TLG 2102 004 :: DIDYMUS CAECUS :: Commentarii in Job (12.1–16.8a) (partim in catenis)

DIDYMUS CAECUS Scr. Eccl.
(Alexandrinus: A.D. 4)

Commentarii in Job (12.1–16.8a) (partim in catenis)

Source: Hagedorn, U., Hagedorn, D., Koenen, L. (eds.), Didymos der Blinde. Kommentar zu Hiob, pt. 4.1 [Papyrologische Texte und Abhandlungen 33.1] Bonn: Habelt, 1985: 40–198.

Citation: Papyrus page or catena fragment — (line)

ὑπολαβὼν δὲ Ἰὼβ [λ]έγει· εἶτα ὑμε[ῖς] ἐστε ἄνθρωποι; ἢ μεθ’ ὑμῶν τελευτήσει σοφία; φησὶν ὅτι ‘ἄν(θρωπ)οι μέν ἐστε, μέγα δὲ
20περὶ αὑτῶν οἰόμενοι καὶ ὡς μό‐ νους ἑαυτοὺς ἀν(θρώπ)ους λογιζόμε‐ νοι νομίζετε μέχρις ὑμῶν εἶ‐ ναι τὴν σοφίαν· [οἴ]εσθε δὲ δύνα‐ σθαι καὶ τὰ κρίμα[τ]α τοῦ θεοῦ κα‐
25ταλαμβάνειν καὶ ἀποφαίνεσθαί τι περὶ αὐτῶν· καὶ τῷ ὄντι ὑπερ‐ βαίνει τὰ ἀνθρώπινα.‘ “τὰ κρίμα‐ τά σου” γάρ φησιν “ἄβυσσος πολλή.” ἀλλὰ καὶ Παῦλος “ἀνεξεραύνη‐
30τα” αὐτὰ εἶναι γράφει. ἐμφαίνει δὲ διὰ τοῦ “μεθ’ ὑμῶν τελευτή‐ σει σοφία;” ὅτι ἡ τοῦ θ(εο)ῦ σοφία οὐκ ἄ‐ χρι τῶν ἀνθρωπίνων ἐστὶν πρα‐

310

γμάτων. οἶδε[ν κα]θὰ καὶ ὁ ἀπόστο‐ λος ὅτι “ἐκ [μέρους” κ]α̣ὶ τοῖς τελείοις ἐνταῦθ[α ἡ “γνῶσις”] “ἀραβῶνα πν(εύματο)ς” ἐχόντω[ν καὶ τού]τ̣ων· ὁ δὲ ἀραβῶ‐
5νά τινο[ς ἔχων οὐ τὸ] ὅλον αὐτὸ ἔχει, ἀλλὰ “μέρ[ος” αὐτοῦ. τ]οῦ δὲ “τελείου ἐλ‐ θόντος” ἔχ[ει σὺν τῷ] ὅλῳ τὸ μέρος· τοῦτο γάρ ἐ[στιν ὁ ἀρ]αβών. κἀμοὶ μὲν [καρδία κα]θ’ ὑμᾶς ἐστιν.
10παραστῆ[σαι αὐτοῖς] βούλεται, ὅτι ἀναπλασ[μοὺς ἐν] τῇ διανοίᾳ ἑαυ‐ τῶν ἔχουσι[ν, φάσκ]ων· ‘“κἀμοὶ καρ‐ δία καθ’ ὑμ[ᾶς ἐστι]ν” καὶ οὐ συμφέ‐ ρομαι ὑμῖ[ν εἰς τὴ]ν αὐτὴν διά‐
15νοιαν. ἢ μ[ὴ νο]μίζετε ὑπερ‐ βαλλόντω[ς] νοεῖν; κἀγὼ γὰρ συ‐ νίημι· λο[γι]κὸν γὰρ λογικοῦ οὐ διαφέρει. τ[ῇ] δὲ ἐπιβολῇ ἡ διαφο‐ ρὰ γίνεται.‘ περὶ φαύλων γοῦν λέ‐
20γεται· “ἀκούσατέ μου οἱ ἀπολωλε‐ κότες τὴν καρδίαν.” οὐ γὰρ τὴν οὐ‐ σίαν, ἀλλὰ τὴν ἐνέργειαν αὐτῆς
τὴν φαύλην ἀπώλειαν αὐτῆς λέγει.40
25δίκαιος γὰρ καὶ ἄμεμπτος ἀνὴρ ἐγε‐ νήθη εἰς χλεύασμα. ὅταν τὰ ἐλάτ‐ τονα λέγῃ, ἑαυτῷ αὐτὰ προσάπτει· ἐλαττωτικὸς γὰρ ἑαυτοῦ διὰ ἀτυ‐ φίαν ὑπάρχει. ὅταν δὲ ἐπαίνου
30χρεία ᾖ, τῷ δικαίῳ καὶ τῶι ἔχον‐ τι τὴν ἀρετὴν αὐτὰ ἕπεσθαι λέγει,ὡς ὁ μακάριος Παῦλος “οἶδα ἄν(θρωπ)ον

311

ἐν Χ(ριστ)ῷ” λέγων̣. [ὁ θ(εὸ)ς] γὰρ αὐτῷ ἐμαρτύ‐ ρησεν λέγω[ν· “οἴει δ]έ με ἄλλως σοι κεχρηματι[κέναι ἢ ἵ]να ἀναφα‐ νῇς δίκαιος;” [εἰ δὲ ὁ Ἰὼβ εἶ]πέν ποτε
5ἐκβιαζόμε[νος διὰ τὸ τ]οὺς φίλους ἐναντί[ον δοξά]σ̣αι· “οἶδα ὅτι δίκαιος ἀν[αφανοῦ]μαι”, χαρακτὴρ γινόμεν[ος τοῦτο ε]ἶ̣πεν ἐκ τῶ(ν) καθ’ ἑαυτὸ[ν ἀπαγγεί]λ̣ας τοὺς ἀρε‐
10τῇ χρωμέ[νους καὶ] ἐργαζομένο[υς] λέγων· ‘οἶδ[α ὅτι εἰ χ]ρησαίμην τῇ ἀνδρείᾳ [ἕως] τ̣έ̣λους, “δίκαιος ἀναφανο[ῦ]μαι”.‘ οὐ γὰρ εἶπεν· ‘δί‐ καιός εἰμι‘, ἀ[λ]λ’ εἰς μέλλοντα χρό‐
15νον ἀνέκλινεν τὴν προσδο‐ κίαν, τὸ ἴδιον τῶν ἀρετῶν ἀπαγ‐ γέλλων. εἰς χρόνον γὰρ τακτὸν ἡτοίμαστο πεσεῖν ὑπὸ ἄλλους οἴκους
20τε αὐτοῦ ἐκπορθεῖσθαι ὑπὸ ἀνό‐ μων. δηλοῖ ὅτι παρεδόθη τοῖς ἐξαιτησαμένοις πειράσαι αὐτόν. τινὲς καὶ ἐκ ταύτης τῆς λέξεως οὐ καλῶς αὐτῇ χρησάμε‐
25νοι εἱμαρμένην ἐλογίσαντο εἶναι, τὸ “τακτὸν χρόνον” εἰς αὐ‐ τὴν ἀναφέροντες. ψεῦδος δὲ τοῦτο· οὐ γὰρ πᾶς χρόνος τεταγμέ‐ νος τὴν εἱμαρμένην σημαί‐
30νει. ὃ παρίστησιν οὖν, τοῦτ’ ἔστι(ν), ὅτι εἰ καὶ εἰς χλεύασμα ἐγενήθη,
ἀλλά γε οὐκ εἰς ἄπειρον τοῦτο42

312

ἐγίνετο, ἀλλὰ [και]ρῷ τοῦ θ(εο)ῦ συν‐ χωρήσαν[τος τοῦ]το γενέσθαι, κα‐ θὰ καὶ οἱ̣ ”[δοθέντ]ες εἰς χεῖρας τῶν θλ[ιβόντων]”. “χρόνον” δὲ “τα‐
5κτὸν” εἶ̣[πεν, ὃν ἔστι]ν̣ τῇ ἀρετῇ τῇ τοιαύ[τῃ χρῆσθ]αι τὸν ἄν(θρωπ)ον, καθ’ ἣν κ[αὶ λέγεται] ἱκανὸς εἶναι πολεμεῖ[ν. “οἴκους”] δὲ λέγει “πορ‐ θουμέν[ους” τὰς ἀ]ρετάς· τούτο〈υσ〉
10γὰρ σπουδ̣[άζουσι]ν̣ οἱ ἀντικεί‐ μενοι δ[ιὰ τῶν ἐ]πιπόνων σεῖ‐ σαι καὶ κλο̣[νῆσαι.] ὅτι δὲ οἶκοι ἀν‐ τὶ ἀρετῶν παρ[αλ]αμβάνονται, εἴρηται· “ἐπεὶ ἐφ[οβ]οῦντο αἱ μαῖαι
15τὸν θ(εό)ν, ἐποίησ[α]ν ἑαυταῖς οἰκί‐ ας.” ἆρά γε ἄοικοι ἦσαν πρὶν φοβη‐ θῶσι τὸν θ(εό)ν; ἀλλὰ δῆλον ὡς τὰς ἀρετάς, κατὰ τὸν ἀκούοντα τοὺς λόγους Ἰ(ησο)ῦ καὶ οἰκοδομοῦντα τὴ(ν)
20ἑαυτοῦ οἰκί[α]ν, ὅ ἐστιν τὸν βίον, οὐκ ἐπὶ πέτραν αἰσθητήν, ἀλλ’ ἐπὶ τὸν Χ(ριστὸ)ν τὸν εἰπόντα Πέτρῳ· “σὺ εἶ Πέτρος καὶ ἐπὶ ταύτῃ τῇ πέ‐ τρᾳ οἰκοδομήσω μου τὴν ἐκ‐
25κλησίαν”, τοῦ Πέτρου δηλονότι ἔ‐ χοντος οἰκίαν ἐν τῇ τοιαύτῃ πέ‐ τρᾳ. οἰκοδομεῖ δὲ ὁ σωτὴρ τὴν ἐκ‐ κλησίαν, αὐτὸς καὶ πέτρα καὶ οἰ‐ κοδόμος ὤν· συνεργεῖ γὰρ ὁ θ(εὸ)ς τῷ
30σπουδαίῳ. οὕτω καὶ ὁ ψαλμῳδός φησιν· “ἐν πέτρᾳ ὕψωσάς με.” οὐ μέ‐ γα δὲ δῶρον θ(εο)ῦ ἐν αἰσθητῇ πέτρᾳ

313

ὑψωθῆναι, ἀ[λλὰ] δῆλον ὡς τῶι λό‐ γωι τῷ ἀσφαλ[εῖ, κ]αθὸ πάλιν ὁ ψαλμῳ‐ δός φησιν· “ἔστη[σ]ας ἐπὶ πέτραν τοὺς πόδας μου.” ση[μ]ειωτέ[ον] δὲ ὅτι δίκαι‐
5ος ἢ ἀλλοτιν[.....]π[...] ἀλλ’ ἄνομοι. τὸ δὲ “ἐκπορθε[ῖσθαι” ἐμφ]αίνει τὸ ἀν‐ δρεῖον τοῦ δικ[αίου κ]αταμηχαν〈ηθέ〉(ν)‐ τος· εἴρηται κ̣[αὶ ἐν ψα]λμοῖς· “πλεο‐ νάκις ἐπολ[έμησά]ν με ἐκ νεό‐
10τητός μου [καὶ γὰρ οὐ]κ ἠδυνήθη‐ σάν μοι”, ὡ[ς καὶ Παῦλ]ο̣ς· “τίς ἡμᾶς χωρίσει ἀπ[ὸ τῆς ἀγά]πης τοῦ θ(εο)ῦ;” καὶ τὰ ἑξῆς. [οἴκους] δὲ πληθυντι‐ κῶς δεῖ νο[εῖν] τὸ πλῆθος τῆς ἀρε‐44
15τῆς· σωφρο[σύ]νη οἶκος, ἀνδρεία οἶκος, πραότ[η]ς καὶ ἄλλαι, καθὸ εἴρη‐ ται· “ὀχύρωμα ὁσίου φόβος κ(υρίο)υ·” οὕτω καὶ δικαιοσύνη. τούτων τῶν οἴ‐ κων εἰσὶν ἐναντίοι, οὓς κατασπᾷ
20κ(ύριο)ς· “οἴκους γὰρ ὑβριστῶν κα{σ}τασπᾷ κ(ύριο)ς· ἐστήριξεν δὲ ὅρ[ιον] χήρας.” τὰς
21γὰρ τῶν ὑπερηφάνων π[ο]λιτείας κατα‐ σπᾷ ὡ̣〈σ〉 εἴρηται· “Καφαρναούμ, ἢ ἕως οὐ(ρα)νοῦ ἀναβήσῃ, ἕως ᾅδου καταβιβασθή‐
25σῃ.” 〈καὶ〉 “ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθή‐ σεται.” “στηρίζει δὲ χήρας τὸ ὅριον”, ὅ ἐστιν· τὸν οἶκον, τὸν βίον τῶν κατὰ θ(εὸ)ν χηρευόντων ἀπὸ κακῶν. δη‐ λοῖ καὶ τὸ “οἰκίαι παρανόμων ὀφει‐
30λήσουσιν καθαρισμόν, οἰκίαι δὲ δικαίων δεκταὶ” τοὺς ἑκάστου βίους. οὐ μὴν δὲ ἀλλὰ μηθεὶς πεποιθέ‐ τω πονηρὸς ὢν ἀθῷος ἔσεσθαι. ὅσοι παροργίζουσι τὸν κ(ύριο)ν, οὐχὶ καὶ
35〈ἔ〉τασις αὐτῶν ἔσται; διδάσκει ὅτι κἂν χλευάζῃ τις τὸ(ν)

314

δίκαιον καὶ κα[τα]δυναστεύῃ, οὐκ ἔσται ἀθῷος, κἂν [ἐκ]νικήσῃ αὐτὸ(ν) τῷ δοκεῖν. πα[ρορ]γίζει γὰρ τὸν θ(εὸ)ν ὁ τοιο[ῦτο]ς. ἔστ[αι] γὰρ ἐξέτασις
5τῶν πρ[αττ]ομ[έν]ων, δι’ οὗ αἰνίτ‐ τεται κρίσ[ιν, καθὰ] καὶ Παῦλός φη‐ σιν· “δεῖ γὰρ ἡ[μᾶς π]άντας παρα‐ στῆναι τ[ῷ βήματ]ι τοῦ Χ(ριστο)ῦ, ἵνα κομίσηται [ἕκαστος] πρὸς ἃ διὰ
10τοῦ σώμ[ατος ἔπρα]ξεν.” νοεῖ(ν) δὲ ὑποβά[λλει ὅτι ‘ε]ἰ καὶ οἱ ἐξαι‐ τησάμενο[ι πον]ηρεύονται εἰς ἐμὲ λαβόν[τες] ἐξουσίαν, οὐδ’ οὗτοι ἀθῷοί εἰσι[ν] ὄργανον καὶ
15“σκεύη ὀργῆς” γεγ̣[ε]νημένοι, κἂ(ν) ἐπὶ ἁμαρτάνον[τ]α τοῦτο ποιῶ‐ σιν.‘ χαίρουσιν γὰρ τῇ τοιαύτῃ ὑπηρεσίᾳ. πρός τινα γοῦν λέ‐ γεται· “ἐγὼ ἔδωκα αὐτοὺς εἰς τὰς46
20χεῖράς σου, σ[ὺ] δὲ οὐκ ἔδωκας αὐ‐ τοῖς ἔλεος” καὶ “ἐγὼ ὠργίσθην αὐ‐ τοῖς ὀλίγα, αὐτοὶ δὲ συνεπέθε(ν)‐ το εἰς κακά.” οὐ γὰρ ἵν[α] ἀνηλεῶς χρήσωνται παραδίδωσιν θ(εό)ς·
25αὐτοὶ δὲ σὺν πολλῇ προθυμίᾳ τοῦ‐ το ποιοῦντες ἀνηλεῶς ποιοῦ‐ σιν· καὶ Φαραὼ δὲ πρὸς τοὺς 〈υἱοὺσ〉 Ἰσ‐ δραὴλ τοιοῦτος. τοιοῦτον τὸ “γίγα(ν)‐ τες ἔρχονται πληρῶσαι τὸν θυ‐
30μόν μου χαίροντες ἅμα καὶ ὑ‐ βρίζοντες.” χαίρουσιν γὰρ τοιού‐ τοις 〈οἷσ〉 ὑπηρετοῦσιν.

315

ἀλλὰ ἐρώτη[σον] τετράποδα, ἐάν σοι εἴπωσιν, πε[τει]νὰ δὲ οὐρανοῦ, ἐάν σοι ἀπαγ[γ]είλ[ωσι]ν· ἐκδιήγη‐ σαι γῇ, ἐάν σ[οι] φρ[άσῃ,] καὶ ἐκδιηγή‐
5σονταί σοι ο[ἱ ἰχ]θύ[ες τ]ῆς θαλάσσης. τὴν τῶν κρ[ιμάτων] βαθύτητα καὶ τὴν ἀξίαν [τοῦ ἀνθ]ρώπου ἐνταῦ‐ θα δηλῶσ[αι βούλε]ται λέγων, ὅτι ἀκατάλημ[πτά εἰ]σ̣ι̣ τὰ κρίματα
10ὧν “ἐκ μέ[ρους” ἄνθρ]ωπος ἐπιστή‐ μην δέχε[ται. οὐ π]άντως δὲ οὕ‐ τως ἐκλαβ[εῖν πρ]οσήκει, ὅτι ἐρω‐ τῆσαι δεῖ τ[ὰ τε]τράποδα ὡς παρ’ [αὐ]‐ τῶν ἐκδέ[χε]σθαι ἀπόκρισιν, ἀλλ[ὰ]
15‘τὴν ἐν τοῖς [τε]τραπόδοις ἐραύν[η]‐ σον καὶ ἐν π[ε]τεινοῖς καὶ τῇ γῇ δη‐ μιουργίαν καὶ κρίματα καὶ σκό‐ πησον, εἰ δυνήσει καταλαβεῖν τοὺς βαθυτά[το]υς ἐν αὐτοῖς λόγους.‘
20ταῦτα δέ φ̣[η]σ̣ιν ἐπιστῆσαι αὐτοῖς βουλόμεν[ος,] ὅτι ἡ τοῦ θ(εο)ῦ διοίκη‐ σις ἐναπ[οκρ]ύπτεται καὶ οὐ πρέ‐ πει αὐτο[ὺς ἐ]πιτρέχειν αὐτῇ ἀγνο‐ οῦντα〈σ〉, καθ̣[ὰ κα]τέτρεχον αὐτοῦ
25ὡς δι’ ἁμαρ[τί]ας πάσχοντος οὐκ εἰδότες τὸ κ[ρί]μα. καὶ γὰρ τῷ ὄν‐ τι ἐκ προχε[ίρ]ου ἡ τῶν ζῴων ὕ‐ παρξις οὐ [π]αραστήσει τὸ ε[ὔ]λο‐ γον· τὰ γοῦν [ἰ]οβόλα τοῖς πολλοῖς48
30δοκεῖ οὐκ ἔ[χ]ειν τῆς παραγωγῆς τὸ εὔλογον. [ἀ]λλ’ ὁ ἅγιός φησιν· “πά(ν)‐ τα εἰς χρείαν αὐτῶν ἔκτισται.”

316

καὶ τὸ κεκρυμμέ[νον] δὲ αὐτῶν πα‐ ρίστησιν· “α.[.].τ̣[. τῶ]ν ἔργων αὐτοῦ ἐστιν ἐν ἀπ[οκρ]ύφ[οις.]” καὶ γὰρ ἐπὶ ἰατρικῆς [ἐστι τ]οῦτ[ο] θεωρῆσαι τοῦ
5μὲν ἰατρ[οῦ τέ]χ̣ν̣[ῃ κ]αὶ ἐπιστήμῃ προσάγον[τος τὰ ἰ]ατικά, τοῦ δὲ ἀ‐ νιάτρου δυ[σαρεστου]μένου πολ‐ λάκις τοῖς π[αρὰ τοῦ ἰ]ατροῦ ἐπιβαλ‐ λομένοις φ[αρμάκο]ις.
10τίς οὖν 〈οὐκ〉 ἔγν〈ω〉 [ἐν πᾶσι] τούτοις, ὅτι χεὶρ κ(υρίο)υ ἐποί[ησεν ταῦ]τα; τὸν καθ’ ἕκα[στον λόγον] τῶν γεγενη‐ μένων ἀποκ[εκρυ]μμένον εἰ‐ πών, δι’ οὗ ἐδίδα[ξεν] τοὺς φίλους
15ἐπιστῆσαι καὶ τῷ [κα]θ’ αὑτὸν ὡς κε‐ κρυμμένῳ καὶ μ[ὴ] προχείρως φάσκειν ἁμαρτίας χάριν τοῦτο γεγονέναι, ἕτερόν τι παιδεύει παριστῶν, ὅτι ὁ καθόλου λόγος
20φανερός ἐστιν, [κἂ]ν̣ ὁ ἕτερος κεκρυμ‐ μένος τυγχάνῃ, [λέ]γω δή, ὅτι “χεὶρ κ(υρίο)υ ταῦτα πεποίη[κεν,]” ἵνα ἔμφα‐ σιν παραστήσῃ τ[ῆς ἑτ]έρας αἰτίας, ὅτι εἰ καὶ οὐ διὰ ἁμ[αρτ]ίας, ἀλλ’ ὑπὸ
25χειρὸς κυρίου ταῦ[τα γ]ίνεται συν‐ χωροῦντος. καὶ γ[ὰρ] εἰ μὴ ἦν ὁ ἐξα̣ι̣‐ τησάμενος λαβ[ὼ]ν τὴν ἐπιτρο‐ πὴν πρὸς τοῦ θ(εο)ῦ, [οὐ]δὲν ἠδύνα‐ το. ἐλεγκτέον ἐ[κ τ]ούτων τοὺς τὸ
30αὐτόματον εἰσά[γο]ντας, ὅτι τάξει καὶ προνοίᾳ τὰ πάντ[α] διοικεῖται. ἡ γὰρ σύνπνοια τ[οῦ] παντὸς ἱκα‐ νὴ διδασκαλία τοῦ ἐφεστάναι

317

τοῖς ὅλοις τ[ὴ]ν πρόνο[ια]ν τ[οῦ θ(εο)]ῦ̣. εἰ μὴ ἐν χειρὶ αὐτ[οῦ] ψυχ[ὴ] πά(ν)‐ των τῶν ζώντων [κ]αὶ π[νεῦ]μα παντὸς ἀνθρώπ[ο]υ; βεβ[αι]οῖ50
5τὰ τῆς πα[ι]δεύσε[ω]ς διδ[ά]σκω(ν) αὐτούς, ὅτι ὑπὸ τὴ[ν] χεῖρ[α] τοῦ θ(εο)ῦ πάντα ἐστιν [κ]αὶ ἡ ζωὴ τῶ(ν) ἀνθρώπων καὶ ὁ [θ]άνατ[ο]σ —τού‐ τῳ ὅμοιον τὸ ἐν τῷ εὐαγγελί‐
10ῳ· “οὐχὶ δύο στρουθ[ί]α ἀ[σσα]ρίου πωλεῖται; καὶ οὐ[χ] ἓν [αὐτ]ῶν ἐμπεσεῖται εἰς [π]αγί[δα ἄν]ευ τοῦ π(ατ)ρ(ὸ)ς τοῦ ἐν τ[οῖ]ς ο[ὐ(ρα)νοῖ]σ”—οὐ‐ δὲν ἕτερον διὰ [τούτου] κατα‐
15σκευάζων ἢ τὸ ἐ̣[πιστῆσ]α̣ι τὴ(ν) ἑαυτῶν διάνο[ι]αν ἐ[πὶ τ]ὰ τοῦ θ(εο)ῦ κρίματα καὶ [.]ι μὴ [εἰ]κ̣αίως λέγειν δι’ ἁμαρτίας α[ὐ]τὸν πεπονθέναι.
20νοῦς μὲν γὰρ ῥήματ[α δ]ιακρί‐ νει, λάρυξ δὲ σῖτα γε[ύ]εται. ἐπίστη[σ]ον,
21ε[ἰ ταῦ]τα ἀ‐ ποδίδοται π[ρ]ὸς ἐκ[εῖ]να· “ἀλλὰ ἐρώτησον τ[ε]τράπ[ο]δα, ἐάν σοι εἴπωσιν.” δῆλον [ἐκ] τῆς ἀ‐
25κολουθίας, ὅτι οὐκ [ἀλ]όγων ἢ ἀψύχων ἐστὶν εἰδ[έ]ναι τὰ τῆς προνοία[ς] κρίμ[ατ]α, ἀλλὰ τοῦ νοῦ. καὶ π[α]ράδει[γμ]α λαμβά‐ νει, ὅτι καθάπερ ὁ [λ]άρυγξ κρι‐
30τικός ἐστι τῶν σιτί[ω]ν, οὕτως ὁ νοῦς τῶν τε λεγο[μέ]νων καὶ τῶν ἐγκειμένων ἐ[ν] τῇ φύσει τοῦ παντός. ‘διακρίν[ε]τε τοίνυ(ν)

318

[κ]αὶ ὑ[με]ῖσ‘, λέγοι ἂν πρὸς τοὺς φίλου[ς,] ‘ταῦτα κα[ὶ] εὑρήσετε τὸν τ[ρό]πον τῶ[ν] ἐμοὶ συμ‐ [β]εβηκ[ό]των.‘
5ἐ[ν] πολ[λ]ῷ χρόνῳ σοφία, ἐν δὲ πολ[λ]ῷ βίῳ ἐπιστήμη. παιδε[υ]τικώτατα καὶ ταῦ‐
τά φησ[ι]ν· ἵνα γὰρ μὴ πρόχει‐ ρον [κ]α[ὶ ε]ὐχερῆ τὴν τῶν ὄ(ν)‐52
10τ[ων] γνῶσιν οἰηθῶσιν διὰ τ[ὸ ε]ἰρῆ[σ]θαι “νοῦς μὲν γὰρ ῥή‐ μ[ατα δια]κρίνει” καὶ λογίσων‐ τ[αι, ὅτι εὐ]χερὲς αὐτοῖς τοῦτο ἅτ[ε νοῦ]ν̣ ἔχουσιν, ἐνάγει αὐ‐
15τ[οὺς] ε̣[ἰς ἐ]πιμέλειαν τῆς σο‐ φ[ίας] λέγων· “ἐν πολλῷ χρό‐ ν[ῳ] σοφία, ἐν δὲ πολλῷ βίῳ ἐπ[ισ]τήμ[η.]” ἐλεγκτέον ἐκ τού‐ του [το]ὺς μὴ βουλομένους πο‐
20ν[εῖν,] ἀλλ’ [οἰ]ομένους αὐτοῖς ἀρκ[εῖ]ν τὴν ὅπως ποτὲ γιγνο‐ μέ[νη]ν ἐπ[ι]βολὴν ἐπιστή‐ μη[ς τι]νός. οὐ γὰρ ἅμα τῷ ἄρ‐ ξα[σθ]αί τινα ἡ γνῶσις τῶν
25τελ[εί]ων παραγίνεται. πρὸς δὲ τ[ούτ]ωι ἐλ[έ]γχονται καὶ οἱ φύσ[ει ν]ομί[ζ]οντες εἶναι τὰς μαθή[σ]εις· οὐδὲν γὰρ τῶν κα‐ τὰ φύ[σι]ν καὶ ἀναγκαίως τῇ οὐ‐
30σίᾳ το[ῦ] ἀν(θρώπ)ου προσόντων χρό‐ νῳ κα[τ]ορθοῦται. οὐδεὶς γοῦν θ[ν]ητὸς ᾗ ζῷον χρόνῳ προστ[ί]θεται· τὸ δὲ σοφὸς εἶ‐

319

ναι χρόνῳ προσγίν[ε]ται· “ὅτε γὰρ ἤμην νήπιος, ἐλάλουν ὡς νήπιος, ἐφρόν[ο]υν ὡς νή‐ πιος, ἐλογιζόμην ὡς νήπι‐
5ος· ὅτε γέγονα ἀνήρ, κατήρ‐ γηκα τὰ τοῦ νηπ[ίο]υ.” πρὸς ταῦ‐ τα ἀντιθήσει τι[ς] τὸ “οὐχ οἱ πο‐ λυχρόνιοί εἰσιν σοφοί, οὐδὲ οἱ γέροντες οἴδασιν κρίμα,”
10ἐναντίον τοῦ[τ]ο τῷ ὑπὸ τοῦ Ἰὼβ εἰρημέν〈ῳ〉 οἰόμενο{ι}ς. δυνατὸν δὲ ἀμφότερα ἀκο‐ λούθως εἰρημένα συνιδεῖ(ν)· ὁ μὲν γὰρ μακά[ρ]ιος Ἰ[ώβ] φη‐
15σιν, ὅτι ὁ ἀρχόμ[ε]νος [σ]οφίας καὶ σπεύδων [α]ὐτὴν [ἀ]να‐
λαβεῖν οὐχ ὡς ἔτυχε[ν] αὐ‐ τήν, ἀλλ’ ἐν πολλῷ χρόνῳ ἀνα‐ λήμψεται. ἀλλὰ καὶ ὁ Ἐλιοὺς54
20οὐκ ἀπιθάνως ἂν λέγοι· οὐ‐ δὲ γάρ, εἰ μὴ ἐπεθύμησέν τις σοφίας, τῇ δὲ ἡλικίᾳ προ‐ βέβηκεν, ἤδη σοφὸ[ς ἂ]ν εἴη· οὐ γὰρ ἐξ ἀνάγκης ὁ γέρων σο‐
25φός. ἐπιστήσεις τῷ ὑπὸ τοῦ ὑμνῳδοῦ λεγομέν〈ῳ〉, εἰ συμ‐ βάλλεται τ[ῷ] ἐν πολλῷ χρό‐ νῳ τὴν σοφίαν ἀναλαμβά‐ νεσθαι ἐν τῷ λέγειν· “γνώρι‐
30σόν μοι, κ(ύρι)ε, τὸ πέρα[ς] μου καὶ τὸν ἀριθμὸν τῶν ἡμερῶ(ν) μου, τίς ἐστιν, ἵνα γνῶ, τί ὑστερῶ

320

ἐγώ.” ἀναλημπτὴ γὰρ δείκνυ‐ ται καὶ [ο]ὐ φύσει ἡ ἀρετή, ἀλλὰ καὶ χρ[ό]νῳ κατορθουμένη ἐν τῷ “ἵνα γνῶ, τί ὑστερῶ ἐγώ”.
5τί δέ ἐστ[ι]ν σοφία, ἐν τοῖς ἑξῆς εἴρητα[ι] οὕτως· “ἰδοὺ ἡ θεοσέ‐ βειά ἐστιν σοφία, καὶ τὸ ἀπέ‐ χεσθαι ἀπὸ κακῶν ἐστιν ἐ‐ πιστήμη.” καὶ πρῶτον δεῖ
10κατορθῶσαι τὴν ἀποχὴν τῶν κακῶν, ἵνα οὕτω ἡ θε‐ οσέβεια προσγένηται σοφί‐ α οὖσα. εἴ[ρ]ηται γάρ· “ἐπιθυμή‐ σα[ς σο]φί[α]ν διατήρησον ἐν‐
15το[λὰ]ς κα[ὶ] κύριος χορηγήσει σοι [αὐ]τή[ν·]” ἡ γὰρ σοφία καθαρ‐ θε[ίσ]ης τῆς ψυχῆς προσγίνε‐ ται. παρ’ αὐτῷ σοφία καὶ δύ‐ ναμις, αὐτῷ βουλὴ καὶ σύνε‐
20σις. εἰπὼν “ἐν πολλῷ χρόνῳ σοφία” πρὸς τὸ μὴ νομίσαι αὐ‐ τοὺς λέγειν αὐτὸν περὶ ἀν‐ θρωπίνης [σ]οφίας {λέγειν} μη‐ δὲ ζ[η]τεῖν [α]ὐτὴν ἐν τοῖς γε‐
25νητοῖς διδάσκει, πῶς εὑρίσκε‐
ται, λέγων· “παρ’ αὐτῷ σοφία καὶ δύν[α]μις.” οὐ γὰρ ἔξωθεν αὐ‐ τοῦ ἐ[στι]ν̣, ἀλλ’ ἐν αὐτῷ ἐστιν ὁ‐ μοούσιος αὐτῷ τυγχάνουσα·56
30πηγὴ γὰρ αὐτῆς ὑπάρχει, ἡ πηγὴ δὲ οὐκ ἄλλοθεν δέ‐ χεται. καὶ ἡ δύναμις δὲ πα‐ ρ’ αὐτῷ ἐστιν ὁ Χ(ριστό)ς· “Χ(ριστὸ)ς γὰρ θ(εο)ῦ δύ‐
35ναμις καὶ 〈σοφία〉.” αὐτῶι δὲ

321

καὶ βουλὴ καὶ 〈σύνεσισ〉 πρόσ‐ εστιν, ὥστε μὴ ἀνθρωπίναις ἐπιβολαῖς ταῦτα ζητεῖται, ἀλλὰ παρ’ αὐτοῦ. ταῦτα δὲ πάν‐
5τα ὁ υ(ἱό)ς ἐστιν· τὸ γὰρ “ἡτοίμασε(ν) οὐρανοὺς ἐν φρονήσει” περὶ υ(ἱο)ῦ λέγεται. ἐὰν καταβάλῃ, τίς οἰκοδομή‐ σει; ἐὰν κλείσῃ κατὰ ἀν(θρώπ)ων, τίς ἀνοίξει; ἐὰν κωλύσῃ τὸ
10ὕδωρ, ξηρανεῖ τὴν γῆν· ἐὰν δὲ ἐπαφῇ, ἀπώλεσεν αὐτὴν καταστρέψας. τὸν περὶ προνοίας λόγον, ὡς καὶ πρότερον ἐλέχθη, ἠρέμα
15διδάσκει τοὺς [ἀ]ντι[λ]έγοντας αὐτῷ. εἰ γὰρ καὶ ἐτίθε[ν]το πρό‐ νοιαν, ἀλλά γε ἐναν[τι]ώμα‐ σιν περιέπιπτον. λέγει οὖν ὅτι “τῷ βουλήματι αὐτοῦ τίς
20ἀνθέστηκεν;” ἔστι γοῦν εὑρεῖ(ν) τὸν μὲν πενόμενον, τὸν δὲ ἐν περιστάσει, τὸν δὲ νό‐ σῳ πεπιεσμένον καὶ ὅλως ἐν διαφόροι[ς] συνπτώμασι(ν)
25ἄλλον καὶ ἄλλον κατειλημ‐ μένους καὶ μὴ σθένοντας ἀπώσασθαι τὸ κεκ[ρι]μένον. θ(εο)ῦ γὰρ βουλήσει συ[μ]βαίνου‐ σιν. οὐ μόνον πε[ρ]ὶ οἰκοδομῆς,
30ἀλλὰ καὶ τῶν προ[ε]ιρημένω(ν) οὐδείς ἐστιν, ὃς δυνήσεται
εἰπεῖν κατὰ τὸν ἀπόστολο(ν)· “τί 〈με〉 ἐποίησας οὕτως;” ἀλλὰ καὶ οἱ χωρὶς βουλῆς θ(εο)ῦ τολμῶν‐58

322

τές τι, ἐπεὶ οὐκ ἐπεκαλέσαν‐ το αὐτόν, 〈καταστρέφονται κατὰ τὸ “αὐτοὶ〉 οἰκο‐
2δομήσουσι καὶ ἐ‐ γὼ καταστρέψω, λέγει κ(ύριο)ς.” καὶ περὶ τῶν κακὴν οἰκοδομὴ(ν)
5ἐχόντων λέγεται· “καθελεῖς αὐτοὺς καὶ οὐ μὴ οἰκοδομήσεις αὐτούς.” οὕτω καὶ ἐὰν ἐνκλεί‐ σῃ κατὰ ἀνθρώπων, οὐδεὶς ἀνοίξει· θ(εο)ῦ γὰρ μὴ εὐοδοῦν‐
10τος ἐπὶ πρᾶξίν τινα, ἣν προ‐ ῄρηταί τις, δι’ οὓς οἶδεν λό‐ γους, τίς ἀνοῖξαι δύναται; συνέκλεισεν τῷ Φαραὼ καὶ τοῖς [Α]ἰγυπτίοις τὴν ἀποφυ‐
15γὴν καὶ [ἀ]νοίγων οὐχ εὑρίσκε‐ το. κ[α]ὶ ὅλω[ς] πολλὰ τοιαῦτα εὑ‐ ρή[σ]εις. κλείει γὰρ πρὸς τὸ χρή‐ σιμον μὴ ἐῶν ἔχειν τῶν ἀνθρωπίνων ἀπόλαυσιν,
20ἀλλ’ 〈ἐν〉 ἐνδείᾳ εἶναι· πρὸς δὲ τί{να}; πρὸς τὸ{ν} σωτήριον εἶναι ἐπάγων τὰ [ἐ]πίπονα. κλείει δὲ καὶ ἄλλω[ς] κατὰ ἀν(θρώπ)ων, ὅτε οὐκ ἐᾷ εὐοδοῦσθαι αὐτοὺς ἐν
25κακοῖς καὶ τούτου δεόντως γινομ[έ]νου πρὸς θ(εο)ῦ, οὐ καθὼς Φαρισ[αῖ]οι ἐπο[ί]ουν· εἴρηται γὰρ πρ[ὸς] αὐτούς· “κλείετε τὴν βα‐ σιλείαν τῶν οὐ(ρα)νῶν, αὐτοὶ οὐκ
30εἰσέρχεσθε οὐδὲ τοὺς εἰσερχο‐ μένους ἀφίετε εἰσελθεῖν.” κλείεται δ’ ἡ βασιλεία τῶν οὐ(ρα)νῶν,

323

ὅταν οἱ δοκοῦντες εἶναι διδά‐ σκαλοι δι’ ὧν ἐνεργοῦσιν φαύ‐ λων μιμητὰς ἑαυτῶν ποι‐ ῶσίν τινας, ὡς μήτε αὐτ〈οὶ〉
5μήτε οἱ μιμούμενοι αὐτοὺς εἰσιέναι εἰς τὴν βασιλείαν.
ἐὰν οὖν τῷ ἑαυτῷ κλείσαντι καὶ θ(εὸ)ς κλείσῃ διὰ τὴν πολιτεί‐ αν αὐτοῦ, τίς τούτῳ ἀνοίξει;60
10οὕτω καὶ τὸ ὕδωρ καὶ τὸ κατὰ αἰσθητὸν κωλύων κατὰ τὸ εἰ‐ ρημένον “μερὶς μία βραχή‐ σεται καὶ μερίς, ἐφ’ ἣν οὐ βρέ‐ ξω, ξηρανθήσ[ε]ται” [κ]ωλύω(ν)
15ξηραίνει τὴν [γ]ῆν· [κ]αὶ τού‐ του ἔχει〈σ〉 ἐν τα[ῖς] Βασιλείαις τὸ παράδειγμα· αὐτὸς [γ]άρ ἐστι(ν) “ὁ ἀνάγων νεφέλας ἐξ ἐσχά‐ του 〈τῆσ〉 γῆς, ἀστραπὰς εἰς ὑετὸ(ν)
20ποιῶν.” καὶ κ[α]τὰ τὴν ἑαυτοῦ ἐξουσίαν ἐπαφίεται τῇ γῇ καὶ εἰς ἀρδείαν καὶ εἰς φθο‐ ρὰν τῶν ἐν αὐτῇ, ὡς ἐν τῷ κατὰ Νῶε κατακλυσμῷ. ταῦ‐
25τα δὲ εἰ μετὰ συνέσεως ἀνά‐ γοις, εὑρήσεις καὶ [τὸ] ἀπὸ τού‐ των ὄφελος. παρ’ αὐτῶι κράτος καὶ ἰσχύς, αὐτῷ ἐπιστήμη καὶ σύνεσις.
30τὸ εὔλογον τῆς ἀποδείξεως τοῦ ἕκαστα τῶν παρ’ αὐτοῦ τοῦ θ(εο)ῦ γιγνομένων μὴ ἂν

324

ἄλλον δύνασθαι ποιεῖν ἢ αὐτὸ(ν) διὰ τούτων διδάσκει φάσκων· “παρ’ αὐτῷ κράτος καὶ ἰσχύς.” καὶ ἵνα μή τις ἀβέβαιος λογίσηται,
5ὅτι δυνάμει καὶ ἰσχύι μόν〈αισ〉 θ(εὸ)ς ποιεῖ, ἐπάγει· “αὐτῶι ἐπιστή‐ μη καὶ σύνεσις.” κἂν γὰρ δυσ‐ αρεστῇ τις τοῖς γιγνομένοις λέγων ὅτι ‘διὰ τί μὲν ἥδε ἡ
10χώρα ἡ εὔφορος καὶ πολύπλου‐ τος πάλιν ἄρδεται, ἡ δὲ δεο‐ μένη ἄβροχος διατελεῖ;‘, ἀκου‐ έτω τὸ “αὐτῷ ἐπιστήμη καὶ σύ‐ νεσις.” αὐτ[ὸ]ς γὰρ “σταθμῶι καὶ
15μέτρῳ πάντα {τα} διαταξά‐
μεν[ο]ς” ἑκά[σ]τῳ κατὰ τοὺς λόγους τῆς [π]ρονοίας ἑαυτοῦ ἐπιχο‐ ρηγεῖ ἃ βούλεται· οὐ γὰρ ὡς ἔ‐ τυχεν ἡ τῶ[ν] ὄντων παραγω‐62
20γὴ ἢ διοίκησις ἔχει τὴν σύ‐ στασιν, ἀλλὰ καὶ τὸ τῶν δημι‐ ουργημάτων διάφορον καὶ τὸ τῆς διοικήσεως συνέσει θείᾳ πέπηγέν τε καὶ ἕστηκε(ν).
25ἐπιστατέον ὅτι οὐχ ὡς συν‐ θέτο[υ ὄν]τος τοῦ θ(εο)ῦ “ἰσχὺς παρ’ αὐτῷ [κα]ὶ κράτος” καὶ “αὐτῷ ἐ‐ πιστή[μ]η καὶ σύνεσις” εἴρηται· πάντα [γ]ὰρ ταῦτα ὁ υ(ἱό)ς ἐστιν
30ἁπλοῦς καὶ ἀσύνθετος ὑπάρχω(ν). διάγων βουλευτὰς αἰχμαλώ‐ τους, κριτὰς δὲ γῆς ἐξέστη‐ σεν. καὶ ταῦτα τῆς προνοίας

325

ἔργα· καὶ [γ]ὰρ τῷ θελήματι καὶ τῇ κρίσει καὶ βουλευταὶ αἰχμά‐ λωτοι διάγονται καὶ κριταὶ μεθίστανται. καὶ εἰ μὲν βου‐
5λευτὰς λέγοι τοὺς ἐν πολιτεί‐ ᾳ μεγάλα φυσῶντας, ἔστιν καὶ τούτων πολλοὺς εὑρεῖν ἐν αἰχμαλωσίᾳ διαχθέντας· ὅ‐ περ δῆλον ἐκ τῆς τοῦ 〈Ἰσδραὴλ〉 αἰχμα‐
10λωσία〈σ〉, περὶ οὗ θρῆνον ὁ Ἰε‐ ρημίας θρηνῶν 〈ἐπὶ〉 τὴν πόλι(ν) αὐτῶν ἔλεγεν· “πῶς ἐκάθισε(ν) μόνη ἡ πόλις ἡ πεπληθυμ‐ μένη λαῶν, ἐγενήθη
15ὡς χήρα πεπληθυμμένη ἐν ἔθνεσιν, ἄρχουσα ἐν χώ‐ ραις ἐγενήθη εἰς φόρον.” εἰ δὲ τοὺς συμβουλεύοντας ση‐ μαίνοι τὸ τῆς βουλῆς ὄνο‐
20μα, καὶ οὕτως τοὺς ἐπὶ κακῷ τοῦτο ποιοῦντας αἰχμαλώ‐ τους διάγει θ(εό)ς· καὶ τούτου πα‐ ράδειγμα 〈Ἀχιτόφελ〉, οὗ{κ} ἡ βου‐
λὴ καὶ ἡ ζωὴ διεστράφη. καὶ64
25γὰρ καὶ ἐκ τούτου κατανοῆ‐ σαί ἐστιν τὸ ἔργον τῆς προ‐ νοίας, ὅτι καὶ οἱ συ[ν]ετώτατοι τῶν συμβουλευόν[τ]ων καὶ σκοπῷ τοῦ συμβουλεύειν ἑ‐
30πόμενοι ἀποτυγχάνου‐ σιν πρὸς τὰς ἐκβάσεις οὐχ ὡς κακῶς συμβουλεύσαντες, ἀλλ’ ὡς τῆς προνοίας ἑτέρως

326

δοκιμαζούσης. οὕ[τ]ω καὶ κυ‐ βερνῆται πάντα τ̣ὰ παρ’ ἑαυτοῖς πεποιηκότες ἀποτυγχάνου‐ σιν· θ(εο)ῦ γάρ ἐστιν τὸ τέλος. τῆι ἑ‐
5αυτοῦ δυνάμει καὶ τοὺς “κρι‐ τὰς ἐξέστησεν”. καὶ εἰ μὲν τὸ “ἐ‐ ξέστησεν” σημαίνει τὴν παρα‐ φροσύνην, καὶ τοῦτο γίγνε‐ ται τοῖς μὴ ὃν δεῖ τρόπον τῇ
10κρίσει τῶν πραγμάτων χρω‐ μένοις· ἐξιστᾷ δὲ θ(εὸ)ς τοὺς τοι‐ ούτους ἀποδεικνύων αὐτοὺς ἄφρονας. δυνατὸν δὲ καὶ τὴν μετάστασιν αὐτῶν σημαί‐
15νειν τὸ “ἐξέστησεν”· αὐτοῦ γὰρ τοῦ θ(εο)ῦ λόγου προνοίαι καὶ οἱ κριταὶ μεθίστανται. καθιζάνων βασιλεῖς ἐπὶ θρό‐ νους. ὅμοιον τούτῳ τὸ “δι’ ἐ‐
20μοῦ βασιλεῖς βασιλεύουσιν” καὶ τὸ “κ(ύριο)ς καθιστᾷ βασιλεῖς καὶ μεθιστᾷ”. πολλάκις τούτους καὶ κατ’ ὀργὴν δίδωσιν {και} κα‐ τὰ τὸ “ἔδωκα αὐτοῖς βασιλέα
25ἐν ὀργῇ μου”. ὅτι δὲ σαθρὰ τὰ χωρὶς [τ]ῆς τοῦ θ(εο)ῦ ἐπικρίσεως, αὐτὸς [κ]αταμεμφόμενός φησιν· “ἐβασίλευσαν καὶ οὐ δι’ ἐμοῦ, ἦρξαν καὶ οὐκ ἐγνώ‐
30ρισάν μοι,” δι’ ὅπερ ἐν ὀργῆι οἱ τοιοῦτοι πάλιν ἀφίενται,
τῆς συνχωρήσεως πάλιν τὴ(ν)66

327

ἐπιτροπὴν παρεχούσης ἄχρι καιροῦ. ὅτι δὲ ὁ θρόνος ἀντὶ βασιλείας πολλάκις παραλαμ‐ βάνεται, εἰ καὶ ἐσθότε ἀντὶ δι‐
5δασκαλίας, δῆλον ὡς τὸ “καθι‐ εῖται κ(ύριο)ς βασιλεὺς εἰς τὸν αἰῶ‐ να”, καὶ πάλιν· “ὁ θρόνος σου, ὁ θ(εό)ς, εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος”, καὶ ἔτι· “μετὰ γὰρ 〈δικαιοσύνησ〉 ἑ‐
10τοιμάζεται θρόνος ἀρχῆς.” ἀλλὰ καὶ τοῖς μαθηταῖς εἴρη‐ ται· “καθήσεσθε καὶ ὑμεῖς ἐ‐ πὶ δ〈ώ〉δ〈ε〉κα θρόνους κρίνο(ν)‐ τες τὰς δώδεκα φυλὰς τοῦ Ἰσ‐
15δραήλ.” ὅταν δὲ λέγηται· “ἐπὶ τῆς καθέδρας Μωσέως ἐκά‐ θισαν οἱ γραμματεῖς,” ἡ καθέ‐ δρα αὕτη διδασκαλίας ἐστι(ν). καὶ περιέζωσεν ζώνῃ ὀσφύ‐
20ας αὐτῶν. εἰ μὴ αὐτὸς ζώ‐ σῃ, οὐκ ἔχει ἰσχὺν ὁ ζωσθείς, ὥστε θεός ἐστιν ὁ καὶ ταῦτα τῇ ἑαυτοῦ προνοίᾳ διοικῶ(ν). καὶ τὸ τῆς ζώνης δὲ ἀρχὴν
25σημαίνει ὡς τὸ “καὶ ἄρχοντες δι’ ἐμοῦ κρατήσουσι γῆς.” ἐξαποστέλλων ἱερεῖς αἰχμα‐ λώτους. εἰ μὲν τοὺς οὐ‐ κ ὀρθῶς χρωμένους τῷ πρά‐
30γματι λέγοι, δηλοῖ, ὅτι οὐ‐ δὲ ἐκείνων φείδεται καιροῦ καλοῦντος. εἰ δὲ τοὺς εἰς δέο(ν)

328

χρωμένους σημα[ί]νει, καὶ τού‐ τους πολλάκις ὡς τοὺς περὶ Δα‐ νιὴλ καὶ Ἰησοῦν τὸν τοῦ Ἰω‐ σεδὲκ εἰς τὴν αἰχμαλωσί‐
5αν ἐξαποστέλλει θ(εὸ)ς διὰ τὸ χρή‐ σιμον τοῦ ἄλλου πλήθους· ὅ‐ σον γὰρ ἐφ’ οἷς ἔπραττον οὗτοι,
οὐκ ἦσαν ἄξιοι τοῦ αἰχμαλω‐ σίαν ὑποστῆναι. ἀμέλει γοῦ(ν)68
10τὸ μέγεθος αὐτῶν σκόπει, ὅτι καὶ ἐν τῇ αἰχμαλωσίᾳ γεγε‐ νημένοι καὶ ἐν τῇ Βαβυλῶ‐ νι ἔμειναν ἀσάλευτοι. κἂν οὖν εἰς τὸν βίον τοῦτον ἐξαπο‐
15στελλομένους τοὺς ἁγίους ὁ‐ ρῶμεν, λογιζώμεθα ὅτι οὐ δι‐ ὰ ἑαυτούς, ἀλλὰ τὸ τῶν ἄλλω(ν) ὄφελος τοῦθ’ ὑπέστησαν. τοῦ‐ το αὐτὸ ὁ ἀπόστολος αἰνιττό‐
20μενος γράφει· “τοῦτο φρονεῖ‐ τε ἐν ὑμῖν ὃ καὶ ἐν Χ(ριστ)ῷ Ἰ(ησο)ῦ, ὃς ἐν μορφῇ θ(εο)ῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θ(ε)ῷ, ἀλλ’ ἑαυτὸν ἐκένωσε(ν)
25μορφὴν δούλου λαβών.” δυνάστας δὲ γῆς κατέστρεψεν. αὐτοῦ γὰρ τοῦ θ(εο)ῦ κρίσει καὶ οὗτοι τὴν καταστροφὴν ὑπομένου‐ σιν καθὰ καὶ Φαραὼ καὶ Ναβου‐
30χοδονοσόρ. καὶ τὸν ἀρχέκακο(ν) διάβολον ὁ θ(εὸ)ς κατέστρεψεν· εἴρηται γάρ· “ἀγγέλους δὲ τοὺς μὴ τηρήσαντας τὴν ἑαυτῶ(ν) ἀρχὴν ὑπὸ ζόφον τετήρηκε(ν).”

329

διαλλάσσων χείλη πιστῶν. ἔνιοι δοκοῦσιν πιστοὺς λόγους ἔχειν κα[ὶ ἀ]νελέγκτους, καὶ το[ύ]‐ τους διαλλάττει θ(εό)ς. ἀμέλει γοῦ[ν]
5περὶ τοῦ Ἀχιτόφελ λέγεται τ[οῦ] συμβούλου τοῦ βασιλέως Ἰσδρ[α]‐ ήλ, ὃς πρότερον τοῦ Δα(υὶ)δ ἐτύγ‐ χανε σύμβουλος, ὕστερον δὲ τοῦ Ἀβεσαλώμ—ἐλέγετο γὰρ περὶ
10αὐτοῦ, ὅτι ἔμπροσθεν ἡ βουλὴ Ἀχιτόφελ ὡς βουλὴ θ(εο)ῦ· τοῦτο δὲ περὶ αὐτοῦ περιεφέρετο ὡς ἀ‐ διαπτώτου ἐν ταῖς συμβου‐ λαῖς—ἀμέλει γοῦν ὁ Δα(υί)δ, ᾧ “τὰ
15ἄδηλα καὶ τὰ κρύφια τῆς σοφίας” πεφανέρωτο, εὐχόμενος τῷ θ(ε)ῷ ἔλεγεν· “διασκέδασόν μοι τὴν βουλὴν τοῦ Ἀχιτόφελ,” ὃ καὶ γέγονεν.70
20σύνεσιν δὲ πρεσβυτέρων ἔγνω. καὶ τῶν πρεσβυτέρων τῶν ἐ‐ χόντων ἀντὶ πολιᾶς τὴν φρόνησιν καὶ τὸν βίον τὸν ἀ‐ κηλίδωτον ἀντὶ τοῦ γήρως
25τὴν σύνεσιν αὐτὸς ἔγνω· ἀ‐ ξία γὰρ ἦν τῆς γνώσεως αὐ‐ τοῦ. τοῦ δὲ “ἔγνω” συνετῶς ἀ‐ κούειν προσήκει· καὶ τοὺς ἀ‐ συνέτους γὰρ καὶ τὰς τούτω(ν)
30βουλὰς γιγνώσκει· ἀλλὰ δῆλο(ν), ὡς ἐκείνας γιγνώσκων—τὰς τῶν πρεσβυτέρων λέγω{ν} κα‐ τὰ τὸν Ἀβραάμ—καὶ ἀποδέχεται.

330

ἐκχέων ἀτιμίας ἐπ’ [ἄ]ρχοντας, ταπεινοὺς δὲ ἰάσατο. αὐτοῦ γὰρ τοῦ “καθιστῶν[το]ς καὶ μεθιστῶ(ν)‐ τός” ἐστιν κατὰ μὲν τὸ καθιστᾶ(ν) [τιμὰς πα]ρ̣‐
4έ[χειν, κατ]ὰ̣ δὲ [τὸ μεθιστ]ᾶν
5ἀτιμίαν καταχεῖν· τὸ δὲ ἐκχεῖ(ν) τὸ δαψιλῶς τοῦτο ποιεῖν ση‐ μαίνει· πολλάκις γὰρ τοῦτο παρετηρήσαμεν, ὡς ἐν τῷ “ἡ ἀγάπη τοῦ θ(εο)ῦ ἐκκέχυται ἐ(ν)
10ταῖς καρδίαις ἡμῶν,” ἀντὶ τοῦ ‘μεγάλως δέδοται‘ κατὰ τὸ εἰ‐ ρημένον· “μύρον ἐκκενωθὲ(ν) ὄνομά σου,” ὅπερ “ἐν πάσῃ τῇ γῇ θαυμαστὸν” γέγονεν κατὰ τὸ(ν)
15ψαλμῳδόν, πρὸ τούτου ἄχρι μόνης τῆς Ἰουδαίας τὴν εὐ‐ ωδίαν ἐκπέμπον, ὕστερον δὲ ἐπὶ πάντας φθάσαν ὡς λέγεσθαι· “ἐμεγάλυνας ἐπὶ πά(ν)‐
20τας τὸ ὄνομα τὸ ἅγιόν σου.” ἀλλὰ καὶ τὸ “ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ πν(εύματό)ς
μου ἐπὶ πᾶσαν σάρκα” τῆς πλου‐ σίως διδομένης χάριτος πα‐ ραστατικὸν ὑπάρχει. λέγει οὖ(ν),72
25ὅτι ὀργῆς ἐπιπεμπομένης κατ’ ἀξίαν ἐπ’ ἄρχοντας ἔκ‐ χυσις ἀτιμίας ἐπ’ αὐτοὺς ἔσται τῶν ταπεινῶν ἰωμένων παρὰ θ(εο)ῦ· αὐτὸς γὰρ ἐξ ἐντίμω(ν)
30ἀτίμους ποιεῖ, ἐκ πενήτων πλουσίους, ἐξ ἀσθενῶν δυνα‐

331

τοὺς κατὰ τὸ “ἐγείρων ἀπὸ γῆ[ς] πτωχὸν καὶ ἀπὸ κοπρίας ἀν[ι]‐ στῶν πέν[η]τα.” ἐὰν δὲ ταπει[νοὺς] λάβῃς τοὺς κατὰ γνώμην κα[ὶ]
5προαίρεσιν, τούτους “εἰς ὕψ[ος] ποιῶν” ἰάσατο τὴν δοκοῦσαν συντριβὴν ἐκ τοῦ ἐξευτελίζε‐ σθαι καταστήσας κατὰ τὸ “ὁ κα‐ λῶν τὰ μὴ ὄντα ὡς ὄντα.” οὕ‐
10τω γοῦν λέγει· ”〈ταπεινώθητε οὖν〉 ὑπὸ τὴν χεῖρα τοῦ θ(εο)ῦ τὴν κραταιάν, ἵν’ ὑμᾶς ὑψώσῃ ἐν καιρῷ.” καὶ πάλιν· “κ(ύριο)ς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσε‐ ται, ταπεινοῖς δὲ δίδωσιν χά‐
15ριν.” τοὺς γὰρ τὴν τῆς ταπεινο‐ φροσύνης ἀρετὴν κατορθώ‐ σαντας εἰσάγει εἰς τὴν βασι‐ λείαν τῶν οὐ(ρα)νῶν· αὐτὸς γάρ ἐστιν, περὶ ο[ὗ] εἴρηται· “καὶ τοὺς
20ταπεινοὺς τῷ πν(εύματ)ι σώσει.” ἀνακαλύπτων βαθέα ἐκ σκό‐ τους. εἰπὼν τὰ περὶ τῆς δη‐ μιουργίας καὶ προνοίας διέ‐ ξεισιν καὶ τὰ περὶ προγνώσε‐
25ως καὶ τοῦ ἀναποδράστου αὐτοῦ ὡς καὶ τὰ ἐν ἀποκρύφῳ πρατ[τ]όμενα ἐπισταμένου. τούτῳ ὅμοιον τὸ ὑπὸ Δα(υὶ)δ λεγόμενον· “κ(ύρι)ε, ἐδοκίμασάς με
30καὶ ἔγνως με, σὺ ἔγνως τὴν κα‐

332

θέδραν μου κα[ὶ] τὴν ἔγερσίν μου,
σὺ συνῆκας πάντας τοὺς διαλογι‐ σμούς μου ἀπὸ [μα]κρόθεν·” οὐ γάρ, ὅτε λογίζομ[αι,] γινώσκεις74
5τοὺς διαλογισμ[ο]ύς, ἀλλ’ ὥσπερ τῶν πραγμάτων προγνώ‐ στης ὑπάρχεις, οὕτω καὶ τῶν διαλογισμῶν. “ποῦ γὰρ πορευ‐ θῶ ἀπὸ τοῦ πν(εύματό)ς σου, ἢ ἀπὸ τοῦ
10προσώπου σου ποῦ φύγω; ἐὰν ἀναβῶ εἰς τὸν οὐρανόν, σὺ εἶ ἐκεῖ· ἐὰν καταβῶ εἰς τὸν ᾅδην, πάρει· ἐὰν ἀναλάβω τὰς πτέρυγάς μου κατ’ ὀρθὸν
15καὶ κατασκηνώσω εἰς τὰ πέρα‐ τα τῆς θαλάσσης, καὶ γὰρ ἐκεῖ ἡ χείρ σου ὀδηγήσει καὶ καθέ‐ ξει με ἡ δεξιά σου.” ἀλλὰ καὶ ὑπὲρ ταῦτα ἕτερόν τι λέγει
20ἐν τῷ “εἶπα· ἄρα σκότος κατα‐ πατήσει με,” ἀντὶ τοῦ ‘κρύψει με‘. ἀλλὰ καὶ τοῦτο πάλιν παιδεύ‐ ων, ὅτι οὐ δύναται κωλῦσαι τὴν γνῶσιν τοῦ θ(εο)ῦ, φησὶν ὅ‐
25τι “τὸ σκότος οὐ σκοτισθήσε‐ ται ἀπὸ σοῦ καὶ νὺξ ὡς ἡμέ‐ ρα φωτισθήσεται.” ἀν(θρώπ)οις μὲν γὰρ ἡ νὺξ διαφορὰν ποιεῖ πρὸς ἡμέραν, σοὶ δέ, ὦ κ(ύρι)ε, καὶ ταῦ‐
30τα πεφώτισται, ἀντὶ τοῦ ‘φα‐ νερὰ τυγχάνει‘· ὅπερ καὶ ὁ ἀ‐ πόστολος φανερο[ῖ] λέγων·

333

“πάντα δὲ [γυμνὰ καὶ τετραχηλι]‐ σμένα τοῖς ὀφ[θαλμοῖς αὐτοῦ.”] καὶ ἐν τῷ Δαν[ιὴλ εἴρηται·] “γιγνώσκων πά[ντα τὰ ἐν τῷ]
5σκότει, καὶ τὸ φῶ[ς μετ’ αὐτοῦ ἐ]‐ στιν,” ὅ ἐστιν ὁ σ(ωτ)ὴ[ρ ἡμῶν, ὃς “φω]‐ τίζει πάντα ἄν[θρωπον”. φα]‐ νερὰ οὖν αὐτῷ [..... .....] καὶ τὰ ενκατα[..... .....]
10τὰς πρ[ά]ξεις τῶν [ἀ]ν[θρώπων] τὰς ἐν ἀποκρύφ[ῳ] κα[ὶ σκότ]ε̣[ι]
γιγνομένας φ[α]νερὰ[ς π]οι‐ ῶν ὅτε δεῖ. δύν[α]ται δὲ καὶ τὰ ἀ〈σ〉αφῆ τῶν λόγ[ω]ν κατὰ τὸ “νο‐76
15ήσ〈ε〉ι τε παραβο[λὴ]ν καὶ σκο‐ τεινὸν λόγον” ἀπ[οκα]λύψαι διὰ φωτισμοῦ ἐν δι[αν]οίᾳ [γεν]ο‐ μένου. ἐξήγαγε〈ν〉 δὲ εἰς φ[ῶς] σκιὰν θανά‐
20του. σκιὰν θανά[το]υ νῦν τὴ(ν) κακίαν λέγει τὴ[ν ἐ]πικεκρυμ‐ μένην καὶ ἐνερ[γου]μένην μετὰ δόλου πρός [τιν]ος ὡς αὐ‐ τὸν λέγεσθαι τὴν [σ]κιὰν τοῦ
25θανάτου· πολλάκι[ς γ]ὰρ τῷ τῶ(ν) ἕξεων ὀνόματι [οἱ ἐ]νεργοῦ(ν)‐ τες σημαίνονται, [ὡς] ὁ δίκαι‐ ος δικαιοσύνη καλ[εῖ]ται ἐν τῷ “ἵνα ἡμεῖς γε[νώ]μεθα
30δικαιοσύνη θ(εο)ῦ ἐν α[ὐ]τῷ”. καὶ τοὺς ἔχοντας δὲ ἀγά[π]ην ὁ ἀπό‐ στολος τῶι ὀνόματι τ[ῆ]ς ἀγάπης ἐδήλωσεν λέγων· “ἡ ἀγάπη

334

[μακροθυμεῖ, οὐ] φυσιοῦται, οὐ [περπερεύετ]α̣ι, οὐ λογίζεται τὸ [κακόν, πάντ]α πιστεύει.” ταῦτα δὲ [οὐ περὶ τῆς ἕ]ξεως λέγει, ἀλλὰ πε‐
5[ρὶ τοῦ ἔχοντ]ο̣ς τὴν ἀγάπην. [εἶτα δὲ πά]λιν ἐπιλέγει· “ἡ ἀγά‐ [πη οὐδέπο]τε πίπτει·” καὶ οὐ μέ‐ [γα ὅτι ἀρετὴ “ο]ὐ πίπτει”· οὐ πέφυκε(ν) [..... .., ἀλ]λὰ περὶ τοῦ [ἐ]ν ταύτῃ τε‐
10[θεμελιωμέν]ου λέγει· [ἐ]ς ὅσον γάρ [τις ἔ]χ̣ε̣τ[αι] αὐτῆς, ἄπτωτός ἐ‐ σ[τιν.] ἐὰν [οὖ]ν λέγῃ “τὴν σκιὰν τ[οῦ θ]ανάτ[ο]υ εἰς φῶ[ς] ἄγειν”, οὐ τὴν κακί[α]ν, ἀλλὰ τὸν ἐνεργοῦν‐
15τα αὐτὴν [λέ]γει κατὰ τὸ “ἦτε γάρ ποτε σκ[ότος,] νῦν δὲ φῶς ἐν κ(υρί)ῳ”. ὅτε γὰρ σ[κό]τος ἦσαν ἐν ἀγνοί‐ ᾳ [ὄ]ντες, [σκι]ὰ θανάτου ἐτύγχανο(ν). ὅτε δὲ μ[ε]ταγνόντας ἐφώτισε(ν),
20τότε ἀπ[ὸ τ]ῆς σκιᾶς τοῦ θανάτου αὐτοὺς ἐ[ξ]ήγαγεν, ἵνα λεχθῇ περὶ αὐ[τῶ]ν· “ἐν οἷς ἐστε ὡς φω‐ στῆρες [ἐν] κόσμῳ,” οἵτινες “ἀπο‐ θέμεν[οι] τὸ ψεῦδος”, ὅ ἐστιν ‘σκό‐78
25τοσ‘, “ἀλ[ήθ]ειαν λαλοῦσιν”, ὅπερ ὑπάρχε[ι] φῶς. πλανῶ[ν] ἔθνη καὶ ἀπολλύων αὐτά. ἡ πλάνη ὁμώνυμός ἐ‐ στιν. λέ[γε]ται γὰρ καὶ ἡ ἀπάτη πλά‐
30νη, λέ[γε]ται καὶ ἡ ἀνομία, κατὰ τὸ λεγ[ό]μενον· “καὶ ἐγένοντο πλα‐ νῆτα[ι] ἐν τοῖς ἔθνεσιν.” πλανᾷ δὲ θ(εὸ)ς [οὐ]κ ἀσυμφόρως τοῦτο ποι‐ ῶν, ἀλλ’ ἀπὸ τῆς κακίας ἀποσπῶν.

335

εἰ δὲ καὶ τὸ “π̣[αραδοῦναι εἰς ἀδόκι]‐ μον νοῦν” π[λανᾶν λέγει, καὶ] τοῦτο οὐκ ἀσυμ[φόρως ποιεῖ, ὡς] ἔστιν ἀκοῦσαι λέ̣[γοντος τοῦ κ(υρίο)υ·]
5“ἰδοὺ ἐγὼ πλαν[ῶ αὐτήν”, ὅ ἐστι(ν)·] ἐπεὶ ἐπὶ τὰ κακ̣[ὰ τρέπεται,] τῆς σωτηρίας ἐπιμ[ελούμενος] αὐτῆς διαστρέφ[ει] α̣[ὐτήν, ἀντὶ τοῦ] τὴν εὐοδουμέ[νην ἐν κακοῖς]
10ψυχήν. διαστρέ[φε]ι̣ [δὲ πλάνην] χρησίμην αὐτ[ῇ] ἐν[τιθείς.] τῷ δ’ αὐτῷ τρόπῳ [κ]αὶ α̣[ὐτὸν] τὸν φαῦλον ἢ κολ[ά]σει ὑπ̣ο̣[βάλ]‐ λων ἢ διὰ ἐπισ[τρο]φ̣ῆς ἀπο̣[λλύ]‐
15ων τὴν ἐπὶ κακ[ὰ αὐ]τοῦ ἕξ̣[ιν] ἀπολλύειν τοὺς φ[αύ]λους λ[έγε]‐ ται. ἑκατέρως ο[ὖ]ν ὁ θ(εὸ)ς ἀπ[όλ]‐ λυσιν τὰ ἔθνη ἢ τ̣[ι]μ̣ωρ[ούμε]‐ νος αὐτὰ ἢ ἀπολλύων 〈τὴν κακίαν αὐτῶν〉. οὕτω
20καὶ “ζητῆσαι καὶ σῶ[σ]αι τὸ ἀπ[ολω]‐ λὸς ἐλήλυθεν”. [κα]ταστρ[ων]‐ νύων ἔθνη καὶ κ[αθ]οδηγ[ῶν] αὐτά. τῶν τιθεμέ[ν]ων πρ[όν]ο̣ι̣‐ αν καὶ λεγόντων θ̣[εὸ]ν διοικεῖ(ν)
25τὰ ὅλα διαφορὰ φέ̣[ρε]ται· οἱ μὲ(ν) γὰρ λέγουσι τὸ καθόλου διοικεῖ(ν)
θ(εό)ν, οὐ μὴν τ〈ὰ〉 κα[θ’] ἕκαστα· ἡ‐ μεῖς δὲ καὶ τοῦτο λ[έ]γομεν. χρῶνται δὲ καὶ παρ[α]δείγματι80
30τοιούτῳ· ὁ ἀγορανόμος, φασίν, προνοεῖται τῆς πόλεως, τὰ ὤνια δαψιλῆ ποιεῖ, τὴν ἄλ‐ λην διοίκησιν οὐ μέντοι φερε

336

[..... ..... ....] τῷ δήμῳ τῆς [πόλεως. ..... κα]ὶ̣ περὶ δημιουρ‐ [γοῦ φασιν ἐκ]εῖνοι, ὅτι τὰ γένη [τῶν ὄντων δ]ημιουργεῖ, οὐ μέντοι
5[τὰ καθ’ ἕκαστα.] ἡμεῖς δὲ καὶ τοῦ‐ [το λέγομεν] ἀκούοντες τοῦ “ὅ‐ [τι σὺ ἐπο]ίησάς με” καὶ “αἱ χεῖρές [σου ἔπλα]σάν με καὶ ἐποίησάν [με” καὶ “πρὸ τ]οῦ με πλάσαι σε ἐν
10[κοιλίᾳ ἐπίσ]ταμαί σ[ε”, ὃ] ἐκεῖνοι [φέρουσ]ι̣ν [ἐ]π̣ὶ τὸν τρ[ό]πον τῆς [πλάσε]ως̣, [ο]ὐ μὴν τ[ό]νδε ἢ τό(ν)‐ [δε σφ]αλλ[ό]μενοι. τὸ ‘καταστρω(ν)‐ [νύ]ειν‘ οὖ[ν] τοῦτο δηλοῖ· αὕτη
15[γὰ]ρ ἡ λέξι[ς κ]αὶ ἐπὶ τῶν ἐνγραφο‐ [μέ]νων [τῇ] πολιτείᾳ παραλαμ‐ [βά]νεται. [ὃ λ]έγει ἐστὶν ὅτι προνοί‐ [ᾳ θ(εο)]ῦ̣ εὖ καὶ τ[ετ]αγμένως ἅπαντα [...]εῖται [κ]αὶ ἐπὶ τῶν καθ’ ἕκα‐
20[σ]τα τοῦτο ποιῶν· τοῦτο γὰρ δη‐ [λ]οῦται μ[ά]λιστα ἐκ τοῦ “καθοδη‐ [γ]ῶν αὐτά”. οὐ] μὴν δ[ὲ ἀ]λλ’ ἐγὼ πρὸς κ(ύριο)ν λαλή‐ σω,] ἐλέγ[ξ]ω δὲ ἐναντίον αὐτοῦ,
25ἐὰν βού[λη]ται. αἰτιασάμενος αὐ‐ τοὺς ὡς [σ]φαλλομένους φησὶ(ν) ὅτι “πρὸ[ς κ](ύριο)ν λαλήσω” τὸ εὐπαρη‐ σίαστον [ἑ]αυτοῦ δεικνύς. τὸ δὲ “ἐ‐ λέγχω ἐναντίον αὐτοῦ” ἀντὶ
30τοῦ ‘ἀπο[δε]ίκνυμι τὰ κατ’ ἐμαυτόν, εἰ καθ’ ὑπόθεσιν ἤθελεν· οἶδα γὰρ ὅτι αὐτὸς τὴν αἰτίαν τῆς κα‐ κώσεως ἐπίσταται‘. ὅμοιον τού‐ τῳ τὸ “ἄρτι γὰρ ἀν(θρώπ)ους πείθω 〈ἢ θεόν〉;” καὶ
35τὸ “ὁ δὲ ἀνακρίνων με κ(ύριό)ς ἐστιν”.82

337

οὐ μικροῦ δ[ὲ ..... ..... .....] ἀλλὰ τελείου κ[αὶ ὡς ὁ θ(εὸ)ς ἐν ἀρχῇ] ἐμαρτύρησεν [“δικαίου καὶ ἀμέμ]‐ πτου” τὸ λέγειν [“πρὸς κ(ύριο)ν λαλήσω”]
5καὶ τὸ “ἐλέγξω δ[ὲ ἐναντίον αὐ]‐ τοῦ, ἐὰν βούλητ[αι”. χωρὶς γὰρ τῆς] αὐτοῦ βουλήσεως [ποιῆσαι τοιοῦτό] τι οὐ θεμιτόν. [ὑμεῖς δέ ἐστε ἰατροὶ] ἄδικοι καὶ ἰατ[αὶ κακῶν πάντες.]
10ἄδικο[ς] ἰατρός ἐ[στι κατὰ τὸ πρό]‐ χειρο[ν] ὁ ἄλλα β[οη]θή[ματα πα]‐ ρὰ τὰ σ[υ]μφέρον[τ]α π[ροσ]άγω[ν] τοῖς κάμνουσιν. [δι]ττῶ[ς] δὲ τ[οῦ]‐ το γίνεται, ἢ ἐξ [ἀ]πειρίας τοῦ ἰ‐
15ατροῦ ἢ κακοη[θεί]ας. οὗτοι δ[ὲ] οἱ ἐλεγχόμενο[ι ἔλ]εγον ἐξ ἀμ[α]‐ θίας μᾶλλον ἢ [ἐκ] κακουρ[γ]ί[ας] τῷ Ἰὼβ ὅτι ‘δι’ ἁμ[α]ρτήμ[ατα] π[ά]‐ σχεισ‘, οἰόμενοι π[α]ρακλήσεως
20προσάγειν λόγους, ἄδικοι οὖν κατὰ τὸ ἀγνοεῖν [τ]ὴν αἰτίαν. τ[ὸ] δὲ “ἰαταὶ κακῶν π[ά]ντες” εἴη ἂ[ν] λέγων κατὰ τῶν οἰομένων μεγάλα περὶ
23aἑαυτῶν ὡς δυναμένων ἰάσασθαι τὰ
23bπεριστατικῶς ἑτέροις συμβαίνοντα.
24εἴη δὲ ὑμῖν κωφ[εῦ]σαι, καὶ ἀπο‐
25βήσεται ὑμῖν εἰς [σο]φίαν. εὔχε‐ ται αὐτοὺς καιρῶ[ν] ἐπιστήμη[ν] ἔχειν ὅτε δεῖ λαλ[ο]ῦντας καὶ ὅτε δεῖ σιωπῶντα[ς,] ἐγνωκό‐ τας ὅτι σφάλλοντ[αι.] τοῦτο γὰρ
30αὐτοῖς σοφίας ἀρχὴ καὶ προοί‐ μιον γενήσεται. εἰ γὰρ μάθοι‐ εν, ὅτι ἔστι καὶ ἑτέρως θλίβεσθαι ὑπὲρ τοῦ ἀναφανῆναι τὴν ἐνοῦ‐ σαν ἀρετήν, σοφία αὐτοῖς ἔσται.

338

[..... ..... .....]υ̣σ̣ιν φρονη [..... ..... ...]α̣ι̣ τὸ ἐπέχειν πε– [..... ..... ..]., καθὰ ἐν Παροι‐ [μίαις λέγεται·] “ἀνοήτῳ ἐπερω‐
5[τήσαντι σοφ]ίαν σοφία λογισθή‐ [σεται.” ὅταν] γ̣άρ τις ἐπιγνῷ, ὅτι χρῄ‐ [ζει παιδευμ]ά̣των καὶ διδασκά‐ [λου τοῦ φω]τ̣ίζοντος, ἀποβήσε‐ [ται αὐτῷ εἰς σο]φίαν. ὥσπερ γὰρ84
10[ὁ λέγειν δυνά]μενος π[ε]ρὶ σοφίας [καὶ διδ]ά̣σκ̣[ει]ν σοφός [ἐ]στι καὶ δι[δάσ]καλ[ος,] οὕτως ἀπὸ μέρους σοφ[ό]ς ἐστ[ι]ν ὁ δυνάμενος ἐρω‐ τῆσαι ἃ δ[εῖ] ἐρωτῆσαι. “ἀνόη‐
15τον” δ’ αὐ[τὸν] εἶπεν οὐχ ὡς πά(ν)‐ τῃ ἐστερ[ημ]ένον, ἀλλ’ ὡς ἔχο(ν)‐ τ[ά] τι ἐλλεῖπ[ο]ν. ὅμοιον τῷ “εἴη δ[ὲ] ὑμῖν [κ]ωφεῦσαι” τὸ “καιρὸς τοῦ σιγᾶν” 〈— — —〉
20επι “καιρὸς” δὲ “τοῦ λαλεῖν”. ἀκούσατε [ἔ]λεγχον στόματός μου, κρίσιν δ[ὲ] χειλέων μου προσ‐ έχετε. στ[ό]μα καὶ χείλη ἀντὶ τοῦ λόγο[υ] φησίν. ἐλέγχει δὲ ὁ ἅγι‐
25ος ὡς ἅγ[ιο]ς καὶ κρίνει ὡς πρέ‐ πει αὐτῷ· ἐπιστημονικῶς καὶ νομίμως χρῆται τῷ ἐλέγχῳ καὶ τῇ κρ[ί]σει· οὐ γὰρ ἄκαιρον ἔλεγ‐ χον ἔχε[ι] ὁ δίκαιος οὐδὲ ψευδῶς
30τοῦτο ποιεῖ, ἀλλὰ κεκριμένως. “στόμα γὰρ δικαίου μελετήσει σοφίαν καὶ ἡ γλῶσσα αὐτοῦ λα‐ λεῖ κρίσιν. ὁ νόμος τοῦ θ(εο)ῦ αὐτοῦ

339

ἐν καρδίᾳ α[ὐτοῦ, καὶ οὐχ ὑποσ]‐ κελισθήσεται [τὰ διαβήματα αὐ]‐ τοῦ.” ὅτι γὰρ ὁ ν[όμος τοῦ θ(εο)ῦ ἐν τῇ] καρδίᾳ τοῦ δικ[αίου ἐστίν, σο]‐
5φίαν μελετᾷ κα[ὶ τὰ διαβήματα] οὐχ ὑποσκελίζο[νται, ὅ ἐστιν ‘αἱ] πορευτικαὶ τῆ[ς] ψυ[χῆς δυνάμεισ‘.] τοιοῦτόν τι κα[ὶ σημαίνει τὸ] τῶν [Π]αροιμιῶ[ν λόγιον “λογι]‐
10σμο[ὶ] δικαίων [κρ]ίμ[ατα”. τῶν δὲ] λογι[σ]μῶν το[ιο]ύτω[ν ὄ]ν[των] ἀκολουθεῖ καὶ τ[ὸ]ν λόγ[ο]ν εἶν[αι]
τοιοῦτον· “ὁ γὰρ ἀ[γ]αθὸς ἄνθρω‐ πος ἐκ τοῦ ἀγαθ[οῦ] θησαυροῦ [τῆς]86
15καρδίας προφ[έρε]ι τὸ ἀγαθό[ν.]” πότερον οὐκ ἔν[α]ντι κ(υρίο)υ λα[λεῖτε,] ἔναντι δὲ αὐτ[οῦ] φθέγγ[εσθ]ε δόλον, ἢ ὑποσ[τε]λεῖσθε; ἀπὸ τῆς συνειδήσεως αὐτῶν
20ἀπάρχεται τοῦ [ἐ]λέγχου διδά‐ σκων αὐτούς, ὅτ[ι] πᾶν ὃ προφ[έ]‐ ρουσιν ὁρῶντ[ος] τοῦ θ(εο)ῦ φθέγ‐ γονται· ἀλλὰ καὶ τ[ὸ]ν δόλον ὡ[ς] κατέναντι αὐτ[οῦ] προφερόμ[ε]‐
25νον αὐτοῖς ἀπα[γ]γέλλει διορθ[ώ]‐ σεως ἕνεκεν, ἵνα παύσωντ[αι] τῆς τοιαύτης διαθέσεως ὡς ἔχοντες τὸν ἐφορῶντα κ(ύριο)[ν.] καὶ τῆς τόλμας οὖν αὐτοὺς ἀ‐
30ποκωλύει, ὅτι καθάπερ ἄν(θρωπ)ον ὑπεστέλλοντο τὸν θ(εὸ)ν κρύπτ[ον]‐ τες τὸν δόλον καὶ ἐναντίον αὐτοῦ φθεγγόμενοι. δόλον δὲ

340

[ca. 11]..ν̣με̣[.].νοι [ca. 10 χ]ρήσιμα τὰ ῥήμα‐ [τα πρὸς τοὺς ψ]ευδομένους καὶ [δόλῳ χρωμέ]ν̣ους, περὶ ὧν καὶ Δα(υὶ)δ
5[λέγει· “τῶν λα]λούντων εἰρήνη(ν) [μετὰ τῶν πλ]ησίον αὐτῶν, κακὰ [δὲ ἐν ταῖς] καρδίαις αὐτῶν.” ὑμεῖς δὲ αὐ]τ[οὶ] κριταὶ γένεσθε. καλόν γε, ἐὰν] ἐξιχνιάσῃ ὑμᾶς.
10[λέγοι ἄν τις] ὅτι ‘πῶ[ς] ο̣ἷς εἶπε(ν) [ἄρτι τὸ “ὑ]με[ῖς] δέ ἐστε [ἰ]ατροὶ ἄ‐ [δι]κοι” καὶ “π[ότε]ρον οὐκ ἀ[π]έναντι [κ](υρίο)υ λα[λ]εῖτε, ἔναντι α δὲ αὐτοῦ φθέγγεσθε δόλον;” λέγει νῦν·
15”[ὑ]μεῖς δὲ α[ὐ]τοὶ κριταὶ γένεσθε”;‘ πρὸς ὃ λε̣[κτέ]ο̣ν, ὅτι ἕκαστος τῶ(ν) [ἁ]μαρταν[όν]των ἡδονῇ θελ‐ [γ]όμενος τὸν ἔφορον τοῦ θ(εο)ῦ ὀφθαλμὸν οὐχ ὑπείδεται.
20ἐπὰν δὲ δίκαιος καὶ σοφὸς
ἀνὴρ ἢ καὶ ἄλλος οὐ τοιοῦτος προ〈κ〉αλῆται τὸ συνειδὸς τοῦ ἁ‐ μαρτάνο[ν]τος ἐνάγων αὐτὸ(ν) 〈εἰσ〉 τὸ διακεῖσθαι, ὅτι ὁρᾷ ἑκάστου88
25τὰ ἐνθυμήματα ὁ θ(εό)ς, πλήττει αὐτὸν εἰς σ[υ]ναίσθησιν. τοῦτ’ οὖ(ν) αὐτὸ ποιε[ῖ] ὁ ἅγιος λέγων· “ὑμεῖς δὲ αὐτοὶ κ[ρ]ιταὶ γένεσθε. καλό(ν) γε, ἐὰν ἐξιχνιάσῃ ὑμᾶς.” οἱ γὰρ
30συνειδότ[ε]ς ἑαυτοῖς σφάλματος οὐδ’ ὑπὸ δικαίου ἀνδρὸς ἐραυ‐ νηθῆναι βούλονται, μή τί γε δὴ τοῦ θ(εο)ῦ· ἁγίων γὰρ τοιοῦτόν ἐστιν κατὰ τὸν Δα(υὶ)δ λεγόντω(ν)·

341

“πύρ[ω]σον τ[οὺς νεφρούς μου καὶ] τὴν καρδίαν [μου.]” εἰ γὰρ τὰ πάντ[α ποιοῦντες προσ]‐ τεθήσ〈εσθε〉 α[ὐτῷ, οὐθὲν ἧσ]‐
5σον ἐλέγχει ὑμ[ᾶς. ‘κἂν τὰ πάν]‐ τα ποιήσαντε[ς ἃ δεῖ ποιῆσαι] προστεθῆτε αὐτῷ‘—[ἀντὶ τοῦ ‘οἰ]‐ κεῖοι αὐτοῦ κατασ[τῆτε‘—, ‘ὑπόκει]‐ σθε πάλιν ἐλ[έγχῳ δι’ ἀγνο]‐
10ήματα.‘ τοῦτο [γοῦν ὁ μακάρι]‐ ος ἀπόστολος ἔ[λ]εγ[εν· ‘“οὐδὲν] ἐμα[υ]τῷ σύνοιδα, ἀλ[λ’] οὐκ [ἐν] τούτῳ δεδικαίωμαι.” ἐγχωρεῖ [με] γὰρ παριδεῖν τ[ι τ]ῶν ἀγνοη[μά]‐
15των, καὶ οὐ δεδ[ι]καίωμαι δ[ι’ ἐ]‐ κεῖνο. ὅσον δὲ δ̣[οκ]ῶ μηδὲ[ν] ἐμαυτῷ συνειδ[έν]αι, δοκῶ [ἀν]‐ υπεύθυνος εἶναι. ο[ὐ]κ ἐμο̣[ῦ δὲ ἡ] κρίσις δείκνυσίν με δεδικα[ι]‐
20ωμένον, ἀλλ’ ἡ τοῦ θ(εο)ῦ.‘ βεβαι[οῖ] τὸ τοιοῦτον καὶ ὁ μακάριος Δα(υὶ)[δ] λέγων· “παραπτώματα τίς συ[νή]‐ σει; ἐκ τῶν κρυφίων μου καθ[ά]‐ ρισόν με.” καὶ γὰρ τῷ ὄντι ἁμαρ‐
25τήματα μὲν γιγνώσκει τις, π[α]‐ ραπτώματα δ[έ,] ἅπερ τρόπο[ν] τινὰ ἀκούσιά ἐστ[ι]ν, δυσκόλω[ς] συνίησίν τις. ‘καὶ ἐὰν οὖν,‘ φ[η]‐
σίν, ‘πάντα ποιήσητε πρὸς90
30καθαρότητα, ἐκ τῶν ἀκουσ[ί]‐ ων ὡς θ(εο)ῦ κρίνοντος ἕξετε τὸν ἔλεγχον.‘ δι’ ὅπερ καὶ ὁ κ(ύριο)ς τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς ἔλεγεν· “ὅταν πάντα ποιήσητε, εἴπα‐
35τε· δοῦλοι ἀχρεῖοί ἐσμεν, ὃ ὀφείλο‐

342

[μεν ποιῆσαι, πεποι]ήκαμ[ε]ν.” εἰ δὲ καὶ κρυφῇ π]ρόσωπα θαυμά‐ σετε, πότερ]ον οὐχὶ δεινὰ αὐ‐ τοῦ στροβήσ]ει ὑμᾶς, φόβος δὲ
5παρ’ αὐτοῦ ἐ]πιπεσεῖται ὑμῖν; [ὁ ἄριστος κριτ]ὴς πραγμάτων ἐστὶ(ν) [ἐξεταστής,] οὐκ εἰς πρόσωπα βλέ‐ [πει τῶν] κρ[ι]νομένων. ἐὰν γὰρ [ὦσιν οἱ κρινό]μενοι πλούσιοι
10[ἢ ἄρχοντες] ἢ ἄλλην ὑπερέχο(ν)‐ [τες ἀξίαν, οὐκ] εἰς [τ]ὸ πρόσωπον αὐτῶ(ν) [σ]κοπεῖ, ἀλλ’ εἰς τὰς πρά[ξ]εις, ἃς κρί‐ νει. τοῦτο καὶ ἐν τῇ ἐπιστολῆι τῇ καθολικῇ φέρεται· “θαυμάζο(ν)‐
15[τ]ες πρόσω[π]α ὠφελείας χάριν”, δῆλον δ[ὲ ὅτ]ι οἱ δωροδόκ〈ο〉ι δι‐ καιοῦντε[ς] τὸν ἀσεβῆ ἕνεκεν δώρων καὶ τὸ δίκαιον τοῦ δι‐ καίου αἴροντες. θεὸς δὲ προσ‐
20τάττων οὐχ οὕτω βούλεται, ἀλλὰ νομοθετεῖ· “κατὰ τὸν μέγαν καὶ τὸν μικρὸν κρινεῖς, οὐ λήμψει πρόσωπον”, τοῦ πλουσίου δη‐ λονότι, καὶ “πένητα οὐκ ἐλεή‐
25σεις ἐν κρί[σ]ει.” καὶ ἑτέρωθι δὲ λέγεται· “δ[ι]καίως τὸ δίκαιον δι‐ ώξει.” οὔτε γὰρ πλουσίῳ προστί‐ [θ]εσθαι δεῖ οὔτε πένητος τὴ(ν) [ἔ]νδειαν [ἐ]λεοῦντα παρορᾶ(ν)
30τὸ δίκαιον. ἔργον δὲ ὀρθοῦ κρι‐ τοῦ τυγχάνει, καθάπερ καὶ τῇ πε‐ ρὶ τοῦ Δα(υὶ)δ ἱστορίᾳ παραδέδοται, ἵνα μετὰ τὰς κρίσεις καὶ ἐκβάσεις

343

τῶν πραγμ[άτων, εἰ συμβαίη πέ]‐ νητα εἶναι ἢ τ[ὸν ἀγνοήσαντα τὸ]
δίκαιον ἢ ἀδι[κ]ο[ῦντα, παρακα]‐ λεῖν τὸν πλούσιο[ν ὥστε φιλαν]‐92
5θρωπίαν εἰς αὐτ[ὸν ἐνδείξασθαι.] ἑτοιμότερος δὲ ἔ[σται πρὸς τοῦ]‐ το τὴν ὀρθότητα [τοῦ κριτοῦ ἀπο]‐ δεχόμενος. οὕτω γο[ῦν λέγεται] περὶ τοῦ Δα(υί)δ· “π̣[οιῶν κρίμα καὶ]
10δικα[ι]οσύνην”[..... ..... ....] φιλο̣[..] ὁ Ἰὼβ ὑπ[.]τ̣.[..... ....] “εἰ κα[ὶ] κρυφῇ πρ[ό]σωπ[α θαυμά]‐ ζετε·” πᾶς γὰρ δωροδόκος [οὐκ] ἐκ τοῦ φανεροῦ ἀποδέχε[ται]
15τὰ τῶν παρεχό[ν]των πρόσ[ω]‐ πα, ἀλλὰ κεκρυ[μμ]ένως, π[ολ]‐ λάκις καὶ σχημ[ατ]ιζ[ο]μέν[ως] κατ’ ἐκείνου, ω[.].ρο[.].[.]αδ.[ ] συνελθεῖν βούλεται. καὶ ἐπά‐
20γει φόβον λέγων, ὅτι εἰ καὶ δό‐ λῳ τις τολμᾷ κρύπτειν τὸ τῆ[ς] προσωπολημψίας, ἀλλά γε ὁ θ(εὸ)ς ὀργιζόμενος διὰ τῆς ἐπι‐ φορᾶς τ〈ῆσ〉 κατὰ τῶν ἁμαρταν[όν]‐
25των στροβώσει αὐτούς, ἀν[τὶ τοῦ] ‘πεῖραν αὐτοῖς παρέξει τ[οῦ θυ]‐ μοῦ‘. δῖναν δὲ λέγει τὴν μ[εθ’] ὁρμῆς τοῦ θυμοῦ ἐπιφορὰν ἀπὸ μεταφορᾶς τῶν συστρεφο‐
30μένων ὑδάτων κατὰ τοὺς εἰ‐ λίγγους, ἵν’ ᾖ ὃ λέγει συντόμως τοιοῦτον· ‘ἦ φέρετε αὐτοῦ κίνη‐ σιν, ἐὰν ἀγανακτήσῃ;‘ τούτῳ ὅ‐

344

[μοιον, ὃ ἐν Ζαχ]αρίᾳ φέρεται λε‐ [γόμενον πρὸ]ς̣ τοὺς ἁμαρτάνο(ν)‐ [τας· “πορεύσ]ε[τ]αι κύριος ἐν σάλῳ [ἀπειλῆς αὐ]τοῦ.” σάλον δὲ ἀπειλῆς
5[τὴν ὀργὴ]ν τὴν διὰ τὰ ἁμαρτή‐ [ματα αὐτ]ῶν σημαίνει, αὐτὸς γὰρ [..... . ἐσ]τίν. τὸ δὲ “πορεύσεται” [ἴσως ἂν] ὅμοιον εἴη τοῦ ἐν τῇ Γε‐ [νέσει λεγομ]ένου περὶ τοῦ Ἀδάμ,
10[ὅτι ἤκουσεν] τοῦ θ(εο)ῦ περιπατοῦ(ν)‐ [τος ἄρτι ἁμα]ρτάνων· δι’ αὐτοῦ
[τούτου αἴ]σθ[η]σιν δέχετ[α]ι τῆς τοῦ [θ](εο)ῦ ἀναχωρήσεως δι[ὰ] τὸ{υ} μηδὲ(ν) [ἔ]χειν ἔτι ἐν ἑαυτῷ φωτεινόν. οἱ94
15[γ]ὰρ μακρύ[ν]οντες ἑαυτοὺς ἀπὸ τοῦ θεοῦ [ἀκο]ύ̣ουσιν· “μακρὰν ἀπέ‐ χει ὁ κ(ύριο)ς ἀ[πὸ] ἀσεβῶν”, οὐ τόπῳ τού‐ [το]υ λ̣[εγο]μ[έ]νου, ἀλλὰ τῷ τὸν μὲν θ(εὸ)ν ἀγαθόν, τὸν δὲ φαῦλον ἀφε‐
20στάναι τούτου. καὶ ταῦτα μὲν δι‐ ὰ τὸ “πορεύσεται ἐν σάλῳ”. ἐπανελ‐ θετέον ἐπὶ τὸ ἐξ ἀρχῆς, τοὺς “κρυ‐ φῇ πρόσωπα θαυμάζοντας”, οὓς καὶ στροβώσει, ὡς ἀποδέδοται,
25[ὁ] κατὰ δίνησιν θυμὸς τοῦ θ(εο)ῦ· ἐ‐ [〈π’ αὐτοὺς δὲ καὶ ἐπι〉πί]πτει φόβος παρὰ
26θ(εο)ῦ, καὶ τοῦ‐ [τ]ο ἐπ’ εὐεργεσίᾳ, ἵνα γνῶσιν, ὅ‐ [τ]ι ἀπειλὴ κατ’ αὐτῶν ὡς ἁμαρτα‐ νόντων ἐπάγεται. τούτου δὲ τοῦ
30φόβου, το[ῦ] κατὰ τὴν ἀπειλὴν λέγω, ἕτερός ἐστιν καθ’ ὃν εἴρηται· “φόβος κ(υρίο)υ πάντα{ς} ὑπερέβαλεν”, ὅστις καὶ κυρίως εὐλάβειά ἐστιν. οὐδὲν γὰρ ἕτερόν ἐστιν φόβος θ(εο)ῦ

345

ἢ ἐπιτεταμένος σεβασμός, [δι’ οὗ ἀν]‐ υστέρητοι γίνοντα[ι] οἱ ἔχο[ντες] αὐτόν· “οὐκ ἔστιν γὰ[ρ] ὑστέ[ρημα] τοῖς φοβουμένοις α[ὐ]τ[όν.” ὁ δὲ πα]‐
5θητικὸς φόβος τοῖς [ἁμαρτάνου]‐ σιν ἕπεται. ἕτερος [γὰρ τοῦ τοιού]‐ του κατὰ κόλασιν ἁ̣[μαρτωλοῖς ἐ]‐ πιπέμπεσθαι λέγ[εται. σκόπει δέ,] εἰ μηδὲν ἕτερο[ν σημαίνει]
10διὰ το[ῦ] ὀνόματ[ος τοῦ φόβου ἢ] τὴν τ[ῆ]ς ὀργῆς ἀ[π]οφ̣[υγήν. αὕτη] οὐ πά[θ]ος θ(εο)ῦ ἐστιν· εἴρητ[αι γάρ·] “ἐξαπ[έσ]τειλας τὴν ὀργή[ν”· πά]‐ θος οὐκ ἐξαποστ[έ]λλετα[ι.]
15ἀποβήσεται δὲ ὑ[μῖ]ν τὸ [γαυρία]‐ μα ἴσα σποδῷ. [τ]ὴν [μετὰ τὴν] ὀργὴν τῶν ἁμ[αρτανόντων] κατάστασιν ἐνφ[α]ίν[ει ὁ λόγος,]
εὐτελιζομένων αὐτῶ[ν ἐν τῇ]96
20φανερώσει τῇ διὰ τῆς ὀρ[γῆς γι]‐ νομένῃ καταπινούσης [τὸ] οἴ[η]‐ μα τῶν λαθραίως κρινόντ[ων.]ὅτι δὲ τὴν εὐτέλειαν ἡ σποδ[ὸς] δηλοῖ, ἔστιν ἐξ ἑνὸς τῶν δώδ[ε]‐
25κα προφητῶν μαθεῖν λέγο[ν]‐ τος· “καὶ καταπατήσετε ἀνό[μους] καὶ ἔσονται ὡ〈σ〉 σποδὸς ὑπ[ὸ τοὺς] πόδας ὑμῶν.” ἡ γὰρ σποδὸ[ς καυ]‐ στόν τί ἐστιν ἀπολέσαν τὴν
30ἰδίαν δύναμιν. ἀμέλει γοῦν ἀπειλὴ ἐν τῷ Δευτερονο‐ μίῳ περὶ καύσεως φέρεται ὡ[ς] {διὰ τοῦ} τῶν καρπῶν ἐμποδι‐ ζομένων διὰ τὸ ἀπολωλεκέ‐
35ναι τὴν γῆν τὴν ἑαυτῆς δύναμι(ν).

346

[ἔστι] δὲ ἐπ’ ὠφελείᾳ τινὸς τὰ ἁμαρ‐ [τήμ]ατα τ[ε]φροῦσθαι· καθάπερ ἄ‐ [κανθ]αι κ[α]ὶ τρίβολοι καυθέντες [οὐκ ἐλαχίσ]την ἐπιφέρουσιν βλά‐
5[βην, οὕτω] καὶ τὰ ἁμαρτήματα, εἰ [καίεται κα]τὰ τὸ εἰρημένον “καυ‐ [θήσεται] ὡς πῦρ ἡ ἀνομία καὶ ὡς [ἄγρωστις ξη]ρὰ βρωθήσεται ὑ‐ [πὸ πυρός”, οὐ]κ̣έτι τὴν ψυχὴν
10[λυμαίνε]τ̣[α]ι̣, ἀλλ’ εἰς μ[ε]τάνοια(ν) [ἐκκαλ]ε̣ῖ̣τ̣α̣ι̣ κατὰ τὸ ἐ[ν] εὐαγγε‐ [λίῳ εἰ]ρημένον· “εἰ ἐ[ν] Τύρῳ καὶ [Σιδῶ]νι ἐγενήθησαν αἱ δυνά‐ [μεις] αἱ γενόμεναι 〈ἐν ὑμῖν〉, πάλαι ἂν
15[ἐν σάκ]κῳ [κα]ὶ σποδῷ καθήμε‐ [νοι με]τε[νό]ησαν.” εἰ γάρ τις δέ‐ [χεται ἐ]ν [τ]ῇ διανοίᾳ τὸ σωτή‐ [ριον] π̣ῦ̣ρ, π̣ε̣ρὶ οὗ εἶπεν ὁ Σ(ωτ)ήρ· “πῦρ [ἦλθ]ον βαλεῖν ἐπὶ τὴν γῆν καὶ
20[τί θέ]λω, εἰ ἤδη ἀν〈ή〉φθη”, τὰς μὲν προτέρας ἁμαρτίας τεφροῖ· κα‐ θήμενος δέ, ἀντὶ τοῦ ‘ἀργήσας ἀπὸ τοῦ ἁμαρτάνειν‘, εἰς μετά‐ [ν]οιαν τρέπεται αὐστηρόν τινα
25[βίο]ν ἑλόμενος καὶ ἐπίπονον.
[τὸ] δὲ σῶμα πήλινον. [ὁ] ἄνθρωπος σύνκειται ἐκ ψυχῆς καὶ σώματος. καὶ ἔστιν ὅτε δου‐ λαγωγεῖται τὸ σῶμα ὑπὸ τῆς ψυχῆς98
30καὶ τρόπον τινὰ οὐκέτι πήλι‐ νόν ἐστιν ἀγόμενον †ὑποκει‐ μένη μετὰ λογικὰ† ὑπηρετοῦν λοιπὸν ψυχῇ{ς} σὺν λόγῳ καὶ σὺ(ν)

347

νῷ ἐ[ν]εργούσῃ. ὅτ̣[αν δὲ μηδὲν] φροντίσῃ τις τῆς σ̣[ωτηρίας αὐτοῦ] τῆς ψυχῆς πρὸς κ̣[ακίαν τραπεὶς] καὶ τ[ῇ] σαρκὶ λοι̣[πὸν δουλεύῃ ποιῶ(ν)]
5τοιαῦ[τ]α, ἃ οὐδὲν δια[φέρει ἀλό]‐ γου ζῴου, δείκνυσιν, [ὅτι αὐτοῦ τὸ] σῶμ[α] πήλινόν ἐσ[τιν ὡς οὐδὲν] βοηθ[ο]ύμενον ἀπ[ὸ τῶν ψυχι]‐ κῶν κ[ι]νημάτ[ων. ἑτερούσι]‐
10ον γάρ [ἐ]στιν τὸ σῶ[μα παρὰ τὴν] ψυχή[ν,] ὡς αὐτὸς ὁ Σω[τὴρ ἐδί]‐ δαξε[ν] λέγων· “μὴ φοβ[εῖσθε ἀ]‐ πὸ τῶν ἀποκτεννόντ[ων τὸ] σῶμα, τὴν δὲ ψυ[χ]ὴν μ[ὴ δυνα]‐
15μένων ἀποκτε[ῖν]αι.” ἐ[πεὶ τὸ σῶ]‐ μα ἀν(θρώπ)ο[υ] δύναν[ται] ἀπ[οκτεῖναι,] τὴν ψυχὴν δὲ οὔ̣, [σ]α̣[φὲς ὅτι οὐχ ἡ] αὐτὴ οὐσία ψυχῆς καὶ σ[ώματός] ἐστιν. ὅταν τοίνυν ἐμπ[οδισθῇ]
20ἡ ψυχὴ τῶν ἰδίων καὶ [οἰκείων] ὁρμῶν, τότε ὁ ἄν(θρωπ)ος ὡς π[ήλι]‐ νον σῶμα φαίνε[τα]ι, οὐ τ[ῆς ψυ]‐ χῆς εἰς σῶμα μεταβαλλο[ύσης,] ἀλλὰ τῷ τὰς πράξεις αὐτῆς [οὐ]‐
25κέτι εἶναι οὐρανί[ο]υς, ἀλλ[ὰ σω]‐ ματικάς, καθὰ κα[ὶ “το]ὺς κατ[ὰ σάρ]‐ κα περιπατοῦντ[ας”] καὶ “κατ’ [ἄν(θρωπ)ον”] ἀν(θρώπ)ους καλεῖ ὁ Παῦλος τῷ ἀν[θρω]‐ πίνας ἔχειν καὶ μὴ θείας ἐν[ερ]‐
30γείας {λέγων}. εἴρηται γοῦν π̣[αρὰ] τοῦ μακαρίου Παύλου πρὸς ὅ[λους] τοὺς τοῖς σωματικοῖς ἑαυτοὺς ἐπιδ[ε]‐ δωκότας καὶ διὰ τοῦτο ἀνθρωπ[ί]‐

348

[νους ὄν]τας· “ὅπου γὰρ [ἔ]ρις ἐν ὑ‐
[μῖν, οὐ σα]ρκικοί ἐστε καὶ κατὰ [ἄν(θρωπ)ον περιπ]ατεῖτε;” ὅτ[ε] δὲ “ἐπὶ [γῆς περι]πατοῦντες ἐ[ν] οὐρανῷ100
5[τὸ πολίτ]ευμα ἔχουσι” κ[α]ὶ “φοροῦ‐ [σι τὴν εἰκό]να τοῦ ἐπο[υρ]ανίου”, [..... .]... οὐκ εἰσὶν πήλινον σῶμα.] κωφεύσ[α]τε, ἵνα λαλήσω καὶ ἀ]ναπαύσ[ω]μαι θυ‐
10μοῦ. αὐ]τ̣ο̣[ὺ]ς̣ ἐ̣πιστ[ῆ]σαι τοῖς [παρ’ αὐ]τοῦ ἐπιφερομ[έ]νοις προ‐ [τρεπ]όμενος ταῦτά [φ]ησιν ἐπά‐ [γων] τὴν αἰτίαν ἐν τῷ λέγειν· [“καὶ ἀν]απα[ύ]σωμαι θυμοῦ” παι‐
15[δεύω]ν ὅ̣τ̣[ι, ε]ἰ̣ διορθώ[σ]εως τύχοι‐ [εν ἐκ] το[ῦ συ]νκεχωρηκέναι [αὐτῷ λέγ]ε̣[ιν,] ἀναπαύσεται αὐ‐ [τοῦ τοῦ] θ̣υμ̣ο̣ῦ̣, ο̣ὗ εἶχεν δικαίως [κατὰ τ]ῆς [ἀ]ν̣ο̣[ί]ας αὐτῶν ὀργι‐
20[ζόμ]ενος 〈οὐκ〉 ἐ̣μπαθῶς, ἀλλ’ ὡς ἂ(ν) [ἔκε]ιτο ὁ νόμος κατὰ τῶν ἁμαρ‐ [ταν]όντω[ν] ὀργίζεσθαι. σημαί‐ [ν]ει δὲ τ[ὸ τ]ῆς κωφώσεως ὄνο‐ [μ]α τὴν σ[ι]ωπὴν ὡς ἐν τῷ “ἐκω‐
25[φώ]θην [κ]αὶ οὐκ ἤνοιξα τὸ στό‐ [μα] μου, ὅ[τι] σὺ εἶ ὁ ποιήσας με”. τὸ γὰρ [μ]ὴ λαλῆ[σ]αι κώφωσιν λέγει. καὶ [π]άλιν· “ἐν τῶι συστῆναι τὸν ἁμαρ‐ [τ]ωλὸν ἐναντίον μου ἐκωφώ‐
30θην καὶ ἐταπεινώθην καὶ ἐσί‐ γησα{ν} ἐξ ἀγαθῶν.” ὅταν γὰρ ὁ ἁ‐ μαρτωλός, ὅστις ἐστὶν ὁ διάβολος, πείσας ψυχὴν ἁμαρτάνειν

349

σ̣[τ]ῇ κατενώπιον α[ὐ]τῆς ὀνειδ[ί]‐ [ζ]ων αὐτῇ, “ἐχθρὸς [ὑ]πάρχων [κα]ὶ ἐκδικητής”, τ[ότε] αἰσχυνο‐ [μέ]νη σιωπᾷ κώ[φω]σιν ἀνα‐
5[δε]χομένη. λέ[γει] οὖν ὅτι ‘ἐπ‐ [έχ]ετε τὴν πολ[υλο]γίαν‘, ἵν[α] [δι]ὰ τοῦ αὐτὸν [εἰπεῖ]ν παίδε[υ]‐ [σι]ς αὐτοῖς ἐνγέ[νητ]αι. ἀν]αλαβὼν τὰ[ς σάρκ]ας μου το[ῖ]ς
10ὀ]δοῦσιν. τρ[όπον τι]νὰ ὑπα‐
[ν]απαύει αὐτο[ύς. ἐπ]εὶ γὰρ αὐ‐ τὸς ᾐτιάσατο [αὐτοὺ]ς πρότε‐ ρον ὡς “παρακ[λήτορ]ας κακῶ[ν]” ὄντας—οὐ γὰρ π[αρ]εκ[ά]λουν ὡ[ς ἔ]‐102
15δει, ἀλλὰ μᾶλλον τὴν λύπη[ν] ἤγειρον καὶ τὴ[ν] ὀδύνην τ[ο]ῦ δῆθεν παρακαλουμένου—, λ[έ]‐ γει ὅτι ‘“ἀναλαμβάνω τὰς σάρ‐ κας μου τοῖς ὀδοῦ[σι]ν”, οὐκέτι
20καθ’ ὑμῶν ὀργίζο[μα]ι, ἀλλὰ κατ’ ἐμαυτοῦ‘. ἐξομαλι[σθ]είη οὕτως τὸ τῶν σαρκῶν ὄνομα. πολλάκις γάρ, ὅτε τις ἀπαγγεῖ‐ λαι βούλεται ἑαυτῷ συντριβὴ(ν)
25γεγενημένην, τῶν σαρκῶν μνημονεύει καθὸ εἴρητα[ι·] “ἐν τῷ ἐγγίζειν ἐπ’ ἐμὲ κακ[ο]ῦ(ν)‐ τας τοῦ φαγε[ῖ]ν τὰς [σά]ρκας [μ]ου,” ἀντὶ τοῦ ‘τοῦ κακῶσα[ί] με‘· οὐ
30γὰρ τὰς σάρκα[ς] αὐτοῦ τὰς ὑπὸ δέρμα ἦσαν φαγόν[τ]ες, ἀλλὰ θλίψαντες αὐτόν. ὅμοιον τ[ού]‐ τῳ καὶ τὸ “ἄρα ζῶντα[ς ἂ]ν κατέ‐ πιον ἡμᾶς” δηλοῦν τ[ὴ]ν σφ[ο]‐

350

δρὰν ἐπ[ίθ]εσιν τῶν βιαζομέ‐ νων. λέ[γοι] ἂν ὅτι ‘“ἐγὼ τὰς σ[άρ]‐ κας μου [τοῖ]ς ὀδοῦσιν ἀναλ[αμ]‐ βάνω.” ο[ὕτ]ω τρέφομαι τ[ὰς ὀ]‐
5δύνας [μο]υ. καὶ ὥσπερ τ[ροφὴ] ἀναλαμ[βα]νομένη εἰς το[ὺς ὀ]‐ δόντα[ς λε]πτύνεται κα[ὶ τὸ] ἐπωφ[ελὲ]ς αὐτῆς δείκνυ[σιν,] οὕτω κ[αὶ τ]ὰς ὀδύνας μ[ου]
10τρεφό[μενο]ς καὶ τὰς ἐκ τού[των] κακώσ[εις ἕψ]ων αὔξησιν ὠ[φε]‐ λείας δέ[χομ]αι.‘ εἰ δὲ τὴν καρτ[ε]‐ ρίαν ἐ[μ]φ[αί]νει διὰ τοῦ λέγειν “ἀναλαβὼ[ν] τὰς σάρκας τοῖς ὀδοῦ‐
15σιν”, ἀντὶ τ[ο]ῦ ‘τῆς κακώσεως οὐδὲν φρ[ον]τίσασ‘, συνεπίσκε‐ ψαι. ψυχὴν δέ μου θήσω ἐν χει[ρ]ί, ἐάν με χειρώσηται
ὁ δυν[άσ]της, ἐπεὶ καὶ ἦρκται. συ(ν)104
20φώνω[ς] τῷ “ἀναλαβὼν τὰς σάρκα[ς] μου τοῖς ὀδοῦσιν” ἐκ‐ λημπτέον καὶ τὸ “ψυχὴν δέ μου θήσω ἐν χειρί”, ἵν’ ᾖ λέγω(ν) ὅτι ‘καὶ τῆς ψυχῆς τῆς ἐμαυτοῦ
25καταφρονῶ ὑπὲρ τοῦ τινα ὠφέλ[ει]αν ὑμᾶς ὠφελῆσαι ὑ‐ ποκείμενος τῷ χειρουμέν[ῳ] με κα[ὶ] ἤδη τ[ο]ύτου ὑπαρξαμ[έ]‐ ν〈ῳ〉‘ δηλῶν τὸν θ(εὸ)ν τὸν τῷ [ἐξ]‐
30αιτή[σ]αντι [αὐ]τὸν συνκεχωρ[η]‐ κότα. ‘[ἕ]τοιμος οὖν εἰμι θανάτ[ῳ] ἐκδο[θ]ῆναι.‘ εἰ δὲ τὴν εἰς αὐτ[ὸν] μέλ[λο]υσαν μεταβολὴν ἔσεσθ[αι]

351

τοῦτο λέγει, σκοπῆσαι ἄξιον [ἐ]ν‐ νοοῦντα, μὴ ἀντίκειται τ[ὸ] “ἐπεὶ [κ]αὶ ἦρκται”, δυν[άστ]ην καλῶν [τὸ]ν θ(εὸ)ν διὰ τὸ ῥ[ύεσ]θαι ἐκ τῶν κα‐
5[τα]πονούντω[ν.] ἦ] μὴν λαλήσω [καὶ] ἐλέγξω ἐνα(ν)‐ τ]ίον αὐτοῦ, κ[αὶ τοῦτ]ό μοι ἀπο‐ β]ήσεται εἰς σωτ[ηρία]ν. δι’ ὅλω(ν) [σ]πουδὴ αὐτῷ ἐ[στιν] παιδεῦσαι
10τοὺς φίλους τὴ[ν αἰτί]αν τῶν ἐ‐ πιπόνων, ἵν[α κερδ]ήσῃ αὐτοὺς μὴ ἐναντία [δοξ]άζειν. σω‐ τηρίαν γὰρ ταύ[την] ἐλογίζε[τ]ο τὸ τούτους γνῶ[ν]αι [τ]ὸν καὶ [π]ε‐
15ρὶ τούτου τῆς π[ρ]ον[οίας λόγο]ν, ὅντινα φανερῶσ[αι βουλόμ]ε‐ νος ἔλεγεν τὸ “καὶ ἐ[λέγξω”· πο]λ‐ λάκις γὰρ ὁ ἔλεγχος [τὴν] ἀπ[ό]‐ δειξιν σημαίνει, κ[αθὸ] καὶ Παῦ‐
20λός φησιν· “τὰ πάν[τ]α ἐλεγχόμε‐ να ὑπὸ τοῦ φωτὸ[ς] φανεροῦ‐ ται,” καὶ πάλιν δὲ “πίστις ἐστὶν ἐλπιζομένων ὑπόστασις, πρα‐ γμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομέ‐
25νων”, ἀντὶ τοῦ ‘ἀπόδειξισ‘. οὐ γὰρ ἐναντίον αὐ[τ]οῦ δόλ[ο]ς εἰσελεύσεται. τὸ ἀψ[ε]υδὲς [α]ὐ‐
τοῦ παραστ[ῆ]σαι βο[υλόμενο]ς καὶ τὸ εὐλαβὲς λέγει [ὅ]τι ‘ἃ λ̣έ̣[γ]ω106
30θ(εο)ῦ ὁρῶντος [φ]θέγγο[μ]αι. οὐ γὰρ οἷόν τε ἀπάτην τιν[ὰ] γενέσθαι θ(ε)ῷ, ὡς δόλον εἰσελθε[ῖ]ν ἐνώπι‐ ον αὐτοῦ.‘ τοῦτο δὲ δι̣[τ]τ̣ῶς ἂν νο‐

352

[η]θείη τῇ τ[ο]ῦ ὁμοίου παραθέσει, ὅπερ οὕτως ἔχε[ι ε]ὐαγγελικὸν ὑπάρχ[ον·] ”[κ]αὶ τὸ φῶ[ς ἐ]ν τῇ σκοτίᾳ φαίν[ει] καὶ ἡ σκο[τία α]ὐτὸ οὐ κατέλα[βεν.]”
5ἢ̣ γὰρ συν[σκιά]ζον λύεται μ[ὴ ὑ]‐ [φ]ιστάμε[νον] τοῦ φωτὸς τῇ [πα]‐ [ρ]ουσίᾳ, ἢ̣ [ὅστις ἀ]πάτην προσά[γει] ἐπὶ τῷ [ἐγγὺς] τοῦ φωτὸς γενέ[σθαι] ἀποστρ[έφετ]α̣ι̣ λυομένης τῆ[ς]
10ἀπάτης̣, [κα]ὶ̣ ὅλως οὐ καταλ[αμ]‐ βάνει. π̣[ᾶσα γ]ὰρ τῶν ἀπατώ[ν]‐ των 〈καὶ〉 μηχ[ανω]μένων ἀνό[νη]‐ τος ἡ σπο[υδή·] οὐ γὰρ καταλή[μ]‐ ψονται τ[ῆς ἀ]ληθείας τὸ κάλλος.
15δ[όλος οὖ]ν ο[ὐκ] ἐγγίζει τῆι πηγῇ τ[ῆς ἀληθ]εία[ς] διὰ τὸ μὴ τολμᾶ(ν) τ[οὺς χρ]ω̣μ̣έ̣[ν]ους αὐτῷ αὐτῇ αὐ‐ τ[ὸν προ]σαγαγεῖν. καὶ ἄλλως δόλ[ος οὐ]κ ἔστιν ἐν θ(ε)ῷ· οὐ γὰρ
20πέ̣φ̣[υκε]ν̣ ἐν αὐτῶι γίνεσθαι. “πιστὸς γ[ὰρ] ὁ θεὸς καὶ οὐκ ἔστιν ἀδικία ἐ[ν] αὐτῷ.” καὶ πάλιν· “εἰ ἀρ‐ νησόμεθα, αὐτὸς πιστὸς μένει.” ἄτρεπτος γάρ ἐστιν καὶ ἀναλλοί‐
25ωτος. ἀκούσατε, ἀκούσατε τὰ ῥήμα〈τά〉 μου· ἀναγγελῶ γὰρ ὑμῶν ἀκουόντων. ἐπαναδιπλα‐ [σι]άζει τ[ὸ] ῥῆμα, ἵνα βεβαίως αὐ‐ τ[ο]ὺς π[ρὸς] τὸ ἀκοῦσαι καλέσῃ. ἔν‐
30[εστι γά]ρ [π]οτε π[λ]ηγείσης τῆς ἀ‐ κ[ο]ῆς τῇ φωνῇ διὰ τὸ μὴ προ[σ]‐ έχειν τὸν νο[ῦ]ν μὴ ἀκηκοέ‐ ναι. δι[ὰ] τοῦτο ὁ Σ(ωτ)ὴρ διεγεί‐ ρων τ[ο]ὺς ἀκούοντας εἰς τὸ γν[η]‐
35σίως [ἀ]κούειν ἔλεγεν· “ὁ ἔχων ὦτα [ἀκ]ούειν ἀκουέτω.” καὶ πά‐

353

λιν πρὸς ἄλλους μ[ὴ] προσέχον‐ τας λέγει· “οὔ〈τ〉ε φω[ν]ὴν αὐτοῦ ἀ‐ κηκόατε οὔτε [εἶ]δος αὐτο[ῦ] [ἑ]ωράκατε,” καὶ [ἑρμ]ηνεύων108
5[π]ως ἐπάγει· “οὔ[τε τὸ]ν λόγον αὐ‐ [το]ῦ ἔχετε ἐν ὑμ[ῖν] μένοντα”, [ὅ]περ συνέβα[ινε]ν̣, εἰ γνησί[ω]ς ἤκουον. οὕτως [δὲ] καὶ ὁ μακά‐ ριος Ἰὼβ προ[ευτ]ρεπίσαι α[ὐ]τῶ(ν)
10τὴν ἀκοὴν βο[υλό]μενος ἔλε‐ γεν τὸ ‘“ἀκούσατ[ε”· οὕ]τω γὰρ ὑμῶ(ν) εὐτρεπισθέν[των] εὐδοκῶ λέ‐ γειν‘, σοφοὺς [ἀκροα]τὰς αὐτ[ο]ὺς γενέσθαι βου[λόμεν]ος· “οὖς γὰρ
15ἀκροατοῦ ἐπ[ιθ]υμία σοφο[ῦ.]” ἰδοὺ ἐγὼ ἐγγύ[ς] εἰμι τοῦ κρ[ί]μα‐ τός μου. δ[ιδ]ασκαλίας ἀ[ρ]χὴ(ν) αὐτοῖς καὶ νῦν καταβάλλε[τ]αι παιδεύουσαν, ὅτ[ι] οὐ δι’ ἁμ[αρ]‐
20τίας, ἀλλὰ διὰ ἀγῶνα αὐτῷ πα‐ θεῖν κέκριται ο[ὕτ]ως ὡς καὶ τὸν καιρὸν εἰδ[έν]αι, καθ’ ὃν λήξει τὸ κρίμα. οἶ[δ]α ἐγώ, ὅτι δίκαιος ἀναφαν[ο]ῦμαι. τίς
25γάρ ἐστιν ὁ κριθησόμενός μοι, ὅτι νῦν κωφεύσω καὶ ἐκλείψω; οὐκ ἀλαζονείᾳ τοῦτό φησιν, ἀλ‐ [λ]ὰ πρὸς τὸ παιδε[ῦ]σαι αὐτοὺς [μ]ὴ ἑτέραν παρὰ [τ]ὴν ἀλ[η]θῆ
30[δ]ιάλημψ[ιν] ἔχει[ν] περὶ α[ὐ]τοῦ. [ἐ]σθότε γάρ τις περ[ὶ ἑ]αυτοῦ λέ‐ [γ]ει χρηστὰ μὴ πρ[οθ]έμενος τοῦτο ποι[εῖ]ν, ὅταν [ἄ]λλως ᾖ διαθέμενός τις π[ε]ρὶ αὐτόν.
35φέρε γὰρ εἴ τις ἐγκεχ[ει]ρισμένον

354

τινὰ διακονίαν εἰς τοὺς δεομέ‐ νους ἀπ[ο]πληρῶσαι, εἰ διαβ[άλ]‐ λοι ὡς σφ[ε]τεριζόμενόν τ[ι,] οὐκ ἂν αἰ[τια]σα〈ί〉μεθα ἐν ἀπ[ολο]‐
5γίας εἴδ[ει λ]έγοντα ὅτι ‘τ[ὰ ἡ]‐ μέτερα πάν[τα] παρέσχον δε[ομέ]‐ νοισ‘, πρό[τερ]ον τοῦτο μὴ ε[ἰ]‐
[ρ]ηκότα. οὕ[τως] οὐδὲν αἰτιατ[έ]‐ ον τὸν Ἰὼ[β ο]ὐ φιλαυτίας, ἀλ[λὰ]110
10τῆς εἰρη[μέ]νης αἰτίας ἕν[ε]‐ κα ταῦτ[α λέγο]ντα καὶ μετ[ὰ] παρρη[σίας κ]αθαρᾶς λέγον[τα·] “τίς ἐστ[ιν ὁ κρι]θησόμενός μ[οι] ἵνα κωφ[ε]ύ[σ]ω”, ἀντὶ τοῦ ‘σιω[πή]‐
15[σ]ω‘, “καὶ ἐκλεί[ψ]ω;”, ἀντὶ τοῦ ‘π[αύ]‐ [σο]μαι λέγω[ν‘.] δ[υ]εῖν δέ μοι χρήσει· τότε ἀ[πὸ] τοῦ προσ[ώ]που σου κρυβήσομα[ι·] τὴν χεῖ[ρ]α ἀπ’ ἐμοῦ ἀπέχου,
20ὁ δὲ φόβ[ος] σου μή με καταπλ[ησ]‐ σέτω. τὸ [ἀσα]φὲς τῶν προκει‐ μένων [ο]ὕτως ἂν ἐξομαλισθ[εί]‐ η λέγοντος αὐτοῦ ὅτι ‘εἰ ὡς ο[ἱ] φίλοι λέγουσιν οὕτω μοι χρή‐
25σει ὡς φαῦλον δεικνύς, “ἀπὸ τ[ο]ῦ προ[σ]ώπου σου κρυβήσομ[αι”,] εἰ δὲ ὡς ἐγὼ λέγω, “τὴν χε[ῖρα] ἀπ’ ἐμο[ῦ ἀ]πέχου καὶ ὁ φόβ[ος] σ[ο]υ μή [μ]ε καταπλησσέτω”. ‘ [κρύ]‐
30πτετα[ι δ’] ἀπὸ π[ρ]οσώπου το[ῦ θ(εο)ῦ] πᾶς ὁ ἁ[μ]αρτάνων ἀνάξι[α αὐ]‐ τοῦ ἐνε[ργ]ῶν, κα[θ]ὰ καὶ Ἀδὰμ ἐκρύπ[τε]το ἀπὸ προσώπου τοῦ θ[(εο)ῦ.]

355

τούτῳ ἐναντίον ἐστὶν τὸ ὑπὸ θε‐ οῦ κατακρύπτε[σθ]αι κατὰ τὸ εἰρη‐ μένον· “κατακ[ρύ]ψεις αὐτοὺς ἐν ἀ‐ ποκρύφῳ τοῦ [προ]σώπου σου ἀπὸ
5ταραχῆς ἀν(θρώπ)[ων.”] σωτήρι[ο]ν καὶ τοῦτο σκεπά[ζον]τος τοῦ θ(εο)ῦ τὸν σπουδαῖον, [ἵν]α μὴ ταρ[α]χαῖς ἀνθρωπίν[αις] ἐκπέσῃ. ἀπόκρυ‐ φον δὲ τοῦ [προ]σώπου τοῦ θ(εο)ῦ
10εἴη ἂν τὰ μυ[στικ]ὰ θεωρήμα〈τα〉 ἀντιδιαστ[ελλό]μενον πρὸς τὸ φανερόν. [τὸ γὰ]ρ ἐξ ἔργων τῆς προνοίας κ[αὶ τ]ῶν δημιουρ‐ γημάτων θ(εὸ)ν ὁρᾶν οὐκ [ἔσ]τιν
15ἐν ἀποκρύφῳ, ἀλλ’ ἐν τῷ φανε‐ ρῷ. εἴρηται· “διότι τὸ γνωστὸν
τοῦ θ(εο)ῦ φανερόν ἐστιν ἐν αὐτοῖς· ὁ θ(εὸ)ς γὰρ αὐτοῖς ἐφανέρωσεν. τὰ γὰρ ἀόρατα α[ὐ]τοῦ ἀπὸ κτίσε‐112
20ως κόσμου τοῖς ποιήμασιν νοούμενα καθορᾶται.” τὸ κα‐ τακρύπτεσθαι οὖν, ὡς προ‐ είρηται, ὑπὸ θ(εο)ῦ 〈σωτήριον〉, τὸ δὲ κρύπτε‐ σθαι αὑτὸν κατὰ τὸν Ἀδὰμ ἀλυ‐
25σιτελές, οὗ μὴ γινομένου διὰ τὸ μὴ ὑποκεῖσθαι ἁμαρτίᾳ φησίν· “τὴν χεῖρ[α] ἀπ’ ἐμοῦ ἀπέ‐ χου” καὶ τὰ ἑξῆς, ‘ἵ[ν’] οὗτοι παι‐ δευθῶσ[ιν,] ὅτι ο[ὐ] δι’ ἁμαρτίας
30τοῦτο πάσχω. ‘ οἱ γὰ[ρ] φίλοι οὐδὲ(ν) ἕτερον δ[ι]ενοοῦ[ν]το ἢ ὅτι δι’ ἁμαρτίας πάσχει.

356

εἶτα καλέσε[ι]ς, ἐγὼ δέ σοι ὑπακού‐ σομαι· ἢ λ[α]λήσεις, ἐγὼ δέ σοι δώσω ἀντ[α]πόκρισιν. διὰ πλει‐ όνων ἑαυτ[οῦ] τὴν πρὸς θεὸ[ν]
5παρρησία[ν γ]νωρίζει, ἵν’ ἐν τ[ο]ύτῳ ἀνα[γά]γῃ αὐτοὺς εἰς τ[ὴν] ἀληθῆ τῶ[ν π]ερὶ αὐτὸν συμ‐ βαινόντω[ν γ]νῶσιν. καὶ γὰρ παραστατι[κό]ν ἐστιν τοῦτο
10τοῦ εἶναι α[ὐτὸ]ν δίκαιον. ἔχει[ς] δὲ τοῦτο κα[ὶ πε]ρὶ τοῦ ἱεροφάν‐ του Μωσέω[ς κα]ταξι〈ωθέ〉ντος λαλεῖν π[ρὸς α]ὐτὸν ἐν τῷ “Μω‐ υσῆς ἐλάλε̣[ι καὶ] ὁ θ(εὸ)ς ἀπ〈ε〉κρί‐
15νετο αὐτῷ φωνῇ”. οὐ δεῖ δὲ τὴν ἀπόκρισι[ν] τὴν πρὸς θε‐ ο〈ῦ〉 γινομένην ψιλὴν φωνὴ[ν] οἴεσθαι, ἀλλ’ ἐνεργείας θείας, ἐξ ὧν εὐπαρησιάστως πρὸς
20θ(εὸ)ν λαλεῖ. πόσαι εἰσὶν αἱ ἁμαρτίαι μου καὶ ἀνομίαι μου; δίδαξόν με, τί‐ νες εἰσίν. πάλιν δι’ ἐκείνους τὰ τοιαῦτα λέγει, ἵν’ ἐκεῖνοι μά‐
25θωσιν, ὅτι ὁ ἔχων ἁμαρτίας καὶ ἀνομίας οὐ λέληθεν θ(εό)ν.
καὶ αὐτὸς δὲ εἰπὼν τὸ “οἶδα ὅτι δίκαιος ἀναφανοῦμαι” πρὸς τοὺς φίλο[υ]ς πρὸς θ(εὸ)ν εὐλαβ[ῶς]114
30λέγει ὅτι ”[σύ] με δ[ί]δαξον, πόσα[ι] εἰσὶν αἱ [ἁμ]αρτία[ι] μου”. ὅμοι[ον] τούτῳ τ[ὸ “ο]ὐδὲν [ἐ]μαυτῷ σύ[ν]‐ οιδα, ἀλλ’ [ο]ὐκ ἐν τ[ο]ύτῳ δεδι[καί]‐ ωμαι, ὁ δὲ ἀνακρίνων με κ(ύριό)ς
35ἐστιν”. κα[λὸ]ν δὲ καὶ τὸ μανθάνει(ν)

357

τὰ σφάλματα, ἵν[α] ἐκ τούτων ἐκτρε‐ πώμεθα. δ[ιὰ] τί ἀπ’ ἐμοῦ κρύ‐ πτῃ, ἥγησα[ι δ]έ με ὑπεναν‐ τίον σου; καὶ τ[οῦτ]ο πρὸς τὴν ἐκεί‐
5νων διάλημ[ψι]ν· οὐ γὰρ ἐκρύπτε‐ το ἀπ’ αὐτο[ῦ θ(εὸ)ς] ἐνοικῶν ἐν αὐ‐ τῷ, ἀλλὰ διὰ τ[ὸ ἐ]κείνους τ[ο]ῦτο οἴ‐ εσθαι καὶ τα[ῦτα] εἴρηται. ‘τοῦτο γὰρ οὗτοι νο[μί]ζουσιν, ὅτι ὑπ‐
10εναντίος μο[υ τ]υγχάνεις, νομί‐ ζοντές με δ[ι’ ἁ]μαρτίας πάσχει(ν).‘ἢ ὡς φύλλο[ν κ]ινούμενον ὑπὸ ἀνέμ[ου ε]ὐλαβηθήσει ἢ ὡς χόρτῳ [φερ]ομένῳ ὑπὸ
15πνεύματ[ος] ἀντίκεισαί μοι; τὸ ὅλον τῆ[ς] νοήσεως ο[ὕ]τως ἂν εἴη· ‘διὰ τ[ί] με ἀποκ[ρ]ύπτῃ ἡγούμενός με εἶναι ὑπ‐ εναντίον σου καὶ φύλλον ὑπ’
20ἀνέμου κινούμενον καὶ χόρτον ὑπὸ πν(εύματο)ς φερόμενο(ν);‘ ἅπερ παραστατικὰ τυγχάνει εὐμεταβόλου τρόπου καὶ φαυλότητος κατὰ τὸ ὑπὸ τοῦ
25Σ(ωτ)ῆρ(ο)ς λεγόμενον περὶ Ἰωάν‐ νου· “τί ἐξήλθατε εἰς τὴν ἔρη‐ μον θεάσασθαι; κάλαμον ὑπὸ ἀνέμου σαλευόμενο(ν);”— ἀντὶ τοῦ ‘εὐκατα[φ]ρόνητόν
30τινα καὶ ὑπὸ το[ῦ τ]υχόντος μεταπίπ[τ]οντα‘. ταῦτα δέ, ὡς καὶ πρότερον εἴ[ρ]ηται, πρὸς τὴν τῶν φίλων διάλημψιν
ὁ Ἰὼβ λέγει.116

358

ὅτι κατέγραψας κατ’ ἐμοῦ κακά, περιέθηκας δέ μοι νεότητος ἁ‐ μαρτίας. σα[φὲ]ς ὅτι πρὸς τὴν ἐ‐ κείνων ὑπ[όλ]ημψιν λέγει· “κα‐
5κὰ” γὰρ νῦν [τὰς] κακώσεις φησ[ίν.] τοῦτο γὰρ ν[ομι]ζόντων τῶ[ν] φίλων, ὅτι δ[ι’ ἁ]μαρτίας πάσχ[ει,] αὐτὸς τῷ “κα[τέ]γραψας κατ’ ἐμο[ῦ] κακὰ” συνῆ[ψε]ν τὸ “περιέθηκα[ς]
10δέ μοι νεό[τη]τος ἁμαρτίας” σημαίνω[ν ὅ]τι ‘ἐξ ὧν οἱ φίλοι μου κατατρέ[χο]ντές μου διάκειν‐ ταί με δι’ ἁμ[αρ]τίας πάσχειν, ἑπόμενον [ἔ]χουσι τὸ νομί‐
15ζε[ι]ν, ὅτι αἱ τῆς νεότητος ἁ‐ μ[α]ρτίαι νῦν μοι περιετέθ[η]‐ σαν‘. ἔθου δέ μου τὸν πό‐ δα ἐν κωλύματι. οὐ κατὰ βού‐ λησιν τὴν ἑαυτοῦ ταῦτα λέ‐
20γει, ἀλλὰ π[ρ]ὸς τὸν ὑποτιθέμε‐ νον, ὅτι πᾶς θλιβόμενος ἁμαρ‐ τὼν τοῦτο ὑφίσταται. ἐξομα‐ λιζόμενον δὲ οὕτως ἂν εἴ‐ η· ‘τὴν πορευτικήν μου δύ‐
25ναμιν, καθ’ ἣν κατορθῶ, ἑτέ‐ ρως παρ’ ἐκείνων ὑπονοου‐ μένην ὡς ἁμαρτόντος μ[ου] καὶ διὰ τ[οῦ]το π[ε]ριστάσεσιν κοινων[ο]ῦντ[ο]ς ἐν κωλύμα‐
30τι ἔθηκ[ας.]‘ τρόπ[ο]ν γάρ τινα [αὐ]‐ τὸς τοῦτ[ο ἐ]νήργ[η]σεν ἐκδοὺ[ς] αὐτὸν τ[ῷ] αἰτησαμένῳ, ἐξ οὗ συνέβη [ἐ]ν κωλύματι τεθεῖσθαι

359

αὐτοῦ τὸν πόδα, π̣αρ’ αὐτοῖ̣ς ὡς εἴ‐ ρηται κωλυόμε̣[ν]ον ἐξ 〈ἁμαρτιῶν, μὴ βουλομέ‐
2νων〉 αὐτῶν τὴν προκοπὴ[ν τ]οῦ δικαίου, ἥτις [ἐ]στιν πούς, ὀρθ[ῶς] ἐκλαμβάνειν.
5[ὅ]τι δὲ σύνηθ[ες] τ̣ῇ γραφῇ καὶ τὰ ἀπὸ γνώμη[ς συ]νιστάμενα τοῦ ἐνεργοῦντ[ος] ὡς παρὰ θ(εο)[ῦ] λέγει(ν)
διὰ τὸ συνκεχ[ω]ρηκένα[ι], σαφὲς ἔσται σοι ἐκ το[ῦ “π]αρέδωκεν αὐ‐118
10τοὺς ὁ θ(εὸ)ς εἰς π[άθ]η ἀτιμίας” καὶ “εἰς ἀδόκιμο[ν] νοῦν” καὶ “ταῖς ἐ‐ πιθυμίαις τ[ῶν] καρδιῶν αὐτῶ(ν)”. εἰ δὲ καὶ διὰ τ̣[ὴ]ν ὁλοσώματον κάκωσιν μ[η]κέτι συνχωροῦ‐
15σαν αὐτῷ αὐ[τ]ουργεῖν τὰ πρὸς τὰς χρείας ἢ τῶν δεομένω(ν) ἢ ἄλλων τινῶν—καθὰ καὶ εἴ‐ ρηκεν. “θύρα μου δὲ παντὶ ἐλ‐ θόντι ἠνέῳκτο”—〈τοῦτο ἔλεγεν〉, συνεπίσκε‐
20ψαι, ὅπερ οὐκ ἠγνόει διὰ ἀ‐ γῶνα αὐτῷ γεγενῆσθαι. πολ‐ λὰ γὰρ διὰ τὸ συμφέρον τοιαῦ‐ τα θ(εὸ)ς ποιεῖ, ὡς ἐκ τῶν κατὰ τὸν 〈λαὸν〉 α̣ὐ̣το〈ῦ〉 ἔστιν μαθεῖν, ὃν διή‐
25γαγεν ὁ θ(εὸ)ς διὰ τῆς ἐρήμου †εξον† διὰ τρ[ι]ῶν ἡμερῶν χρη‐ σίμως, ἵνα μὴ τ[α]χεῖαν οἰη‐ [θῶ]σιν τὴν εἰς Α[ἴ]γυπτον ὑ‐ πο[σ]τροφ[ή]ν. κατανόησον
30δέ, μήποτε καὶ τ[ὴ]ν πρὸς σῶ‐ μα [κ]οινωνίαν β̣[ά]ρος οὖσαν [κ]αὶ δι’ οἰκ[ο]νομίαν ἀπόρρη‐ τον γινομένην [τ]οῦτο λέγει

360

ὡς τῆς ἄκρα[ς] καθαρότητος μὴ ἐπι‐ τελουμένης. τοῦτο δὲ πάλιν ἔκ τινος αἰτία[ς· {ο]ὐ γὰρ} ἡμᾶς, οὐ γὰρ τ[ὸν] θ(εὸ)ν αἰτιατέο[ν.]
5ἐφύλαξας δέ μ[ου] πάντα τὰ ἔργα. οἶδεν ὁ μακ[άρ]ιος τὸ ὑπὸ τοῦ [Δα(υὶ)δ] εἰρημένον [ἅγ]ιος ὤν, ὅτι ὁ θ(εὸ)[ς] οὐ παρατηρ[εῖτ]αι πάσας τὰς ἀν[ο]‐ μίας τῶν πτ[αιό]ντων, ἀλλὰ πα[ι]‐
10δεύων ἐκε[ίνο]υς πάλιν, δι’ ἣν αἰτίαν πάσχ[ει]—ὅτι δι’ ἀγῶνα—, τ[ὸ] προκείμενο[ν ε]ἴρηκεν ὡς πά[ν]‐ τα αὐτοῦ τὰ ἔρ[γα] φυλάξαντος καὶ οὕτως ἐπα[γ]αγόντος αὐτῷ
15τὰ ἀνιαρά, ἵνα ἐκ τούτου ἐννοήσω‐ σιν, ὅτι τὸ μέγ[ε]θος τῶν τοσ[ού]‐
των ἐπαγωγῶν οὐ διὰ ἁμα[ρ]‐ τία[ς] ἐστίν, ἀλλ[ὰ] διὰ ἀγῶνα κ[αὶ] σκ[ο]πὸν ἀνδρείας. τὸ “ἐφύλαξ[ας]”120
20ἐνταῦθα οὐκ [ἀ]ντὶ τοῦ ‘ἐτήρη‐ σασ‘, ἀλλὰ ‘παρετηρήσω‘. εἰ δὲ καὶ “νεότητος ἁμαρτίας” ἑαυτ[οῦ] λέγει καὶ τὸ “ἐφύλαξας δέ μο[υ] πάντα τὰ ἔργα” ἔμφασιν παρέ‐
25χων ὡς ἁμαρτήσας, οὐ ξενι[στέ]‐ ον· καὶ γὰρ πάντες οἱ ἅγιοι κα[ὶ] μετριότητος ἕνεκεν καὶ εὐγν[ω]‐ μοσύνης προφέρονται το[ι]‐ αύτας φω[ν]άς, καθὰ οἱ ἐν τῇ [κα]‐
30μίνῳ ἄνδρες καὶ ὁ μακάρ[ιος] Δα(υὶ)δ λέγων· “ἁμα[ρ]τίας ν[ε]ότη[τός] μου καὶ [τ]ὰς ἀγν[ο]ίας μ[ο]υ μ[ὴ] μνησθ[ῇ]ς.” εἰς δὲ ῥίζ[ας] τῶν π[ο]δῶν μου ἀ[φί]‐
35κου. ἀντ[ὶ] τοῦ ‘ἠκρίβωσας πάντ[α]

361

τὰ κατ’ ἐμὲ οὕτως ὡ[ς τ]ὰς ῥίζας, το[υ]τ‐ έστιν καὶ τὰς αἰτίας [κα]ὶ τὰς ἀρχὰς τῶν διαβάσεών μ[ου] τῶν πρακτι‐ [κ]ῶν, ἐπιτηρῆσα[ι ἵν]α μοι κόλασι(ν)
5ἐπαγάγῃσ‘. τοῦτο [δ]ὲ πάλιν κα‐ τὰ τὴν ἐκείνων [ὑπ]όλημψίν φ]ησιν. ὃ παλ[αιο]ῦται ἴσα ἀ[σ]κῷ ἢ ὥσπερ ἱμάτ[ιον] σητόβρω[τ]ο(ν). ‘ἐκείνων,‘ φησί[ν, ‘κ]ατὰ τούτους
10ἐμνήσθης τῶ[ν] φθασάντω(ν) ἁμαρτημάτω[ν, ἅ]περ πεπαλ〈αί〉‐ ωται ἴσα ἀσκῷ.‘ [ἀσ]κὸς δὲ παλαι‐ ωθεὶς ἀνενέ[ργ]ητός ἐστιν πρὸς τὴν χρεί[α]ν ἣν κατεσκεύ‐
15[α]σται· οὐ γὰρ κα[τ]έχει τὰ ἐ〈μ〉βαλ‐ [λ]όμενα ὑγρά. ο[ὕ]τω δὲ καὶ τ[ὰ] τῆς νεότητος πεπαλαίωται ἁμαρ‐ [τ]ήματα καὶ ὡς ἱμάτιον σητό‐ [βρ]ωτον οὐκέτι παρέχον τὴν
20χρείαν. παλα[ιο]ῦται δὲ ἁμαρ‐ τήματα, ὅταν αὐτὰ διαδέξη‐ τ[α]ι ἀρετή· ᾗ ἐνεργούμενα γὰρ ἀεὶ νεάζει, κἂν πολυχρόνιος
ὑπάρχῃ ὁ ἐνεργῶν αὐτά, νεώ‐122
25τε[ρ]ος καὶ αὐτὸς ἐκ τοῦ νεωτε‐ ροποιοῦ ἤθους καλούμενος. βροτὸς δὲ γεννητὸς γυναικὸς ὀλιγόβιος καὶ πλήρης ὀργῆς. [βού]λεται αὐτοῖς πα[ρα]στῆσαι τὴν
30[αἰ]τί[α]ν τῆς κακώσε[ω]ς ἑαυτοῦ [συ]ν[κ]ρινόν[τ]ων α[ὐτ]ῶν τὸν [ὄγ]κον τῆς [ἐ]παγω[γ]ῆς καὶ τὸν [ἀ]νθ[ρ]ώπινον βίον· [δ]ιεξελθὼ(ν) [γ]ὰρ ὅτι ‘“τὰς τ[ῆ]ς νεότ[η]τος ἁμαρ‐
35τίας μοι περιέθηκ[α]ς” καὶ “ἐφύλα‐

362

ξάς μου π[ά]ντα τὰ ἔργα” οὕτως ὡς τοσαῦτά [μ]οι ἐπιπέμψαι‘, ἐπάγ[ει] ὡσανεὶ π[α]ραστατικὸν τοῦ μ[ὴ οὕ]‐ τως ἔχει[ν τ]ὸ πρᾶγμα τὸ “βρ[οτὸς]
5δὲ γεννη[τὸ]ς γυναικὸς ὀλιγ[ό]‐ βιος καὶ π[λ]ήρης ὀργῆς”. τῷ δ[ὲ ὀ]‐ λιγοβίῳ κ[αὶ π]λήρης ὀργῆς δ̣[ιὰ] τὸ μοχθη[ρὸν] τοῦ βίου οὐκ ἂν [ἐπή]‐ γαγε τοσαύ[τη]ν κόλασιν, εἰ μὴ [ἀ]‐
10γῶνος χ[άρι]ν ἐτύγχανε. τὴν γὰρ ἀγαθότ[η]τα τοῦ θ(εο)ῦ εἰ συνέ‐ βαλλον κ[αὶ] τὸ τῶν ἀνθρώ[πων] ὀλιγόβιον, ο[ὐ]κ ἂν ἔτι ὡς δι’ ἁ[μαρ]‐ τίας ταῦτα [π]επονθότα ἐλο[γί]‐
15ζοντο. ἐπ[ί]σκεψαι δέ, μήπ[ο]‐ τε καὶ τοιαύ[τ]ην ἔχει διάνο[ιαν·] ὁ μὴ γεγενημένος θ(εὸ)ς δι’ ἀ̣[ρε]‐ τήν, ἀλλ’ ἐν [τ]ῇ ἀν(θρώπ)ου κατα[σ]τά‐ σει μένων, οὗτος ἐν ὀργῇ ἐστ[ιν]
20καὶ ὀλιγόβιος τρόπον τιν[ὰ] “ἐν ταύτῃ τῇ ζωῇ μόνῃ ἠλπικώς”. ὁ δὲ πιστεύων εἰς τὸν Σ(ω)τ(ῆ)ρα ὥσ‐ τε ἐκ τούτου γενέσθαι θ(εὸ)ς ὀ̣[ρ]γῇ ἐκ τούτου 〈οὐχ〉 ὑπόκειται τῇ κατὰ
25κόλασιν, κἂν [θ]λίβηται, ὀργῆς καλουμένης τῆς θλίψεω[ς ἑ]‐ τέρως. [λ]έγοι οὖν ὅτι ‘εἰ κ[ἀγὼ κα]‐ τὰ ἄν(θρωπ)ο̣[ν] ἐπολ[ι]τευσάμην, [σκο]‐ πήσατε̣, [ἵ]ν’ ἐκ τούτου ἀποφ[αί]‐
30νησθε, ὅτι ὀρ̣[γ]ῇ ὑπέπ̣ε[σον‘.]
ἢ ὥσπερ [ἄ]νθος ἀ[ν]θῆσ[α]ν ἐ[ξέπε]‐ σεν, ἀπ[έ]δρα δὲ ὥσπερ σκι[ὰ] καὶ οὐ μὴ στῇ. ταῦτα συναπτέον124

363

τῷ πρὸ αὐτ〈ῶν〉. ὅτ[ι τῷ] παρερχομένῳ ἀν(θρώπ)ῳ ὡς ἄνθει [καὶ] σκιᾷ τοσαύτην ἐπήνεγκε κάκω̣[σιν,] οὐκ ἔστιν κατὰ τὸν παρόντα δ̣[ι’ ἁ]μαρτήματα. “ἐὰν
5γὰρ ἀνομίας π[αρα]τηρήσῃ, κ(ύρι)ε, κ(ύρι)ε, τίς ὑποστήσε[ται; ὅ]τι παρὰ σ[ο]ὶ ὁ ἱλα‐ σμός ἐστιν.” ὥσ[τε ἐ]ννοητέ[ο]ν τοῖς φίλοις ἦν, ὅτι [οὐ δι]ὰ σφάλματα, ἀλλ’ ὡς προείρητ[αι] διὰ τὸ προβλη[θ]ῆ‐
10ναι αὐτὸν ἀν[δ]ρείας σκοπὸν ταῦ‐ τα αὐτῷ συν[έπ]εσεν. καὶ ταῦ[τ]α μὲν κατὰ πρ[ώ]την διάνοιαν. κατὰ δευτέρ[α]ν δὲ οὕτως ἂν λε‐ χθείη· ὡς ἄν[θο]ς ἐκπίπτει “ὁ κα‐
15τὰ σάρκα περιπατῶν” καὶ ὡ[ς] σκιὰ παρακολου[θήμ]ατι ἐοικὼς καὶ οὐ‐ δ[ὲ]ν πράττων προηγούμενον. [ὅτι] δὲ ὡς ἀντ[ὶ] ἀνυποστάτου ἡ̣ [σ]κιὰ παραλ[α]μβάνεται, δηλοῖ
20τ[ὸ “α]ἱ ἡμέραι μου ὡσεὶ σκιὰ παρά‐ γ[ου]σιν”. οὐχὶ καὶ τούτου λόγο(ν) ἐπ[ο]ιήσω καὶ τοῦτον ἐποίη‐ σα[ς ε]ἰσελθεῖν ἐν κρίματι ἐνώ‐ π[ιό]ν σου; σύμφωνα τῇ προτέ‐
25ρᾳ ἀποδόσει λέγοι τις ἂν εἶναι ταῦτα συνάπτων αὐτὰ οὕτως· ‘[εἰ] καὶ ὁ γεννητὸς [γ]υναικὸς [ὀλι]γ[ό]βιός ἐσ[τι]ν καὶ μόχθου πε‐ [π]λη[ρ]ωμένος οὕτως ὡς ἄνθει
30[π]επ[τ]ωκότ[ι ἐ]οικέναι καὶ σκι‐ [ᾷ τ]ῇ φευγού[σ]ῃ ταχέ[ω]ς, ἀλλὰ μὴ(ν) [κα]ὶ τούτου λ[ό]γον ἐπ[ο]ιήσω οὐχ ὑπεριδὼν [α]ὐτὸν ὥστ[ε] καὶ εἰς κρίμα

364

ἐνώπιόν σο[υ αὐ]τὸν εἰσέρχεσθαι.‘ τού‐ του ἀποδεικτ[ικὸ]ν ἂν εἴη τὸ πρὸς θ(εο)ῦ λεγόμεν[ον· “λ]αός μου, τί ἐποί[η]‐ σά σοι;” καὶ πά[λιν] “ἰδού, κρίνομαι
5πρὸς σέ”. οὐκ [ἂν ο]ὖν ὁ τοιαύτην περὶ ἀν(θρώπ)ων [κη]δεμονίαν εἰσά‐
γων θ(εὸ)ς οὕτ[ως ἀ]τέγκτως καὶ ἀπ[α]‐ ρα[ι]τήτως [ἀπ]ῄτει δίκας τὸν ἄν(θρωπ)ον, ὡς οἱ φ[ίλο]ι αὐτὸν ὑπενό‐126
10[ο]υν τιννύν[αι.] ταῦτα δ’ ἐπάγε[ι] πρὸς παράσ[τα]σιν τοῦ μὴ ἑτ[έ]‐ ρως πάσχειν [ἢ] διὰ τὸ φανῆν[αι δί]‐ καιον κατὰ [τὸ] “οἴει δέ με ἄλλ[ως] σοι κεχρημα[τι]κέναι ἢ ἵνα ἀ‐
15ναφανῇς δ[ίκ]αιος;” τίς γὰρ καθαρός [ἐ]στιν ἀπὸ ῥύπο[υ;] οὐδὲ εἷς, ἐὰ[ν] καὶ μία ἡμέρ[α] ὁ βίος αὐτοῦ ἐπὶ τῆς γῆς, [ἀριθμη]‐ τοὶ δὲ μῆνες αὐτοῦ πα[ρὰ σοί.]
20καὶ ταῦτα, ἵν[α] ἐννοήσω[σιν,] ὅτι οὐ δι’ ἁμαρ[τ]ίας πάσχ[ει, συν]‐ ῆψεν. εἰ γὰρ τοῦτο οὕτως [εἶχ]εν, οὐδεὶς ἂν ἔξω περιστ[άσε]ως ἦν, εἰ καὶ πρὸς βραχὺ ἐβ[ίω]σεν.
25ταῦτα δέ, ὅπως οἱ φίλοι π[α]ιδευ‐ θῶσιν τὴν αἰτίαν· ὡς γὰ[ρ] ἐν‐ στάσεως ἂν λ[ε]χθησομ[έ]νης πρὸς τὰ πρὸς [α]ὐτοῦ εἰρημέ[να] τοῦτο εἶ[π]εν λέγοντός [τινος]
30ἐνισταμένου [ὅ]τι ‘κἂν [γ]ὰρ ὀ[λι]‐ γόβιος ᾖ[ς] καὶ ὡς σκιὰ παρε[ρχό]‐ μενος [κ]αὶ ὡ[ς ἄν]θος ἐκπίπ[των,] ἀλλ’ οὐδὲν κωλ[ύ]ει δ[ι’ ἁ]μ[αρτί]‐ ας σε πά[σ]χειν‘. πρὸς ὃ εὐθυβ[ο]‐
35λώτατ[α ε]ἶπεν· “τ[ί]ς γὰρ καθαρὸς ἀπὸ ῥύπου; ἀλλ’ ο[ὐ]δε[ί]ς”, ὥστε ἔδ[ει]

365

[πάν]τας, ὡς [ἤδ]η εἴρηται, πάσχει〈ν〉. ῥύπον δὲ κ[αὶ ἁμ]αρτίαν ἄλλος [τις] ἂν εἴπ[οι τ]αὐτὸ δηλοῦν, ἑτέρου ἐλάτ[τ]ω τὸν ῥύπον τῆς
5ἁμαρτίας λ[έγοντο]ς. ἔχεις περὶ [ῥύ]που καὶ ἁ[μ]αρτίας παρὰ τῷ [Ἠσα]ίᾳ οὕτ[ως·] “ἐκπλυνεῖ κ(ύριο)ς τὸ(ν) [ῥύ]πον τῶ[ν] υἱῶν καὶ τῶν θυ‐ [γατ]έρων Σε[ι]ὼν καὶ τὸ αἷμα
10[ἐκ]καθαριε[ῖ ἐ]κ μ[έ]σου αὐτῶν”, [το]ῦ μὲν αἵματος τὴν ἁμαρ‐ τίαν ἐντα[ῦ]θα δηλοῦντος,
[τὸ] ἀκάθαρτ[ο]ν, τοῦ δὲ ῥύπου τὰ [ἀκ]ούσια, ἃ καθ’ αὑτὰ ὁ Σωτὴρ ἐ‐128
15[π]ιδημήσας ἐκάθηρεν. ὅτι δὲ τὸ αἷμα πολλάκις τὴν ἁμα[ρ]‐ τίαν δηλο[ῖ,] εἴρηται πρὸς τὸν ἀρχέκακον διάβολ[ο]ν· “ὃν τρό‐ πον ἱμάτιον ἐν αἵματι πε‐
20φυρμένον οὐκ ἔσται καθαρόν, οὕτως οὐδὲ σὺ ἔσε[ι] καθαρός.” οὐ γὰρ αἵματι πεφυρμένος ἐτύγ‐ χανεν, ἀλλὰ δῆλον, ὡς τὴν “πρὸ[ς] θάνατον ἁμαρτίαν” δη‐
25λοῖ αὐτῷ τὸ αἷμα. ὁ οὖν ἔχων σφάλμα δυνάμενον πλυθῆ‐ ναι ῥύπον ἔχει, ὁ δὲ ὡσανεὶ ἀμετανόητον ὡς ὁ “εἰς τὸ ἅγιον πν(εῦμ)α βλασφημήσας” καὶ τὰ ὅ‐
30μοια οὐχ ὑπὸ ῥύπον ἐστίν, ἀλλ’ ἁμαρτίαν, καὶ ὁ ἐντολὰς πα‐ ραβαίνων μετὰ τοῦ εἰδέναι. τὸ δὲ “οὐδ’ εἰ μία ἡμέρα ὁ βίος αὐ‐

366

τοῦ ἐπὶ τῆς γῆ[ς]” διττῶς [ἂ]ν ἐπι‐ χειρηθείη· ἔστ[ιν] ὁ νῦν ἂν γεν‐ νώμενος ὁ [κα]τὰ διαδοχὴν ἔχων τοῦ Ἀδ[ὰ]μ τὸ ἁμάρτημα,
5ἔστιν ὁ ἐναρ[χό]μενος λόγῳ κρίνειν τὰ πρ[άγ]ματα, ὅτε καὶ τὸν τοῦ ἀν(θρώπ)ου λ[ό]γον συμ[πλ]η̣ρο̣[ῖ.] οὐδ’ ὁ τοιοῦτο[ς] ἡμέραν κ[α]θα‐ ρεύσει ἀγνοία[ς] παρεπομ[έ]νης
10τῷ καὶ νῦν ἀ[ρ]ξαμένῳ δ[ι]ακρί‐ νειν τὸ φευκτὸν ἀπὸ τοῦ ἀ[γ]α‐ θοῦ, κἂν ἡμέραν, κἂ〈ν〉 ἀριθμη‐ τοὺς μῆνας βιώσῃ. ὁ μὲν οὖ(ν) φαῦλος “ἐκ βίβλου ἐξαλειφόμε‐
15νος ζώντων” οὐκ ἔστιν ἐνα‐ ρίθμιος παρὰ [θ](ε)ῷ, ὁ δὲ σπουδαῖ‐ ος ἀριθμεῖται παρ’ αὐτῷ. ‘κἂν τοιοῦτον οὖν,‘ φησίν, ‘ὑποθῇ, οὐδὲ οὗτος ἀπήλλακται ῥύ‐
20που.‘ τούτῳ ὅμοιον τὸ “οὐδὲν ἐμαυτῷ σύνοιδα, ἀλλ’ οὐκ ἐν
τούτῳ δεδικαίωμαι” καὶ τὸ “ἀ‐ πὸ τῶν κρυφίων μου καθά‐ ρισόν με”.130
25εἰς χρόνον γὰρ ἔθου καὶ οὐ μὴ ὑ‐ περβῇ. τὴν περὶ τὸν ἄν(θρωπ)ον πρόνοιαν ἐνταῦθα σαφηνί‐ ζει οὐχ ὡς εἰκαίως καὶ ὡς ἔτυ‐ χεν ἐν τῷ βίῳ παραμένοντος,
30ἀλλ’ ἐκ κρίσεως θ(εο)ῦ οὐχ ὑπερβαί‐ νοντος τὸν παρ’ αὐτοῦ τεταγμέ‐ νον χρόνον. ταῦτα δὲ οὐχ ὡς

367

εἱμαρμέν[ης] κρατούσης λεκτέο(ν), ἀλλ’ ὡς τοῦ [θε]λήματος τοῦ θ(εο)ῦ “ὅροις καὶ μέ[τρ]οις ἕκαστα διατα‐ ξαμένου.” [ε]ἰ δὲ καὶ κατὰ ἀλλη‐
5γορίαν λέγε̣[ι] τὸν ὑπὸ θ(εο)ῦ ἐνα‐ ρέτως χειραγωγούμενον μὴ ὑπερβαίνε[ι]ν τὰ καθήκοντα διὰ τὸ μεμετρημένην εἶναι τὴν ἀρετήν, [σ]υνεπίσκεψαι.
10ἀπόστα ἀπ’ αὐ[τ]οῦ, ἵνα ἡσυχάσῃ καὶ εὐδοκήσῃ τὸν βίον ὥσπε[ρ] ὁ μισθωτός. ἐπεὶ δι’ ἐπιπόνω(ν) πάρεστιν αὐτῷ θ(εό)ς, τὸ “ἀπόστα” 〈εἴ〉ρηκ〈ε〉ν ἀντὶ τοῦ ‘παῦσον τὴ(ν)
15ὀργήν‘. τὸ γὰρ ἐγγίζειν θεὸν διάφορον, [κ]αὶ τὸ κατὰ μετουσί‐ αν καὶ 〈τὸ κατ’ ὀργήν〉. τῶν γὰρ φίλων δι’ ἁμαρ‐ τίας πάσχειν αὐτὸν τιθεμέ‐ νων καὶ οὕτω γε σκληρῶς
20εἰπὼν τὰ φθάσαντα, ὅτι “ὀλιγό‐ βιός ἐστιν” ὁ ἄν(θρωπ)ος καὶ “ὡς ἄνθος ἐκπῖπτον” καὶ “ὡς σκιὰ” καὶ {ὡς} ὅτι “λόγον αὐτοῦ ποιεῖται θ(εό)ς”, παριστὰς αὐτοῖς, ὅτι οὐ δι’ ἁμαρ‐
25τίας ἀνιᾶται, λέγει ὅτι “ἀπόστα ἀπ’ αὐτοῦ”. εἰ γὰρ τοσούτῳ πλή‐ θει κακώσεων αὐτὸν ἐπιβάλ‐ λει, οὐκ 〈ἔχ〉ει σχολὴν εἰς μετά‐ νοιαν ὁ ἄν(θρωπ)ος. παιδεύει οὖ(ν)
30αὐτούς, ὅτι οὐ συνετῶς τοῦτο ὑπολαμβάνουσιν, διὰ τοῦ “ἀ‐
πόστα ἀπ’ αὐτοῦ, ἵνα ἡσυχάσῃ”. οὐδὲ γὰρ δύναται μετὰ τοσούτω(ν)132

368

περιστάσεω〈ν〉 σχ[ο]λὴν ἄγειν οὐ‐ δὲ εὐδοκῆσαι [τὸ]ν βίον. 〈——〉 ἵν’ ὡς μισθὸν ἐργάτῃ [ἀ]ποδῷ. ἄλλως τε αἰνίττεται· [εἰ] δι’ ἁμαρτίας
5ἔπασχεν, ἀρκο[ύ]ντως εἶχον αἱ ἐπιτιμήσε[ις,] ἵν’ ἐκ τούτου ἡ‐ συχία γένητα[ι] καὶ ὡς μισθω‐ τὸς λοιπὸν ἐργ[ά]σηται. ταῦτα δὲ ὡς πρὸς αὐ[τ]οὺς πάλιν εἴρη‐
10ται δήλου τυγχάνοντος, ὅτι ἀνο‐ χὴν δίδωσι θεὸς εἰς μετάνοι‐ αν, ὡς τὸν Παῦλον λέγειν· “ἢ τῆς ἀνοχῆς αὐτοῦ καὶ μακρο‐ θυμίας καταφρ[ο]νεῖς ἀγνοῶ(ν),
15ὅτι τὸ χρηστὸν τοῦ θ(εο)ῦ εἰς με‐ τάνοιάν σε ἄγε[ι;”] ὅτι δὲ τὸ ἡσυ‐ χάσαι ἀντὶ τοῦ παύσασθαι κα‐ κίας καὶ ἀρετὴν ἀναλαβεῖν λέ‐ γεται, δῆλον ἐκ τοῦ “ἥμαρτες,
20ἡσύχασον” καὶ ἐκ τοῦ “γῆ ἐφοβή‐ θη καὶ ἡσύχασεν ἐν τῷ ἀνα‐ στῆναι εἰς κρίσιν τὸν θεόν”. οἱ γὰρ ἄν(θρωπ)οι ἔννοιαν λαβόντες, ὅτι κριτής ἐστιν ὁ θ(εό)ς, ἡσύχασα(ν)
25ἀπὸ τοῦ ἁμαρτάνειν. ἔστιν γὰρ δένδρῳ ἐλπίς· ἐὰν γὰρ ἐκκοπῇ, ἔτι ἐπανθήσει καὶ ὁ ῥόδαμνος αὐτοῦ οὐ μὴ ἐκλί‐ πῃ. διὰ πολλῶν ἀποδείκνυ‐
30σιν, ὅτι οὐ διὰ φαυλότητα ὑπέ‐ μεινεν τὰ ἀνιαρά, οὕτω σαφοῦς τοῦ λόγου γινομένου· καθ’ ὑπό‐ θεσιν γὰρ τοῦτο οὕτως ἐχέτω· ἀρ‐ κούντως αἱ κολάσεις γεγένην‐

369

ται ὡς καιρ[ὸν] ἔχειν τοῦ ἀποστῆ‐ ναι. οὐδὲ γ[ὰ]ρ ἀπέγνωσται τὰ τῆς μετανοίας οὐδὲ θ(εὸ)ς ὡς ἀμετα‐ βλήτου τῆς προαιρέσεως οὔσης
5ἀμέτρω[ς] κολάζει. ἔνκειται γὰρ ἡ ἐπιτηδειότης ἐν ταῖς
ψυχαῖς, κἂν πολλὴ χύσις ἁμαρ‐ τημάτων γένηται· δύναται οὖν γενέσθαι μετάνοια. δέν‐134
10δρον δὲ τὸν ἄνθρωπον καλεῖ ὡς καὶ πολλαχοῦ τῶν γραφῶν, καθὸ εἴρηται· “ἤδη ἡ ἀξίνη πρὸς τὴν ῥίζαν τῶν δένδρω(ν) κεῖται· πᾶν δένδρον μὴ ποι‐
15οῦν καρπὸν καλὸν ἐκκόπτετα[ι] καὶ εἰς πῦρ βάλλεται.” καὶ πάλι[(ν)·] ”〈ἢ〉 ποιήσ〈α〉τε τὸ δένδρον καλὸ(ν) καὶ τοὺς καρποὺς αὐτοῦ καλούς, ἢ ποιήσ〈α〉τε τὸ δέ〈νδρον〉 σαπρὸν καὶ
20τοὺς καρποὺς αὐτοῦ σαπρούς.” τοῦτο δὲ ἅπαξ παραθέμενοι οὐκ ἀβασάνιστον αὐτὸ ἐάσομε(ν). οὐ γὰρ ὁ Σωτὴρ προστάττει σαπρόν τινι γενέσθαι δέν‐
25δρον ἢ σαπρὸν καρπὸν ἐνεγ‐ κεῖν, ἀλλὰ τὴν ἑνὸς ἑκάστου ἕξιν φανερὰν διὰ τῶν ἐνερ‐ γειῶν εἶναι καὶ μὴ προκρίνει(ν) τούτου τὴν ὑπόκρισιν. ἔστιν
30δὲ καὶ ἑτέρως νοῆσαι τοῦτο· οἱ Ἰουδαῖοι ἔλεγον περὶ τοῦ Σ(ωτῆ)ρ(ο)ς· “ἐν Βεεζεβοὺλ τῷ ἄρχον‐ τι τῶν δαιμονίων ἐκβάλλει τὰ δαιμόνια.” διόπερ αὐτὸς
35ὁ Σ(ωτ)ήρ φησιν αὐτοῖς· “ἢ ποιήσατε

370

τὸ δένδρον καλ[ὸ]ν” καὶ τὰ ἑξῆς. εἰ γὰρ τὸ ἐκβάλλει[ν] δαίμονας ἀ‐ γαθόν, ἀγαθὸς ὁ τ[ο]ῦτο ἐνεργῶ(ν), εἰ δὲ φαῦλος ὁ ἐν[ε]ργῶν, φαῦλο(ν)
5καὶ τὸ γεγενημένον. ἐὰν γὰρ γηράσῃ ἐν γῇ ἡ ῥίζα αὐτοῦ, ἐν δὲ πέτρᾳ τελευτήσῃ τὸ στέ‐ λεχος αὐτοῦ, ἀπὸ ὀσμῆς ὕδα‐ τος ἀνθήσει, ποιήσει δὲ θερι‐
10σμὸν ὥσπερ νεόφυτον. τοῦ δένδρου εἰς τὸν ἄνθρωπον με‐ τα〈φερ〉ομένου δῆλον ἔσται, ὅτι ἡ ψυχὴ ἀσθένειαν ὑπομέ‐
νει, ἥτις διὰ τοῦ “ἐὰν γηρά‐136
15σῃ ἐν γῇ ἡ ῥίζα αὐτοῦ” δηλοῦ‐ ται. ἔχει πάλιν προσδοκίαν μετανοίας, κἂν ἐν πέτρᾳ στέ‐ λεχος αὐτοῦ, δηλονότι τοῦ ἀν‐ θρώπου, 〈τελευτήσῃ〉. κἂν γὰρ
20〈προσαράξῃ〉 τῇ ψυχῇ ἁμάρτη‐ μα ὥστε θάνατον αὐτῇ ποι‐ ῆσαι καὶ ἀπὸ τοῦ ὕψους τῆς ἀ‐ ρετῆς αὐτὴν κατασπάσαι, ὅ‐ περ τὸ στέλεχος δηλοῖ, ἀλλ’ οὐκ
25ἐκκόπτ〈ε〉ι τὴν εἰς ἀρετὴν ἐ‐ πιτηδειότητα, ὅπερ δηλῶ(ν) ὁ κύριος ἔλεγεν· “ἡ βασιλεία τοῦ θ(εο)ῦ ἐντὸς ὑμῶν ἐστιν,” σημαίνω(ν) τὴν ἐνκειμένην δύναμιν,
30ἥντινα καὶ τὸ παρὸν ἀνάγνω‐ σμα διδάσκει. “ἀπὸ ὀσμῆς ὕδα‐ τός” ἐστιν ‘ἀπὸ τοῦ λόγου τοῦ θεί‐ ου εὐωδοῦς ὄντοσ‘. “μύρον γὰρ

371

ἐκκ[ε]νωθ[ὲν ὄ]νομά σου.” ἀναλαμ‐ βάν[ει] π[οτὸν κ]αὶ νεάσει διὰ με‐ τα[νοί]α̣ς̣, [ὥστε] καὶ θερισμὸν π̣[οι]ῆσαι [καθὰ το]ὺς ἐξ ἀρχῆς
5[τοῦ] λόγου [ἀδι]απτώτως ἀκούο(ν)‐ [τας ὥ]στ[ε εἰ]πεῖν περὶ αὐτῶ(ν)· [“ἐρχό]μεν[οι] δὲ ἥξουσιν ἐν ἀγαλ‐ [λιάσ]ει αἴ[ρον]τες τὰ δράγματα [α]ὐτῶν.” [δῆλ]ον δὲ καὶ ἐκ τοῦ
10θ̣[ερι]σμ[ὸν εἰ]π̣ε̣ῖ̣ν ποιεῖν τὸ δέ[ν]δρον, [ὅτι οὐ] περὶ τοῦ αἰσθη‐ το[ῦ] λέγε̣[ται·] οὐ γὰρ θερίζε‐ σθαι τὰ δ[έν]δρα εἴποι τις ἄν, ἀλ[λ]ὰ μᾶλ[λο]ν τρυγᾶσθαι, ὥσ‐
15τε περὶ π̣[όν]ω̣ν ψυχῆς ἠμε‐ λ〈η〉μ〈έ〉ν[ης κ]αὶ ἐκ μετανοίας διὰ τὸν σω[τ]ήριον λόγον ἀνα‐ λαμπούση[ς] οἱ προτεθέντες εἴρηνται στίχοι. 〈——〉 λόγου ἐκείνου,
20ὃν ὁ κ(ύριο)ς ὕδωρ καλῶν ἔλεγεν· “ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ, ποταμοὶ ἐκ τῆς κοιλίας αὐτοῦ ῥεύσουσιν ὕδατος ἁλλομένου εἰς ζωὴ(ν)
αἰώνιον.”138
25ἀνὴρ δὲ τελευτήσας ᾤχετο, πε‐ σὼν δὲ βροτὸς οὐκέτι ἐστίν. ἐπίστησον, μὴ ἄρα πρὸς τὸ “ἀ‐ πόστ〈α〉 ἀπ’ αὐτοῦ, ἵνα ἡ‐ συχάσῃ” καὶ τὰ εἰς αὐτ〈ὸ〉 εἰρημέ‐
30να τοῦτο ἁρμόζει οὕτως· εἰ γὰρ δι’ ἁμαρτίας οἱ φίλοι ἔφα‐ σκον αὐτὸν ἀνιᾶσθαι, εἰκότως

372

τὸ “ἀπόστα ἀπ’ [αὐτοῦ”] ἔλε[γεν] ἀ̣[ν]‐ τὶ τοῦ ‘ἔνδοσι[ν πον]η̣[ρῶν] χ̣ά̣‐ ρισαι, ἵν’ ἐκ το̣[ύτου γ]έν̣[ητα]ι̣ τὸ ἡσυχάσαι̣, [τουτέσ]τιν [τὸ ἐν γα]‐
5λήνῃ ἐνάρε[τον γ]ε̣ν[έσθαι τὴ(ν)] ψυχήν‘. εἶτα ἑξ̣[ῆς] ὡ̣ς ἂ̣[ν εἰ ἀν]‐ τίθεσις ἠκολο̣[ύθ]ε̣ι ὅτ̣[ι ‘διὰ] τ̣[ί] μὴ πάλαι, ἀλλ[ὰ ν]ῦ̣ν μ[εταγι]‐ γνώσκεις πάλ̣[αι ἁ]μαρτ[ί]ᾳ̣
10ἐνεχόμενο[ς;‘ ἐπ]ι̣φέρ̣[ει τ]ὸ̣ “ἔ‐ στιν γὰρ δέ[νδρῳ] ἐλπ[ὶς” κ]αὶ τὰ ἑξῆς, οἷς̣ ἑ̣π̣[όμε]νον [ἔ]θηκε(ν)· “ἀνὴρ δὲ τελε[υτή]σας ᾤχετο” καὶ τὸ μετ’ αὐτ[ὸ δ]η̣λῶν̣, [ὅτ]ι̣ ἕ̣ως
15ἐν τῷ βίῳ τού[τῳ δ]ι̣[αμέ]ν̣ε̣[ι,] κ̣[α]‐ τὰ τὸν ῥάδαμ[νο]ν κ̣[αὶ τὸ] δ̣[έ(ν)]‐ δρον ἔχει τὴν [π]ροσδο̣κ̣[ί]αν τῆς μετανο[ία]ς̣· ἐπὰν δ̣ὲ̣ τ̣ε̣‐ λευτήσῃ, ἀκο[ύε]ι· “νῦν μετα‐
20νοεῖς, ὅτε οὐκ ἔστιν καιρὸς με‐ τανοίας,” ἵν’ 〈ᾖ〉 ὅμοιον τῷ “μὴ ἀνα‐ γάγῃς με ἐν ἡμίσει ἡμερῶ(ν) μου”. οὐ γὰρ κατὰ τοὺς “ἐν τῇ ζω‐ ῇ ταύτῃ ἠλπικότας μόνον”
25{καὶ} ἄχρι τῶν ἐνταῦθα οἴεται εἶναι τὴν διαμονὴν ὁ ἅγι‐ ος ἐν τοῖς ἑξῆς λέγων· “ὑπομε‐ νῶ, ἕως πάλιν γένωμαι.” χρόνῳ δὲ σπανίζεται θάλασ‐
30σα, ποταμὸς δὲ ἐρημωθεὶς ἐξηράνθη. πρό〈σ〉σχες, εἰ καὶ ταῦ‐ τα τῇ φθασάσῃ διανοίᾳ ἁρμό‐

373

[ζει] τ̣ρόπ̣[ον] ἀ̣λέξοντα ἀναύ‐
[δως ε]ἰ̣π̣[όντ]ω̣ν· ‘ἕνεκα ἁμαρ‐ [τημ]άτω[ν τί]ν̣ων δίκας, τί δὴ [λέγ]ε̣ι̣ς ὅτ̣[ι “ἔστι]ν γὰρ δένδρῳ140
5[ἐλπ]ίς”;‘ οὐ [γὰρ ο]ἴ̣ονται τὴν το‐ [σαύτ]η̣ν τ[ῆς κ]ακίας ἀναστῆ‐ [ναι] φορ[άν,] πρὸς ὃ δεῖξαι βου‐ λ[όμ]ενο[ς, ὅτι] καὶ οἱ ἐν πολλο[ῖς] κ̣[ακ]οῖς [ἐνεχό]μενοι δυνα‐
10τ[οί εἰ]σιν [εἰς με]τάνοιαν ἐλθεῖ(ν), ἐπήγαγ[εν· “χρό]νῳ δὲ σπαν[ί]‐ ζε[τ]αι θά[λασσ]α.” ὁ γὰρ τρόπος κα̣[ὶ τ]ὸ ἦθ̣[ος τ]ὸ θαλάσσῃ καὶ τ[ῷ] ἀ̣‐ [στάτ]ῳ τ[οῦ κλ]ύδωνος ἐοικὸ[ς]
15[.....]τ̣[....]τ̣ε κατάστασιν [....]ι̣ου[...]νον λόγῳ, ὡσαύ‐ τω̣[ς] κ̣αὶ π[οτ]αμός, ὃς δηλοῖ [τὰ ῥε]υσ̣τὰ [το]ῦ βίου πράγματα, [ἐρη]μωθ[εὶ]ς̣ τοῦ ἐνεργοῦν‐
20[τος ξ]ηρα[ί]νεται τοῦτο ποιοῦ(ν)‐ το[ς τ]οῦ διδασκαλικοῦ λόγου. ἄ[νθ]ρωπος δὲ κοιμηθεὶς ο[ὐ μ]ὴ ἀναστῇ, ἕως ἂν ὁ οὐ(ρα)νὸς οὐ [μ]ὴ συνραφῇ, καὶ οὐκ ἐξυ‐
25πνισθήσονται ἐξ ὕπνου αὐ[τ]ῶν. εἰ γὰρ ὄφελον ἐν ᾅ‐ δῃ με ἐφύλαξας, ἔκρυψας δέ με, 〈ἕ〉ως ἂν παύσηταί σου ἡ ὀργὴ καὶ τάξῃ μοι χρόνον, ἐν ὧι
30μνείαν μου ποιήσῃ. ἔμφα‐ σίς ἐστιν δηλουμένη ἐκ τῶ(ν) προκειμένων τοῦ μεγέθους τῶν ἀνιαρῶν, ἐξ οὗ παρίστη‐

374

σιν τοῖς φίλοις ἐπ̣[ίν]ο̣ιαν [τῆς α]ἰ̣‐ τίας τῶν ἐπαγ[ομέ]ν[ων οἰο]‐ μένοις, ὅτι το̣[σαύτ]η ἐπ̣[ιτιμί]‐ α οὐκ ἐγίγνετ[ο μὴ ἁ]μαρτ̣[όντι.]
5δείκνυσιν δέ, [ὅτι ὑ]περβ[ολικῶς] ἠνιάθη, ἐκ το[ῦ αἱρ]ε̣τωτ̣[έραν] τὴν ἐν ᾅδῃ [διατ]ρ̣ιβὴ[ν καὶ φ]υ‐ λακήν, οὐ τὴν [κατὰ] κόλα[σιν, ἀ]λ̣λ’ [ ] ἐπὶ τῶν φυλ̣[.....].α.[....].αι
10κρυφθησόμ[ενον] ἐ̣ντα̣ῦ̣[θ]α̣, “ἕ‐
ως ἂν παρέ̣[λθῃ ἡ] ὀργή”, [ἐ]π̣αγ̣‐ γελλομένου̣ [θ(εο)ῦ μ]νη[μο]ν̣εύ‐ ειν αὐτοῦ, ἵν’ ᾖ̣ [σα]φ̣έσ[τερ]ο̣ν λέγων, ὅτι τὸ̣[ν τῆ]ς ἀν̣[αστάσ]ε̣‐142
15ως καιρὸν ἐν τ[ῷ ᾅδ]ῃ [μᾶλ]‐ λον ἐκδέξασθ[αι] .οιη̣[... αὐ]‐ τὸν ἢ τοσαύτας [ὑ]π̣ομ[εῖν]αι ἀλγηδόνας. κα̣[ὶ γ]ὰρ τῷ [ὄντ]ι̣ [ ] ἐν ᾅδῃ τυγχάνων καθ’ [ἕκα]‐
20στα δίκαιος κατὰ τὸν π̣[ρὸ τῆς] ἐπιδημίας τοῦ Χ(ριστο)ῦ χρό[νο]ν βέλτιον διάγει ἅτε το[ῦ ἐ]π̣ι‐ κήρου καὶ νοσώδους ἀ[πη]λλα‐ γμένος σώματος μέλ[λω]ν
25αὐτὸ ἄφθαρτον ἀπολα[β]εῖν. μόνος γὰρ ὁ Σωτὴρ κα[τὰ] τὸν ἄνθρωπον οὐχ ὑπέκειτο τῶι ἐν ᾅδῃ εἶναι, εἰ καὶ ἐκεῖ γέγο‐ νε δι’ ἄλλους. εἴρηται γὰρ ἐκ
30προσώπου αὐτοῦ· “ἐγενήθην ὡς ἄνθρωπος ἀβοήθητος ἐν νεκροῖς ἐλεύθερος.” καὶ γὰρ

375

τοὺς μὲν ἁ[γί]ους φωταγωγοὶ ἀπ[ά]γου[σιν] ἄγγελοι, τοὺς δὲ φαύλους σ[κότ]ι̣οι. ὁ δὲ Σωτὴρ οὔ‐ τ̣[ι] ἀγγέλω[ν ἐδ]εήθη ἐλεύθε‐
5ρος ὢν κα[ὶ δε]σπότης αὐτῶ(ν) καὶ παρ’ α[ὐτῶ]ν διακονούμε‐ νο[ς] καὶ χ[ειραγ]ωγούμενος. εἶπεν γο[ῦν· “ο]ὐδεὶς αἴρει τὴ(ν) ψυχήν [μου ἀπ’] ἐμοῦ, ἀλλ’ ἐγὼ
10τίθημι [αὐτὴν] ἀπ’ ἐμαυτοῦ.” ἀλλὰ καὶ ἐ[ν τῷ] Ἄσματι τῶν ᾀσμάτω[ν διὰ] συμβόλων τὸ(ν) θάνατο[ν σ]μύρναν καλῶν φησιν δει[κνὺ]ς ἑαυτοῦ τὸ ἐλεύ‐
15θερον· “π[ορε]ύσομαι ἐμαυτῷ πρὸς τὸ [ὄρος] τῆς σμύρνης.” ἀλ‐ λὰ καὶ τὸ “τῶν ἐθνῶν οὐδείς ἐστιν ἀνὴ[ρ] μετ’ ἐμοῦ” δείκνυ‐ σιν αὐτοῦ [κ]αὶ κατὰ τὸν ἄνθρω‐
20πον τὸ ἀπροσδεές. φέρεται
ἀντὶ τούτου ἑτέρου ἑρμηνευ‐ τοῦ “ἐγὼ μόνος ἐξέπιον τὸ κεραμύλλιον”. ἀλλὰ καὶ Πέτρου λέγοντος· “ὑπὲρ σοῦ τὴν ψυχὴ(ν)144
25θήσω” ἐπιτιμῶν εἶπεν· “ὑπὲρ ἐμοῦ τὴν ψυχὴν θήσεις; πρὶ(ν) ἀλέκτορα φωνῆσ〈αι〉 τρίς με ἀπαρνήσει.” ὅτι ἀπ’ ἀγγέλω(ν) φωταγωγοῦνται οἱ ἅγιοι
30καὶ πρὸς τῶν σκοτίων δαι‐ μόνων οἱ φαῦλοι, εἴρηται· “ἄ‐ φρων, ταύτῃ τῇ νυκτὶ ἀφαιροῦ‐

376

σιν τὴν ψυχήν σ[ου] ἀπὸ σοῦ,” δη‐ λονότι κολαστα[ί.] περὶ δὲ Λαζά‐ ρου εἴρηται· “ἐγ[ένε]το δὲ ἐ[ν] τῷ ἀποθανεῖν τὸ[ν πτ]ωχὸν [κ]αὶ
5ἀπ〈ε〉νεχθῆνα[ι ὑπ]ὸ τῶν ἀγγέ‐ λων εἰς κόλπο[ν Ἀ]βραάμ,” δῆλο[ν] δὲ ἀπὸ ἀγγέλω[ν ἀγ]αθῶν. [ἐ]ὰ[ν] γὰρ ἀποθάνῃ ἄ[νθ]ρωπος, ζήσε‐ ται συντελέσ[ας τὰ]ς ἡμέρας
10τοῦ βίου αὐτο[ῦ. οὐκ ἀ]πεικότως αἱρετωτέραν [τὴν] ἐντεῦθεν ἀπαλλαγὴν [τῆς ἐ]πωδύνου ζωῆς τίθεται [πεπ]εισμένος περὶ τῆς τῶν ν[εκ]ρῶν ἀνα‐
15[σ]τάσεως καὶ [εἰδ]ώς, ὅτι κάλλι‐ όν ἐστιν τὸ “ἀνα[λῦσ]αι καὶ σὺν Χ(ριστ)ῷ εἶναι”, λέγων· ”[ἐὰ]ν γὰρ ἀπο‐ θάνῃ ἄνθρωπ[ος,] ζήσεται συ(ν)‐ τελέσας τὰς ἡμ[έ]ρας τοῦ βίου αὐ‐
20τοῦ,” ἐξ οὗ παρί[σ]τ[α]ται καὶ δόγμα περὶ ἀναστάσεως καὶ κρίμα τῆς ἑκάστου ζωῆς ἐν τῷδε [τῷ] βίῳ οὐκ εἰκαίως καὶ ὡς ἔτυχε(ν) συμβαίνοντος τοῦ θανάτου.
25εἰ δὲ καὶ τὸ “συντελέσας τὰς ἡ‐ μέρας τῆς ζωῆς αὐτοῦ” δύνα‐ ται τὰς πρὸ τῆς ἀναστάσεως ἡμέρας δηλοῦν, μεθ’ ἃς ἡ αἰ‐ ώνιος ζωὴ διαδέξεται, συν‐
30επίσκεψαι. ὑπομενῶ, ἕως ἂν πάλιν γένω‐ μαι. τῇ αὐτῇ ἀκολουθίᾳ τῶν λόγων καὶ τὰς τῶν προδιαλε‐ γομένων αὐτῷ{ν} δόξας ἀντι‐146

377

δ[ο]ξ̣ούν[των] τίθεται καὶ τὰς ἀ‐ ληθεῖς, ἵν[α] παραλλήλων αὐτ[ῶν] κ̣[ει]μένω̣[ν ὁρ]ῶμεν, ποῖαί εἰ[σι(ν)] [αἱ ἀ]ν̣ασκ[ευαζ]ό̣μεναι καὶ ποῖ[α]ι
5[αἱ κα]τασ̣[κευαζ]όμεναι. ὡς πρ[.] [....]. μὲ̣[ν γὰ]ρ̣ ἔλεγεν πρὸς τὴ(ν) δό[ξα]ν ἐ[κείν]ων τὴν ἐσφαλμέ‐ νην· “ἄν[θρω]πος δὲ κοιμηθ[ε]ὶς οὐ μὴ ἀ[ναστῇ”] καὶ “ἀνὴρ τελευ‐
10τήσας ᾤ[χετο,] πεσὼν δὲ βροτὸς οὐκέτι ἐ[στιν.” οὐ] γὰρ οὕτως εἶχε(ν) ἡ τοῦ ἀν[θρώ]που φύσις ὡς ἐκεῖ‐ νοι ἐνόμ[ιζο]ν, 〈ὅτι〉 μέχρι τῆς παρού‐ σης ζωῆς̣ [ἔχ]ω̣ν τὴν ὑπόστα‐
15σιν ἄνθ[ρω]πος ἀποβαλὼν ταύ‐ την τὴν [ζ]ωὴν οὐκέτι ἔστιν ὡσ‐ αύτως το[ῖς] ἀλόγοις ζῴοις. τῶ(ν) γὰρ ἀλόγω[ν] ζῴων αἱ ψυχαὶ συν‐ σπείρον[ται] τοῖς σώμασιν αὐ‐
20τῶν, διὸ καὶ συνφθείρονται. ἐπειδὴ δὲ ἡ τοῦ ἀνθρώπου οὐ συνσπείρεται, οὐδὲ συνφθεί‐ ρεται· ἀθάνατος γάρ ἐστιν. καὶ ἐπεὶ οἱ φίλοι οὐ διέκειντο, ὡς
25ἔστι διὰ ἀγῶνα ἐπίπονα συν‐ βαίνειν καθὼς αὐτῷ τῷ μα‐ καρίῳ, λογιζόμενοι αὐτὸν δι‐ ὰ ἁμαρτίας πάσχειν, πρὸς τὴ(ν) ἐκείνων δόξαν ἐναντιούμε‐
30νος λέγει τὸν λογισμὸν τοῦ φέ‐ ρειν τὰ ἐπίπονα εἶναι τὸ πάλι(ν) γενέσθαι. “ὑπομενῶ”, γάρ φησιν, “ἕως πάλιν γένωμαι”, σημαίνω(ν)

378

τὴν ἀνάστασιν, ἣ̣[ν ο]ὐ̣ παρα̣δέ‐ χονται οἱ συνφ[θει]ρομένην λέγοντες εἶν̣[αι τὴ]ν ψυχ[ὴν] καί τινες τῶ[ν ..].ατ[....]
5τιθεμένων τ̣[....].ς̣.[....] φύσιν ἀπολο̣[...].σ̣α̣.[.....] δὲ τὸ “ὑπομεν[ῶ, ἕ]ως ἂ[ν] πάλι[(ν)] γένωμαι” το[ῦ “ἐὰν] γὰρ ἀποθά‐ νῃ ἄνθρωπ[ος, ζήσ]εται [σ]υντε‐148
10λέσας τὰς ἡμ[έρας τ]οῦ βίου αὐτοῦ”. ταύτης τῆς [ὑ]π̣[ολή]μ̣ψεως ὑπάρ‐ χων καὶ ὁ μακ[άριος] Παῦλος ἔ‐ γραψεν· “εἰ ἐν τ[ῇ ζω]ῇ ταύτῃ ἠλ‐ πικότες ἐσμὲν [μό]νον, ἐλεει‐
15νότεροι πάντ[ων] ἀνθρώπω(ν) ἐσμὲν” καὶ “εἰ κα[τὰ] ἄνθρωπο(ν) ἐθηριομάχησα [ἐ]ν Ἐφέσῳ, τί μοι τὸ ὄφελος, ε[ἰ ν]εκροὶ οὐκ ἐγεί‐ ρονται;” οὕτως ὡς πρὸς τὴν δό‐
20ξαν τῶν φίλων μὴ τιθέντω(ν), ὅτι δι’ ἀρετὴν ἔστιν πάσχειν, τὸ “ἄνθρωπος δὲ κοιμηθεὶς οὐ μὴ ἀναστῇ” ἐλέγετο, τὸ δὲ “ὑπομενῶ, ἕως ἂν πάλιν γένω‐
25μαι” ἐναντιουμένου τῇ γνώ‐ μῃ τῶν φασκόντων· “φάγω‐ μεν καὶ πίωμεν, αὔριον γὰρ ἀ‐ ποθνῄσκομεν.” τὸ δὲ “ἕως πά‐ λιν γένωμαι” διεξοδευτέον
30οὕτως· γένεσίς τίς ἐστιν ἡ ἀνά‐ στασις. διὰ γὰρ τοῦτο “παλινγε‐

379

νεσία” πρὸ[ς τοῦ] Σ(ωτῆ)ρ(ο)ς εἴρηται. καὶ γὰρ ἡ μὲν [πρ]οτέρα γένεσις διά̣‐ φ̣[ορ]ο̣ν ἔχ̣[ουσα] τρόπον κατὰ με̣‐ τ̣[αβο]λ̣ὴν̣ [ὕλης] συνίστατο, ἢ τοῦ
5χ̣[οῦ ὡ]ς̣ ἐ̣[ν τῷ π]ρωτοπλάστῳ [ἢ τῆς πλευρᾶς] ὡς ἐν τ〈ῇ〉 Εὕᾳ ἢ̣ [τῶν] σ̣π̣[ερμ]ά̣των ὡς ἐν τοῖς [γεν]ν̣η̣[θεῖσι]ν ἢ ἀπὸ παρθέ‐ ν[ο]υ̣ χω̣ρ̣[ὶς σπέ]ρ̣ματος τρεψά‐
10〈σησ〉 τι αὐτ̣[ῆς εἰς] τὸν σωτήριον ν̣α̣όν, ο̣ὕ̣[τω γι]νομένης τῆς μεταβολ[ῆς. ο]ὕ̣τ̣ω καὶ τῆς ἀνα‐ στάσεω[ς καιρ]ὸ̣ς̣ ἢ εἰς χοῦν τοῦ σώματος [με]ταστάντος ἢ εἰς
15ἕτερόν τ̣[ι κ]α̣τὰ μεταβολὴν
τούτων ἐ[γεί]ρει ἄφθαρτον τὸ ἀ‐ νιστάμεν[ο]ν σῶμα. γένεσις ἄρα τίς ἐστι[ν.] εἶτα καλέσεις, ἐγὼ 〈δέ〉 σοι ὑπακούσομαι. δεῖξαι150
20βουλόμενος, ὅτι οὐ μόνον τὸ σῶμα ἀνίσταται, ἀλλὰ καὶ ἡ ψυχὴ τὰς ἐννοίας τὰς περὶ θ(εο)ῦ ἔχουσα, φησὶν τὸ “εἶτα καλέ‐ σεις, ἐγὼ δέ σοι ὑπακούσομαι”.
25τὸ γὰρ ὑπακοῦσαι θ(εο)ῦ καλοῦν‐ τος λογικῆς οὐσίας οἰκεῖον.τὰ δὲ ἔργα τῶν χειρῶν σου μὴ ἀ‐ ποποιοῦ. διδάξας περὶ ἀνα‐ στάσεως τοῦ ὅλου ἀνθρώπου
30καὶ τῆς ἀθανασίας τῆς ψυχῆς παιδεύει τοὺς φίλους πρὸς τὸ μὴ νομίζειν εὐτελῆ αὐτὸν

380

παρὰ θ(ε)ῷ κεκρίσ[θαι.] ἠρίθμησας δέ μου τὰ ἐπι[τηδ]εύματα καὶ οὐ μὴ παρέλ[θῃ σε οὐ]δὲ[ν τῶν] ἁμαρτιῶν μ[ου. ἀν]απ[όδρα]σ̣τ̣[ο(ν)]
5αὐτοῦ τὴν γ[νῶσιν] διδ[άσ]κω(ν) διὰ τούτων ἔ[τι καὶ τρόπον τι]‐ νὰ παιδεύε[ι τοὺς φίλους δι]‐ ακειμένου[ς, ὅτι δι’ ἁμαρτίας] πάσχει, πῶ[ς χρὴ] με̣τ̣α̣[νοε]ῖ̣(ν)
10καὶ μὴ ἀλαζο[νεύε]σ[θαι τ]ῇ̣ [ἐν]υ̣‐ παρχούσῃ κ[αθαρό]τ[η]τ̣ι̣, [με]‐ τριότητος ἕν̣[εκα] τ̣ῆ̣[ς ἑαυτοῦ] καὶ τοῦ ἐκείν[ους δι]ε̣[γ]ε̣[ίρειν] εἰς μετάνοι̣[αν τα]ῦ̣τ̣α̣ λ̣[έγων.]
15ἐπεσημήνω [δέ, εἴ τ]ι ἄκω̣ν̣ π̣[αρ]‐ έβην. ὡς πρὸ[ς αὐτ]οὺς̣ πά̣λιν 〈λέγει ταῦτα〉 διακειμένου[ς] ὡς ἁμαρτ̣ό(ν)‐ τα αὐτὸν ταῦτ[α] ὑφίστασθαι καὶ μετριότητ[ι] καὶ πρὸς παί‐
20δευσιν αὐτῶν εἰς τὸ μιμήσα‐ σθαι αὐτὸν οὕτω καθαρὸν ὄν‐ τα καὶ μετανοίας προφέρον‐ τα ῥήματα. ἐσφράγισας δέ μου τὰς ἀνομίας ἐν βαλλαντίῳ.
25τουτέστιν· ‘ἐμπεριείληφας αὐτῶν
καὶ τὴν ποι[ότη]τα καὶ τ[ὸ]ν ἀρι‐ θμόν‘. ὅμοια δὲ τῶν προλα‐ βόντων καὶ ταῦτα νοῆσαι δεῖ. καὶ πλὴν ὄρος πῖπτον πεσεῖται.152
30πιστεύων τῷ πάντων αἰτίῳ, ὅτι κατορθώσει τὸν ἀγῶνα συ(ν)‐ τριβέντος τοῦ ἐξαιτησαμένου

381

ὄρου[ς ἐ]νταῦθα καλο[υ]μένου, φη̣σ̣ὶ̣(ν̣) αὐ[τοῖς ὅ]τ̣ι ‘ἀσθενήσε[ι] οὕτως̣ ὡς ἐ̣κ̣‐ πί̣[πτ]ειν τῆς προσδοκίας, ἣν πρ̣ο̣[σ]‐ εδ[όκησε]ν, ἑλεῖν με [πειρ]ώμε[νοσ‘.]
5ν[.... γὰ]ρ καὶ παντ[...]αιτη̣[ ] ρ̣η̣[....].σιν, ὡς προείρ[η]ται, ἀλ[λ’] οἶ̣[δεν,] ὅ̣τι διαπεσεῖται τ[ο]ῦ ἀντ[ι]‐ κε̣[ιμέ]νου τὸ βούλευμα. κ̣α[ὶ πέ]τρα παλαιωθήσεται ἐκ τ̣[οῦ]
10τ̣[όπου] αὐτῆς. κἂν πέτρ[α] οἴηται ε[ἶναι ὁ] ἀντικείμενος, ἀλλὰ “πα‐ λ[αι]ωθήσεται”—ἀντὶ τοῦ ‘ἕωλος ὀ̣[φ]θ̣ή̣σεται‘—τῆς κατορθώσεως φ̣α̣ν̣[εί]σης. πέτρα δὲ εἴρηται
15δ̣[ιὰ] τὸ φαντασίαν [ἐξ]αποστ̣[έλ]‐ λ̣[ειν ὡ]ς ἀκαταμάχη̣τ̣[ο]ς καὶ δι‐ ὰ [τὸ σχ]ηματίζεσθαι [εἶ]ναι Χ[(ριστὸ)ς] [καὶ] μιμητὴς τῆς ἀληθο[ῦς] π[έτρ]ας, περὶ ἧς εἴρηται· “ἡ δὲ
20π[έτρ]α ἦν ὁ Χριστός.” τόπον δὲ ἐν[τα]ῦθα τὴν κατάστασιν 〈καλεῖ〉, κ̣α‐ θ̣’ ἣν̣ [ἑ]λεῖν βούλετα[ι] τὸν ἐνά‐ ρετ[ο]ν. ὅτι δὲ ὁ τόπο[ς] 〈λέγεται καὶ〉 ἀντὶ βα‐ θμοῦ, εἴρηται ἐν ταῖς Πράξεσι(ν)·
25“δέσποτα καρδιογνῶστα πάν‐ των, ἀνάδειξ[ο]ν ἕ̣[ν]α λαβεῖ(ν) τὸν [τ]όπον τῆς δια[κ]ονίας τ̣[α]ύ‐ τ[ης] ἀφ’ ἧς παρέβη Ἰ[ο]ύδας.” εἰ̣ δ[ὲ κ]αὶ μετὰ τ[ὸ ε]ἰπ̣ε[ῖ]ν ὅτ[ι] “ἐσ̣φ̣ρά‐
30γισ[α]ς δέ μου τὰ[ς] ἀνομίας ἐν βαλλαντίῳ” κα[ὶ] ὡς περὶ ἁμαρ‐ τ[ωλ]οῦ ἑαυτοῦ [εἰ]ρηκ[έ]ναι τὰ π[ρο]εκτεθέντα ἐπήγαγεν τὸ “πλ[ὴ]ν ὄρος πῖπτον π[ε]σεῖται καὶ
35πέτρα παλαιωθήσεται ἐκ τοῦ

382

τόπου αὐτῆς” δηλῶν ὅ[τι ‘κ]ἂν ὄρο[ς] διὰ ὑπερηφανίαν ἤγ̣[ου]ν̣ δι‐ ὰ σκλη[ρ]ότητα γένητα[ι, ἔστ]αι α[ὐ]‐ τοῦ [ἡ κατ]άγνωσισ‘, συν[επίσκ]εψ[αι.]154
5λίθου[ς] ἐλέαναν ὕδατ[α καὶ κ]ατ[έ]‐ κλυ[σ]εν ὕδατα ὕπτια [τοῦ χ]ώ̣μ[α]‐ τος τῆς γῆς· καὶ ὑπομ[ονὴ]ν̣ ἀ[ν]‐ θρώπου ἀπώλεσας; β[εβαι]οῖ διὰ τ[ο]ύτων τὰ προειρη[μέ]να
10δεικνύς, ὅτι μετάνοια [ἰσχύε]ι. δ[ι]‐ ὰ γὰρ τοῦ “λίθους ἐλέαν[αν ὕ]δα‐ τα” παρίστησιν, ὅτι ὁ μεταν[οία]ς ἀρχόμενος ἐπιμέν[ω]ν τ[ο]ύ‐ τῳ κ[α]τὰ τὸ ὕδωρ τὸ π[εριαιρο]ῦ̣[(ν)]
15τοῦ λ[ί]θου τὰ περιττὰ τ̣[ῆς ἁμαρτί]‐ ας ἑαυτὸν ἀπαλλάττ[ει ὡς μ]η‐ κέτι ἔχειν τὴν ἀπ’ αὐ[τῆς τρ]α‐ χύτητα καὶ καθάπερ ἐ[ν ὑπτί]‐ ῳ χωμάτων κειμέν[ων τὸν]
20κατακλυσμὸν τῆς ἁμ[αρτί]α̣[ς] ἐργάζεται. ‘εἰ δὲ ταῦτα [το]ῦτο[ν] ἔχει τὸν τρόπον, μὴ ἀ[πο]γίγν[ω]‐ σκε ὑπομονὴν ἀνθρ[ώ]πο[υ] μηδὲ λέγε, ὅτι αὕτη ἀπόλλυτ[αι] ὑ–
25ὦσας αὐτ[ὸ]ν καὶ εἰς τέλος ᾤχ̣ε̣το. μετάγ[ε]ι τὸν [λ]όγον ἐπὶ τ[ὸν] θ̣(εό)ν̣. μετὰ γὰρ τὸ εἰπεῖν, ὅτι με[τά]ν̣ο̣ι̣‐ α δυνατὴ καὶ ὡς οὐ δεῖ ἀπογ[ι]‐ γνώσκειν ὑπομονὴν [ἀνθρώ]‐
30που, ἐπάγει τὸ “ὦσας αὐ[τὸ]ν̣ καὶ εἰς τέλος ὤιχετο” παιδ[ε]ύ̣ω̣(ν̣), ὅτι εἰ μὴ θ(εὸ)ς σ[ύ]νεργος ᾖ, μάτην

383

τὰ τ[ῆς ὑ]πομονῆς. “ἐὰν γὰρ μὴ κ(ύριο)ς οἰκ[οδο]μήσῃ οἶκον, ε〈ἰ〉ς μάτην ἐκ[οπί]ασαν οἱ οἰκοδομοῦντες αὐ[τόν.”] ὠθεῖ δὲ θεὸς [οὐ] τὸ̣ν ἀνά‐
5ξι[ον, ἀ]λ̣λὰ τὸν ὑπο[κ]ε̣ί̣μ̣ενον το[ιού]τ̣ῳ τρόπῳ λέγων· “ἀπο‐ χωρεῖτε ἀπ’ ἐμοῦ, ἐργάται ἀνο‐
μί̣[α]ς, οὐδέποτε ὑμᾶς ἔγνων.” ἐπ[έσ]τησας αὐτῷ τὸ πρόσωπον156
10κ[αὶ] ἐξαπέστειλας. εἴρηται· “πρόσωπον κ(υρίο)υ ἐπὶ ποιοῦντας κα̣κά·” καὶ πάλιν οἱ ἅγιοι εὐχόμε‐ νοί φασιν· “ἐπίφανον τὸ πρό‐ σ[ωπό]ν σου καὶ σωθη[σ]όμεθα·”
15[κ]αὶ [ἐ]ν ἄλλοις· “ἐπιφάναι τὸ πρό‐ σω[πο]ν αὐτοῦ ἐπὶ σὲ καὶ δῴη σοι [εἰρ]ήνην.” ἐπὰν οὖν διὰ πολ‐ λὴ[ν] μακροθυμίαν θ(εο)ῦ ἀναι‐ [σ]θ[ητ]ῶν ὁ ἁμαρτάνων ἐμμέ‐
20νῃ [τ]οῖς σφάλμασιν, μὴ οἰη‐ θῇ [εἶ]ναι θ(εό)ν, ἀλλὰ δόξῃ λαν‐ θάνειν, καὶ λέγῃ· “σκότος καλύ‐ πτει με πάντοθεν καὶ οἱ τοῖ‐ χοι, τίς με ὁρᾷ;”, ὁ θ(εὸ)ς λέγων· “θ(εὸ)ς ἐγ‐
25γίζων εἰμὶ καὶ οὐ θ(εὸ)ς πόρρω‐ θε[ν.] μὴ κρυβήσεταί τις ἐν κρυ‐ φ[αίο]ι̣ς κἀ〈γ〉ὼ οὐκ ὄψομαι αὐτό(ν); οὐ[χ]ὶ τὸν οὐ(ρα)νὸν καὶ τὴν γῆν ἐ‐ γὼ πληρῶ; λέγει κ(ύριο)ς” ἐπιστήσας
30τ[ὸ] πρόσωπον αὐτοῦ τῷ ἁμαρ‐ τ[ά]νοντι ἐξαποστέλλει αὐτό(ν), ἀ[ν]τὶ τοῦ ‘ἀλλότριον ἑαυτοῦ αὐτὸν ἀποδείκνυσιν‘, κατὰ τὸ “ἀπώ‐

384

σεται αὐτοὺς ὁ θ(εό)ς, ὅτι οὐ[κ εἰ]σήκου‐ σαν αὐτοῦ, καὶ ἔσοντ[αι πλ]ανῆ‐ ται ἐν τ[ο]ῖς 〈ἔθνεσιν〉” κ[αὶ τ]ὸ̣ “ὡσ‐ εὶ τρ[αυ]ματίαι ἐρριμμέ[νοι] κ̣αθ[εύ]‐
5δοντε[ς] ἐν τάφῳ, ὧν ο̣[ὐκ ἐ]μ̣ν̣[ή]‐ σθη[ς] ἔτι, καὶ αὐτοὶ ἐκ τῆ[ς χ]ειρ[ός] σου ἀπώσθησαν”. πολ[λ]ῶν δὲ γενομένων τῶν υ[ἱ]ῶν αὐτοῦ οὐκ οἶδεν, ἐάν τε ὀλ[ί]γοι
10γένωνται, οὐκ ἐπίστα〈τα〉ι. ἐπίστησον, μὴ τὸ ἀκατάλημ‐ πτον τῶν κριμάτων το[ῦ θ](εο)ῦ ταῦτα δηλοῖ. ἀλλ’ ἢ αἱ σάρκες αὐτοῦ ἤλγησαν, ἡ δὲ ψυχ[ὴ] αὐ‐
15τοῦ ἐπένθησεν. παρίστησιν, ὅτι τῆς ὀργῆς κατὰ
τοῦ ἁμαρτάνοντος χωρούσης κατὰ τοὺς ἀπορρήτους λόγους τῆς προνοίας ἀλγεῖ μὲν ὁ πε‐158
20ριπίπτων καὶ πενθεῖ, ἀγν[ο]‐ εῖ δὲ τοὺς λόγους τῆς παραδό[σ]ε‐ ως. ταῦτα δὲ παιδευτικὰ πρ[ὸ]ς τὸ μὴ λέγειν τοὺς φίλους ὡς εἰδότας, ὅτι δι’ ἁμαρτίας πάσχε[ι.]
25ἀλγεῖ μὲν οὖν καὶ ὀλοφύρετα[ι] ὁ μὴ ὑπομένων, ὅτε ἀνίαις περιπίπτει, ὁ δὲ ἀνδρεῖος, κἂν ἐπαίσθηται τῶν ἀνιαρῶν, ἀλ‐ λὰ φέρει γενναίως πρὸ[ς] τὸν
30σκοπὸν ἀπο[β]λέπων. [ἀ]λγεῖ μὲν γὰρ μόν[ο]ν ὁ πρὸς μ[ηδ]ὲ(ν) ἀφορῶν χρηστὸν ἢ ὠφ[έλ]ιμο(ν), ἐὰν θλίβηται. ὁ δὲ ἐνάρε[τ]ος ὡς στεφανίτης ἀθλητὴς οὐ‐

385

δὲν ἡγεῖται τὰ ἐπίπονα διὰ τὴ(ν) τοῦ [σ]τεφάνου προσδοκίαν. [ὑ]πολαβὼν δὲ Ἐλιφὰζ ὁ Θαιμανίτης λέγει· πότερον ὁ σ[οφ]ὸς ἀπόκρι‐
5σιν [δ]ώσει συνέσεω[ς] πν(εύματο)ς; καὶ [οὗ]τος τῆς αὐτῆς ὑπάρχων διαλήμψεως καὶ οἰόμενος, ὅτι δι’ ἁμαρτίας πάσχει, ἄρχεται τῶν λόγων φάσκων, ὅτι σοφοῦ
10ἐστιν μετὰ συνέσεως ἀποκρί‐ νεσθαι, αἰνιττόμενος, ὅτι ὁ Ἰὼβ οὐ μετὰ συνέσεως ἀποκρίνε‐ ται. φορτικὸς οὖν καὶ οὗτος πλήτ‐ των τὸν ἅγιον ἐπὶ ἀσυνεσίᾳ.
15καὶ ἐνέπλησεν πόνον γαστρὸς ἐλέγχων ῥήμασιν, οἷς οὐ δεῖ, καὶ ἐν λόγοις, οἷς οὐδὲν ὄφελος. ὡς εἴρηται, πληκτικῶς ἄρχεται· φησὶν γάρ, ὅτι τῶν μὲν σοφῶ(ν)
20ἐστιν συνετῶς ἀποκρίνεσθαι, “ἐνέπλησεν δὲ πόνον γαστρὸς ἐλέγχων ῥήμασιν, οἷς οὐ δεῖ,” ἀντὶ τοῦ ‘ἐκ τῶν πόνων, ὧν ἐν καρδίᾳ ἔσχεν καὶ κατασχεῖ(ν)
25οὐ δεδύνηται, προφέρει ῥή‐ ματα, ἃ μὴ δεῖ, καὶ τοὺς λόγους, οἷς μηδὲν ὄφελος,‘ διαχλευάζω(ν) αὐτοῦ τοὺς λόγους ὡς ἀνηνύ‐ τους καὶ μάτην ἐκπεμφθέν‐160
30τας. οὐ καὶ σὺ ἀπεποιήσω φό‐ βον; βεβαιοῦται τὰ προειρημέ‐ να· ἐλέγχει γὰρ αὐτὸν δῆθεν ὡς μὴ ἐσχηκότα φόβον, δῆλο(ν) δὲ ὅτι τὸν θ(εο)ῦ, ὑποβάλλων πάλι(ν)

386

καὶ οὗτος, ὅτι διὰ τὸ μὴ ἐσχηκέ‐ ναι φόβον, ἀλλ’ ἐν ἁμαρτίαις γεγενῆσθαι ταῦτα πέπονθεν, καὶ ὅτ[ι μὴ] φόβον ἔχοντος τὸ το[ι]‐
5ούτοις χρῆσθαι λόγοις. θρα[σ]εῖς γ̣ὰ̣[ρ] αὐτοὺς ἐνόμιζον ἀγν[ο]οῦν‐ τες αὐτοῦ τὴν ἀρετὴν οἰόμε‐ νοι, ὅτι ἀποποιησάμενος τὸν φόβον ταῦτα λέγει.
10συνετέλεσας δὲ ῥήματα τοιαῦ‐ τα ἔναντι κ(υρίο)υ; ἴσως διὰ τὸ εὐ‐ παρησίαστον αὐτοῦ τῶν λόγω(ν), οὓς προέφερεν ἀπὸ καθαροῦ τοῦ συνειδότος, ταῦτα λέγει, ἅπερ
15οὗτος νομίζει ὡς βλάσφημα,ψευδῆ ἀρχὴν ὑποτιθέμενος τὴν ὅτι δι’ ἁμαρτίας πάσχει. ἔνοχος εἶ ῥήμασιν στόματός σ[ο]υ. θρασέως αὐτῷ διαλέγεται ὡ[ς]
20πρὸς μὴ δίκαιον προφέρων τοὺς λόγους. οἴεται δὲ καὶ ἐκ τῶ(ν) αὐτοῦ λόγων ἐλέγχειν αὐτὸ(ν) φάσκων ὅτι ‘ἐκ τῶν σεαυτοῦ ἐ‐ λεγχθήσει λόγων‘. οὐδὲ διέ‐
25κρινας ῥήματα δυναστῶν. συνεπίσκεψαι, μήποτε δυνάστας λέγει τοὺς ὑπερέχοντας συνέ‐ σει ἤτοι κατὰ τὸν αὐτοῦ καιρὸ(ν) ἢ κατὰ τὸν πρὸ αὐτοῦ, καθὰ λέγε‐
30ται ἐν τοῖς ἔνπροσθεν· “ἐπερώ‐ τησον γὰρ γενεὰν πρώτην, ἐξ‐ ιχνίασον δὲ κατὰ γένος πατέ‐
ρων,” ἵν’ ᾖ ὃ λέγει τοιοῦτον· ‘οὐ διέ‐162

387

κρινας τὰ τῶν σοφῶν ῥήματα ὥσ‐ τε δι’ αὐτῶν ῥυθμί[σ]αι σου τὰ ῥήμα‐ τα καὶ ὅλον τὸν βί[ον.‘] πολλάκις γὰρ εἴρηται, ὅτι ὡ[ς ἐξ] ἁμαρτιῶ(ν)
5π[άσ]χοντι ἐπιτι[μ]ῶσιν. ἐλέ[γξαι] σε τὸ σὸν στόμα καὶ μὴ ἐγώ, τὰ χείλη σου καταμαρτυρήσαισ‐ άν σου. ἀπὸ θρασύτητος καὶ ταῦ‐ τα προφέρονται· οὐ γὰρ εἶχεν
10αὐτὸν οὕτως ἐλέγξαι. πρὸς γὰρ τὴν ἐξ ἀρχῆς διάλημψιν καὶ ταῦτα προφέρεται.τί γάρ; μὴ πρῶτος ἀνθρώπων ἐ‐ γεννήθης, ἢ πρὸ θινῶν ἐπά‐
15γης; παριστᾶν αὐτῷ βούλον‐ ται ὅτι ‘οὐ διαφέρεις τῶν ἄλλω(ν) ἀνθρώπων οὐδ’ ἔξω τῆς φύσε‐ ως αὐτῶν ὑπάρχεις ὥστε πλέ‐ ον τι τῶν ἄλλων κατειληφέ‐
20ναι‘, ἵν’ ἑαυτοὺς ὡς ἐφικνουμένους τῆς ἀκριβείας παραστήσωσιν, δι’ ἣν ἀλγεῖ 〈αἰτίαν. τούτῳ δὲ〉 προσχρήσονται οἱ συσπειρομένην εἰσάγοντες τὴν ψυχήν, ὧν εἰσιν Ἱερακαῗ‐
25ται καὶ Στρατιῶται καὶ ὅμοιοι, λέγοντες ὅτι ‘εἰ μὴ πρὸ τῶν θινῶν‘—ἀντὶ τοῦ ‘πρὸ τῆς γῆσ‘· ἀπὸ μέρους γὰρ τὸ ὅλον ὠνό‐ μασεν—, ‘ἐπάγη μετὰ τὰς θῖνασ‘,
30ἐξ οὗ συνάγειν οἰήσονται τὴ(ν) ψυχὴν συνσπείρεσθαι τῷ σώ‐ ματι, ἑτέρου τούτους ἀνατρέπο(ν)‐ τος ἐκ τοῦ νοεῖν τὴν πῆξιν συ‐ στροφὴν εἶναι ὑγροῦ, ὅπερ οὐχ

388

ἁρμόζει ψυχῇ, ἀλλὰ σώματι. ἢ σύνταγμα κ(υρίο)υ ἀκήκοας, ε[ἰ]ς δὲ σὲ ἀφίκετο [σ]οφία; προβαλλόμενος τὸ τῶν κ[ρι]μάτων ἀνεξεραύνη‐
5τον ἐκ το[ύ]του οἴεται αὐτ[ὸν] πε‐ ριτρέπειν εἰς τὸ μὴ ο[ἴεσθ]αι, ὅ‐ τι δι’ ἕτερον ἢ δι’ ἁμαρτίας πά‐
σχει, τούτῳ αὐτὸς ἐνεχόμενος. οὐδὲ γὰρ αὐτὸς συνταγὴν κ(υρίο)υ ἦ(ν)164
10ἀκηκοὼς ἢ ἀφικομένην εἶχεν πρὸς αὐτὸν τὴν σοφί‐ αν, ἵνα διάλημψιν ἔχῃ περὶ τοῦ ἁγίου ὡς δι’ ἁμαρτίας πά‐ σχοντος.
15τί γὰρ οἶδας, ὃ οὐκ οἴδαμεν, ἢ τί συνίεις σύ, ὃ οὐχὶ καὶ ἡμεῖς; κοι‐ νοποιεῖ αὐτὸν τοῖς πᾶσιν ἀν‐ θρώποις εἰκότως ἅτε ἀγνοῶ(ν) αὐτοῦ τὸ μέγεθος τῆς ἀρετῆς,
20ἐκ τούτου, ὡς προείρηται, ἀνα‐ τρέπων δῆθεν τὸ οἴεσθαι ἑαυ‐ τὸν δίκαιον· ὅπερ ἔδει καὶ αὐ‐ τὸν ἀγνοοῦντα μὴ προκατα‐ λαμβάνειν τὸ κρίμα καὶ πεπεῖ‐
25σθαι, ὅτι ὡς ἁμαρτὼν ἀνιᾶται.καί γε πρεσβύτης καί γε παλαι‐ ὸς ἐν ἡμῖν, βαρύτερος τοῦ π(ατ)ρ(ό)ς σου ἡμέραις. ‘εἰ καὶ πρεσβύτης,‘ φησίν, ‘ὑπάρχεις καὶ παλαιὸς
30ἐν ἡμῖν προγενέστερος τυγ‐ χάνων ὡς καὶ τοῦ πατρός σου βαρύτεροσ‘—ἀντὶ τοῦ ‘γηραλεώ‐ τεροσ‘—‘γεγονέναι, οὐ πλε̣ῖ̣[ό]ν̣ τι ἡμῶν ἐπίστασαι.‘ καὶ ταῦτ[α]

389

δὲ ἀπὸ αὐθεντίας [ἀ]λαζονικῆς λέ̣γ̣ει. ἔχομεν τὸ ‘β[α]ρὺσ‘ ἀντὶ το[ῦ] ‘γέρων‘ κείμ[εν]ον ἐν ταῖς Βασιλικαῖς Ἱστορί[αι]ς· καὶ γὰρ πε‐
5ρὶ [το]ῦ Ἠλὶ πεσόν[το]ς δεῖξαι θέ‐ λ[ων] ὁ λόγος, ὅτι γέρων ἦν, λέ‐ γει· “καὶ ὁ ἄνθρωπος βαρύς.” δη‐ λοῖ δὲ καὶ τὸ τίμιον καὶ πλῆ‐ θος, ὡς ἐὰν λέγῃ· “ἐξομολογή‐
10σομαί σοι, κ(ύρι)ε, ἐν ἐκκλησίᾳ πολ‐ λῇ, ἐν λαῷ βαρεῖ αἰνέσω σε,” ἀντὶ τοῦ ‘ἐν τιμίῳ καὶ πολλῷ‘. ὀλίγα ὧν ἡμάρτηκας μεμα‐ στίγωσαι. τοῦτο λέγει ὅτι ‘ἥμαρ‐
15τες καὶ διὰ τοῦτο μάστιγας ὑ‐
πομένεις. ἐπειδὴ δὲ τοῦτο ὑφιστάμενος προσάπτεις ἀδικίαν τῷ [θε]ῷ, βαρύτερον γέγονέ σοι τὸ ἁμάρτημα.‘166
20καὶ ταῦτα δὲ λέγει οὐ συνε‐ τῶς· οὐ γὰρ ᾔδει τὸ κατ’ αὐτό(ν), ὥστε ψευδῶς ἔλεγεν. καὶ ποι‐ κίλον δέ ἐστιν τὸ ψεύδεσθαι. ἔστιν γὰρ ψεύσασθαι μὴ ψευ‐
25δόμενον· πολλάκις γὰρ δια‐ κείμεθα περί τινος ὡς οὕτως ἔχοντος καὶ λέγομεν αὐτὸ διάθεσιν ἔχοντ〈ε〉ς ὡς περὶ ἀληθοῦς, καὶ τὸ μὲν ἀπαγγελ‐
30λόμενον τῇ ἑαυτοῦ φύσει ψεῦδός ἐστιν, οὐκ ἀπὸ ψευ‐ δομένου δὲ λεγόμενον. ἔστι(ν) δὲ καὶ μηδ’ ὅλως τι ἐπιστάμε‐ νον προφέρειν λόγον ψευδῆ

390

ἐξ ἀλαζο[ν]είας, ὅπερ τούτῳ συμ‐ βέβηκεν. [ε]ἰσὶν δὲ καὶ ἄλλ[ω]ς ψευ‐ δόμεν[οι,] ὡς ἐπιστήσας γνώ‐ σει. με[γ]άλως ὑπερβαλλόν‐
5τως λελά[λ]ηκας. τί ἐτόλμ[ησ]ε(ν) ἡ καρδία σου ἢ τί ὑπή[νεγ]κα[ν] οἱ ὀφθαλμοί σου; καὶ ταῦτα διακείμενοι περὶ αὐτοῦ ὡς ἁ‐ μαρτόντος ἀκούοντές τε καὶ
10τῶν ἐκ παρρησίας λόγων αὐ‐ τοῦ προήνεγκαν. ἐπεὶ γὰρ ἐκ καθαρότητος προέφερεν λόγους ὁ μακάριος, τόλμαν ἡ‐ γοῦντο τοῦτο καὶ ὑπερβολὴ(ν)
15ἀλαζονείας [μ]αταίως καὶ ἀνοή‐ τως. ὅτι θυμὸν ἔρρηξας ἔνα(ν)‐ τι κ(υρίο)υ, ἐξήγα[γε]ς δὲ ἐκ στόμα‐ τος ῥήματα τοιαῦτα. θυμὸν ἡγοῦντο τὴν ἐκ καθαρότη‐
20τος ὑπερβαλλούσης παρρησί‐ αν, ὅπερ αὐτοῖς συνέβαινεν ἐκ τῆς σαθρᾶς αὐτῶν ἀρχῆς ἧς αὐτοὶ ἑαυτοῖς ὑπέθεντο
βλασφημίαν ἡγούμενοι τὴ(ν)168
25εὔλογον καὶ ὡς προαποδέδο‐ ται τῶν λόγων αὐτοῦ ἐλευθε‐ ρίαν. τίς γὰρ ὢν βροτός, ὅτι ἔσται ἄμεμπτος ἢ ὡς ἐσόμενος δίκαιος γεννητὸς γυναικός;
30ἴδιον τῶν μὴ ἐχόντων ἀρε‐ τὴν τὸ δυσχερῆ λογίζεσθαι τὴν ταύτης ἀνάλημψιν καὶ δια‐

391

κεῖσθαι ὡς μηδεν[ὸ]ς αὐτὴν ἔχον‐ το[ς, κ]αθάπερ καὶ ὁ π[ρ]οκείμενος λέ[γ]ει σφαλλόμε[νο]ς διὰ τὴν τοῦ σώματος ὡς εἰκ[ὸς] ἀσθένειαν.
5ε[ἰ δ]ὲ κατὰ τὴν ψυ[χ]ὴν καὶ κατὰ τ̣[ὴν] διάνοιαν ἦν σκοπήσας, ἐθεώρει τῆς φύσεως τοῦ ἀνθρώ‐ που τὸ μέγεθος, ὅπερ εἰδὼς ὁ ὑμνῳδὸς ἀμφότερα διδάσκει
10λέγων· “τί ἐστιν ἄνθρωπος, ὅτι λογίζῃ αὐτόν; ἄνθρωπος μαται‐ ότητι ὡμοιώθη,” ὅπερ πρὸς τὴ(ν) ἀσθένειαν τοῦ σώματος εἴρη‐ κεν ὡς πρὸς τὰ [θ]εῖα συνκρίνων.
15παιδεύων δὲ τ[ὸ] μέγεθος λέγει πάλιν· “ἠλάττ[ω]σας αὐτὸν βρα‐ χύ τι παρ’ ἀγγ[έλ]ους, δόξῃ καὶ τιμῇ ἐστεφά[ν]ωσας αὐτόν.” καὶ πάλιν ἕτερον λόγιον “μέ〈γ〉α ἄν(θρωπ)ος”
20φησὶν “καὶ τίμιον ἀνὴρ ἐλεή‐ μων”, ὅπερ οὐ κατὰ τὸ γεννᾶσθαι ἔ‐ χει, ἀλλὰ κατὰ τὸ οὐσίαν εἶναι ἐν τῷ συνθέτῳ δικαιοσύνης δεκτικήν.
25εἰ κατὰ ἁγίων οὐ πιστεύει. ὅμοι‐ ον τούτῳ {η} τὸ “εἰ κατὰ παίδων αὐτοῦ οὐ πιστεύει, κατὰ ἀγγέλω(ν) αὐτοῦ σκολιόν τι ἐπενόησεν”. ἁγίους οὖν ἐνταῦθα τοὺς ἀγγέ‐
30λους λέγει παριστῶν ὅτι ‘εἰ καὶ ἄγγελοι τρεπτοί εἰσιν, πῶς οἷόν τε ἄν(θρωπ)ον εἶναι ἄμεμπτον.‘ ση‐ μειωτέον, ὅτι τὸ πιστεύειν πολ‐
λάκις τὸ βέβαιον δηλοῖ, καθὸ εἴ‐170

392

ρηται· “πι[σ]ταὶ πᾶσαι αἱ ἐντολαὶ αὐτοῦ.” καὶ [ἑρ]μηνεύει τὸ π[ιστ]ὸν αὐτῶν λ[έγ]ων· “ἐστερ〈ε〉ωμέναι εἰς τὸν α[ἰ]ῶνα τοῦ αἰῶνος.” καὶ π[ά]‐
5λιν· “πιστὸ[ς] ὁ λόγος καὶ πά[σ]ης [ἀ]‐ ποδοχῆς ἄξιος.” καὶ ἔτι· “ὁ [θεὸς πι]‐ στὸς καὶ οὐκ ἔστιν ἀδικία.” οὐδὲ γὰρ ὁ θ(εὸ)ς ἐκ τοῦ μετέχειν πίστεως πιστός, ἀλλ’ ἐκ τοῦ βεβαιότητα
10ἔχειν. οὐρανὸς δὲ οὐ καθαρὸς ἐ‐ ναντίον αὐτοῦ. ὡς οὐδὲ τὰ ἄστρα συνκρίσει θεοῦ φωτὸς ὄν‐ τος καὶ σκοτίαν οὐκ ἔχοντος οὐ‐ δεμίαν κα[ὶ] αὐτὸς ὁ οὐρανὸς ο[ὐ]
15καθαρός ἐστ[ι]ν, οὐ καθάπαξ, [ἀ]λλ’ ἐπίπροσθε[ν] θ(εο)ῦ. δυνατὸν δὲ οὐ‐ ρανὸν ἐντα[ῦ]θα λέγειν αὐτοὺς τούτους τοὺς ”[ἀπο]λιπόντας τὸ οὐ‐ ράνιον οἴκημα”, οὓς εἶπεν “παῖ‐
20δας αὐτοῦ, καθ’ ὧν οὐ πιστεύει”. λέγει γοῦν ἐν τῷ Ἠσαίᾳ αὐτὸς ὁ θεὸς ἀπὸ ἰδίου προσώπου· “ἐμε‐ θύσθη ἡ μάχαιρά μου ἐν τῷ οὐρα‐ νῷ.” ἡ μάχαιρα δὲ κόλασιν σημαί‐
25νει, καθὸ εἴρηται· “ἡ μάχαιρά μου φάγεται αἷμα τραυματιῶν κα[ὶ] μεθύσω τὰ βέλη μου ἀφ’ αἵματος.” ἐν τοῖς οὖν παραβεβηκόσιν ἀγγέ‐ λοις φησὶν μεθύσκεσθαι τὴν
30μάχαιραν οὐ(ρα)νοῖς καλουμένοις τὴν κόλασιν ἐπιφέρων. οὗτος οὖν ὁ οὐ(ρα)νὸς οὐ καθαρὸς ἐναντί‐ ον αὐτοῦ. ἔα δὲ ἐβδελυ〈γ〉μένος καὶ ἀκάθαρ‐

393

το[ς] ἀνὴρ πίνων [ἀδι]κίας ἴσα ποτῷ. [κἄν] τις οὐ(ρα)νὸς τυ[γχά]νων ἐκ πα‐ [ραβά]σεως γήϊνο[ς γ]ένηται, ὁμοι‐ [οῦται] ἀνδρὶ οὐκέ[τι] ἄγγελος εἶναι
5[ἀξιού]μενος διὰ [τὸ] ποτὸν ἡγεῖ‐ [σθαι τὴ]ν ἀδικίαν· ἀμέτρως γὰρ [ἐ]μφ[ο]ρεῖται τὴν ἀδικίαν ὁ ἄδικος.
δεικτικὸν δὲ τοῦτο μὴ κατὰ φύ‐ σιν εἶναι τὸ κακόν· ἐπεισόδιον γάρ172
10ἐστιν τὸ κακόν. φησὶν γοῦν, ὅτι ὁ [ο]ὐρανὸς οὐ καθαρὸς ὡς πρὸς τὸν θεόν. εἰ δὲ τ[ο]ῦτο, ὁ ἄνθρω‐ πος ἐν πίνουσ[ιν] ἀδικίαν ταχθεί‐ [η]. ἀδικίαν ἐν[τα]ῦθα λέγει τὴ(ν)
15[γε]νικὴν κακ[ία]ν· ἔστιν γὰρ καὶ ἰδικὴ ἀδικία [ἡ] περὶ τὰ συναλ‐ λάγματα, ὥσ[περ] δικαιοσύνη ἡ 〈ἰ〉δικὴ καὶ ἡ [π]ᾶσα ἀρετὴ πολλά‐ κις καλεῖται.
20ἀναγγέλλω δέ σοι, 〈σὺ〉 δὲ ἄκουέ μου. δοκεῖ πως ἀλαζονικῶς ταῦτα τῷ Ἰὼβ λέγειν ἢ τάχα οὐ προθέ‐ σει ἀλαζονικῇ, ἀλλὰ τῷ νομίζει(ν) αὐτὸν ἐν ἁμαρτίᾳ εἶναι καὶ δι‐
25ὰ τοῦτο δεῖσθαι τῆς πρὸς αὐτοῦ [π]αραινέσεως.ἃ δ]ὴ ἑώρακα ἀναγγέλλω σοι, ἃ σο]φοὶ ἐροῦσιν καὶ οὐκ ἔκρυψαν πα]τέρες αὐτῶν.
30[ὡς] ἐνδόξων δῆθεν προσώ‐ [π]ων χρῆσθαι βούλεται τῷ λό‐ [γ]ῳ, ἵν’ ἐκ τούτων πειστικῶς δο‐ [κοί]η λέγειν. φησὶν γάρ· ‘ἃ σοφοὶ [ἐρ]οῦσιν, οἳ παρὰ πατέρων ἀκη‐
35[κό]ασιν οὐ κρυψάντων ἀπ’ αὐτῶ(ν)

394

τὴν διδασ[καλ]ί̣αν.‘ δηλοῖ δὲ [δι]ὰ̣ [τού]‐ των ὡς ε[ὐ]διαθέτως εἰ̣[ς τὸν Ἰὼβ] αὐτὸν κι[νο]ύ̣μενον. ὅμο[ιον τού]‐ τῳ τὸ “ἐπερ[ώ]τ̣ησον γὰρ γε[νεὰν πρώ]‐
5την, ἐξιχν[ία]σον δὲ κα[τὰ γένος] πατέρων.” αὐτοῖς μόνοι[ς] ἐδόθη ἡ γῆ [κ]α[ὶ οὐκ] ἐπῆλθεν [ἀ]λλογενὴς ἐπ’ αὐ[τούς.] ἔοικεν οὗτος, εἰ καὶ μὴ κατ’ ἐπ[ί]
10γνωσιν θείαν, ἀλλὰ τῷ θαυμά‐ ζειν τοὺς συνέσει ὑπερβάλλον‐ τας, ὅμοιον λέγειν τῷ ῥητῷ τῷ φάσκοντι· “τοῦ πιστοῦ ὅλος ὁ κόσμος τ[ῶ]ν χρημάτων, τοῦ
15δὲ ἀπίστο[υ ο]ὐδὲ ὀβολός.” [κἂν] γὰρ πολυκ[τή]μων ὑπάρ[χῃ ὁ] ἄπιστος, οὐ δ[εσ]πότης αὐτῶ[ν, ἀλλὰ] δοῦλός ἐστ[ιν. τ]ῷ γὰρ μαμων[ᾷ] δουλεύει. ὁ δ[ὲ] δίκαιος ἀδούλ[ω]‐174
20τον ἔχει τὸ φρονεῖν. διὸ “οὐδ[ὲ] 〈ἐπέρχεται〉 ἀλλογενὴς ἐπ’ αὐτούς”, ἀντὶ τ[οῦ] ‘οὐκ αἰχμαλωτεύονται οὔτε [ἀ]‐ πὸ ἀοράτου δυνάμεως οὔτ[ε] ἀπὸ ἀνθρώπου‘. “ἡ ἀγάπη γὰ[ρ]
25οὐδέποτε πίπτει”, ἀντὶ τοῦ [‘ὁ ἀ]‐ γαπῶν‘. κἂν γάρ ποτε ἐν αἰχ[μα]‐ λωσίᾳ κρατηθῇ ὁ δίκαιος, [ἀλλ’] ὡς προείρηται ἀδούλ[ωτός] ἐστιν τὸν λογισμόν. οἰκ̣[εῖον δὲ]
30τῶν ἀλλογενῶν καὶ ἀορ[άτων] καὶ ὁρατῶν τὸ ἐπέρχεσθ[αι.] πᾶς ὁ βίος ἀσεβοῦς ἐν φροντ[ίδι.] θέλει λέγειν, ὅτι ὁ δ[ί]καιος ἐ[ν πά]‐ σῃ ἐστὶν ἀναπαύσει, ὡς τὴν

395

[γῆν] αὐτοῖς δίδ[οσθ]αι κ[αὶ] μὴ [ἐπέρχεσ]θ̣αι ἀλλ[ογε]νῆ ἐπ’ αὐτούς, [ὁ δὲ] ἀσεβὴς ἐν φ[ρο]ντίσιν ἐστίν. [καὶ ε]ἰ̣ μὴ κατὰ τ̣[ὰ] εἰρημένα
5[τοῦτο ἔ]λ̣εγεν, ε̣ἶ̣χ[ε] λόγον. ἐπειδὴ [δὲ εἶπε]ν̣, ὅτι ἁμ[αρ]τωλός ἐστιν, [π]α̣[ρ]αινίττεται [ὅ]τι ‘διὰ τοῦτο [ἐ]ν φροντίσιν ὑπάρχεις, ἐπεὶ [ο]ὐκ εἶ δίκαιος, ᾧ μετὰ τῶν ὁμοί‐
10ω̣ν ἐδόθη ἡ γῆ καὶ οὐκ ἐπέρχε‐ [τ]αι ἀλλογενήσ‘. οὗτος μὲν οὖν ὅ‐ πως τοῦτο εἶπεν, δεδήλωται. [ὁ] δ̣ὲ̣ κύριος πα[ρα]γγέλλων τοῖς [ἑαυ]τ̣οῦ μαθη[ταῖ]ς φησιν· “μὴ με‐
15[ριμ]ν[ή]σητε [π]ερὶ τῆς αὔριον.” [κ]αὶ παραγγε[λί]α ἔστιν, ἵνα “πᾶ‐ σαν μέριμν[αν] ἐπὶ κ(ύριο)ν ῥίψωμε(ν)”. ε̣ἰ δὲ καὶ τὰ χρ̣[ή]ματα λέγει τὸν [β]ίον, καὶ οὗτος “ἐν φροντίδι”.
20ἔτ]η δὲ ἀριθμητὰ δεδομένα δυ‐ ν]άστῃ. ὁ δὲ φόβος αὐτοῦ ἐν ὠ‐ 〈σὶν〉 αὐτοῦ. τοῦτο λέγει, ὅτι κἂν
δυναστεύων τις καταθρασύνη‐ [ται,] ἴστω ὅτι ἀριθμητὰ ἔτη ἔχει.176
25[οὐχ] ἡ δυναστεία πολυχρόνι‐ [ον] αὐτὸν ποιεῖ· ἐπιμετρεῖται γὰρ [τοῖς] ἀνθρώποις χρόνος παρὰ [τοῦ θ](εο)[ῦ] πρὸς τὸ αὐτοῦ κρίμα. κἂν ἀ‐ [λα]ζονεύηται οὖν ὁ δυνάστης,
30[ἀλ]λ’ ὁ βίος αὐτοῦ καὶ τὰ ἔτη αὐτοῦ [ὀλί]γα τυγχάνει καὶ ἐπίφοβα ἀεὶ [ἐν] τοῖς ὠσὶν τὸν φόβον ἔχον‐ [το]ς διὰ τὸ ἀβέβαιον τοῦ τρόπου.

396

τ̣[ὸν δὲ] π[αθη]τικὸν ὁ τοι[οῦτος] [ἔ]χει φ̣[ό]βο[ν. ὅτ]αν γὰρ ἐ̣[ν] φ̣ρ̣[οντί]‐ σιν τοῦ βίο[υ ἐσ]τίν, εὐλαβεῖτ[αι καὶ τὸ(ν)] θάνατον. ὁ̣ [δὲ] σπουδαῖο[ς εἰδώς,]
5ὅτι κάλλιο[ν “ἀ]ναλῦσαι κ[αὶ σὺν] Χ(ριστ)ῷ εἶναι”, ε[ὔ]ελπίς ἐσ[τιν, τοῦ φαύ]‐ λου οὐχ οὕ[τ]ως ὄντο[ς, ἀ[λ[λὰ φο]‐ βουμένου· [ε]ἴρηται γάρ, [ὅ]τ̣ι “φ[εύ]‐ γει ἀσεβὴς οὐδενὸς διώκο[ντος”.]
10ὅταν δοκῇ ἤδη εἰρηνεύειν, [ἥ]‐ ξει αὐτοῦ ἡ καταστροφή. κἂ[ν] ἐν πολλῇ εὐθηνίᾳ τις ὑπάρχ[ῃ] ὡς ὁ λέγων ἐν τῷ εὐαγγελίῳ· “καθελῶ μο[υ] τ̣ὰς ἀποθή[κ]α[ς καὶ]
15μείζονας ο[ἰκο]δ[ο]μήσω [καὶ ἐρῶ] τῇ ψυχῇ· ψυ[χή,] ἔχεις ἀγα[θὰ πολ]‐ λά, φάγε, πίε, [εὐφ]ραίνου”, [ἀλλ’] ὁ κ(ύριο)ς αὐτῷ λέγε[ι· “ἄ]φρων, ταύτῃ [τῇ] νυκτὶ ἀπαιτ[οῦσ]ιν τὴν ψυχ[ήν]
20σου ἀπὸ σοῦ· ἃ δὲ ἡτοίμασας, τ[ίνι] ἔσται;” ὅτε γὰρ ἔδοξ〈εν〉 εἰρηνε[ύε]ι[ν] ἐν τῷ πλούτῳ, ἦλθεν ἡ καταστρο‐ φὴ αὐτοῦ. ταῦτα μὲν οὖν ὁ θεῖ‐ ος ὑποβάλλει λόγος. ἔοικεν δέ, [ὅτι]
25οὗτος ἐκ παρακουσμάτων [τῶν] σοφῶν ταῦτα λέγει κατὰ τ̣[οῦτο] σφαλλόμενος, ὅτι περὶ τοῦ [Ἰὼβ] αὐτὰ ᾐνίττετο. μὴ πιστευέτω ἀποστρα[φῆναι]
30ἀπὸ σκότους. ὅμοιον τῷ ”[ὅταν] λέγωσιν· εἰρήνη καὶ ἀσφαλ[ία ἐ]‐
στίν” τὸ “ὅταν δοκῇ εἰρηνεύ̣[ειν,] ἥξει αὐτοῦ ἡ καταστροφή”. “τ[ότε,”] φησίν, “αἰφνίδιος αὐτοῖς ἐφί[σταται]178
35ὄλεθρος ὥσπερ ἡ ὠδὶν τῇ ἐν [γαστρὶ]

397

[ἐχούσῃ.” ——

cat 7

Iob 15,22b—23a ἐντέταλται γὰρ ἤδη εἰς χεῖρας σιδήρου, κατατέτακται δὲ εἰς σῖτα γυψίν. ἀπεντεῦθεν γὰρ ὁ ἁμαρτάνων ἐθησαύρισεν ἑαυτῷ κόλασιν, ἅπερ διὰ τοῦ σιδήρου καὶ τῶν γυπῶν σημαίνεται. οὐ δεῖ δὲ ξενίζεσθαι, ὅτι οὗτος
5τοιαῦτα λέγει. ἤδη γὰρ εἴρηται, ὅτι ἴσως ἐκ παρακουσμάτων 〈τῶν〉 ἀρ‐ χαίων αὐτὰ προφέρει.

cat 8

Iob15,23b οἶδεν δὲ ἐν ἑαυτῷ, ὅτι μένει εἰς πτῶμα. λέγει, ὅτι τὸ συνειδὸς τῶν ἁμαρτανόντων οἶδε τὴν τῶν ἐπιτηδευμάτων τῶν φαύλων προσδοκίαν, ὅτι αὕτη πτῶμα 〈ὑπάρχ〉ει.

cat 9

Iob 15,23c ἡμέρα δὲ αὐτὸν σκοτεινὴ στροβήσει. ἀντὶ τοῦ ‘διαταράττεται ἐκ τῶν κολάσεων‘. ἔχεις ἐν Ἀμῶς περὶ 〈ταύ‐ τησ〉 τῆς ἡμέρας· “οὐαὶ οἱ ἐπιθυμοῦντες τὴν ἡμέραν κυρίου, καὶ ἵνα τί ὑμῖν αὕτη ἡ ἡμέρα κυρίου; καὶ αὕτη ἐστὶ σκότος καὶ οὐ φῶς” (Amos 5,
518—20) “καὶ γνόφος οὗ οὐκ ἔστι φέγγος” (cf. Iob 10,22a).

cat 10

Iob 15,24a ἀνάγκη δὲ καὶ θλῖψις αὐτὸν καθέξει. φησὶν οὖν, ὅτι οἱ φαῦλοι τούτοις περιπεσοῦνται, διὰ πάντων κατασκευ‐
άζων, ὅτι δι’ ἁμαρτίας ταῦτα πάσχει.180

cat 11

Iob 15,24b ὥσπερ στρατηγὸς πρωτοστάτης πίπτων. εἰ καὶ μὴ ὁ Ἰώβ ἐστιν ὁ ταῦτα λέγων, ἀλλ’ εἶχέ τινα 〈τοῦ〉 διαβόλο〈υ〉 γνῶσιν, ἥντινα εἰκὸς ἐκ λόγων ἢ τοῦ Ἰὼβ ἢ ἄλλων παλαιῶν ἔσχεν. πρω‐ τοστάτην οὖν αὐτὸν στρατηγὸν διὰ τὸ ἀρχέκακον λέγει. φησὶν οὖν, ὅτι
5οὕτως αὐτὸν καθέξει, ἀνάγκη καὶ 〈θλῖψις λεγόμενος ἐν〉 τοῖς προειρη‐ μένοις, {ἔσται} ὡς ὁ πρωτοστάτης στρατηγός· οὕτως καὶ αὐτὸς πεσεῖται ἀρχέκακος ὤν.

401

[Iob 15,26a ἔδραμεν δὲ ἐναντίον αὐτοῦ ὕβρει. — — —]
1.ς ἐμφαίνεται διὰ τοῦ μὴ κε‐ κρυμμένως αὐτὴν ἐνεργεῖ(ν), ἀλλ’ ἐναντίον κ(υρίο)υ. ὕβρις δὲ δύ‐ ναται εἶναι καὶ ἡ ἀλαζονεία
5καὶ πᾶσα ἀδικία· ὕβρεως γὰρ ἀξίους ποιεῖ τοὺς ἐνεχομέ‐ νους. ὁ ὑβρίζων τινὰ λόγους λέ[γει] κ̣αὶ τούτους φαύλους. οὐ π[άν]τ̣ως δὲ ποιεῖ αὐτὸν ὕβρε‐
10ω[ς ἄξι]ον· οὔτε γὰρ ἔπαινος [ἀγαθὸ]ν ποιεῖ οὔτε ψόγος κακό(ν).[ἐν πάχ]ει νώτου ἀσπίδος αὐ‐ [τοῦ. ὅτι] θρασύτης ἐν τῷ κακῷ [ἐστιν,] δηλοῖ ἐν τούτῳ· ὡς γὰρ
15[ἀκατ]α̣μάχητος χρῆται τῇ [.....] ἀσπίδι χρησάμενος [τ]ῇ ταύτης παχύτητι κ[αὶ] τοῖς σαρκικοῖς ἐπιτηδεύμασιν. οὕτω καὶ οἱ ψευδοπροφῆται
20δορὰν προβάτου περιβεβλη‐ μένοι “ἔσωθεν” ἦσαν “λύκοι ἅρπαγες”. περὶ τοῦ διαβόλου λέ[γε]ται ἐν αὐτῷ τούτῳ τῷ βι‐ βλίῳ· “τίς ἀποκ〈α〉λ〈ύ〉ψει ἔνδυμα
25προσώπου αὐτοῦ, εἰς δὲ πτύ‐ ξιν θώρακος αὐτοῦ τίς ἂν εἰσέλ‐ θοι;” σπάνιος γὰρ ὁ ἀποκαλύπτω(ν)
αὐτοῦ τὴν κακίαν. καὶ ὥσπερ ὁ ὑποκρινόμενος ἐν σκηνῇ182
30ἄλλο ἔχων πρόσωπον [ἄ]λλοις ἑαυτὸν ἐμφανίζει, οὕτω καὶ ὁ διάβολος “μετασχηματι̣ζό‐ μενος εἰς ἄγγελον φωτὸς” ἀπα‐ τᾷ 〈καὶ〉 συναρπάζει, {και} οὐχ ὡς διά‐
35βολος· εἰ γὰρ {αν} προφανῶς, ἔ‐ φευγον 〈ἂν〉 αὐτόν. οὕτω καὶ ἡ ἐν Πα‐

402

ροιμίαις προσωποποιουμέ‐ νη πόρνη χρηστοῖς λόγοις τὸν ἰὸν ὑποβάλλει. εἰσέλθοι δὲ εἰς οἴκους ἀοικήτους.
5ἔοικεν ταῦτα περὶ διαβόλου λέγεσθαι ἢ περὶ πάσης πονη‐ ρᾶς καὶ ἀντικειμένης δυνά‐ μεως καὶ ψυχῆς με[τεχο]ύσης τῆς αὐτῆς κακίας· τὰ γ[ὰρ τ]ῶν
10αὐτῶν δεκτικὰ ὁμο[ούσιά ἐ]στι(ν). καὶ ἐάν τι περὶ διαβόλ[ου λέγη]‐ ται ὡς πονηροῦ, ὡς [κακούρ]‐ γου, δυνατὸν ταύτη[ν τὴν κα]‐ κίαν καὶ περὶ ἄλλην [δύνα]μι(ν)
15πονηρὰν λεχθῆνα[ι. καθό]λου οὖ[ν] περὶ παντὸς κακοῦ φα[μ]ε(ν), ὅτ[ι εἰ]σέρχεται εἰς οἴκους ἀοική‐ τους· ἔνθα γὰρ οἴκησίς ἐστιν σπουδαία, οὐκ ἔχει χώραν ὁ
20κακός. καὶ ἔχομεν ἐξ εὐαγγε‐ λικοῦ παραστῆσαι τοῦ[το·] “ὅτα(ν) τὸ ἀκάθαρτον,” φησίν, ”[π]νεῦ‐ μα ἐξέλθῃ ἀπὸ τοῦ ἀνθρώ‐ που, διέρχεται δι’ ἀνύδρων
25τόπων ζητοῦν ἀνάπαυσι(ν) καὶ οὐχ εὑρίσκει.” ἄνυδροι δὲ τόποι ἐν τούτοις αἱ ψυχαί εἰ‐ σιν αἱ ἐστερημέναι κακίας.π[ο]λλαχοῦ γὰρ ἡ ὑγρότης τῆς
30κακίας ὕδωρ λέγεται· “ἄρα δι‐ ῆλθεν ἡ ψυχὴ ἡμῶν τὸ ὕδωρ τὸ ἀνυπόστατον.” καὶ “βασιλεύς” ἐστιν ὁ διάβολος “πάντων τῶ(ν)
ἐν τοῖς ὕδασιν,” οὐ τῶν αἰσθη‐184
35τῶν—ταῦτα γὰρ τοῦ θ(εο)ῦ εἰσι δημι‐

403

ουργήματα—, ἀλλὰ τῶν κακῶν καὶ ἁμαρτωλῶν τῶν ἐνεχομένων τῷ ὕδατι ἐκείνῳ, περὶ οὗ εἴρηται· “ὕδωρ πολὺ οὐ δυνήσεται σβέσαι
5τὴν ἀγάπην,” ἀντὶ τοῦ ‘κακία ἀγάπ[ην] οὐκ ἐμποδίζει‘. ὅταν οὖν τ[ὸ ἀκ]άθαρτον πν(εῦμ)α ἐκβλη‐ θὲν ἀ[πὸ τ]οῦ ἀνθρώπου ζητῇ ἄ[λλον οἶκο]ν̣ {ζητῇ} ποῦ φωλεύ‐
10[ει, διέρχε]ται δι’ ἀνύδρων, ἀν‐ τ̣[ὶ τοῦ ‘οὐ κάθ]ηται ἐν ψυχῇ‘—εὑρίσκει [γὰρ αὐτὴν ἐ]στερημένην τῶν [φαύλων ὑ]γρῶν ὥστε παρρησι‐ [άζεσθαί τ]ινα ἐν τούτῳ καὶ λέ‐
15[γειν· “ἡ ψυ]χή μου ὡς γῆ ἄνυδρος” ‐ [‘καὶ οὐχ εὑρ]ίσκει ἐκεῖ ἀνάπαυ‐ [σιν‘. ἀνάλο]γ̣όν τι ὁ ὑμνῳδός που [λέγει· “ἐκκ]λίνοντος ἀπ’ ἐμοῦ τ[οῦ πονη]ροῦ οὐκ ἐγίγν[ω]σκον.” 〈“οἶκοι” οὖν〉
20“ἀο[ίκητοί”] εἰσιν {αἱ} ἐκεῖναι αἱ ψυχ[αί, ὧν κ]εχώρισται πᾶσα ἀρε‐ τή, [ἧς ἀπο]ύσης ὁ θ(εὸ)ς ἄπεστιν κα[ὶ ὁ τούτ]ου λόγος καὶ τὸ ἅγι‐ ον [π]ν(εῦμ)α· εἰς οὓς ὁ διάβολ[ο]ς, ἡ ἀν‐
25τικειμένη δύναμις, εἴσ[ει]σιν. ἃ δὲ ἐκεῖνοι ἡτοίμασαν, [ἄ]λλοι ἀποίσονται. εἰπὼν περὶ ἀντικειμένων δυνάμεων ἑνικῶς διὰ τοῦ “εἰσέλθο[ι] δὲ εἰς
30οἴκους ἀο[ι]κήτους” ἐπάγει πλη‐ θυντικ[ῶς· “ἃ] δὲ ἐκεῖνοι ἡτοί‐ μασαν, [ἄλλο]ι ἀποίσονται.” ὅσα γὰρ παρ[ασκ]ευάζουσιν οἱ φαῦ‐ λοι εἰς κακίαν, ἄλλοι αὐτῶν ὄν‐
35τες οἱ ἅγιοι λαμβάνουσιν ἀπο‐ σπῶντες αὐτοὺς ἀπὸ τῶν κα‐ τεχόντων διὰ τοῦ θείου κηρύ‐ γματος, ὅπερ οἱ μακάριοι ἀπόστολοι

404

πεποιήκασι ἀποσταλέντες “μα[θ]η‐ τεῦσαι πάντα τὰ ἔθνη”. καὶ πρ[όσ]‐
σχες, ὅτι οὐκ εἶπ〈ε〉ν ‘ἃ ἐκεῖνοι ἔ[κ]‐ τισανʹ, ἀλλ’ “ἃ ἐκεῖνοι ἡτοίμασαν”,186
5ἡτοίμασαν δὲ διὰ κακίας, δι’ ἡδο‐ νῶν, διὰ τῶν ἄλλω[ν] κ̣ακῶν. οὔτε μὴ πλουτισθῇ, οὔ[τε μὴ] μείνῃ αὐ‐ τοῦ τὰ ὑπάρχοντα. τ̣[ῶν σπ]ο̣υ̣δ̣ῇ ἑτοιμασθέντων ἐ̣[ξαιτουμ]έ‐
10νων πῶς ἂν ἔτι π̣[λουτοί]η̣; πέ‐ νης γὰρ καὶ ϊροσγ̣[..... ....]ν̣ ἡτοιμασμένων .[..... ....] α τῆς αὐτοῦ ἀπάτ[ης ..... ..] ἀγαθοὺς διδασκαλ[..... ....]
15νων. τούτῳ ὅμοιο[ν τὸ “ἐφώνη]‐ σεν πέρδιξ, συνήγ[αγεν ἃ οὐκ ἔ]‐ τεκεν· ἐπ’ ἐσχάτου [αὐτοῦ ἐγ]‐ καταλείψουσιν αὐτ[όν, ἐπ’ ἐ]‐ σχά[το]υ αὐτοῦ ἔστα[ι ἄφρων.”]
20οὐ μὴ [β]άλῃ ἐπὶ γῆς̣ [σκιάν.] τὰ σώματα ποιητ[ικὰ τῶν] σκι‐ ῶν εἰ̣σιν καὶ ἀδύν[ατον σ]ώμα‐ τος μὴ ὄντος σκι[ὰν εἶναι.] καὶ οὗτ[ο]ς οὖν ἐπεὶ τρόπον τ[ινὰ] ὑφε‐
25στηκὼς οὐ μένει—οὐ λέγω, ὅτι ἡ οὐσία αὐτοῦ οὐ μένει, ἀλλ’ οὕ‐ τως ὡς ἠθέλησεν εἶναι οὐ μέ‐ νει—, διὸ οὐ βάλλει σκιάν· “οὔτε γὰρ ἦ(ν)
28〈ἀπ’ ἀρχῆσ〉”, φη[σί]ν, ἡ κακία “οὔτε εἰς τὸν αἰῶ‐
30να ἔσται.” οὐδὲ μὴ ἐκφύγῃ τὸ σκό‐ τος. καὶ εἰκότω[ς· ὁ γὰρ] τῶν ἄλλω(ν) παραίτιος εἰς κακίαν ἀ[ναπ]όδραστον ἔχει τὴν κόλασ[ιν.] τὸν βλαστὸν αὐτοῦ μαράναι ἄνε‐
35μος. εἰ καὶ ἔδοξε βλαστάνειν ἐν οἷς ἠπάτησεν καὶ ἐν οἷς ἐκ‐ πληροῖ αὐτοῦ τὴν κακίαν, ἀλλ’ ὁ βλαστὸς οὗτος ὑπὸ ἀνέμου μα‐

405

[ρ]αίνεται· οὐ γάρ ἐστιν ῥίζαν ἔχων. οὐ γὰρ οὐσιώδης ἡ κακία, ἀλλὰ ἔξωθε(ν) ἐπεισελθοῦσα, ἥτις προσβολῇ πει‐ ρασμοῦ, ὅστις ἄνεμος εἴρηται, ἐλέγ‐
5χεται καὶ πίπτει καὶ μαραίνεται.ἐκπέσοι δὲ αὐτοῦ τὸ ἄνθος. τὸ ἄνθο[ς ἀρχ]ὴ καὶ προοίμιόν ἐστι(ν) καρποῦ, [καὶ] τοῦτο οὖν ἐκπίπτει. κ[ἂν γὰρ ἀλ]αζονεύηται ὁ μετέ‐188
10χ[ων κακίας,] ἀλλὰ μικρὸν ὕστερο(ν) τ[απεινοῦτ]αι. τοῦτο δὲ πολλάκις [καὶ εὐεργε]τικόν ἐστιν, καθὰ καὶ [ὁ ἰατρὸς τὴ]ν ἐπιφυομένην λύ‐ [μην τῷ σ]ώματι πολλάκις διὰ
15[σιδήρου ἐκ]τέμνει καὶ οὐδὲ παύ‐ [εται προσ]άγων τὰ ἀνιαρά, ἕως [οὗ τὸν σκο]πόν, τὸ ὑγιεινόν, ἀπο‐ [πληρώσῃ.]

cat 12

μὴ ἀσφαλῆ, φησίν, τὰ καθ’ ἑαυτὸν νομιζέτω ὁ ἀσεβὴς πταίων εἰς θεόν.
18]κενὰ γὰρ ἀποβήσε‐ ται αὐτῷ.]
20[ματαιότης γ]άρ ἐστιν αὐτοῦ πᾶσα πρᾶξις διὰ τὸ μηδὲν ὑφεστη‐ κὸς ἔχειν. ἡ τομὴ αὐτοῦ πρὸ ὥρα[ς] φθαρήσεται. διὰ τοῦτο τὸ ἄν[θος α]ὐ̣τ̣οῦ ἐκπίπτει καὶ ὁ βλα‐
25στ[ὸς] αὐτοῦ μαραίνεται, ὅτι οὐ μένει καιρὸν τελείου καρποῦ. ὅ‐ μοιον τούτῳ τὸ “μὴ γίνου σκλη‐ ρός, ἵνα μὴ ἀποθάνῃς ἐν 〈οὐ〉 και‐ ρῷ σου.” τινὲς ἐκ τῶν τοιούτων
30λέξεων ταραττόμενοι εἱμαρ‐ μένην εἰσηγοῦνται καὶ λέγου‐ σιν ὅτι ‘ὑπὸ καιρόν ἐσμεν ἐν οἷς πράττο〈με〉ν‘. τὸ δὲ “πρὸ ὥρας” ἐνταῦθα ‘πρὸ τῆς τελεσφορή‐
35σεωσ‘ λέγει, καθὸ λέγομεν ὥρα(ν) εἶναι τρυγητοῦ ἢ ἀμήτου. οὕ‐ τω γοῦν ὁ Ἰὼβ “ἐλήλυθεν 〈ἐν τάφῳ〉 ὡς σῖ‐ τος ὥριμος κατὰ καιρὸν συν‐
κομισθείς”. εὐεργεσία δὲ θ(εο)ῦ190

406

ἐστιν τῆς κακίας τὸν βλαστὸν πρ[ὸ] ὥρας φθαρῆναι. καὶ ὁ ῥόδαμνος αὐτοῦ οὐ πυκάσει· 〈τρυγηθείη δὲ ὥσπερ ὄμφαξ πρὸ
3ὥρας, ἐκπέσοι δὲ ὡς ἄνθος ἐλαίας.〉 οὐκ ἐπιτρέπ[ε]‐ ται εἰς τελείαν καρποφορίαν ἐλθ[εῖ](ν)
5τὸ ἄνθος αὐτοῦ. οὐδὲν δ’ ἧττον κα[ὶ] τοῦτο ὡς προείρητ[αι λ]υσιτελές ἐ‐ στιν καὶ χρήσιμον̣ [..]ε̣λετην κα‐ κίαν εἶναι τῶν ἐν̣[ερ]γ̣ο̣[ύ]ν̣τ̣ων. τὰ δὲ τῶν δικαίων [οὐχ οὕτ]ως·
10τὰ γὰρ κλήματα τῆ[ς ἀληθιν]ῆς ἀμπέλου μένον[τα ἐν τῇ συ]μ‐ φυίᾳ βλαστοῦσιν κα[ὶ καρποφο]‐ ροῦσιν.
15μαρτύριον γὰρ ἀσεβο[ῦς θάνατος.] τὰ φθάσαντα διελθ[ὼν τὸ πέρας] τοῦ ἀσεβοῦς θάνατ[ον ἀποφαίνε]‐ ται. ἡ γὰρ τῆς κακία[ς τελεσιουργί]‐ α θάνατον ἀπεργ[άζεται, οὐ τὸν]
20κοινόν, ἀλλὰ τὸν τ[ῆς κολάσεως.] πῦρ δὲ καύσει οἴκους δωροδεκτῶ[(ν).] καὶ κατὰ τὸ πρόχειρον ὠφέλειαν ἔχει, ὅτι οἱ δωροδοκοῦντ[ε]ς πάν‐ τως ἐπὶ ἀδικήμασι κα[ὶ ἀσε]βήμα‐
25σιν τοῦτο ὑπομένουσι[ν. εἴ]ρη‐ ται γάρ· “ὁ ἄρχων αἰτεῖ καὶ ὁ κριτὴς εἰρηνικοὺς λόγους ἐλάλησεν, καταθύμιον ψυχῆς αὐτοῦ ἐστι(ν).” πῶς δὲ καίεται τοῦ δωροδέ‐
30κτου ὁ οἶκος, ἐπισ̣τῆσαι δεῖ. εἴρη‐ ται· “καὶ ἐξελοῦμαι τὰ ἀγαθὰ αὐ‐ τῶν ὡς σὴς ἐκτρώγων καὶ βαδί‐ ζων ἐπὶ κανόνος ἐν ἡμέρᾳ σ‐ κοπιᾶς.” ἐν γὰρ ἐξετάσει τῶν
35πραγμάτων ἔσται ἀπόδοσις κατὰ τὸ εἰρημένον· “ὑπάγετε εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον.” ἔστιν δὲ ὅ‐ τε καὶ ἐν τῷ βίῳ τούτῳ ἡ ἀνταπό‐ δοσις γενήσεται κατὰ τῶν δω‐

407

ροδεκτῶν. ἐπεὶ γὰρ “ἡ κρίσις τοῦ θ(εο)ῦ ἐστιν”, ὅσοι διαστρέφουσιν τὰ τοῦ θ(εο)ῦ κρίματα, οὗτοι ὑπὸ κόλασιν
πίπτουσιν.192
5ἐν γαστρὶ δὲ λήμψεται ὀδύνας. τοῦτο λέγει, ὅτι πατὴρ ἔσται κακῶ(ν) γεννημάτων αἴτιος γινόμε‐ νος κολάσεων. τὰς δ’ ἀμοιβὰς τὰ[ς θείας] οὐκ ἄνθρωπος γεν‐
10ν[ᾷ, ἀλλ]ὰ θ(εὸ)ς χαρίζεται· “οὐ γὰρ ἄξι‐ α [τὰ παθ]ήματα τοῦ νῦν καιροῦ [πρὸς τὴ]ν μέλλουσαν δόξαν ἀποκαλυ‐ [φθῆνα]ι εἰς ἡμᾶς.” καὶ οὐ τοῦτο [λέγομεν,] ὅτι τῶν ἀγαθῶν ὁ σπου‐
15δ[αῖος οὐ]κ̣ ἔστιν αἴτιος, ἀλλ’ ὅτι αἱ χ̣[άριτες] τοῦ θ(εο)ῦ καὶ αἱ δωρεαὶ ἀν‐ υ̣π̣ε̣ρβ̣[λ]ήτῳ ὑπεροχῇ π[αρ’] αὐ‐ τοῦ παρέχονται· “πᾶσα γ̣[ὰρ] δό‐ σις ἀγα[θ]ὴ καὶ πᾶν δώρημα τέ‐
20λειον ἄνωθέν ἐστιν καταβαῖ‐ νον παρὰ τοῦ πατρὸς τῶν φω‐ τῶν.” ὅτι δὲ τοῖς μὲν φαύλοις ἕ‐ πε[ται] τὰ τῆς κολάσεως τρόπο(ν) τιν[ὰ] αὑτ[ο]ῖς αὐτῶν αὐτὰ ἐπα‐
25γό[ντ]ων, τοῖς δὲ σπουδαίοις θ(εὸ)ς [ὀρ]έγει τὰς χάριτας, εἴρηται· “τοὺ[ς] δοξάζοντάς με δοξάσω, οἱ̣ [δ]ὲ ἐμὲ ἐξουθενοῦντες ἀτι[μ]ασθήσονται.” ἡ γὰρ ἐξουθέ‐
30νω[σ]ις τοῦ θ(εο)ῦ ἐπιφέρει αὐτοῖς τὴ[ν] ἀτιμίαν. τοῦτο καὶ ὁ Παῦ‐ λος [γρ]άφει· “τοῖς μὲν καθ’ ὑπο‐ μονὴν ἔργου ἀγαθοῦ δόξαν καὶ τιμὴν ζητοῦσιν ζωὴν
35αἰώνιον” δίδωσιν θ(εό)ς, “τοῖς δὲ ἐξ ἐριθ[εί]ας καὶ ἀπειθοῦσιν τῇ ἀλη‐ θείᾳ ὀργὴ καὶ θυμὸς” ἕπεται. ἀποβήσεται δὲ αὐτῷ κενά, ἡ δὲ κοιλία αὐτοῦ ὑποίσει δόλον. πᾶσα

408

γὰρ αὐτοῦ πρᾶξις, ὡς προ‐ είρηται, ματαιότητος πεπλή‐ ρωται ἐν γαστρὶ λαμβάνοντ[ο]ς ὀδύνας. “συνέλαβεν γὰρ πόνον
5καὶ ἔτεκεν ἀδικίαν”, δηλονότι τῆς κοιλίας αὐτοῦ δόλον φερού‐
σης. δόλον δὲ ἐνταῦθα τὴν πᾶ‐ σαν κακίαν φησίν. ἔσ̣τ̣ι̣ν̣ μ̣ὲν οὖν καὶ εἶδος κακία[ς ὁ δόλος,] οὐ‐194
10δὲν δ’ ἧττον καὶ πᾶσ[α κακί]α̣ κα‐ λεῖται τῷ ὀνόματι κ̣[ατὰ τὸ ε]ἰ̣‐ ρημένον· “ὦ πλήρης [παντὸς] δόλου καὶ πάσης ῥαδ[ιουργίας”] καὶ “διὸ ἀποθέμενοι π[άντα δό]‐
15λον καὶ ὑπόκρισιν”. κ[οιλίαν δ]ὲ δε̣ῖ̣ νοεῖν τὴν τὸ δ[..... .].ς ψ.[..].κα.. συνκατατ̣ί̣θ̣ε̣τ̣[αι] το[ῖς] κακοῖς ἢ τοῖς ἀγαθοῖς. ὑπολαβὼν δὲ Ἰὼβ λ[έ]γει· ἀκή‐
20κοα τοιαῦτα πολλά· παρακλήτο‐ ρες κακῶν πάντες. δείκνυσι(ν) διὰ τούτων, ὡς συνὼν ἀνθρώ‐ ποις οἶδεν πολ[λὰ] ἀκο[ύσα]ς. καὶ ἐπεὶ 〈ἀ〉διαφόρως τοῖς ἐν π̣[ερι]σ̣τ̣ά‐
25σεσιν οὖσιν προσάγουσ[ιν] τὰς παρακλήσεις μετὰ τοῦ [δι]ακεῖ‐ σθαι περὶ αὐτῶν ὡς φα[ύλ]ων, εἰκότως, καθὰ καὶ οἱ τρε[ῖς πε]ποι‐ ήκασιν φίλοι, ἐπήγαγεν [τὸ] “πα‐
30ρακλήτορες κακῶν πά[ν]τες” σημαίνων ἤτοι ὅτι πά[ν]τες ἀγνοίᾳ τῶν συμβαινόντων ἑτέρως ἢ ὡς δεῖ φθέγ[γο]νται ἐγείροντες μᾶλλον ἢ συστέλ‐
35λοντες τὰ ἀνιαρά, ἢ το[ὺ]ς τρεῖς “πάντας” εἶπεν· καὶ γὰρ ἀπὸ τού‐ του τοῦ ἀριθμοῦ τὸ πλῆθος. τί γάρ; μὴ τάξις ἐστὶν ῥήμασιν πνεύ‐

409

[ματος; — — —

cat 13

Iob 16,6a ἐὰν γὰρ λαλήσω, οὐκ ἀλγήσω τὸ τραῦμα. θέλει τὴν διάθεσιν αὐτοῦ τὴν γνησίαν ἐπιδείξασθαι ὅτι ‘ἐμοὶ μέλει τῆς ὑμετέρας σωτηρίας, ὥστε εἰ καὶ ἀλγῶ, χρῶμαι τῇ παραινέσει‘. εἰ
γὰρ καὶ ἄλλοι ἀλγοῦντες καὶ ἀνιώμενοι ἀρκοῦνται ταῖς καθ’ ἑαυτοὺς196
5ἀνίαις, ἀλλὰ τούτῳ ἡ σωτηρία τῶν φίλων προκριτέα.

cat 14

Iob 16,6b ἐὰν δὲ καὶ σιωπήσω, τί ἔλαττον τρωθήσομαι; ‘εἰ δὲ καὶ σιωπῇ‘, φησίν, ‘ἐνέγκαι τὰ ὀνείδη βουληθείην, οὐ μόνον φιλοσοφίας δόξαν οὐκ ἀποίσομαι, ἀλλὰ τοὐναντίον μειζόνως ὡς παράνο‐ μος κριθήσομαι τῆς σιωπῆς ἀπὸ τοῦ περὶ τὰ λεγόμενα συνειδότος γίνε‐
5σθαι νομιζομένης.‘

cat 15

Iob 16,7 νῦν δὲ κατάκοπόν με πεποίηκεν, μωρόν, σεσηπότα κατ’ αὐτοὺς καὶ τοῦτο λέγει φάσκων ἐκ θεοῦ τοῦτο αὐτῷ συμβεβηκέναι· οὐχ οὕτως δὲ εἶχε τὸ πρᾶγμα. εἰ γὰρ καὶ ὁ θεὸς συνεχώρησεν, ἀλλά γε οὐ προηγουμένως τοῦτο πεποίηκεν, ἀλλ’ ἐξαιτησαμένου τοῦ ἀντικειμέ‐
5νου. “μωρὸν” δὲ ἐνταῦθα τὸ ἀναίσθητον· συνῆψε γὰρ τούτῳ τὸ “σεση‐ πότα”.

cat 16

Iob 16,8a καὶ ἐλάβετό μου, εἰς μαρτύριον ἐγενήθη τὸ “ἐπελάβετό μου” ἀντὶ τοῦ ‘καθήψατο‘. τοῦτο δὲ εἰς μαρτύριόν μοι ἐγενήθη. καὶ γὰρ τῷ ὄντι ἡ ἀνδρεία τοῦ μακαρίου Ἰὼβ πᾶσιν ἐξάκου‐
στος ἐξετέθη.198