντὸς ἐπιτηδεύματος καὶ ἀξιώματος. πῶς οὖν καίτοι | 301 | ||
| 45 | τοιαῦτα ὄντα ἀμνημονεῖται καὶ σεσιώπηται καὶ οὐδεὶς οὐδέπω τῶν πάντων εἰς μνήμην ἦκται; κεναὶ τούτων αἱ βίβλοι συγ‐ γραφέων καὶ ἱστοριογράφων, ἀργεῖ σπούδασμα, καὶ νόμοι ἐσχόλαζον καὶ ἠρεμεῖ κριτήρια καὶ οὐδὲν ὅ,τι τῶν πρὸς τὸ τοιοῦτον ἀσέβημα εὐτρεπισμένων ἐστὶ φαινόμενον. ποῦ γῆς ἢ | ||
189(50) | θαλάσσης ἢ ἐφ’ ὅλην ὅσην ἐφορᾷ ἥλιος χθόνα ταῦτα ἤκουσται πώποτε; ἀντερωτάσθω γὰρ καὶ αὐτὸς εἰ πραττόμενα παρὰ Χριστιανοῖς δέδεικται. ἀλλ’ οὔτε ἤκουσεν οὐδὲ τεθέαται ὁ ἐξά‐ γιστος. οὐκοῦν πλάσματα πάντα. οὐκοῦν ἀπάτη καὶ πλάνη καὶ τῷ ὄντι διαβολικῆς μεθοδείας εὕρεμα· πάντα φα‐ | ||
| 55 | σμάτων πλήρη καὶ δόξης ἀπατηλῆς ἐπίμεστα. οὐκοῦν οὐ‐ δὲ παρὰ Ἐπιφανίῳ τῷ θεοφόρῳ γέγραπται οὐδὲ Θεοδοσίῳ κατ’ ὀνείρους γοῦν ποτε παραπλασθέντα ἐλήλυθεν· πολλῷ μᾶλλον, οὐδὲ εἰδωλολατρίᾳ Χριστιανοὶ ἑάλωσαν πώποτε· προσκυνηταὶ δ’ οὖν τῆς τριάδος ἀληθινοὶ ὑπάρχοντες, τῆς θείας | ||
| 60 | οἰκονομίας τιμῶσι τὰ σύμβολα. | ||
190 | ἀλλὰ τί γὰρ δράσειν οὐκ ἤμελλον οἳ δι’ ὧν ἐπλάσαντο φωνῶν, τοῦ ἀκαταλήπτου λέγω καὶ ἀπεριγράπτου, τὸ μέγα τῆς σωτηρίας ἡμῶν μυστήριον ἐν φάσματι καὶ δοκή‐ σει γεγενῆσθαι οὐ καταπεφρίκασιν φθέγξασθαι καὶ ἀνθρώποις | ||
| 5 | Χριστιανοῖς εἰδωλολατρίαν ἐπιγράψαι; σπουδὴ γὰρ αὐτοῖς ὡς τὴν ἱερὰν τοῦ εὐαγγελίου εἰσήγησιν ἐκ μέσου ποιήσοιντο καὶ παρείσδυσιν εὕροι τὸ παρ’ αὐτοῖς τῆς δοκήσεως μιαρώτατον δόγμα, οἷα πράγμασιν μᾶλλον αὐτοῖς παρὰ τῆς ἱστορίας ταύ‐ της ἢ λόγοις τοῖς κατὰ τὰς ἱερὰς τοῦ εὐαγγελίου βίβλους | ||
| 10 | ἐγγεγραμμένοις ἐξελεγχόμενοι. προφῆται μὲν οὖν ἄνδρες θεό‐ ληπτοι τὴν τοῦ θείου λόγου πρὸς ἀνθρώπους κοινωνίαν τε καὶ | ||
| ἐπιφάνειαν ἄνωθεν προεκήρυξαν κἀντεῦθεν κατεστράφθαι καὶ ἠφανίσθαι εἰδωλικὴν ἅπασαν πλάνην καὶ ἀνθρώπους ταύτης λελυτρῶσθαι τὸν θεῖον δεδεγμένους λόγον καὶ τὸ σωτήριον | 302 | ||
| 15 | κήρυγμα. ὁ μὲν γάρ τις προανακεκράγει πάντας εἰδήσειν ἀπὸ μικροῦ ἕως μεγάλου τὸν κύριον· ὁ δὲ καὶ τὰ ὀνόματα τῶν εἰδώλων μετὰ τῆς μνήμης αὐτῶν ἀπὸ τῆς γῆς ἐξαλειφθήσε‐ σθαι· αὐτὸς δὲ ὁ σωτὴρ ἀνθρωπισθεὶς μὴ κατισχῦσαι πύλας Ἅιδου τῆς ἐκκλησίας τοῖς φοιτηταῖς ἐπήγγελται, ὁ τοῦ εὐαγ‐ | ||
| 20 | γελίου δὲ κῆρυξ ἄμωμον καὶ ἄσπιλον καὶ ἀρρυτίδωτον ἑαυτῷ τὸν σωτῆρα παραστῆσαι διϊσχυρίσατο. ἄλλοι τε πλεῖστοι τού‐ τοις ἐμβοῶσι τὰ παραπλήσια· οὐ μὴν ὅτι γε κενὸν ὀφθῆναι τὸ κήρυγμα καὶ τὸ ἐνανθρωπῆσαι τὸν λόγον μάταιον, οὐδ’ ὅτι εἰ‐ δωλολατρίαν ἐν κόσμῳ πάλιν ἐναυλισθήσεσθαι καὶ προσκυνη‐ | ||
| 25 | θήσεσθαι δαίμονας, οὐδ’ αὖ γε ὅτι Χριστιανούς, ὑπερεμπιπλα‐ μένους τῆς πίστεως καὶ ἀχθοφορεῖν οἰομένους, ὡς δύσοιστον ἄχθος ἀποφορτίζεσθαι καὶ ἑτέρας θρησκείας γλίχεσθαι καὶ παλινοστεῖν ἐπὶ τὰ κωφὰ καὶ ἀναίσθητα εἴδωλα, ὥστε καὶ ἄλλου Χριστοῦ θειοτέρου τε καὶ φιλανθρωποτέρου δεήσεσθαι | ||
| 30 | τοῦ πρὶν ἐληλυθότος ἀσθενοῦς νομισθέντος, καὶ ἑτέρας οἰκονο‐ μίας καὶ πάθους καὶ σταυροῦ καὶ κηρύγματος. | ||
191 | ἀλλ’ εἰ χρὴ τοῖς παρ’ Ἐπιφανίου τοῦ θεοφόρου πρὸς Θεοδόσιον γεγραμμένοις προσεσχηκέναι, τὰ σκευωρηθέντα κα‐ ταλιπόντες, ἐκ τῶν κατὰ τὸν βίον αὐτοῦ ἀναγεγραμμένων ἀναλεξάμενοι τἀληθὲς εἰσόμεθα. καὶ γὰρ τῶν φυεισῶν κατὰ | ||
| 5 | τὴν Κυπρίων νῆσον αἱρέσεων χάριν, Θεοδόσιον δι’ ἐπιστολῆς ᾔτησεν ὥστε βασιλικοῖς διατάγμασιν τυπώσαντα ἐκεῖθεν ἐξε‐ λαύνειν ὅτι τάχιστα. καὶ δὴ αὐτίκα Θεοδόσιος εἴξας ἐπλήρου τὰ | ||
| αἰτηθέντα· Σιμωνιανῶν δὲ ἦσαν καὶ Βαλεντίνων, Σαβελλιανῶν τε αὖ καὶ Νικολαϊτῶν, Ὀφιτῶν τε καὶ Βασιλειδιανῶν καὶ Καρ‐ | 303 | ||
| 10 | ποκρατιτῶν. πῶς οὖν ταῦτα τοῖς ἐν τῇ ψευδῶς ἀναφερομένῃ εἰς Ἐπιφάνιον ἐπιστολῇ συμβήσεται; ἐκεῖ μὲν γὰρ οὐδεμίαν τούτων εὕροι τις ἂν τῶν αἱρέσεων ἐγγεγραμμένην ὅτι μὴ μόνον τὴν Βαλεντίνων· τὰς γὰρ ἀπηριθμημένας αὐτῷ εἶναι κατὰ τὴν Κυπρίων νῆσον, Μανιχαίων φησὶν εἶναι καὶ Βαλεντίνων | ||
| 15 | Ἐβιωναίων τε καὶ Μαρκιωνιστῶν καὶ Ἀπολιναριδῶν, ἐνταῦθα δὲ ἐν τοῖς αἰτηθεῖσιν οὐχ’ οὕτως ἔχει. οὐδὲ γὰρ εἰδώλων ἕνεκεν τὸ εἰτιοῦν ἐνσημαίνεται, καίτοι γε ἐχρῆν πολὺ μᾶλλον καὶ πρὸ τῶν ἄλλων ἐντετάχθαι. τί γὰρ τούτου, εἴπερ εἰδωλολατρία ἐδόκει Ἐπιφανίῳ, ἀτοπώτερον ἢ ἀθεώτερον; καὶ τίνι λόγῳ | ||
| 20 | τῶν ἡττόνων κατανδριζόμενος κακῶν, τῶν μειζόνων κατω‐ λιγώρησεν; τοῦτο οὐ τὸ τυχὸν Ἐπιφανίου τὸ ἔγκλημα· ἀβελ‐ τηρίας γὰρ καὶ ἀσυνεσίας οἴσει γραφήν. ὃ δὲ μάλιστα ταύτην ἐλέγχει τὴν πλάνην, εἰπεῖν καὶ ἐν τῷ παρόντι ἀναγκαῖον. πρῶτος, ὡς μεμαθήκαμεν, ἐπ’ ἀνατροπῇ τῆς τοῦ θεοῦ λόγου | ||
| 25 | σαρκώσεως τὴν δόκησιν καὶ φαντασίαν ὁ θεομισὴς εἰσηγή‐ σατο Βαλεντῖνος· ὃς περὶ ὀλίγας τοῦ ἀποστόλου κακουργή‐ σας ῥήσεις, τὸ οἰκεῖον δυσσεβὲς κατεσκεύασεν δόγμα, μορφὴν δούλου ἀνειληφέναι λέγων τὸν κύριον, οὐκ αὐτὸν τὸν δοῦλον, καὶ ἐν σχήματι εὑρῆσθαι ἀνθρώπου, οὐκ αὐτὸν ἀνειληφέναι | ||
| 30 | τὸν ἄνθρωπον, καὶ ἐν ὁμοιώματι σαρκός, οὐ σαρκὸς ἁμαρτίας προστιθείς. καὶ ὃ τούτου χαλεπώτερον· παθητὴν ᾤετο τὴν θεότητα καὶ ἐπ’ αὐτὴν τὰ πάθη ἀνέφερεν. ἐξ οὗ εἰς τοὺς ἀθέους τοὺς περὶ Μαρκίωνά τε καὶ Μάνεντα καὶ τὸν δυσσεβέστατον Ἄρειον ὥσπέρ τι ψυχοφθόρον τὸ ἄθεσμον τοῦτο ἐγκατέσκηψε | ||
| 35 | πάθος. ἐκ δὴ τούτων τῶν φασματωδῶν ἐμπεφορημένοι, τὸ μὴ δεῖν εἰκονίζεσθαι Χριστὸν ὠνειροπόλουν, ἐπεὶ μὴ δὲ σεσῶσθαι ἐν αὐτῷ τέλεον τὸ ἀνθρώπειον ᾔδεσαν εἶδος. ὡς οὖν ἀσύμβατα ταῦτα τῇ Ἐπιφανίου δόξῃ, ἣν περὶ τὸ κυριακὸν ἔσχε σῶμα, ἐκ | ||
| τῶν πρώην λεχθέντων λόγων αὐτοῦ, οὐκ ἀσυμφανές· ἐς ὅσον | 304 | ||
| 40 | δὲ τῶν ἄλλων μάλιστα ἡ Βαλεντίνου ἀσέβεια ἀπηχθημένη Ἐπιφανίῳ ἐτύγχανεν, ἐν τοῖς συγγεγραμμένοις αὐτῷ κατὰ αἱρέσεων διὰ μακροτέρων ἐπιγνωσθήσεται λόγων. ὅμως δ’ οὖν καὶ αὐτὸς πάλιν ἡμᾶς ὁ συγγραφεὺς τοῦ βίου πληροφορείτω, γεγραφὼς ὡς συμβαλόντι αὐτῷ ποτὲ τῷ ἐκ τῆς Βαλεντίνου | ||
| 45 | αἱρέσεως ἐπισκόπῳ καὶ τοῖς ὀρθοῖς τῆς ἀληθείας ἀντεπεξά‐ γοντι δόγμασιν (Ἀέτιος δ’ ἦν αὐτῷ ὄνομα) ἐπιτετιμηκὼς θα‐ νάτῳ πικρῷ κατεδίκασεν· δεσμοῖς γὰρ τοῖς παρὰ τοῦ ὁσίου τὴν γλῶσσαν πεδηθεὶς καὶ ἀφθεγξίᾳ ἐφ’ ὅλαις ἓξ ἡμέραις συ‐ σχεθεὶς ἑβδομαῖος κακῶς τέθνηκεν. οὐκοῦν καὶ ἐντεῦθεν τῶν | ||
191(50) | πλαστογραφούντων καὶ Ἐπιφανίῳ ἐκεῖνα ἀνατιθέντων ἡ κενοφωνία καὶ τὸ κακούργημα στηλιτεύεται· ὧν οὐκ ἄν τις τοσοῦτον ἐκπλαγείη τὸ ἀνόσιον ἢ ὅσον γε τῶν ἀναλεξα‐ μένων καὶ εἰς συνηγορίαν παραγαγόντων τὸ ἀναίσθητον· οὓς οὐδὲ ἡ Θεοδοσίου εὐσέβεια δεδυσώπηκεν καὶ ὅσα αὐτῷ περὶ | ||
| 55 | τοὺς θείους ναοὺς καὶ τὰ ἱερὰ κατασκευάσματα διεσπούδα‐ σται, ἐν οἷς ἡ τῆς εὐαγγελικῆς ἱστορίας εὐκοσμία τε καὶ λαμ‐ πρότης ἐμπρέπει. | ||
192 | ἀλλὰ φησὶν οὐκ Ἐπιφάνιος, ἀλλ’ ὁ τῆς τοῦ θεοῦ λόγου καταγορεύων πρὸς ἀνθρώπους γεγενημένης ἐπιφανείας, ὅτι μετὰ τὰ εἴδωλα καὶ τὰς αἱρέσεις πάλιν εἰς εἰδω‐ λολατρίαν τοὺς ἀνθρώπους ὁ Σατανᾶς καθείλκυσεν. ὢ | ||
| 5 | τῆς βλασφημίας καὶ ἀτοπίας. τί τῆς ἀθεΐας ταύτης ἀτοπώτερον καὶ πρὸς ὕβριν τῆς τοῦ μονογενοῦς συγκαταβάσεως ἀνομώτε‐ ρον; ποῖος Ἅιδης ταῦτα ἐφθέγξατο, ποῖος τάφος ἠρεύξατο ταῦτα; οἱ τῆς πασῶν κακίστης αἱρέσεως ὑπασπισταί, οὓς τῷ ὄντι εἰς τὸ τῆς ἀπωλείας βάραθρον καθείλκυσεν ὁ διάβολος. | ||
| 10 | Χριστοῦ μνήμη καὶ ὄνομα, ὃ καὶ δαιμόνια φρίσσουσιν, καὶ | ||
| δυσφημία εἰδώλων αὐτοῖς ἀντιπαραλαμβάνεται· καὶ ὅθεν τὸ πονηρὸν ἐπαύξεται, ἐπειδὴ γὰρ ἐναντία τῇ δοκήσει ἡ ἐνάργεια, ἣ τὸ ἀψευδὲς τῆς τοῦ λόγου σαρκώσεως διὰ τῶν ἱερῶν τύπων παρίστησιν, ὡς ἂν οὖν τὸ πρὸς αὐτὴν ἔχθος, οἷα φευκτέαν | 305 | ||
| 15 | ἡγούμενοι, ἀποπλήσωσιν καὶ ἅμα τὸ βλάσφημον ἐκκλίνειν δόξωσιν, τῇ μεταθέσει τῆς προσηγορίας καθυβρίζουσιν καὶ τῷ τῶν εἰδώλων μύσει τὰς ἐναγεστάτας γλώσσας μαινόμενοι καταχραίνουσιν. εἰς τοῦτο αὐτοὺς ἀσεβείας, τοῦ ἀγράφου καὶ ἀκαταλήπτου τὸ πρόσρημα κατολισθῆσαι παρεσκεύασεν· | ||
| 20 | ὅπερ ἐπὶ τῆς τοῦ λόγου ἐνσωματώσεως ἀπορρίπτοντες, τὸ ὁρώμενον αὐτοῦ κατὰ τὴν ἀνθρωπείαν ἣν ἀνείληφεν μορφὴν ἀπεικόνισμα, ὡς οὐδαμῶς τὸ ἐμφερὲς καὶ ὅμοιον πρὸς αὐτὸν ἔχειν οἰόμενοι οὐδὲ τὴν ὁπωσοῦν ἀναφορὰν ἢ σχέσιν δια‐ σῷζον ἀλλ’ ὡς ἀλλότριον αὐτοῦ τυγχάνον, χριστομαχοῦντες | ||
| 25 | φλυαροῦσιν, εἴδωλον κατονομάσαι κατὰ τὴν παρ’ ἕλλησιν τετολμήκασιν δόξαν. ἐξ οὗ τῇ ἁγίᾳ τοῦ θεοῦ ἐκκλησίᾳ τὸ εἰδω‐ λολατρεῖν ἀθέως προσάπτουσιν, καὶ ταύτῃ πείθειν τοὺς τῇ ἐκείνων ὑπαγομένους ἀθεότητι ἀγῶνα τίθενται, ὅπως τὸν φωτισμὸν καὶ τὴν λάμψιν τοῦ καθ’ ἡμᾶς κηρύγματος ἐξα‐ | ||
| 30 | μαυρώσωσιν καὶ τὸ σκότος τῆς φαντασίας παρρησιάσωνται. οὐδὲν οὖν θαυμαστὸν τοὺς οὕτως ἀνοσίως διακειμένους τοιαῦτα καὶ διδάσκειν καὶ γράφειν. ἀλλὰ δὴ παρ’ ἡμῶν καὶ πάλιν ἀκουέτω ὁ μανικός τε καὶ ἔμπληκτος ὅτι ἐσκοτίσθη τοῖς διαλογισμοῖς καὶ ἀναμέσον ἁγίου καὶ βεβήλου καὶ καθαροῦ καὶ | ||
| 35 | ἀκαθάρτου διαστεῖλαι οὐκ ἔκρινεν. ἔστιν γὰρ ἐν αὐτῷ κεκα‐ λυμμένον τὸ εὐαγγέλιον ἡμῶν διὰ τὴν ἀπιστίαν αὐτοῦ, καὶ τετύφλωται ὑπὸ τοῦ θεοῦ τοῦ αἰῶνος τούτου τὰ διανοήματα, ὥστε μὴ ἐναυγασθῆναι αὐτῷ τὸν φωτισμὸν τοῦ εὐαγγελίου. ληρῶν γὰρ τῷ ὄντι καὶ ἀνοηταίνων ὁ τῆς κακίας ταύτης πρό‐ | ||
| 40 | μαχος, Χριστοῦ μὲν ἀσθένειαν καταψηφίζεσθαι οὐ δέδιεν, | ||
| ἀφῃρῆσθαι δέ γε αὐτοῦ τὴν κληρονομίαν ἡρπασμένην ὑπὸ τοῦ διαβόλου καὶ δευτέραν εἰδωλολατρίαν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ Χριστοῦ εἰσῆχθαι διϊσχυρίζεται· καὶ ταύτην ἐπιπλέκειν ἀνθρώποις πι‐ στοῖς καὶ ἐξ εἰδώλων λελυτρωμένοις οὐ κατερυθριᾷ, τὴν ἐπὶ | 306 | ||
| 45 | τοῖς ἱεροῖς συμβόλοις τῆς σωτηρίου Χριστοῦ οἰκονομίας καὶ δὴ καὶ τοῖς τῶν ἁγίων ἀφομοιώμασιν παρὰ Χριστιανοῖς εὐσε‐ βοῦσιν προσαγομένην τιμὴν καὶ προσκύνησιν οὕτω καλῶν. ἣν δὴ Θεοδόσιος διαφερόντως ἠσπάσατο φιλοθεΐᾳ καὶ πίστει εὐθυτάτῃ κοσμούμενος· ναοὺς γὰρ οὐκ ὀλίγους ἐδείματο, ὡς | ||
192(50) | πολλοῖς καθίστατο γνώριμον· οὓς ἀνιστῶν τῷ θεῷ καὶ καλλω‐ πίζων, ἑαυτὸν ᾔδει καλλωπιζόμενον. ἱεράν τε γὰρ εἰς κόσμον αὐτῶν ἐσθῆτα καὶ κειμήλια κατεσκεύασεν καὶ πεπίστευται ταῦτα ἀνὰ τὴν ἕω τε καὶ ἑσπερίαν εἰργασμένα φαινόμενα· ἐν οἷς τὴν σεπτὴν τοῦ εὐαγγελίου ἱστορίαν ἐξύφηνεν, ἁγίων | ||
| 55 | ἐντυπώσας μορφώματα τίμια, χρώμασίν τε καὶ ὑφάσμασιν σηρικοῖς καὶ διαχρύσοις διαποικίλας φιλοτίμως ὡς ἄριστα. πρὸς ὃν ἄν τις οὕτως ἐνστήσεται καὶ δὴ καὶ λέξει· «Τί δρᾷς, ὦ Θεοδόσιε; ἃ κατέλυσας πρότερον παντὶ σθένει χρώμενος, νῦν πάλιν καινίζεις; καὶ ἃ κατέστρεψας οἰκοδομεῖς; καὶ ἅπερ | ||
| 60 | ἡγήσω ποτὲ εἰς βδέλυγμα, τούτοις τιμὴν καὶ δόξαν περι‐ ποιῇ;», «καὶ τίς οὕτω,» φησίν, «τῶν νοῦν ἐχόντων καὶ φρενὸς οὐκ ἔξω κειμένων ἐννοήσειεν; οὐδὲ γὰρ εἰς τοῦτο μανίας ἀφῖγμαι καὶ παρανοίας, ὥστε ἐφ’ οἷς πρὶν καλῶς καὶ αἰσίως βεβούλευμαι καὶ διαπεπραγμάτευμαι, νῦν ἀβούλως | ||
| 65 | καὶ σφαλερῶς διατεθῆναι καὶ διαπράξασθαι. εἰ μὲν γὰρ ἑλλη‐ νίζων καὶ ἃ παρ’ Ἕλλησιν οἰκοδόμηται καὶ τετίμηται, δαίμοσιν ὀλεθρίοις τὴν λατρείαν προσφέρουσιν, τιμῶν ἔπραττον, εἶχεν ἂν ὁ λόγος τὸ εὔοδον· εἰ δὲ χριστιανίζων καὶ ὅσα εἰς δόξαν Χριστοῦ καὶ τιμὴν τῆς ἀφάτου αὐτοῦ συγκαταβάσεως, καθὰ | ||
| 70 | παρὰ Χριστιανοῖς τὸ ἐξ ἀρχῆς διαπέπρακται, κατορθῶν διηγώ‐ νισμαι, τίς ἐπὶ τοσοῦτον ἠλιθιότητος καὶ ἀφροσύνης ἐξώλι‐ | ||
| σθεν, ὃς ἐγκαλεῖν ἐπὶ τούτοις τολμήσειεν; οὐδὲ γὰρ ἂν ἐπιγνοίη ὅσον ἐν τούτοις τὸ διηλλαγμένον, ὅτι καθόσον φῶς πρὸς σκότος διενήνοχεν, οὐδ’ ὅτι οὐ κοινωνία ναῷ θεοῦ μετὰ | 307 | ||
| 75 | εἰδώλων ἢ συμφώνησις Χριστοῦ πρὸς Βελίαρ.» | ||
193 | πῶς οὖν τοιαῦτα εἰργασμένον ἀναθεωρῶν Θεοδόσιον ὁ λεγόμενος παρ’ αὐτοῖς Ἐπιφάνιος καὶ περὶ ταῦτα ἀναστρεφό‐ μενον ἤνεγκεν; πῶς οὐκ εἰδωλολατρίαν ἐνεκάλεσεν οὐδὲ ἐξήλεγξεν θρασύτερον, ἀλλὰ διὰ παντὸς τοῦ συγγράμματος | ||
| 5 | ἐγκωμιάζει καὶ εὐσεβοῦντα τὰ εἰς θεὸν ἅμα παισὶν καὶ παντὶ τῷ βασιλείῳ αὐτοῦ οἴκῳ ἐκ νεαρᾶς ἡλικίας περιφανῶς συνί‐ στησιν; ἀλλὰ τοῦ μὲν ὑπηκόου πλανωμένου ἐπὶ τὰ εἴδωλα ἐν ἀγωνίᾳ πολλῇ καθίσταται, καὶ Θεοδοσίῳ γε δι’ ὄχλου γίνεται, ὡς ἂν ἀχθόμενος περὶ τὸ κακὸν πρὸς ζῆλον εὐσεβείας διεγεί‐ | ||
| 10 | ροιτο, αὐτὸν δὲ τῇ πλάνῃ ἐνισχημένον τῇ τῶν εἰδώλων οὐ τεθεράπευκεν. καὶ ἵνα μὲν ἄλλους διορθοῖτο ἀπὸ τοῦ πτώμα‐ τος, πλεῖστα παρῄνεσεν, ἐκεῖνον δὲ κείμενον ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ πτώματος ἀδιόρθωτον καταλέλοιπεν· ὃ ξένον ἀκοῦσαι καὶ παράδοξον. πῶς γὰρ ἄλλοις κηρύττειν διόρθωσιν ἱκανὸς ἦν | ||
| 15 | μένων αὐτὸς ἀδιόρθωτος; δείκνυται δὲ καὶ ἄλλως ματαιο‐ λογῶν καὶ ψευδόμενος. τοῦ γὰρ λέγειν ὅτι μετὰ τὰς αἱ‐ ρέσεις πάλιν εἰδωλολατρία, τί ματαιότερον ἢ ἀ‐ λογώτερον; οὔπω γὰρ αἱ αἱρέσεις παῦλαν ἔλαβον, ἀλλ’ ἔτι ἐνακμάζουσαι πολλῶν ψυχὰς ἐλυμαίνοντο. οἶμαι δὲ μὴ δὲ | ||
| 20 | τοῦτο παραδραμεῖν ἄξιον, ὃ προστιθέμενον πλειόνως στηλιτεύ‐ σει τῶν ἀδοκίμων τὸν νοῦν καὶ τὴν πλάνην· εἰ γὰρ παρὰ πᾶσιν ἐπ’ εὐσεβείᾳ διαπρέπων Θεοδόσιος ᾄδεται, πῶς τὰ ἅγια εἰ‐ δώλοις μυσαροῖς ἐν ἴσῳ ἐλογίζετο ἢ ὕβριν τινὰ τοῖς ἱεροῖς προσῆχθαι ἠνείχετο, ὃς οὐδὲ τὴν ἀτιμίαν τὴν εἰς τοὺς ἀ‐ | ||
| 25 | νεστηλωμένους αὐτῷ ἀνδριάντας ἤνεγκεν; καὶ γὰρ ὀλίγου ἐδέησεν πυρίφλεκτον καταδεῖξαι τὴν Ἀντιόχου, εἰ μὴ ἡ πρε‐ σβεία τοῦ ἀρχιερέως τῆς πόλεως τὴν βασιλέως ὀργὴν καὶ τὸν θυμὸν ἔστησεν· ὃς αἰδοῖ καὶ εὐλαβείᾳ τῆς τοῦ ἀνδρὸς ἀρετῆς τὴν ἔντευξιν οὐδαμῶς ἀπεσείσατο. ἀλλ’ εἰ δεῖ τἀληθὲς εἰπεῖν, | 308 | |
| 30 | πιστὸς ὢν ἐν κυρίῳ, εἴ που τινὰ λέγειν ἢ πράττειν τὶ κατὰ τῆς εὐαγγελικῆς ἱστορίας τετολμηκότα κατέλαβεν, βασάνοις ἂν πάντως ταῖς μείζοσιν ὡς τὸ εἰκὸς κατῃκίσατο. εἰ γοῦν ὁ ταῖς εἰκόσιν τῶν ἐπὶ γῆς βασιλέων προσκρούων ὑπάγεται νόμῳ, καὶ ταῖς τῶν κατακρίτων ὑπόδικος γίνεται ψήφοις, καὶ | ||
| 35 | κίνδυνος ἐπήρτηται οὐ μικρὸς αὐτῷ ὡς αὐτὸν ἐνυβρικότι τὸν βασιλέα, ποίας οὐκ ἀξιωθήσεται τιμωρίας ὁ τοῦ βασιλέως τῶν βασιλευόντων καὶ οὐρανίων πάντων καὶ ἐπιγείων δεσπόζοντος καθυβρίζων καὶ καθαιρῶν τὸ ἀπεικόνισμα; εἰ γὰρ καὶ μὴ παρὰ πόδας διὰ τὴν θείαν μακροθυμίαν ἡ ἀντίδοσις, ὅμως ὀψὲ γοῦν | ||
| 40 | τῆς οἰκείας παρανομίας τἀπίχειρα δρέψεται. | ||
194 | καὶ ταῦτα μὲν τὸ δυσσεβὲς τοῦ γεγραφότος μηνύει καὶ τὴν ἀπόνοιαν· τἄλλα δὲ πολὺ τὸ ἀπίθανον ἐνδείκνυται, εἰ πρὸς βασιλέα τοιαῦτα γέγραπται ἐκδιδάσκοντα, οἷα δεῖ τὸν ἄρτι κατηχημένον παιδεύεσθαι καὶ τῇ τοῦ καθ’ ἡμᾶς μυστηρίου | ||
| 5 | μυήσει προσερχόμενον· πρὸς ἰδιώτην γὰρ καὶ ἰδιωτῶν τὸν ἔσχατον καὶ βαναύσων τὸν ἀγροικότατον μόλις ἂν γράφεσθαι ἄξιον. τοιαῦτα ἡ θαυμαστὴ ἐκείνη καὶ παμφορωτάτη ἐπιστολή· καθ’ ἣν ὁ Ἀράβιος αὐλητής, ὃ δὴ λέγεται, ἀδολεσχῶν παρα‐ φθέγγεται, πολλὴν ἐνεργαζόμενος τοῖς ἀκροωμένοις τὴν ἀχθη‐ | ||
| 10 | δόνα· πολέμιον γὰρ ἀκοαῖς ἀδολεσχία, πέρας τοῦ ταυτοεπεῖν οὐ γνωρίζουσα. ἀντανίστασθαι δὲ πρὸς τὸ ψεῦδος ὁρμωμένους καὶ ἄλλως οὐκ ἀπᾷδον οἶμαι· πῶς γὰρ ταῦτα Ἐπιφανίῳ ἀνα‐ | ||
| θετέον; ὁρῶμεν γὰρ αὐτὸν κατὰ τῶν αἱρέσεων ἱστάμενον τοιαῦτα λέγοντα· Μία μετὰ τὰς ὀγδοήκοντα αἱρέσεις ἡ τῆς | 309 | ||
| 15 | ἀληθείας βάσις ἅμα καὶ διδασκαλία καὶ σωτήριος πραγμα‐ τεία καὶ Χριστοῦ νύμφη ἁγία ἐκκλησία, οὖσα μὲν ἀπ’ αἰῶνος, διὰ δὲ τῆς ἐνσάρκου Χριστοῦ παρουσίας κατὰ τὴν διαδοχὴν τοῦ χρόνου μέσον τῶν προειρημένων αἱρέσεων ἀποκαλυ‐ φθεῖσα. ἄλλα τε μυρία τούτοις ἐν τοῖς ἑαυτοῦ συγγράμμασιν | ||
| 20 | ὅμοια τῆς ἐκκλησίας τὸ ἀσφαλὲς καὶ ἀνεπίληπτον δοξάζον‐ τα κατίδοι τις ἐναργῶς. ποῦ οὖν ἐνταῦθα εἰδωλολατρίας δευτέρας ἐπὶ τῆς ἐκκλησίας Χριστοῦ παρ’ Ἐπιφανίου τοῦ ἱε‐ ροῦ μνήμη; ποῦ ἡ κατὰ τῆς Χριστιανῶν ὁμολογίας κατηγο‐ ρία, ἡ κατὰ τῶν ἱερῶν τύπων ἔγκλησις; ἤδη μὲν οὖν ἑκάστην | ||
| 25 | στηλιτεύων αἵρεσιν τούς τε κατάρξαντας τοῦ κακοῦ ἀνοσίους αἱρεσιώτας κατονομάζων προτίθησιν καὶ τοὺς παραδεδεγμέ‐ νους τὸ βλάβος, καὶ τόπους ἐν οἷς προκεχωρηκὸς ἐβλάστησεν, αὐτῆς τε τῆς αἱρέσεως δύναμίν τε καὶ προσηγορίαν· ἑκάστῃ δὲ τούτων καὶ ἀριθμὸν κατεσημήνατο. ἔνθα καὶ γυναικείας | ||
| 30 | καταδραμὼν ἀφελότητος, οὐ μετρίως καθάπτεται. γυναῖ‐ κες γάρ τινες κατὰ τὴν Ἀράβων χώραν τυγχάνουσαι, οἷα δὴ ἀμύητοι τῆς παρ’ ἡμῖν ἱερουργουμένης μυσταγωγίας τὸν τρόπον, καὶ δογμάτων θείων ἀμέτοχοι, ἐπ’ ὀνόματι τῆς ἁγίας παρθένου θεομήτορος κολλυρίδα προσέφερον· αἳ δὴ ἐκ τῆς | ||
| 35 | Θρᾳκῴας γῆς, μεταναστᾶσαι ἐκεῖθεν, συμμετήγαγον τὸ ματαιο‐ πόνημα· καὶ τοῦτο ἐν εἰδωλοποιΐας εἴδει γινόμενον ὑπετόπα‐ ζεν. εἰ τοίνυν οὐδενὸς τούτων πεφεισμένος φαίνεται, πῶς, εἴπερ τὴν εἰς τὰ ἅγια τιμὴν καὶ τὸ σέβας εἰδωλολατρίαν ἔκρινεν, ἀμνημόνευτον καταλέλοιπεν καὶ οὐδαμοῦ τοῖς ἑαυτοῦ | ||
| 40 | συγγράμμασιν συγκατέλεξεν οὔτε τοὔνομα προθεὶς τοῦ τῆς ἀνοσιουργίας ταύτης προκατάρξαντος οὔτε ὅθεν τὴν γένεσιν ἔσχηκεν, ἵν’ ἀπ’ αὐτοῦ καθάπερ ἐπὶ τῶν ἄλλων αἱρέσεων τὴν ἐπωνυμίαν οἱ δεξάμενοι ἔχοιεν; καὶ πῶς ὁ ἐξηγησάμενος καὶ καταρτίσας καὶ ποίᾳ ἰσχύϊ κραταιούμενος τὰ Χριστοῦ καταλῦ‐ | 310 | |
| 45 | σαι δεδύνηται καί, ἐξ ὧν τὸ οἰκεῖον πλάσμα Χριστὸς πλανώμε‐ νον ἠλευθέρωσεν, πάλιν ἐπαναγαγεῖν, καὶ εἰς τοσοῦτον ὕψος κορυφουμένην τὴν πλάνην δεῖξαι, καὶ αὖθις δαιμόνια προσκυ‐ νεῖσθαι ὃν ἔδει μᾶλλον ἢ ἐκεῖνα δέχεσθαι τὴν προσκύνησιν; ἀλλ’ οὐδέν τι τοιοῦτον ὑπείληφεν· ἦ γὰρ ἂν βίβλοι αὐτῷ ἄπει‐ | ||
194(50) | ροι συντετάχατο καὶ λόγοι προῄεσαν ἀριθμὸν ὑπερβαίνοντες, οὓς οὐδ’ ἂν γλῶσσα λέγειν ἀνθρωπίνη ἐξήρκεσεν οὔτε ὦτα ἀκούειν ἐξίσχυσαν. εἶτα Ἐπιφανίῳ μόνῳ τῆς τῶν πλανω‐ μένων ἐμέλησε σωτηρίας, ὥστε ἐκ Κύπρου γράφειν πρὸς Θεο‐ δόσιον ἐπὶ τούτῳ διαναστῆναι καὶ ἀγῶνα πρὸς δαιμονικῆς | ||
| 55 | λατρείας καθαίρεσιν μέγιστον ἀναδέξασθαι; καὶ ποῦ ἡ τῶν ἄλλων ἱερῶν διδασκάλων τῆς ἐκκλησίας πληθύς, οἳ κατὰ τοὺς χρόνους τοὺς Θεοδοσίου συνήκμασαν, πλεῖστοί τε ὄντες καὶ μέγιστοι καὶ τῶν πατέρων οἱ κορυφαῖοι καὶ ἔκκριτοι; ἆρα κοῦφον ἐν ὀφθαλμοῖς καὶ οἰστὸν τὸ πραττόμενον εἶχον καὶ | ||
| 60 | οὐδείς πω λόγος αὐτοῖς οὐδὲ πόνος, ὁρῶσιν καταλυομένην τὴν ἱερὰν ἡμῶν θρησκείαν καὶ τὰ θεῖα διαπτυόμενα καὶ πατούμενα, οὐδὲ τοῦ κοινοῦ τῶν ἀνθρώπων οὐδὲ ὧν κατὰ τὰς σφετέρας ἱερωσύνας ἐπετρόπευον τὸ μετριώτατον τημελεῖν διεγνώκει‐ σαν; καὶ ποίαν κατηγορίαν καὶ δίκην ταῦτα οὐκ οἴσει, Ἐπιφά‐ | ||
| 65 | νιον ἐκ Κύπρου καὶ ὡς ἀπωτάτω διῳκισμένον πονεῖν καὶ βασιλέως κατακτυπεῖν ἀκοὰς καὶ διεγείρειν πρὸς εὐσεβείας ζῆλον, αὐτοὺς δὲ καίτοι πλησιάζοντας καὶ ὡς ἐγγυτάτω τυγ‐ χάνοντας, τούτων τοὺς πλείονας ἐφησυχάζειν καὶ ἀναπεπτω‐ κέναι, τηλικούτου δεινοῦ κατασκήψαντος καὶ τῆς πλάνης | ||
| 70 | πανταχοῦ ἐμπολιτευομένης καὶ ἐμπλατυνομένης ἐπ’ ὀλέθρῳ | ||
| ψυχῶν ἀνθρωπείων; | 311 | ||
195 | ποῦ οὖν ἡμῖν ἡ Βασίλειος φρὴν παραδειχθήσεται; ποῦ δὲ γλῶσσα θεολόγος κινουμένη πνεύματι φθέγξαιτο; ποῦ δὲ χρύσεον στόμα παραινοῦν τὰ σωτήρια διανοιγήσεται καὶ τῶν ἄλλων φανοτάτων φωσφόρων τὸ ἐν θείαις διδασκαλίαις | ||
| 5 | ἐναστράψειεν σέλας, οἵ γε καὶ μέχρι λεπτῶν βαδίσματός τε καὶ κινήσεως καὶ τρόπου καὶ ἤθους τὸν βίον κοσμοῦντες καὶ ῥυ‐ θμίζοντες τὸν ἀνθρώπειον καὶ διὰ πάσης ἠθικῆς καὶ δογματικῆς διδασκαλίας τὸ ἐγκεχειρισμένον ἰθύνοντες ποίμνιον, ὁπότε οὐδὲ ἀμπελῶνος χήρας ἡρπασμένου ἐπηρεμεῖν ἔφερον, πόνους | ||
| 10 | ὡς πλείστους ἔργῳ καὶ λόγῳ ἔθεντο; τίς ἡ διεσφαλμένη καὶ παράλογος κρίσις, πῶς τὴν δυσμαχώτατον τηνικαῦτα Ἀρεια‐ νικὴν μανίαν ἀκμάζουσαν καταθεώμενοι, καθ’ ἧς γενναίως ἐ‐ νέστησαν καὶ ἠνδρίσαντο, εἰδωλολατρίαν κεκλήκασιν, αὐ‐ τὴν δὲ τὴν κυρίως εἰδωλολατρίαν ὑπεριδόντες οὐδὲ μνήμης | ||
| 15 | ἠξίωσαν πώποτε; τί δεῖ λέγειν ὁπόσον τὸ κακὸν ἐπεδίδοτο, τῆς τῶν θεοστυγῶν μάλιστα Πνευματομάχων φλεγμαινούσης αἱ‐ ρέσεως; ἀλλ’ ἐπ’ ἐκείνοις μὲν οὐκ ἀνεκτὰ ἐποιοῦντο οὐδὲ τὴν ἔφοδον τῆς ἀσεβείας φορητὴν ἡγοῦντο, ἕως ἂν συνόδοις οἰκου‐ μενικαῖς τὴν εὐσέβειαν ἐκρατύναντο καὶ τὰς αἱρέσεις ἐκ ποδῶν | ||
| 20 | ἐποιήσαντο· ἐπὶ ταύτης δὲ τῆς λύμης ὅτου δὴ χάριν μὴ πλείους συνόδους συγκεκροτήκασιν καὶ πλείοσι ταῖς σπουδαῖς ἐχρή‐ σαντο, ὅσον καὶ τὸ δεινὸν χεῖρόν τε καὶ βλαβερώτερον; τοῦτο οὐδὲ Θεοδόσιον ἐγκλήματος μεγίστου ἀφήσει ἀνεύθυνον, οἷα κατημεληκότα τοῦ ὑπηκόου καὶ ψυχὰς ἀθλίας ἐπ’ ἀπωλείᾳ | ||
| 25 | καταπροέμενον καὶ θεραπείας δαιμονικῆς ἀνεχόμενον καὶ ὕ‐ βριν θεοῦ τοσαύτην ἀπονητὶ φέροντα. ἀλλ’ ὅμως—τί γὰρ δεῖ περὶ τὰ κενὰ καὶ μάταια στρέφεσθαι; —τοσοῦτον εἰδωλολα‐ τρίας ἀπεῖχον Χριστιανοί, ὅτι οὐ μόνον τοιαύτης οὐκ ἐδεήθη‐ σαν τῆς τῶν πατέρων διδασκαλίας, ἀλλὰ καὶ αὐτοὶ οἱ τῶν | ||
| 30 | διδασκάλων κράτιστοι—τί γὰρ χρὴ περὶ τῶν ἄλλων λέγειν; — κεκτημένοι καὶ τιμῶντες τὰ ἱερὰ καὶ περιέποντες διετέλουν καὶ δὴ ἀνεστήλουν πόθῳ τῶν πρωτοτύπων πολλῷ καὶ σεβάσματι, καθὰ πολλάκις δεδείχαμεν πρότερον. πῶς οὖν οὐ λῆρος τὰ περὶ Ἐπιφανίου θρυλούμενα καὶ μάτην κενολογούμενα, ἃ δὴ | 312 | |
| 35 | μύθων γραϊδίων παραφρονούντων μυθικώτερά τε ὁρᾶται καὶ γραωδέστερα; | ||
196 | εὔλογον λοιπὸν καὶ τἄλλα ἐπιτηρεῖν ἃ τῇ παρούσῃ χρήσει πρόσκειται· γλωσσαλγήσας γὰρ οὐκ ὀλίγα κατὰ τῆς καθ’ ἡμᾶς θρησκείας ὁ ἐξάγιστος, ἔπειτα καταγοητεύειν ταῖς κολακείαις δοκεῖ διὰ τῶν γεγραμμένων Θεοδόσιον, σοφίᾳ τε | ||
| 5 | καὶ βάθει νοημάτων ἐν εὐφημίας τρόπῳ κατακροτεῖ, εἰδωλο‐ λατρίαν τε καὶ εὐσέβειαν ἀναμίγνυσιν, τῷ βασιλεῖ μὲν εὐσε‐ βεῖν πανταχοῦ προσμαρτυρῶν, τῷ ὑπηκόῳ δὲ τὴν εἰδωλο‐ λατρίαν ἐπιγράφων. ὅσον δὲ κοινωνία βασιλεῖ πρὸς τὸ ὑπὸ χεῖρα (καὶ γὰρ τοὔνομα τῆς ἀρχῆς σχέσιν τὴν πρὸς τοὺς ἀρχο‐ | ||
| 10 | μένους καὶ σύνεσιν κατεπαγγέλλεται), τοσοῦτον ταῦτα ἐκ τοῦ ἀκολούθου ἀνακεκρᾶσθαι συμβέβηκεν· τοῦτο δὲ τῆς ἐκείνου μανίας καὶ τοῦ φρονήματος ἄξιον. ἐπάγει λοιπὸν ὥσπερ ἐγ‐ καλῶν· εἰ πρέπον ἐστὶν θεὸν ἔχειν ἡμᾶς ζωγρα‐ φητὸν διὰ χρωμάτων. αὕτη τοῦ Ἀρειανικοῦ ἡ ζύμη | ||
| 15 | φυράματος. συμφθεγγέσθω γὰρ αὐτῷ πάλιν ἀρειανίζων Εὐσέ‐ βιος, τῶν Ἀρειανῶν ἡ ἀκρόπολις, πρὸς τὴν βασιλίδα Κωνσταν‐ τίαν γράφων οὕτως ὅτι Οὐχ’ ἡγοῦμαι δίκαιον εἰδωλολατρῶν δίκην τὸν θεὸν ἡμῶν ἐν εἰκόνι περιφέρειν. Ἀρειανῶν γὰρ δόξα συνανακεκρᾶσθαι καὶ συγκεχύσθαι τὴν σάρκα τῇ θεότητι | ||
| 20 | καὶ ταύτῃ μὴ δὲ γεγράφθαι Χριστόν. ἀποχρῶσαν οὖν τὴν | ||
| Εὐσεβίου φωνὴν ὁρῶντες ὁμόδοξον αὐτῷ καὶ τουτονὶ τὸν ἀνό‐ σιον δεικνύναι, προσθεῖναί τι πλέον οὐκ ἀναγκαῖον ἡγούμεθα, τοῦτο δὲ ἀναμνῆσαι μόνον, ὅτι ὁ λέγων ὅτι ἤκουσα ὡς καὶ τὸν ἀκατάληπτον υἱὸν τοῦ θεοῦ τινὲς γράφειν | 313 | ||
| 25 | ἐπαγγέλλονται καὶ πάλιν ὅτι οὐ μέμνημαί τι τοι‐ οῦτον ἰδὼν νῦν ἔχοντα ἑαυτὸν εἰσάγει θεὸν διὰ χρω‐ μάτων ζωγραφητόν. οὕτω καὶ πρὸς ἑαυτὸν καὶ πρὸς τὴν ἀλήθειαν διαστασιάζων οὐδαμοῦ τὸ σύμφωνον διασῴζει. | ||
197 | ἀλλὰ τί δεῖ πλειόνων πόνων ἢ πολλὰ κάμνειν καὶ πράγματα ἑαυτοῖς παρέχειν, ἐξὸν τοῖς κατὰ τὴν ἐπιστολὴν γεγραμμένοις ἀκριβέστερον ἐπιβαλόντας ἐκεῖθεν ἑλεῖν ὅστις ποτὲ ἦν ὁ ταύτης πατήρ· ἀρκέσει γὰρ τοῦτο, τὸ πᾶν τῆς ἀμφι‐ | ||
| 5 | βολίας λῦσαι τοῦ λόγου. τῆς γὰρ ἐπιστολῆς κατάρξας, εἶτα μικρὸν ὑποβὰς καὶ τὸν περὶ τῆς πίστεως εἰσαγαγὼν λόγον, τόν τε βασιλέα ἐπ’ εὐσεβείᾳ μετὰ τῶν τέκνων ἐγκωμιάζων, ἐνσεμνύνεσθαί τε ἐπὶ τῇ ὀρθοδοξίᾳ βουλόμενος ὁ δυσσεβέστα‐ τος μετὰ βραχέα τινὰ ἐπὶ λέξεώς φησιν τοιάδε ὅτι Ἀεὶ μὲν | ||
| 10 | οὖσα καὶ ὑπὸ ὀλίγων πάλαι φυλαχθεῖσα, διὰ δὲ τὴν τοῦ Ἀρείου κακοδοξίαν ὑπὸ οἰκουμενικῆς συνόδου ἁγίων πατέρων ἡμῶν ἐπισκόπων ἐν Νικαίᾳ τῇ πόλει ὁμολογηθεῖσα, καὶ ἔστιν αὕτη, ὡς ὡμολόγησαν καὶ ὑπέγραψαν τιη ἐ‐ | ||
| 15 | πίσκοποι, οὐ πρόσφατον ἐκθέμενοι πίστιν, ἀλ‐ λὰ τὴν ἀεὶ οὖσαν ὁμολογήσαντες· οἷς καὶ ἡμεῖς ὡς υἱοὶ ἀκολουθοῦντες ἀπὸ νέας ἡλι‐ κίας, αὐτοί τε καὶ οἱ ἡμῶν γονεῖς ἐν αὐτῇ γεγεννημένοι, τὴν αὐτὴν ὁμολογοῦμέν τε καὶ | ||
| 20 | κατέχομεν, ὡς καὶ σύ, εὐσεβέστατε βασιλεῦ. | ||
| καὶ ἔστιν αὕτη· «Πιστεύομεν εἰς ἕνα θεόν, πατέρα παντοκράτορα», καὶ τὰ ἑξῆς τοῦ συμ‐ βόλου. οὕτως ἑαυτὸν καὶ τοὺς τετοκότας γενεαλογῶν παρίστησιν. | 314 | ||
| 25 | ἡμεῖς δὲ τί πρὸς ταῦτα φαμέν; Ἐκ τοῦ στόματός σου δικαιω‐ θήσῃ καὶ ἐκ τοῦ στόματός σου κατακριθήσῃ, ὁ θεῖος ἔφησε λόγος. οὐκοῦν ἐκ τῶν εἰρημένων αὐτῷ τὴν ψῆφον δεχέσθω. εἰ μὲν γὰρ ἀληθῆ περί τε ἑαυτοῦ καὶ τῶν γεγεννηκότων ἀπο‐ φαίνεται καὶ ἧς ἐξ ἀρχῆς μεμοίρανται πίστεως, σαφές τ’ ἂν εἴη | ||
| 30 | καὶ ἀναμφήριστον ὡς οὐκ ἔστιν οὗτος ὁ ἱερὸς Ἐπιφάνιος, καὶ διατοῦτο οὐ παραδεκτέον αὐτὸν ἀλλ’ ἀποπεμπτέον μετὰ τῶν βλασφήμων αὐτοῦ δογμάτων, ὧν κατὰ τῆς οἰκονομίας τοῦ μονογενοῦς συντέθεικεν. γενέσεως γὰρ ὡς ἔτυχεν Ἐπιφάνιος καὶ ὁποίων ἐξέφυ γονέων καὶ ὅθεν, τὰ κατὰ τὸν βίον αὐτοῦ | ||
| 35 | ἱστορούμενα ἐκδιδάξει σαφῶς. τῆς Φοινίκων γὰρ ὥρμηται χώρας, Ἐλευθεροπόλεως πολίτης, τὴν θρησκείαν Ἰουδαῖος, Ἑβραῖος ἐξ Ἑβραίων, ἐμπερίτομος τὸ σημεῖον· Ἰουδαῖοι γὰρ οἱ φύσαντες, οἳ δὴ τὸ ἐξ ἀρχῆς καὶ μέχρι τελευτῆς τοῦ βίου ἐν τῇ κατὰ νόμον τὸν παλαιὸν διέζησαν πολιτείᾳ. μετηλλαχό‐ | ||
| 40 | τος δὲ τοῦ πατρὸς τὸν βίον, καταλιμπάνεται ἀπορφανισθεὶς τῇ μητρὶ δεκαέτης τὴν ἡλικίαν. χρόνῳ δὲ ὕστερον υἱοθετεῖ‐ ται Τρύφωνί τινι τῶν ὁμοεθνῶν νομοδιδασκάλῳ καὶ τοῖς Μωσέως ἔθεσιν πολιτευομένῳ· παρ’ οὗ τὰ τοῦ παλαιοῦ νόμου παιδεύεται καὶ τὰ Ἑβραίων στοιχεῖα μετὰ ἀκριβείας, Ἰουδαϊ‐ | ||
| 45 | κοῖς ἤθεσιν καὶ παιδεύμασιν ἐντρεφόμενός τε καὶ ἐναυξανό‐ μενος. κατοιχομένου δὲ Τρύφωνος, διάδοχος τῶν αὐτοῦ κα‐ ταλιμπάνεται πάντων, προκόπτων τὸ λοιπὸν ἡλικίᾳ καὶ τοῖς | ||
| Ἑβραϊκοῖς μαθήμασιν. ἐν τούτοις καὶ ἡ μήτηρ τῶν ἀνθρω‐ πίνων ἀπαλλάττεται πραγμάτων. μετὰ δὴ ταῦτα εὖ παρα‐ | 315 | ||
197(50) | σχὸν σὺν ὁδηγίᾳ τοῦ κρείττονος παρά τινος Λουκιανοῦ μοναχοῦ, ἀνδρὸς θεοφόρου, κατηχεῖται τοῦ καθ’ ἡμᾶς μυστη‐ ρίου τὸν λόγον. καὶ πρόσεισιν εὐθὺς προθύμως τῷ βαπτίσματι καὶ ὁμοῦ τῇ ἀδελφῇ τὸ σωτήριον δέχεται φώτισμα. καὶ αὐτίκα τὸν μονήρη βίον ἀσπάζεται ἑξκαιδέκατόν που τῆς ἡλικίας δια‐ | ||
| 55 | νύων χρόνον καὶ τὸ λοιπὸν ἔνθεον καὶ ἀγγελικὸν μετιὼν βίον. ὧν οὐδὲν ἐπὶ τῷ ψευδωνύμῳ Ἐπιφανίῳ θεωρούμενον κατα‐ ληφθήσεται. εἰ μὲν δεκτὰ ταῦτα, παρίσταται τὸ ζητούμενον· εἰ δὲ τὸ ἀπίθανον ἔχειν τισὶν δόξειεν διὰ τὸ ἀσύμφωνον τῶν ἱστορουμένων, ὥρα αὐτοῖς μὴ δὲ ἐκ τῶν φερομένων Ἐπιφα‐ | ||
| 60 | νίου συγγραμμάτων ὁμολογεῖν ὑπάρξαι ποτὲ αὐτόν, ἐπεὶ μὴ συμβαίνει τοῖς παρὰ τοῦ ἐναντίου λόγοις, ὡς ἐν πολλοῖς δεί‐ κνυται καὶ πρὸς τῷ τέλει τοῦδε τοῦ λόγου ἐν κεφαλαίοις συνῆ‐ κται· ὥστε φροῦδος κατ’ αὐτοὺς Ἐπιφάνιος, καὶ ἀλόγως αὐτὸν καὶ ἀνοήτως ἐπιμαρτύρονται. ἀλλ’ οὗτος μέν, εἰ ἀληθεύει ὁ | ||
| 65 | ψευδὴς Ἐπιφάνιος, τὸ διηλλαγμένον τῶν προσώπων ἐκ τῶν εἰρημένων πάντων εἰσφέρεται γνωριζόμενον· εἰ δὲ ψευδῆ τά τε περὶ ἑαυτοῦ καὶ τῶν γεγεννηκότων αὐτὸν παρατίθεται, πολὺ μᾶλλον αὐτὸν περιοπτέον καὶ ὡς ψεύστην ἤδη καὶ ἀλα‐ ζόνα τοῦ ἱερατικοῦ συλλόγου ἀλλότριον ἡγητέον καὶ ξένον | ||
| 70 | παντὸς τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ χοροῦ, ὡς τῆς ἐκκλησίας Χριστοῦ κατήγορον καὶ τῆς καθ’ ἡμᾶς ἱερατικῆς ποίμνης πολέμιον· ὥστε κἂν ἀληθεύει, κἂν ψεύδεται, μακρὰν ἄπωθεν τῆς τοῦ ἱεροῦ Ἐπιφανίου καὶ προσηγορίας καὶ γνώμης καὶ πίστεως κείσεται. εἰ δὲ οὗτος διαρρήδην περὶ ἑαυτοῦ ταῦτα ἐμβοᾷ καὶ ταῖς | ||
| 75 | ἁπάντων ἀκοαῖς μέγα διακέκραγεν οὐκ αὐτὸν ἐκεῖνον εἶναι τὸν θεῖον Ἐπιφάνιον, πῶς οὐκ ἔλεγχος τῆς ἀπάτης καὶ ἀπαι‐ δευσίας τῶν ἀνοήτων πρόκειται; διὸ τὴν αἰσχύνην καὶ τὰ | ||
| ὀνείδη καὶ τὴν ἧτταν δικαίως ἂν μάλα οἱ Ἐπιφάνιον νῦν ἀκλεῶς ἀναπλάσαντες ἀπενέγκοιντο, αὐτὸν ἐκεῖνον περὶ | 316 | ||
| 80 | ἑαυτοῦ μάρτυρα ὧν λέγουσιν δέχεσθαι μὴ δεχόμενοι, ἐν ᾧ καὶ δόξαις ἐναντιωτάταις ἀγεννῶς περὶ ἑνὸς καὶ τοῦ αὐτοῦ πράγματος περιπίπτουσιν, καθάπερ μειρακιώδεις τινὲς ἐκ σκη‐ νικῶν ἀθυρμάτων συνηθροισμένοι, ἑαυτούς τε καὶ τοὺς ὁμό‐ φρονας παίζοντες. | ||
198 | εἰ δὲ ἔτι ἀπαναισχυντοῖεν τῆς ἐπιστολῆς ταύτης ἀντε‐ χόμενοι, ἐκβιασθήσονται καὶ τοῖς ἄλλοις οἷς περιέχει ἀτόποις ἐξακολουθεῖν, ὡς ἐξεῖναι αὐτοῖς καὶ τοῖς σάββασιν οὐ τῆς τεσσαρακοστῆς μόνον ἀλλὰ καὶ ἐν ἄλλοις καιροῖς ἀσιτεῖν | ||
| 5 | ἄχρις ἐνάτης ὥρας, μεθ’ ἣν ἀπονηστίζεσθαι καὶ καταλύειν τὰς ἀσιτίας. ἀλλ’ ὡς καὶ τοῦτο δὴ τὸ παράλογον, ἀλλότριον τῆς καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς ἐκκλησίας ἤδη καθίσταται, οὐδεὶς ἂν ἀντείποι. γνωριζέσθω δὲ κἀνταῦθα οὐκ Ἐπιφάνιος ἀλλὰ Μαρκίων ὁ μιαρὸς ἄντικρυς φθεγγόμενος· ὃν ἐν τῇ κατ’ αὐτὸν | ||
| 10 | αἱρέσει μετὰ τῶν ἄλλων βλασφημιῶν καὶ τοῦτο ληρωδοῦντα στηλιτεύει αὐτὸς Ἐπιφάνιος λέγων· Νηστείαν δὲ κατὰ σάβ‐ βατον Μαρκίων κηρύττει. μυστήρια δὲ δῆθεν τὰ παρ’ αὐτοῦ ἐπιτελεῖται, τῶν κατηχουμένων ὁρώντων. ὕδατι δὲ οὗτος ἐν τοῖς μυστηρίοις χρῆται. τὸ δὲ σάββατον νηστεύειν διὰ τοιαύ‐ | ||
| 15 | την αἰτίαν φάσκει· Ἐπειδή, φησίν, τοῦ θεοῦ τῶν Ἰουδαίων ἐστὶν ἀνάπαυσις, τοῦ πεποιηκότος τὸν κόσμον καὶ ἐν τῇ ἑβδόμῃ ἡμέρᾳ ἀναπαυσαμένου ἀπὸ τῶν ἔργων, ἡμεῖς νη‐ στεύομεν ταύτην, ἵνα μὴ τὸ βούλημα τοῦ θεοῦ τῶν Ἰουδαίων ἐργασώμεθα. ὥστε καὶ ἐντεῦθεν φανερὸν ὅτι ἀλλότρια πάντα | ||
| 20 | τοῦ ἀοιδίμου Ἐπιφανίου εὑρίσκεται ὅσα κατὰ τῆς Χριστοῦ | ||
| ἐκκλησίας ὁ ἀνόσιος ἐκεῖνος πεφλυάρηκεν. ἀλλ’ εἰ δεῖ τὸ τοῦ λόγου εἰπεῖν· ὁ βαλὼν καὶ ἰάσεται, καὶ ἔτι οἰκειότερον ἐπει‐ πεῖν ὅτι ὁ γράψας καὶ ἀπήλειψεν. ὅστις γάρ ποτέ ἐστιν ὁ τῶν λόγων τούτων γεννήτωρ, πρῶτα μὲν ὡμολόγησεν ὅτι γέλως | 317 | ||
| 25 | καὶ χλεύη τῆς φλυαρίας ταύτης ἕνεκεν τοῖς πολλοῖς πρόκει‐ ται, ἔπειτα δὲ ἐπήγαγεν ὅτι Πολλάκις τοῖς δοκοῦσιν σοφοῖς ταῦτα περιαιρεθῆναι συμβουλεύσας, καίτοι γε ἐπισκόποις οὖσιν καὶ διδασκάλοις καὶ συλλειτουργοῖς, ὑπὸ πάντων οὐκ ἠκούσθην | ||
| 30 | ἀλλ’ ὑπ’ ἐνίων καὶ τούτων ὀλίγων παντελῶς. ἀλλ’ ὡς μὲν ὑπ’ οὐδενὸς τῶν εὐσεβούντων ἤκουσται, οὒκ ἂν λάθοι τοὺς συνετοὺς καὶ ἐχέφρονας· ὅμως δ’ οὖν τὴν οἰκείαν μετὰ τῆς αἱρέσεως ἀμαθίαν διὰ τῶν λόγων τούτων ἡμῖν ἐμφα‐ νίζει, κατήγορος ἑαυτοῦ γινόμενος ἐν ᾧ φάσκει μηδένα τῶν | ||
| 35 | ἐπισκόπων καὶ συλλειτουργῶν κοινωνῆσαι ἢ προσεσχηκέναι τοῖς παρ’ αὐτοῦ ληρωδουμένοις, δῆλον δὲ ὡς ὀρθοδοξίᾳ τετει‐ χισμένων καὶ διδασκαλίαις τῆς καθ’ ἡμᾶς θεοσοφίας κατηρτι‐ σμένων, ἀλλά τινας ὀλιγίστους καὶ τούτους δὲ πάντως ἀ‐ λογωτάτους καὶ πρὸς τὸ ψεῦδος καὶ τὴν τοιαύτην ἀπάτην | ||
| 40 | ἑτοιμοτάτους· ὧν τῆς ἀβελτηρίας καὶ ἀμαθίας ἄξιοι οἱ νῦν ταῦτα προσιέμενοι, ἅτε φοιτηταὶ καὶ ὁπαδοὶ ἐναργῶς κατα‐ δεικνύμενοι. καὶ οὕτω γε ἑαυτὸν στηλιτεύσας, καμάτων ἡμᾶς ἀπήλλαξεν καὶ λόγων περιττῶν ἀνῆκεν· καὶ πεπαύσεται λοιπὸν περὶ τῆς θεομάχου χρήσεως ταύτης λέγειν τι πλέον. | ||
199 | διὰ γοῦν τὴν ἀβουλίαν καὶ ἀναισχυντίαν τῶν προσκε‐ χηνότων αὐτῷ ἐντεῦθεν ἐπὶ τὰς λοιπὰς τῶν ἐν τῷ ὅρῳ αὐτῶν προσκειμένας χρήσεις ἐπισκεψόμενοι ἄπιμεν, ἐν αἷς γράφεται τοιάδε· Τίς ἤκουσεν τοιαῦτα πώποτε; τίς τῶν | ||
| 5 | παλαιῶν πατέρων Χριστοῦ εἰκόνα ζωγραφήσας ἐν ἐκκλησίᾳ ἢ ἐν οἴκῳ ἰδίῳ κατέθετο; τίς ἐν βήλοις θυρῶν τῶν ἀρχαίων ἐπισκόπων Χριστὸν ἀτιμάσας ἐζωγράφησεν; τίς τὸν Ἀβραὰμ καὶ Ἰσαὰκ καὶ Ἰακὼβ Μωσέα τε καὶ τοὺς λοιποὺς | 318 | |
| 10 | προφήτας καὶ πατριάρχας ἢ Πέτρον ἢ Ἀνδρέαν ἢ Ἰάκωβον ἢ Ἰωάννην ἢ Παῦλον ἢ τοὺς λοιποὺς ἀποστόλους ἐν βήλοις ἢ ἐν τοίχοις ζωγραφήσας οὕτως παρεδειγμάτισεν καὶ ἐθριάμβευσεν; καὶ μὴν αὐτὸς ἦν ὁ λέγων ὅτι οἱ τὰ τοιαῦτα γράφον‐ | ||
| 15 | τες φασὶν ὡς Εἰς τιμὴν καὶ μνημόσυνον τῶν ἁ‐ γίων ποιοῦμεν· ἀλλ’ ὡς ἔοικεν καὶ ἑαυτὸν καὶ τοὺς οἰ‐ κείους λόγους ἠγνόησεν. καὶ δὴ ἄμεινον μὲν ἦν τὸ σιωπᾶν καὶ μὴ ἀποκρίνεσθαι τῷ ἄφρονι διὰ τὴν ἀφροσύνην αὐτοῦ· τί γὰρ ἠλιθιώτερον τούτων ἢ μανικώτερον; τοιαῦτα γὰρ οὐδ’ ἂν οἱ | ||
| 20 | νόσῳ φρενίτιδος ἁλόντες παρεφθέγξαντο. ἐῶμεν λέγειν τοὺς πεπηρωμένους τὰ ὄμματα· ἤκουσαν γὰρ ἂν παρὰ τῶν βλε‐ πόντων ποτὲ ὅπως ἐκ παλαιῶν τῶν χρόνων καὶ γεγένηνται ταῦτα καὶ τεθέανται, κἂν μόνος οὗτος καὶ ἀκοῆς καὶ ὄψεως καὶ φρενὸς αὐτῆς ἀπεστέρηται. | ||
200 | πλὴν διὰ τοὺς ἀκροωμένους καὶ φροντίζειν τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας καὶ δογμάτων ὀρθῶν ἀντέχεσθαι βουλομέ‐ νους τοιαῦτα, ὡς πρὸς αὐτὸν τὸν λόγον ἀποτεινόμενοι, φαμὲν ὅτι αὐτόθεν δέχου τῆς ἀπάτης καὶ παραφροσύνης τοὺς ἐλέγ‐ | ||
| 5 | χους· ἵνα πρότερον ἐκ τῶν σῶν καὶ τῆς σῆς φατρίας κατάρ‐ ξωμαι, Εὐσέβιος ὁ σός σοι προκείσθω ὁ κατὰ τῆς ἀληθείας | ||
| ἱστάμενος, καὶ μικρόν τι τῆς ἀληθείας ἁπτόμενος διὰ τὸ τῶν πραγμάτων ἀπαραίτητόν τε καὶ ἀναπόδραστον, συγγράφων καὶ αὐτὸς τεθεᾶσθαι τὸν χαλκοῦν ἀνδριάντα, ὃν ἐπ’ ὀνόματι | 319 | ||
| 10 | Χριστοῦ ἡ εὐεργετηθεῖσα γυνὴ ἀνεστήλωσεν ὥστε φέρειν τὴν μνήμην τοῦ κατ’ αὐτὴν τῆς ἰάσεως θαύματος. τούτου δὲ πρὸς τὴν τοῦ σωτῆρος ἐπιφάνειαν τί ἂν εἴη ἀρχαιότερον; εὐγνωμο‐ νεῖ δὲ καὶ περὶ τὰ τελούμενα θαύματα παρὰ τῆς ἐκεῖθεν φυο‐ μένης ἱερᾶς καὶ θεοβλάστου πόας καὶ ὡς ἦν ἅπασιν ἀλεξίκακον | ||
| 15 | ἐπικούρημα, ἔτι πρὸς τούτοις φάσκων ὅτι Καὶ τῶν ἀποστόλων αὐτῶν τὰς εἰκόνας, Παύλου καὶ Πέτρου καὶ αὐτοῦ δὴ Χρι‐ στοῦ διὰ χρωμάτων ἐν γραφαῖς σῳζομένας ἱστορήσαμεν, τῶν παλαιῶν ἀφυλάκτως οἷα σωτῆρα ἐθνικῇ συνηθείᾳ τοῦτον τιμᾶν εἰωθότων τὸν τρόπον. οὗ τὸ τεχνούργημα τῆς ἐθνικῆς | ||
| 20 | συνηθείας ἐν ἑτέροις ἐξελήλεγκται. καὶ ἰδοὺ δὴ ὁ παλαιὸς Εὐσέβιος παρὰ τῶν παλαιτέρων γεγενημένας Χριστοῦ καὶ τῶν ἁγίων εἰκόνας ἱστορηκέναι συντίθεται. οὕτω περὶ μὲν τὴν ἀλήθειαν τὸ ἀσύμφωνον πρός τε ἑαυτοὺς καὶ ἀλλήλους περι‐ φανῶς κέκτηνται, πρὸς δὲ τὸ ψεῦδος τὸ σύνδρομον καὶ ὁμό‐ | ||
| 25 | τροπον. κεκλήσθωσαν τῶν συνηγόρων καὶ ἕτεροι, μᾶλλον δὲ τῶν κατηγόρων τοῦ ψεύδους καὶ τῆς καθ’ ἡμᾶς εὐγενείας ὑποφῆται καὶ διδάσκαλοι· καὶ αὖθις γὰρ καλεῖν εὔκαιρον. τεθεάσθω τοίνυν τὴν κατὰ τὸν Ἀβραὰμ ἱστορίαν ὁ τῆς Νυσαέων ἱερὸς | ||
| 30 | Γρηγόριος καὶ ἀπαγγελλέτω καὶ πειθέτω τοὺς ἄφρονας, πρὸς δέ γε καὶ ὅσα καὶ οἷα ἐν ἀρχαιοτέροις ναοῖς καθιστορήσας συγγέγραφε τοῦ τε ἁγίου καὶ πανευφήμου μάρτυρος Θεο‐ | ||
| δώρου καὶ τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου μάρτυρος Βασιλίσκου. καὶ ἄλλος τοῦ ἀποστόλου κεκτήσθω εἰκόνα καὶ περιέπων τιμάτω, | 320 | ||
| 35 | καὶ ἄγγελον ὁράτω βαρβάρων ἐλαύνοντα νέφη καὶ ἃ τούτοις συγγέγραπται, καὶ τὴν κηρόχυτον ἀγαπάτω γραφήν, καὶ ἄλλα τούτοις ἱστορείτω παραπλήσια· ὁ μέγας δ’ οὗτος Ἰωάννης ἐστίν, ὁ τῆς βασιλίδος ἀρχιερεύς. παρακελευέτω ζωγράφοις καὶ πάλιν Βασίλειος ὁ μέγας, μαρτύρων ἁγίων λαμπρότερον ἀνα‐ | ||
| 40 | γράφειν εἰκόνας ὁμοῦ τοῖς ἐκείνων ἄθλοις αὐτόν τε τὸν τῶν μαρτύρων ἀγωνοθέτην Χριστὸν συνεγγράφειν τοῖς πίναξιν. αὐτοῦ δὲ τούτου τὸ ἱερὸν γραφέτω εἰκόνισμα ὁ πολὺς ἐν θεο‐ λογίᾳ Γρηγόριος. ἐκφραζέτω καὶ πάλιν Ἀστέριος τὴν ἱερὰν παρθένον τὴν πανεύφημον μάρτυρα καὶ ἣν εἶδεν κατὰ τοὺς | ||
| 45 | ὑποστέγους δόμους βαδίζων γραφήν, τὸν λόγον μουσουργῶν, διασκευαζέτω. | ||
201 | παρείσθω νῦν τὰ πολλὰ πρὸς τὸ μὴ μηκύνειν τὸν λόγον. τί φατὲ ὑμεῖς οἱ τοῖς φάσμασιν τῶν φαντασιωδῶν ἐπαγαλλόμενοι; εἶδέν τις τῶν πατέρων τῶν πάλαι εἰκόνας Χριστοῦ τε καὶ ἀποστόλων καὶ τῶν ἄλλων ἁγίων; πείθεσθε | ||
| 5 | τοῖς συνηγόροις, ἢ τραχύνεσθε, τῆς φαντασίας τοῖς κέντροις νυττόμενοι; ἔδει μὲν ἡμᾶς ἓν ἀντὶ πάντων θέντας λῦσαι τέλεον τὸ ζητούμενον. ἀκούετε λοιπόν, οἱ τούτων περιεχόμε‐ νοι τῶν δογμάτων, τί φησιν ὁ καθ’ ὑμᾶς Ἀστέριος, ὃν κράτιστον ἐν τοῖς ὑμετέροις λόγοις μάρτυρα ἐπιφέρεσθε, καθ’ ἣν χρῆσιν | ||
| 10 | τοῦ ὀρθοῦ καταφρυάττεσθε λόγου, ἐκ τοῦ εἰς τὸν πλούσιον καὶ τὸν Λάζαρον λόγου ἀνειλημμένην, ὅπως καὶ ἐν τοῖς σηρι‐ κοῖς ὑφάσμασιν τὴν ἱερὰν ἱστορίαν τεθέαται· ἐν οἷς, ἀπαρα‐ καλύπτως καὶ πάσης μετωνυμίας ἄνευ, κύριον καὶ Ἰησοῦν τὴν | ||
| εἰκόνα Χριστοῦ καλεῖ· ὅς γε καὶ τῶν ἀρχαιοτέρων, καὶ ἀρχαι‐ | 321 | ||
| 15 | οτέρων ἔτι τῶν ὑφασμάτων μέμνηται. φιμούσθω οὖν πᾶσα γλῶσσα καὶ ἐμφραττέσθω πᾶν στόμα κατὰ τῆς Χριστοῦ ἐκκλη‐ σίας φθεγγόμενον ἄδικα. ἃ γὰρ ἀρχαιότητι διαφέρει αἰδέσιμα εἶεν ἂν καὶ τίμια. εἶτα ὁ μηδένα τῶν πάλαι πατέρων Χριστὸν ἢ προφήτην καὶ ἀπόστολον ζωγραφῆσαι | ||
| 20 | λέγειν ἀνεχόμενος, τί ἂν πρὸς αὐτὸν Χριστὸν ἔφησεν τὴν ἰδίαν θεοειδῆ καὶ σεβάσμιον μορφὴν ἐκτυπώσαντα, ἣ καὶ εἰς δεῦρο πρὸς ἔλεγχον τῶν ἀπίστων τετήρηται, παρὰ Χριστιανοῖς δὲ καὶ πεπίστευται καὶ τετίμηται; ἀλλ’ ὅ γε ἄφρων καὶ ἄπιστος ὁμοῦ τοῖς ἀληθέσιν λόγοις καὶ τοῖς πράγμασιν αὐτοῖς ὁρᾶται πολέ‐ | ||
| 25 | μιος. ὁ δογματίζων δὲ ὅτι οὐδεὶς Πέτρον ἢ τοὺς ἄλλους ἀποστόλους ζωγραφήσας παρεδειγμάτισεν ἀ‐ κουέτω τοῖς φοιτηταῖς ἅμα ὡς ἀποστόλων ἔργον, τὸ παρα‐ δειγματίζειν τοῦτο, τὸ ἀπ’ ἀρχῆς γέγονεν. καὶ γὰρ ἀρχαῖος ἱστορούμενος καὶ ἀληθείας ἐχόμενος παραδίδωσιν λόγος ὡς | ||
| 30 | αὐτὸς ὁ τοῦ ἀποστολικοῦ κορυφαῖος χοροῦ τήν τε τοῦ σωτῆ‐ ρος καὶ διδασκάλου εἰκόνα καὶ μὴν καὶ τὴν ἑαυτοῦ καί τινων μαθητευομένων αὐτῷ εἰς τὸ εὐαγγέλιον, οἰκείᾳ φωνῇ τῷ γραφεῖ διαμορφοῦν παρεκελεύσατο· κατὰ ταῦτα δὲ καὶ τοὺς λοιποὺς ἱεροὺς ἀποστόλους ποιεῖν ἀνιστόρηται· περὶ ὧν ἤδη | ||
| 35 | πλατύτερον ἐν τοῖς ἔμπροσθεν προεξεθέμεθα. εἰ γοῦν οὐδὲ ἀρχαιότητι πείθεσθε οὐδὲ τὰ κατ’ ὀφθαλμοὺς προκείμενα δυσω‐ πεῖ ἢ τὰ ἐν ἱστορίαις παραδεδομένα διδάσκει, οὐδ’ ἂν ἐκ νεκρῶν κηρύσσων τις ἀναστῇ, ἡ ὑμετέρα σκληροκαρδία καὶ ἀδάμαστος πεισθήσεται ψυχή, ἕως ἂν ὑμᾶς ἡ κραταιὰ καὶ δικαία τοῦ θεοῦ | ||
| 40 | μετέλθοι δικαίως χείρ. | 322 | |
202 | καὶ ὧδε μὲν ταῦτα ἐχέτω· οἱ δ’ οὖν τῆς ἀφροσύνης ἐρασταὶ τὴν σκολιὰν καὶ ἀπατηλὴν ἐρχόμενοι ὁδόν, πλεῖστα τῶν ἀκόσμως καὶ ἀλλοκότως τῷ εἰκαιόφρονι γεγραμμένων περιελόμενοι ἐν οἷς τὸ φασματῶδες καὶ νηπιῶδες αὐτοῦ | ||
| 5 | ἐμφανίζεται, τοῖς προγεγραμμένοις συντάττουσιν ταῦτα· Οὐχ’ ὁρᾷς, θεοφιλέστατε βασιλεῦ, τὸ ἔργον οὐ πρέπον θεῷ; διὸ παρακαλῶ, βασιλεῦ θεοσε‐ βέστατε καὶ μισοπόνηρε, πᾶσαν πλάνην ἐλέγ‐ χων τῷ ἐν σοὶ ζήλῳ θεοῦ ἐν ἀληθείᾳ διὰ στερεᾶς | ||
| 10 | σου νομοθεσίας μετὰ προστίμου ὁριζομένης εἰ δυνατόν—πιστεύω δὲ ὅτι ἐὰν θέλῃς ἐν θεῷ, δύνασαι—, ὅπως τὰ βῆλα, ὅπου ἐὰν εὑρεθῇ ἔχοντα ψευδῶς μέν, ὅμως δέ, ἢ ἀποστόλων ἢ προφητῶν ζωγραφίας ἢ αὐτοῦ τοῦ κυρίου καὶ | ||
| 15 | Χριστοῦ, ταῦτα πάντα συλλεγέντα ἀπὸ ἐκκλη‐ σιῶν ἢ βαπτιστηρίων ἢ οἰκιῶν ἢ μαρτυρίων εἰς ταφὴν πτωχῶν προχωρήσεις, τὰ δὲ ἐν τοίχοις διὰ χρωμάτων λευκανθῆναι, τὰ δὲ ἐν μουσαρίῳ προληφθέντα γραφῆναι. ἐπειδὴ δὲ δυσχερές ἐ‐ | ||
| 20 | στιν τὸ τοιοῦτον ἀνασκεύασμα, ἐν τῇ δοθείσῃ σοι ὑπὸ τοῦ θεοῦ σοφίᾳ εἰδέναι πῶς προστά‐ ξεις· εἰ μὲν δυνατὸν ταῦτα ἀνασκευασθῆναι, εὖ ἂν ἔχοι· εἰ δὲ ἀδύνατον, ἀρκεσθῆναι τοῖς προγε‐ γονόσιν καὶ μηκέτι τινὰ ζωγραφεῖν οὕτως. καὶ | ||
| 25 | γὰρ οἱ ἡμέτεροι πατέρες οὐδὲν ἄλλο ἔγραφον εἰ μὴ τὸ σημεῖον τοῦ Χριστοῦ τὸν σταυρὸν ἐν ταῖς | ||
| ἑαυτῶν θύραις καὶ πανταχοῦ. τί οὖν πρὸς ταῦτα φήσει τις ἢ ὅτι Σοφία μωροῦ ἀδιεξέτα‐ στοι λόγοι, καθὰ γέγραπται, καὶ Ὁ μωρὸς μωρὰ λαλήσει καὶ ἡ | 323 | ||
| 30 | καρδία αὐτοῦ μάταια νοήσει, τοῦ συντελεῖν τὰ ἄνομα καὶ τοῦ λαλεῖν πρὸς κύριον πλάνησιν. πῶς γὰρ οὐχὶ σκαιότητος καὶ παραφροσύνης ἐσχάτης ταυτί, τοσαῦτα ἤδη περὶ τὴν τῶν ἱε‐ ρογραφιῶν σπουδάσαι καθαίρεσιν, καὶ τὰ μὲν ἄλλα πάντα ἐκ ποδῶν γενέσθαι, τὰ μεμουσουργημένα δὲ μόνα διὰ μικρὰν δυσ‐ | ||
| 35 | χέρειαν ἐπὶ σχήματος ἵστασθαι συγχωρεῖν, καίτοι ταῦτα μᾶλλον ἐχρῆν λέγειν περιῃρῆσθαι ὡς τὸ ἐπαγωγὸν καὶ ἔφολ‐ κον μᾶλλον ἤπερ τὰ ἐξ ἑτέρας ὕλης γεγραμμένα ἔχοντα; καὶ γὰρ οὖν καὶ ἐν θυσιαστηρίοις τὸ πλέον, ὡς εἰπεῖν, καθίδρυται, ἔνθα ἡ θυσία ἐπιτελεῖται ἡ ἀναίμακτος· ἐξ οὗ καὶ βεβηλοῦται, | ||
| 40 | ὡς δοκεῖ, τοῖς βεβήλοις τὸ ἅγιον. πῶς οὖν διὰ μικρὰν δυσχέ‐ ρειαν τὸ πᾶν τοῦ πόνου ἀπώλεσεν; πολλὰ γὰρ καμὼν καὶ πολλὰ γράψας τοὺς εἰδωλικοὺς θεσμοὺς καὶ τοὺς ζωγραφη‐ τοὺς θεοὺς αὐτοῦ καὶ πᾶσαν, ὡς εἰπεῖν, ἣν ᾤετο πλανώμε‐ νος εἰδωλολατρίας ὑπόθεσιν ἐν τῷ θυσιαστηρίῳ καταλέ‐ | ||
| 45 | λοιπεν, ἄξιά γε ὡς ἀληθῶς τῆς ἑαυτοῦ καὶ πίστεως καὶ συνέ‐ σεως καὶ γράφων καὶ ὑποτιθέμενος· οὐ γὰρ πίστεως ὀρθῆς καὶ ἀκριβοῦς ταῦτά γε. οὐχ’ οὕτως ἡ Χριστιανῶν ἔχει θεοσέβεια, τινῶν μὲν τῶν εἰς τὴν πίστιν ἡκόντων καταφρονεῖν, τινῶν δὲ ἀντέχεσθαι· ὁ καθ’ ἓν γὰρ μέρος ἀποσφαλείας, πάντων γέγονεν | ||
202(50) | ἔνοχος καὶ τοῦ παντὸς ἐκεῖθεν ἐκπέπτωκεν. χωλεύων οὖν οὗ‐ τος περὶ τὴν ἑαυτοῦ πίστιν, περὶ τὴν καθ’ ἡμᾶς οὐδ’ ὅλως ὀρθο‐ τομεῖ εὐσέβειαν, ἐπεὶ οὐχ’ οὕτω ποθὲν διάκειται τὰ ἡμέτερα. μέχρι γὰρ καὶ μνήμης αὐτῆς τὰ τῶν εἰδώλων παρὰ τῆς ἐκκλη‐ σίας ἠφάνισται· καὶ εἰ τούτοις εἴκουσιν οἱ ταλαίπωροι, οὐδὲν | ||
| 55 | ἧττον μέχρι παντὸς εἰδωλολάτραι διαμενοῦσιν. τοιαῦτα δὴ τὰ τῆς χρήσεως ἀλογώδη καὶ ἄτοπα καὶ τοῦ γελᾶσθαι μᾶλλον ἢ ἀνατρέπεσθαι ἄξια· ἴδωμεν δὲ εἰ τῷ ὄντι πρὸς Θεοδόσιον ταῦτα γέγραπται καὶ εἰ κατήκοος τῶν τοῦ μεγάλου τούτου διδασκά‐ λου λόγων γέγονεν. ἀλλ’ ὅτι μὲν οὐδὲ ὄναρ Θεοδοσίῳ πέπλα‐ | 324 | |
| 60 | σται, οἱ τὰ ἐκείνου συγγεγραφότες μαρτυρείτωσαν· ὅτι δὲ ἐκ τῶν ἀπ’ ἐκείνου χρόνων μᾶλλον ηὔξηται καὶ εἰς μέγα τῶν ἱερο‐ τυπιῶν ἐπιδίδωσιν ἡ εὐπρέπεια, αὐτὰ κεκράξεται τὰ πράγ‐ ματα· καὶ περιηχήσει τἀνδρὸς τὴν εὐσέβειαν ὅσα τε ἐν θείοις σηκοῖς καὶ ἱεροῖς σκεύεσιν ἀνατολὴ καὶ δύσις προβάλλει φιλο‐ | ||
| 65 | τεχνούμενα. οὐκοῦν οὐδὲ παρ’ Ἐπιφανίου οὐδὲ πρὸς Θεοδόσιον τὰ κακῶς καὶ δυσσεβῶς γεγραμμένα. | ||
203 | καὶ ὧδε μὲν τὸ πέρας ταῦτα ἐχέτω· δεδειγμένου γὰρ πολλαχόθεν μηδὲν μετεῖναι τῆς ἐπιστολῆς Ἐπιφανίῳ, τοῦ κατ’ αὐτὴν εἰς τὸ λοιπὸν ἀποσχώμεθα λόγου, τῶν δὲ μετέπειτα λόγων αὐτίκα δὴ μάλα ὡς οἷοί τέ ἐσμεν ἐφαπτώμεθα. λοιπὴ | ||
| 5 | γὰρ καὶ τελευταία τῶν παρ’ αὐτοῖς παρενηνεγμένων παρομαρ‐ τεῖ χρήσεων ἥτις ὡς Ἐπιφανίου πεπλαστούργηται πρὸς Ἰωάννην τὸν Αἰλίας ἐπίσκοπον ἐπιγεγραμμένη ἐπιστολὴ ἀπαγ‐ γέλλουσα τοιαῦτα· Ὁ δὲ θεὸς τῆς εἰρήνης ποιήσει μεθ’ ἡμῶν κατὰ τὴν αὐτοῦ φιλανθρωπίαν εἰς τὸ | ||
| 10 | συντριβῆναι τὸν Σατανᾶν ὑπὸ τοὺς πόδας ἡμῶν τῶν Χριστιανῶν καὶ ἀποδιωχθῆναι πᾶσαν πρό‐ φασιν πονηρὰν εἰς τὸ μὴ σχισθῆναι τὸν σύν‐ δεσμον ἐξ ἡμῶν τῆς τοῦ Χριστοῦ ἀνυποκρίτου ἀγάπης καὶ εἰρήνης καὶ ὀρθῆς πίστεως καὶ ἀλη‐ | ||
| 15 | θείας. ἐπειδὴ δὲ ἤκουσα ὅτι τινὲς ἐγόγγυσαν καθ’ ἡμῶν ὅτι ἐν τῷ διαβαίνειν ἡμᾶς ἐπὶ τὸν | ||
| ἅγιον τόπον τῆς Βεθὴλ τοῦ συναγελασθῆναι τῇ σῇ τιμιότητι, ὡς ἤλθομεν εἰς τὴν κώμην τὴν λεγομένην Ἀναυθὰ θεασάμενοι λύχνον καιόμε‐ | 325 | ||
| 20 | νον καὶ ἐρωτήσαντες ἔγνωμεν ἐκκλησίαν εἶναι ἐν τῷ τόπῳ· εἰσερχόμενοι δὲ τοῦ εὐχὴν ἐπιτελέ‐ σαι, εὕρομεν βῆλον ἐν τῇ θύρᾳ βαπτόν, ἐν ᾧ ἐζωγράφητο ἀνδροείκελόν τι εἰδωλοειδές· ὃ ἔλεγον τάχα ὅτι Χριστοῦ ἦν τὸ ἐκτύπωμα ἢ | ||
| 25 | ἑνὸς τῶν ἁγίων· οὐ γὰρ μέμνημαι ἐγὼ θεασά‐ μενος. καὶ εἰδὼς ὅτι μύσος ἐστὶν ἐν ἐκκλησίᾳ τοιαῦτα εἶναι, διέρρηξα αὐτὸ καὶ συνεβού‐ λευσα ἀμφιάσαι ἐν αὐτῷ πένητα τελευτή‐ σαντα. οἱ δὲ γογγύσαντες ἔλεγον· «Ἔδει αὐτὸν | ||
| 30 | ἀλλάξαι ἐκ τῶν ἰδίων τὸ βῆλον πρὶν ἢ αὐτὸ σχίσῃ», καίτοι γε ἐμοῦ ὑποσχομένου ὅτι ἀντ’ αὐτοῦ ἀποστελῶ ἕτερον. ἐβράδυνα δὲ τοῦ ἀποστεῖλαι διὰ τὸ ἀναγκαῖόν με ζητεῖν· προσε‐ δόκων γὰρ ἀπὸ Κύπρου ἀποστέλλεσθαί μοι. νῦν | ||
| 35 | οὖν ὅπερ εὗρον ἀπέστειλα. καταξίωσον οὖν κελεῦσαι τῷ πρεσβυτέρῳ τῆς παροικίας δέξα‐ σθαι παρὰ τοῦ ἀναγνώστου τὸ ἀπεσταλμένον· καὶ παρακαλῶ, πρόσταξον ἵνα μὴ τοιαῦτα ἁπλοῦται ἐν ταῖς ἐκκλησίαις. πρέπει γὰρ τῇ | ||
| 40 | σῇ τιμιότητι περὶ πάντων φροντίζειν καὶ ἀκρι‐ βολογεῖν περὶ τῶν συμφερόντων τῇ τοῦ θεοῦ ἐκκλησίᾳ καὶ τοῖς λαοῖς. | ||
204 | πρὸς ταῦτα ἐκεῖνο πρῶτον εἰπεῖν ἐστιν, ὅτι ἔοικεν τὰ πρὸς τῷ πέρατι τῆσδε τῆς χρήσεως κείμενα βλάσφημα, πε‐ ριττὰ καὶ νόθα καὶ παρέγγραπτα εἶναι. τὰ γὰρ τούτων προ‐ ηγούμενα, ἤγουν ὁ δὲ θεὸς τῆς εἰρήνης ποιήσει | ||
| 5 | μεθ’ ἡμῶν καὶ τὰ ἑπόμενα, τὸ τέλος τῆς ἐπιστολῆς ὑπισχνεῖ‐ ται· εὐχῆς γὰρ λόγον ἔχει, ἥτις τὸ τέλος σχεδὸν πάντοτε τῶν | ||
| ἐπιστολῶν ἀπαρτίζει. ἔπειτα πρὸς τοὺς τοιούτους λόγους αὐτόθεν ἔχοντας τὸ σαθρὸν καὶ κατεψυγμένον ἀντιφέρεσθαι, σκαιὸν οἶμαι καὶ ἀπαίδευτον· κινδυνεύσειε γὰρ ἄν τις τοῖς | 326 | ||
| 10 | ἴσοις αἰτιάμασιν περιπίπτειν, τῇ ματαιότητι τοῦ ἄφρονος συνεξομοιούμενος· μεθυόντων γὰρ καὶ ἐξεστηκότων ταῦτα καὶ τῶν ἐν ἀγοραῖς παιζόντων παίδων ἀπέοικεν οὐδέν, καὶ τοῦ παίζεσθαι μᾶλλον ἢ εὐθύνεσθαι ἄξια. πῶς γὰρ ὁ ποτὲ μὲν λέγων θεὸν ἔχειν ζωγραφητόν, νῦν δὲ ὅτι οὐ δὲ μέ‐ | ||
| 15 | μνημαι ἐγὼ θεασάμενός ποτε, οὐ τοῦ γελᾶσθαι καὶ μυ‐ κτηρίζεσθαι δίκαιος; καὶ τοσοῦτον ἀγνοεῖν, ὡς παρ’ ἑτέρων ἐκμανθάνειν τί ποτέ ἐστιν τὸ ἐν τῷ βήλῳ ὁρώμενον καὶ μὴ δὲ τὸ ἀσφαλὲς εἰδέναι ἀλλὰ διαπορεῖν ἔτι καὶ ὅ,τι ἀπήγγειλαν αὐτῷ οἱ ἠρωτημένοι. καὶ πῶς ταῦτα Ἐπιφανίου τὰ ληρήματα | ||
| 20 | εἶναι λόγον ἕξει; ἆρα γὰρ οὐκ εἶδεν Ἐπιφάνιος πώποτε; καὶ τίς οὕτως ἀφροσύνης καὶ ἀμαθίας ἔμπλεως, ὃς συνειπεῖν ἕλοι‐ το; καὶ ὅπως τῆς ἀληθείας καταστοχάζεσθαι τῷ βουλομένῳ πάρεστιν. ποῖος γὰρ τόπος ἀφιγμένον οὐ δέδεκται Ἐπιφάνιον; ποίας πόλεις καὶ χώρας οὗτος διαδραμὼν οὐχ’ ἱστόρησεν; ἐκ | ||
| 25 | τῶν Λιβυκῶν τις χωρίων καταρξάμενος, εἶτα ἐπ’ Αἴγυπτον ἔλθοι, Φοινίκην τε καὶ Παλαιστίνην καὶ Συρίαν ὅλην διέλθοι πρὸς Ἄραβάς τε καὶ Πέρσας ἀφίκοιτο, ἐκεῖ κατόψεται παρόντα τὸν Ἐπιφάνιον. τῆς πρεσβύτιδος Ῥώμης οὐχ’ ἅπαξ ἀλλὰ καὶ πολλάκις ἐπιβάντα μανθάνομεν· κατὰ δὲ τὸ Βυζάντιον ὡς δια‐ | ||
| 30 | φόρως ἥκετο καὶ δὴ καὶ διέτριβεν χρόνον συχνόν, τί λέγειν χρή; σχεδὸν τὴν οἰκουμένην θαυματουργῶν διελήλυθεν· ὡς ἄλλον ἡμῖν Ἡρακλέα καὶ ἡμέτερον τῷ περιϊέναι τὴν σύμ‐ πασαν ὁ λόγος γνωριεῖ. ἆρ’ οὖν ὁ ἑῴαν πᾶσαν μικροῦ καὶ ἑ‐ σπερίαν διαπτάς (τὸ γὰρ ἐπέκεινα Γαδείρων οὐ περατόν), | ||
| 35 | καὶ ταῦτα ἐν Χριστιανοῖς καὶ ἐν ἱεροῖς Χριστιανῶν ἐμβα‐ τεύων οὐχ’ ἑώρακεν πώποτε Χριστοῦ καὶ ἁγίου εἰκόνι‐ | ||
| σμα; οὐδεὶς ἂν τῶ συνέσει καὶ νήψει διαπρεπόντων ἀποφή‐ σειεν. οὐδὲν δὲ οἷον καὶ τοῦτο τῷ λόγῳ προσθεῖναι, ὅτι τὸ μήκιστον τοῦ κατὰ τὴν ζωὴν χρόνου καὶ τὸ διὰ πλείστων | 327 | ||
| 40 | καὶ τόπων καὶ πραγμάτων τῶν κατὰ τὸν βίον ἦχθαι τοῦτο παρέσχετο. εἶτα εἶξεν τοῖς γραφεῖσιν ὁ τῆς Αἰλιέων καὶ πέπαυται τὰ ἱερὰ καὶ οὔπω ἐξ ἐκείνου μέχρι καὶ σήμερον οὔτε ἐν βήλοις οὔτε ἐν ἱεροῖς σκεύεσιν οὔτε ἐν θείοις σηκοῖς κατὰ τὴν Ἱεροσολυμιτῶν τὸ τοιοῦτον εὕρηται πώποτε; ἢ οὐχὶ πάντα | ||
| 45 | τὰ ἐνταῦθα ἱστορούμενα καὶ δεικνύμενα, στήλη καὶ θρίαμβος τῶν ματαιοπονούντων καὶ φληναφούντων εἰκῇ πρόκειται; ὁπηνίκα μάλιστα τῇ ἐναργείᾳ τῶν πραγμάτων αὐτῇ καὶ τοῖς γνησίοις καὶ τὸ ἀνεπίληπτον καὶ ἀναμφήριστον τοῦ θεοφόρου διδάγμασιν ἔχουσιν ἕπεσθαι οὐκ ἐθέλουσιν, τοῖς πορρωτάτω δὲ | ||
204(50) | τῆς ἐκείνου διδασκαλίας καὶ ὑπολήψεως ἀπερισκέπτως καὶ σφαλερῶς περιπίπτουσιν. εἰ γοῦν ἐκεῖνα ὡς Ἐπιφανίου προσ‐ δέχοιντο, ὥρα αὐτοῖς καὶ τὰ ἐκ διαμέτρου πως ἀντικαθιστά‐ μενα ὡς Ἐπιφανίου προσίεσθαι προθυμότερον, τὸ ἀμφίδοξον ἢ ἀμφίκρημνον οὐκ ἐκφεύγουσιν· ἀνθρωπολατρίαν γὰρ ἀν‐ | ||
| 55 | θρώπου θεοφόρου οἱ ἀπὸ τοῦ ἀνοήτου Ἀπολιναρίου εἰση‐ γεῖσθαι τὸν Ἐπιφάνιον διακηρύσσουσιν, ἔτι καὶ τὴν εἰς θε‐ ὸν ἐλπίδα παραχαράττοντα. ἀλλ’ ἀφεῖσθαι τούτων καὶ μὴ περιττοεπεῖν λοιπὸν τῷ παντὶ ἄμεινον· μὴ δὲ γὰρ δεῖσθαι πλειόνων λόγων, παρὸν τοὺς περὶ τοῦ ἀνδρὸς τὰς ἐναντιωτά‐ | ||
| 60 | τας κεκτημένους δόξας ἀλλήλοις ἐπαφέντας ἢ πείσοντας ἢ ῥίψοντας ἑκάτερον τὸ τοῦ ἑτέρου παράλογον, αὐτοὺς ἡμᾶς ἀπηλλάχθαι πραγμάτων, χαίρειν τοὺς τῶν ἀλλοτρίων ὕθλους ἐάσαντας. τοῦτο δὲ ἀσφαλῶς οἴεσθαι χρεών, ὅτι τινὸς τὴν τῶν Δοκητῶν ἠρρωστηκότων ἀθεΐαν τὰ δυσσεβῆ ταῦτα τεχνάσματα, | ||
| 65 | Ἐπιφανίου ὑποδύντος τὸ ὄνομα, ὡς ἂν τοὺς ἁπλουστέρους καὶ ἀστηρίκτους διὰ τὴν τοῦ προσώπου ἀξιοπιστίαν εἰς τὸ ἴδιον ἐπαγάγηται θεοστυγὲς δόγμα· καὶ οἷόν τι προσωπεῖον, τῆς | ||
| εἰδωλολατρίας τὴν ὀνομασίαν ἠμπέσχετο, ἵνα τὴν ἰδίαν πικρίαν τῆς φαντασίας ἐπικρύψηται, μείζονι κακῷ τὸ μέγα | 328 | ||
| 70 | κακὸν ἐξιᾶσθαι πειρώμενος. ὅπου γε ὁρῶμεν καὶ ἕτερα τοιαῦτα μυσαρώτατα δόγματα τοῖς τοῦ Ἐπιφανίου λόγοις παρὰ τῶν νενοθευκότων ἐγκαταμιγνύμενα ὡς τὸ μηδαμῶς δύνασθαι ἄνθρωπον ἁμαρτωλὸν διὰ μετανοίας γενέσθαι δί‐ καιον καὶ ὅτι ἡ ἁγία θεοτόκος διὰ ῥομφαίας ἀνῄρηται κατὰ | ||
| 75 | τὴν φωνὴν τοῦ ἱερέως Συμεών· διὰ γὰρ τὸ ἁπλοϊκὸν τοῦ ἤθους τοῦ ἀνδρὸς καὶ τῆς φράσεως τὸ ἀπερίεργον καὶ τῶν συνταγ‐ μάτων τὸ πλῆθος εὐεπιχείρητα καταλαβόντες αὐτοῦ τὰ συγ‐ γράμματα, τοὺς τοιούτους ἐξειργάσαντο δόλους. | ||
205 | ταῦτα οὖν οὕτως εἰρήσθω καὶ πέρας εἰλήφθω τῶν πονηρῶν καὶ φευκτῶν ἀνοσιουργημάτων. περιτέτραπται γὰρ πάντα καὶ κατέρριπται, τῇ σφενδόνῃ τῆς ἀληθείας βαλλόμενα, τό τε αἶσχος καὶ ἡ φαυλότης καὶ ἡ κεκρυμμένη τῶν δρα‐ | ||
| 5 | ματουργηθέντων ἀπάτη καὶ ἡ ἐκμεμηχανημένη μέθοδος τῆς πλάνης σαφῶς ἀνακεκάλυπται· καὶ ὁ ἀοίδιμος Ἐπιφάνιος πάσης πονηρᾶς ὑπολήψεως ἀπήλλακται καὶ ὁ γεννήτωρ τῶν ἀσεβῶν δογμάτων διὰ πλείστων ὅσων λόγων ἐστηλίτευται, κατάπλαστον τὴν Ἐπιφανίου προσηγορίαν, οὐκ ἀληθῆ, φέρων. | ||
| 10 | καὶ ὡς ἄν τις συνοπτικώτερον ἀνακεφαλαιούμενος εἴποι· | ||
| πρῶτον μὲν ἀπὸ τῆς γενεαλογίας, ἐξ ἧς τῶν προσώπων τὸ | αʹ | ||
| ἑτεροῖον παρίσταται· δεύτερον ἀπὸ τῶν διαθηκῶν, ἐν αἷς τὸ | βʹ | ||
| διάφορον τῶν διατεταγμένων ἐμφαίνεται· τρίτον ἀπὸ τοῦ μηδένα τῶν κατὰ τὴν Κύπρον οἰκούντων ἀνδρῶν παλαιῶν τε | γʹ | ||
| 15 | καὶ νέων τὰ τῆς ψευδοῦς διαθήκης εἰδέναι ἢ τὰ λοιπὰ ἀνόσια | ||
| συγγράμματα, ἅπερ ὡς Ἐπιφανίου ψευδῶς φέρεται· τέταρτον ἀπὸ τῆς νοθευθείσης ἐπιγραφῆς πάλαι τῆς βίβλου, ἐν ᾗ τὸ Ἐπιφανίου ὄνομα ἀντὶ τοῦ προγεγραμμένου Ἐπιφανίδου ἀντε‐ | δʹ | ||
| πεγράφη· πέμπτον ἀπὸ τοῦ μηδὲν μηδαμοῦ εἰρῆσθαι ἐν τοῖς | εʹ | ||
| 20 | κατὰ αἱρέσεων συγγραφεῖσιν Ἐπιφανίῳ δεδέχθαι τὴν ἐκκλη‐ σίαν θεσμοὺς εἰδωλικοὺς πώποτε, καίτοι πολλὰ περὶ εἰ‐ | 329 | |
| κόνων τῶν ἔξωθεν καὶ εἰδώλων διαλεξαμένῳ· ἕκτον ἀπὸ τοῦ μηδαμοῦ νεκρὰ καλεῖν τὰ εἴδωλα ὡς μηδέποτε ζήσαντα, ὡς ἐν τῷ κατὰ Κολλυριτῶν γράφει λόγῳ, Ἐπιφανίδην δὲ ἀπεναντίας | ϛʹ | ||
| 25 | πανταχοῦ νεκρὰ καλεῖν· ἕβδομον ἀπὸ τῆς γραφείσης ἀλη‐ θοῦς ἐπιστολῆς πρὸς Θεοδόσιον τὸν βασιλέα χάριν τοῦ ἐξε‐ λαθῆναι τὰς ἐν τῇ Κύπρῳ αἱρέσεις, καθ’ ἣν οὐχ’ οἷα ἡ ψευδὴς | ζʹ | |
| ἐπιστολὴ περιέχει ἐμφέρεται· ὄγδοον ἀπὸ τῆς ἀθέσμου κατὰ πᾶν σάββατον νηστείας ἐκ τῶν Μαρκίωνος τοῦ μιαροῦ παρα‐ | ηʹ | ||
| 30 | ληφθείσης· ἔνατον ἀπὸ τῶν τύπων τῶν Ναζωραίων, οὓς Ἐπι‐ φάνιος μὲν ἐν τοῖς κατὰ Μασσαλιανῶν διὰ πλειόνων λόγων ἐπὶ Χριστοῦ προῆχθαι τὸ παλαιὸν συνίστησιν· ὁ δὲ ἀντίθετος ἐσφάλθαι λέγει τοὺς πειρωμένους τῷ Χριστῷ τύπους συνά‐ πτειν, ὡς ἐν τῇ πρὸς Θεοδόσιον πεπλασμένῃ ἐπιστολῇ ἐμφέρε‐ | θʹ | |
| 35 | ται· δέκατον ἀπὸ τῆς τῶν Δοκητῶν αἱρέσεως, ἧς πλεῖστα καταγορεύει Ἐπιφάνιος, τελείαν καὶ ἀψευδῆ τὴν τοῦ θεοῦ λόγου ἐνανθρώπησιν κατὰ τὸ ἐκκλησιαστικὸν φρόνημα κη‐ ρύσσων, ὁ δὲ ἐκείνοις ὡς προεστὼς τῆς φαντασίας συμ‐ | ιʹ | |
| φθεγγόμενος· ἑνδέκατον ἀπὸ τοῦ μὴ συμβαίνειν τὰ γεγραμ‐ | ιαʹ | ||
| 40 | μένα ἐν τῇ πρὸς Ἰωάννην τὸν Αἰλίας ἐπίσκοπον τοῖς κατὰ τὸν | ||
| βίον Ἐπιφανίου συντεταγμένοις, ὡς ἐν αὐτοῖς δέδεικται· δωδέ‐ κατον ἀπὸ τοῦ τὴν ἱερὰν τῶν εἰκονισμάτων ἱστορίαν ἐν ταῖς κατὰ Κύπρον ἐκκλησίαις πάσαις ἐμπρέπειν. | ιβʹ | ||
206 | ἐκ δὴ τούτων καὶ τῶν λοιπῶν τῶν ἤδη προγεγραμ‐ μένων ἐμφανὲς ὡς ἀλλότριος τῆς Χριστιανῶν θεοσοφίας ὁ τῆς ἀποστασίας διδάσκαλος. καὶ ἐπειδὴ τῆς οἰκείας ἀπονοίας τε καὶ θρασύτητος ὁ τῆς αἱρετικῆς παρατάξεως πρόμαχος ἐξαίσιον τὸ | ||
| 5 | πτῶμα ὑπέμεινεν, ἑπόμενόν ἐστιν καὶ τὸ πᾶν τῆς βδελυρᾶς καὶ ἀνοσίας φάλαγγος συγκατερράχθαι τε καὶ συγκαταβεβλῆσθαι, ὡς ἄν τις ἴδοι ἐπί τινος στρατηγοῦντος ὑπὸ τῶν πολεμίων κατὰ τὴν μάχην πεσόντος, συνδιαφθειρόμενον αὐτῷ καὶ τὸ στρατόπεδον. ἐξ ὧν συνήνεκται τὴν μὲν τοῦ ψευδοῦς ἀμαυ‐ | 330 | |
| 10 | ροῦσθαι φαυλότητα, τὴν δὲ τῆς ἀληθείας ἀπαστράπτειν λαμ‐ πρότητα καὶ τὴν Χριστοῦ ἐκκλησίαν τροπαιοφοροῦσαν κε‐ κτῆσθαι τὰ νικητήρια. ἐπὶ καιροῦ δ’ ἂν εἴη, ἃ δοκεῖ εὖ ἔχειν καὶ λέγειν ἄξιον, ἑξῆς προσθεῖναι· καὶ δὴ καὶ λελέχθω τανῦν, ὅτι τοι γέγραπται· Πάντα ἐνώπια τοῖς συνιοῦσιν καὶ ὀρθὰ τοῖς | ||
| 15 | εὑρίσκουσιν γνῶσιν, καὶ μὴν καὶ Εὐθεῖαι αἱ ὁδοὶ κυρίου καὶ δίκαιοι πορεύσονται ἐν αὐταῖς, οἱ δὲ ἀσεβεῖς ἀσθενήσουσιν ἐν αὐταῖς. ᾧτινι οὖν λοιπὸν βουλομένῳ εἴη, τῷ τε τῆς ἀληθείας καὶ εὐσεβείας προσέχειν καὶ ἕπεσθαι σκοπῷ, τὴν ἑαυτοῦ τε καρδίαν πρὸς τὸν εὐθῆ καὶ σωτήριον ἀπευθύνειν λόγον, καὶ | ||
| 20 | ἀκλινῶς τὴν ἐπ’ εὐθὺ φέρουσαν λείαν καὶ βασιλικὴν διαστεί‐ χειν τρίβον, καὶ τὰς ἐπικρήμνους καὶ δυσαντήτους ἐκτρέπε‐ σθαι παρεκβάσεις, συνορᾶν ἔξεστιν ὅτι γε οἱ μὲν τῶν πα‐ ρεισάκτων καὶ παρεγγράπτων αὐτῶν διδασκάλων φλήνα‐ φοι, οὓς περιέποντες ὡς οἰκείους περιεπτύξαντο καὶ ἐπεσπά‐ | ||
| 25 | σαντο, πρός τε ἀλλήλους καὶ τὴν τοῦ πνεύματος διδασκαλίαν τὸ ἀσύμφωνον καὶ ἀσύμβατον κέκτηνται, ἐπειδὴ ἐκ τοῦ ἐναν‐ τίου προΐασι πνεύματος καὶ διατοῦτο ἀποπεμπτέοι καὶ παρο‐ πτέοι· οἱ δὲ παρὰ τῶν κλεινῶν τῆς ἐκκλησίας καθηγεμόνων ἱεροὶ λόγοι (ὧν οὐκ ἂν τῆς εὐκλεοῦς ὁμηγύρεως τὸν θεοφόρον Ἐπι‐ | ||
| 30 | φάνιον παρευδοκιμούμενον ἀλλοτριοῦν θέμις, τῆς αὐτῆς ἐκεί‐ νοις δόξης προλάμποντα, κἂν πολλάκις παρὰ τῶν ἀλλοτρίων ἐπιβουλεύοιτο) φωτὶ ὁμοίως λάμποντες, ἄνωθεν ἡμῖν τὰς ἀκτῖνας τῶν θείων δογμάτων πυρσεύουσιν, μεγάλῳ καὶ ὑ‐ ψηλῷ ἀπηχούμενοι τῷ κηρύγματι. τὸ ὁμόγνωμον γὰρ ἐν ἅ‐ | ||
| 35 | πασιν καὶ ὁμότροπον, ὡς ἀπὸ μιᾶς πηγῆς τῆς τοῦ ἁγίου πνεύ‐ ματος ἐπιχορηγούμενοι χάριτος, πρός τε ἑαυτοὺς καὶ ἀλλήλους διασῴζουσιν· τὸ ἀνώμαλον δὲ καὶ ἀσυνάρτητον τῶν παρὰ τῶν ἀλλοτρίων κακῶς καὶ ἀνοσίως ἠθροισμένων καὶ τυρευθέντων ψευδολογημάτων ἐμφανῶς στηλιτεύουσιν. | 331 | |
207 | ἐπεὶ οὖν βαρύς ἐστιν αὐτοῖς ὁ Χριστὸς καὶ εἰς μνήμην ἰὼν καὶ ἐν εἰκόνι βλεπόμενος, εἰς ζητήσεις ἀσυγκλώστους καὶ ἀναρμόστους καθῆκαν ἑαυτοὺς οἱ ἐμβρόντητοι· τὴν μὲν ἑαυτῶν ἀπολιπόντες εὐθύτητα, τὴν δὲ ἀλλοτρίαν αἱρετίσαντες σκολιό‐ | ||
| 5 | τητα, παρὰ τοιούτων πατέρων ὀψιγόνων καὶ διδασκάλων ἑτε‐ ρογνώμων μυσταγωγοῦνται, νέον παιδοτριβούμενοι τὸ ἀπα‐ τηλὸν καὶ ἐπίκλοπον δόγμα· τὴν εὐπερίστατον ἁμαρτίαν τῆς δυσσεβείας ἐδέξαντο, τὸ κεκιβδηλευμένον καὶ κατεβλακευ‐ μένον τῆς ἁδρανοῦς ἐκπομπεύοντες γνώμης. οὐδ’ ὁτιοῦν παρα‐ | ||
| 10 | στῆσαι περὶ ὧν γε διηγωνίσθαι ἔδοξαν αὐτοῖς ἐξεγένετο, μάτην δὲ ἐκπεπονήκασιν τὸν ἄπειρον ἐκεῖνον ἀναμετρήσαντες κάμα‐ τον· οὔτε γὰρ ἐκ τῆς τῶν θεοπνεύστων λογίων διδασκαλίας οὔτε ἐκ πατρικῶν διδαγμάτων ἀπόνασθαί τι τῆς ἑαυτῶν ἀβουλίας ἰσχὺν ἔσχον. μᾶλλον μὲν οὖν πᾶσαν παλαιάν τε καὶ | ||
| 15 | νέαν γραφὴν παριδόντες ἢ ἀνοήτως καὶ δυσσεβῶς ἀποχρησά‐ μενοι πρὸς τὸ αὐτοῖς αἱρετόν, καὶ τῶν πατέρων τοὺς λόγους διαπτύσαντες, εἰς Χριστὸν καὶ τὸ εὐαγγελικὸν πεπλημμελήκα‐ σιν κήρυγμα· τὸν πατέρα γὰρ τοῦ ψεύδους ἐν ἑαυτοῖς εἶχον λαλοῦντα. ἐξ ὧν τί συμβαίνει; ἀκόλουθον εἶναι καὶ ἀναγκαῖον | ||
| 20 | καὶ ἀπαραίτητον ἐκ παντὸς κρατεῖν τὰ ἡμέτερα, ἔκ τε τῶν θείων λογίων τοῦ πνεύματος ἔκ τε τῶν τοῦ εὐαγγελίου ἱερουργῶν καὶ τῆς παλαιγενοῦς καὶ ἀσφαλοῦς ἐν Χριστιανοῖς παραδόσεως καὶ τῆς ἀληθείας αὐτῆς τὴν συνηγορίαν καὶ ἰσχὺν καὶ βεβαίωσιν κεκτημένα καὶ οὕτως ἀρχῆθεν τῇ ἐκκλησίᾳ | ||
| 25 | ἐμπρέποντα. προσεπενεγκεῖν δὲ τοῖς εἰρημένοις κἀκεῖνο βέλ‐ τιον εἶναι νομίζω, ὡς εἴ γε ἰσχύν τινα εἶχεν ὁ λόγος αὐτοῖς | ||
| καὶ ἀληθείας τι ἔναυσμα ἐν τοῖς παρ’ αὐτοῖς δογματιζομένοις ἀμυδρῶς πως ἐφέρετο, κἀν ταῖς ἄλλαις ἱεραρχίαις ὑπῆρξέ που πεφυλαγμένα καὶ γινωσκόμενα. νῦν δὲ οὐδαμόθεν ἐπιγνῶναι | 332 | ||
| 30 | τοῦτο πάρεστιν· ὁμοῦ τε γὰρ ἑῴα καὶ ἑσπερία λῆξις τὸ εὐαγ‐ γελικὸν δὴ τοῦτο καὶ ἀποστολικὸν περιέποντες διατελοῦσιν κήρυγμα. καὶ οὔποτε ἐν ἄλλῃ ἐξουσίᾳ ἔνθα Χριστιανοὶ καὶ ἀρχῇ, τὸ ἔκθεσμον ἐκεῖνο καὶ παράνομον καὶ τῆς Χριστιανῶν θεοσεβείας ἀλλότριον παραφυὲν καταλαμβάνεται δόγμα, οὐδὲ | ||
| 35 | ὅσον εἰς μνήμην ἀφῖχθαι τῶν πονηρῶν καὶ μυσαρῶν συνταγ‐ μάτων, μὴ ὅτι μόνον κατὰ τὴν δούλην ταύτην καὶ ἠνδρα‐ ποδισμένην, ἐν ᾗ τὸ ἐμπαθὲς καὶ πρόσυλον τῶν περὶ γῆν στρεφομένων καὶ ἰλυσπωμένων γήϊνον καὶ ἀλαζονικὸν καὶ ὑπερήφανον πρυτανεύει φρόνημα, ἔνθα τὸ φίλαρχον, τὸ | ||
| 40 | φίλαυτον, τὸ φιλήδονον, τὸ φιλόδοξον ἢ κενόδοξον, ἡ πάντων τῶν καταθυμίων ἀπόλαυσις, τὸ πάντων ἐθέλειν ἄρ‐ χειν καὶ μὴ δὲ πρὸς αὐτοῦ θεοῦ ἄρχεσθαι, καὶ ἡ τῆς ἀνθρω‐ πίνης δόξης, ἢ αἰσχύνης εἰπεῖν δικαιότερον, κτῆσις καὶ περι‐ ποίησις καὶ τῆς θείας δόξης καταφρόνησις καὶ παρόρασις. | ||
| 45 | ἐντεῦθεν ἡ κατὰ θεοῦ καὶ τῶν ἁγίων ὕβρις καὶ τῆς ἐκκλησίας ὁ διωγμός· ἐντεῦθεν πᾶν κατασινόμενον τὸ ὑπήκοον, τοῖς ἐ‐ κεῖθεν δόγμασιν καὶ θελήμασιν ὑποκύπτειν ἐκβιαζόμενον· ὧν ἕνεκεν τὸ ἔμψυχον κεχάλκευται ὅπλον, σχήματι μὲν τοῦ σωματοφυλακεῖν ἠθροισμένον, ταῖς ἀληθείαις δὲ τοῦ ἐκπορ‐ | ||
207(50) | θεῖν τὴν ἐκκλησίαν Χριστοῦ ἐπινενοημένον. | ||
208 | οὐκ ἀπᾷδον δὲ οἶμαι καὶ τοῦτο ἐν τῷ παρόντι φάναι, ὅτι ἔθος τοῖς αἱρετίζουσιν τῶν εὖ κειμένων καὶ ὀρθῶν λόγων κατατολμᾶν καὶ περιέλκειν πρὸς τὸ δοκοῦν καὶ στρεβλοῦν κατὰ τὸ ἴδιον βούλημα, δολοῦσι καὶ παραφθείρουσι τὰ θεοπρεπῶς | ||
| 5 | εἰρημένα παρὰ τοῦ πνεύματος· ὃ δὴ καὶ παρὰ Ἰουδαίων αὐτῶν καὶ Μανιχαίων τῶν θεοστυγῶν ἐπί τε τῇ παλαιᾷ νομοθεσίᾳ καὶ τῇ καινῇ τοῦ εὐαγγελικοῦ κηρύγματος ἱερολογίᾳ ἀνοσίως | ||
| τετόλμηται. ἀλλ’ ὁ τῆς καθ’ ἡμᾶς θεοσοφίας ἐρεῖ λόγος ὅτι Κἂν ἄγγελος ὑμῖν οὐρανόθεν εὐαγγελίζηται παρ’ ὃ παρελάβετε, | 333 | ||
| 10 | ἀνάθεμα ἔστω. τί δεῖ περὶ τῶν ἐκτὸς λέγειν; κἂν ἐπ’ ὀνόματι τῶν διδασκάλων τῆς ἐκκλησίας φέρεται λόγος ἐπιγεγραμμέ‐ νος ἢ χρῆσις ὁποιαοῦν, ἀσύμβατος δέ ἐστιν καὶ ἀσύμφωνος τῇ παραδόσει καὶ διδασκαλίᾳ τῆς καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς ἐκκλησίας, οἷα διεφθαρμένη καὶ παραπεποιημένη, ἄχρηστος | ||
| 15 | καὶ ἀδόκιμος καὶ ἀπόπεμπτος κριθήσεται. καὶ οὐδὲν τοῦτο πρό‐ κριμα τῇ εὐαγεῖ ἡμῶν φέρει ὁμολογίᾳ· θεσμὸς γὰρ ἀπαράβατος καὶ ἀπαρακίνητος τέθειται ὁ κελεύων κρατεῖν τὰς παραδόσεις ἃς παρελάβομεν, ὅσαι τε ἔγγραφοι καὶ ὅσαι ἄγραφοι, αἳ οὐδὲν ἧττον τὴν αὐτὴν ἰσχὺν τοῖς γεγραμμένοις κέκτηνται· ὃν πα‐ | ||
| 20 | ραβαίνειν, τολμηρὸν καὶ τῆς καθ’ ἡμᾶς εὐσεβείας ἀλλότριον· ψυχῆς γὰρ φέρει τὸν βαρύτατον κίνδυνον καὶ βασιλείας οὐρανῶν ὡς πορρωτάτω τίθησιν. ὅσοι τοίνυν τὰ αἰσθητήρια γεγυμνασμένα πρὸς διάκρισιν τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ μὴ τοιούτου ἔχουσιν, ὑγιᾶ τε καὶ ἄρτιον τὴν φρένα διασῴζοντες, παγίαν τε | ||
| 25 | καὶ ἡδρασμένην τὴν πίστιν κεκτημένοι, τὸ μὲν οἰκεῖον καὶ ὀρθὸν τῆς εὐσεβείας αἱρείσθωσαν δόγμα, τὸ ἀλλότριον δὲ καὶ διεστραμμένον γενναίως ἀπωθείσθωσαν· καὶ μενέτωσαν ἐν τῇ ὀρθῇ καὶ καλῇ ὁμολογίᾳ, μὴ ἐκκλίνοντες δεξιὰ ἢ ἀριστερά, ἀλλ’ ὁδῷ βασιλικῇ πορευόμενοι. οἱ γὰρ ταύτης διαμαρτάνοντες | ||
| 30 | τῆς διδασκαλίας καὶ ἐκ τῶν ἀλλοτρίων παραφωνοῦντες καὶ τῶν ἀσήμων ἀσημότερα παρατρύζοντες, φαῦλοι καὶ ἀνδρα‐ ποδώδεις τὴν γνώμην τυγχάνουσιν καὶ τὴν διάνοιαν, εὐπαρά‐ φοροί τε περὶ τὴν πίστιν ὁρῶνται καὶ ἀνίδρυτοι· τῶν κακῶς αὐτοῖς καὶ νοηθέντων καὶ πραχθέντων λόγον ὑφέξοντες, καὶ | ||
| 35 | παρὰ τῆς θείας δίκης ἀφύκτοις περιπεσοῦνται ἐγκλήμασιν, ἀναπόδραστον τὴν τιμωρίαν ὑποστησόμενοι. ὧν μὴ πειρα‐ | ||
| θῆναι σπουδάσωμεν, ἀλλὰ διὰ βίου καθαροῦ καὶ δογμάτων ὀρθῶν, τῆς φιλανθρωπίας τῆς θείας ἀξιωθήσεσθαι καὶ τῶν ἀποκειμένων ἀγαθῶν τοῖς οὕτω καὶ φρονεῖν καὶ πράττειν | 334 | ||
| 40 | αἱρουμένοις ἐπιτυχεῖν, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ κυρίῳ ἡμῶν· ᾧ πᾶσα δόξα καὶ τιμὴ καὶ προσκύνησις πρέπει, ἅμα τῷ συνα‐ νάρχῳ καὶ ὑπεραγάθῳ πατρὶ καὶ τῷ παναγίῳ καὶ ζωοποιῷ | ||
| πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμήν. | 335 | ||