|
TLG 2702 022 :: Michael PSELLUS :: De Heliodoro et Achille Tatio judicium Michael PSELLUS Polyhist., vel Constantinus Psellus
vel Constantius Psellus
vel Michael Psellus Minor De Heliodoro et Achille Tatio judicium Citation: (Line) | ||
| 1t | Τίς ἡ διάκρισις τῶν συγγραμμάτων, ὧν τῷ μὲν | |
|---|---|---|
| 2t | Χαρίκλεια, τῷ δὲ Λευκίππη ὑποθέσεις καθεστήκατον; | |
| 3 | Πολλοὺς οἶδα καὶ τῶν ἄγαν πεπαιδευμένων ἀμφισβητοῦντας περὶ τῶν δύο τούτων ἐρωτικῶν συγγραμμάτων, ὧν τῷ μὲν ἡ Χαρίκλεια τῷ δὲ ἡ | |
| 5 | Λευκίππη ὑποθέσεις καθεστήκατον, κόραι καὶ τὸ εἶδος ἀστεῖαι καὶ τὸ ἦθος κατὰ πολὺ κρείττους. οἱ μὲν γὰρ ὅλαις ψήφοις νικᾶν φασι τὸ τῆς Χαρι‐ κ⸤λείας σύ⸥γγραμμα τὴν ἐρωτικὴν τῆς Λευκίππης κατασκευήν, οἱ δὲ ἐκ διαμέτρου ἐκείνην μᾶλλον ἡττᾶσθαι ταύτης. ἐγ⸤ὼ δὲ⸥ ἀμφοτέροις τοῖς βι‐ βλίοις ὡμιληκὼς καὶ τάς τε λέξεις ἀμφοῖν καὶ τὰς διανο⸤ίασ⸥ ἀκρι‐ | |
| 10 | βωσάμενος ⸤οὐ⸥δενὶ προστίθεμαι τῶν οὕτω διακρινάντων καὶ ἀποτόμως ⸤κατ⸥ὰ τῆς ἑτέρας ἀποφηναμένων, ἀλλ’ ἑκάτερον τῶν συγγραμμάτων καὶ ἡττᾶσθαι θατέρου καὶ νικᾶν ἐκεῖνο π⸤αρὰ⸥ μέρος κέκρικα· κρατεῖν μέντοι γε τῷ πλείονι μέρει τὸ τῆς Χαρικλείας. Ἔστι γὰρ τὸ κάλλος τοῦ κατ’ αὐτὴν λόγου οὔτε πάνυ κομμωτικὸν καὶ | |
| 15 | θεατρικὸν οὔτε μὴν Ἀττικόν τε καὶ ὑπερήφανον ἀλλὰ τῷ μεγαλοπρεπεῖ διαπρέπον. οὐδὲ τοῦ εὐτερποῦς καὶ τοῦ πρὸς ἡδονὴν ἐστέρηται, ὀνόμασι δὲ περιήνθιστα ἁβροῖς καὶ ὡραίοις σχημάτων τ’ ἐξαλλαγαῖς καὶ τῇ καινοτο‐ μίᾳ τῆς φράσεως πρὸς τὸ ὑψηλότερον συγκεκ⸤ρ⸥ότηται. ἥρμοσται δὲ πάνυ χαριέντως καὶ ἐννοίαις παραδόξοις καὶ συντόμοις ἐψύχωται, ᾠκονόμηται | |
| 20 | δὲ κατὰ τὰς Ἰσοκράτους καὶ Δημοσθένους τέχνας. πόρρωθέν τε γὰρ τὸ ὑποτρέχον διοικούμενον φαίνεται καὶ τὸ ἀντιπῖπτον εὐθὺς πρὸς τοῦτο ἐπ‐ αναδίδοται. ὅ γέ τοι πρώτως ἀναγινώσκων ἐκ περιττοῦ τὰ πολλὰ κεῖσθαι | |
| οἰόμενος, προϊόντος τοῦ λόγου, τὴν οἰκονομίαν τοῦ συγγεγραφότος θαυμάσεται· καὶ αὐτὴ δὲ ἡ ἀρχὴ τοῦ συγγράμματος ἔοικε τοῖς ἑλικτοῖς | 90 | |
| 25 | ὄφεσι· οὗτοι τε γὰρ τὴν κεφαλὴν εἴσω τῆς σπείρας κατακαλύψαντες, τὸ λοιπὸν σῶμα προβέβληνται, καὶ τὸ βιβλίον τὴν τῆς ὑποθέσεως εἰσβολὴν ἐν μέσῳ διολισθήσασαν ὥσπερ κληρωσάμενον ἀρχὴν πεποίηται τὴν μεσό‐ τητα. Τρυφᾷ δὲ ὁ λόγος πάσης χάριτος ἄνθεσι. καὶ ἡδὺς μέν ἐστι τῇ λέξει καὶ | |
| 30 | τῇ εὐστομίᾳ τοῦ ῥητορεύσαντος, ⸤κα⸥λὸς δὲ τῇ ὑψηγορίᾳ καὶ τῷ δοκεῖν κατ’ ἔμμετρον μεγαληγορίας τὰ πολλὰ συγκεῖσθαι. κεκαλλώπισται δὲ καὶ ἐπεισοδίοις διηγήμασι χάριν, ὡς ἂν εἴποι τις, ἀφροδίσιον πνέουσι. καὶ ἔστιν αὐτῷ τὸ μὲν εὔγλωττον καὶ τὴν λίχνον καταμελιττοῦν ἀκοὴ⸤ν⸥ ποιητικῶς κατεσκευασμένον ἄνευ τοῦ φορτικοῦ, τὸ δὲ συνεστηκός τε καὶ οἷον | |
| 35 | ἡρωϊκὸν καλλιεπείᾳ διακ⸤ε⸥χυμένον. Ὃ δὲ πλείστους οἶδ’ ἐπαιτιωμένους, τὸ π⸤ε⸥ρὶ τῆς Χαρικλείας φημί, ὅτι μὴ γυναικεῖον μηδὲ θῆλυ τῷ ῥήτορι φθέγγεται, ἀλλὰ παρὰ τὴν τέχνην αὐτῇ ἡ γλῶτ⸤τ⸥α ἐπῆρται πρὸς ⸤τὸ σοφι⸥στικώτερον, τοῦ⸤το⸥ αὐτὸς οὐκ ἔχω ὅπως ἂν ἀρκούντως ἐπαινέσαιμι. οὐ γὰρ κατὰ κόρας ⸤ἰδιώτιδας εἰσῆ⸥κται ⸤τῷ⸥ | |
| 40 | συγγ⸤ρ⸥α⸤φ⸥εῖ, ἀλλὰ τετελεσμένη κἀκ τοῦ Πυθίου, δ⸤ιὸ καὶ τ⸥ὰ πολλὰ ⸤τῶν θρήνων χρηστηριάζει, ἐνθεάζει τε κατὰ τὰς ἔκφρονασ⸥ μάντιδας καὶ ὅλ⸤η⸥ τ⸤οῦ τ⸥ριπ⸤οδικοῦ πέφυκε λέβητοσ⸥. Πά⸤νυ δὲ καὶ⸥ τοῖς ἄλλοις προσώποις τὸ εἰκὸς ὁ συγγραφεὺς ἀποδίδωσι. τάς γέ ⸤τοι ἀ⸥τόπ⸤ους τῶν ὑ⸥ποθέσεων, ἃς οὐκ ἄν τις ⸤δυνη⸥θείη περι‐ | |
| 45 | καλύψασθαι, οὗτος εὐπρεπῶς διηγούμενος κρείττονας δέδειχε λεγομένας ἢ | |
| χείρονας πεπραγμένας. οὕτω γέ τοι καὶ τὸν πρεσβύτην Καλάσιριν ⸤ἐξαιρεῖ τῆ⸥ς ἐπὶ τ⸤ῇ προαγωγ⸥είᾳ μέμψεως, πρᾶγμα τῶν μὴ πάνυ πιστευομένων π⸤ρὶν⸥ ἂν ὁ συγ⸤γραφεὺς ο⸥ὗτος τῷ ποικίλῳ τῆς τέχνης τὸ δοκοῦν ὑπα⸤ί⸥τιον ἀπώσατο. καὶ τ⸤ό⸥ γε θαυμασιώ⸤τερο⸥ν, ὅτι ἐν ὑγρῷ οὕτω καὶ | 92 | |
(50) | διακεχυμένῳ συγγράμματι τὸ συνεστηκός τε καὶ οἷον αὔθαδες τῆς σω‐ ⸤φρο⸥σύνης ἐτήρησε καὶ τὴν τῆς Χαρικλείας ψυχὴν ἅπαξ κατασπάσας εἰς ἔρωτα ἀπὸ τῆς πανδήμου ταύτην Ἀφροδίτης τετήρηκε, οὐδ’ ἐν οἷς νενίκητο ἀποσεισαμένην τὸ ἔννομον. Ὁρῶ τὸ σύγγραμμα καὶ πολυμαθείας ἁπτόμενον· φυσικαί τε γὰρ αὐτῷ | |
| 55 | ὑποθέσεις εἰσάγονται 〈καὶ〉 γνωμοτυπίαι τε καὶ θεολογίαι καί τινα καὶ τῆς κινουμένης σφαίρας ἀλλ’ οὐδὲ τῶν ἐκ ταύτης γενέσεων πόρρω· δ⸤ηλ⸥οῖ δὲ τὰ {τε} Κρόνεια νεύματα, ἃ φυγεῖν ὁ Καλάσιρις διά τινας ἀπορρήτους λόγους ἐσπούδασεν. οἶμ⸤αι γάρ, ἵν⸥α καθ’ Ἕλληνας εἴπω, ὅτι μὴ πάντα τὰ σχή‐ ματα πρὸς ἓν τοῦτο συνεληλύθασιν. ἀλλ’ οὐδὲ τῶν Δημοσθένους πόρρω | |
| 60 | δημηγοριῶν πέφυκε μετὰ τοῦ βακχικοῦ ⸤θύρσου καὶ τῆς ἐκεῖθ⸥εν ἐμπνοίας. φροντίζει δὲ καὶ τοῦ ἐντυγχάνοντος αὑτῷ, ἀναπαῦον μεταβολαῖς καὶ καινολογίαις καὶ ἐπεισο⸤δίοις κ⸥αὶ ποικίλαις περιτροπαῖς. γνωμολογεῖ δὲ ὡς εἴπερ τι ἄλλο, ὧν ἐντετύχηκα, καὶ ἵνα μὴ μακρὰ λέγω, 〈οὕτωσ〉 ⸤ὥ⸥ρᾳ καὶ χά⸤ριτι⸥ συγκεκραμένον ἔχοντι μετὰ τοῦ καλοῦ τὸ ἡδὺ οὐδενὶ {τῷ} ἄλλῳ | |
| 65 | ἐντυχεῖν τις ἂν δύναιτο. Τὸ δὲ κατὰ Λευκίππην βιβλίον οἶμαι πρὸς μίμημα ἐκείνης ἀποξεσθῆναι, ἀλλ’ οὐ πάντα ὁ ζωγράφος {λόγος} τὰ ἐν τῇ ἀρχετύπῳ γραφῇ πρὸς τὸν ἴδιον χαρακτῆρα μετήνεγκεν, ἀλλὰ τῶν μὲν ἄλλων ἀπολέλειπται, | |
| γλυκύτερος δὲ ἐκείνου τὴν φράσιν ἐστί· μὴ γάρ τοι φροντίσας μεγα‐ | 94 | |
| 70 | λοπρεπείας σαφέστερος μὲν διὰ τὴν ἔκπτωσιν γέγονεν, ἡδύτερος δὲ διὰ τὴν λέξιν, δημοτικωτάτην οὖσαν καὶ θεατρικωτάτην παντάπασιν· αἱ γέ τοι πλείους τῶν ἀκοῶν οὐ διότι στωμύλλεται τὰ συγγράμματα ἀγαπῶσιν, ἀλλ’ ἢν διαχέωσιν αὐτάς, αἱ τῶν λέξεων ἡδοναὶ κατακόρως ἀσπάζονται. Βούλεται δὲ ἔν τισι τῶν χωρίων ὀρθοῦσθαι, ἀλλ’ ἔοικε τοῖς τὰ τῶν ποδῶν | |
| 75 | ἄρθρα νοσοῦσι· ἐπιλανθάνεται γὰρ ταχὺ τοῦ ὀρθίου νόμου καὶ τῶν συνήθων ἐθῶν ἔχεται. διὰ ταῦτα καὶ ἰδιωτεύειν δοκεῖ τὰ πολλὰ καὶ τῆς Ἀττικῆς ὀρθοεπείας πόρρω που βάλλειν. ἔστι δὲ οὐδὲ νεανικὸν τὸ βιβλίον πρὸς τὰς ὑποθέσεις, οὐδὲ παρακινδυνεύει ταῖς τούτων εἰσαγωγαῖς, ἀλλὰ κατὰ φύσιν χρᾶται τοῖς πράγμασι καὶ τὴν χρονικὴν τάξιν τηρεῖ καὶ τὸ | |
| 80 | εὐκρινὲς ἀποδέχεται, 〈τὴν〉 γλῶτταν τοῦ νοῦ προβαλλόμενον καὶ τὸ σύνηθες τῆς καινότητος. ἐς δημηγορίας δὲ ἀναβαίνων πολὺ παρὰ τὴν τέχνην ἐλέγχεται, δεινότητος μὲν ἀμελῶν καὶ μεθόδου, κάλλ⸤ουσ⸥ δὲ καὶ συνθήκης ἐνταῦθα φροντίζων καὶ τῆς συνήθους μὴ ἐπιλανθανόμενος ἕξεως. παραδοξοποιεῖ δὲ καὶ καινολογεῖ ὁμοῦ τὰ πραττόμενα· ἀνατέμνει | |
| 85 | γὰρ τὴν ἐπαφρόδι⸤τον⸥ κόρην καὶ καταχώννυσι καὶ αὖθ⸤ισ⸥ ἐκ τῶν τοῦ Ἅιδου κευθμώνων ἀνάγει καὶ τοιαῦτ’ ἄττα ἐνιαχοῦ δ⸤ια⸥πράττεται. Ἀλλὰ ταῦτα μ⸤ὲν⸥ ἐκ τοῦ ἀρχετύπου πίν⸤α⸥κος παρεκβέβληται· ἀ⸤δι⸥‐ αφορεῖ δὲ ταῖς ἐρωτ⸤ικαῖσ⸥ ὁμιλίαις καὶ τὴν γλῶτταν ἔχει τ⸤οῦ τρ⸥όπου κατήγορον· ⸤διασ⸥κευάζων δὲ ἃ κατὰ τέχν⸤ην⸥ ἔδει συνάμα εἰπεῖν κα⸤ὶ | |
| 90 | ο⸥ἷον ὑπ’ αἴσθησιν ποιῶν ἅ τ⸤ις ἂν⸥ ἐκ τοῦ ⸤παρατυχ⸥όντος ἰδὼν ⸤ἐπι⸥‐ μύ⸤σειε⸥, τὰ τῆς τέχνης ⸤ἀγνοεῖ⸥ παρα⸤γγέ⸥λματα κα⸤ὶ διὰ τὸ τῆσ⸥ καλλιλογίας ἡδὺ ἀνέχεται καταμολύν⸤ων τὸν νοῦν. διασπᾷ δὲ καὶ τὸ ἦθος τῆς ἐρωτικῆς συζυγίας καὶ τὸν ἐραστὴν⸥ ταχὺ μεταβάλλει καὶ αὖθις ἐπανάγ⸤ει⸥, τοῦτο μόνον κα⸤λῶς ἐνθυμηθείς, ὅτι καὶ τὰς ἀκμὰς τῶν⸥ | |
| 95 | ἐρώτων μαραίνειν ὁ χρόνος ἐπίσταται. Καὶ ἵνα τὸ πᾶν συγ⸤κεφαλαιωσάμενοσ⸥ εἴπω, τὸ μ⸤ὲν τῆς Χαρικλείας βιβλίον⸥ καὶ τῶν ἐννοιῶν ἕνεκα καὶ τῆς καταλλήλου τεθαύμακα λέξεως καὶ διόλου τῶν ἐπαίνων ἠξίωσ⸤α. τὸ δέ τοι κατὰ Λευκίππην⸥ ἀντ’ ἄλλ⸤ου τινὸς ἐ⸥πεισοδίου ἀρκεῖν ἡγοῦμαι τῷ ῥήτορι, ἵν’, εἴ που βουληθείη ταῖς | 96 |
(100) | ἐκεῖθ⸤εν⸥ χά⸤ρισι μέρη τινὰ τῶν⸥ ἑαυτο⸤ῦ λόγων πε⸥ριανθίσαι, λαμβάνῃ ἐκ τοῦ σχεδὸν εἴ τι ἐκείνῳ εἰς κάλλος κομμ⸤ωτικὸν εἰσενήνεκται⸥. Ἔχεις, ὦ φιλότ⸤ης, τὴν⸥ τῶν βιβλίων διάκρισιν ἐν κεφαλαίοις πολλὰ δυναμένην. οὐ γὰρ τῶν κα⸤τὰ μέ⸥ρος ἡψάμ⸤εθα⸥, ἀλλὰ κεφαλαιώδεις | |
| ἐπιτομὰς τῶν χαρακτήρων σοι πεποιήκαμεν. | 98 | |