ORIGENES :: Selecta in Psalmos [Dub.] (fragmenta e catenis)

TLG 2042 058 :: ORIGENES :: Selecta in Psalmos [Dub.] (fragmenta e catenis) ORIGENES Theol., Origenes Adamantius (Alexandrinus Caesariensis: A.D. 2–3) Selecta in Psalmos [Dub.] (fragmenta e catenis) = Excerpta in Psalmos i–xxv et fragmenta in diversos Psalmos (e catenis) Cf. et 2042 044, 074 Citation: Volume — page — (line)

12 . 1053 (8t)	ΕΚ ΤΩΝ ΩΡΙΓΕΝΟΥΣ
9t	ΕΙΣ ΨΑΛΜΟΥΣ.
12	Διὰ τοὺς ἐπιγεγραμμένους ψαλμοὺς «εἰς τὸ τέ‐ λος,» ἐπελεξάμεθα τοὺς ὅρους αὐτοῦ, ἐκ μὲν τῶν Ἀριστοτέλους οὕτως ἔχοντας· Τέλος ἐστὶν οὗ ἕνεκεν
15	τὰ ἄλλα, αὐτὸ δὲ μηδενὸς ἕνεκεν· ἢ οὕτως· οὗ ἕνε‐ κεν τὰ ἄλλα, αὐτὸ δὲ οὐκ αὐτῶν ἕνεκα· ἢ οὕτως· δι’ οὗ τὰ ἄλλα τις πράττει, αὐτὸ δὲ διὰ μηδὲν ἄλλο· ἐκ δὲ τῶν Ἡροφίλου περὶ Στωϊκῆς ὀνομάτων χρήσεως οὕτως· Τέλος δ’ εἶναι λέγουσι κατηγόρημα οὗ
20	ἕνεκεν τὰ λοιπὰ πράττομεν, αὐτὸ δὲ οὐδενὸς ἕνεκεν· τὸ δὲ συζυγοῦν τούτῳ, καθάπερ ἡ εὐδαιμονία τῷ εὐδαιμονεῖν, σκοπόν· ὃ δὴ ἔσχατόν ἐστι τῶν αἱρε‐ τῶν.
25	Εἰ δὲ καὶ οἱ περὶ Θεοῦ ὅροι, καὶ ὅσα σημαίνεται ἐκ τῆς Θεός προσηγορίας, χρήσιμόν τι ἡμῖν παρ‐ έξουσιν, ἐκλεξαμένοις ἀπ’ αὐτῶν τοὺς διαφέροντας τῇ Γραφῇ, καὶ αὐτὸς ἐπιστήσεις. Φησὶν οὖν ὁ αὐτὸς Ἡρόφιλος· Θεὸν μὲν γενικώτατα λέγουσι ζῶον ἀθά‐
30	νατον, λογικὸν, καθὸ πᾶσα λογικὴ ψυχὴ Θεός ἐστιν. Ἄλλως δὲ, ζῶον ἀθάνατον, λογικὸν, καθ’ αὑτὸ ὄν· ὡς τὰς ἐν ἡμῖν περιεχομένας ψυχὰς μὴ εἶναι θεούς· ἀπαλλαγείσας δὲ τῶν σωμάτων ἔσεσθαι. Κατ’ ἄλλον δὲ τρόπον, Θεὸν λέγεσθαι ζῶον ἀθάνατον, λογικὸν,
35	σπουδαῖον· ὥστε πᾶσαν ἀστείαν ψυχὴν Θεὸν ὑπάρ‐ χειν, κἂν ἐν ἀνθρώπῳ περιέχηται· ἄλλως δὲ λέγεσθαι Θεὸν τὸ καθ’ αὑτὸ ὂν ζῶον ἀθάνατον, σπουδαῖον· ὡς τὰς ἐν ἀνθρώποις σοφοῖς περιεχομένας ψυχὰς μὴ ὑπάρχειν θεούς. Καὶ ἔτι ἄλλως λέγουσι Θεόν· Ζῶον
40	ἀθάνατον, σπουδαῖον, ἔχον τινὰ ἐπιστασίαν ἐν τῷ κόσμῳ κατὰ τὴν διοίκησιν, ὃν τρόπον ὁ ἥλιος καὶ ἡ σελήνη. Ἄλλως δὲ λέγει Θεὸν τὸν πρῶτον διοικητι‐
40	κὸν τοῦ κόσμου. Ἐπὶ πᾶσι δὲ Θεὸν λέγουσι· Ζῶον
12 . 1056	ἄφθαρτον καὶ ἀγέννητον, καὶ πρῶτον βασιλέα, ἢν ἔχει χώραν ὁ σύμπας κόσμος.
5	Εἰς πέντε βιβλία διαιροῦσιν Ἑβραῖοι τὴν τῶν Ψαλμῶν βίβλον· ὧν τὸ μὲν πρῶτον· «Μακάριος ἀνὴρ ὃς οὐκ ἐπορεύθη ἐν βουλῇ ἀσεβῶν,» ἕως τῶν τελευταίων τοῦ τεσσαρακοστοῦ· τὸ δὲ δεύτερον· «Ὃν τρόπον ἐπιποθεῖ ἡ ἔλαφος,» ἕως πρώτου ἑβδομηκο‐
10	στοῦ· τὸ δὲ τρίτον· «Ὡς ἀγαθὸς τῷ Ἰσραὴλ ὁ Θεὸς τοῖς εὐθέσι τῇ καρδίᾳ,» ἕως πηʹ· τὸ δὲ τέταρ‐ τον· «Κύριε, καταφυγὴ ἐγενήθης ἡμῖν ἐν γενεᾷ καὶ γενεᾷ,» ἕως τοῦ ρεʹ· τὸ δὲ πέμπτον· «Ἐξομολογεῖσθε τῷ Κυρίῳ,» ἕως τῶν ἐσχάτων.
16	Ἐγὼ μὲν ᾤμην ἕνα εἶναι ἐν τῇ βίβλῳ τῶν Ψαλ‐ μῶν, ὃς ἐπεγέγραπτο· «Προσευχὴ τοῦ Μωϋσῆ ἀν‐ θρώπου τοῦ Θεοῦ·» τὸ ὕστερον δὲ ἀνακινούμενος περί τινων λογίων Θεοῦ Ἰούλλῳ τῷ πατριάρχῃ, καί
20	τινι τῶν χρηματιζόντων παρὰ Ἰουδαίοις σοφῶν, ἀκήκοα, ὅτι δι’ ὅλης τῆς βίβλου τῶν Ψαλμῶν ἀπὸ τῶν αʹ καὶ βʹ, οἱ παρ’ Ἑβραίοις ἀνεπίγραφοι, ἢ ἐπιγραφὴν μὲν ἔχοντες, οὐχὶ δὲ τὸ ὄνομα τοῦ γράψαν‐ τος, ἐκείνου εἰσὶν οὗ τὸ ὄνομα φέρεται ἐν τῷ πρὸ
25	τούτων ἐπιγραφὴν ἔχοντι ψαλμῷ. Καὶ περὶ τούτων λέγων, πρότερον μὲν ἔφασκεν, ὅτι τρισκαίδεκά εἰσιν οἱ τοῦ Μωϋσέως· ὡς δὲ ἐξ ὧν ἀκήκοα καὶ αὐτὸς ... τὴν ἀνέφερον ἐπ’ αὐτὸν, ὅτι εἰσὶν ἕνδεκα· εἶτα πυθόμε‐ νος τοῦ παρ’ αὐτοῖς δοκοῦντος σοφοῦ, ἐμάνθανον, ὅτι
30	εἶεν ἕνδεκα, ὧν τοῦ μὲν πθʹ ἡ ἀρχή· «Κύριε, κατα‐ φυγὴ ἡμῖν ἐγενήθης ἐν γενεᾷ καὶ γενεᾷ·» καὶ τοῦ ἑξῆς παρ’ ἡμῖν ἐνενηκοστοῦ φερομένου, ἡ ἀρχὴ ἦν· «Ὁ κατοικῶν ἐν βοηθείᾳ τοῦ Ὑψίστου·» ὃν καὶ αὐτὸν ἔλεγεν εἶναι Μωϋσέως. Ἀλλὰ καὶ τὸν ἔχοντα
35	μὲν ἐπιγραφὴν, οὐ μετ’ ὀνόματος δὲ τοῦ γράψαντος αὐτόν· λέγω δὲ τὸν ἐνενηκοστὸν πρῶτον οὕτως ἐπι‐ γεγραμμένον, «Ψαλμὸς ᾠδῆς εἰς τὴν ἡμέραν τοῦ σαβ‐ βάτου,» ἔλεγεν εἶναι Μωϋσέως, οὗ ἡ ἀρχή· «Ἀγα‐ θὸν τὸ ἐξομολογεῖσθαι τῷ Κυρίῳ, καὶ ψάλλειν τῷ
40	ὀνόματί σου, Ὕψιστε·» ἀνεπίγραφος δὲ ἦν καὶ ὁ ὡς ἐνενηκοστὸς δεύτερος φερόμενος, οὗ ἡ ἀρχὴ, «Ὁ Κύ‐ ριος ἐβασίλευσεν, εὐπρέπειαν ἐνεδύσατο·» ὃν καὶ αὐτὸν ἔλεγεν εἶναι Μωϋσέως· ὁμοίως δὲ καὶ τὸν ἐνενηκοστὸν τρίτον, οὗ ἡ ἀρχή· «Θεὸς ἐκδικήσεων
45	Κύριος,» καὶ τὸν ἐνενηκοστὸν τέταρτον, οὗ ἡ ἀρχή·
12 . 1057	«Δεῦτε, ἀγαλλιασώμεθα τῷ Κυρίῳ,» καὶ τὸν ϟεʹ, οὗ ἡ ἀρχή· «ᾌσατε τῷ Κυρίῳ ᾆσμα καινὸν, ᾄσατε τῷ Κυρίῳ, πᾶσα ἡ γῆ·» καὶ τὸν ἐνενηκοστὸν ἕκτον, οὗ ἡ ἀρχή· «Ὁ Κύριος ἐβασίλευσεν, ἀγαλλιάσεται ἡ γῆ·»
5	καὶ ὁ ϟζʹ, ὃς ἐπεγέγραπτο μόνον, «Ψαλμός·» τὸ γὰρ, «τῷ Δαυῒδ,» ὡς ἔχει ἔν τισιν ἀντιγράφοις, οὔτε ἐν τῷ Ἑβραϊκῷ ἦν οὔτε ἐν ταῖς λοιπαῖς ἐκδόσεσιν· ἡ δὲ ἀρχὴ αὐτοῦ ἦν· «ᾌσατε τῷ Κυρίῳ ᾆσμα καινὸν, ὅτι θαυμαστὰ ἐποίησεν.» Καὶ ὁ ϟ δὲ ηʹ τοῦ αὐτοῦ
10	ἐλέγετο εἶναι, οὗ ἡ ἀρχή· «Ὁ Κύριος ἐβασίλευσεν, ὀργιζέσθωσαν λαοί·» καὶ ὁ ἐνενηκοστὸς ἔνατος, ὃς ἐπεγέγραπτο· «Ψαλμὸς εἰς ἐξομολόγησιν,» οὗ ἡ ἀρ‐ χή· «Ἀλαλάξατε τῷ Κυρίῳ, πᾶσα ἡ γῆ.» Μετὰ δὲ τούτους τοὺς ιαʹ ἐπεγέγραπτο καὶ ἐν τῷ Ἑβραϊκῷ
15	καὶ παρὰ πᾶσιν, «τῷ Δαυῒδ ψαλμὸς,» καὶ ἦν ὁ ρʹ οὐκέτι Μωϋσέως.
20	Τούτων εἰρημένων εἰς τοὺς ψαλμοὺς οἳ ἀπὸ Ἑβραίων ἀναφέρονται εἰς Μωϋσέα, ἀνθυποφο‐ ρὰν ὑπειδόμενος ὁ Ἰουδαῖος, ἔθηκεν αὐτὴν τὴν φαι‐ νομένην αὐτῷ λύσιν αὐτῆς. Ἑώρα γὰρ, ὅτι ἀντεῖπεν ἄν τις περὶ τοῦ μὴ εἶναι τὸν ἕνα τῶν ιαʹ ψαλμῶν, τὸν
25	ϟηʹ, Μωϋσέως, ἐκ τοῦ· «Ὑψοῦτε Κύριον τὸν Θεὸν ἡμῶν, καὶ προσκυνεῖτε τῷ ὑποποδίῳ τῶν ποδῶν αὐτοῦ. Ἅγιος Μωϋσῆς καὶ Ἀαρὼν ἐν τοῖς ἱερεῦσιν αὐτοῦ, καὶ Σαμουὴλ ἐν τοῖς ἐπικαλουμένοις τὸ ὄνομα αὐτοῦ. Ἐπεκαλοῦντο τὸν Κύριον, καὶ αὐτὸς εἰσή‐
30	κουσεν αὐτῶν· ἐν στύλῳ νεφέλης ἐλάλει πρὸς αὐ‐ τούς.» Ὁ ἀντιλέγων εἶπεν ἂν, πῶς τὸ ὄνομα τοῦ Σαμουὴλ, γενομένου πλείοσιν ὕστερον γενεαῖς, Μωϋ‐ σῆς ἔθηκεν ἐν τῷ ἑαυτοῦ ψαλμῷ. Ἔλεγεν οὖν πρὸς τοῦτο, ὅτι οὐδὲν θαυμαστὸν προπεφητεῦσθαι ὑπὸ
35	Μωϋσέως τὸ ὄνομα Σαμουὴλ, ἀνδρὸς ἱεροῦ, καὶ συν‐ αριθμηθέντος ὑπὸ Ἱερεμίου τῷ Μωϋσῇ ἐν τῷ· «Οὐδ’ ἂν στῇ Μωϋσῆς καὶ Σαμουὴλ,» ὅτε ἐν ταῖς Βασι‐ λείαις Ἰωσίας προεφητεύθη· «Θυσιαστήριον, θυ‐ σιαστήριον, τάδε λέγει Κύριος· ἰδοὺ υἱὸς τίκτεται
40	τῷ Δαυΐδ· Ἰωσίας ὄνομα αὐτῷ.»
42	Πολλάκις ζητήσας τὴν αἰτίαν τοῦ ἐπιγράφε‐ σθαι μεταξὺ τῶν ψαλμῶν διάψαλμα, ὕστερον πα‐ ρατηρήσας ἐν τῷ Ἑβραϊκῷ, καὶ συνεξετάζων αὐτῷ
45	τὸ Ἑλληνικὸν, εὗρον, ὅτι ὅπου τὸ Ἑβραϊστὶ «σὲλ,» Ἑλληνιστὶ δὲ «ἀεὶ,» ἤ τι τούτῳ ἰσοδυναμοῦν, ἐκεῖ οἱ Ἑβδομήκοντα, καὶ Θεοδοτίων, καὶ Σύμμαχος ἔταξαν
45	τὸ «διάψαλμα.» Οὐ χεῖρον δὲ παραδείγματι τὸ λε‐
12 . 1060	γόμενον βεβαιῶσαι· οἷον ἐν τῷ οδʹ ψαλμῷ, οὗ ἡ ἀρχή· «Ἐξομολογησόμεθά σοι, ὁ Θεὸς, ἐξομολογησό‐ μεθά σοι, καὶ ἐπικαλεσόμεθα τὸ ὄνομά σου·» μετὰ τὸ, «Ἐγὼ ἐστερέωσα τοὺς στύλους αὐτῆς,» παρὰ
5	τοῖς Ἑβδομήκοντα, καὶ Θεοδοτίωνι, καὶ Συμμάχῳ ἐστὶ «διάψαλμα.» Ἀντὶ δὲ τούτου παρὰ μὲν Ἀκύλᾳ· «Ἐγὼ ἐσταθμισάμην τοὺς στύλους αὐτῆς ἀεί·» ἐν δὲ τῇ εʹ· «Ἐγώ εἰμι ὃς ἡτοίμασα τοὺς στύλους αὐ‐ τῆς ἀεί·» ἐν δὲ τῇ ϛʹ· «Ἐγὼ ἐστερέωσα τοὺς στύ‐
10	λους αὐτῆς διαπαντός.» Ἔκειτο δὲ ἐν τῷ Ἑβραϊκῷ μετὰ τὸ «Ἀμουδᾶ,» ὅ ἐστι, «στύλους αὐτῆς,» τὸ «σέλ.» Πάλιν τε αὖ ἐν τῷ οεʹ, οὗ ἀρχὴ, «Γνωστὸς ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ ὁ Θεὸς,» εὕρομεν παρὰ τοῖς Ἑβδομή‐ κοντα καὶ Θεοδοτίωνι, μετὰ τὸ, «ὅπλα, καὶ ῥομφαίαν,
15	καὶ πόλεμον,» διάψαλμα· παρὰ δὲ Συμμάχῳ, μετὰ τὸ, «ἀσπίδα καὶ μάχαιραν καὶ πόλεμον,» ὁμοίως «διάψαλμα.» Ἀντὶ δὲ τούτου παρὰ μὲν Ἀκύλᾳ, μετὰ τὸ, «θυρεὸν καὶ πόλεμον καὶ μάχαιραν,» τὸ «ἀεί·» ἐν δὲ τῇ ϛʹ, μετὰ τὸ, «ὅπλον καὶ ῥομφαίαν
20	καὶ πόλεμον,» τὸ, «εἰς τέλος.» Ἦν δὲ πάλιν ἐν τῷ Ἑβραϊκῷ μετὰ τὸ, «Οὐμάλαμα,» ὅ ἐστι, «καὶ πόλεμον,» τὸ «σέλ.» Καὶ ἔτι ἐν τῷ αὐτῷ ψαλμῷ, μετὰ τὸ, «τοῦ σῶσαι πάντας τοὺς πραεῖς τῆς γῆς,» ὁ Σύμμαχος ὁμοίως «διάψαλμα.» Παρὰ δὲ τῷ Ἀ‐
25	κύλᾳ, μετὰ τὸ, «πάντας τοὺς πραεῖς τῆς γῆς,» τὸ «ἀεί·» οὕτω δὲ καὶ ἐν τῇ πέμπτῃ, μετὰ τὸ, «πάν‐ τας τοὺς πραεῖς τῆς γῆς,» τὸ «ἀεί·» ἐν δὲ τῇ ἕκτῃ μετὰ τὸ, «τοῦ σῶσαι τοὺς πραεῖς τῆς γῆς,» τὸ «εἰς τέλος.» Καὶ ἐν τῷ Ἑβραϊκῷ μετὰ τὸ «ἀνίη
30	ἂρς,» ὅ ἐστι, «πραεῖς τῆς γῆς,» τὸ «σέλ,» καὶ οὕτως ἀδιάπτωτον εὑρόντες τὴν τοιαύτην παρατήρη‐ σιν, ταῦτα ἐσημειωσάμεθα. Πότερον δὲ μουσικοῦ τινος μέλους ἢ ῥυθμοῦ γινομένης ἐναλλαγῆς ἔγραψαν τὸ «διάψαλμα» οἱ ἑρμηνεύσαντες, ἢ ἄλλως κινηθέν‐
35	τες, καὶ σὺ ἐπιστήσῃς.
37t	ΕΚ ΤΩΝ ΩΡΙΓΕΝΟΥΣ ΕΙΣ ΨΑΛΜΟΥΣ.
39	Οἱ ἐπιγεγραμμένοι ψαλμοὶ «ὑπὲρ τῶν ληνῶν»
40	τρεῖς ὄντες, ὅ τε ὄγδοος, καὶ ὁ ὀγδοηκοστὸς, καὶ ὁ ὀγ‐ δοηκοστὸς τρίτος, δοκοῦσί μοι τὸ ἄθροισμα τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὸ πλῆθος τῶν ἐπὶ τὸ αὐτὸ συνόδων δηλοῦν· καὶ γὰρ ἐκ πολλῶν μίαν εὐχὴν καὶ μίαν ὑμνολογίαν ἀναπέμπεσθαι τῷ Θεῷ ἐν ταῖς Ἐκκλησίαις
45	συμβαίνει· ὥσπερ ἐν ταῖς ληνοῖς ἐκ πολλῶν καὶ δια‐ φόρων ἀμπέλων μία κρᾶσις ἀποτελεῖται οἴνου. Πά‐ λαι μὲν οὖν ἐν ἑνὶ τόπῳ τῆς Ἱερουσαλὴμ μία τις ἦν ληνὸς, ἔνθα συνιόντες τὰς αὐτῶν εὐχὰς ἀνέπεμπον· ἧς μέμνηται καὶ Ἡσαΐας λέγων· «Καὶ ᾠκοδόμησα
12 . 1060 (50)	πύργον, καὶ προλήνιον ὤρυξα ἐν αὐτῷ.» Δηλοῖ δὲ πύργος μὲν τὸν ναὸν, προλήνιον δὲ τὸ θυσια‐ στήριον. Ἀλλ’ ἐπεὶ καθελεῖν ἠπείλησε, καὶ καθεῖλεν ἐκεῖνα, πλείους ἀντὶ μιᾶς συνεστήσατο ληνοὺς, τὰς
12 . 1060 (50)	καθ’ ὅλης τῆς οἰκουμένης Ἐκκλησίας· διὸ εἴρηται ἐν
12 . 1061	τῷ ὀγδόῳ ψαλμῷ οὕτω· «Κύριε, ὁ Κύριος ἡμῶν, ὡς θαυμαστὸν τὸ ὄνομά σου ἐν πάσῃ τῇ γῇ!» Σαφῶς γὰρ παρέστησε τὰς ἀνὰ πᾶσαν τὴν οἰκουμέ‐ νην ληνοὺς τοῦ Θεοῦ. Καὶ ὁ ὀγδοηκοστὸς δὲ, καὶ αὐ‐
5	τὸς ἐπιλήνιος ὢν, τοῖς ἔθνεσι πᾶσι παρακελεύε‐ ται τῷ Θεῷ τῶν προφητῶν ἀποδιδόναι τὸν ὕμνον· λέγει δὲ οὖν· «Ἀγαλλιᾶσθε τῷ Θεῷ τῷ βοηθῷ ἡμῶν· ἀλαλάξατε τῷ Θεῷ Ἰακώβ.» Εἶτα ἑξῆς ὑποκατα‐ βὰς, τὴν ἀποβολὴν τοῦ προτέρου λαοῦ σημαίνει, λέ‐
10	γων· «Καὶ οὐκ ἤκουσεν ὁ λαός μου τῆς φωνῆς μου, καὶ Ἰσραὴλ οὐ προσέσχε μοι. Καὶ ἐξαπέστειλα αὐ‐ τοὺς κατὰ τὰ ἐπιτηδεύματα τῶν καρδιῶν αὐτῶν.» Καὶ ὁ ὀγδοηκοστὸς τρίτος τὴν αὐτὴν ἔχων προγρα‐ φὴν, ὅτι οὐκ ἔστιν ἓν σκήνωμα, οὐδὲ ἓν θυσιαστή‐
15	ριον ἐν Ἱεροσολύμοις, ἀλλὰ πολλὰ σκηνώματα καὶ πολλὰ θυσιαστήρια παρίστησι. Διὸ καὶ ὡς πολλῶν οὐσῶν ληνῶν, τούτων αὐτῶν τῶν σκηνωμάτων καὶ τῶν θυσιαστηρίων, ὑπὲρ τῶν ληνῶν προγέγραπται· λέγει δὲ οὖν· «Ὡς ἀγαπητὰ τὰ σκηνώματά σου, Κύ‐
20	ριε τῶν δυνάμεων! Ἐπιποθεῖ καὶ ἐκλείπει ἡ ψυχή μου εἰς τὰς αὐλὰς τοῦ Κυρίου·» καὶ ἐπιφέρει· «Τὰ θυσιαστήριά σου, Κύριε τῶν δυνάμεων·» καὶ πάλιν πληθυντικῶς ἐπιλέγει· «Ὑπερασπιστὰ ἡμῶν, ἴδε ὁ Θεὸς, καὶ ἐπίβλεψον εἰς τὸ πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ
25	σου· ὅτι κρείσσων ἡμέρα μία ἐν ταῖς αὐλαῖς σου ὑπὲρ χιλιάδας.» Ἔνθα τηρήσεις, ὡς καὶ ὀνομαστὶ Χριστοῦ μέμνηται. Τοὺς ἐπιγεγραμμένους «ὑπὲρ τῆς ὀγδόης» δύο ψαλμοὺς ἡγοῦμαι τὴν σωτήριον τῆς ἀναστάσεως ἡμέραν τοῦ Κυρίου αἰνίττεσθαι. Τὴν πρὸς θάνατον
30	γοῦν ἁμαρτίαν ἐργασάμενος ὁ Δαυῒδ, ἱκετεύει κατὰ τὸν ἕκτον, μὴ τοῦ θυμοῦ, μηδὲ τῆς ὀργῆς τοῦ Θεοῦ πειρασθῆναι, ἐλέους δὲ καὶ ἰάσεως τὴν ψυχὴν αὐτοῦ τυχεῖν· τοῦτο δὲ ἔσεσθαι θεσπίζει λέγων· «Ἐπί‐ στρεψον, Κύριε, ῥῦσαι τὴν ψυχήν μου, σῶσόν με
35	ἕνεκεν τοῦ ἐλέους σου· ὅτι οὐκ ἔστιν ἐν τῷ θανάτῳ ὁ μνημονεύων σου, ἐν δὲ τῷ ᾅδῃ τίς ἐξομολογήσεταί σοι;» μονονουχὶ τὸν Κύριον αὐτὸν ἐκ θανάτου ῥύσα‐ σθαι αὐτοῦ τὴν ψυχὴν ἱκετεύων. Προϊὼν δὲ τῶν εὐ‐ χῶν τετυχηκέναι δηλοῖ δι’ ὧν φησιν· «Εἰσήκουσε
40	Κύριος τῆς φωνῆς τοῦ κλαυθμοῦ μου· εἰσήκουσε Κύ‐ ριος τῆς δεήσεώς μου, Κύριος τὴν προσευχήν μου προσεδέξατο.» Τὴν γὰρ ἀναβίωσιν αὐτοῦ τὴν ἐκ τοῦ θανάτου μετὰ τῆς τοῦ Χριστοῦ ἀναστάσεως γενομένην διὰ τούτων ᾐνίξατο. Ὡσαύτως δὲ καὶ ὁ ἑνδέκατος
45	«περὶ τῆς ὀγδόης» ἐπιγέγραπται, τοῦ Δαυῒδ τὴν ὁμοίαν ἱκεσίαν περιέχων φάσκοντος· «Σῶσόν με, Κύ‐ ριε; ὅτι ἐκλέλοιπεν ὅσιος.» Εἶτα τὸ ἑξῆς οὐκ ἐπικε‐ καλυμμένως, ἀλλὰ τηλαυγῶς ἐπιφέρει λέγων· «Νῦν ἀναστήσομαι, λέγει Κύριος· θήσομαι ἐν σωτηρίῳ.»
12 . 1061 (50)	Δι’ ἣν ἀνάστασιν τοῦ Κυρίου τῇ μετὰ τὸ Σάββατον ἡμέρᾳ, ἥτις ἦν ὀγδόη, γενομένην, εἰς τύπον καινῆς ζωῆς, τοιαύτης οἶμαι προγραφῆς τὸν ψαλμὸν ἠξιῶ‐ σθαι. Εἰσὶ μὲν πάντες οἱ ἐπιγεγραμμένοι «ὑπὲρ τῶν ἀλλοιωθησομένων» τὸν ἀριθμὸν τέσσαρες. Τούτων ὁ
55	μὲν πεντηκοστὸς ἔννατος δοκεῖ μοι τὴν τῶν ἐθνῶν
12 . 1064	ἀλλοίωσιν ἣν πεπόνθασι μεταβάντες ἐκ τῆς δεισιδαί‐ μονος πλάνης ἐπὶ τὴν εὐσέβειαν τοῦ τῶν ὅλων Θεοῦ σημαίνειν. Λέγει δ’ οὖν· «Ὁ Θεὸς ἐλάλησεν ἐν τῷ ἁγίῳ αὐτοῦ· Ἀγαλλιάσομαι καὶ διαμεριῶ Σίκιμα,
5	καὶ τὴν κοιλάδα τῶν σκηνῶν διαμετρήσω. Ἐμός ἐστι Γαλαὰδ, καὶ ἐμός ἐστι Μανασσῆς· καὶ Ἐφραῒμ κρα‐ ταίωσις τῆς κεφαλῆς μου· Ἰούδας βασιλεύς μου, Μωὰβ λέβης τῆς ἐλπίδος μου. Ἐπὶ τὴν Ἰδουμαίαν ἐκτενῶ τὸ ὑπόδημά μου· ἐμοὶ ἀλλόφυλοι ὑπετάγη‐
10	σαν.» Μετὰ γοῦν τῶν Ἰσραηλιτικῶν φυλῶν, καὶ τὸν Μωὰβ, καὶ τὴν Ἰδουμαίαν, καὶ τοὺς ἀλλοφύλους περι‐ είληφεν. Ὁ δὲ ἑξηκοστὸς ὄγδοος ὁμοίως ἐπιγεγραμ‐ μένος μεταβολὴν ἔχει καὶ ἀλλοίωσιν τοῦ δι’ ἡμᾶς εἰς τὰ βάθη τῆς νοουμένης θαλάσσης κατεληλυθότος, καὶ
15	τὰ περὶ τοῦ πάθους αὐτοῦ, ἃ καὶ δηλοῖ διὰ τοῦ· «Ἔδωκαν εἰς τὸ βρῶμά μου χολὴν, καὶ εἰς τὴν δί‐ ψαν μου ἐπότισάν με ὄξος·» καὶ τὴν τῶν ἐπιβου‐ λευσάντων ἐπὶ τὰ χείρω τροπήν· ἃ καὶ αὐτὸς παρ‐ ίστησι λέγων· «Σκοτισθήτωσαν οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτῶν
20	τοῦ μὴ βλέπειν, καὶ τὸν νῶτον αὐτῶν διαπαντὸς σύγκαμψον,» καὶ τὰ ἑξῆς. Καὶ ὁ τεσσαρακοστὸς τέταρτος, τῶν υἱῶν Κορὲ τυγχάνων, «ὑπὲρ τῶν ἀλ‐ λοιωθησομένων» ἐπιγεγραμμένος, «ὑπέρ τε τοῦ ἀγα‐ πητοῦ,» ὁμοίως καὶ αὐτὸς τὴν περὶ τὸν ἀγαπητὸν τοῦ
25	Θεοῦ ἀλλοίωσιν ἔχει· ἐν αὐτῷ καὶ τὴν θεολογίαν αὐ‐ τοῦ περιλαβὼν, καὶ τῆς ἐξ ἐθνῶν Ἐκκλησίας τὴν πρὸς αὐτὸν ἐπιστροφὴν δηλῶν διὰ τό· «Ἄκουσον, θύγατερ, καὶ ἴδε, καὶ κλῖνον τὸ οὖς σου,» καὶ τὰ ἑξῆς. Ὁ δὲ ἑβδομηκοστὸς ἔνατός ἐστι μὲν τοῦ Ἀσὰφ,
30	ὁμοίως δὲ ἐπιγεγραμμένος τοῦ προτέρου πάλιν λαοῦ τὴν ἐπὶ τὰ χείρω τροπὴν περιέχει λέγων· «Ἄμπε‐ λον ἐξ Αἰγύπτου μετῆρας,» καὶ τὰ ἑξῆς. Καὶ ἔοι‐ κεν, ἐπειδὴ τῶν ἀπὸ τῆς γῆς ἀνθέων καὶ κρίνων τὸ ὡραῖον καὶ εὐῶδες θᾶττον ἀλλοιοῦται, καὶ εἰς φθορὰν
35	μεταβάλλεται, τούτου χάριν τὸ Ἑβραϊκὸν «Περὶ τῶν κρίνων, ἢ, Περὶ τῶν ἀνθέων» περιέχειν. Διόπερ «ἀντὶ τῶν ἀλλοιωθησομένων,» ὁ μὲν Ἀκύλας «ἐπὶ τοῖς κρίνοις,» ὁ δὲ Σύμμαχος «περὶ τῶν ἀνθέων» ἡρ‐ μήνευσεν. Οἱ ἐπιγεγραμμένοι «ὑπὲρ τῶν κρυφίων»
40	κρύφιόν τινα καὶ λανθάνοντα πόλεμον, καὶ τὴν κατὰ τῶν ἀοράτων καὶ νοητῶν ἐχθρῶν νίκην τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν περιέχουσιν· ὁ γοῦν ἔνατός φησιν· «Ἐν τῷ ἀποστραφῆναι τὸν ἐχθρόν μου εἰς τὰ ὀπίσω,» καὶ ἃ ἑξῆς τούτοις ἐπιφέρει, σημαίνει τὴν τῶν ἐθνῶν κλῆ‐
45	σιν· «Ψάλατε τῷ Κυρίῳ τῷ κατοικοῦντι ἐν Σιών· ἀναγγείλατε ἐν τοῖς ἔθνεσι τὰ ἐπιτηδεύματα αὐτοῦ.» Καὶ ὅτι ταῦτα λεληθότως κατὰ τὸν καιρὸν τοῦ πάθους συνετελέσθη, τὰ τῆς προγραφῆς τοῦ ψαλμοῦ δηλοῖ· ἐπιγέγραπται γὰρ «ὑπὲρ τῶν κρυφίων τοῦ Υἱοῦ·»
12 . 1064 (50)	ἀνθ’ οὗ ὁ μὲν Σύμμαχος «ὑπὲρ τοῦ θανάτου τοῦ Υἱοῦ» πεποίηκεν· ὁ δὲ Ἀκύλας, «ὑπὲρ τῆς νεότητος·» οἷς συμφωνεῖ καὶ τὰ περὶ τῆς ἐκ θανάτου ἀναβιώσεως αὐτοῦ, διὰ τοῦ ψαλμοῦ σημαινόμενα κατὰ τό· «Ὁ
12 . 1064 (50)	ὑψῶν με ἐκ τῶν πυλῶν τοῦ θανάτου.» Καὶ ὁ τεσσα‐
12 . 1065	ρακοστὸς πέμπτος παραπλησίως περὶ τῶν κρυφίων εἰρημένος τὸν ἀόρατον καὶ νοητὸν πόλεμον παρίστησι λέγων· «Ἐταράχθησαν ἔθνη, ἔκλιναν βασιλεῖαι,» καὶ τὰ ἑξῆς. Εἶτα ὡς πάλαι καταπατοῦντας τῶν ἐθνῶν ἄρ‐
5	χοντας καθελὼν, ὑφ’ ἑαυτόν τε πεποιημένος τὰ ἔθνη ἑξῆς λέγει· «Ὑψωθήσομαι ἐν τοῖς ἔθνεσιν, ὑψωθήσομαι ἐν τῇ γῇ.» Οἱ ἐπιγεγραμμένοι «εἰς στηλογραφίαν» λό‐ γους περιέχουσι μετριότητος καὶ ταπεινοφροσύνης. Διόπερ ὁ μὲν Ἀκύλας, ἀντὶ τοῦ, στηλογραφίαν, «τα‐
10	πεινοῦ τελείου» ἡρμήνευσεν· ὁ δὲ Σύμμαχος, «τα‐ πεινόφρονος καὶ ἀμώμου.» Εἴτε γὰρ ὁ Δαυῒδ βασιλεὺς ὢν καὶ ἄρχων παντὸς Ἰσραὴλ, μέτρια καὶ ταπεινὰ φρονῶν τοιαύτας προήκατο φωνὰς, εἴτε καὶ ὁ Χρι‐ στὸς τοῦ Θεοῦ τοιαῦτα ἐθέσπιζε ταπεινοφρονῶν,
15	ὡσπεροῦν διδάσκει διὰ τοῦ· «Μάθετε ἀπ’ ἐμοῦ, ὅτι πρᾶός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ·» στήλης ἄξιοι εἶεν ἂν οἱ λόγοι, καὶ τῆς εἰς τὸν σύμπαντα αἰῶνα μνήμης· ὅπερ διὰ τῆς «στηλογραφίας» παρίσταται. Νοήσεις δὲ τὸ εἰρημένον ἀπὸ τοῦ πεντηκοστοῦ πέμ‐
20	πτου, ὃς ἐπιγέγραπται «στηλογραφίας,» ἢ «ταπεινοῦ τελείου,» ἢ «ταπεινόφρονος καὶ ἀμώμου,» ἐν ᾧ εἴρη‐ ται· «Ἐλέησόν με, ὁ Θεὸς, ὅτι κατεπάτησέ με ἄν‐ θρωπος ὅλην τὴν ἡμέραν,» καὶ τὰ ἑξῆς. Καὶ ὁ πεν‐ τηκοστὸς ἕκτος, τὴν ἴσην ἔχων ἐπιγραφὴν, πάλιν τῶν
25	καταπατούντων αὐτὸν μέμνηται λέγων· «Ἔδωκεν εἰς ὄνειδος τοὺς καταπατοῦντάς με·» καὶ τοὺς λοι‐ ποὺς δὲ τῶν οὕτως ἐπιγεγραμμένων διελθὼν, τῆς ἴσης ἐχομένους εὑρήσεις διανοίας. Οἱ ἐπιγεγραμμένοι «εἰς ἀνάμνησιν τοῦ Δαυῒδ» ὑπομιμνήσκειν αὐτὸν ἐοίκασιν
30	ἐπὶ τῆς τοῦ Οὐρίου ἁμαρτίας. Ὁ δὲ τριακοστὸς ἕβδο‐ μος, οὕτως ἐπιγεγραμμένος, ἐπιλέγει· «Οὐκ ἔστιν εἰ‐ ρήνη ἐν τοῖς ὀστέοις μου ἀπὸ προσώπου τῶν ἁμαρτιῶν μου,» καὶ τὰ ἑξῆς· καὶ δι’ ὅλου δὲ τοῦ ψαλμοῦ τὴν ἐπὶ τῇ πραχθείσῃ ἁμαρτίᾳ κατάστασιν σημαίνει.
35	Ὡσαύτως δὲ καὶ ὁ ἑξηκοστὸς πέμπτος, «εἰς ἀνάμνη‐ σιν» ἐπιγεγραμμένος, ἱκετεύει τοῦ Θεοῦ τυχεῖν βοηθοῦ. Οἱ ἐπιγεγραμμένοι «προσευχὴ,» μήποτε οὐκ εἰσὶ ψαλ‐ μοὶ, οὐδὲ ᾠδαὶ, οὐδὲ ὕμνοι, ἀλλ’ αὐτὸ τοῦτο ψιλαὶ προσευχαὶ τῇ τῶν εὐξαμένων ἁρμόττουσαι διαθέσει,
40	τῇ τε περὶ αὐτοὺς καταστάσει καὶ πᾶσι τοῖς ἐν ἴσῃ διαθέσει τοῖς εἰρημένοις τυγχάνουσιν. Οἱ ἐπιγεγραμ‐ μένοι ψαλμοὶ, «Μὴ διαφθείρῃς, τοῦ Δαυῒδ,» ἐφεξῆς εἰσι τρεῖς· ὧν ὁ πεντηκοστὸς ἕκτος εἴρηται ἐν τῷ αὐτὸν ἀποδιδράσκειν ἀπὸ προσώπου Σαοὺλ εἰς τὸ
45	σπήλαιον. Καὶ μήποτε ἐπειδήπερ, ἐν τῷ σπηλαίῳ κρυπταζομένου τοῦ Δαυῒδ, ἐπεισῆλθε Σαοὺλ ἀγνοῶν ἔνδον αὐτοῦ ὄντος, καὶ τῶν ἑταίρων τοῦ Δαυῒδ βουλο‐ μένων ἀνελεῖν αὐτὸν, εἶπεν ὁ Δαυῒδ πρὸς τὸν Ἀβισὰθ, «Μὴ διαφθείρῃς» αὐτόν· δῆλον δ’ ὅτι τὸν Σαούλ·
12 . 1065 (50)	τούτου χάριν ὡς ἀποδεξαμένου τοῦ Θεοῦ τὴν φωνὴν, ἀκρότητα ἀνεξικακίας περιέχουσαν, ἐν μνήμῃ τῶν οὕτως ἐπιγεγραμμένων ψαλμῶν παρελήφθη. Ὁ δὲ πεντηκοστὸς ὄγδοος περιέχων τὸ, «Μὴ διαφθείρῃς, ὁπότε ἀπέστειλε Σαοὺλ, καὶ ἐφύλαξε τὸν οἶκον αὐτοῦ
55	τοῦ θανατῶσαι αὐτὸν,» ἔοικε πρόσταγμα περιέχειν τοῦ Θεοῦ τοῦ μὴ συγχωροῦντος τοῖς ἀπεσταλμένοις ὑπὲρ τοῦ διαφθεῖραι τὸν Δαυῒδ ὑπὸ τοῦ Σαούλ. Τάχα
55	δ’ ἂν τὴν αὐτὴν ἔχει διάνοιαν καὶ ὁ ἑβδομηκοστὸς τέ‐
12 . 1068	ταρτος τὸν ὅμοιον τρόπον «τῷ Ἀσὰφ» ἐπιγεγραμ‐ μένος. Ὁ ἐπιγεγραμμένος, «τοῦ Σαββάτου,» ἐνε‐ νηκοστὸς πρῶτος προτροπὴν ἔχει σπουδαίως ἀπαντᾷν εἰς τὰς συνάξεις τῆς μελέτης τῶν θείων μαθημάτων,
5	καὶ μετὰ ταῦτα δοξολογίαν. Λέγει δ’ οὖν· «Τοῦ ἀναγ‐ γέλλειν τὸ πρωῒ τὸ ἔλεός σου, καὶ τὴν ἀλήθειάν σου κατὰ νύκτα.» Καὶ πάλιν· «Πεφυτευμένοι ἐν τῷ οἴκῳ Κυρίου, ἐν ταῖς αὐλαῖς τοῦ Θεοῦ ἡμῶν ἐξανθήσουσιν.» Ὁ ἐνενηκοστὸς ἔννατος ἐπιγεγραμμένος «εἰς ἐξομο‐
10	λόγησιν» διδάσκει φάσκων· «Αὐτὸς ἐποίησεν ἡμᾶς καὶ οὐχ ἡμεῖς·» τὴν δύναμιν τῆς ἐξομολογήσεως παριστᾷ, ὅτι μηδὲν ἡμεῖς ἀφ’ ἑαυτῶν κεκτήμεθα, ἀλλ’ ὅ τι ποτέ ἐστι περὶ ἡμᾶς ἀγαθὸν, τοῦτο αὐτὸς ἐποίησεν. Ὁ τριακοστὸς τρίτος ψαλμὸς ἐπιγεγραμ‐
15	μένος, «τῷ Δαυῒδ, ὁπότε ἠλλοίωσε τὸ πρόσωπον αὐ‐ τοῦ ἐναντίον Ἀβιμέλεχ,» ἔοικε τὸν ἐν τῇ πρώτῃ τῶν Βασιλειῶν Ἀχιμέλεχ ὠνομασμένον Ἀβιμέλεχ ἀποκαλεῖν· τῶν στοιχείων παρ’ Ἑβραίοις, λέγω δὲ τοῦ χὰφ καὶ τοῦ βὴθ, πολλὴν ὁμοιότητα σωζόντων,
20	ὡς κατὰ μηδὲν ἀλλήλων διαλλάττειν, ἢ βραχείᾳ κε‐ ραίᾳ μόνῃ. Ἔχει δ’ οὖν ἡ ἱστορία οὕτως· «Καὶ ἔρχε‐ ται Δαυῒδ εἰς Νομμᾶν πρὸς Ἀχιμέλεχ τὸν ἱερέα, καὶ ἐξέστη Ἀχιμέλεχ τῇ ἀπαντήσει αὐτοῦ, καὶ εἶπεν αὐτῷ· Τί ὅτι σὺ μόνος, καὶ οὐδεὶς μετὰ σοῦ; Καὶ
25	εἶπεν αὐτῷ Δαυΐδ· Ὁ βασιλεὺς ἐντέταλταί μοι σή‐ μερον ῥῆμα, καὶ εἶπέ μοι· Μὴ γνώτω μηδεὶς τὸ ῥῆμα περὶ οὗ ἐγὼ ἀποστέλλω σε, καὶ περὶ οὗ ἐγὼ ἐντέ‐ ταλμαί σοι. Καὶ τοῖς παιδαρίοις μεμαρτύρημαι ἐν τῷ τόπῳ τῷ λεγομένῳ Θεοῦ πίστις, Φιλμωνὶ Ἀλμωνί.
30	Καὶ νῦν εἰ εἰσὶν ὑπὸ τὴν χεῖρά σου πέντε ἄρτοι, δὸς εἰς χεῖρά μου τὸ εὑρεθέν. Καὶ ἀπεκρίθη ὁ ἀρχιερεὺς, καὶ εἶπεν· Οὐκ εἰσὶν ἄρτοι βέβηλοι ὑπὸ τὴν χεῖρά μου, ἀλλ’ ἢ ἄρτοι ἅγιοι· εἰ ἐστὶ τὰ παιδάρια πεφυ‐ λαγμένα ἀπὸ γυναικὸς, καὶ φάγεται. Καὶ ἀπεκρίθη
35	Δαυῒδ τῷ ἀρχιερεῖ, καὶ εἶπεν αὐτῷ· Ἀλλὰ ἀπὸ γυ‐ ναικὸς ἀπεσχήμεθα χθὲς καὶ τρίτην ἡμέραν. Ἐν τῷ ἐξελθεῖν με εἰς ὁδὸν, γέγονε πάντα παιδάρια ἡγνι‐ σμένα. Καὶ αὐτὴ ἡ ὁδὸς βέβηλος, διότι σήμερον ἁγιασθή‐ σεται διὰ τὰ σκεύη. Καὶ ἔδωκεν αὐτῷ Ἀχιμέλεχ ὁ
40	ἱερεὺς τοὺς ἄρτους τῆς προθέσεως, ὅτι οὐκ ἦν ἄρτος ἐκεῖ, ἀλλ’ ἢ οἱ ἄρτοι τοῦ προσώπου οἱ ἀφῃρημένοι ἐκ προσώπου Κυρίου τοῦ παρατεθῆναι ἄρτον θερμὸν, ᾗ ἡμέρᾳ ἔλαβεν αὐτούς.» Ταῦτα μὲν ἡ ἱστορία· ἀντὶ δὲ τοῦ, «ἐν τῷ τόπῳ τῷ λεγομένῳ Θεοῦ πίστις Φιλ‐
45	μωνὶ Ἀλμωνὶ,» Ἀκύλας φησί· «Πρὸς τὸν τόπον τόνδε τινὰ τοῦδέ τινος·» ἢ «τόνδε τινὰ ἀδέσποτον·» ὁ δὲ Σύμμαχος· «Εἰς τὸν δεῖνα τόπον.» Ἔοικεν οὖν ἡ τοῦ ψαλμοῦ προγραφὴ τὴν ἀλλοίωσιν τοῦ λόγου Δαυῒδ τὴν πρὸς τὸν ἱερέα σημαίνειν διὰ τοῦ φάναι·
12 . 1068 (50)	«Ὁπότε ἠλλοίωσε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἐναντίον Ἀβι‐ μέλεχ·» ἢ τὴν ἀλλοίωσιν τοῦ προσώπου· διὸ κατὰ τὸν Σύμμαχον εἴρηται· «Ὁπότε μετεμόρφωσε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἐναντίον Ἀβιμέλεχ·» ὁ δὲ Ἀκύλας· «Ὅτε ἠλλοίωσε τὸ γεῦμα αὐτοῦ.» Διὸ καὶ προϊὼν
55	ἐν τῷ ψαλμῷ τὴν ἱερὰν, ὡς ἔοικε, τροφὴν αἰνιττό‐ μενός φησι· «Γεύσασθε, καὶ ἴδετε ὅτι χρηστὸς ὁ Κύ‐
55	ριος.» Μήποτε οὖν αὐτοῦ γεύσασθαι τοῦ Χριστοῦ παρ‐
12 . 1069	αινῶν τὸ σῶμα αὐτοῦ διὰ τούτων ᾐνίττετο, ᾧ καὶ τοῦ νόμου ἦν σύμβολον· τοῦ τῆς εὐχαριστίας Χριστοῦ σώματος τοὺς τῆς προθέσεως ἄρτους παρειληφότος. Ἔστι καὶ ἑτέρα ἀλλοίωσις τοῦ Δαυῒδ, καθ’ ἣν ἠλ‐
5	λοίωσε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πρὸς Ἀγχοῦς βασιλέα Γὲθ τὸν ἀλλόφυλον, μανίαν ὑποκρινόμενος· ἀλλ’ οὐκ ἔοι‐ κεν ὁ ψαλμὸς ταύτην ἐπὶ τοῦ παρόντος προσαλλοίω‐ σιν σημαίνειν. Οἱ δὲ μηδ’ ἕτερα ἐπιγεγραμμένοι τῶν ψαλμῶν, λέγω δὲ, μήτε ᾠδὴ, μήτε ὕμνος, μήτε ψαλ‐
10	μὸς, μήτε μελῴδημα, μήτε αἴνεσις, μήτε προσευχὴ, μήτε τι τῶν τοιούτων, ὠφελίμους τινὰς ἐοίκασι διδα‐ σκαλίας περιέχειν, καὶ λόγους παραινετικοὺς καὶ προτρεπτικοὺς εἰς εὐσεβείας ἀνάληψιν· οἷός ἐστιν ὁ δέκατος, ἐν ᾧ εἴρηται· «Ἐπὶ τῷ Κυρίῳ πέποιθα,
15	πῶς ἐρεῖτε τῇ ψυχῇ μου,» καὶ τὰ ἑξῆς· καὶ ὁ δέκα‐ τος τρίτος καθ’ ὅμοια λέγων· «Εἶπεν ἄφρων ἐν καρ‐ δίᾳ αὐτοῦ.» Καὶ οἱ λοιποὶ δὲ παραπλησίως λόγους τινὰς διδασκαλικοὺς καὶ πλήρεις ὠφελείας ἐπάγον‐ ται· οὐ μὴν ἐν ψαλμοῖς καὶ ὕμνοις ἢ ἐν ᾠδαῖς κατε‐
20	λέγησαν, τῷ μὴ σώζειν τὸν ὅμοιον τοῖς εἰρημένοις τρόπον· εἰ μὴ ἄρα ἐγράφησαν καὶ αὐτοὶ ὥστε λεχθῆ‐ ναι διὰ ψαλτηρίου ἢ δι’ ᾠδῆς, ἢ ὥς τις τῶν εἰρημέ‐ νων· οὐ συνέβη δὲ καὶ λεχθῆναι αὐτοὺς, ὥστε ἔχειν ὁμοίαν μὲν ἐν τοῖς ψαλμοῖς καὶ ταῖς ᾠδαῖς, καὶ ταῖς
25	προσευχαῖς δύναμιν, μὴ ἐπιγεγράφθαι δὲ διὰ τὸ μὴ λεχθῆναι αὐτήν. Ἢ μήποτέ τινες μὲν διὰ τὴν προ‐ τέραν αἰτίαν, τινὲς δὲ τῆς δευτέρας ἕνεκεν οὐκ ἠξιώ‐ θησαν προγραφῆς. Ὁ μὲν γὰρ πεντηκοστὸς πρῶτος, οὐδέτερα ὢν τῶν εἰρημένων, τὰ περὶ τοῦ Δωὴκ ἀπαγ‐
30	γέλλει λέγων· «Τί ἐγκαυχᾷ ἐν κακίᾳ, ὁ δυνατὸς,» καὶ τὰ ἑξῆς· ἅπερ διὰ τὸ σκυθρωπὸν οὐκ ἂν λεχθείη τῷ τρόπῳ τῶν ψαλμῶν, ἢ τῶν ᾠδῶν· ὡς οὐδὲ ὁ πεντηκοστὸς δεύτερος καὶ οὗτος λυπηρὰ περιέχων. Ὁ δὲ πεντηκοστὸς τέταρτος οὗ ἡ ἀρχή· «Ἐνώτισαι,
35	ὁ Θεὸς, τὴν προσευχήν μου,» τρόπον περιέχει προσ‐ ευχῆς· καὶ ὁ εἰκοστὸς ἕκτος· «Κύριος φωτισμός μου καὶ σωτήρ μου,» οὐδὲν διενήνοχε τῆς εὐχῆς· ὅμως δ’ οὖν οὐκ ἠξιώθησαν προγραφῆς. Διὰ δὲ τὴν δευτέραν, ὡς εἰκὸς, αἰτίαν, τοῦ ἑβδομηκοστοῦ πρώ‐
40	του ψαλμοῦ ἐπὶ τέλει τῆς προφητείας περιέχοντος, «Ἐξέλιπον οἱ ὕμνοι Δαυῒδ, υἱοῦ Ἰεσσαί·» ἐπειδὴ δέ τινες ὑπέλαβον τέλος τῶν τοῦ Δαυῒδ ὕμνων τὸ λό‐ γιον σημαίνειν, σημειώσῃ, ὅτι οὐ τοῦτο δηλοῖ ἡ τοῦ Ἑβραίου διάνοια. Ὁ γοῦν Ἀκύλας, ἀντὶ τοῦ· Ἐξέλι‐
45	πον οἱ ὕμνοι Δαυῒδ, «Ἐτελέσθησαν προσευχαὶ Δαυῒδ,» ἐκδέδωκεν· ὁ δὲ Σύμμαχος· «Ἐπετελέσθησαν προσ‐ ευχαὶ Δαυΐδ·» καὶ ἡ πέμπτη ἔκδοσις, «Ἀνεκε‐ φαλαιώθησαν προσευχαὶ Δαυΐδ.» Δι’ ὧν παρίσταται τοῖς ἐν τῷ ψαλμῷ περὶ τοῦ Χριστοῦ προφητευομένοις
12 . 1069 (50)	συνῆφθαι τὰ εἰρημένα· ἐπιγέγραπται μὲν γὰρ ὁ ψαλμὸς «εἰς Σαλομὼν,» ἀναφέρεται δὲ τὰ ἐν αὐτῷ εἴς τε αὐτὸν Σολομῶντα, καὶ τὸν ἐκ σπέρματος αὐτοῦ γε‐ νησόμενον υἱὸν αὐτοῦ· διὸ εἴρηται· «Ὁ Θεὸς, τὸ κρῖμά σου τῷ βασιλεῖ δὸς, καὶ τὴν δικαιοσύνην σου
55	τῷ υἱῷ τοῦ βασιλέως.» Εἶτα ἑξῆς τούτοις ἐπιφέρον‐ ται λόγοι τινὲς προφητικοὶ περὶ τοῦ υἱοῦ βασιλέως,
55	δηλαδὴ ἐκ σπέρματος Σολομῶντος γεννηθησομένου,
12 . 1072	οἵτινες οὐκ ἐφ’ ἕτερον ἁρμόζειν δύνανται ἢ ἐπὶ μό‐ νον Χριστὸν τοῦ Θεοῦ. Τὸ γὰρ, «Κατακυριεύσει ἀπὸ θαλάσσης ἕως θαλάσσης, καὶ ἀπὸ ποταμῶν ἕως περά‐ των τῆς οἰκουμένης,» καὶ παραπλήσια τούτοις οὔτ’
5	ἐπ’ αὐτὸν ἀνάγοιτο ἂν τὸν Σολομῶντα, οὐδ’ ἐπὶ τὸν ἀναδεξάμενον αὐτοῦ τὴν ἀρχὴν Ῥοβοὰμ, οὐδ’ ἐφ’ ἕτε‐ ρον τῶν αὐτοῦ διαδόχων, ἀλλ’ ἐπὶ μόνον τὸν ἡμέτερον Σωτῆρα. Ἐπεὶ τοίνυν κατὰ τὸν Δαυῒδ δι’ εὐχῆς ἦν ἐπιτελεσθῆναι τὴν ἐκ σπέρματος αὐτοῦ γένεσιν τοῦ
10	Χριστοῦ, καὶ τὰ ἐπὶ ταύτῃ προφητευόμενα, ἐν οἷς ἦν τὰ ἐν τῷ προκειμένῳ ψαλμῷ, ὡς ἐπὶ τέλει λέλεκται· «Καὶ ἐνευλογηθήσονται ἐν αὐτῷ πάντα τὰ ἔθνη, καὶ πληρωθήσεται τῆς δόξης αὐτοῦ πᾶσα ἡ γῆ·» εἰκότως ἐπισυνῆπται τούτοις κατὰ μὲν τὸν Ἀκύλαν· «Ἐτελέ‐
15	σθησαν προσευχαὶ Δαυΐδ·» κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον· «Ἐπετελέσθησαν προσευχαὶ Δαυΐδ·» κατὰ δὲ τὴν πέμπτην ἔκδοσιν· «Ἀνεκεφαλαιώθησαν προσευχαὶ Δαυΐδ.» Ἐν τούτῳ ἀνεκεφαλαιώθησαν, ἐν τῷ πάντα τὰ ἔθνη εὐλογηθῆναι διὰ τῆς τοῦ ἐκ σπέρματος αὐ‐
20	τοῦ γεγενημένης ἐπιφανείας τοῦ τῶν ἐθνῶν ἁπάντων Σωτῆρος. Ἐν οἷς τὰ διαψάλματα φέρεται, ἐν τούτοις ὁ Ἀκύλας ἀντὶ τοῦ διαψάλματος πεποίηκεν «ᾎσμα·» ἡ δὲ πέμπτη ἔκδοσις «διὰ παντός·» κατὰ δὲ τὰ παρ’ ἡμῖν ἀντίγραφα καὶ κατὰ Σύμμαχον, ἔοικε μουσικοῦ
25	τινος μέλους ἢ ῥυθμοῦ τροπῆς γενομένης ἡ τοῦ δια‐ ψάλματος παρακεῖσθαι παρασημείωσις. Πολλάκις δὲ καὶ διανοίας ἐναλλαγὴ γίνεται ἐν τοῖς διαψάλμασιν, ἤδη δέ ποτε καὶ προσώπου μεταβολή. Οἰηθείη μὲν ἄν τις πάντας τοὺς ἐπιγεγραμμένους ψαλμοὺς διὰ
30	κρούσεως ὀργάνου μουσικοῦ τοῦ καλουμένου ψαλτη‐ ρίου ἀποδίδοσθαι· ἀλλ’ ἐπεὶ κατὰ τὸν Ἀκύλαν δι’ ἁπάσης τῆς βίβλου, ἐν ὅσοις ἐπιγέγραπται κατὰ τοὺς Ἑβδομήκοντα «ψαλμὸς,» ἐν τούτοις «μελῴ‐ δημα» ἐκδίδοται· κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον «ᾠδὴ,» ἢ
35	«ᾆσμα·» τούτου χάριν ἀναγκαίως ἐπεσημειωσάμην ὡς ἂν μή τις νομίσῃ διὰ τοῦ μουσικοῦ ὀργάνου πάντας τοὺς παρ’ ἡμῖν ψαλμοὺς ἐπιγεγραμμένους εἰρῆσθαι. Οὐδὲ γὰρ ἂν ἔχοι λόγον, τὸν πεντηκο‐ στὸν, φέρε, ἐπιγεγραμμένον, «εἰς τὸ τέλος ψαλμὸς τῷ
40	Δαυῒδ,» διὰ ψαλτηρίου εἰρῆσθαι· μουσικὰ γοῦν ἐν πένθει ἄκαιρος διήγησις. Πῶς γὰρ οἷόν τε ἦν, λε‐ χθέντα ἐπὶ δεινῷ πλημμελήματι τῷ Δαυῒδ, οὐ τῆς τυχούσης ἀγανακτήσεως τοῦ Θεοῦ κατ’ αὐτοῦ γενομέ‐ νης, καὶ ἀπειλῆς διὰ τοῦ προφήτου, ὡς ἐν εὐθυμίας
45	καιρῷ ψαλτήριον ἀναλαβόντα, τρυφῆς καὶ εὐφροσύ‐ νης σύμβολα ἐπιτελεῖν; Τί δὲ ψαλτηρίου περιέχουσιν οἰκεῖον οἱ λόγοι; Οὐχὶ δὲ ὀλοφυρμοῦ καὶ ἀποκλαύσεως, οὓς εἰκὸς μετά τινος πενθικοῦ μέλους, οὐ μὴν μετὰ τοῦ ὀργάνου εἰρῆσθαι; Ταυτὸν δ’ ἂν εἴποις καὶ ἐπὶ
12 . 1072 (50)	τοῦ τρίτου, ὃς ἐπιγέγραπται «Ψαλμὸς τῷ Δαυῒδ, ὁπότε ἀπεδίδρασκεν ἀπὸ προσώπου Ἀβεσσαλὼμ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ.» Ἐπιστήσεις γὰρ εἰ ἐν τοιαύτῃ τυγχά‐ νων συμφορᾷ, καθ’ ἣν ἐκπεπτώκει μὲν τῆς βασι‐
12 . 1072 (50)	λείας, ἠλαύνετο δὲ πρὸς τοῦ υἱοῦ, μουσικοῖς ἐσχό‐
12 . 1073	λαζε. Λόγον δ’ ἂν ἔχοι, πρὸς τὸν Θεὸν καὶ ταύτην ἀναπέμπων τὴν ἱκεσίαν, μετά τινος μέλους αὐτὴν προηνέγκατο καταλλήλου τῷ καιρῷ· δι’ ὃ «Μελῴδημα» καὶ «ᾨδὴν» οἱ λοιποὶ καὶ ἐν τῇ τούτων προγραφῇ
5	πεποιήκασιν. Τοὺς λοιποὺς δὲ τῶν ὁμοίως ἐπιγεγραμ‐ μένων παραπλησίως τοῖς εἰρημένοις ἐπισκέψῃ. Ὅσοι εἰσὶν, «ἐν ὕμνοις,» ἐπιγεγραμμένοι, ἐπὶ τούτων ἀντὶ τοῦ, «ἐν ὕμνοις,» ὁ μὲν Ἀκύλας, «ἐν ψαλμοῖς·» ὁ δὲ Σύμμαχος «διὰ ψαλτηρίου» ἐκδέδωκεν· ὥστε
10	κατὰ τὴν αὐτῶν ἑρμηνείαν μόνους εἶναι τούτους διὰ τοῦ μουσικοῦ ὀργάνου μελῳδηθέντας. Καὶ ἔχει γε λόγον τὸν τέταρτον ψαλμὸν, «ἐν ὕμνοις» ἐπιγεγραμ‐ μένον, δι’ ὀργάνου κεκροῦσθαι. Ἐπειδὴ γὰρ ὁ τρίτος εἴρητο τῷ Δαυῒδ, ἡνίκα ἀπεδίδρασκεν ἀπὸ προσώπου
15	Ἀβεσσαλὼμ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ, εἰκότως ὁ τέταρτος, τὰ νικητήρια περιέχων τοῦ πρὸς τὸν υἱὸν πολέ‐ μου, ὁμοῦ καὶ «εἰς τὸ τέλος,» ὁμοῦ καὶ «ἐν ὕμνοις» ἐπιγέγραπται. Διόπερ ὁ Σύμμαχος ἀντὶ τοῦ, εἰς τὸ τέλος, «ἐπινίκιον,» ὁ δὲ Ἀκύλας, «τῷ νικοποιῷ,»
20	ἐκδεδώκασιν. Σώζει δὲ τὴν ἀποδοθεῖσαν θεωρίαν τὰ ἐπιλεγόμενα, ἐν οἷς φησιν· «Ἐν τῷ ἐπικαλεῖσθαί με, εἰσήκουσέ μου ὁ Θεὸς τῆς δικαιοσύνης μου,» καὶ τὰ ἑξῆς. Ἥρμοζεν οὖν ταῦτα ὡς ἐν ἐπινικίοις καὶ διὰ μουσικῶν ὀργάνων ἀνακρουσθῆναι. Ὁ δὲ τρίτος
25	οὐκ ἐπιγέγραπται «εἰς τὸ τέλος·» οὐ γὰρ ἦν πω ἐπινίκιος· ἀλλ’ οὐδὲ τοῦ πολέμου τέλος εἰληφότος εἴρητο. Σκέψαι δὲ καὶ ἐπὶ τοῦ ἕκτου, μήποτε ἐπειδὴ μετὰ τὰ πρῶτα τοῦ ψαλμοῦ ἐν τοῖς τελευταίοις ἐπι‐ φέρει λέγων· «Ἤκουσε Κύριος τῆς φωνῆς τοῦ κλαυ‐
30	θμοῦ μου, εἰσήκουσε Κύριος τῆς δεήσεώς μου· Κύριος τὴν προσευχήν μου προσεδέξατο,» εἰκότως αὐτὸς «ἐπινίκιος,» καὶ «διὰ ψαλτηρίου,» παρὰ δὲ τοῖς Ἑβδομήκοντα «εἰς τὸ τέλος,» καὶ «ἐν ὕμνοις» ἐπιγέγραπται. Ἀλλὰ καὶ ὁ πεντηκοστὸς τρίτος, πρὸ
35	τῆς εἰς τὸν Οὐρίαν ἁμαρτίας εἰρημένος τῷ Δαυῒδ, ἐν τῷ ἐλθεῖν τοὺς Ζιφαίους καὶ εἰπεῖν τῷ Σαούλ· «Οὐκ ἰδοὺ Δαυῒδ κέκρυπται παρ’ ἡμῖν;» ὡς ἂν τῶν διαβε‐ βληκότων αὐτὸν τῷ Σαοὺλ μηδὲν ἰσχυκότων, «ἐν ὕμνοις» μὲν παρ’ ἡμῖν· παρὰ δὲ τοῖς λοιποῖς «διὰ
40	ψαλτηρίου» καὶ «ἐν ψαλμοῖς,» καὶ «τῷ νικοποιῷ,» καὶ «ἐπινίκιος» ἐπιγέγραπται. Τὸν ὅμοιον δὲ τρόπον ἐπι‐ στήσεις καὶ τοῖς λοιποῖς, ὅσοι τῆς ὁμοίας ἠξίωνται προγραφῆς. Ὁμολογουμένως οἱ πλείους τῶν μετὰ τὸν πεντηκοστὸν ψαλμὸν, μακρῷ πρόσθεν εἴρηνται
45	τοῦ πεντηκοστοῦ. Καὶ αὐτὸς δὲ ὁ πεντηκοστὸς εἴρη‐ ται πρὸ τοῦ χρόνου τοῦ κατὰ τὸν τρίτον, ὃς ἐλέχθη τῷ Δαυῒδ ἡνίκα ἀπεδίδρασκεν ἀπὸ προσώπου τοῦ Ἀβεσσα‐ λὼμ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ. Ἦν δ’ οὗτος χρόνος ὁ μετὰ τὴν τοῦ πεντηκοστοῦ ἐξομολόγησιν. Τίνα οὖν ἄρα τοιαύ‐
12 . 1073 (50)	την περιέχει τάξιν; Ὁ μέν τις εἴποι ἔχειν τινὰ τῶν
12 . 1076	ἀριθμῶν ἕκαστον δύναμιν, κατὰ λόγους ἀριθμητι‐ κοὺς θεωρουμένην· οἷον, ὡς ἐπὶ παραδείγματος, τετιμῆσθαι μὲν τὴν ἑβδομάδα ἐν τῇ θείᾳ Γραφῇ διά τινας λόγους· ἐν γὰρ ἑπτὰ ἡμέραις τὸ σάββατον
5	ἠξίωται προνομίας· καὶ ἐν ἑπτὰ ἑβδομάσιν ἡ Πεν‐ τηκοστή· ἔν τε μησὶν ὁ ἕβδομος μήν· ἕν τε ἐνιαυ‐ τοῖς τὸ ἕβδομον ἔτος, καὶ ἐν πολυπλασιασμῷ τῆς ἐν τοῖς ἐνιαυτοῖς ἑβδομάδος ὁ Ἰωβηλαῖος ἐξ ἑπτὰ ἑβδομάδων ἐτῶν συμπληρούμενος. Ἔμπαλιν δὲ τού‐
10	τοις εἰς ἀκάθαρτον ἀριθμὸν ἡ δυὰς παρείληπται. Εἴρηται γοῦν τῷ Νῶε· «Εἰσάξεις εἰς τὴν κιβωτὸν τῶν μὲν καθαρῶν ζώων ἑπτὰ ἑπτὰ, τῶν δὲ ἀκαθάρτων δύο δύο.» Καὶ τὴν μονάδα δὲ πολὺ πρότερον τήν τε πρώτην αὐτὴν, καὶ τὴν ἐν δεκάσιν, καὶ τὴν ἐν ἑκα‐
15	τοντάσιν κατά τινας οὐ τοὺς τυχόντας λόγους· ὡς αὖ πάλιν τὴν τριάδα, καὶ τὴν πεντάδα, καὶ τὴν ἑβδομά‐ δα, καὶ τοὺς λοιποὺς τῶν ἀριθμῶν παραπλησίως· κατὰ τοῦτον τοιγαροῦν τὸν λόγον, ἑκάστῳ ἀριθμῷ οἰκείως ἐφηρμόσθαι τοὺς ψαλμοὺς, ὥστε τῷ πεντη‐
20	κοστῷ ἀριθμῷ κατάλληλον γεγονέναι τὴν τοῦ Δαυῒδ ἐξομολόγησιν, διὰ τὸν περὶ τῆς πεντηκονταετηρίδος νόμον, ἐν ᾧ νενομοθέτηται χρεῶν ἀφέσεις ποιεῖσθαι· ὡς διὰ ταῦτα μὴ τοῖς χρόνοις ἐξηκολουθηκέναι τὴν τῶν ψαλμῶν τάξιν, ἀλλὰ τῇ τῶν ἀριθμῶν δυνάμει. Ἕτερος δ’ ἂν εἴποι μηδὲν μὲν τοιοῦτο περίεργον περιέχειν τὴν βίβλον, ἁπλῆν δὲ συναγωγὴν κατὰ τὸ αὐτὸ, ᾠδῶν ὁμοῦ καὶ ψαλμῶν, καὶ τῶν λοιπῶν σποράδην ἀναγεγραμμένων· ἤτοι Ἔσδρα καὶ ταῦτα
25	μετὰ τῶν ἄλλων Γραφῶν ἀπομνημονεύσαντος, ἢ καὶ τῶν παρ’ Ἑβραίοις παλαιῶν σοφῶν κατὰ τὸ προσ‐ πεσὸν ἑκάστου τῇ μνήμῃ συλλεξαμένων τοὺς ἐμφερομένους, ὡς ἔτυχε, τὴν ἔκθεσιν αὐτῶν ἁπλουστέρᾳ διανοίᾳ πεποιημένων κεκαθαρμένην.
28t	ΑΠΟ ΤΟΥ ΕΙΣ ΤΟΝ Αʹ ΨΑΛΜΟΝ ΤΟΜΟΥ.
29	Κεκλεῖσθαι καὶ ἐσφραγίσθαι τὰς θείας Γρα‐
30	φὰς οἱ θεῖοί φασι λόγοι, τῇ κλειδὶ τοῦ Δαυῒδ, τάχα δὲ καὶ σφραγῖδι, περὶ ἧς εἴρηται τό· «Ἐκτύπωμα
30	σφραγῖδος ἁγίασμα Κυρίῳ·» τουτέστι τῇ δυνάμει
12 . 1077	τοῦ δεδωκότος αὐτὰς Θεοῦ, τῇ ὑπὸ τῆς σφραγῖδος δηλουμένῃ. Περὶ μὲν οὖν τοῦ κεκλεῖσθαι καὶ ἐσφρα‐ γίσθαι ὁ Ἰωάννης ἀναδιδάσκει ἐν τῇ Ἀποκαλύψει λέγων· «Καὶ τῷ ἀγγέλῳ τῆς ἐν Φιλαδελφείᾳ Ἐκκλη‐
5	σίας γράψον· Τάδε λέγει ὁ ἅγιος, ὁ ἀληθινὸς, ὁ ἔχων τὴν κλεῖδα τοῦ Δαυΐδ· ὁ ἀνοίγων, καὶ οὐδεὶς κλείσει, καὶ κλείων, καὶ οὐδεὶς ἀνοίξει· Οἶδά σου τὰ ἔργα· ἰδοὺ δέδωκα θύραν ἐνώπιόν σου ἀνεῳγμένην, ἣν οὐ‐ δεὶς δύναται κλεῖσαι αὐτήν.» Καὶ μετ’ ὀλίγα·
10	«Καὶ εἶδον ἐπὶ τὴν δεξιὰν τοῦ καθημένου ἐπὶ τὸν θρό‐ νον βιβλίον γεγραμμένον ἔσωθεν καὶ ὄπισθεν, κατεσφραγισμένον σφραγῖσιν ἑπτά. Καὶ εἶδον ἄγγελον ἰσχυρὸν κηρύσσοντα φωνῇ μεγάλῃ· Τίς ἄξιος ἀνοῖξαι τὸ βιβλίον, καὶ λῦσαι σφραγῖδας αὐτοῦ; Καὶ
15	οὐδεὶς ἠδύνατο ἐν τῷ οὐρανῷ, οὔτε ἐπὶ τῆς γῆς, οὔτε ὑποκάτω τῆς γῆς ἀνοῖξαι τὸ βιβλίον, οὔτε βλέπειν αὐτό. Καὶ ἔκλαιον, ὅτι οὐδεὶς ἄξιος εὑρέθη ἀνοῖξαι τὸ βιβλίον, οὔτε βλέπειν αὐτό. Καὶ εἷς ἐκ τῶν πρεσβυ‐ τέρων λέγει μοι· Μὴ κλαῖε, ἰδοὺ ἐνίκησεν ὁ λέων ὁ ἐκ
20	τῆς φυλῆς Ἰούδα, ἡ ῥίζα Δαυῒδ, ἀνοῖξαι τὸ βιβλίον, καὶ τὰς ἑπτὰ σφραγῖδας αὐτοῦ.» Περὶ δὲ τοῦ ἐσφραγίσθαι μόνον ὁ Ἡσαΐας οὕτως· «Καὶ ἔσται ὑμῖν τὰ ῥήματα ταῦτα πάντα, ὡς οἱ λόγοι τοῦ βιβλίου τούτου τοῦ ἐσφραγισμένου, ὃ ἐὰν δῶσιν αὐτὸ ἀνθρώ‐
25	πῳ ἐπισταμένῳ γράμματα, λέγοντες· Ἀνάγνωθι ταῦτα, καὶ ἐρεῖ· Οὐ δύναμαι ἀναγνῶναι· ἐσφράγισται γάρ. Καὶ δοθήσεται τὸ βιβλίον τοῦτο εἰς χεῖρας ἀν‐ θρώπου μὴ ἐπισταμένου γράμματα· καὶ ἐρεῖ, Οὐκ ἐπίσταμαι γράμματα.» Ταῦτα γὰρ οὐ μόνον
30	περὶ τῆς Ἀποκαλύψεως Ἰωάννου, καὶ τοῦ Ἡσαΐου νομιστέον λέγεσθαι, ἀλλὰ καὶ περὶ πάσης θείας Γρα‐ φῆς ὁμολογουμένως καὶ παρὰ τοῖς μετρίως ἐπαΐειν λόγων θείων δυναμένοις, πεπληρωμένης αἰνιγμάτων, καὶ παραβολῶν, σκοτεινῶν τε λόγων, καὶ
35	ἄλλων ποικίλων εἰδῶν ἀσαφείας, δυσλήπτων τῇ ἀν‐ θρωπίνῃ φύσει· ὅπερ διδάξαι βουλόμενος καὶ ὁ Σωτήρ φησιν, ὡς τῆς κλειδὸς οὔσης παρὰ τοῖς γραμματεῦσι, καὶ Φαρισαίοις οὐκ ἀγωνιζομένοις τὴν ὁδὸν εὑρεῖν τοῦ ἀνοῖξαι, τό· «Οὐαὶ ὑμῖν τοῖς νομικοῖς· ὅτι ἤρα‐
40	τε τὴν κλεῖδα τῆς γνώσεως, αὐτοὶ οὐκ εἰσήλθετε, καὶ τοὺς εἰσερχομένους οὐκ ἀφίετε εἰσελθεῖν.» Ταῦτα δὲ ἡμῖν ἐν προοιμίῳ λέλεκται, εἰς μέ‐ γιστον ἀγῶνα, καὶ ὁμολογουμένως ὑπὲρ ἡμᾶς, καὶ τὴν ἕξιν ἡμῶν, ἀναγκαζομένοις ὑπὸ τῆς πολλῆς σου
45	φιλομαθείας, καὶ δυσωπουμένοις ὑπὸ τῆς χρηστότη‐
45	τος καὶ τῆς μετριότητός σου, ἱερὲ Ἀμβρόσιε, κατελ‐
12 . 1080	θεῖν· καὶ ὅτι γε ἐπὶ πολὺ ἀναδυόμενόν με, διὰ τὸ εἰδέναι τὸν κίνδυνον, οὐ μόνον τοῦ λέγειν περὶ τῶν ἁγίων, ἀλλὰ πολλῷ πλεῖον τοῦ γράφειν, καὶ τοῖς μεθ’ ἡμᾶς καταλιπεῖν, παντοδαπῶς κατεπᾴδων φιλικῶς,
5	καὶ κατὰ προκοπὴν θεότητος εἰς τοῦτο ἤγαγές με. Μάρτυς ἔσο μοι πρὸς Θεὸν, μεθ’ ὅλου τοῦ βίου, καὶ περὶ τῶν ὑπηγορευμένων ἐξεταζόμενον, ποίᾳ τε προθέσει τοῦτο γεγένηται· καὶ πὴ μὲν ἐντυγχάνο‐ μεν, πὴ δὲ ἤτοι βιαζόμεθα βιαιότερον, ἢ δοκοῦμέν τι
10	λέγειν· ἐξιχνεύσαμεν δὲ τὸ γεγραμμένον, οὐ κατα‐ φρονοῦντες τοῦ· «Ὅτε λέγεις περὶ Θεοῦ, κρίνῃ ὑπὸ Θεοῦ,» καλῶς εἰρημένου· καὶ τό· «Περὶ Θεοῦ καὶ τἀληθῆ λέγειν κίνδυνος οὐ μικρός.» Ἀξιοῦμεν τοί‐ νυν, ἐπεὶ μηδὲν χωρὶς Θεοῦ καλὸν εἶναι δύναται, καὶ
15	μάλιστα νόησις Γραφῶν θεοπνεύστων, ὅπως τῷ Πα‐ τρὶ τῶν ὅλων Θεῷ, διὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν καὶ ἀρχιε‐ ρέως γενητοῦ Θεοῦ προσιέναι, αἰτήσεις δοθῆναι ἡμῖν πρῶτον καλῶς ζητεῖν· ἐπίκειται γὰρ τοῖς ζητοῦσιν ἐπαγγελία τοῦ εὑρίσκειν· τάχα οὐδὲ τὴν ἀρχὴν εἰς
20	ζητοῦντας λογιζομένων παρὰ Θεῷ τῶν οὐχ ὁδῷ ἐπὶ τοῦτο προϊόντων.
24	Καὶ μεθ’ ἕτερα·
25	Μέλλοντες δὲ ἄρχεσθαι τῆς ἑρμηνείας τῶν Ψαλμῶν, χαριεστάτην παράδοσιν ὑπὸ τοῦ Ἑβραίου ἡμῖν καθολικῶς περὶ πάσης θείας Γραφῆς παραδε‐ δομένην προτάξομεν· ἔφασκε γὰρ ἐκεῖνος ἐοικέναι τὴν ὅλην θεόπνευστον Γραφὴν, διὰ τὴν ἐν αὐτῇ ἀσά‐
30	φειαν, πολλοῖς οἴκοις ἐν οἰκίᾳ μιᾷ κεκλεισμένοις, ἑκάστῳ δὲ οἴκῳ παρακεῖσθαι κλεῖν οὐ τὴν κατ‐ άλληλον αὐτῷ· καὶ οὕτω διεσκεδάσθαι τὰς κλεῖς περὶ τοὺς οἴκους, οὐχ ἁρμοζούσας καθ’ ἑκάστην ἐκείνοις οἷς παράκεινται· ἔργον δὲ εἶναι μέγιστον
35	εὑρίσκειν τε τὰς κλεῖς καὶ ἐφαρμόζειν αὐτὰς τοῖς οἴκοις, οὓς ἀνοῖξαι δύνανται· νοεῖσθαι τοίνυν καὶ τὰς Γραφὰς οὔσας ἀσαφεῖς, οὐκ ἄλλοθεν τὰς ἀφορμὰς τοῦ νοεῖσθαι λαμβανούσας ἢ παρ’ ἀλλήλων ἐχουσῶν ἐν αὐταῖς διεσπαρμένον τὸ ἐξηγητικόν. Ἡγοῦμαι γοῦν
40	καὶ τὸν Ἀπόστολον τὴν τοιαύτην ἔφοδον τοῦ συνιέναι τοὺς θείους λόγους ὑποβάλλοντα λέγειν· «Ἃ καὶ λα‐ λοῦμεν οὐκ ἐν διδακτοῖς ἀνθρωπίνης σοφίας λόγοις, ἀλλ’ ἐν διδακτοῖς Πνεύματος, πνευματικοῖς πνευματικὰ συγκρίνοντες.»
45	Καὶ μετὰ πολλὰ συγκρίνων τοὺς ἑνικῶς κειμένους μακαρισμοὺς πρὸς τοὺς πληθυντικῶς εἰρημέ‐ νους, φησίν· Εἰ δὲ «τὰ λόγια Κυρίου λόγια ἁγνὰ, ἀργύριον
45	πεπυρωμένον, δοκίμιον τῇ γῇ, κεκαθαρισμένον ἑπτα‐
12 . 1081	πλασίως,» καὶ μετὰ πάσης ἀκριβείας ἐξητασμένως τὸ ἅγιον Πνεῦμα ὑποβέβληκεν αὐτὰ διὰ τῶν ὑπηρε‐ τῶν τοῦ λόγου, μήποτε καὶ ὑμᾶς διαφεύγῃ ἡ ἀναλο‐ γία, καθ’ ἣν ἐπὶ πᾶσαν ἔφθασε Γραφὴν ἡ σοφία τοῦ
5	Θεοῦ θεόπνευστον μέχρι τοῦ τυχόντος γράμματος· καὶ τάχα διὰ τοῦτο ὁ Σωτὴρ ἔφη· «Ἰῶτα ἓν ἢ μία κεραία οὐ μὴ παρέλθῃ ἀπὸ τοῦ νόμου, ἕως ἂν πάντα γένηται.» Ὃν τρόπον γὰρ ἐπὶ τῆς κοσμοποιίας ἡ θεία τέχνη οὐ μόνον ἐν οὐρανῷ καὶ ἡλίῳ καὶ σελήνῃ καὶ
10	ἄστροις φαίνεται, δι’ ὅλων τῶν σωμάτων ἐκείνων πεφοιτηκυῖα, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ γῆς ἐν ὕλῃ εὐτελεστέρᾳ τὸ αὐτὸ πεποίηκεν, ὡς μὴ ὑπερηφανῆσθαι ἀπὸ τοῦ τεχνίτου, μήτε τὰ σώματα τῶν ἐλαχίστων ζώων· πολλῷ δὲ πλέον καὶ τὰς ἐνυπαρχούσας ψυχὰς ἐν αὐ‐
15	τοῖς, ἑκάστης ἰδίωμά τι λαβούσης ἐν αὐτῇ, ὡς ἐν ἀλόγῳ σωτήριον· μήτε τὰ τῆς γῆς βλαστήματα, ἑκάστῳ ἐνυπάρχοντος τοῦ τεχνικοῦ περὶ τὰς ῥίζας καὶ τὰ φύλλα καὶ τοὺς ἐνδεχομένους καρποὺς, καὶ τὰς διαφορὰς τῶν ποιοτήτων· οὕτως ἡμεῖς ὑπολαμβάνο‐
20	μεν περὶ πάντων τῶν ἐξ ἐπιπνοίας τοῦ ἁγίου Πνεύ‐ ματος ἀναγεγραμμένων, ὡς τῆς ἐπιδιδούσης τὴν ὑπὲρ ἄνθρωπον σοφίαν ἱερᾶς Προνοίας διὰ τῶν γραμμάτων τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων, λόγια σωτήρια ἐνεσπαρκυίας, ὡς ἔστιν εἰπεῖν, ἑκάστῳ γράμματι
25	κατὰ τὸ ἐνδεχόμενον ἴχνη τῆς σοφίας. Χρὴ μέντοιγε τὸν ἅπαξ παραδεξάμενον τοῦ κτίσαντος τὸν κόσμον εἶναι ταύτας τὰς Γραφὰς, πεπεῖσθαι ὅτι ὅσα περὶ τῆς κτίσεως ἀπαντᾷ τοῖς ζητοῦσι τὸν περὶ αὐτῆς λό‐ γον, ταῦτα καὶ περὶ τῶν Γραφῶν. Ἔστι δέ γε καὶ ἐν
30	τῇ κτίσει τινὰ ἀνθρωπίνῃ φύσει δυσεύρετα ἢ καὶ ἀνεύρετα· καὶ οὐ διὰ τοῦτο κατηγορητέον τοῦ ποιη‐ τοῦ τῶν ὅλων. Φέρε εἰπεῖν, ἐπεὶ οὐχ εὑρίσκομεν αἰ‐ τίαν βασιλίσκων κτίσεως, καὶ τῶν ἄλλων ἰοβόλων θη‐ ρίων· ἐνθάδε γὰρ ὅσιον τὸν αἰσθανόμενον τῆς ἀσθε‐
35	νείας τοῦ γένους ἡμῶν, καὶ ὅτι τέχνης Θεοῦ λόγους μετὰ πάσης ἀκριβείας τεθεωρημένους ἐκλαβεῖν ἡμῖν ἀμήχανον, Θεῷ ἀνατιθέναι τὴν τούτων γνῶσιν, ὕστε‐ ρον ἡμῖν, ἐὰν ἄξιοι κριθῶμεν, φανερώσοντι ταῦτα περὶ ὧν νῦν εὐσεβῶς ἐπεστήσαμεν. Οὕτω τοίνυν καὶ
40	ἐν ταῖς θείαις Γραφαῖς χρὴ ὁρᾷν, ὅτι πολλὰ ἀπόκειν‐ ται ἐν αὐτοῖς δυσαπόδοτα ἡμῖν· οἱ γοῦν ἐπαγγελλόμε‐ νοι μετὰ τὸ ἀποστῆναι τοῦ κτίσαντος τὸν κόσμον, καὶ ᾧ ἀνέπλασαν ὡς Θεῷ προστρέχειν, λυέτωσαν τὰς προσαγομένας ὑφ’ ἡμῶν αὐτοῖς ἀπορίας, ἢ τὸ ἑαυ‐
45	τῶν γε συνειδὸς πειθέτωσαν μετὰ τὸ τηλικοῦτον τόλμημα τῆς ἀσεβείας ἀναπεπαῦσθαι, συμφώνως ταῖς παρ’ αὐτοῖς ὑποθέσεσι περὶ τῶν ζητουμένων, καὶ περὶ τῶν προσαγομένων αὐτοῖς ἀπορημάτων· εἰ γὰρ κἀκεῖ οὐδὲν ἧττον τὰ ἀπορήματα μένει,
12 . 1081 (50)	ἀποστάντων τῆς θεότητος· πόσῳ ὁσιώτερον ἦν, μέ‐ νοντας ἐπὶ τῆς ἐννοίας τῆς περὶ Θεοῦ, ἀπὸ τῶν κτισμάτων τοῦ γενεσιουργοῦ θεωρουμένου, μηδὲν ἄθεον καὶ ἀνόσιον περὶ τοῦ τηλικούτου ἀποφαίνεσθαι
12 . 1081 (50)	Θεοῦ;
12 . 1084	Ἐκ τοῦ αὐτοῦ εἰς τὸν αʹ ψαλμὸν τόμου. Ἐπεὶ δὲ ἐν τῷ περὶ ἀριθμῶν τόπῳ ἑκάστου ἀρι‐ θμοῦ δύναμίν τινα ἔχοντος ἐν τοῖς οὖσιν, ᾗ κατεχρή‐ σατο ὁ τῶν ὅλων Δημιουργὸς εἰς τὴν σύστασιν,
5	ὁτὲ μὲν τοῦ παντὸς, ὁτὲ δὲ εἴδους τῶν ἐν μέρει, προσ‐ έχειν δεῖ καὶ ἐξιχνεύειν ἀπὸ τῶν Γραφῶν τὰ περὶ αὐ‐ τῶν, καὶ ἑνὸς ἑκάστου αὐτῶν. Οὐκ ἀγνοητέον οὖν, ὅτι καὶ τὸ εἶναι τὰς ἐνδιαθήκους βίβλους, ὡς Ἑβραῖοι παραδιδόασι, δύο καὶ εἴκοσιν, ὅσος ὁ ἀρι‐
10	θμὸς τῶν παρ’ αὐτοῖς στοιχείων ἐστὶν, οὐκ ἄλο‐ γον τυγχάνει· ὡς γὰρ τὰ κβʹ στοιχεῖα εἰσαγωγὴ δο‐ κεῖ εἶναι εἰς τὴν σοφίαν καὶ τὰ θεῖα διδάγματα τοῖς χαρακτῆρσι τούτοις ἐντυπούμενα τοῖς ἀνθρώποις· οὕτω στοιχείωσίς ἐστιν εἰς τὴν σοφίαν τοῦ Θεοῦ, καὶ εἰσα‐
15	γωγὴ εἰς τὴν γνῶσιν τῶν ὄντων τὰ κβʹ θεόπνευστα βιβλία.
18	Εἰσὶ δὲ αἱ εἴκοσι δύο βίβλοι καθ’ Ἑβραίους αἵδε· ἡ παρ’ ἡμῖν Γένεσις ἐπιγεγραμμένη, παρὰ δὲ
20	Ἑβραίοις, ἀπὸ τῆς ἀρχῆς τῆς βίβλου, Βρησὶθ, ὅπερ ἐστὶν, «Ἐν ἀρχῇ·» Ἔξοδος, Οὐαλεσμὼθ, ὅπερ ἐστὶ, «Ταῦτα τὰ ὀνόματα·» Λευϊτικὸν, Οὐϊκρὰ, «Καὶ ἐκάλεσεν·» Ἀριθμοὶ, Ἀμμεσφεκωδείμ· Δευτερονό‐ μιον, Ἕλλε ἁδδεβαρὶμ, «Οὗτοι οἱ λόγοι·» Ἰησοῦς
25	υἱὸς Ναυῆ, Ἰωσοῦε βὲν Νοῦν· Κριταὶ, Ῥοὺθ, παρ’ αὐτοῖς ἐν ἑνὶ Σωφετίμ· Βασιλειῶν πρώτη, δευτέρα, παρ’ αὐτοῖς ἓν, Σαμουὴλ, «ὁ θεόκλητος·» Βασιλειῶν τρίτη, τετάρτη ἐν ἑνὶ, Οὐαμμέλεχ Δαυῒδ, ὅπερ ἐστὶ, «βασιλεία Δαυΐδ·» Παραλειπομένων πρώτη, δευ‐
30	τέρα ἐν ἑνὶ, Διβρὴ ἀϊαμὶμ, ὅπερ ἐστὶ, «Λόγοι ἡμε‐ ρῶν·» Ἔσδρας πρῶτος καὶ δεύτερος ἐν ἑνὶ, Ἐζρᾶ, ὅ ἐστι «Βοηθός·» βίβλος Ψαλμῶν, Σέφερ θιλλίμ· Σολομῶντος Παροιμίαι, Μισλώθ· Ἐκκλησιαστὴς, Κωέλεθ· Ἆσμα ᾀσμάτων, Σὶρ ἁσσιρίμ· Ἡσαΐας, Ἰε‐
35	σαΐα· Ἱερεμίας, σὺν Θρήνοις, καὶ τῇ ἐπιστολῇ ἐν ἑνὶ, Ἱερεμία· Δανιὴλ, Δανιήλ· Ἰεζεκιὴλ, Ἰεεζκήλ· Ἰὼβ, Ἰώβ· Ἐσθὴρ, Ἐσθήρ. Ἔξω δὲ τούτων ἐστὶ τὰ Μακκαβαϊκὰ, ἅπερ ἐπιγέγραπται Σαρβὴθ Σαρβανὲ
35	ἔλ.
12 . 1085 (8t)	ΨΑΛΜΟΣ Αʹ.
9	Μακάριος ἀνὴρ ὃς οὐκ ἐπορεύθη ἐν βουλῇ ἀσε‐
10	βῶν, κ. τ. ἑ. Ποίαν ἐχρῆν εἶναι Ψαλμῶν ἀρχὴν ἢ τὴν τοῦ κατὰ τὸν Σωτῆρα ἀνθρώπου τὸν μακαρισμὸν περιέχουσαν, καὶ τοὺς ἐπαίνους αὐτοῦ ἐν ἀποχῇ μὲν τῶν χειρόνων, μελέτῃ δὲ καὶ πράξει τῶν βελτιόνων, καὶ τῇ ἐξομοιώσει τῇ πρὸς τὸν Μονογενῆ; ὅστις, σοφία
15	ὢν, ξύλον μὲν ζωῆς ἐν Παροιμίαις εἴρηται ὑπὸ Σο‐ λομῶντος, νῦν δὲ ξύλον πεφυτευμένον «παρὰ τὰς διεξ‐ όδους τῶν ὑδάτων,» ὄντων λόγων διεξοδικῶν, ἢ νόμῳ διαλεκτικῷ διαιρετῶν· οὗ ξύλου καρποὶ μὲν τὰ προη‐ γούμενα δόγματα, φύλλα δὲ αἱ λέξεις καὶ τὰ ῥητά.
22	Τοῦ αὐτοῦ. Βουλὴ ἀσεβῶν ἐστι λογισμὸς ἐμπαθὴς αἰσθητοῖς πράγμασι τὸν νοῦν προσδεσμῶν. Οὐκ εἶπε δὲ, «ἄνθρωπος,» ἀλλ’ «ἀνὴρ,» ὅτι πρὸς ἀγῶνας καὶ
25	πάλας καὶ μάχας τὰς ὑπὲρ ἀρετῆς καλεῖ· καὶ βούλε‐ ται καὶ τὰς γυναῖκας ἀῤῥενώπους καὶ ἀνδρείας εἶναι. Μακαριότης δὲ, ψυχῆς ἀπάθεια μετὰ γνώσεως τῶν ὄντων ἀληθοῦς. Καθέδρα λοιμῶν ἐστι λογικῆς ψυχῆς ἕξις χειρίστη, καθ’ ἣν καὶ τοὺς ἄλλους διδάσκει· καὶ
30	νομικοὶ, οἳ καὶ κληθεῖεν ἂν ἀσεβεῖς καὶ λοιμοὶ, καὶ ἁμαρτωλοί.
33	Καὶ ἐν ὁδῷ ἁμαρτωλῶν οὐκ ἔστη, καὶ ἐπὶ καθέ‐ δρᾳ λοιμῶν οὐκ ἐκάθισεν, κ. τ. ἑ. Γενικῶς τρία
35	ἐστίν· ἤτοι γὰρ τὴν ἀρχὴν οὐδὲ ἐπαγγέλλεταί τις ἀλήθειαν, ἀλλ’ ὡς ἔτυχεν, ἑαυτὸν ἐκδοὺς τοῖς μα‐ ταίοις καὶ ἀνεξετάστοις πάντη διαλογισμοῖς τῆς καρ‐ δίας αὐτοῦ, δίκην ἀλόγου βοσκήματος φέρεται, οὐχ ἑστηκὼς, οὐδ’ ἐπερειδόμενός τινι, καὶ διὰ τοῦτο οὐ
40	καθιζόμενος, ὅστις πορεύεσθαι λέγεται ἐν τῇ βουλῇ τῶν ἀσεβῶν. Ἐν οἷς βουλεύονται οἱ ἀσεβεῖς, οὐ μετὰ δο‐ κούσης σκέψεως προσέρχονται, ὅσα νομίζεται τοῖς ἀπαιδεύτοις καλὰ, θηρεύοντες. Ἢ ἐν τῇ ἀληθείᾳ δο‐ κῶν ἑστάναι, οὐ κατὰ τὴν ἀληθῆ διδασκαλίαν βιοὺς,
45	ἁμαρτωλὸς μετὰ ἁμαρτωλῶν ἐστιν, ζητῶν τῶν νο‐ μιζομένων ἐν ἀληθείᾳ εἶναι τοὺς χείρονας, καὶ διὰ τοῦτο ἐν ὁδῷ αὐτῶν ἑστηκώς. Ἢ κατὰ τὸ τρίτον τῶν ἐν τῇ προκειμένῃ λέξει τῆς Γραφῆς, ἐν ψευδέσι τισὶ δόγμασι ταῦτα ὑπολαμβάνων εἶναι τἀληθῆ, φησὶν
12 . 1085 (50)	ἀναπεπαῦσθαι, καὶ οὐκέτι χρῄζειν πορείας ἢ στάσεως, σχῆμά τι περιεχούσης τοῦ μηδεπώποτε πεπληροφο‐ ρημένου περὶ τῶν Γραμμάτων. Καὶ οὗτος ἐπανα‐
12 . 1085 (50)	παυόμενος τῇ καθέδρᾳ τῶν λυμαινομένων καθέζεται.
12 . 1088	Καθ’ ὧν δὲ ἡ «λοιμὸς» προσηγορία, κατὰ τούτων καὶ ἡ «χλευαστὴς» οὐκ ἀσκόπως παρὰ τοῖς ἑτέροις εἴρη‐ ται. Χλευάζουσι γὰρ τοὺς λοιποὺς, καὶ μάλιστα τοὺς κατὰ τὸν ὑγιῆ λόγον πεπιστευκότας οἱ ἐν ἑαυτοῖς
5	σοφοὶ, καὶ ἐνώπιον ἑαυτῶν ἐπιστήμονες. Ἀλλ’ ἢ ἐν τῷ νόμῳ Κυρίου τὸ θέλημα αὐτοῦ, καὶ ἐν τῷ νόμῳ αὐτοῦ μελετήσει ἡμέρας καὶ νυ‐ κτὸς, κ. τ. ἑ. Μελετᾷ τὸν νόμον Κυρίου ἡμέρας καὶ νυκτὸς, οὐχ ὁ τὰς λέξεις τοῦ νόμου χωρὶς τῶν κατ’
10	αὐτὰς ἔργων εἰς τὸ μνημονεῦσαι ἀναλαμβάνων, ἀλλὰ καὶ ὁ ἐπὶ τὰ κατάλληλα ἔργα ἐρχόμενος μεμελετηκὼς αὐτῶν, ἕως διὰ τῆς συνεχοῦς τῶν κατὰ τὸν νόμον ἔρ‐ γων μελέτης γένηται εὐχερὴς, ἀποδιδοὺς πάντα τὰ ἐπιβάλλοντα τῷ κατὰ τὸν νόμον τελείως βιοῦντι. Οὕ‐
15	τως γὰρ ἔσται δυνατὸν τὸ δι’ ὅλης τῆς ἡμέρας καὶ νυκτὸς μελετᾷν τὸν τοῦ Θεοῦ νόμον. Εἴτε γὰρ ἐσθίει, εἴτε πίνει, εἴτε πᾶν ὁτιοῦν πράττει κατὰ τὸ λεγόμε‐ νον παρὰ τῷ θείῳ Ἀποστόλῳ, πάντα εἰς δόξαν Θεοῦ ποιεῖ ὁ τοιοῦτος· ὥστε καὶ ἐν τῷ τοῦ ὕπνου καιρῷ
20	κατὰ τὸ δέον γινομένου τῆς προσοχῆς καὶ ἐπὶ τοῦτον φθανούσης, καὶ ἐπὶ τὰς φαντασίας τὰς ἐν αὐτῷ. Διὰ τούτου λύεται καὶ τὰ παρὰ τῷ Ἀποστόλῳ ἀπορούμενα λέγοντι· «Ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε.» Πῶς γὰρ κοιμώμενός τις εὔξεται, καὶ πράττων τι τῶν εἰς ἀν‐
25	θρώπους καθηκόντων, ἢ τὸ ἑαυτοῦ σῶμα θεραπεύων; Ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τούτου φαμέν· ὅτι κέκραγε πρὸς Θεὸν, καὶ αἰτεῖ αὐτὸν τὰ κάλλιστα προκαλούμενος ἐπὶ τὸ παρασχεῖν ὁ τέλειος, πάντα κατὰ τὸν λόγον ποιῶν, ὥστε πᾶσαν αὐτοῦ πρᾶξιν εὐχὴν εἶναι. Ὥσπερ δὲ
30	ἐπὶ τοῦ μελετᾷν τὸν νόμον οὐκ ἀμελητέον τοῦ αὐτοῦ τοῦ ἰδικοῦ, οὕτως οὐκ ἀμελητέον αὐτοῦ τοῦ ἰδικῶς εὔχεσθαι, ἐπεὶ μελετᾷν ἐστι καὶ εὔχεσθαι πράττειν ὁτιοῦν κατὰ τὸν νόμον Κυρίου. Ἐπιστήσει δέ τις εἰ κατὰ νόμους ἀναγωγῆς ἡμέρα μὲν δύναται λέγεσθαι
35	ἡ ἀπερίστατος ἡμῶν κατάστασις, νὺξ δὲ ἡ περιστατι‐ κὴ διὰ τὸ σκυθρωπότερον. Δεῖ δὲ ἐν τῷ νόμῳ πειρᾶ‐ σθαι εἶναι οὐ μόνον ὅτε τὰ ἔξωθεν ἡμῖν οὐκ ἀντι‐ πράττει, ἀλλὰ καὶ ὅτε τοῖς καλουμένοις πειρασμοῖς περιπίπτομεν.
40	Καὶ ἔσται ὡς τὸ ξύλον τὸ πεφυτευμένον παρὰ τὰς διεξόδους τῶν ὑδάτων, ὃ τὸν καρπὸν αὐτοῦ δώσει ἐν καιρῷ αὐτοῦ· καὶ τὸ φύλλον αὐτοῦ οὐκ ἀποῤῥυήσεται· καὶ πάντα ὅσα ἂν ποιῇ, κατευο‐ δωθήσεται, κ. τ. ἑ. Μετὰ ταῦτα παραληψώμεθα
45	τὸ παρὰ τοῦ Ἀκύλα λεγόμενον, «μεταπεφυτευμέ‐ νον.» Πόθεν γὰρ τὸ ξύλον, περὶ οὗ ὁ λόγος, με‐ ταπεφύτευται ἐπὶ ταῖς τῶν ὑδάτων διαιρέσεσιν; Ἢ γὰρ ἐῤῥιζωκὸς ἐν τῷ Πατρὶ, ἐπ’ εὐεργεσίᾳ πολλῶν μεταπεφύτευται, εἰς τὸ καὶ ἄλλους μεταλαβεῖν αὐ‐
12 . 1088 (50)	τοῦ τῆς εἰκόνος, τῆς κατὰ τὸ μεταπεφυτεῦσθαι λαμβανομένης· οὐχ ὅτι οὐκ ἔστιν ἐν τῷ Πατρὶ (ἔστι γὰρ), ἀλλ’ ὅτι καὶ παρ’ ἑτέροις γεγένηται· ἢ καθ’ ἑτέραν ἐπιβολὴν ἡ ψυχή ἐστι τοῦ Σωτῆρος, ἣν ἔλαβεν, ἐντεῦθεν μεταπεφυτευμένη ἐπὶ τὸν παρά‐
55	δεισον, ὅπου καὶ τὸ Εὐαγγέλιόν φησιν αὐτὸν μετὰ τὸ
12 . 1089	πάθος γεγονέναι, διηγούμενον αὐτὸν εἰρηκέναι τῷ μετανοήσαντι λῃστῇ· «Σήμερον μετ’ ἐμοῦ ἔσῃ ἐν τῷ παραδείσῳ τοῦ Θεοῦ.» Μεταπεφύτευται δὲ ἐκεῖ, ἵνα οἱ ἄξιοι σὺν Χριστῷ εἶναι φωτίζωνται ὑπ’ αὐτοῦ τῷ
5	τῆς γνώσεως φωτισμῷ, προκόπτοντες ἐν τῇ τῶν ὄντων θεωρίᾳ, κατὰ τὴν σοφίαν τοῦ Θεοῦ. Ταῦτα δὲ οὕτως ἐξειλήφαμεν, ἐπειδὴ κυρίως ἐπὶ δένδρων λέγεται τὸ «φέρειν καρπόν·» τὸ δὲ «διδόναι,» μᾶλ‐ λον ἐμψύχοις ἁρμόζει, καὶ ταῦτα λογικοῖς. Ζητητέον
10	δὲ εἰ ἔστι καιρὸς τῷ ξύλῳ τῆς ζωῆς τοῦ καρποῦ· λέγειν γὰρ τὴν σοφίαν καρπόν ποτε μὴ ἔχειν, οὐχ ὅσιον· διὸ οὐκ εἴρηται, ὃ τὸν καρπὸν αὐτοῦ ἐνέγκει ἐν καιρῷ αὐτοῦ, ἀλλ’ «ὃ τὸν καρπὸν αὐτοῦ δώσει ἐν καιρῷ αὐτοῦ.» Καιρὸς δὲ αὐτοῦ τοῦ διδόναι ἡ
15	τοῦ λαμβάνοντός ἐστιν ἐπιτηδειότης. Ὅσον γὰρ τὸ ἐπ’ αὐτῷ, ἕτοιμόν ἐστιν ἀεὶ διδόναι τὸν καρπὸν αὐ‐ τοῦ. Εἰ γὰρ τοὺς οἰκονόμους ὁ Λόγος θέλει πιστοὺς εἶναι καὶ φρονίμους, οὐχὶ ἁπλῶς διδόντας τὸ σιτο‐ μέτριον τοῖς συνδούλοις, ἀλλ’ ἐν καιρῷ διδόντας,
20	πόσῳ μᾶλλον ἡ σοφία πιστῶς ἅμα καὶ φρονίμως τοὺς ἰδίους οἰκονομήσει καρπούς; Ὁ αὐτὸς δὲ καιρός ἐστι τοῦ διδόναι, ὥσπερ καὶ τῷ λαμβάνοντι τοῦ λα‐ βεῖν. Τί δὲ τὸ φύλλον τῆς ζωῆς, τουτέστι τῆς σο‐ φίας, οὐκ ἀποῤῥεῦσον, κατιδεῖν ἄξιον· οὐκ ἄλλοθεν
25	δὲ λαβεῖν αὐτὸ ἔστιν ἢ μετρίως τοῖς φυσικοῖς ἐπι‐ διατρίψαντας. Δῆλον δὲ, ὅτι διὰ τοὺς καρποὺς τὰ καρποφόρα δένδρα ὁ Δημιουργὸς ἐκέλευσε βλαστῆ‐ σαι, δι’ οὓς τὰ ἐκείνοις χρειώδη κατ’ ἐπακολούθησιν πεποίηκε. Χρεία δὲ σκέπης τοῖς καρποῖς τῆς ἀπὸ
30	τῶν φύλλων φυλακῆς ἕνεκεν. Ταῦτα οὖν καὶ ἐπὶ τῆς περὶ τῶν ὅλων σοφίας ἔστιν ἰδεῖν, ἐν ᾗ τὰ πάντα ὁ τῶν ὅλων Δημιουργὸς πεποίηκεν. Ἃ μὲν γὰρ προη‐ γουμένως γίνεται, ἃ δὲ κατ’ ἐπακολούθησιν διὰ τὰ προηγούμενα. Προηγουμένως μὲν γὰρ τὸ λογικὸν
35	ζῶον, διὰ δὲ τὴν αὐτοῦ χρείαν κτήνη καὶ τὰ ἀπὸ τῆς γῆς φυόμενα. Μήποτε οὖν οἱ μὲν λόγοι τῶν προη‐ γουμένως γεγονότων οἱ καρποί εἰσι τοῦ δένδρου τῆς ζωῆς· τῶν δὲ διὰ ταῦτα κτισθέντων τὰ φύλλα, ὧν οὐδὲν μάταιόν ἐστιν, οὐδὲ ἐξουθενεῖσθαι πάντη ἄξιον
40	ὡς εὐτελὲς, ἵνα ἔλθῃ πίπτειν καὶ ἀποῤῥεῖν μὴ φρου‐ ρούμενον. Καὶ ἔτι μᾶλλον τὸ ἑξῆς· «Καὶ πάντα ὅσα ἂν ποιῇ κατευοδωθήσεται.» Ἔστι γὰρ εἴς τινα ἀναγκαῖα καταχρήσασθαι καὶ πᾶσι τοῖς ἐκ τοῦ ἀκο‐ λουθήματος γενομένοις. Καρπὸς δὲ τοῦ Χριστοῦ εἴη
45	ἂν προηγουμένως ἡ διδασκαλία, ἡ τῶν τιμιωτέρων τροφὴ, φύλλον δὲ ἡ τῶν ἀλογωτέρων τροφή· ὥσπερ τοῖς καρποῖς χρῶνται οἱ ἄνθρωποι, φύλλοις δὲ τὰ βοσκήματα. Δυνατὸν δὲ καὶ τῆς Γραφῆς καρπούς τινας λέγειν, οὓς ἐκλαμβάνουσιν οἱ λογικώτεροι·
12 . 1089 (50)	φύλλα δὲ οἷς τρέφονται οἱ ἁπλούστεροι. Τοῦ δὲ μα‐ καριζομένου καὶ ὡμοιωμένου τῷ ξύλῳ τῆς ζωῆς καρπὸς μὲν λέγοιτο τὰ προηγούμενα ἔργα, οἷον εὐ‐ ποιία, καὶ περὶ τὴν σοφίαν ἀσχολία· φύλλα δὲ τὰ βιωτικὰ αὐτοῦ κινήματα, οὐδὲ ταῦτα ἄξια κατα‐
55	φρονεῖσθαι, οὐδὲ ἀποῤῥεῖν τῷ μετὰ προσοχῆς καὶ εἰς δόξαν Θεοῦ πάντα ποιεῖν. Οὕτω γὰρ πᾶν ὁτιοῦν τῶν πραττομένων ὑπ’ αὐτοῦ κατευοδοῦται.
55	Οὐχ οὕτως οἱ ἀσεβεῖς· ἀλλ’ ἢ ὡς ὁ χνοῦς ὃν
12 . 1092	ἐκρίπτει ἄνεμος ἀπὸ προσώπου τῆς γῆς, κ. τ. ἑ. Οὔτε τὸ Ἑβραϊκὸν ἀνεδίπλωσε τὴν λέξιν, οὔτε τῶν ἑρμηνευτῶν οὐδείς. Διὰ τοῦτο οὐκ ἀναστήσονται ἀσεβεῖς ἐν κρίσει,
5	κ. τ. ἑ. Ἐντεῦθεν οἱ ἁπλούστεροι τῶν πεπι‐ στευκότων ὁρμώμενοι νομίζουσι τοὺς ἀσεβεῖς τῆς ἀναστάσεως μὴ τεύξεσθαι, τί νοοῦντες τὴν ἀνάστα‐ σιν, καὶ ποταπὴν τὴν κρίσιν φανταζόμενοι, οὐ πάνυ σαφηνίζοντες. Κἂν γὰρ δοκῶσι περὶ τούτων ἀποφαί‐
10	νεσθαι, ἡ βάσανος αὐτοὺς διελέγξει τὰ ἑξῆς ἀκολού‐ θως σώζειν μὴ δυναμένους. Ἐὰν οὖν πυνθανώμεθα τίνος αὐτῶν ἡ ἀνάστασις γίνεται, ἀποκρίνονται, ὅτι τῶν σωμάτων, ὧν νῦν περικείμεθα. Εἶτα προσεπ‐ ερωτησάντων ἡμῶν πότερον τῆς οὐσίας αὐτῶν
15	ὅλης, ἢ οὐχί; πρὶν βασανίσαι λέγουσιν, ὅτι ὅλης. Ἐὰν δὲ προσαπορήσωμεν συμπεριφερόμενοι τῇ ἀκεραιότητι αὐτῶν, εἰ συναναστήσεται τὰ ἀποῤῥεύ‐ σαντα ἐν φλεβοτομίαις αἵματα, καὶ αἱ σάρκες, καὶ αἱ τρίχες αἱ πώποτε γενόμεναι, ἢ μόναι αἱ πρὸς τῇ
20	ἐξόδῳ θλιβόμεναι, εἰς τὸ τῷ Θεῷ ποιεῖν ἃ βού‐ λεται προστρέχουσιν. Οἱ δὲ γενναιότεροι αὐτῶν, ἵνα μὴ ἀναγκάζωνται τὰ αὐτὰ αἵματα συναγαγεῖν τῷ λόγῳ ἃ πολλάκις ἀποκριθῆναι τῶν σωμάτων ἡμῶν συνέβη, φασὶ τὸ ἐπὶ τέλει ἡμῶν ἀναστήσεσθαι σῶμα.
25	Προσηπορήσαμεν δὲ διὰ τὸ τρεπτὴν εἶναι τὴν σω‐ ματικὴν φύσιν, καὶ τοιαῦτα ὥσπερ εἰς τὸ ἡμέτερον σῶμα αἱ τροφαὶ κατατάττονται, καὶ μεταβάλλουσι τὰς ὁμοιότητας, οὕτως καὶ τὰ ἡμέτερα σώματα με‐ ταβάλλονται, καὶ ἐν τοῖς σαρκοβόροις οἰωνοῖς καὶ
30	θηρίοις γίγνονται μέρη τῶν ἐκείνων σωμάτων. Καὶ πάλιν ἐκεῖνα ὑπὸ ἀνθρώπων ἢ ἑτέρων ζώων ἐσθιό‐ μενα ἀντιμεταβάλλει, καὶ γίνεται ἀνθρώπων ἢ ἑτέ‐ ρων ζώων σώματα· καὶ τούτου ἐπὶ πολὺ γιγνομένου ἀνάγκη τὸ αὐτὸ σῶμα πλειόνων ἀνθρώπων πολλάκις
35	γενέσθαι μέρος. Τίνος οὖν ἔσται σῶμα ἐν τῇ ἀνα‐ στάσει; Καὶ οὕτως εἰς βυθὸν φλυαρίας ἡμᾶς ἀλό‐ γους συμβήσεται ἐμπίπτειν. Καὶ μετὰ ταύτας τὰς ἀπορίας, ἐπὶ τὸ πάντα δυνατὰ εἶναι τῷ Θεῷ καταφεύγουσι, καὶ λέξεις τῶν Γραφῶν δυναμένας
40	κατὰ τὴν πρόχειρον ἐκδοχὴν ὑποβάλλειν τὸ νοού‐ μενον αὐτοῖς προφέρονται· οἷον τὴν ἐν τῷ Ἰεζεχιήλ· «Καὶ ἐγένετο ἐπ’ ἐμὲ χεὶρ Κυρίου· καὶ ἐξήγαγέ με ἐν πνεύματι, καὶ ἔθηκέ με ἐν μέσῳ τοῦ πεδίου, καὶ τοῦτο ἦν μεστὸν ὀστέων ἀνθρώπων. Καὶ περιήγαγέ
45	με ἐπ’ αὐτὰ κυκλόθεν κύκλῳ· καὶ ἰδοὺ πολλὰ σφό‐ δρα ἐπὶ προσώπου τοῦ πεδίου· καὶ ἰδοὺ, αὐτὰ ξηρὰ λίαν. Καὶ εἶπε πρὸς μέ· Υἱὲ ἀνθρώπου, εἰ ζήσεται τὰ ὀστέα ταῦτα; Καὶ εἶπον· Κύριε ὁ Θεὸς, σὺ ἐπίστασαι ταῦτα. Καὶ εἶπε πρὸς μέ· Προφήτευσον,
12 . 1092 (50)	υἱὲ ἀνθρώπου. Καὶ εἶπον πρὸς αὐτά· Τὰ ὀστέα τὰ ξηρὰ ταῦτα, ἀκούσατε λόγον Κυρίου· τάδε λέγει Ἀδωναῒ Κύριος τοῖς ὀστέοις τούτοις· Ἰδοὺ ἐγὼ εἰσάγω εἰς ὑμᾶς πνεῦμα ζωῆς, καὶ δώσω εἰς ὑμᾶς νεῦρα, καὶ ἐπάξω ἐφ’ ὑμᾶς σάρκας, καὶ ἐκτενῶ ἐφ’
55	ὑμᾶς δέρμα, καὶ δώσω τὸ πνεῦμά μου ἐφ’ ὑμᾶς, καὶ
12 . 1093	ζήσεσθε· καὶ θήσομαι ὑμᾶς ἐπὶ τὴν γῆν ὑμῶν, καὶ γνώσεσθε ὅτι ἐγώ εἰμι Κύριος.» Τούτῳ μὲν οὖν πιθανωτέρῳ χρῶνται τῷ ῥητῷ· καὶ ἄλλα δὲ λέγουσιν εὐαγγελικὰ, οἷον, ὡς τὸ, «Ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς
5	καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων·» καὶ τὸ, «Φοβήθητε τὸν δυνάμενον καὶ ψυχὴν καὶ σῶμα ἀπολέσαι ἐν γεέννῃ·» καὶ τὸ ἐν τῷ Παύλῳ· «Ζωοποιήσει τὰ θνητὰ ὑμῶν σώματα, διὰ τὸ ἐνοικοῦν αὐτοῦ Πνεῦμα ἐν ὑμῖν.» Χρὴ δὲ πάντα τὸν φιλαλήθη κατ’ αὐτὸν τούτοις
10	τὸν νοῦν ἐπιστήσαντα περὶ τῆς ἀναστάσεως ἀγωνί‐ σασθαι, σῶσαί τε καὶ τὴν τῶν ἀρχαίων παράδοσιν, καὶ φυλάξασθαι ἐμπεσεῖν εἰς φλυαρίαν πτωχῶν νοημάτων, ἀδυνάτων τε ἅμα καὶ Θεοῦ ἀναξίων. Τοῦτο οὖν εἰς τὸν τόπον διαληπτέον, ὅτι πᾶν σῶμα ὑπὸ
15	φύσεως συνεχόμενον τῆς καταταττούσης ἔξωθέν τινα δίκην τροφῆς εἰς αὐτὸ, καὶ ἀποκρινούσης ἀντὶ τῶν ἐπεισαγομένων ἕτερα, ὥσπερ τὰ τῶν φυτῶν καὶ τῶν ζώων, τὸ ὑλικὸν ὑποκείμενον οὐδέποτε ἔχει ταυτόν. Διόπερ οὐ κακῶς ποταμὸς ὠνόμασται τὸ σῶμα· διό‐
20	τι, ὡς πρὸς τὸ ἀκριβὲς τάχα, οὐδὲ δύο ἡμερῶν τὸ πρῶτον ὑποκείμενον ταυτόν ἐστιν ἐν τῷ σώματι ἡμῶν· καίτοιγε τοῦ οἷον ἢ Παύλου, ἢ Πέτρου, ἀεὶ τοῦ αὐτοῦ ὄντος, οὐ τοῦ κατὰ ψυχὴν μόνου, ἧς ἡ οὐσία οὔτε ῥεῖ καθ’ ἡμᾶς, οὔτ’ ἐπεισαγόμενόν τι ἔχει
25	ποτὲ, κἂν ῥευστὴ ἦν ἡ φύσις τοῦ σώματος, τῷ τὸ εἶδος τὸ χαρακτηρίζον τὸ σῶμα ταυτὸν εἶναι· ὡς καὶ τοὺς τύπους μένειν τοὺς αὐτοὺς, εἰς τὴν ποι‐ ότητα Πέτρου καὶ Παύλου τὴν σωματικὴν παριστά‐ νοντας· καθ’ ἣν ποιότητα καὶ οὐλαὶ ἐκ παίδων
30	παραμένουσι τοῖς σώμασι, καὶ ἄλλα τινὰ ἰδιώματα, φακοί. Καὶ ἐπὶ τούτοις εἴ τι ἐστὶν ὅμοιον τοῦτο τὸ εἶδος, καθ’ ὃ εἰδοποιεῖται ὁ Πέτρος καὶ ὁ Παῦλος, τὸ σωματικὸν, ὃ ἐν τῇ ἀναστάσει περιτίθεται πάλιν τῇ ψυχῇ, ἐπὶ τὸ κρεῖττον μεταβάλλον, οὐ πάντως τόδε
35	ἔτι ἐντεταγμένον τὸ κατὰ τὴν πρώτην ὑποκείμενον. Ὥσπερ δὲ τὸ εἶδός ἐστι μέχρι τοῦ πέρατος, κἂν οἱ χαρακτῆρες δοκῶσι πολλὴν ἔχειν παραλλα‐ γήν· οὕτως νοητέον καὶ ἐπὶ τοῦ παρόντος, εἶδος ταυτὸν εἶναι τῷ μέλλοντι, πλείστης ὅσης ἐσομένης
40	τῆς ἐπὶ κάλλιον μεταβολῆς. Ἀναγκαῖον γὰρ τὴν ψυχὴν, ἐν τόποις σωματικοῖς ὑπάρχουσαν, κεχρῆ‐ σθαι σώμασι καταλλήλοις τοῖς τόποις. Καὶ ὥσπερ ἐν θαλάσσῃ ζῇν ἡμᾶς ἐνύδρους γενομένους εἰ ἐχρῆν, πάντως ἂν ἔδει παραπλησίαν ἔχειν καὶ τὴν ἄλλην
45	ἰχθύων κατάστασιν· οὕτως μέλλοντας κληρονομεῖν βασιλείαν οὐρανῶν, καὶ ἐν τόποις διαφέρουσιν ἔσε‐ σθαι, ἀναγκαῖον χρῆσθαι σώμασι πνευματικοῖς, οὐχὶ
45	τοῦ εἴδους τοῦ προτέρου ἀφανιζομένου, κἂν ἐπὶ τὸ
12 . 1096	ἐνδοξότερον γένηται αὐτοῦ ἡ τροπή· ὥσπερ ἦν τὸ Ἰησοῦ εἶδος, καὶ Μωϋσέως, καὶ Ἠλίου, οὐχ ἕτερον ἐν τῇ μεταμορφώσει, παρ’ ὃ ἦν. Μὴ πρόσκοπτε τοί‐ νυν, εἰ τὸ πρῶτον ὑποκείμενον ἄν τις λέγοι μὴ
5	ἔσεσθαι ταυτὸν τότε, ὅπου ὁ λόγος τοῖς ἐφιστάνειν δυναμένοις δείκνυσιν, ὅτι οὐδὲ νῦν δύναται δύο ἡμε‐ ρῶν εἶναι τὸ πρῶτον ὑποκείμενον. Ἄξιον δὲ ἐπιστῆ‐ σαι καὶ τὸ, ἑτεροῖον μὲν σπείρεσθαι, ἑτεροῖον δὲ ἀνίστασθαι· «Σπείρεται γὰρ σῶμα ψυχικὸν, ἐγεί‐
10	ρεται σῶμα πνευματικόν.» Καὶ ἐπιφέρει πᾶσιν ὁ Ἀπόστολος, σχεδὸν τὴν γηΐνην ποιότητα ἡμᾶς δι‐ δάσκων ἀποτίθεσθαι μέλλειν ἡμᾶς, τοῦ εἴδους σωζο‐ μένου κατὰ τὴν ἀνάστασιν· «Τοῦτο δέ φημι, ἀδελ‐ φοὶ, ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα βασιλείαν Θεοῦ κληρονομῆσαι
15	οὐ δύναται, οὐδὲ ἡ φθορὰ τὴν ἀφθαρσίαν.» Ἴσως μὲν γὰρ ἔσται περὶ τοῦ τὸν ἅγιον διακρατού‐ μενον, ὑπὸ τοῦ ἰδιοποιοῦντός ποτε τὴν σάρκα· σὰρξ δὲ οὐκέτι, ἀλλ’ ὅπερ ποτὲ ἐχαρακτηρίζετο ἐν τῇ σαρκὶ, τοῦτο χαρακτηρισθήσεται ἐν τῷ πνευματικῷ
20	σώματι. Καὶ πρὸς τὰ ῥήματα δὲ τῶν Γραφῶν, ἃ παρατίθενται οἱ ἀδελφοὶ ἡμῶν, ταῦτα ἔστιν εἰπεῖν, καὶ πρῶτον ἐν τῷ Ἰεζεχιήλ. Ἐπὶ τὸ ὅσον ἐφ’ οἷς βούλονται οἱ ἁπλούστεροι κατὰ τὰς λέξεις ταύ‐ τας, οὐδὲ ἀνάστασις σαρκῶν ἔσται, ἀλλὰ ὀστέων μό‐
25	νον, καὶ δερμάτων, καὶ νεύρων. Ἅμα δὲ καὶ ὑπο‐ δεικτέον αὐτοῖς, ὅτι συναρπάζονται, ὡς μὴ νενοη‐ κότες τὸ γεγραμμένον. Οὐ γὰρ, εἰ ὀστᾶ ὀνομάζεται, πάντως τὰ ὀστᾶ ταῦτα νοητέον· ὥσπερ οὐδὲ ἐν τῷ, «Διεσκορπίσθη πάντα τὰ ὀστᾶ μου.» Καὶ, «Ἴασαί
30	με, ὅτι ἐταράχθη τὰ ὀστᾶ μου,» φανεροῦ ὄντος τοῦ μὴ λέγεσθαι τὰ ὀστᾶ κατὰ τὴν κοινὴν ἐκδοχήν. Ἐπιφέ‐ ρεται γοῦν τῷ λόγῳ· Ἆρά γε λέγουσιν, «Ξηρὰ γέ‐ γονε τὰ ὀστέα ἡμῶν·» ὅτι «αὐτοὶ λέγουσιν, ὅτι Ξηρὰ γέγονε τὰ ὀστᾶ ἡμῶν,» θέλοντες ἀνίστασθαι συνα‐
35	χθέντα; Ἀλλὰ τοῦτο ἀμήχανον. Λέγοιεν δ’ ἂν, ξηρὰ γέγονε τὰ ὀστέα ἡμῶν, ἐν αἰχμαλωσίαις γενόμενοι καὶ πᾶσαν ζωτικὴν νοτίδα ἀποβεβληκότες. Ἐπιφέ‐ ρουσι γοῦν τὸ, «Ἀπόλωλεν ἡ ἐλπὶς ἡμῶν· διαπε‐ φωνήκαμεν.» Οὐκοῦν ἡ ἐπαγγελία τῆς ἀναστάσεως
40	τοῦ λαοῦ ἐστιν ἀπὸ τοῦ πτώματος, καὶ τῆς οἱονεὶ νεκρότητος ἣν νενέκρωνται, διὰ τὰ ἁμαρτήματα τοῖς ἐχθροῖς παραδοθέντες. Καὶ οἱ ἁμαρτωλοὶ δὲ ὑπὸ τοῦ Σωτῆρος λέγονται εἶναι τάφοι γέμοντες ὀστέων καὶ πάσης ἀκαθαρσίας. Πρέπει δὲ τῷ Θεῷ ἀνοίγειν
45	τὰ μνημεῖα ἑκάστου, καὶ ἐξάγειν ἐκ τῶν μνημείων ἡμᾶς ἐζωοποιημένους, ὥσπερ ὁ Σωτὴρ τὸν Λάζαρον εἵλκυσεν ἔξω. Τὸ δὲ, «Ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων,» πρὸς αὐτοὺς ἀπορητέον, ὅτι ὡς ἐν τούτῳ τῷ βίῳ πᾶν μέλος εἴς τινα χρείαν ὁ
12 . 1096 (50)	Δημιουργὸς κατεσκεύασεν, οὕτω καὶ τοὺς ὀδόντας εἰς τὸ διακόπτεσθαι τὴν στερεὰν τροφήν. Τίς οὖν χρεία τοῖς κολαζομένοις ὀδόντων; οὐ γὰρ εἰς τὴν γέενναν ὄντες κατ’ αὐτοὺς φάγονται. Καὶ δεικτέον, ὅτι οὐ πάντα παραλαμβάνεσθαι δεῖ κατὰ τὸ κείμε‐
55	νον. «Ὀδόντας γοῦν ἁμαρτωλῶν συνέτριψας·» καὶ,
55	«Τὰς μύλας τῶν λεόντων συνέθλασεν ὁ Κύριος.»
12 . 1097	Τίς δὲ οὕτως ἠλίθιος, ὡς ὑπολαμβάνειν, ὅτι, τηρῶν τὰ σώματα τῶν ἁμαρτωλῶν ὁ Θεὸς, τοὺς ὀδόντας αὐτῶν συντρίβει μόνον; Ὥσπερ οὖν εἴ τις, θέλων ταῦτα οὕτως ἔχειν, θλιβόμενος εἵλκετο ἐπ’ ἀλληγο‐
5	ρίαν, οὕτως ζητητέον τῶν κολαζομένων τὸν βρυγμὸν τῶν ὀδόντων, τῆς ψυχῆς δύναμιν μασητικὴν ἐχού‐ σης, ἥτις ἐν καιρῷ τοῦ ἐλέγχου περὶ τῶν ἁμαρτη‐ μάτων, κατὰ τὸν συγκρουσμὸν τῶν ὀδόντων, ὡς ἐφρόνησε, βρύξει τοὺς ὀδόντας. Τὸ δὲ, «Φοβήθητε
10	τὸν δυνάμενον καὶ ψυχὴν καὶ τὸ σῶμα ἀπολέσαι ἐν γεέννῃ,» τάχα μὲν διδάσκει, ὅτι ἀσώματος ἡ ψυχὴ, τάχα δὲ δηλοῖ καὶ ὅτι χωρὶς σώματος οὐ κολασθή‐ σεται· περὶ οὗ φυσιολογοῦντες τὰ περὶ τοῦ εἴδους καὶ τοῦ πρώτου ὑποκειμένου εἰρήκαμεν. Καὶ τὸ
15	παρὰ τῷ Ἀποστόλῳ δὲ, «Ζωοποιήσει καὶ τὰ θνητὰ ἡμῶν σώματα,» θνητοῦ ὄντος τοῦ σώματος, καὶ οὐ μετέχοντος τῆς ἀληθινῆς ζωῆς, δύναται παριστά‐ νειν, ὅπου τὸ σωματικὸν εἶδος, περὶ οὗ εἰρήκαμεν τῇ φύσει θνητὸν ὂν, «ὅταν Χριστὸς φανερωθῇ ἡ
20	ζωὴ ἡμῶν,» καὶ αὐτὸ μεταβάλλει ἀπὸ τοῦ εἶναι σῶμα θανάτου ζωοποιηθὲν, διὰ τὸ Πνεῦμα τὸ ζωο‐ ποιοῦν ἐκ τοῦ πνεύματος γεγονέναι. Καὶ τὸ, «Ἐρεῖ δὲ, Πῶς ἐγείρονται οἱ νεκροὶ, ποίῳ δὲ σώματι ἔρ‐ χονται;» γυμνῶς παρίστησιν, ὅτι τὸ πρῶτον ὑπο‐
25	κείμενον οὐκ ἀναστήσεται. Εἰ γὰρ καλῶς ἐλάβομεν τὸ παράδειγμα, ῥητέον, ὅτι ὁ σπερματικὸς λόγος ἐν τῷ κόκκῳ τοῦ σίτου δραξάμενος τῆς παρακει‐ μένης ὕλης, καὶ δι’ ὅλης αὐτῆς χωρήσας, περιδρα‐ ξάμενος αὐτῆς τοῦ αὐτοῦ εἴδους, ὧν ἔχει δυνά‐
30	μεων ἐπιτίθησι τῇ ποτε γῇ, καὶ ὕδατι, καὶ ἀέρι, καὶ πυρὶ, νικήσας τὰς ἐκείνων ποιότητας, μετα‐ βάλλει ἐπὶ ταύτην ἧς ἐστιν αὐτὸς δημιουργός· καὶ οὕτως συμπληροῦται ὁ στάχυς εἰς ὑπερβολὴν δια‐ φέρων τοῦ ἐξ ἀρχῆς κόκκου, μεγέθει καὶ σχήματι,
35	καὶ ποικιλίᾳ.
51	Τοῦ αὐτοῦ. Κρίσις ἐστὶ δικαίων μὲν ἡ ἀπὸ πρακτικοῦ σώματος ἐπὶ ἀγγελικὰ μετάβασις· ἀσε‐ βῶν δὲ ἀπὸ πρακτικοῦ σώματος ἐπὶ σκοτεινὰ καὶ
51	ζοφερὰ μετάθεσις σώματα. Ἐγερθήσονται γὰρ οἱ
12 . 1100	ἀσεβεῖς οὐκ ἐν τῇ προτέρᾳ κρίσει, ἀλλ’ ἐν τῇ δευ‐ τέρᾳ. Ὅτι γινώσκει ὁ Κύριος ὁδὸν δικαίων, καὶ ὁδὸς ἀσεβῶν ἀπολεῖται. Οὐδὲν ὑπὸ Θεοῦ γινώσκεται
5	φαῦλον, ἀλλ’ ἡ τῶν δικαίων ὁδός. «Ἔγνω» γὰρ «Κύριος τοὺς ὄντας αὐτοῦ.» Ὁδὸς δὲ δικαίων ὁ εἰ‐ πών· «Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδὸς,» περὶ οὗ λέλεκται· «Ἴδετε δὲ ποία ἐστὶν ἡ ὁδὸς ἡ ἀγαθή.» Ὁδὸς δὲ ἀσεβῶν ἣν ὁδεύουσιν οἱ κακολογοῦντες τὸν Δημιουρ‐
10	γόν. Ἀγνοεῖ δὲ καὶ οὐ γινώσκει τὰ κακὰ, οὐ τῷ δύ‐ νασθαι αὐτὸν περιδράξασθαι πάντων, καὶ περιλαβεῖν τῇ διανοίᾳ αὐτοῦ (τοῦτο γὰρ ἀθέμιτον καὶ λογίζεσθαι περὶ Θεοῦ)· ἀλλὰ τῷ ἀνάξια εἶναι τῆς γνώσεως αὐ‐ τοῦ. Τάχα διὰ τοῦτο (τολμηρότερον δὲ αὐτὸ ἐρεῖ ὁ λό‐
15	γος) πυνθάνεται περὶ ὧν οὐκ οἶδεν· ὅταν γὰρ ἁμάρτῃ ὁ Ἀδὰμ, οὐκ οἶδεν αὐτὸν, οὐδὲ τὸν τόπον εἰς ὃν ἐκ‐ πέπτωκε φεύγων ἀπὸ Θεοῦ. Διό φησιν· «Ἀδὰμ, ποῦ εἶ;» Ὁμοίως δὲ καὶ ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ πυνθάνεται περὶ ὧν οὐκ οἶδεν, οὐκ ὄντων ἀξίων τῆς γνώσεως αὐτοῦ.
20	Ἐπεὶ γὰρ οὐκ οἶδε τὸ δαιμόνιον, οὐδὲ τὸ ὄνομα αὑτοῦ, πυνθάνεται τί τὸ ὄνομα αὐτοῦ, ὅτε ἐκεῖνο ἀποκρίνε‐ ται, ὅτι, «Λεγεὼν ὄνομά μοι.» Καὶ πρὶν τὴν ἄφεσιν τὴν περὶ τῆς σωτηρίας λαβεῖν τὴν αἱμοῤῥοοῦσαν, πυνθάνεται λέγων· «Τίς μου ἥψατο;» Τὴν ὁδὸν
25	οὖν τῶν ἀδίκων ὁ Θεὸς ἀγνοεῖ, τὴν δὲ τῶν δικαίων γινώσκει. Τίς δὲ ἡ ὁδὸς τῶν δικαίων ἢ ὁ εἰπών· «Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδὸς,» ὃν γινώσκει ὁ Πατήρ; «Οὐ‐ δεὶς γὰρ ἔγνω τὸν Υἱὸν εἰ μὴ ὁ Πατήρ.» Ἁρμόσει δὲ τοῖς περὶ γνώσεως καὶ ἀγνωσίας Θεοῦ τὰ συνεχῶς
30	κείμενα ἐν ταῖς προφητείαις ὀνόματα, μνήμη καὶ λή‐ θη Θεοῦ. Πολλάκις γὰρ ἐν εὐχαῖς εἴρηται τό· «Μνή‐ σθητί μου·» καὶ, «Ἵνα τί ἐπιλανθάνῃ τῆς πτωχείας ἡμῶν;» Ἀποῤῥίπτει γὰρ τῆς ἑαυτοῦ μνήμης τοὺς ἁμαρτάνοντας· ὥσπερ πάλιν προσίεται τοὺς μετα‐
35	νοοῦντας, καὶ ἀναλαμβάνει τούτων τὴν μνήμην.
36t	ΨΑΛΜΟΣ Βʹ.
37	Ἵνα τί ἐφρύαξαν ἔθνη, καὶ λαοὶ ἐμελέτησαν κενά; Παρέστησαν οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς, καὶ οἱ ἄρχοντες συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ κατὰ τοῦ Κυ‐
40	ρίου καὶ κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Δυσὶν ἐντυχόντες Ἑβραϊκοῖς ἀντιγράφοις, ἐν μὲν τῷ ἑτέρῳ εὕρομεν ἀρχὴν δευτέρου ψαλμοῦ ταῦτα· ἐν δὲ τῷ ἑτέρῳ συνήπτετο τῷ πρώτῳ. Καὶ ἐν ταῖς Πράξεσι δὲ τῶν ἀποστόλων τὸ, «Υἱός μου εἶ σὺ, ἐγὼ σήμερον
45	γεγέννηκά σε,» ἐλέγετο εἶναι τοῦ πρώτου ψαλμοῦ. «Ὡς γὰρ γέγραπται,» φησὶν, «ἐν πρώτῳ ψαλμῷ· Υἱός μου εἶ σὺ, ἐγὼ σήμερον γεγέννηκά σε.» Τὰ Ἑλληνικὰ μέντοι ἀντίγραφα δεύτερον εἶναι τοῦτον μηνύει. Τοῦτο δὲ οὐκ ἀγνοητέον, ὅτι ἐν τῷ Ἑβραϊκῷ οὐδενὶ τῶν ψαλ‐
12 . 1100 (50)	μῶν ἀριθμὸς παράκειται, πρῶτος εἰ τύχοι, ἢ δεύτε‐ ρος, ἢ τρίτος. Τί δὲ τὸ λέγον ἂν εἴη πρόσωπον προ‐
12 . 1100 (50)	φητείαν περιέχον τὴν περὶ Χριστοῦ; Ἤτοι τὸ Πνεῦ‐
12 . 1101	μα τὸ ἅγιον, ἢ αὐτὸς ὁ προφήτης ἐστίν. Ἀπὸ δὲ τοῦ Διαψάλματος μεταβολὴ γίνεται τοῦ λέγοντος· ἔστι γὰρ ὁ Χριστὸς, ὡς καὶ τοῦτο παραστήσομεν τὰς λέξεις ἐξετάζοντες. Καὶ οὐ θαυμαστὸν εἰ ἐν ἑνὶ ψαλ‐
5	μῷ οὐχὶ ἓν πρόσωπόν ἐστι τὸ λέγον· πολλαχοῦ γὰρ τοῦτο ἔστιν ἰδεῖν, ὡς προϊόντες δείξομεν. Καὶ ταῦ‐ τα μὲν πρὸ τοῦ ψαλμοῦ, κατανοήσωμεν δὲ τὰς λέ‐ ξεις. Τοῦ αὐτοῦ. Τέσσαρα γένη τῶν ἀνθρώπων
10	φησὶν ὁ λόγος ἐπιβεβληκέναι Χριστῷ· ἔθνη φρυά‐ ξαντα κατ’ αὐτοῦ, καὶ λαοὺς μελετήσαντας κενὰ, καὶ βασιλεῖς τῆς γῆς παραστάντας μετ’ ἀρχόντων συν‐ αχθέντων ἐπὶ τὸ αὐτό. Καὶ ἡγούμεθα μὲν ἔθνη δηλοῦ‐ σθαι τοὺς ἀλλοτρίους τῆς πίστεως ἀνθρώπους, ὥσπερ
15	τοὺς στρατιώτας τοὺς φρυάξαντας κατ’ αὐτοῦ· τοὺς δὲ λαοὺς τοὺς ἀπὸ τῶν φυλῶν τῆς κατατομῆς (οὐ γὰρ κυρίως λεκτέον αὐτοὺς τὸν Σωτῆρα μὴ προσιεμένους ἐκ περιτομῆς), οἵτινες κενὰ μεμελετήκασι, τὸν ἐν τοῖς μελετωμένοις προφητικοῖς λόγοις καταγγελλόμε‐
20	νον Χριστὸν οὐ νενοηκότες. Βασιλεῖς δὲ τῆς γῆς καὶ ἄρχοντες Ἡρώδης τε καὶ Πόντιος Πιλᾶτος, καὶ οἱ τοῦ Ἰουδαίων λαοῦ ἡγούμενοι. Τούτων γὰρ καὶ ὁ θεσπέ‐ σιος Πέτρος ὁ ἀπόστολος ἀπεμνημόνευσεν ἰδικῶς ἐν ταῖς Πράξεσι τῶν ἀποστόλων τὴν προκειμένην
25	χρῆσιν παραγαγών. Εἰ δὲ καὶ τὰς ἀοράτους φήσεις δυνάμεις, οὐκ ἂν ἁμάρτοις. Καὶ ὁ σοφώτατος γοῦν Ἀπόστολος οὐ τοσοῦτον ἀνθρώποις προσῆψε τὸ ἐσταυ‐ ρωκέναι τὸν Χριστὸν, ὡς δυνάμεσιν ἀρχοντικαῖς, λέ‐ γων· «Σοφίαν δὲ λαλοῦμεν ἐν τοῖς τελείοις· σοφίαν
30	δὲ οὐ τοῦ αἰῶνος τούτου, οὐδὲ τῶν ἀρχόντων τοῦ αἰῶ‐ νος τούτου, τῶν καταργουμένων· ἀλλὰ λαλοῦμεν Θεοῦ σοφίαν ἐν μυστηρίῳ, τὴν ἀποκεκρυμμένην, ἣν προ‐ ώρισεν ὁ Θεὸς πρὸ τῶν αἰώνων εἰς δόξαν ἡμῶν, ἣν οὐδεὶς τῶν ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου ἔγνωκεν· εἰ
35	γὰρ ἔγνωσαν, οὐκ ἂν τὸν Κύριον τῆς δόξης ἐσταύρω‐ σαν.» Ποῖοι γὰρ ἄρχοντες ἐσταύρωσαν τὸν Χριστὸν, τὸν τῆς δόξης Κύριον, οἱ μὴ γινώσκοντες τὴν σοφίαν τοῦ Θεοῦ, καὶ αὐτοὶ σοφίας τινὰς ἔχειν ὑπολαμβανόμε‐ νοι, ἢ οἱ λεγόμενοι ἐν ταῖς προφητείαις ἄρχων βασιλείας
40	Περσῶν, καὶ ἄρχων βασιλείας Ἑλλήνων, καὶ κατὰ τὸ ἀκόλουθον οἱ τῶν λοιπῶν ἐθνῶν; «Τὰ ἔθνη» τοίνυν «ἐφρύαξαν·» ὅπερ ἐστὶν, ὡς ὁ Ἀκύλας σαφέστερον ἡρμήνευσεν, «ἐθορυβήθησαν.» Ἔστι δὲ ἡ λέξις ἡ, «ἐφρύαξαν,» ὀνοματοπεποιημένη, καὶ ἐμφαίνουσα
45	τὸν ἄσημον ἦχον τῶν θορυβούντων· τοιοῦτοι γὰρ οἱ σεσοβημένοι κατὰ τοὺς καιροὺς τοῦ ἐπιβουλεύειν ὑπάρχουσιν κατὰ τῶν ὑπ’ αὐτῶν πολεμουμένων. Καὶ εἰ μὴ οἱ λοιποὶ ἑρμηνευταὶ εἰρήκασι τὸ, «ἐθορυβήθη‐ σαν,» καὶ, «κυκᾷ,» ὡς Σύμμαχος, ἦν ἐκλαβεῖν ἀπὸ τοῦ
12 . 1101 (50)	«ἐφρύαξαν,» τὸ, «ἐμεγαλαύχησαν·» ὡς ἐν ἑνὶ τῶν προφητῶν οἰόμεθα τοῦτο δηλοῦν τὴν λέξιν· «Κατὰ τὰ φρυάγματα τοῦ Ἰορδάνου.» Καὶ ἐπεὶ «ὁ ἀρνούμενος τὸν Υἱὸν, οὐδὲ τὸν Πατέρα ἔχει, καὶ ὁ δεχόμενος» τὸν Χριστὸν, «δέχεται τὸν ἀποστείλαντα αὐτὸν,» διὰ τοῦτο
55	ὁ κατὰ Χριστοῦ στρατευόμενος εἰς τὸν Πατέρα ἀσε‐
12 . 1104	βεῖ. Οἱ γοῦν φρυάξαντες, καὶ κενὰ μελετήσαντες, καὶ παραστάντες ἐπὶ τὸ αὐτὸ, καὶ συναχθέντες ἅμα, ἐνηργήθησαν μὲν τῷ δοκεῖν κατὰ τοῦ Χριστοῦ μόνου, λελόγισται δὲ αὐτοῖς ὃ πεποιήκασι πρότερον, κατὰ
5	τοῦ Πατρός. Διὸ λέγεται ταῦτα αὐτοὺς πεποιηκέναι «κατὰ τοῦ Κυρίου καὶ κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ.» Οὐκ ἀγνοητέον δὲ περὶ τοῦ ἐκφωνουμένου παρὰ μὲν Ἕλλησι τῇ «Κύριος» προσηγορίᾳ, παρὰ δὲ Ἑβραίοις τῇ «Ἀδωναΐ.» Δέκα γὰρ ὀνόμασι παρ’ Ἑβραίοις
10	ὀνομάζεται ὁ Θεὸς, ὧν ἐστιν ἓν τὸ «Ἀδωναῒ,» καὶ ἑρ‐ μηνεύεται «Κύριος.» Καὶ ἔστιν ὅπου λέγεται τὸ «Ἀδωναῒ» παρ’ Ἑβραίοις, καὶ παρ’ Ἕλλησι «Κύ‐ ριος,» τῆς λέξεως τῆς γεγραμμένης ἐν τῇ Γραφῇ τοῦτο ἀπαγγελλούσης. Ἔστι δὲ ὅτε τὸ Ἰαὴ κεῖται, ἐκφω‐
15	νεῖται δὲ τῇ «Κύριος» προσηγορίᾳ παρ’ Ἕλλησι, ἀλλ’ οὐ παρ’ Ἑβραίοις, ὡς ἐν τῷ· «Αἰνεῖτε τὸν Κύριον, ὅτι ἀγαθὸς ψαλμός.» Κύριον γὰρ ἐνθάδε ἀντὶ τοῦ Ἰαὴ εἴρηκεν. Καὶ ἔστιν ἡ ἀρχὴ τοῦ ψαλμοῦ παρ’ Ἑβραίοις «Ἀλληλούϊα·» ἔστι δέ τι τετραγράμματον
20	ἀνεκφώνητον παρ’ αὐτοῖς, ὅπερ καὶ ἐπὶ τοῦ πετάλου τοῦ χρυσοῦ τοῦ ἀρχιερέως ἀναγέγραπται, καὶ λέγε‐ ται μὲν τῇ «Ἀδωναῒ» προσηγορίᾳ, οὐχὶ τούτου γε‐ γραμμένου ἐν τῷ τετραγραμμάτῳ· παρὰ δὲ Ἕλλησι τῇ «Κύριος» ἐκφωνεῖται. Καὶ ἐν τοῖς ἀκριβεστέροις
25	δὲ τῶν ἀντιγράφων Ἑβραίοις χαρακτῆρσι κεῖται τὸ ὄνομα, Ἑβραϊκοῖς δὲ οὐ τοῖς νῦν, ἀλλὰ τοῖς ἀρχαιο‐ τάτοις. Φασὶ γὰρ τὸν Ἔσδραν ἐν τῇ αἰχμαλωσίᾳ ἑτέ‐ ρους αὐτοῖς χαρακτῆρας παρὰ τοὺς προτέρους παρα‐ δεδωκέναι. Τούτων δὲ ὑπεμνήσθημεν, ἐπεὶ τὸ τετρα‐
30	γράμματον ὡς «Κύριος» κεῖται ἐν τῷ· «Ἀλλ’ ἢ ἐν νόμῳ Κυρίου·» καὶ ἐν τῷ· «Ὅτι γινώσκει Κύριος ὁδὸν δικαίων·» καὶ νῦν· «Κατὰ τοῦ Κυρίου καὶ κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ.» Τοῦτο δὲ παρατηρητέον, ὅτι οἱ μὲν Ἑβδομήκοντα καὶ ὁ Θεοδοτίων πάντα εἰς τὸν παρελη‐
35	λυθότα χρόνον, Ἀκύλας δὲ ἃ μὲν εἰς τὸν παρεληλυ‐ θότα, ἃ δὲ εἰς τὸν μέλλοντα, Σύμμαχος δὲ πάντα εἰς τὸν ἐνεστηκότα ἔταξαν. Ἔθος γὰρ τοῖς Ἑβδομήκοντα πολλάκις τὰς περὶ Χριστοῦ προφητείας ὡς ἤδη γε‐ νομένας ἀπαγγέλλειν· καθάπερ ἐν τῷ· «Ἔδωκαν εἰς
40	τὸ βρῶμά μου χολὴν, καὶ εἰς τὴν δίψαν μου ἐπότισάν με ὄξος· διεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοῖς, καὶ ἐπὶ τὸν ἱματισμόν μου ἔβαλον κλῆρον.» Καί· «Λαὸς ὃν οὐκ ἔγνων, ἐδούλευσέ μοι, εἰς ἀκοὴν ὠτίου ὑπήκουσέ μοι.» Οἰόμεθα δὲ αὐτοὺς, τῷ τὸν Θεὸν εἰδέναι τὰ
45	πάντα πρὶν γενέσεως αὐτῶν, καὶ τὸν Χριστὸν αὐτοῦ, καὶ τὰ ἐν τῇ ἐνανθρωπήσει συμβησόμενα αὐτῷ, λέ‐ γειν, τῷ λελογίσθαι αὐτὰ ἤδη γεγονέναι τῷ τάδε καὶ τάδε πεπονθότι. Ὁμοίως δὲ καὶ εἰ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον τὰ περὶ αὐτοῦ διηγοῖτο, ὥσπερ ἐπὶ τοῦ παρόντος
12 . 1104 (50)	ἔχει. Οὐ τοῦτο δέ φαμεν ὡς οὐδέποτε εἰς μέλλοντα χρόνον ἐκκλινομένων τῶν προφητευομένων τῶν περὶ αὐτοῦ· «Ἰδοὺ» γὰρ, φησὶ, «συνήσει ὁ παῖς μου, καὶ δοξασθήσεται, καὶ ὑψωθήσεται σφόδρα,» καὶ τὰ ἑξῆς.
55	Διαῤῥήξωμεν τοὺς δεσμοὺς αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Δοκεῖ
55	μοι τοὺς συγκαταβάντας τῷ Σωτῆρι ἀγγέλους
12 . 1105	ἀγανακτοῦντας ἐπὶ τῇ κατ’ αὐτοῦ ἐπιβουλῇ βασι‐ λέων καὶ ἀρχόντων τῶν ἀοράτων εἰρηκέναι τοὺς τέσ‐ σαρας πρώτους στίχους, ἅμα καὶ ἐπαποροῦντας τί δήποτε ταῦτα γίνεται. Εἶτ’ ἐπείπερ αὐτοὶ ἦσαν οἱ
5	τοὺς ἀνθρώπους δήσαντες, καὶ τὸν ἑαυτῶν ἐπιθέντες αὐτοῖς ζυγὸν, ἀποκρίνεται πρὸς τοὺς ἀγγέλους ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, προτρέπων αὐτοὺς ἐπὶ τὸ μιμήσασθαι αὐ‐ τὸν ῥηγνύντα τοὺς δεσμοὺς τῶν ἁμαρτωλῶν, καὶ ἀποῤῥιπτοῦντα τὸν ζυγὸν αὐτῶν. Διαῤῥήξωμεν καὶ
10	ἡμεῖς τοὺς δεσμοὺς οἷς ἐδέθημεν ἁμαρτάνοντες, ὅτι σειραῖς τῶν ἑαυτοῦ ἁμαρτιῶν ἕκαστος σφίγγεται. Καὶ τάχα κρεῖττον τὸ διαῤῥῆξαι τοὺς δεσμοὺς, ὡς Σαμ‐ ψὼν, τοῦ λῦσαι αὐτοὺς, ὡς λέλυται τῆς Ἱερουσαλὴμ ἡ ἁμαρτία· ὅτι ἐδέξατο ἐκ χειρὸς Κυρίου διπλᾶ τὰ
15	ἁμαρτήματα αὐτῆς. Ὁ δὲ ἀποῤῥίψας ἀφ’ ἑαυτοῦ τὸν προειρημένον ζυγὸν δύναται χρηστὸν Ἰησοῦ ζυγὸν ἆραι, καὶ φέρειν τὸ ἐλαφρὸν αὐτοῦ φορτίον, καὶ γε‐ νέσθαι ὑποζύγιον αὐτοῦ· καὶ λύσουσι τὸν δεσμὸν αὐ‐ τοῦ οἱ μαθηταί.
20	Τότε λαλήσει πρὸς αὐτοὺς ἐν ὀργῇ αὐτοῦ, καὶ ἐν τῷ θυμῷ αὐτοῦ ταράξει αὐτούς, κ. τ. ἑ. Οἱ λόγοι τῶν ἀπειλῶν, λόγοι εἰσὶν ἐν ὀργῇ ἀπαγ‐ γελλόμενοι. Ὑπισχνεῖται δὲ ὁ Θεὸς μετανοήσειν ἀπὸ τῶν κακῶν ὧν λαλεῖ τοῦ ποιῆσαι, ἐὰν μετανοήσωσιν
25	οἱ ἀκούοντες. Ἐλάλησε δὲ ἐν ὀργῇ αὐτοῦ διὰ Ἰωνᾶ ὁ Θεὸς τοῖς Νινευΐταις· καὶ ἐπεὶ ἐν σάκκῳ καὶ σποδῷ μετενόησαν, οὐδὲν πεπόνθασιν ὧν ἀκηκόασι. Προ‐ εγίνωσκέ τε ὁ Θεὸς, πέμπων τὸν Ἰωνᾶν, τὴν ἐσομέ‐ νην μετάνοιαν· ἐπὶ σωτηρίᾳ δηλονότι αὐτὸν ἔπεμπε
30	τὸν Ἰωνᾶν. Τάχα δὲ καὶ ἐνθάδε ἐπὶ σωτηρίᾳ λαλήσει πρὸς αὐτοὺς τοὺς ἁμαρτάνοντας, ἐν ὀργῇ αὐτοῦ. Οὐ γὰρ εἶπε· Κολάσει αὐτοὺς ἐν ὀργῇ αὐτοῦ καὶ μὴν μετανοήσαντας. Τοῦ αὐτοῦ. Διαφέρει δὲ θυμὸς ὀργῆς, ὥς
35	φασι καὶ οἱ περὶ τὰ ὀνόματα δεινοὶ, τῷ θυμὸν μὲν εἶναι ὀργὴν ἀναθυμιωμένην καὶ ἔτι ἐκκαιομένην, ὀργὴν δὲ ὄρεξιν ἀντιτιμωρήσεως. Οἱονεὶ οὖν ἀτελέ‐ στερος τῆς ὀργῆς ἐστιν ὁ θυμὸς, καὶ ἤδη πρὸς τὸ ἀποτέλεσμά τι ἐστὶν ἡ ὀργή. Ἀκουστέον δὲ τῆς ἀν‐
40	τιτιμωρήσεως νῦν ὡς πρὸς τὴν ἡμετέραν χρῆσιν ἀντὶ τῆς κολάσεως τῆς ἐπὶ τοῖς ἡμαρτημένοις, καὶ τῆς ὀρέξεως ἀντὶ τῆς θελήσεως. Ὅτι μέντοιγε καὶ κατὰ τὴν θείαν Γραφὴν ἔλαττόν τί ἐστιν ὁ θυμὸς τῆς ὀργῆς, δῆλον ἐκ τοῦ λέγεσθαι ἔλεγχον μὲν θυμῷ γίνεσθαι,
45	παίδευσιν δὲ ὀργῇ. «Κύριε» γὰρ, φησὶ, «μὴ τῷ θυμῷ σου ἐλέγξῃς με, μηδὲ τῇ ὀργῇ σου παιδεύσῃς με.» Ἐλέγχεται δὲ ὁ ἔτι ἐλπίδα ἔχων θεραπείας τῆς χωρὶς βασάνων διὰ λόγου καθαπτομένου· ὁ δὲ μηδὲν ἀπ’ ἐλέγχου ὠφεληθεὶς χρῄζει παιδεύσεως τῆς διὰ
12 . 1105 (50)	μαστίγων καὶ ῥάβδων. Πᾶσα γὰρ παιδεία πρὸς τὸ παρὸν οὐ δοκεῖ χαρᾶς εἶναι, ἀλλὰ λύπης· ὕστερον δὲ καρπὸν εἰρηνικὸν τοῖς δι’ αὐτῆς γεγυμνασμένοις ἀπο‐ δίδωσι δικαιοσύνης. Λαλήσει τοίνυν ὁ Θεὸς πρὸς τοὺς ἡμαρτηκότας οὓς ἐκγελᾷ καὶ μυκτηρίζει ἔτι ὄντας
55	ἐν τοῖς παραπτώμασι, καὶ δι’ ἀναισθησίαν μέγα φρο‐
12 . 1108	νοῦντας ὡς ἐπὶ ἀγαθοῖς τοῖς ἰδίοις κακοῖς, ἐν τῇ ὀργῇ αὐτοῦ, καὶ ἐμφήνας τὸ θυμοῦσθαι, ταράξει αὐτούς. Οὐ γὰρ ἀθρόως ἐπάγει, προεπιστρεπτικοῦ λόγου τε‐ θυμωμένου φόβῳ μετάνοιαν αὐτοῖς ἐμποιῆσαι δυνα‐
5	μένου, βασάνους καὶ κολάσεις πρὶν ἀπειπεῖν αὐτοὺς τὴν διὰ τῶν φιλανθρωποτέρων θεραπείαν· Θεσσαλο‐ νικεῦσι γοῦν γράφων ὁ μακάριος Παῦλος περὶ Ἰουδαίων τῶν σταυρωσάντων τὸν Κύριον, φησίν· «Ἔφθασεν ἐπ’ αὐτοὺς ἡ ὀργὴ εἰς τέλος.» Ἢ οὐκ ἔφθασεν ἐπ’
10	αὐτοὺς διὰ προφήτας ἡ προαναφωνηθεῖσα ὀργὴ πα‐ θόντας ὑπὸ Ῥωμαίων πάντα δεινὰ καὶ ἀνήκεστα; Αἴτησαι παρ’ ἐμοῦ, καὶ δώσω σοι ἔθνη τὴν κληρονομίαν σου, καὶ τὴν κατάσχεσίν σου τὰ πέρατα τῆς γῆς, κ. τ. ἑ. Τέθειται γὰρ ὡς ἄνθρω‐
15	πος κληρονόμος πάντων οἰκονομικῶς, ἵνα λοιπὸν ὡς αὐτῷ προσήκοντά τε καὶ ἴδιον ἀνασώσῃ κλῆρον τοὺς ἐπὶ τῆς γῆς ἀνοσίως διεσπαρμένους ὑπό τε τοῦ δια‐ βόλου καὶ τῶν σὺν αὐτῷ δυνάμεων πονηρῶν· οὗ καὶ εἰς πέρας ἐνηνεγμένου, πρὸς τὸν ἑαυτοῦ Πατέρα φησὶ
20	περὶ ἡμῶν· «Οὓς δέδωκάς μοι ἐκ τοῦ κόσμου, σοὶ ἦσαν, καὶ ἐμοὶ αὐτοὺς δέδωκας.» Ἄθρει δὴ οὖν ὅπως εἰς τὸν ὑπάρχοντα αὐτῷ πλοῦτον κατὰ φύσιν ἄνεισι καὶ μετὰ σαρκός. Εἰ γὰρ ἦσαν οἱ ἐν κόσμῳ τοῦ Πατρὸς, κατά τινα τρόπον νοηθεῖεν ἂν τοῦ συμ‐
25	βουλεύοντος αὐτῷ Λόγου· τοιγάρτοι καὶ ἔφασκε· «Πάντα τὰ ἐμὰ σά ἐστι, καὶ τὰ σὰ ἐμά· καὶ δεδό‐ ξασμαι ἐν αὐτοῖς.» Πῶς οὖν αἰτεῖν προστάττεται, καὶ δέχεται μὲν εἰς κληρονομίαν ἔθνη, κατάσχεσιν δὲ ποιεῖται τὰ πέρατα τῆς γῆς; Ἀποσκιρτήσαντα γὰρ
30	ἐξιτήλως τὸν ἄνθρωπον δουλείας τῆς ὑπὸ Θεοῦ, δια‐ σῶσαι θέλων τοῦτον Γενεσιουργὸς καὶ Πατὴρ πέ‐ πομφεν εἰς τόνδε τὸν ἐνεστηκότα κόσμον τὸν μονο‐ γενῆ Λόγον, ἵνα γενόμενος σὰρξ, καὶ χωρηθεὶς, καὶ φύσει ἀστραφὴς, κηρύξῃ αἰχμαλώτοις ἄφεσιν, καὶ
35	τυφλοῖς ἀνάβλεψιν. Οὐκοῦν κἂν εἰ λέγοιτο λαβεῖν, καὶ τεθεῖσθαι κληρονόμος διὰ τὸ ἀνθρώπινον, οὐκ ἀγνοή‐ σωμεν τὴν οἰκονομίαν. Τοῦ αὐτοῦ. Τὴν κληρονομίαν λέγει τὴν λο‐ γικὴν φύσιν, ἣ καὶ αὐτὴ κληρονομεῖ ὡς σοφίαν, οὕτω
40	καὶ γνῶσιν, καὶ ἀλήθειαν, καὶ δικαιοσύνην. Ἔστι δὲ ἡ κληρονομία τῆς λογικῆς φύσεως θεωρία τῶν σω‐ ματικῶν καὶ τῶν ἀσωμάτων, καὶ τούτων ἁπάντων αἰτίου Θεοῦ. Ποιμανεῖς αὐτοὺς ἐν ῥάβδῳ σιδηρᾷ· ὡς σκεύη
45	κεραμέως συντρίψεις αὐτούς, κ. τ. ἑ. Καὶ παρὰ τῷ Ἀποστόλῳ ἡ ἐκπληκτικωτέρα ἀγωγὴ, ἧς δέονται οἱ ἁμαρτάνοντες καὶ οἱ ἀσθενέστεροι τῶν πεπιστευκέναι νομιζομένων, ῥάβδος ὀνομάζεται, λέ‐ γοντι· «Τί θέλετε; ἐν ῥάβδῳ ἔλθω πρὸς ὑμᾶς, ἢ ἐν
12 . 1108 (50)	ἀγάπῃ, πνεύματί τε πραότητος;» Καὶ ἔτι πρότερον παρὰ τῷ Προφήτῃ τοῖς ἁμαρτάνουσιν ὁ θεῖος λόγος ἀπειλεῖ ῥάβδον καὶ μάστιγας, ἐπὶ τῷ τὸν ἔλεον μὴ ἀποστῆσαι ἀπὸ τοῦ Πατρὸς αὐτῶν, τουτέστι τοῦ Χριστοῦ, τοιαύτης θεραπείας δεομένων. «Ἐπισκέ‐
55	ψομαι» γὰρ, φησὶν, «ἐν ῥάβδῳ τὰς ἀνομίας αὐτῶν,
12 . 1109	καὶ ἐν μάστιξι τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν· τὸ δὲ ἔλεός μου οὐ μὴ διασκεδάσω ἀπ’ αὐτοῦ.» Διὰ τοῦτο καὶ αὐτὸς ὁ Χριστὸς ῥάβδος εἶναι παρὰ τῷ Ἡσαΐᾳ λέγεται. Ἀλλ’ ἐπεί τινες οὐ δέονται τῆς ἐν σκληρότητι ἀγω‐
5	γῆς ἑαυτοὺς παρέχοντες ἀξίους τῆς χρηστότητος τῶν θεωρημάτων τοῦ λόγου, καὶ ἄνθος παρὰ τῷ αὐτῷ προφήτῃ ὀνομάζεται· «Ἐξελεύσεται γὰρ, φησὶ, ῥάβδος ἐκ τῆς ῥίζης Ἰεσσαῖ, καὶ ἄνθος ἐκ τῆς ῥίζης ἀναβήσεται, καὶ ἀναπαύσεται ἐπ’ αὐτὸν Πνεῦμα τοῦ
10	Θεοῦ, πνεῦμα σοφίας καὶ συνέσεως, πνεῦμα βουλῆς καὶ ἰσχύος, πνεῦμα γνώσεως καὶ εὐσεβείας, καὶ ἐμπλήσει αὐτὸν πνεῦμα φόβου Θεοῦ.» Ῥάβδου τοίνυν δέονται ποιμαινούσης οἱ κτηνωδέστεροι τῶν τῷ Θεῷ διὰ Χριστοῦ προσερχομένων. Ἀναγκαῖον δὲ ἀκολούθως
15	σῶσαι πῶς ὁ Πατὴρ τῷ Υἱῷ φησιν ὁ δοὺς αὐτῷ κλη‐ ρονομίαν τὰ ἔθνη, καὶ κατάσχεσιν τὰ πέρατα τῆς γῆς· «Ὡς σκεῦος κεραμέως συντρίψεις αὐτούς.» Τίς γὰρ δίδωσι κληρονομίαν ἐπὶ τῷ συντριβῆναι αὐτὴν ὑπὸ τοῦ κληρονομοῦντος; Δεικτέον οὖν ἀπὸ τῶν Γρα‐
20	φῶν τὴν συντριβήν τινων κεῖσθαι ἐπ’ ὠφελείᾳ. Εὕ‐ ρομεν δὴ ἐν τῷ πεντηκοστῷ ψαλμῷ τὸ, «Θυσία τῷ Θεῷ πνεῦμα συντετριμμένον· καρδίαν συντε‐ τριμμένην καὶ τεταπεινωμένην ὁ Θεὸς οὐκ ἐξου‐ δενώσει·» καὶ ἐν ἑτέρῳ προφήτῃ προστακτικῶς
25	λεγόμενον τὸ, «Ἀπὸ συντριβῆς πνεύματος ὑμῶν ὀλολύξετε.» Οὐκοῦν πνεῦμά ἐστιν ἐν ἡμῖν ὃ συν‐ τρίψαι δεῖ, ἵνα συντριβὲν γένηται θυσία τῷ Θεῷ. Καὶ τί ἂν ἄλλο τοῦτο εἴη ἢ τὸ χεῖρον, ὅπερ ὑγιὲς μὲν εἶναι δοκεῖ ὅτε ἐνεργεῖ· συντέτριπται δὲ,
30	ὅτε λόγῳ Θεοῦ τὰς δυνάμεις αὐτοῦ συνεθραύσαμεν. Ἀλλὰ καὶ καρδία τις ἐν ἡμῖν ὑπάρχει ποτὲ μέγα φρονοῦσιν ἐπὶ μοχθηροῖς δόγμασι σεσωματοποιημέ‐ νοις εἰς ἑνότητα εἱρμοῦ ἐπιβλάβη ὁλόκληρος νομιζο‐ μένη καὶ μετέωρος, ἣν ἀναγκαῖον συντρίψαι καὶ τα‐
35	πεινῶσαι, ἵν’, οὕτως ἀποθεμένη τὸ τοῦ ἐξουθενεῖσθαι ὑπὸ Θεοῦ εἶναι ἀξία, γένηται ἐν προσαγωγῇ παρὰ τῷ ἀμειβομένῳ τοὺς αἰσθομένους ἑαυτῶν, καὶ κακίζον‐ τας μὲν τὴν πονηρὰν αὐτῶν διάθεσιν, προσφεύγον‐ τας δὲ τῇ χρηστότητι τοῦ μόνου εὐεργετῆσαι αὐτοὺς
40	δυναμένου Θεοῦ. Σαφὲς δὲ καὶ ἐκ τῶν προειρημένων καὶ τὸ, «Ἀπὸ συντριβῆς πνεύματος ὑμῶν ὀλολύξετε.» Ὅνπερ οὖν τρόπον πνεῦμα συντετριμμένον θυσία προσ‐ ακτέον τῷ Θεῷ, καὶ καρδίαν συντετριμμένην καὶ τεταπεινωμένην τῷ καλῶς αὐτὴν ἐν τούτοις γεγο‐
45	νέναι οὐκ ἐξουθενεῖ ὁ Θεὸς, καὶ ὀλολυγμὸν ἀπὸ συν‐ τριβῆς πνεύματος ἀναπεμπόμενον προσίεται· οὕτως συντριβήν τινα νοήσομεν ἣν ἐργάζεται ὁ Χριστὸς πειθόμενος τῷ δόντι αὐτῷ τὰ ἔθνη κληρονομίαν, καὶ τὴν κατάσχεσιν τὰ πέρατα τῆς γῆς, τὸ γεῶδες καὶ
12 . 1109 (50)	ὑλικὸν ἀπὸ τῶν παθῶν καὶ τῶν τῆς κακίας ἰδιωμάτων προσγενόμενον τῇ ψυχῇ συνθραύων, καθ’ ὃ εἰδωλο‐ λάτραι ἦσαν καὶ πόρνοι. Καὶ γὰρ λέγεται ἐν ἑβδομη‐ κοστῷ ἑβδόμῳ ψαλμῷ· «Ὅτε ἀπέκτεινεν αὐτοὺς, τότε ἐζήτουν αὐτὸν, καὶ ἐπέστρεφον καὶ ὤρθριζον
55	πρὸς τὸν Θεὸν, καὶ ἐμνήσθησαν, ὅτι ὁ Θεὸς βοηθὸς αὐτῶν ἐστι, καὶ ὁ Θεὸς ὁ ὕψιστος λυτρωτὴς αὐτῶν
55	ἐστιν.» Οὐκ ἄτοπον τοίνυν τὸ οὕτως ἀποκτίννυσθαι,
12 . 1112	ἢ ὡς σκεῦος κεραμέως συντρίβεσθαι· καὶ γὰρ οἱ ἁμαρτωλοὶ, ὅσον εἰσὶν ἁμαρτωλοὶ, ἐλογίσθησαν, ὡς φησιν ὁ προφήτης Ἱερεμίας, εἰς ἀγγεῖα ὀστράκινα, ἔργα χειρῶν κεραμέως. Τοῦ αὐτοῦ. Εἰ ποιμαίνει κατ’ ἐπαγγελίαν Θεοῦ, ποιμὴν οὖν ὁ Χριστός. Ποιμὴν δέ ἐστι ποιμαί‐
5	νων ἐν ῥάβδῳ σιδηρᾷ, καὶ ποιμὴν καλός. Τοῦ αὐτοῦ. Ῥάβδος Θεοῦ ἡ ἐξουσία, ἡ κατὰ τῶν ἀπειθούντων τιμωρία, τουτέστιν ἐν τῷ σταυρῷ· ἡ μὲν γὰρ ὕλη ξύλου, ἡ δὲ ἰσχὺς σιδηρᾶ. Καὶ νῦν, βασιλεῖς, σύνετε, παιδεύθητε, πάντες
10	οἱ κρίνοντες τὴν γῆν, κ. τ. ἑ. Οὐκ ἀλλότριον μὲν τῆς χρηστότητος τοῦ Σωτῆρος τὸ τοῖς παραστᾶσι βασιλεῦσι τῆς γῆς μετὰ τῶν ἀρχόντων τῶν συναχθέν‐ των κατ’ αὐτοῦ λέγειν τὸ, «Καὶ νῦν, βασιλεῖς, σύν‐ ετε·» εἰ γὰρ καὶ πρότερον ἀγνοήσαντες ἐπεβουλεύ‐
15	σατε, ἀλλὰ νῦν συνέντες μετανοήσατε. Τῷ δὲ μὴ προσκεῖσθαι τὸ «τῆς γῆς,» μήποτε «βασιλεῖς» τοὺς ἁγίους φησίν· κυρίως γὰρ βασιλεὺς ὁ ἄρχειν ἐπιστάμενος ἀνυπευθύνως. Πῶς δὲ οὐ βασιλεὺς ὁ κληρονομῶν βασιλείαν οὐρανῶν, καὶ ἐσόμενος ἐν
20	βασιλείᾳ τοῦ Θεοῦ; Καὶ δεῖ γε τὸν ἅγιον, ἀγωνιζό‐ μενον βασιλεύειν, ἄρξασθαι ἀφ’ αὑτοῦ καὶ τῶν ἰδίων κινημάτων. Τούτων γὰρ πρότερον βασιλεῦσαι δεῖ, μηκέτι βασιλευόμενον ὑπὸ τῆς ἁμαρτίας τῆς μεμελε‐ τηκυίας βασιλεύειν ἐν τῷ θνητῷ ἡμῶν σώματι. Δοκεῖ
25	δὲ τὸ, «ἐπιστημώθητε,» ὡς Ἀκύλας ἐκδέδωκεν, ἐμ‐ φατικώτερον εἶναι τοῦ «σύνετε,» προστάσσον ἐπι‐ στήμην ἀναλαβεῖν οἰκείαν οὖσαν οὐκ ἄλλῳ τῳ ἢ τοῖς βασιλεῦσι· «Παιδεύθητε, πάντες οἱ κρίνοντες τὴν γῆν.» Ὃν τρόπον διχῶς ἐξεδεξάμεθα τοὺς βασιλεῖς,
30	οὕτως καὶ τοὺς κρίνοντας τὴν γῆν νοῆσαι ἡμᾶς δυνα‐ τόν. Ἢ γὰρ οἱ ἄρχοντες οἱ συναχθέντες ἐπὶ τὸ αὐτὸ κατὰ τοῦ Κυρίου καὶ κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ κρίνον‐ τες λέγοιντο ἂν τὴν γῆν, οἰκείου τοῖς ἄρχουσιν ἔργου τυγχάνοντος τοῦ κρίνειν· ἢ κρίνοντες τὴν γῆν οἱ ἅγιοι,
35	ὡς δείξομεν. Τὸ δὲ, «παιδεύθητε,» ἤτοι δηλοῖ τὸ, τῇ παιδείᾳ καὶ διδασκαλίᾳ ἑαυτοὺς παράδοτε, ἢ τοῖς κολαστηρίοις τοῖς παιδεύουσι τοὺς τοιούτων φαρμά‐ κων δεδεημένους. Εἰκὸς δὲ, ζητήσει τις εἰ κατὰ τὴν ἐν κολάσεσι παιδείαν προστάσσεταί τις παιδευθῆναι,
40	καὶ ἑκουσίως ἑαυτὸν ταύτῃ παραδοῦναι. Ἀποκριτέον δὲ πρὸς τὴν ζήτησιν πλειόνων κατὰ τὸν τόπον ἀπο‐ ρουμένων, ὅτι τάχα μέν τινες, τῷ εἶναι νήπιοι, καὶ ἄκοντες ἐπὶ τὴν τοιαύτην παίδευσιν ἕλκονται· καὶ οὗτοί γε περὶ ὧν ὁ Προφήτης φησίν· «Ἐὰν ἐγκατα‐
45	λείπωσιν οἱ υἱοὶ αὐτοῦ τὸν νόμον μου, καὶ ἐν τοῖς κρίμασί μου μὴ πορευθῶσιν· ἐὰν τὰ δικαιώματά μου βεβηλώσωσιν, καὶ τὰς ἐντολάς μου μὴ φυλάξω‐ σιν, ἐπισκέψομαι ἐν ῥάβδῳ τὰς ἀνομίας αὐτῶν, καὶ ἐν μάστιξι τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν, τὸ δὲ ἔλεός μου μὴ
12 . 1112 (50)	διασκεδάσω ἀπ’ αὐτοῦ.» Τάχα δὲ καὶ εἰς συναίσθησιν ἐλθόντες τῶν ἰδίων πταισμάτων τινὲς παραδιδόασιν ἑαυτοὺς, ὡς ἐπὶ θεραπείᾳ δεόμενοι τοῦ τὴν ἐπιστή‐ μην ταύτην ἔχοντος, τοῖς ἐπιπονωτάτοις καὶ βελτιῶ‐
12 . 1112 (50)	σαι δυναμένοις. Οἶμαι δὲ τούτων εἶναι τοὺς παρὰ τῷ
12 . 1113	Ἡσαΐᾳ λεγομένους· «Θελήσουσιν, εἰ ἐγένοντο πυρί‐ καυστοι·» καὶ τοὺς εὐχομένους κατὰ τὸν Ἱερεμίαν, καὶ λέγοντας· «Παίδευσον ἡμᾶς, Κύριε, πλὴν ἐν κρίσει, καὶ μὴ ἐν θυμῷ, ἵνα μὴ ὀλίγους ἡμᾶς ποιή‐
5	σῃς.» Τὰ γὰρ ἐπίπονα καὶ τὰ σφοδρότερα παραιτού‐ μενοι, τὰς κολάσεις οὐ πάντη παραιτοῦνται δι’ ὧν λέγουσιν. Ἐπιστήσωμεν δὲ εἰ μὴ τῶν ἑκουσίως κο‐ λαζομένων ἐστὶν ἡ λέγουσα φωνή· «Ὀργὴν Κυρίου ὑποίσω, ὅτι ἥμαρτον αὐτῷ, ἕως τοῦ δικαιῶσαι αὐτὸν
10	τὴν δίκην μου.» Τάχα οὖν καὶ οἱ κρίνοντες τὴν γῆν οὐ παιδευθήσονται, ἐὰν μὴ ἑαυτοὺς τῷ παιδεύεσθαι παραδῶσιν. Ἐπειδὴ δὲ μᾶλλον προσετιθέμεθα τῷ βασιλεῖς εἶναι τοὺς ἐπὶ τὴν σύνεσιν καλουμένους ἁγίους, φέρε παραπλησίως ἴδωμεν καὶ τοὺς κρίνοντας
15	τὴν γῆν. Ἴδιον δὲ τοῦτο τῶν ἁγίων εὑρίσκομεν, κρί‐ νειν δι’ ὧν εὖ πεποιήκασι, τοὺς μὴ τὰ ὅμοια ἐζη‐ λωκότας. «Ἄνδρες» γὰρ «Νινευῖται ἀναστήσονται ἐν τῇ κρίσει καὶ κατακρινοῦσι τοὺς ἀνθρώπους τῆς γενεᾶς ταύτης, ὅτι μετενόησαν εἰς τὸ κήρυγμα Ἰωνᾶ,
20	καὶ ἰδοὺ πλεῖον Ἰωνᾶ ὧδε,» φησὶν ὁ Σωτήρ. Ἀλλὰ καὶ «βασίλισσα νότου ἐγερθήσεται ἐν τῇ κρίσει, καὶ κατακρινεῖ τοὺς ἀνθρώπους τῆς γενεᾶς ταύτης, ὅτι ἦλθεν ἀπὸ τῶν περάτων τῆς γῆς ἀκοῦσαι τῆς σο‐ φίας Σολομῶντος, καὶ ἰδοὺ πλεῖον Σολομῶντος ὧδε.»
25	Οὐκοῦν Νινευῖται καὶ ἡ βασίλισσα νότου τῶν κρι‐ νόντων εἰσὶ τοὺς τοῦ Σωτῆρος ἀκούσαντας, καὶ μὴ μεταβαλόντας, καὶ τοὺς καταφρονήσαντας τῆς διδα‐ σκαλίας Ἰησοῦ. Τάχα δὲ οὕτως καὶ οἱ τοῦ Χριστοῦ ἀπόστολοι κρινοῦσι τὰς δώδεκα φυλὰς τοῦ Ἰσραὴλ
30	μὴ πιστευούσας εἰς τὸν Χριστόν. Καὶ πᾶσαν δὲ τὴν γῆν οἱ ἐν πάσῃ τῇ γῇ πεπιστευκότες κρινοῦσιν ἕκα‐ στοι τῶν ἐν μέρει τοὺς ἐκεῖ ἀπίστους. Παρακαλεῖ τοίνυν ὁ λόγος τοὺς κρίνοντας τὴν γῆν ἐπὶ τὴν παί‐ δευσιν τὴν κατὰ παράδοσιν ἐπιστήμης, ὡς καὶ ὁ
35	Σολομῶν ἐν ταῖς Παροιμίαις ἐπὶ τὸ αὐτὸ λέγων· «Λάβετε παιδείαν, καὶ μὴ ἀργύριον, καὶ γνῶσιν ὑπὲρ χρυσίον δεδοκιμασμένον.» Τοῦ αὐτοῦ. Ἢ καλεῖ αὐτοὺς εἰς μετάνοιαν, καὶ βασιλεῖς καλεῖ, εἰς ὅπερ εἶχον ἀξίωμα ἀνατρέχειν
40	πείθων. Σύνετε οὖν, ὦ βασιλεῖς, διὰ τί μοι δέδοται τὰ ἔθνη κληρονομία.
43	Δουλεύσατε τῷ Κυρίῳ ἐν φόβῳ, καὶ ἀγαλλιᾶσθε αὐτῷ ἐν τρόμῳ, κ. τ. ἑ. Δόξει μέν τισιν ὁ δου‐
45	λεύων πάντως δοῦλος εἶναι, καὶ μάλιστα ἐνθάδε ἐπεὶ πρόσκειται τὸ, «ἐν φόβῳ,» τοῦ εἰληφότος πνεῦμα δουλείας ὄντος «ἐν φόβῳ.» Καὶ οὐ ψευδῶς γε δόξει. Δύναται δὲ καὶ ὁ υἱὸς δουλεύειν. Καὶ οὐ μόνος ὁ φόβος αἴτιος τοῦ δουλεύειν τυγχάνει, ἀλλὰ καὶ ἀγάπη.
12 . 1113 (50)	Διὰ τῆς ἀγάπης γοῦν ὁ Ἀπόστολος διδάσκει δουλεύειν ἡμᾶς ἀλλήλοις. Ἀλλὰ καὶ αὐτὸς ὁ Σωτὴρ καὶ Κύριος ἡμῶν γέγονεν ἐν μέσῳ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ οὐχ ὡς ἀνακείμενος, ἀλλ’ ὡς ὁ διακονῶν, δουλεύων καὶ νί‐ πτων τοὺς πόδας αὐτῶν. Καὶ οὐδέπου ταῦτα φόβῳ
55	θεμιτὸν αὐτὸν πεποιηκέναι· σαφὲς γὰρ, ὅτι ἀγάπῃ
12 . 1116	τελείᾳ ταῦτα αὐτῷ πέπρακται. Εἰ μὲν οὖν βασιλεῖς οἱ ἐν τοῖς πρὸ τούτων βασιλεῖς γῆς ὠνομασμένοι καὶ νῦν λέγονται, αὐτοῖς προστάττεσθαι δύναται τὸ δου‐ λεῦσαι τῷ Κυρίῳ ἐν φόβῳ, ὡς δούλοις ἀρχῆθεν οὐ
5	δυναμένοις χωρῆσαι τὸ πνεῦμα τῆς υἱοθεσίας. Καὶ τηρητέον ἐπ’ αὐτῶν τὸ, «ἐν φόβῳ,» ὃν ὁ φοβούμενος κόλασιν οὐκ ἔχει, καὶ οὐ τετελείωται. Καὶ τὰ ἀκό‐ λουθα δὲ περὶ τοῦ, «Ἀγαλλιᾶσθε αὐτῷ ἐν τρόμῳ,» νοητέον. Εἰ δὲ βασιλεῖς οἱ ἅγιοι καὶ κρίνοντες τὴν
10	γῆν οἱ κατὰ τὴν διήγησιν ἑρμηνευθέντες, δυναμένων δουλεύειν καὶ τῶν υἱῶν τῷ Κυρίῳ, τὸν φόβον μετα‐ ληπτέον εἰς τὴν παρά τισιν εὐλάβειαν ὠνομασμένην, ἥτις οὐδαμῶς κόλασιν ἔχει. Ὅτι δὲ φόβος ὁ μὴ κό‐ λασιν ἔχων ὠνόμασται ἐν τῇ Γραφῇ τελείου κατόρ‐
15	θωμα τυγχάνων, σαφὲς ἐκ τοῦ· «Οὐκ ἔστιν ὑστέ‐ ρημα τοῖς φοβουμένοις αὐτόν.» Δόξομεν δὲ βιάζε‐ σθαι, διὰ τὸ ἐπιφέρεσθαι τὸ «ἐν τρόμῳ.» Ἀλλὰ μήποτε οἱ μὲν τέλειοι βασιλεῖς τυγχάνουσιν, οἱ δὲ κἂν τῷ φόβῳ παιδαγωγούμενοι κριταὶ γῆς, ἐν οἷς
20	προστάσσει ὁ Σωτὴρ ἀγαλλιᾷν μὴ ἀνειμένως, μηδὲ ἀπολελυμένως, ἵνα μὴ ἐκπέσωσιν εἰς χαύνωσιν καὶ οἴησιν, ἀλλ’ «ἐν τρόμῳ,» καὶ οἱονεὶ συνεσταλμένως, μετὰ τοῦ σκοπεῖν τὸ δύνασθαι πεσεῖν, εἰ καταλείποι ἡ ἐπισκοπὴ τὸν γενόμενον ἔν τινι ἀξίῳ τοῦ εὐλό‐
25	γως ἐπαίρεσθαι. Τὸ δὲ «ἀγαλλιᾶσθαι» ἀπὸ τῆς συν‐ ηθείας ἐστὶ τῆς Γραφῆς· ὅπερ οἰόμεθα εἶναι χαρὰν ἐν τῇ ἐπινοίᾳ, ἔχουσαν τὴν τοῦ ἁγίου Πνεύματος εἰς τὴν ψυχὴν κοινωνίαν συγχαίροντος τῷ ἁγίῳ. Δράξασθε παιδείας, μήποτε ὀργισθῇ Κύριος,
30	καὶ ἀπολεῖσθε ἐξ ὁδοῦ δικαίας, κ. τ. ἑ. Τὴν μὲν προκοπὴν διὰ τοῦ, «παιδεύθητε,» παριστᾷ, τὴν δὲ τελείωσιν διὰ τοῦ, «δράξασθε παιδείας.» Τῷ δὲ ἐπιμελῶς παρατηροῦντι σαφές ἐστιν, ὅτι ἐν‐ δέχεται τὸν ἀτελῆ ἐν παιδείᾳ καὶ μὴ προκόπτοντα ἔτι
35	ὀργῆς Κυρίου μεταλαμβάνειν, τὸν δὲ τέλειον ἀδύνα‐ τον ταύτης μετέχειν. Εἰ γὰρ δράξασθαί τις παιδείας κελεύεται ὑπὲρ τοῦ μὴ ὀργισθῆναι αὐτῷ τὸν Κύριον, κἂν μετάσχοι τῆς ὀργῆς μὴ δραξάμενος τῆς παιδείας· ἐν προκοπῇ μέντοιγε τῆς παιδείας ὢν, τέλεον ἐλευ‐
40	θερούσης ἀπὸ τῶν ἐκ τῆς ὀργῆς ἐπερχομένων παθη‐ μάτων τῆς περιδράξεως τῆς παιδείας, οὐχὶ δὲ τῆς ἐπαγωγῆς καὶ τῆς ἀρχῆς τῆς κατὰ τὴν παιδείαν· πάν‐ τως γὰρ ὁ ἔτι παιδευόμενος ἀτελής ἐστιν, ἀτελὴς δὲ ὢν ὀργῆς δύναται πεῖραν λαβεῖν Θεοῦ. Ἀλλ’ ἐπεὶ
45	οὔτε ἐν τῷ Ἑβραϊκῷ πρόσκειται, οὔτε ἐν ταῖς λοι‐ παῖς ἑρμηνείαις τὸ, «δικαίας,» ὑποπτεύομεν μή‐ ποτε ἢ κατ’ οἰκονομίαν προσέθηκαν τοῦτο, ἢ τὰ ἀντίγραφα ἡμάρτηται. Κατ’ οἰκονομίαν μὲν, ἵν’ οὕτως νοήσωμεν· Ἐὰν μὴ δράξησθε παιδείας, ἀπο‐
12 . 1116 (50)	λεῖσθε ἐξ ὁδοῦ δικαίας, καὶ ἐκπεσεῖσθε αὐτῆς, ὀργισθέντος ὑμῖν τοῦ Κυρίου· ἀλλ’ ὡς πρὸς τὸ ἀκριβὲς, εἰ παιδευτική ἐστιν ἡ ὀργὴ τοῦ Θεοῦ, πῶς, διὰ τὸ ὠργίσθαι Κύριον, ἀπολεῖταί τις ἐξ ὁδοῦ δικαίας; Οὐ πάντως δὲ διὰ τὴν ὀργὴν ἀπολεῖσθε ἐξ
55	ὁδοῦ δικαίας, ἀλλὰ τοῦτο ἕψεται ὑμῖν διὰ τὰ ἁμαρ‐ τήματα. Ἐὰν μὴ ᾖ κείμενον τὸ, «δικαίας,» ἐπεὶ οἱ
55	μὴ δραξάμενοι παιδείας πάντως εἰσὶν ἐν ὁδῷ οὐκ
12 . 1117	ἀγαθῇ, δύναται λεληθότως λέγεσθαι, ὅτι μὴ δρασσο‐ μένων ὑμῶν παιδείας ὀργισθήσεται Κύριος, ἐκ τοῦ ἀπολέσθαι ὑμᾶς ἐκ τῆς ὁδοῦ ἐν ᾗ διατρίβετε, ἵνα μηκέτι ὑπάρχητε ἐν αὐτῇ.
5	Ὅταν ἐκκαυθῇ ἐν τάχει ὁ θυμὸς αὐτοῦ, μα‐ κάριοι πάντες οἱ πεποιθότες ἐπ’ αὐτῷ, κ. τ. ἑ. Εἰ καὶ δεύτερον λέγεται ὁ θυμὸς τῆς ὀργῆς, ἀλλὰ τῷ τηροῦντι τὴν σύμφρασιν τῆς Γραφῆς, φα‐ νερὸν ὅτι ἐκκαίεται πρῶτον ὁ θυμὸς, καὶ ὀργισθέν‐
10	τος τοῦ Θεοῦ ἀπόλλυταί τις ἀπὸ τῆς ὁδοῦ. Τὸ δὲ ἐν τάχει καίεσθαι τὸν θυμὸν, ἢ μετ’ ὀλίγον, ἢ μετὰ βραχὺ ἀναπαύεσθαι αὐτὸν, διδάσκει τὴν μετὰ τὴν ἔξοδον τοῦ βίου κόλασιν. Μακάριοι πάντες οἱ πεποιθότες ἐπ’ αὐτῷ, κ. τ. ἑ.
15	Κατακουστέον τοῦ, «πεποιθότες,» πίστιν ἐμφαίνον‐ τος μετ’ ἐλπίδος ἀνυπόπτου βεβαιοτάτην, καὶ ἑδραίαν, καὶ ἄσειστον, οὐδὲ ἐν τοῖς δοκοῦσι χαλεπωτάτοις και‐ ροῖς τοῦ πεποιθότος ἀπογινώσκοντος τὴν τοῦ Κυρίου εἰς αὐτὸν παρουσίαν, οὐδενὸς παρέλκοντος αὐτόν.
21t	ΨΑΛΜΟΣ Γʹ.
22	Ψαλμὸς τῷ Δαυῒδ, ὁπότε ἀπεδίδρασκεν ἀπὸ προσώπου Ἀβεσσαλὼμ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Δοκεῖ ὁ ψαλμὸς εἰρῆσθαι τῷ Δαυῒδ, ὁπότε ἀπεδί‐
25	δρασκεν ἀπὸ προσώπου Ἀβεσσαλὼμ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ. Ὅλα δὲ τὰ ἐν τῷ ψαλμῷ σῶσαι πρὸς τὴν ἱστορίαν οὐ δυνατόν· τί γὰρ συμβάλλεται πρὸς τὸ προκείμενον· «Ἐγὼ ἐκοιμήθην, καὶ ὕπνωσα, ἐξηγέρθην, ὅτι Κύ‐ ριος ἀντιλήψεταί μου;» Καὶ εἰ βούλοιτο δέ τις δου‐
30	λεύειν τῇ λέξει, πλέον αὐτῆς μηδὲν ἐπιζητῶν, παρα‐ στησάτω πῶς ἀληθεύει λέγων ὁ Προφήτης· «Ὀδόντας ἁμαρτωλῶν συνέτριψας.» Δεῖ δὲ ζητῆσαι τίς ὁ Δαυῒδ, καὶ τίς ὁ Ἀβεσσαλὼμ, καὶ ἡ ἐπίθεσις αὐτοῦ ἡ κατὰ τοῦ πατρὸς, ἥ τε φυγὴ τοῦ βασιλέως πράως φέ‐
35	ροντος τὴν ἐπανάστασιν τοῦ τῆς βασιλείας αὐτοῦ ἐπι‐ θυμήσαντος υἱοῦ, καὶ ἐντελλομένου τοῖς ὑπ’ αὐτὸν φείσασθαι τοῦ παιδαρίου Ἀβεσσαλώμ. Πολλαχοῦ τῆς Γραφῆς εὕρομεν Δαυῒδ εἶναι τὸν Χριστὸν, ὥσπερ ἐν τῷ ὀγδοηκοστῷ ὀγδόῳ ψαλμῷ· «Εὗρον Δαυῒδ τὸν δοῦ‐
40	λόν μου· ἐν ἐλαίῳ ἁγίῳ ἔχρισα αὐτόν· ἡ γὰρ χείρ μου ἀντιλήψεται αὐτῷ, καὶ ὁ βραχίων μου ἀντισχύσει αὐ‐ τόν. Οὐκ ὠφελήσει ἐχθρὸς ἐν αὐτῷ, καὶ υἱὸς ἀνομίας οὐ προσθήσει τοῦ κακῶσαι αὐτόν. Καὶ συγκόψω ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ τοὺς ἐχθροὺς αὐτοῦ, καὶ τοὺς μισοῦν‐
45	τας αὐτὸν τροπώσομαι. Καὶ ἡ ἀλήθειά μου καὶ τὸ ἔλεός μου μετ’ αὐτοῦ· καὶ ἐν τῷ ὀνόματί μου ὑψωθή‐ σεται τὸ κέρας αὐτοῦ, καὶ θήσομαι ἐν θαλάσσῃ χεῖρα αὐτοῦ, καὶ ἐν ποταμοῖς δεξιὰν αὐτοῦ. Αὐτὸς ἐπικαλέ‐ σεταί με· Πατήρ μου εἶ σὺ, κἀγὼ πρωτότοκον θήσο‐
12 . 1117 (50)	μαι αὐτὸν, ὑψηλὸν παρὰ τοῖς βασιλεῦσι τῆς γῆς. Εἰς τὸν αἰῶνα φυλάξω αὐτῷ τὸ ἔλεός μου, καὶ ἡ διαθήκη μου πιστὴ αὐτῷ. Καὶ θήσομαι εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος τὸ σπέρμα αὐτοῦ, καὶ τὸν θρόνον αὐτοῦ ὡς τὰς
12 . 1117 (50)	ἡμέρας τοῦ οὐρανοῦ.» Καὶ ἐν τῷ Ἡσαΐᾳ λέγοντι·
12 . 1120	«Καὶ διορθωθήσεται μετ’ ἐλέους θρόνος, καὶ καθιεῖ‐ ται ἐπ’ αὐτοῦ μετὰ ἀληθείας ἐν σκηνῇ Δαυῒδ κρίνων καὶ ἐκζητῶν κρῖμα καὶ σπεύδων δικαιοσύνην.» Πρεσ‐ βύτερος δὲ πολλῷ γενόμενος τῷ χρόνῳ Ἡσαΐᾳ ὁ
5	Δαυῒδ ὁ ἄνθρωπος, οὐχὶ προφητεύεται κρίνειν μέλ‐ λων, ἀλλ’ ὁ Χριστὸς ᾧ ἔδωκεν ὁ Πατὴρ «κρίσιν ποιεῖν, ὅτι Υἱὸς ἀνθρώπου ἐστί.» Καὶ ἐν τῷ Ἰεζε‐ κιὴλ σαφῶς ὁ Χριστὸς Δαυῒδ εἶναι λέγεται ἐν τῇ ὁρά‐ σει τῇ πρὸς τοὺς ποιμένας οὓς ψέγει ὁ λόγος ἐπὶ τῷ
10	μὴ καλῶς ᾠκονομηκέναι τὰ πρόβατα. Ἑξῆς δὲ ἴδωμεν τίς ὁ Ἀβεσσαλὼμ ὁ υἱὸς τοῦ Δαυΐδ. Καὶ οἱ μὲν οἰή‐ σονται αὐτὸν εἶναι εἰκόνα τοῦ προδότου Ἰούδα, οἱ δὲ τοῦ διαβόλου. Μελίτων γοῦν ὁ ἐν τῇ Ἀσίᾳ φησὶν αὐ‐ τὸν εἶναι τύπον τοῦ διαβόλου ἐπαναστάντος τῇ Χριστοῦ βασιλείᾳ, καὶ τούτου μόνου μνησθεὶς οὐκ ἐπεξηργά‐
15	σατο τὸν τόπον. Κύριε, τί ἐπληθύνθησαν οἱ θλίβοντές με; Πολλοὶ ἐπανίστανται ἐπ’ ἐμὲ, πολλοὶ λέγουσι τῇ ψυχῇ μου· Οὐκ ἔστι σωτηρία αὐτῷ ἐν τῷ Θεῷ αὐ‐ τοῦ, κ. τ. ἑ. Ὅσον ἐπὶ τῇ λέξει ταῦτα λέγεται
20	ὑπὸ τοῦ Δαυῒδ ἀποδιδράσκοντος τὸν Ἀβεσσαλὼμ ἐπανα‐ στάντα αὐτῷ· ὅτε ἐπορεύθησαν μετὰ τοῦ Ἀβεσσαλὼμ διακόσιοι ἄνδρες ἐξ Ἱερουσαλὴμ κλητοὶ, πορευόμενοι τῇ ἁπλότητι αὐτῶν, οἳ οὐκ ἔγνωσαν πᾶν ῥῆμα, οἳ πάντες ἔθλιβον τὸν Δαυΐδ. Μᾶλλον δὲ ἐκ προσώπου
25	τοῦ Δαυῒδ ἀπαγγέλλεσθαι αὐτὰ ἐξεδεξάμεθα, ὡς καὶ ἐν τοῖς εἰς τὴν ἐπιγραφὴν παρεστήσαμεν. Καὶ ὅσον μὲν ἐπὶ τῇ ἱστορίᾳ ἔθλιβον μὲν τὸν Δαυῒδ πληθυνό‐ μενοι οἱ προστιθέμενοι πολλοὶ τῷ Ἀβεσσαλώμ· οἱ δὲ ἐπιστάμενοι αὐτῷ Ἀχιτόφελ, καὶ Σεμεεὶ, καὶ Θεκὼν,
30	καὶ εἴ τις ἕτερος τῶν μεγάλα δυναμένων. Οἱ δὲ λέ‐ γοντες μὴ εἶναι σωτηρίαν αὐτῷ ἐν τῷ Θεῷ, δύνανται ἕτεροι τῶν θλιβόντων καὶ ἐπανισταμένων εἶναι, καὶ μηδαμῶς ἀκολουθησάντων τῷ Ἀβεσσαλὼμ, ἀπεγνω‐ κότες τὸν Δαυῒδ ὡς νενικημένον, ταῦτα εἰρηκέναι.
35	Οἱ δὲ τὸν Σωτῆρα θλίβοντες σαρκίνως οἱ Ἰουδαῖοι οἱ κεκραγότες· «Αἶρε, αἶρε τὸν τοιοῦτον ἀπὸ τῆς γῆς.» Ἐπανέστησαν δὲ αὐτῷ Ἰούδας ὁ προδότης καὶ Καϊά‐ φας. Οἱ δὲ λέγοντες τῇ ψυχῇ αὐτοῦ μὴ εἶναι σωτηρίαν, οἱ παραπορευόμενοι ἦσαν ἐν τῷ καιρῷ τοῦ πάθους, λέ‐
40	γοντες τὸ, «Καταβάτω ἀπὸ τοῦ σταυροῦ, καὶ πιστεύ‐ σωμεν αὐτῷ.» Ὑψηλότερον δὲ νοῆσαι ἔστιν ἀνθρώ‐ πων διαφορὰς, θλιβόντων καὶ ἐπανισταμένων, καὶ ἀπογινωσκόντων ἐν αὐτῷ εἶναι σωτηρίαν, οὕτως· πάντες μὲν οἱ προστάται καὶ διδάσκαλοι λόγων ἑτέ‐
45	ρων παρὰ τὰ τοῦ Χριστοῦ δόγματα εἶεν ἂν οἱ ἐπανι‐ στάμενοι αὐτῷ· οἱ δὲ συνευδοκοῦντες καὶ μαθητευό‐ μενοι τῇ τούτων διδασκαλίᾳ οἱ θλίβοντες αὐτόν. Οἱ δὲ ἀπιστοῦντες, οὐχὶ μετὰ τοῦ διδάσκειν τὰ ἐναντία, οὐ‐ δὲ μετὰ τοῦ τοῖς ψεύδεσιν μαθητεύεσθαι, περὶ τοῦ
12 . 1120 (50)	εἶναι τὴν θεότητα ἐν τῇ διδασκαλίᾳ τοῦ Χριστοῦ, λέ‐ γοιντ’ ἂν οὗτοι φάσκειν τῇ ψυχῇ αὐτοῦ μὴ εἶναι σω‐ τηρίαν αὐτῷ ἐν τῷ Θεῷ, ἤτοι αὐτῷ κατὰ τὴν ἱστο‐ ρίαν τὴν τὰ τεράστια ἀπαγγέλλουσαν περὶ τῆς ἐπι‐ δημίας αὐτοῦ, ἢ ἐν τῷ λόγῳ τῆς διδασκαλίας αὐτοῦ
55	μὴ εἶναι καθὸ ἐπαγγέλλεται σωτηρίαν. Δύνανται μέν‐
55	τοιγε καὶ ἑτέρως θλίβοντες εἶναι πάντες οἱ ἁμαρτά‐
12 . 1121	νοντες. Καὶ ὥσπερ γε οὐ κατὰ πρόθεσιν τοῦ κακο‐ ποιεῖν τὸν πατέρα θλίβει μοχθηρὸς υἱὸς τὸν γεγεννη‐ κότα, ἀλλὰ διὰ τὴν ἐκείνου στοργὴν ἀκολουθεῖ τὸ πάντως θλίβεσθαι αὐτὸν ἐπὶ τοῖς ἁμαρτήμασι τοῦ
5	υἱοῦ· τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ ἡ ἑνὸς ἑκάστου τῶν ἁμαρτανόντων κακία θλίβει τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ. Ὅσῳ δέ τις ἐν πλείοσιν ἀγαθοῖς ἔργοις γίνεται καὶ ὑγιέσι δόγμασιν, ὡς μείζων ὑπὸ πλειόνων θλίβεται, πολλῶν ἐπανισταμένων αὐτῷ, ὥστ’ ἂν πολλοὺς πάλιν εἰπεῖν,
10	«Οὐκ ἔστι σωτηρία αὐτῷ ἐν τῷ Θεῷ,» ἀπογνόντας τὰ κατ’ αὐτὸν, εἰ ὑπὸ μηδενὸς τῶν τοιούτων εἰς σωτη‐ ρίαν βλαβήσεται. Ἀφίησι δὲ ὁ Θεὸς πολλοὺς θλίβειν τὸν δίκαιον, διδοὺς αὐτῷ ἀφορμὴν βάρους δόξης ἀπὸ τῶν ὑπερβαλλουσῶν θλίψεων ὑφισταμένης. Καὶ εἴποτε
15	ὁ δίκαιος ἐπαπορῶν λέγοι τῷ Θεῷ· «Τί ἐπληθύνθησαν οἱ θλίβοντές με; ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος ἐρεῖ· Ἰδοὺ πάρειμι, ἵνα βάρος δόξης ἐργάσηταί σοι τὸ παραυτίκα ἐλαφρὸν τῆς θλίψεως καθ’ ὑπερβολήν·» διὸ καὶ «πολ‐ λαὶ αἱ θλίψεις τῶν δικαίων.» Εἰ ἔστι σωτηρία μὲν,
20	Θεῷ.» Σὺ δὲ, Κύριε, ἀντιλήπτωρ μου εἶ, δόξα μου καὶ ὑψῶν τὴν κεφαλήν μου, κ. τ. ἑ. Ἐὰν μὲν ὁ Δαυῒδ λέγῃ, πρέπουσα τῇ πίστει τοῦ Προφήτου ἡ φωνὴ, ἀσείστως φέροντος τὰς τηλικαύτας περιστάσεις, καὶ
25	πεποιθότος, ὅτι οὐκ ἐγκαταλειφθήσεται, ἀλλὰ πρὸς τῷ βοηθεῖσθαι καὶ ἐν Θεῷ δοξασθήσεται καὶ ὑψωθή‐ σεται ἀποκαθιστάμενος εἰς τὴν βασιλείαν· ἐὰν δὲ ὁ Χριστὸς ὁ λέγων τυγχάνῃ ..... πεπεῖσθαι οὕτως καὶ περὶ τοῦ ἀναστήσεσθαι καὶ πάλιν ὡς περὶ τοῦ ἐπι‐
30	βουλευθήσεσθαι ὑπὸ ἀνθρώπων, καὶ περὶ τοῦ μὴ ἐγ‐ καταλειφθήσεσθαι, ἀντιληψομένου αὐτὸν τοῦ Πατρὸς καὶ ἀποκαταστήσοντος αὐτὸν ἐπὶ τὴν ἐξ ἀρχῆς δόξαν, ὑψώσαντός τε αὐτὸν, ἢ καὶ ὑπερυψώσαντος καθ’ ἃ καὶ ὁ Ἀπόστολός φησιν· «Διὰ τοῦτο ὁ Θεὸς αὐτὸν ὑπερ‐
35	ύψωσε καὶ ἐχαρίσατο αὐτῷ ὄνομα τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνο‐ μα, ἵνα ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ πᾶν γόνυ κάμψῃ ἐπου‐ ρανίων, καὶ ἐπιγείων, καὶ καταχθονίων. Καὶ πᾶσα γλῶσσα ἐξομολογήσεται, ὅτι Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρός.» Ἔστι δὲ διάφορος ἡ δόξα
40	τῶν οἰομένων εἶναι ἐν αὐτῇ· καὶ ὁ μέν τις δόξαν φή‐ σαι ἂν εἶναι αὐτοῦ τὴν πατρίδα· ὁ δέ τις τὸ γένος, ἄλλος δέ τις τὸ κάλλος· εἰσὶ δὲ οἳ τὴν ῥώμην τοῦ σώ‐ ματος, καὶ τὴν ἐν τῷ ἀγωνίζεσθαι σωματικῶς τέχνην δόξαν ἰδίαν εἶναι νενομίκασι, μέγα φρονοῦντες ἐπὶ τῷ
45	τοσούσδε καταπεπαλαικέναι. Καὶ τί δεῖ καταλέγειν τὰ ἐφ’ οἷς σεμνύνονται οἱ θεοὶ ἀγνοοῦντες «ὧν πολ‐ λάκις ἡ δόξα ἐν τῇ αἰσχύνῃ» τυγχάνει κατὰ τὸν Ἀπό‐ στολον; Τοῦ δὲ ἁγίου δόξα Θεὸς, ᾧ πέποιθε, τυγχάνει· καὶ οὐχ ὡς ἔτυχε πεπιστευμένη, ἀλλὰ πίστει λογιζο‐
12 . 1121 (50)	μένῃ εἰς δικαιοσύνην, δι’ ἣν καὶ σημεῖα Θεοῦ παρου‐ σίας καὶ τῆς δυνάμεως αὐτοῦ κοινωνίας θεωρῆσαι δυνατόν ἐστιν· οἷον δόξα Μωϋσέως ὁ Θεὸς καὶ μέχρι προσώπου αὐτοῦ μαρτυρῶν τῇ φιλίᾳ τοῦ προφήτου καὶ ἐπὶ παντὸς τοῦ Ἑβραίων λαοῦ καὶ Αἰγυπτίων
55	ἐμφανῶς. Δόξα δὲ Ἠλίου τοῦ προφήτου ὁ Θεὸς ἦν,
55	ἀνιστῶντος τὸν τῆς χήρας οἱὸν, καὶ εὐχομένου περὶ
12 . 1124	τοῦ ὑετοῦ, καὶ ἅμα τῷ αἰτεῖν τυχόντος ἀξιώσεως. Ἀληθεύει οὖν ὁ φάσκων Θεός· «Τοὺς δοξάζοντάς με δοξάσω.» Οὐκ ἔλαττον δὲ τοῦ δόξαν εἶναι ἐμφανῶς τὸν Θεὸν τῶν τὰς τεραστίους δυνάμεις διακονούντων,
5	ἔστι νοῆσαι καὶ ἐπὶ τῶν δι’ ἀρετὴν δοξαζομένων· ἣν οὐκ ἄλλος ἢ ὁ Πατὴρ ἐν ταῖς ψυχαῖς τῶν παρεστηκότων αὐτοὺς τῇ ὑποδοχῇ αὐτοῦ γεγέννηκεν. Φωνῇ μου πρὸς Κύριον ἐκέκραξα· καὶ ἐπήκουσέ μου ἐξ ὄρους ἁγίου αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ἄξιον ζητῆ‐ σαι τί δήποτε μὴ προτέτακται τὰ δύο ἡμιστίχια
10	τῶν προειρημένων· σφόδρα γὰρ ἀκόλουθον τὸ τὴν εὐ‐ χὴν προτετάχθαι τῆς ἐπὶ ταῖς εὐεργεσίαις εὐχαρι‐ στίας. Λυτέον δὲ οὕτως ἀποῤῥηθέν· Οὐχὶ εὐχή ἐστι τὸ λεγόμενον ἐνθάδε, ἀλλ’ ἀπαγγελία περὶ τοῦ τὴν εὐχὴν γεγονέναι. Ἐπεὶ γὰρ εὐχὴ κατὰ τὸ σιωπώμε‐
15	νον γέγονε, καὶ ἅμα τῷ εὔξασθαι ἐπέτυχε, λαβὼν ὃ ἐβούλετο ὁ τὴν ἔντευξιν τῷ Θεῷ προσαγαγὼν, καλῶς προτάσσει ἐπιτυχὼν τὴν πρὸς Θεὸν εὐχαριστίαν τῆς πρὸς ἀνθρώπους διηγήσεως περὶ τοῦ τίνα ηὔξατο. Εἰ δὲ ἀνάπαλιν ἐγεγόνει, καὶ ἅμα τῷ τυχεῖν ὧν ᾔτησε,
20	διηγησάμενος ἦν ὡς ηὔξατο, εἶτα μετὰ τοῦτο εὐχα‐ ριστήσας, ὑπεξέλυεν ἂν τὴν ὀφειλομένην ἐν τῇ εὐχα‐ ριστίᾳ μετὰ τάχους ἔντευξιν διὰ τοῦ πρότερον ἀπηγ‐ γελκέναι τοῖς ἐντευξομένοις ἡμῖν ὡς ηὔξατο. Βέλτιον δὲ οὕτω λῦσαι τὸ ἠπορημένον· Ἡ ἀρχὴ τοῦ ψαλμοῦ
25	περιέχει εὐχήν. Εἶτα μετὰ τὴν εὐχὴν ἀπὸ τοῦ διαψάλ‐ ματός ἐστιν εὐχαριστία, ἐπὶ τῷ τετευχέναι ὧν ᾔτησε. Τελεσθείσης δὲ τῆς εὐχαριστίας πρὸς ἡμᾶς ἀποστρέ‐ φει τὸ πρόσωπον ὁ Προφήτης, καὶ διηγεῖται τίνα τρόπον εὐξάμενος ἐπηκούσθη. Κατανοήσωμεν δὲ
30	πρὸς λέξιν τὸ, «Φωνῇ μου πρὸς Κύριον ἐκέκραξα,» καὶ τὸ ἑξῆς κατὰ τὴν συνήθειαν τῆς Γραφῆς, καὶ τί τὸ πολλάκις γεγονέναι τοῖς ἁγίοις πρὸς τὸν Θεὸν εὐχὴν μετὰ κραυγῆς. Ἐπιστησάτω δέ τις κατ’ αὐτὸ καὶ περὶ τοῦ ἑστῶτα κεκραγέναι τὸν Ἰησοῦν,
35	καὶ λέγειν· «Ἐάν τις διψᾷ, ἐρχέσθω πρὸς μὲ καὶ πινέτω.» Δίδωσι τοίνυν ἡμῖν ὁ Ἀπόστολος ἀφορμὰς, εἰπὼν τὸ πνεῦμα καθολικῶς ἐν ταῖς καρ‐ δίαις τῶν ἁγίων κράζειν, «Ἀββᾶ ὁ Πατὴρ,» ὡς ἔστι νοητὴ κραυγὴ ἐπιτεταμένη, ἥτις δή ἐστι φωνὴ ψυχῆς,
40	ᾗ τάχα χρῆται ἀποθεμένη τὸ ὄργανον δι’ οὗ τοιαῦτα φωνεῖ. Καὶ οἰόμεθά γε τὴν λογικὴν διέξοδον τὴν ἐν τῷ ἡγεμονικῷ κατ’ αὐτὸ γινομένην τὴν τῆς ψυχῆς εἶναι φωνήν· ἣ ἐὰν δὲ ᾖ πραγματικωτέρα, καὶ περὶ μειζόνων τινῶν καὶ μὴ κάτω κειμένων καὶ ταπεινῶν
45	διεξοδεύουσα, ἡ νοητὴ ἂν εἴη κραυγή. Ταύτην οὖν τὴν κραυγὴν οἱ κεκραγότες πρὸς Θεὸν ἐπακούονται, πλὴν εἰ μὴ κατ’ οἰκονομίαν καταλείποιντο ὑπὲρ τοῦ μείζονας στεφάνους ἐν μείζοσιν ἀγῶσιν ἀπενέγκα‐ σθαι, ὥσπερ ἐν τῷ Ἀμβακοὺμ εἴρηται· «Ἕως τίνος,
12 . 1124 (50)	Κύριε, κεκράξομαι, καὶ οὐ μὴ εἰσακούσῃ; Βοήσομαι πρὸς σὲ ἀδικούμενος, καὶ οὐ σώσεις με; Ἵνα τί δέ μοι ἔδειξας κόπους καὶ πόνους, ἐπιβλέπειν ἐπὶ τα‐ λαιπωρίαν καὶ ἀσέβειαν;» Ταύτην δὲ τὴν κραυγὴν ἐν μεγάλοις δόγμασιν ἀεὶ διεξοδεύει καὶ ὁ Σωτήρ·
55	οὕτω δὲ ἕστηκεν ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ ἀεὶ κεκραγὼς, ὡς
12 . 1125	καὶ παρὰ τῷ Σολομῶντι ἡ σοφία, ἥτις ἡ αὐτὴ ὑπάρ‐ χει τῷ Λόγῳ τοῦ Θεοῦ κατὰ τὴν ὑπόστασιν, καλοῦσα μετὰ ὑψηλοῦ κηρύγματος ἐπὶ κρατῆρα, λέγουσα· «Ὅς ἐστιν ὑμῶν ἄφρων, ἐκκλινάτω πρὸς μέ· ἐν‐
5	δεέσι δὲ φρενῶν παρακελεύομαι λέγουσα· Ἔλθετε, φάγετε τῶν ἐμῶν ἄρτων, καὶ πίετε οἶνον ὃν κεκέρακα ὑμῖν.» Ἡ φωνὴ τοιγαροῦν τοῦ κατὰ τὸν ψαλμὸν λέ‐ γοντος ἐπιτεταμένη πρὸς Κύριον ἐπακούεται, οὐκ ἄλ‐ λοθέν ποθεν ἢ ἐκ τοῦ ὄρους τοῦ ἁγίου, τουτέστιν ἐξ
10	οὐρανοῦ, ἐπεὶ καὶ ἐν ἄλλοις λέγεται· «Ἐπακούσεται αὐτοῦ ἐξ οὐρανοῦ ἁγίου αὐτοῦ.» Καὶ ἐξ ὕψους ἀκούει, ἐπεὶ γέγραπται· «Ἐπακούσεται αὐτοῦ ἐξ ὕψους καὶ ἐκ ναοῦ ἁγίου αὐτοῦ.» Ἐγὼ ἐκοιμήθην, καὶ ὕπνωσα· ἐξηγέρθην, ὅτι
15	Κύριος ἀντιλήψεταί μου, κ. τ. ἑ. Ἡμεῖς μὲν ἡγού‐ μεθα μηδὲν ἀνθρώπινον ἔχειν τὰ λεγόμενα ἀκό‐ λουθον τῇ περὶ τὸν Δαυῒδ, ὅτε ἔφυγεν ἀπὸ προσώπου Ἀβεσσαλὼμ, ἱστορίᾳ, εἰ θέλοιμεν τηρῆσαι διὰ τὸ ῥητὸν τὸ τοῦ Δαυῒδ πρόσωπον, καὶ διὰ τοῦτό γε δυσ‐
20	ωπήσαιμεν ἂν καὶ τοὺς μὴ βουλομένους ἀναγκάζον‐ τες ἀνάγειν τὴν ἱστορίαν καὶ προσίεσθαι πάντως ἐκ προσώπου Χριστοῦ εἶναι τὰ ἐπαγγελλόμενα. Ἵνα δὲ μὴ δοκῶμεν προδιδόναι τὸν λόγον τὸν κατὰ τὸ ῥητὸν δυ‐ νάμενον σώζεσθαι, καὶ ταῦτα λεκτέον· Φαμὲν τοίνυν
25	αὑτοῦ κατηγοροῦντα τὸν Δαυῒδ ταῦτα φάσκειν ἐπὶ τῷ μὴ ἐγρηγορέναι αὐτὸν περὶ τῆς βασιλείας, μηδὲ προσοχὴν τὴν δέουσαν εἰσαγαγεῖν, ὥστε καιρὸν ἔχειν ἐπιθέσθαι μὲν, τάδε πεπονθέναι αὐτὸν διὰ τῆς ἐπι‐ θέσεως τοῦ Ἀβεσσαλώμ. Ἐμοῦ γὰρ κοιμωμένου,
30	φησὶ, καὶ ὑπνοῦντος τάδε τινὰ συμβέβηκέ μοι. Ἀλλὰ διανέστην, ἐπεὶ Κύριος ἀντιλήψεταί μου, καὶ διανα‐ στὰς μυριάδων λαοῦ ἐπιθεμένων μοι οὐ φοβηθήσομαι. Καὶ ἀβιάστως τὰ ἑξῆς δόξει σώζεσθαι· καὶ ταῦτα μὲν ἡγούμεθα ὡς πρὸς τὴν λέξιν ἑρμηνεύεσθαι,
35	πρὸς δὲ ἀναγωγὴν, ὡς προειρήκαμεν, ἀπὸ προσώπου Κυρίου ταῦτα ἀπαγγέλλεσθαι τὴν ἰδίαν κοίμησιν νῦν διηγουμένου, καὶ ὕπνον τὸν κατὰ τὸ πάθος. Ἐπισκε‐ ψώμεθα δὴ πρότερον διαφορὰν κοιμήσεως καὶ ὕπνου νομιζομένου ὡς πρὸς τὴν λέξιν· κοίμησιν μὲν εἶναι
40	ὡς πρὸς τὴν ἡσυχίαν, περὶ ἧς καὶ ὁ Παῦλός φησι· «Πάντες κοιμηθησόμεθα, οὐ πάντες δὲ ἀλλαγησό‐ μεθα·» ὕπνον δὲ ἄνεσιν τῆς ψυχῆς χαλωμένης ἀπὸ τοῦ σώματος καὶ τὴν τάσιν ὑπεκλυούσης, τῷ μὴ φέ‐ ρειν ἀδιάλειπτον τὸν τόνον. Ἐν δὲ τῷ Ἰὼβ μάλιστα
45	τὴν διαφορὰν παρίστασθαι ὑπολαμβάνομεν διὰ τού‐ των· «Νῦν ἂν κοιμηθεὶς ἡσύχασα· ὑπνώσας δὲ ἂν ἐπαυσάμην μετὰ βασιλέων, βουλευτῶν γῆς.» Ἐδεή‐ θημεν δὲ τῆς διαφορᾶς τοῦ κοιμηθῆναι καὶ ὑπνῶσαι ὑπὲρ τοῦ συνιέναι πῶς ἂν ἐπὶ τοῦ Σωτῆρος αὕτη δη‐
12 . 1125 (50)	λοῖτο. Σύνηθες μὲν γὰρ τὴν ἀπὸ τοῦ βίου τούτου ἔξο‐ δον κοίμησιν λέγεσθαι, ἔσθ’ ὅτε δὲ καὶ ὕπνον μεμνή‐ μεθα ὀνομάζεσθαι. «Ἐκοιμήθη» γὰρ, φησὶ, «μετὰ τῶν πατέρων αὐτοῦ·» καὶ, «Πολλὰ σώματα τῶν κε‐ κοιμημένων ἁγίων ἠγέρθησαν εἰς τὴν ἁγίαν πόλιν,
55	καὶ ἐνεφανίσθησαν πολλοῖς·» καὶ, «Νυνὶ δὲ ἐγή‐
55	γερται Χριστὸς ἐκ νεκρῶν, ἀπαρχὴ τῶν κεκοιμημέ‐
12 . 1128	νων·» καὶ, «Πάντες κοιμηθησόμεθα·» ὕπνον δὲ, ἐπειδὴ ταυτόν ἐστι τὸ καθεύδειν τῷ ὑπνοῦν· «Πολ‐ λοὶ τῶν καθευδόντων ἐν γῆς χώματι ἀναστήσονται.» Συγκριτέον δὲ τοῖς λεγομένοις κεκοιμημένων ἁγίων.
5	Σημαίνει μέντοιγε καὶ ὁ ὕπνος χωρὶς τῆς κατὰ τὴν ἔξοδον τοῦ βίου τὴν ἀπροσεξίαν τῆς ψυχῆς· τῆς προσ‐ οχῆς ἐγρηγορήσεως καλουμένης. Φυλάττεσθαι γὰρ ἡμᾶς τὴν ἀπροσεξίαν βουλόμενος ὁ θεῖος λόγος φησί· «Μὴ δῷς ὕπνον σοῖς ὄμμασι, μηδὲ νυσταγμὸν σοῖς
10	βλεφάροις, ἵνα σώζῃ ὥσπερ δορκὰς ἐκ βρόχων, καὶ ὥσπερ ὄρνεον ἐκ παγίδος.» Καὶ βουλόμενος παρα‐ στῆσαι τὸ χαῦνον καὶ ἀνειμένον τῶν ἁμαρτωλῶν ὁ Προφήτης φησίν· «Ὕπνωσαν ὕπνον αὐτῶν, καὶ οὐχ εὗρον οὐδέν·» καὶ τὸ, «Ἔγειρε ὁ καθεύδων, καὶ
15	ἀνάστα ἐκ τῶν νεκρῶν, καὶ ἐπιφαύσει σοι ὁ Χρι‐ στός.» Ἀνάλογον δὲ τῷ ὕπνῳ τῷ κατὰ τὴν ἀπροσ‐ εξίαν ἐστὶ νυσταγμὸς ψυχῆς ὃν ἀπαγορεύει ὁ Σολο‐ μῶν, οὐ μόνον ὕπνον διδάσκων ἡμᾶς μὴ διδόναι τοῖς ὄμμασιν, ἀλλὰ καὶ νυσταγμόν. Καὶ αὐτὸς δὲ ὁ Ὑμνῳ‐
20	δὸς, ἐπὶ ψόγου τάσσων τὸ τοῦ νυσταγμοῦ ὄνομα, φησίν· «Ἐνύσταξαν πάντες οἱ ἐπιβεβηκότες τοὺς ἵππους.» Φαμὲν τοίνυν τὸν κοινὸν θάνατον ὃν ἀπέθανεν ὑπὲρ ἡμῶν κοιμηθῆναι τὸν Σωτῆρα ἡμῶν Ἰησοῦν τὸν Χρι‐ στὸν, ὑπνῶσαι δὲ, χωρισθείσης τῆς ψυχῆς ἀπὸ τοῦ
25	σώματος. Καθάπερ γὰρ οἱ ὑπνοῦντες κειμένου τοῦ σώματος ἐνεργοῦσι κατὰ ψυχὴν, φαντασίαις τισὶ προσ‐ πιπτούσαις ἑπόμενοι, καὶ πράττουσί τι κατ’ οὐδὲν τοῦ σώματος δεόμενοι· τὸν αὐτὸν τρόπον οὐκ εἰς πάντα τῆς εἰκόνος ἐξομοιουμένης τούτῳ οὗ ἐστιν εἰ‐
30	κὼν, ἀλλ’ ἵνα δηλωθῇ ἡ ἐνέργεια ἡ χωρὶς σώματος, τῆς ψυχῆς τῆς κεχωρισμένης αὐτοῦ, καὶ τούτῳ ὑπνωκυίας, λέγεται μετὰ τὸ, «ἐκοιμήθην,» τὸ, «ὕπνωσα.» Καὶ τί θαυμαστὸν εἰ ἐπὶ τοῦ Σωτῆρος ὁ τοιοῦτος ὕπνος οὐ πάντη ἐστὶν ἀργία τῆς ψυχῆς, ἀλλ’
35	ἀργία ὡς πρὸς τὸ ὀργάνῳ τῷ σώματι χρῆσθαι; Ἰδία μέντοιγε καὶ καθ’ ἑαυτὴν ἐνεργεῖ, ὅπου καὶ ὑπὸ τοῦ Ἰὼβ τὸ αὐτὸ λεγόμενον δηλοῦται. «Διὰ τί» γὰρ, φη‐ σὶν, «ἐκ γαστρὸς εἰς μνῆμα οὐκ ἀπηλλάγην; Νῦν ἂν κοιμηθεὶς ἡσύχασα, ὑπνώσας δὲ ἀνεπαυσάμην
40	μετὰ βασιλέων βουλευτῶν γῆς, οἳ ἐγαυριῶντο ἐπὶ ξίφεσι, καὶ μετὰ ἀρχόντων ὧν πολὺς ὁ χρυσός.» Εἰ γὰρ μὴ ἐνόει ἐνέργειάν τινα εἶναι περὶ τὴν ψυχὴν ἐν ᾗ ἐπαύσατο τυγχάνουσα ἀγαθῶν τινων μετὰ τοιῶνδε, οὐκ ἂν ἔλεγεν· «Ὑπνώσας ἀνεπαυσάμην μετὰ βα‐
45	σιλέων βουλευτῶν γῆς, οἳ ἐγαυριῶντο ἐπὶ ξίφεσιν.» Εἶεν δ’ ἂν οὗτοι ἅγιοι στρατιῶται θεοσεβείας λόγῳ τῷ τομωτέρῳ πάσης τῆς μαχαίρας διστόμου χρώμε‐ νοι κατὰ παντὸς τοῦ ἐναντίου τῆς ἀληθείας λόγου. Ἄρχοντές τε ὧν πολὺς ὁ χρυσὸς, ἑρμηνεύοιντο ἂν
12 . 1128 (50)	οἱ τῶν πολλῶν διαφέροντες, καὶ κατὰ τοῦτο ἄρχοντες, χρηματίζοντες, πλουτοῦντες ἐν διανοήμασι καὶ τοῖς περὶ ἀληθείας θεωρήμασι. Οὐδὲν οὖν θαυμαστὸν καὶ τὸν Σωτῆρα λέγειν· «Ἐκοιμήθην, καὶ ὕπνωσα,» πολλῷ πλέον ἐνεργήσαντα περὶ σωτηρίας ψυχῶν καὶ
55	παρὰ τὸν καιρὸν τοῦ χωρισμοῦ τοῦ ἀπὸ τοῦ σώματος κατὰ τὰ λεγόμενα ἐν τῇ Καθολικῇ Ἐπιστολῇ παρὰ τῷ
55	Πέτρῳ· «Ἐν ᾧ καὶ τοῖς ἐν φυλακῇ πνεύμασι πορευ‐
12 . 1129	θεὶς ἐκήρυξεν ἀπειθήσασί ποτε, ὅτε ἀπεξεδέχετο ἡ τοῦ Θεοῦ μακροθυμία ἐν ἡμέραις Νῶε κατασκευαζομένης κιβωτοῦ, εἰς ἣν ὀλίγοι, τουτέστιν ὀκτὼ ψυχαὶ, διεσώ‐ θησαν δι’ ὕδατος.» Μετὰ ταύτην τὴν κοίμησιν ὁ Πα‐
5	τὴρ ἀντιλαμβανόμενος ἐξήγειρεν αὐτόν.
8	Οὐ φοβηθήσομαι ἀπὸ μυριάδων λαοῦ τῶν κύ‐ κλῳ συνεπιτιθεμένων μοι, κ. τ. ἑ. Πρέπουσα ἁγίῳ
10	φωνὴ κατωρθωκότι μεγίστην ἀρετὴν, τὴν ἀφο‐ βίαν, διὰ τὴν πρὸς Θεὸν πεποίθησιν· ᾗ ὁμοία· «Ἐὰν παρατάξηται ἐπ’ ἐμὲ παρεμβολὴ, οὐ φοβη‐ θήσεται ἡ καρδία μου.» Καὶ ὁ Σωτὴρ ἐν πνεύματι γινώσκων τὰς αἰτουμένας αὐτὸν σταυρωθῆναι μυριά‐
15	δας λαοῦ τῆς κατατομῆς, καὶ ὁρῶν τὸ ἀτάραχον αὑ‐ τοῦ (κατὰ σάρκα δὲ ταῦτά φημι), λέγοι ἂν ταῦτα. Ἐὰν δέ τις κατανοήσῃ τὸ πλῆθος τῶν ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν βαλλομένων, ἐπιτιθεμένων τῇ ψυχῇ καὶ ταρασσόντων καὶ κυμαινόντων αὐτὴν, ἐν καιρῷ ἂν φθέγγοιτο, ἐπὶ
20	τὸν Θεὸν καταφεύγων, τὸ, «Οὐ φοβηθήσομαι ἀπὸ μυριάδων λαοῦ, τῶν κύκλῳ συνεπιτιθεμένων μοι.» Ἀνάστα, Κύριε, σῶσόν με, ὁ Θεός μου, ὅτι σὺ ἐπάταξας πάντας τοὺς ἐχθραίνοντάς μοι ματαίως, ὀδόντας ἁμαρτωλῶν συνέτριψας, κ. τ. ἑ. Τῷ
25	Ἑβραϊκῷ ἐντυχόντες, τὸ «ματαίως» οὐδαμῶς εὕρομεν δυνάμενον δηλοῦσθαι. Τί γὰρ κοινὸν τῆς λέ‐ ξεως τῆς «ματαίως» πρὸς τὴν σιαγόνα; Καὶ οἱ λοι‐ ποὶ δὲ ὡς τὸ Ἑβραϊκὸν τεθείκασιν. Εἰκὸς οὖν, ὥς τι‐ νες Ἑβραίων λέγουσι, τὰ ἀρχαῖα ἀντίγραφα ἑτέρως
30	ἐσχηκέναι, ἢ τὸ εὐτελὲς περιϊσταμένους τοὺς Ἑβδο‐ μήκοντα τῆς λέξεως, τετολμηκέναι ἀντὶ τοῦ «σια‐ γόνα,» ποιῆσαι «ματαίως.» Νοήσωμεν τοίνυν τὸ ῥητὸν κατὰ τοὺς Ἑβδομήκοντα· διεξέλθωμεν πῶς δεῖ λαμβάνειν τὰ ἀνθρωπικώτερον εἰρημένα ὑπὸ τοῦ
35	Θεοῦ, ἐξ ὧν εὐχερές ἐστιν ἰδεῖν πῶς λέγεται· «Ἀνάστα, Κύριε, σῶσόν με, ὁ Θεός μου.» Οἱονεὶ γὰρ κοιμώμενον ἡμῖν, ὅτε ἡμᾶς παρέδωκε πείρας ἕνεκεν ταῖς ἀντικειμέναις ἐνεργείαις, διανίστησιν αὐτόν. Τάχα δὲ καὶ ὅτε τὸν Σωτῆρα ὑπὲρ ἡμῶν πάν‐
40	των παρέδωκεν, ἐκοιμᾶτο αὐτῷ ὁ Πατήρ· ἀνίσταται δὲ σώζων αὐτὸν καὶ πατάσσων τοὺς ἐχθροὺς αὐτοῦ, εἴτε τοὺς ἐκ περιτομῆς, εἴτε τὰς ἀοράτους ἐχθροὺς τῆς ἀληθείας δυνάμεις. Ἐχθροῦ δὲ κατ’ οὐδέν ἐστι λό‐ γος· μετὰ γὰρ τῶν μισούντων τὴν εἰρήνην ὁ ἅγιός
45	ἐστιν εἰρηνικὸς, ἀγαπῶν τοὺς ἐχθρούς. Δόξαι δ’ ἄν τινος ἐχθραίνειν τις οὐ «ματαίως,» ἤτοι ἀνθρωπι‐ κώτερον τὸν ἐχθρὸν ἡμῶν ἐξεταζόντων ἢ καὶ εὐσεβέ‐ στερον· ἀνθρωπικώτερον μὲν, ἐπὰν, τὸν προκαταρ‐ ξάμενόν τι κακοποιεῖν ἀποστραφεὶς, ἀμύνεσθαι βού‐
12 . 1129 (50)	ληται· οὕτως γὰρ ἂν ὑποληφθείη μὴ «ματαίως» ἐχθραίνειν τῷ προηδικηκότι· εὐσεβέστερον δὲ, εἴ τις ἐχθρὸς γένοιτο διὰ τὸ ἀληθὲς, ὡς ὁ Ἀπόστολός φησιν· «Ἐχθρὸς ὑμῖν γέγονα ἀληθεύων ὑμῖν·» καὶ τό·
12 . 1129 (50)	«Οὐχὶ τοὺς μισοῦντάς σε, Κύριε, ἐμίσησα;» Καὶ
12 . 1132	ζητητέον εἴ εἰσί τινες μισοῦντες τὸν Θεόν· οὐδεὶς γὰρ ἂν τοῦτο ὁμολογήσειεν οὐδὲ τῶν τελέως ἀδίκων καὶ ἀθέων. Τίνες οὖν εἰσιν οἱ μισοῦντες τὸν Κύριον; Τί‐ νες ὁμολογουμένως μισοῦσι τὸν Ἰησοῦν, καὶ κατανα‐
5	θεματίζουσιν αὐτόν; Τὰ δὲ γινόμενα εἰς αὐτὸν πάν‐ τως εἰς τὸν Πατέρα ἀναφέρεται. Καὶ πᾶς δὲ ἁμαρ‐ τάνων μισεῖ τὸν Θεὸν, ἢ τὴν σοφίαν ἐξευτελίζων, τουτέστι τὸν Χριστὸν, ἢ τὴν δικαιοσύνην μισῶν καὶ ἐργαζόμενος τὴν ἀνομίαν. Καὶ ἐπεὶ δικαιοσύνη ἐστὶν
10	ὁ Χριστὸς, ὁ μισῶν τὸν Χριστὸν τὴν δικαιοσύνην, μι‐ σεῖ τὸν Θεόν. Φανεροῦ δὲ γενομένου τίς ὁ μισῶν τὸν Θεὸν, ἐὰν μὴ ἀκριβώσωμεν τί ἐστι τὸ, «Οὐχὶ τοὺς μι‐ σοῦντάς σε, Κύριε, ἐμίσησα;» πάντας ἀνθρώπους μι‐ σήσομεν παρὲξ ὀλίγων· σφόδρα σπανίων ὄντων τῶν διὰ
15	τῶν ἔργων χαρακτηριζομένων ἀγαπᾷν τὸν Θεόν. Τού‐ του δὲ τί ἄλλο εἴη ἀτοπώτερον τοῦ ἀπεστράφθαι πάντας, καὶ, εἰ δεῖ οὕτως εἰπεῖν, καὶ ἑαυτόν; Εὐγνωμόνως γὰρ ἐτάζων τὰ περὶ αὑτοῦ ἕκαστος, εὑρεθήσεται μισῶν τὸν Θεόν. Μήποτε οὖν οὕτω νομιστέον εἶναι τὰ μισοῦντα τὸν
20	Θεὸν, ἀλλὰ τὰ τοῖς λογικοῖς κακὰ συμβεβηκότα· οἷον ἀδικία μισεῖ τὸν Θεὸν, καὶ ὁ ἄδικος μισεῖ τὸν Θεὸν, καθὸ ἄδικός ἐστι, τῆς ἐν αὐτῷ ἀδικίας τοῦτο δρώσης. Χρὴ οὖν ἡμᾶς μισῆσαι τὰ τοιάδε συμβεβη‐ κότα καὶ πρώτως ἐχθρὰ ἡμῶν τυγχάνοντα, τελείῳ
25	μίσει, τουτέστιν, ἀπὸ τελειότητος ἐρχομένῳ. Ὥσπερ γὰρ ἀπὸ τελειότητος ἔρχεται δικαιοσύνη καὶ σωφρο‐ σύνη, οὕτως καὶ τὸ τοιόνδε μῖσος. Ταῦτα δὲ ἡμῖν εἴρη‐ ται ἐξετάζουσι τὸ, «Ἐπάταξας τοὺς ἐχθραίνοντάς μοι ματαίως·» πάντων τῶν ἐχθραινόντων τινὶ, ματαίως
30	ἐχθραινόντων. Τοιοῦτον τὸ, «Ἐμίσησάν με δωρεάν.» Ὁποῖοι δὲ οἱ συντριβόμενοι ὀδόντες τῶν ἁμαρτωλῶν, τοιοῦτοι καὶ περὶ ὧν εἴρηται· «Ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυ‐ θμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων.» Ὀδόντες ἁμαρ‐ τωλῶν εἰσι λογισμοὶ ἄλογοι, παρὰ φύσιν ἡμῖν ἐπι‐
35	συμβαίνοντες, οἷς ὀδοῦσι χρώμενοι πολλάκις οἱ ἀντι‐ κείμενοι προσεγγίζουσιν ἡμῖν τοῦ φαγεῖν τὰς σάρκας ἡμῶν, τουτέστι τὰ ἐκ τῆς σαρκὸς φυόμενα· «Φα‐ νερὰ δέ ἐστι τὰ ἔργα τῆς σαρκὸς,» φησὶν ὁ θεῖος Ἀπόστολος.
41	Τοῦ Κυρίου ἡ σωτηρία, καὶ ἐπὶ τὸν λαόν σου ἡ εὐλογία σου, κ. τ. ἑ. Ὁ πειθόμενος, ὅτι τοῦ Κυρίου ἐστὶν ἡ σωτηρία, διὸ καὶ ὁ Θεὸς ἡμῶν Θεός ἐστι τοῦ σώζειν· τοῦ γὰρ Κυρίου αἱ διέξοδοι
45	τοῦ θανάτου· οἶδε καὶ τί τὸ πεποιθέναι ἐπὶ υἱοὺς ἀνθρώπων, οἷς οὐκ ἔστι σωτηρία. Ἔστι δὲ καὶ ἐπὶ τὸν λαὸν αὐτοῦ ἡ εὐλογία αὐτοῦ οὖσα πνευματικὴ ἐν τοῖς ἐπουρανίοις ἐν Χριστῷ.
49t	ΨΑΛΜΟΣ Δʹ.
12 . 1132 (50)	Εἰς τὸ τέλος ἐν ψαλμοῖς ᾠδὴ τῷ Δαυῒδ, κ. τ. ἑ. Πολλῶν ψαλμῶν κατὰ μὲν τοὺς Ἑβδομήκοντα ἐχόντων ἐπιγραφὴν «εἰς τὸ τέλος,» κατὰ δὲ τοὺς λοιποὺς τὰ κατάλληλα τῷ «εἰς τὸ τέλος» ἐνθάδε
12 . 1132 (50)	ἀποδιδόμενα, ἄξιον, ὅση δύναμις, ἐξιχνεῦσαι τὸν δη‐
12 . 1133	λούμενον ὑπὸ τῆς λέξεως νοῦν. Ἰστέον δὲ, ὅτι, ὥσπερ πάσης τέχνης καὶ ἐπιστήμης ἐστὶ τὸ τέλος, ἐφ’ ὃ σπεύδει ὁ γνησίως τὴν τέχνην ἢ τὴν ἐπιστή‐ μην μετιὼν, οὕτω καὶ τῆς λογικῆς φύσεως δεῖ τέλος
5	τυγχάνειν· τοῦτο δέ ἐστι τὸ ἐν Χριστῷ ζωοποιηθῆ‐ ναι κατὰ τὸν Ἀπόστολον. Νομίζομεν τοίνυν τοὺς «εἰς τὸ τέλος» ἐπιγεγραμμένους ψαλμοὺς τοῦ τέλους τινὰ ἐπιγράφειν νοῦν, καὶ ἐπ’ ἐκεῖνο τοὺς συνιέντας τὰ λεγόμενα παρακαλεῖν. Παντὶ δὲ ἀγωνιζομένῳ τέ‐
10	λος ἡ νίκη τυγχάνει. Ἐπεὶ οὖν, ὡς προαπεδείξαμεν, Δαυῒδ ὁ Χριστὸς λέγεται, οἱ ἐπιγεγραμμένοι «εἰς τὸ τέλος» τῷ Δαυῒδ τὸ τέλος καὶ τὴν νίκην ἀπαγ‐ γέλλουσι τοῦ Χριστοῦ, νικοποιοῦ λεχθησομένου ἂν κατὰ τὸν Ἀκύλαν, παντὶ νενικημένῳ νίκην περιπε‐
15	ποιηκότος, ἐπεὶ ὁ ὑπὸ Χριστοῦ νικώμενος τὴν συμ‐ βεβηκυῖαν αὐτῷ κακίαν νενίκηκε, καὶ ἐξαφανίζει αὐτὴν, Χριστῷ ὑποτεταγμένος. Οὐδένα γὰρ ἄκοντα νικᾷ ὁ Χριστὸς, ἀλλὰ πείθων, τῷ Λόγος εἶναι Θεοῦ. Εἰς τοῦτο δὴ τὸ νῖκος ἐπιγράφεσθαί φησι Θεοδοτίων
20	ὕμνους ἢ ψαλμοὺς τοὺς παρὰ τοῖς Ἑβδομήκοντα «εἰς τὸ τέλος» ἐπιγεγραμμένους· ὁ δὲ Σύμμαχος «ἐπινικίους» τοῦ Χριστοῦ λέγοι ἂν εἶναι τούτους τοὺς ψαλμοὺς ἢ ᾠδάς. Ἐὰν δὲ μὴ μόνον τῷ Δαυῒδ καὶ «εἰς τέλος» λέγωνται, ἀλλὰ καὶ τῷ Ἀσὰφ,
25	ἤτοι τοῖς υἱοῖς Κορὲ, οὐκ ἄτοπον τὸ, πάντας τοὺς ἁγίους τὴν τοῦ Χριστοῦ εἰκόνα ἀναδεδεγμένους τὸ ἐνθάδε εἰρημένον καὶ ἐπ’ ἐκείνων νοεῖν ἡμᾶς. Τὸ δὲ «ἐν ψαλμοῖς» παρὰ τοῖς Ἑβδομήκοντα καὶ Ἀκύλᾳ εἰρημένον οἶμαι σαφέστερον ἀπαγγέλλεσθαι διὰ τοῦ
30	Συμμάχου «διὰ ψαλτηρίων,» διδασκόντων ἡμᾶς τῶν τριῶν πρὸς τὰ ὄργανα καλούμενα ψαλτήρια εἰρῆσθαι τὴν ᾠδὴν ταύτην ἢ τὸ μελῴδημα. Πλείονα γὰρ ὄργα‐ να ζητητέον δι’ ὧν ᾄδεται τὸ «εἰς τὸ τέλος,» ἢ «ὁ ἐπινίκιος,» ἢ «τῷ νικοποιῷ.» Δύναται δὲ καὶ τὸ ὑπὸ
35	Θεοδοτίωνος εἰρημένον εἰς τὸ νῖκος ἐν ὕμνοις τοῦτο δηλοῦν. Αὕτη τοίνυν ἡ ᾠδὴ, ἢ τὸ μελῴδημα, ἢ ὁ ψαλ‐ μὸς, τὴν εἰρημένην ὑπόθεσιν ἔχων, τὰ προδιηγη‐ θέντα ἡμῖν ἐπαγγέλλεται, κοινότερον μὲν τῷ προ‐ φήτῃ Δαυῒδ, μυστικώτερον δὲ τῷ Χριστῷ τὸ πρόσ‐
40	ωπον τῶν ἁγίων ἀναλαμβάνοντι, καὶ ὁτὲ μὲν τὰς θλίψεις αὐτῶν ὡς ἰδίας ἡγουμένῳ, καὶ τοὺς ἐν ταύ‐ ταις αὐτῶν πλατυσμοὺς, (ἐπεὶ ἁγίων ἐστὶ φωνὴ τὸ, «Ἐν παντὶ θλιβόμενοι, ἀλλ’ οὐ στενοχωρούμενοι,») ὁτὲ δὲ ἐπιστρέφοντι τοὺς βαρυκαρδίους καὶ τοὺς τὰ
45	μάταια ἀγαπῶντας. Οὐ πάνυ δὲ ζητήσεως ἔχεται ἡ διαφορὰ τῶν λέξεων ᾠδῆς καὶ μελῳδήματος. Διὰ μὲν γὰρ τῆς ᾠδῆς ἔκκλισις τῆς φωνῆς δηλοῦται τοῦ λέ‐ γοντος, διὰ δὲ τοῦ μελῳδήματος τάχα καὶ τὸ τεχνικὸν τοῦ μυστικοῦ μέλους ᾀδομένου ἐν ῥυθμῷ. Κατὰ δὲ
12 . 1133 (50)	τοὺς τῆς ἀναγωγῆς νόμους ἡ εὔρυθμος καὶ κατὰ λό‐ γον ἐξεταστικὴ πολιτεία εἰς δόξαν Θεοῦ γινομένη μετὰ δογμάτων ὑγιῶν καὶ λόγων καὶ ἑτέροις ὠφε‐ λίμων εἴη ἂν τὸ μελῴδημα. Ἐν τῷ ἐπικαλεῖσθαί με, εἰσήκουσέ μου ὁ Θεὸς
55	τῆς δικαιοσύνης μου, κ. τ. ἑ. Τὸ λέγον πρόσωπον
55	ἤτοι ὁ Προφήτης ἐστὶν, ἢ ὁ Χριστὸς κατὰ τὴν
12 . 1136	οἰκονομίαν ἣν ὑπὲρ ἡμῶν ἀνεδέξατο. Δηλοῖ δὲ τὰ ῥητὰ τὸ εἰσακούεσθαι οὐχὶ μετὰ τὸ ἐπικεκλῆσθαι, ἀλλ’ ἐν τῷ ἐπικαλεῖσθαι. Τοῖς γὰρ ἁγίοις καὶ πάντη ἀκούουσι τῶν θείων προσταγμάτων ἐπαγγελία κεκή‐
5	ρυκται κατὰ τὸν προφήτην Ἡσαΐαν τό· «Ἔτι λα‐ λοῦντός σου, ἐρῶ· Ἰδοὺ πάρειμι.» Ἄξιον δὲ ἰδεῖν καὶ τί τὸ ἐπικαλεῖσθαι, τῶν μὴ ἐξητακότων τὴν Γραφὴν οἰομένων παντὸς οὑτινοσοῦν ῥέποντος ἐπὶ τὸ εὔξασθαι εἶναι ἔργον· τοῦ δὲ Προφήτου σαφέστατα
10	περιστάντος, ὅτι ἁγίων ἐστὶ καὶ σωθησομένων πάν‐ τως τὸ ἐπικαλεῖσθαι· «Πᾶς» γὰρ, φησὶν, «ὃς ἂν ἐπικαλέσηται τὸ ὄνομα Κυρίου, σωθήσεται.» Εἰ γὰρ «πᾶς ὃς ἂν ἐπικαλέσηται τὸ ὄνομα Κυρίου, σωθή‐ σεται,» ὁ μὴ σωζόμενος οὐκ ἐπεκαλέσατο τὸ ὄνομα
15	Κυρίου, εἰ καὶ πολλάκις ἔδοξε τοῦτο πεποιηκέναι. Οὐ γὰρ ἐν φωνῇ κρίνεται τὸ ἐπικαλεῖσθαι τὸ ὄνομα Κυρίου, ἀλλ’ ἐν διαθέσει τοῦ λέγοντος καὶ πίστει βε‐ βαίᾳ. Οὕτω γοῦν ἐν τῷ ϟηʹ ψαλμῷ οὐ τοῖς τυχοῦ‐ σιν ἀποδέδοται τὸ ἐπικαλεῖσθαι Κύριον, ἀλλὰ τῷ
20	Σαμουὴλ, ὃς τοσοῦτον παρὰ Θεῷ τετίμητο, ὥστε Μωϋσεῖ αὐτὸν συναριθμεῖσθαι τῷ φίλῳ, ὡς Ἱερεμίας φησίν· «Οὐδ’ ἂν στῇ Μωϋσῆς καὶ Σαμουὴλ πρὸ προσ‐ ώπου μου, περὶ τῶνδέ τινων τῶν ἀσεβῶν εὐχόμενοι, οὐδὲ τούτων εἰσακούσομαι, λέγει Κύριος.» Γέγραπται
25	τοίνυν περὶ αὐτοῦ· «Μωϋσῆς καὶ Ἀαρὼν ἐν τοῖς ἱερεῦσιν αὐτοῦ, καὶ Σαμουὴλ ἐν τοῖς ἐπικαλουμένοις τὸ ὄνομα αὐτοῦ. Ἐπεκαλοῦντο τὸν Κύριον, καὶ αὐτὸς εἰσήκουσεν αὐτῶν· ἐν στύλῳ νεφέλης ἐλάλει πρὸς αὐτούς. Ἐφύλασσον τὰ μαρτύρια αὐτοῦ καὶ τὰ προσ‐
30	τάγματα ἃ ἔδωκεν αὐτοῖς. Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, σὺ ἐπήκουες αὐτῶν· ὁ Θεὸς, εὐΐλατος ἐγένου αὐτοῖς.» Ἐπεὶ γὰρ ἐφύλασσον τὰ μαρτύρια αὐτοῦ καὶ τὰ προσ‐ τάγματα ἃ ἔδωκεν αὐτοῖς, ὅτε ηὔχοντο, εἰς ἐπικα‐ λουμένους ἐλογίζοντο. Καὶ ἐν τῷ ἑκατοστῷ τεσσαρα‐
35	κοστῷ τετάρτῳ ψαλμῷ ἀκριβέστερον διδασκόμεθα τίς ὁ ἐπικαλούμενος οὗτος· «Ἐγγὺς Κύριος τοῖς ἐπικα‐ λουμένοις αὐτὸν ἐν ἀληθείᾳ,» ὥς τινων οὐκ ἐπικα‐ λουμένων αὐτὸν ἐν ἀληθείᾳ· «Οὐ γὰρ ὁ λέγων μοι, Κύριε, Κύριε, εἰσελεύσεται εἰς τὴν βασιλείαν τῶν
40	οὐρανῶν· ἀλλ’ ὁ ποιῶν τὸ θέλημα τοῦ Πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς.» Τελείως γάρ ἐστι λέγειν «Κύριε,» ὅτε καὶ τὰ ἔργα φθέγγεται καὶ λέγεται, «Κύριε, Κύριε.» Σαφὲς γοῦν ἐνταῦθα, ὅτι ὁ ἐπικαλούμενος Κύριον δικαιοσύνην ἔχει, καὶ δικαιοσύνην ἀληθῆ. Εἰ
45	δὲ Χριστὸς δικαιοσύνη, ὁ δίκαιος δικαιοσύνης μετέ‐ χει, τουτέστι Χριστοῦ. Ἵνα δὲ μὴ ᾖ ἐπὶ καυχήματος τὸ, «Ὁ Θεὸς τῆς δικαιοσύνης μου,» δυνάμεθα προσ‐ χρήσασθαι τῷ· «Ὃς ἐγενήθη ἀπὸ Θεοῦ σοφία ἡμῖν καὶ δικαιοσύνη, καὶ ἀπολύτρωσις,» καὶ ἴσον ἔσται
12 . 1136 (50)	τῷ, ὁ Θεὸς τοῦ Κυρίου μου. Ἐν θλίψει ἐπλάτυνάς μοι· οἰκτείρησόν με, καὶ εἰσάκουσον τῆς προσευχῆς μου, κ. τ. ἑ. Ἔοικεν ἡ θεία Γραφὴ ἰδίως, τὴν προαίρεσιν οὐ περιεργαζομένη ἀνθρώπου, θλίψιν ὀνομάζειν τὸ πε‐
55	ριστατικὸν, καὶ γυμνασίου ἕνεκεν συμβαῖνον τῷ ἁγίῳ·
55	τὸ γὰρ τῷ ἁμαρτωλῷ γινόμενον μάστιγα καλεῖ. «Πολ‐
12 . 1137	λαὶ» γὰρ, φησὶν, «αἱ θλίψεις τῶν δικαίων·» καὶ, «Πολ‐ λαὶ αἱ μάστιγες τοῦ ἁμαρτωλοῦ.» Καὶ παραδείγματος ἕνεκεν ἐροῦμεν, ἃ μὲν πέπονθεν Ἰὼβ, θλίψεις εἶναι, καὶ ἃ Ἰωσὴφ ἐν Αἰγύπτῳ· ἃ δὲ Δαυῒδ διὰ τὴν τοῦ
5	Οὐρίου καὶ διὰ τὸ ἠριθμηκέναι τὸν λαὸν, μάστιγας. Παρατηρητέον μέντοιγε, μή τι λανθάνῃ ἡμᾶς ἐν τῇ Γραφῇ, ὅτι θλίψις ἐστὶν ἐπὶ ἁμαρτωλῶν τεταγμένη, καὶ μάστιξ ἐπὶ τῶν ἤδη δικαίων. Ὅτι δὲ θλίψις ὁ τοῖς ἁγίοις διδόμενος πειρασμὸς ἀθλοῦσιν καλεῖται,
10	ἀπὸ πολλῶν ῥητῶν κινούμεθα καὶ ἑτέρων παρὰ τὰ προειρημένα. Οὐ θαυμαστὸν γὰρ εἰ μάστιξ ἅπτεται υἱῶν ἡμαρτηκότων, ὥς φησιν ὁ Σολομών· «Μαστιγοῖ δὲ πάντα υἱὸν, ὃν παραδέχεται.» Καὶ πάλιν ἐπιστα‐ τεῖν χρὴ μάστιγας καλεῖν τὰ τοῖς Αἰγυπτίοις διὰ τὸν
15	Ἰσραὴλ συμβεβηκότα· ἐπεὶ υἱῶν ἐστιν τὸ μαστιγοῦ‐ σθαι. Καὶ γὰρ ἐν τῷ ὀγδοηκοστῷ ὀγδόῳ ψαλμῷ εἴρη‐ ται· «Ἐὰν καταλείπωσιν υἱοὶ αὐτοῦ τὸν νόμον μου, καὶ ἐν τοῖς κρίμασί μου μὴ πορευθῶσιν, ἐὰν τὰ δι‐ καιώματά μου βεβηλώσωσιν, καὶ τὰς ἐντολάς μου
20	μὴ φυλάξωσιν, ἐπισκέψομαι ἐν ῥάβδῳ τὰς ἀνομίας αὐτῶν.» Τούτων δὲ εἰρημένων, τὸ μὲν θλίβεσθαι οὐκ ἂν εἴη τῶν ἐφ’ ἡμῖν· τὸ δὲ δυσαρεστεῖσθαι καὶ ἐνδιδόναι τῶν ἐφ’ ἡμῖν ψεκτῶν· ὅπερ στενοχωρεῖ‐ σθαι ὀνομάζουσιν αἱ Γραφαί. Τὸ δὲ πρὸς τῷ μὴ ἐνδι‐
25	δόναι καὶ εὐφραίνεσθαι ἐν αὐταῖς, ὡς οὔσαις προ‐ φάσεσι μειζόνων ἄθλων καὶ ἐπαγγελιῶν, ἁγίων ἔρ‐ γον, καθά φησιν ὁ Ἀπόστολος· «Ἐν παντὶ θλιβόμε‐ νοι, ἀλλ’ οὐ στενοχωρούμενοι.» Καὶ αἰτιώμενος Κοριν‐ θίους φησὶν αὐτοῖς προσιέναι στενοχωρίαν, οὕτω λέ‐
30	γων· «Οὐ στενοχωρεῖσθε ἐν ἡμῖν, στενοχωρεῖσθε δὲ ἐν τοῖς σπλάγχνοις ὑμῶν.» Εἶτα παρακαλῶν αὐτοὺς διὰ τὴν τοῦ ἁγίου κατάστασιν, φησίν· «Πλατύνθητε καὶ ὑμεῖς.» Καὶ ὧδε τοίνυν εὐχαριστεῖ τῷ Θεῷ ὁ Προφήτης βοηθήσαντι αὐτῷ καὶ εὐρυχωρίαν δωρησα‐
35	μένῳ τῇ προαιρέσει αὐτοῦ ἐν καιρῷ θλίψεως. Πλατύ‐ νει γὰρ ὁ Θεὸς οὐ παύων τοὺς κακοὺς, ἀλλὰ μεγα‐ λοψυχίαν διδούς.
39	Υἱοὶ ἀνθρώπων, ἕως πότε βαρυκάρδιοι; Ἵνα τί
40	ἀγαπᾶτε ματαιότητα, καὶ ζητεῖτε ψεῦδος, κ. τ. ἑ. Τὸ, «Υἱοὶ ἀνθρώπων,» ὁ μέν τις οἰήσεται περι‐ φραστικῶς εἰρῆσθαι, ὡς καὶ Ἕλλησιν ἔθος· Υἷες Ἀχαιῶν· ἕτεροι δὲ ἀπὸ τοῦ Σωτῆρος ἀρξάμενοι πολ‐ λαχοῦ χρηματίζοντος Υἱοῦ ἀνθρώπου, τὴν αἰτίαν
45	βουλεύσονται ἐξιχνεῦσαι καὶ περὶ τῶν ἀνθρώπων οὐχ ἁπλῶς λεγομένων, πολλάκις υἱῶν ἀνθρώπων χρημα‐ τιζόντων. Οὐδέπου γὰρ καὶ περὶ τοῦ Σωτῆρος περί‐ φρασις ἂν εἴη τὸ Υἱὸν ἀνθρώπου αὐτὸν ὀνομάζεσθαι, ἐπεὶ λέγεται· «Ἐξουσίαν ἔδωκεν αὐτῷ κρίσιν ποιεῖν,
12 . 1137 (50)	ὅτι Υἱὸς ἀνθρώπου ἐστί.» Χρὴ τοίνυν καθόλου τοῦτο γινώσκειν, ὅτι ἡ ἄνθρωπος προσηγορία, ὅτε οἱ ἅγιοι θεοὶ προσαγορεύονται, ἐπὶ ψόγου λαμβάνεται· ὅτε δὲ κτήνη καὶ θηρία οἱ ἁμαρτωλοὶ, ἐπὶ ἐπαίνου καλοῦ τάσσεται. Καὶ τοῦ μὲν προτέρου παράδειγμα· «Ἐγὼ
55	εἶπα· Θεοί ἐστε, καὶ υἱοὶ Ὑψίστου πάντες· ὑμεῖς
55	δὲ ὡς ἄνθρωποι ἀποθνήσκετε, καὶ ὡς εἷς τῶν
12 . 1140	ἀρχόντων πίπτετε·» καί «Ὅπου γὰρ ἐν ὑμῖν ζῆλος καὶ ἔρις, οὐχὶ σαρκικοί ἐστε, καὶ κατὰ ἄνθρωπον περιπατεῖτε;» τοῦ δὲ δευτέρου· «Ἀνθρώπους καὶ κτήνη σώσεις, Κύριε.» Πρῶτον γὰρ υἱὸν ἀνθρώ‐
5	που, πρόσωπον ὡρισμένον ἐν Γραφῇ ὀνομαζόμε‐ νον Θεὸν, ἐπὶ τῇ παρούσῃ μνήμῃ τὸν Δανιὴλ εὑ‐ ρίσκομεν καὶ μετὰ τοῦτον τὸν Ἰεζεκιὴλ προφήτας ἐν τῇ αἰχμαλωσίᾳ γενομένους· οὐδένα δὲ πρὸ τῆς αἰχμαλωσίας, ὅσον ἐφ’ οἷς ἱστοροῦμεν κατὰ τὰ ἀναν‐
10	τίῤῥητα τῶν ἀναφερομένων βιβλίων θεοπνεύστων, ταύτῃ τῇ προσηγορίᾳ καλούμενον. Τί δὲ δεῖ λέγειν περὶ τοῦ Σωτῆρος, τῶν Εὐαγγελίων πεπληρωμένων ταύτης τῆς φωνῆς; Καὶ οἰόμεθα, διὰ τὸ ἁμαρτωλοὺς γεγονέναι τοὺς ἐν τῇ αἰχμαλωσίᾳ, εἰς ὀνειδισμὸν
15	ἐκείνων τὸν Δανιὴλ μόνον σώσαντα τὸ ἀξίωμα τῆς τοῦ ἀνθρώπου καὶ κατ’ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν γενομέ‐ νης φύσεως, ἀκούειν τὸ, «Υἱὲ ἀνθρώπου.» Τὸ δ’ αὐτὸ λεκτέον καὶ περὶ τοῦ Ἰεζεκιήλ. Ἄνθρωπος γὰρ πρῶτος ὠνομάσθη ὁ κατ’ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν πε‐
20	ποιημένος ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, καὶ οὕτως ἂν εἴη κυρίως ἄνθρωπος. Ἐπισκεπτέον δὲ καὶ ἐπὶ τοῦ Σωτῆρος, εἰ τὸ ἀνθρώπινον αὐτοῦ Υἱὸς ἀνθρώπου, ἀνθρώπου πα‐ τρὸς ὄντος τῷ ἀνθρωπίνῳ τῆς εἰκόνος τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτου. Καὶ τὸ εἰρημένον δὲ, «Οἵ τε γηγενεῖς καὶ
25	υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων,» ὑπεροχὴν δηλοῖ τῶν υἱῶν τῶν ἀνθρώπων παρὰ τοὺς γηγενεῖς. Ἀλλὰ πρὸς τὴν λέξιν, ἐπεὶ ἐπιπλήττονται ἐνθάδε ἀκούοντες τὸ, «Ἕως πότε βαρυκάρδιοι,» καὶ τὰ ἑξῆς, οὐ καλῶς δόξουσιν ἀντιῤῥήσεις περὶ υἱῶν ἀνθρώπων παρατεθεῖσθαι, εἰ
30	μὴ ἄρα διττὸν τὸν ἄνθρωπον δεῖ λαμβάνειν, καθὰ ὑπέλαβεν ὁ Ἀπόστολος λέγων· «Ὁ πρῶτος ἄν‐ θρωπος ἐκ γῆς χοϊκός· ὁ δεύτερος ἄνθρωπος ὁ Κύριος ἐξ οὐρανοῦ. Οἷος ὁ χοϊκὸς, τοιοῦτοι καὶ οἱ χοϊκοί· καὶ οἷος ὁ ἐπουράνιος, τοιοῦτοι καὶ οἱ
35	ἐπουράνιοι.» Πάλιν δὲ καὶ οὕτως, διὰ τὸ προστάσ‐ σεσθαι γνῶναι, ὅτι Κύριος «ἐθαυμάστωσε τὸν ὅσιον αὑτοῦ,» τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων, ζητηθήσεται πῶς οἱ κατὰ τὸ χεῖρον υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων προστάτ‐ τονται ἔργον τῶν ἁγιωτάτων ποιῆσαι. Τὸ γὰρ γνῶναι
40	ὅτι ἐθαυμάστωσεν ὁ Κύριος τὸν ὅσιον αὑτοῦ, ἁγιω‐ τάτων ἐστὶ κατόρθωμα. Εὐχερὲς δὲ λῦσαι τοῦτο, ἐπεὶ δύναται ὁ αὐτὸς μὲν ἐν χείροσιν ὢν Υἱὸς ἀν‐ θρώπου εἶναι κατὰ τὸν ἄνθρωπον τὸν χοϊκόν· μετα‐ βαλὼν δὲ, ὅπερ οὐκ ἔστιν ἀδύνατον, γενέσθαι Υἱὸς
45	ἀνθρώπου κατὰ τὸν ἄνθρωπον τὸν ἐπουράνιον. Οὗτοι δὲ οἱ υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων οἱ κατὰ τὸ δεύτερον, ἅτε υἱοὶ τυγχάνοντες τοῦ ἐκ γῆς χοϊκοῦ, καὶ βαρυκάρδιοι εὐλόγως λέγοιντο, καὶ ἀγαπᾷν ματαιότητα, ζητεῖν τε ψεῦδος. Νοῦς γὰρ σαρκὸς ἐν αὐτοῖς καὶ ἀγάπη
12 . 1140 (50)	σωματικὴ, καὶ ζήτησις τοῦ τῆς ἀληθείας ἐχθροῦ, τουτέστι τοῦ ψεύδους. Βαρυκάρδιοι γὰρ οἱ τὴν κα‐ θεζομένην ἐπὶ τάλαντον μολίβδου ἀνομίαν ἔχοντες ἐν τῇ καρδίᾳ, ἥτις ὡς κατωφερὴς δύσεται σὺν Αἰ‐ γυπτίοις ὡσεὶ μόλιβδος ἐν ὕδατι σφοδρῷ τῶν κυμά‐
55	των τοῦ βίου. Ἐναντίοι δὲ τοῖς βαρυκαρδίοις οἱ ὑπὸ τὸν ζυγὸν Ἰησοῦ ἐλαφρὸν τυγχάνοντες. Τάχα δὲ, ἐπεὶ
55	καὶ οἱ μεμαθητευμένοι υἱοί εἰσι τοῦ μαθητεύσαντος,
12 . 1141	οἱ δὲ διδάσκοντες, αὐτοὶ κατ’ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν τοῦ Θεοῦ, οἱ μαθητευθέντες μὲν, οὐκ ἄξιοι δὲ τῶν διδα‐ ξάντων γεγενημένοι, ὀνειδίζοιντο ἂν ὡς υἱοὶ ἀνθρώ‐ που βαρυκάρδιοι, ταῖς δοθείσαις ἀφορμαῖς εἰς τὸ κα‐
5	θαρὰν γενέσθαι τὴν καρδίαν οὐ κατηκολουθηκότες. Καὶ γὰρ ἔθος τοὺς διδασκομένους, καὶ μὴ παρακο‐ λουθοῦντας τοῖς λεγομένοις, βαρυκαρδίους καλεῖσθαι ὑπὸ τῶν διδασκόντων διὰ τὸ παχὺ τῆς καρδίας. Διὰ τοῦτο δὲ καὶ ζητοῦσι τὸ ψεῦδος ὡς μὴ ὁρῶντες τὸ
10	ἀληθές. Εἰ δὲ βαθύτερον, ἐπεὶ ἀλήθειά ἐστιν ὁ Σωτὴρ, δῆλον, ὅτι ἐχθρὸς ἂν εἴη τούτῳ λόγος ψευδὴς τὸ ἀλη‐ θὲς ἐπαγγελλόμενος, ὃν ἀντίχριστον ὁ Ἰωάννης πολ‐ λάκις φησίν. Ἐὰν δὲ κατὰ περίφρασιν λαμβάνῃ τις τὸ, «υἱοὶ ἀνθρώπων,» ἀντὶ τοῦ, «ἄνθρωποι,» τὸ ὡς
15	ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἐν ἀνθρώποις ὂν τὸ βαρυκάρδιον αἰ‐ τιᾶται, ἵνα τὸ οὕτως εἴπω βαρυήκοον αὐτοῦ ἀποβα‐ λόντες κατασκευάσωσιν ἀγχίνοιαν, καὶ ἵνα τὴν ... τοῦ ζητεῖν τὴν δύναμιν ἐν τῇ ψυχῇ ἀποστήσαντες ὧν οὐ χρὴ, ἅτινα ψευδῆ πάντα ἐστὶν, ἐφ’ ἃ δεῖ μεταγάγω‐
20	σι, καὶ ζητήσωσι τὴν ἀλήθειαν.
23	Κύριος εἰσακούσεταί μου ἐν τῷ κεκραγέναι με πρὸς αὐτὸν, κ. τ. ἑ. Μεγάλη φωνὴ ἡ φθάνουσα
25	πρὸς Θεὸν, οὐχ ἣ παρὰ τοῖς ἀνθρώποις ἐστὶ γεγωνυῖα καὶ ἐπιτεταμένη κατὰ τὴν μείζονα πληγὴν τοῦ ἀέρος, ἀλλ’ ἡ τοῦ ἡγεμονικοῦ καθαρὰ καὶ ἀθόλωτος διέξοδος τῶν πρὸς Θεὸν ἀναπεμπομένων λόγων. Ἰστέον γὰρ, ὅτι ἔστι τις καὶ τοῦ κρυπτοῦ τῆς καρδίας ἀν‐
30	θρώπου φωνὴ μὴ συγχρωμένη τῷ σώματι, ἣν ἔσθ’ ὅτε εἰς αὑτὸν συναχθεὶς, καὶ εἰσελθὼν εἰς τὸ ταμιεῖόν σου, καὶ τὴν θύραν τῶν αἰσθητηρίων ἀποκλείσας, καὶ πᾶς γενόμενος ἔξω σώματος ἀναπέμπει πρὸς τὸν μόνον ἀκούοντα τοιαύτης φωνῆς. Διὰ τοῦτό τοι μη‐
35	δεμιᾶς αἰσθητῆς φωνῆς ὑπὸ τοῦ Μωϋσέως ἀναγε‐ γραμμένης γεγονέναι φησὶ πρὸς αὐτὸν, ὡς ἀπὸ τῆς Ἐξόδου μεμαθήκαμεν· «Τί βοᾷς πρός με;» Βρα‐ χεῖα δὲ πᾶσα φωνὴ ἡ περὶ τῶν ἐπιγείων καὶ μικρῶν, καὶ ταπεινῶν διέξοδος, καὶ αἴτησις ἀπὸ Θεοῦ· ἢν
40	ἀπαγορεύων ὁ Σωτὴρ προσφέρειν τῷ Πατρί φησιν· «Αἰτεῖτε τὰ μεγάλα, καὶ τὰ μικρὰ ὑμῖν προστεθή‐ σεται· αἰτεῖτε τὰ ἐπουράνια, καὶ τὰ ἐπίγεια προστε‐ θήσεται ὑμῖν.» Ὀργίζεσθε, καὶ μὴ ἁμαρτάνετε, κ. τ. ἑ. Ἡ, «ὀρ‐
45	γίζεσθε,» φωνὴ σημαίνει τὸ προστακτικὸν κα‐ τηγόρημα· σημαίνει δὲ καὶ τὸ ὁριστικὸν ὑπό τινων καλούμενον διαβεβαιωτικὸν, οἷον· ὀργιζόμεθα, ὀργί‐ ζεσθε, ὀργίζονται. Πάλιν κατὰ ἄλλον τρόπον ἡ ὀργὴ προσηγορία, ἀφ’ ἧς ἐσχημάτισται τὸ, «ὀργίζεσθε,»
12 . 1141 (50)	σημαίνει τι προαιρετικὸν, ἢν ὡρίσαντό τινες ὄρεξιν ἀντιτιμωρήσασθαι τοὺς ἠδικηκέναι δοκοῦντας. Δηλοῖ δὲ καὶ ἀπροαίρετον, ὃ καλοῦσί τινες προπάθειαν γι‐ νομένην, ἐπί τισι δὲ ἐρεθισμοῖς ἕλκουσαν· ἐφ’ ἣν προωρισάμεθα ὀργήν. Τὸ ἕτερον τοίνυν τὸ, «ὀργί‐
55	ζεσθε,» ἐὰν λαμβάνωμεν, λέγω δὲ τὸ ἀπροαίρετον τὸ
12 . 1144	κατὰ τὴν προπάθειαν γινόμενον, οὐκ ἔστιν ἁμάρτημα ἀποπτωτικὸν εἶναι τοῦ καλοῦ· καὶ κατὰ τοῦτό γε οὐ τὸ προστακτικὸν νοήσωμεν εἰρῆσθαι τὸ «ὀργίζεσθε,» (πῶς γὰρ ἂν δυναίμεθα προστάττεσθαι τὸ ἀπροαίρε‐
5	τον;) ἀλλὰ τὸ ὁριστικὸν, ἵν’ ᾖ ὅλον τὸ λεγόμενον τοιοῦτον· Ὅσον ὀργίζεσθε καὶ συμβαίνει τοῦτο ὑμῖν οὐκ ἔχουσι πρὸς τοῦτο λογισμοὺς, ἀλλὰ τὸ παρ’ αὐ‐ τῶν μὴ προσθῆτε· ἀλλὰ τῷ συμβαίνοντι οὐ ψεκτῷ ψεκτόν τι μὴ ἀκολουθησάτω· ὅπερ δηλοῖ ἐν τῷ·
10	«Καὶ μὴ ἁμαρτάνετε.» Οἶδεν οὖν καὶ ἐνθάδε ὁ λόγος τινὰ ὀργὴν οὐκ οὖσαν ἁμαρτίαν, καὶ οὐδέπου ἀπὸ τοῦ ἐφ’ ἡμῖν ἐρχομένην παθητικὴν καὶ κακοποιητι‐ κήν. Μαρτυρεῖ δὲ τῇ ἐκδοχῇ τῇ εἰρημένῃ περὶ τοῦ, «ὀργίζεσθε,» ὁ Ἀκύλας τὸ κύριον ἑρμηνεῦσαι βου‐
15	ληθεὶς τοῦ Ἑβραϊκοῦ· τὸ γὰρ ἀπροαίρετον, ὃ προει‐ ρήκαμεν ὀνομάζεσθαι προπάθειαν παρά τισιν, κλό‐ νον καὶ σεισμὸν τῆς ψυχῆς νομίσας εἶναί φησι· «Κλονεῖσθε καὶ μὴ ἁμαρτάνετε·» ὅπερ «κλονεῖσθε» οὐκ ἔστι προστακτικὸν, (ἄτοπον γὰρ τὸν προφήτην
20	προστάσσειν κλονεῖσθαι·) ἀλλ’ ὡς ἐπὶ τοῦ «ὀργίζε‐ σθε» εἰρήκαμεν, ὁριστικὸν, οἷον· Εἰ συμβαίνει· ὑμῖν κλονεῖσθαι, μὴ ἁμαρτάνετε. Ἃ λέγετε ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν, ἐπὶ ταῖς κοί‐ ταις ὑμῶν κατανύγητε, κ. τ. ἑ. Διὰ τούτων ἔοικε
25	διδάσκειν δεῖν ἕκαστον ἐπὶ τὴν κοίτην ἰόντα ἀπο‐ λογισμὸν ἑαυτὸν ἀπαιτεῖν τῶν μεθ’ ἡμέραν πεπρα‐ γμένων, καὶ ἐπὶ τοῖς παρὰ τὸν ὀρθὸν λόγον γεγενημέ‐ νοις αὐτὸν κακίζειν μεμφόμενον καὶ τῷ λόγῳ κεν‐ τοῦντα. Τοῦτο γὰρ συνεχέστερον ἐπιτελούμενον ἀπο‐
30	στήσει ἡμᾶς τοῦ ἀποπίπτειν τῶν δεόντων. Ἃ λέγετε, φησὶν, ταῦτα ὑμᾶς κατανυξάτω ἐν τῷ καιρῷ τοῦ ταῖς κοίταις αὐτοὺς ἐπιδιδόναι. Ἀπὸ μέρους δὲ τῶν ἁμαρτανομένων πάντα τὰ ἁμαρτανόμενα· μέρος ἁμαρτανομένων τὸ διὰ λόγων· καὶ τάχα καὶ τῆς ἄλ‐
35	λης πρακτικῆς ἁμαρτίας προάγει λόγος. Τῷ μέντοι «κατανύγητε» ἰδίως πολλάκις ἐχρήσαντο· τάχα οὔτε παρὰ τοῖς φιλοκάλοις τῶν Ἑλλήνων κειμένῳ, οὔτε ἐν τῇ συνηθείᾳ τῶν τῇ Ἑλλάδι φωνῇ χρωμένων· καὶ ἀναγράφουσί γε τὴν λέξιν ταύτην ἐπὶ τῶν δακνο‐
40	μένων τῶν ἡμαρτημένων ἕνεκεν, ἢ ὧν δήποτε ἑτέ‐ ρων· ὡς ἐν τῇ τρίτῃ τῶν Βασιλειῶν περὶ τοῦ Ἀχαὰβ βασιλέως Ἰσραὴλ διηγουμένη ἡ Γραφὴ, τίνα τρόπον ἐλεγχθεὶς ὑπὸ τοῦ προφήτου Ἠλίου ἐπὶ τῷ ἐπιτεθυμηκέναι τοῦ ἀγροῦ Ναβουθαὶ τοῦ Ἰεζραηλί‐
45	του μετανοεῖ, φησὶ ταῦτα· «Πλὴν ματαίως Ἀχαὰβ ὃς ἐπράθη ποιῆσαι τὸ πονηρὸν ἐνώπιον Κυρίου, ὡς μετέθηκεν αὐτὸν Ἰεζάβελ ἡ γυνὴ αὐτοῦ. Καὶ ἐβδε‐ λύχθη σφόδρα πορεύεσθαι ὀπίσω τῶν βδελυγμάτων κατὰ πάντα ἃ ἐποίησεν ὁ Ἀμοῤῥαῖος, ὃν ἐξωλόθρευσε
12 . 1144 (50)	Κύριος ἀπὸ προσώπου τῶν υἱῶν Ἰσραήλ. Καὶ ὑπὲρ τοῦ λόγου ὡς κατενύγη Ἀχαὰβ ἀπὸ προσώπου τοῦ Κυρίου, καὶ ἐπορεύετο κλαίων, καὶ διέῤῥηξε τὸν χι‐ τῶνα αὐτοῦ, καὶ ἐζώσατο σάκκον ἐπὶ τὸ σῶμα αὐτοῦ, καὶ ἐνήστευσε, καὶ περιεβάλετο σάκκον ἐν τῇ ἡμέρᾳ
55	ᾗ ἐπάταξε Ναβουθαὶ τὸν Ἰεζραηλίτην, καὶ ἐπορεύθη.
55	Καὶ ἐγένετο ῥῆμα Κυρίου ἐν χειρὶ δούλου αὐτοῦ
12 . 1145	Ἠλίου περὶ Ἀχαάβ· καὶ εἶπε Κύριος· Ἑώρακας ὡς κατενύγη Ἀχαὰβ ἀπὸ προσώπου μου; Οὐκ ἐπάξω τὴν κακίαν ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτοῦ.» Καὶ ἐν τῷ δὲ πεντηκοστῷ ἐννάτῳ ψαλμῷ· «Συνέσεισας,» φησὶ,
5	«τὴν γῆν, καὶ συνετάραξας αὐτήν. Ἴασαι τὰ συν‐ τρίμματα αὐτῆς, ὅτι ἐσαλεύθη. Ἔδειξας τῷ λαῷ σου σκληρά· ἐπότισας ἡμᾶς οἶνον κατανύξεως. Ἔδωκας τοῖς φοβουμένοις σε σημείωσιν τοῦ φυγεῖν ἀπὸ προσώπου τόξου.» Πεποτίσθαι γὰρ ὁμολογεῖ τῷ
10	οἴνῳ τῆς κατανύξεως ὁ Προφήτης. Καὶ ἐπεὶ, ἵν’ οὕ‐ τως εἴπω, ἔπεψε τοὺς λόγους τοὺς ἐλεγκτικοὺς, καὶ πέπονθεν ἀπ’ αὐτῶν τὸν κατανυγμὸν, διὰ τοῦτο εἰ‐ ληφέναι ὁμολογεῖ μετὰ τῶν φοβουμένων τὸ Θεῖον σημείωσιν εἰς τὸ φυγεῖν τὰ βέλη τὰ ἀπὸ τοῦ τόξου
15	πεμπόμενα τοῦ Θεοῦ ἐπὶ τοὺς ἀσεβεῖς καὶ παραμεί‐ ναντας ἐπὶ τοῖς ἁμαρτήμασι, καὶ μὴ μετανοήσαντας. Καὶ ἐν τῇ Γενέσει· «Εἶπε δὲ Ἠσαῦ πρὸς τὸν πα‐ τέρα αὐτοῦ· Μὴ εὐλογία μία σοί ἐστι, πάτερ; Κατανυχθέντος δὲ Ἰσαὰκ, ἀνεβόησε φωνῇ Ἠσαῦ, καὶ
20	ἔκλαυσεν.» Ἀντὶ μέντοι τοῦ, κατανύγητε, «σιωπή‐ σατε» Ἀκύλας καὶ Θεοδοτίων ἐκδεδώκασιν· ὅπερ ὁ Σύμμαχος «ἡσυχάσατε» ἑρμήνευσε σαφέστερον ἐκ‐ τιθέμενος τὸ ἀπὸ τῶν ῥητῶν δηλούμενον· ὅπερ τοιοῦτον ἔχει νοῦν· Ἐπὶ τῆς κοίτης ὑμῶν ἐν ἑαυτοῖς
25	κατὰ τὸ κρυπτὸν διαλέχθητε· δῆλον δ’ ὅτι τὰ μεθ’ ἡμέραν πεπραγμένα καὶ τὰ περὶ αὐτοὺς ἐπισκεψά‐ μενοι οὕτως ἡσυχάσατε. Θύσατε θυσίαν δικαιοσύνης, καὶ ἐλπίσατε ἐπὶ Κύριον, κ. τ. ἑ. Ὁ ἐξ ἀδίκων πόρων προσφέ‐ ρων οὐ δικαιοσύνης θύει θυσίαν, καὶ ὁ μὴ κατ’ ἀξίαν
30	ὧν κέκτηται μερίζων τοῖς δεομένοις, καὶ ὁ ἐκ λύπης καὶ ἐξ ἀνάγκης διδούς. Σαφέστατα δὲ διδάσκει, ὅτι οὐ περὶ τῶν θυσιῶν ὧν ἐξειλήφασιν οἱ ἐντυγχάνοντες τοῖς βιβλίοις, περὶ τούτων ἐνετείλατο ὁ θεῖος λόγος· ἔφη γὰρ ἐν τεσσαρακοστῷ ψαλμῷ· «Ὁ Θεὸς, Θεός σου
35	εἰμὶ ἐγώ. Οὐκ ἐπὶ ταῖς θυσίαις σου ἐλέγξω σε· τὰ δὲ ὁλοκαυτώματά σου ἐνώπιόν μου ἐστὶ διὰ παντός. Οὐ δέξομαι ἐκ τοῦ οἴκου σου μόσχους, οὐδ’ ἐκ τῶν ποιμνίων σου χειμάῤῥους· ἐμὰ γάρ ἐστι πάντα τὰ θηρία τοῦ ἀγροῦ, κτήνη ἐν τοῖς ὄρεσι καὶ βόες. Ἔγνωκα πάντα
40	τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ, καὶ ὡραιότης ἀγροῦ μετ’ ἐμοῦ ἐστιν. Ἐὰν πεινάσω, μή σοι εἴπω· ἐμὴ γάρ ἐστιν ἡ οἰκουμένη καὶ τὸ πλήρωμα αὐτῆς. Μὴ φάγομαι κρέα ταύρων, ἢ αἷμα τράγων πίομαι; Θῦσον τῷ Θεῷ θυσίαν αἰνέσεως, καὶ ἀπόδος τῷ Ὑψίστῳ τὰς εὐχάς
45	σου. Καὶ ἐπικάλεσαί με ἐν ἡμέρᾳ θλίψεως, καὶ ἐξ‐ ελοῦμαί σε, καὶ δοξάσεις με.» Καὶ ἐν τῷ πεντηκοστῷ· «Ὅτι, εἰ ἠθέλησας θυσίαν, ἔδωκα ἂν, ὁλοκαυτώματα οὐκ εὐδοκήσεις. Θυσία τῷ Θεῷ πνεῦμα συντετριμ‐ μένον. Καρδίαν συντετριμμένην καὶ τεταπεινωμένην
12 . 1145 (50)	ὁ Θεὸς οὐκ ἐξουδενώσει.» Καὶ ἐν ἄλλοις· «Τὰ ὁλο‐ καυτώματα ὑμῶν καὶ αἱ θυσίαι οὐχ ἥδυνάν μοι.» Ἔτι δὲ καὶ ἐν τῷ Ἱερεμίᾳ· «Οὐ ταῦτα, φησὶν, ἐνετειλά‐ μην τοῖς πατράσιν ὑμῶν, ᾗ ἡμέρᾳ ἀνήγαγον αὐτοὺς ἐκ γῆς Αἰγύπτου, περὶ ὁλοκαυτωμάτων καὶ θυσίας·
55	ἀλλ’ ἢ τὸ ῥῆμα τοῦτο ἐνετειλάμην αὐτοῖς λέγων·
12 . 1148	Ἕκαστος κατὰ τοῦ πλησίον ἐν τῇ καρδίᾳ κακίαν μὴ μνησικακείτω, καὶ ὅρκον ψευδῆ μὴ ἀγαπᾶτε· Διότι ταῦτα πάντα ἐμίσησα, λέγει Κύριος παντοκράτωρ.» Σαφῶς γοῦν διὰ τούτων πάντων διδάσκει ἐξετάζειν
5	τίς ὁ περὶ τῶν θυσιῶν τόπος· καὶ ὑποβάλλει γε ἀφορ‐ μὰς τὰ λόγια λέγοντα· «Τῷ Θεῷ θυσία πνεῦμα συν‐ τετριμμένον·» ὥσπερ καὶ ἐνθάδε· «Θύσατε θυσίαν δικαιοσύνης, καὶ ἐλπίσατε ἐπὶ Κύριον.» Καὶ αὐτὸς δὲ ὁ Σωτὴρ καὶ Κύριος ἡμῶν ἐπιστρέφει τοὺς μὴ νο‐
10	οῦντας τὰ προφητικὰ, καὶ διὰ τοῦτο περὶ τὰς σωμα‐ τικὰς θυσίας ἐπτοημένους, λέγων· «Εἰ δὲ ἐγνώκειτε τί ἐστιν· Ἔλεος θέλω καὶ οὐ θυσίαν, οὐκ ἂν κατεδι‐ κάσατε τοὺς ἀναιτίους.» Κεῖται δὲ ἡ λέξις ἐν ἑνὶ τῶν δώδεκα οὕτως ἔχουσα· «Διότι ἔλεος θέλω καὶ
15	οὐ θυσίαν, ἐπίγνωσιν Θεοῦ ἢ ὁλοκαυτώματα.» Ὅτι δὲ ταῦτα νομοθεσία ἐστὶ περὶ θυσιῶν, ἐδίδαξεν ὁ Παῦ‐ λος εἰπὼν τό· «Οἵτινες ὑποδείγματι καὶ σκιᾷ λα‐ τρεύουσι τῶν ἐπουρανίων.» Ἀγωνιστέον τοίνυν τῷ ἐντυγχάνοντι τοῖς περὶ θυσιῶν νόμοις ἑκατέρως αὐ‐
20	τοὺς διηγήσασθαι, κατά τε τὸ συμβολικὸν καὶ κατὰ τὸ ἀποῤῥητότερον καὶ μυστικὸν ἐξετάζοντι. Ταῦτα ἐν ἐπιτομῇ ἡμῖν σεσημείωστο βουλομένοις διηγήσα‐ σθαι τὸ, «Θύσατε θυσίαν δικαιοσύνης·» καὶ ἀκολού‐ θως τὸ, «Ἐλπίσατε ἐπὶ Κύριον.» Οὐ γὰρ ἔστιν εὐ‐
25	λόγως ἐλπίσαι πρὶν δικαιοποιῆσαι· τῷ δικαιοπρα‐ γοῦντι δὲ πεποιθότως ἔστιν ἐλπίσαι, καὶ τὰ τοῦ Κυ‐ ρίου ἀγαθὰ προσδοκῆσαι· ἐλπὶς γάρ ἐστι προσδοκία ἀγαθῶν. Ἐπεὶ δ’ ἐζήτηται παρὰ πολλοῖς, εἰ ὁ καλὸς καὶ ἀγαθὸς ἐλπίσει τι, ὡς τοῦ τελείου ἀπέχοντος τὰ
30	ἀγαθὰ, καὶ ἐν οὐδενὶ ἐλλείποντος, καὶ διὰ τοῦτο οὐ‐ δὲν ἐλπίζοντος, ἀπόντων γάρ ἐστιν ἡ ἐλπὶς, ἑτέρου δὲ τοῦ εἶναι χρηστὰς ἐλπίδας, ἀεὶ τοῖς καλοῖς καὶ ἀγαθοῖς ἀγαθῶν τὰ ἀγαθὰ αὐτῶν συνεχέστατα διαδε‐ χομένων· φέρε καὶ ἡμεῖς ὀλίγα κατὰ τὸ βούλημα τῶν
35	Γραφῶν περὶ τοῦ προβλήματος διαλάβωμεν. Σαφέστα‐ τα δὴ προτρέπουσιν ἡμᾶς ἐλπίζειν ἐπὶ Κύριον τὰ ἱερὰ λόγια. «Ἐλπισάτω» γὰρ, φησὶν, «Ἰσραὴλ ἐπὶ τὸν Κύριον·» καὶ, «Οἶκος Ἰσραὴλ ἤλπισεν ἐπὶ τὸν Κύριον· βοηθὸς αὐτῶν καὶ ὑπερασπιστὴς αὐτῶν ἐστι.» Τῷ
40	δὲ τελείῳ ἐν τῷ ἐννενηκοστῷ ψαλμῷ μετὰ τῶν ἄλλων ἐπαγγελιῶν λέγεται τὸ, «Ἐν τοῖς μεταφρένοις αὐτοῦ ἐπισκιάσει σοι, καὶ ὑπὸ τὰς πτέρυγας αὐτοῦ ἐλπιεῖς. Ὅπλῳ κυκλώσει σε ἡ ἀλήθεια αὐτοῦ.» Ὁ δὲ Παῦλος ἐν ᾧ κρέμαται ὁ νόμος καὶ οἱ προφῆται, βουλόμενος
45	παραστῆσαι ὁποῖός ἐστι, (λέγω δὲ τὴν ἀγάπην·) φη‐ σίν· «Ἡ ἀγάπη πάντα πιστεύει, πάντα ἐλπίζει, πάν‐ τα ὑπομένει· ἡ ἀγάπη οὐδέποτε ἐκπίπτει.» Εἰ δὲ τὸ μηδέποτε ἐκπίπτειν τελείου ἐστὶν ἔργον, ἀγάπης ὑπάρχον, καὶ τὸ πάντα ὑπομένειν διὰ τὴν ἀγάπην
12 . 1148 (50)	ὑπεράνω γινομένου παντὸς ἐπιπόνου, καὶ τὸ πάντα πιστεύειν, δῆλον δ’ ὅτι τὰ ὄντα καὶ τὰ ἀληθῆ· οὐ γὰρ ἐν τοῖς πᾶσι τὰ ψευδῆ ἀριθμητέον, τὴν ἀρχὴν οὐδὲ ὄντα. Ὁ γὰρ τὴν ἀγάπην κατορθώσας τέλειος καὶ βέβαιος ἐν τῇ σωτηρίῳ πίστει τῇ περὶ ἑνὸς ἑκάστου
55	τῶν πιστοῦσθαι ἀναγκαίων ἐστί· δῆλον ὅτι καὶ τὰ πάντα ἐλπίζειν, καὶ μηδὲν δυναμένων ἁγίῳ ἀποκεῖ‐
55	σθαι ἀπογινώσκειν, οὐδενὸς ἄλλου ἢ τοῦ τελείᾳ ἀγά‐
12 . 1149	πῃ κεκοσμημένου ἔργον ἂν ὑγιῶς λέγοιτο· ὡς, εἰ, κατακερματίζοντες τὸ πάντα ἐλπίζειν, βουλόμεθα διη‐ γήσασθαι, ἐροῦμεν, ὅτι κληρονομῆσαι βασιλείαν οὐ‐ ρανῶν καὶ παρακληθῆναι, καὶ υἱοὶ Θεοῦ κληθῆναι,
5	καὶ Θεὸν ὄψεσθαι, καὶ χορτασθήσεσθαι ἧς πεινᾷ καὶ διψᾷ δικαιοσύνης, καὶ τοῦ τελείου ἐλέου μεταλήψε‐ σθαι, καὶ ἁπαξαπλῶς ἐν πᾶσιν ἔσεσθαι οἷς ἐπηγγεί‐ λατο ὁ ἀψευδὴς Θεὸς, καὶ Σωτὴρ ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰη‐ σοῦς Χριστός, «Ὀφθαλμὸς γὰρ οὐκ εἶδε καὶ οὖς οὐκ
10	ἤκουσε, καὶ ἐπὶ καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέβη ἃ ἡτοί‐ μασεν ὁ Θεὸς τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν.»
15	Πολλοὶ λέγουσι· Τίς δείξει ἡμῖν τὰ ἀγαθά; κ. τ. ἑ. Οἱ μὲν ἁπλούστεροι ὑπολήψονται λέγε‐ σθαι ἐνταῦθα, ὅτι, τῶν ἀποκειμένων ἐν ἐπαγγελίᾳ κηρυσσομένων, οἱ πολλοὶ λέγουσιν, ὅτι, Τίς ταῦτα ἡμῖν δείξει, καὶ ἐν αὐτοῖς γενέσθαι ποιήσει; δῆλον
20	ὅτι πληχθέντες μὲν ὡς περὶ ἀληθῶν, καὶ ὀρεχθέντες αὐτῶν, διὰ δὲ τὴν ἀσθένειαν τὴν ἀνθρωπίνην κατὰ πολλὰ τῶν ἁμαρτανομένων οὐ πάνυ τι αὐτοῖς δεδω‐ κότες τὸ ὄψεσθαι αὐτὰ καὶ ἐν αὐτοῖς ζήσεσθαι. Ἕτε‐ ροι δὲ οὕτω διηγήσονται τὸ λεγόμενον, ὅτι τὰ ἐν
25	ἐπαγγελίᾳ ἀναγεγραμμένα τοῖς ἐκλεκτοῖς δοθήσεσθαι οὐ πάνυ τί ἐστι σαφῶς καὶ τρανῶς συνιέναι μὴ οὐχὶ σοφοὺς γεγενημένους· οἷον τίς ἡ γῆ ἢν κληρονομή‐ σουσιν οἱ πραεῖς· καὶ τί τὸ κληρονομῆσαι αὐτὴν νοη‐ τέον, ἢ τί τὸ διὰ τὴν καθαρότητα τῆς καρδίας ὄψε‐
30	σθαι Θεὸν ἀόρατον τυγχάνοντα, ὃν οὐδεὶς ἑώρακε πώ‐ ποτε· τίνος δὲ γινομένου καὶ ποταπῶν συμβαινόντων οἱ ἐπὶ τοῦ παρόντος πενθοῦντες ὕστερον παρακλη‐ θήσονται· τίς δὲ καὶ ποταπὴ ἡ βασιλεία τῶν οὐρα‐ νῶν. Πολλοὶ οὖν ἀκούοντες τὰ ἀναγεγραμμένα ἀγα‐
35	θὰ βουλόμενοι αὐτὰ τῇ διανοίᾳ θεάσασθαι καὶ συνιέ‐ ναι, λέγουσι τὸ, «Τίς ἔσται ὁ δείξων ἡμῖν ἀγαθά;» Σπάνιος γὰρ ἀληθῶς ὁ δυνάμενος δεικνύναι, ὡς διη‐ γησάμεθα, τὰ ἀγαθὰ, ὁποῖος ὁ Παῦλος ἦν δυνάμενος αὐτὰ λόγῳ παραστῆσαι, ὥς φησί που τό· «Ἡμεῖς δὲ
40	νοῦν Χριστοῦ ἔχομεν, ἵνα ἴδωμεν τὰ ἀπὸ τοῦ Θεοῦ χαρισθέντα ἡμῖν, ἃ καὶ λαλοῦμεν οὐκ ἐν διδακτοῖς ἀνθρωπίνης σοφίας λόγοις, ἀλλ’ ἐν διδακτοῖς πνεύμα‐ τος, πνευματικὰ πνευματικοῖς συγκρίνοντες.» Τετη‐ ρήκαμεν πολλάκις τὸ, «τίς,» ἐν τῇ Γραφῇ ἐπὶ τοῦ
45	σπανίου τεταγμένον, ὥσπερ ἐν τῷ· «Τίς πιστὸς καὶ φρόνιμος οἰκονόμος;» καί· «Τίς σοφὸς καὶ συνήσει ταῦτα;» καί· «Κύριε, τίς κατασκηνώσει ἐν ὄρει ἁγίῳ σου;» Οὕτως καὶ ἐνθάδε λέγεται τὸ, «Τίς δεί‐ ξει ἡμῖν τὰ ἀγαθά;»
12 . 1149 (50)	Ἐκ τοῦ τόμου τῶν εἰς τὸν δʹ ψαλμὸν εἰς τό· «Πολλοὶ λέγουσι· Τίς δείξει ἡμῖν τὰ ἀγαθά;» Πολλῆς παρὰ τοῖς ἀνθρώποις ζητήσεως τυγχανού‐ σης περὶ τοῦ, τίνα τὰ ἀγαθὰ, καὶ τίνα τὰ κακὰ, καὶ τινῶν μὲν ἀπροαίρετα εἶναι λεγόντων τὰ ἀγαθὰ, καὶ
55	τὰ κακά· ὡσπερεὶ τὴν ἡδονὴν ἀγαθὸν ἀποφαινομέ‐ νων, κακὸν δὲ τὸ πονηρόν· ἑτέρων δὲ ἐν μόνοις προ‐ αιρετικοῖς κατακλειόντων τὰ ἀγαθὰ καὶ τὰ κακά· καὶ
55	τὰς μὲν ἀρετὰς, καὶ τὰς κατ’ αὐτὰς πράξεις μόνας
12 . 1152	ἀγαθὰ λεγόντων· τὰς δὲ κακίας καὶ τὰς κατὰ κακίαν ἐνεργείας κακά· τρίτων δὲ ὄντων τῶν μιγνύντων, καὶ ἅμα ἐν προαιρετικοῖς ἢ ἀπροαιρέτοις λεγόντων εἶναι τὰ ἀγαθὰ καὶ τὰ κακά· εἰκότως ὑπὲρ τῶν
5	πιθανοτήτων περιελκόμενοι οἱ πολλοὶ τῶν πιστευόν‐ των φιλομαθοῦντες, εἰς τὸν περὶ ἀγαθῶν τόπον λέγοιεν ἂν τό· «Τίς δείξει ἡμῖν τὰ ἀγαθά;» Ὅτι μὲν οὖν ἐν προαιρετικοῖς ἐστιν ἡ τῶν ἀγαθῶν φύσις, πᾶς ὁστισοῦν, ἀποδεχόμενος τὸν περὶ κρίσεως λόγον,
10	ἀδιδάκτως ὁμολογήσαι ἄν· ἀγαθὸν γάρ φησιν εἶ‐ ναι, ἐφ’ ᾧ ἀκούσεταί τις τό· «Εὖγε, ἀγαθὲ δοῦλε καὶ πιστὲ, ἐπὶ ὀλίγα ἦς πιστὸς, ἐπὶ πολλῶν σε κατα‐ στήσω· εἴσελθε εἰς τὴν χαρὰν τοῦ κυρίου σου.» Ἀγα‐ θὸν δὲ τὸ ἀπὸ τοῦ ἀγαθοῦ ἀνθρώπου ἐκ τῆς καρδίας
15	αὐτοῦ προφερόμενον, ὡς ὁ Σωτήρ φησιν· «Ὁ ἀγα‐ θὸς ἄνθρωπος ἐκ τοῦ ἀγαθοῦ θησαυροῦ τῆς καρδίας αὐτοῦ προφέρει τὰ ἀγαθά·» καὶ ἁπαξαπλῶς πᾶς καρπὸς δένδρου ἀγαθοῦ, προαιρετικὸς ὢν, ἀγαθόν ἐστιν· ὡς ἀγάπη, καὶ εἰρήνη, καὶ χαρὰ, καὶ μακρο‐
20	θυμία, χρηστότης τε καὶ ἀγαθωσύνη, πίστις, καὶ πραότης, καὶ ἐγκράτεια· τὰ δὲ ἐναντία τούτοις, κα‐ κά. Εἰ δὲ καὶ μετὰ τὴν τοῦ Χριστοῦ διδασκαλίαν ἐστί τι ἀγαθὸν, καὶ κακὸν, καὶ ἐν ἀπροαιρέτοις, ζητη‐ τέον· κἂν ᾖ δέ τι κακὸν ἢ ἀγαθὸν ἐν ἀπροαιρέτοις,
25	ὡς ὕστερον ἐξετάσαντες τάχα δείξομεν· ἀλλ’ οὔτι γε τὰ ἀπὸ τῶν μιγνύντων τοῖς προαιρετικοῖς τὰ ἀπρο‐ αίρετα λεγόμενα ἀγαθὰ ἂν εἴη καὶ κακά· ἐκεῖνοι γὰρ οἴονται τῶν ἀγαθῶν τὰ μὲν εἶναι περὶ ψυχὴν, τὰ δὲ περὶ σῶμα, τὰ δὲ ἐκτός· ὁμοίως δὲ καὶ τῶν κακῶν·
30	καὶ περὶ ψυχὴν μὲν ἀρετὴν καὶ τὰς κατ’ ἀρετὴν πρά‐ ξεις, ἢ κακίαν καὶ τὰς κατὰ κακίαν πράξεις· περὶ σῶμα δὲ ὑγείαν, καὶ εὐεξίαν, καὶ κάλλος· ἢ νόσον, καὶ καχεξίαν, καὶ αἶσχος· περὶ τὰ ἐκτὸς δὲ, πλοῦτον καὶ πενίαν, δόξαν καὶ ἀδοξίαν, εὐγένειαν καὶ δυσ‐
35	γένειαν. Οἰήσονται δέ τινες καὶ κατὰ τὰς Γραφὰς ὁμοίως τρία. γένη εἶναι τῶν ἀγαθῶν, καὶ τρία τῶν κακῶν· τὰς γὰρ ἀρετὰς καὶ τὰς κακίας προσιέμενοι εἶναι ἀγαθὰ καὶ κακὰ μετὰ τὰ ὁμολογούμενα καὶ ὑφ’ ἡμῶν ἐν ἀρετῇ καὶ κακίᾳ, καὶ ταῖς κατ’ αὐτὰς πρά‐
40	ξεσι, χρήσονται ῥητοῖς, καὶ τὰ σωματικὰ, καὶ τὰ ἐκ‐ τὸς δῆθεν ἀποφαινομένοις ἀγαθὰ ἢ κακὰ τυγχάνειν· καὶ περὶ μὲν ἀρετῶν καὶ κακῶν τί δεῖ λέγειν, τῶν ἠθικῶν πραγμάτων διδασκόντων δεῖν ἡμᾶς μὲν αἱρεῖσθαι δικαιοσύνην, καὶ φρόνησιν, καὶ σωφροσύ‐
45	νην, καὶ ἀνδρίαν, καὶ τὰς κατ’ αὐτὰς πράξεις· ἐκ‐ κλίνειν δὲ τὰ τούτοις ἐναντία; διόπερ οὐ χρεία πα‐ ραδειγμάτων εἰς τὰ παρὰ τῶν προαιρετικῶν ἀγαθά. Σωματικὰ δὲ καὶ ἐκτὸς ἀγαθὰ ἐκ τῆς κατὰ τὸ ῥητὸν ἐκδοχῆς πολλαχόθεν δείξουσι· πλὴν ἐπὶ τοῦ παρόν‐
12 . 1152 (50)	τος ἀρκεῖ παραθέσθαι τινὰ ἐκ τῶν ἐν Ἐξόδῳ, καὶ Λευϊτικῷ, καὶ Δευτερονομίῳ κειμένων· ὡς ἐν ἐπαγ‐ γελίᾳ πρὸς τοὺς τηροῦντας τὰς ἐντολάς· καὶ ὡς ἐν ἀπειλῇ καὶ κατάραις πρὸς τοὺς παραβαίνοντας αὐ‐
12 . 1152 (50)	τάς· οἷον ὅτι ἡ ὑγεία ἀγαθόν ἐστι, καὶ ἡ νόσος κα‐
12 . 1153	κὸν, ἀπὸ τῆς Ἐξόδου δείξει ταῦτα προλέγεσθαι· «Ἐὰν τηρήσῃς τὰς ἐντολάς μου καὶ τὰ προστάγμα‐ τά μου, πᾶσαν νόσον ἣν ἐπήγαγον τοῖς Αἰγυπτίοις, οὐκ ἐπάξω ἐπὶ σέ· ἐγὼ γάρ εἰμι Κύριος ὁ ἰώμενός
5	σε.» Καὶ τὸ ἀπὸ τοῦ Δευτερονομίου δὲ πρὸς τοὺς ἁμαρτάνοντας λεγόμενον ὑπονοηθείη ἂν κακὸν μὲν παριστάνειν τὰς σωματικὰς πληγὰς καὶ τὰς νόσους, ἀγαθὸν δὲ δηλονότι καὶ τὴν ὑγίειαν καὶ τὴν τοῦ σώ‐ ματος ῥῶσιν. Ἔχει δὲ οὕτως ἡ λέξις· «Ἐὰν μὴ
10	ἀκούσητε ποιεῖν πάντα τὰ ῥήματα τοῦ νόμου τούτου τὰ γεγραμμένα ἐν τῷ βιβλίῳ τούτῳ, φοβεῖσθαι τὸ ὄνομα τὸ ἔντιμον, καὶ τὸ θαυμαστὸν τοῦτο, Κύριον τὸν Θεὸν, καὶ παραδοξάσει Κύριος τὰς πληγάς σου, καὶ τὰς πληγὰς τοῦ σπέρματός σου, πληγὰς μεγά‐
15	λας καὶ θαυμαστὰς, καὶ νόσους πονηρὰς καὶ πλεί‐ στας· καὶ ἐπιστρέψει ἐπὶ σὲ πᾶσαν τὴν πλη‐ γὴν Αἰγύπτου τὴν πονηρὰν, ἣν διηυλαβοῦ ἀπὸ προσ‐ ώπων αὐτῶν· καὶ κολληθήσεταί σοι, καὶ πᾶσαν μα‐ λακίαν, καὶ πᾶσαν πληγὴν τὴν μὴ γεγραμμένην
20	ἐν τῷ βιβλίῳ τοῦ νόμου τούτου ἐπάξει Κύριος ἐπὶ σὲ, ἕως ἂν ἐξολοθρεύσῃ σε·» καὶ πάλιν τοῖς πα‐ ραβαίνουσι τὰς ἐντολὰς λέγεται τό· «Ἐπιπέμψω ὑμῖν πυρετὸν, καὶ ἴκτερον, καὶ σφακελίζοντας τοὺς ὀφθαλμοὺς ὑμῶν, καὶ τὴν ψυχὴν ὑμῶν ἐκτή‐
25	κουσαν·» πρὸς τούτοις καὶ ἐν τῷ Δευτερονομίῳ τοῖς ἀφισταμένοις τῆς θεοσεβείας ἀπειλεῖ ὁ λόγος ὀπι‐ σθότονον ἀνίατον. Τὰ δὲ ἐκτὸς ἀγαθὰ οἱ βουλόμενοι κατὰ τὸν θεῖον ἐπαγγέλλεσθαι λόγον τοῖς μὲν ἀπὸ τοῦ Λευϊτικοῦ τούτοις χρήσονται· «Ἐὰν ἐν τοῖς
30	προστάγμασί μου πορεύησθε, καὶ τὰς ἐντολάς μου φυ‐ λάσσησθε, καὶ ποιῆτε αὐτὰς, δώσω τὸν ὑετὸν ὑμῖν ἐν καιρῷ αὐτοῦ, καὶ ἡ γῆ δώσει τὰ γεννήματα αὐτῆς, καὶ τὰ ξύλα τῶν πεδίων δώσει τὸν καρπὸν αὐ‐ τῶν. Καὶ καταλήψεται ὑμῖν ὁ ἀλοητὸς τὸν τρυγητὸν,
35	καὶ ὁ τρυγητὸς καταλήψεται τὸν σπόρον· καὶ φάγεσθε τὸν ἄρτον ὑμῶν εἰς πλησμονήν· καὶ κατοικήσετε μετὰ ἀσφαλείας ἐπὶ τῆς γῆς ὑμῶν,» καὶ τὰ ἑξῆς· ἐκ δὲ τοῦ Δευτερονομίου τούτοις χρήσονται· «Καὶ ἔσται ὡς ἂν διαβῆτε τὸν Ἰορδάνην εἰς τὴν γῆν ἣν
40	Κύριος ὁ Θεὸς δίδωσιν ὑμῖν, καὶ φυλάσσεσθε ποιεῖν πάσας τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ, ἃς ἐγὼ ἐντέλλομαί σοι σήμερον· καὶ δώσει σε Κύριος ὁ Θεός σου ὑπεράνω πάντων, καὶ ἥξουσιν ἐπὶ σὲ πᾶσαι αἱ εὐλογίαι αὗται, καὶ εὑρήσουσί σε, ἐὰν ἀκούσῃς τῆς φωνῆς Κυρίου
45	τοῦ Θεοῦ σου. Εὐλογημένος σὺ ἐν πόλει, καὶ εὐλογη‐ μένος σὺ ἐν ἀγρῷ, εὐλογημένα τὰ ἔγγονα τῆς κοιλίας σου, καὶ τὰ γεννήματα τῆς γῆς σου, καὶ τὰ βουκόλια τῶν βοῶν σου, καὶ τὰ ποίμνια τῶν προβά‐ των σου· εὐλογημέναι αἱ ἀποθῆκαί σου, καὶ τὰ
12 . 1153 (50)	ἐγκαταλείμματά σου,» καὶ τὰ ἑξῆς. Ὡς πάλιν ἐκ τῶν ἐναντίων τοῖς ἀσεβοῦσι λέγεται τό· «Ἐπικατάρα‐ τος σὺ ἐν πόλει, καὶ ἐπικατάρατος σὺ ἐν ἀγρῷ· ἐπι‐ κατάρατοι αἱ ἀποθῆκαί σου, καὶ τὰ ἐγκαταλείμ‐ ματά σου· ἐπικατάρατα τὰ τέκνα τῆς κοιλίας σου,
55	καὶ τὰ γεννήματα τῆς γῆς σου· ἐπικατάρατα τὰ
12 . 1156	βουκόλια τῶν βοῶν σου, καὶ τὰ ποίμνια τῶν προβά‐ των σου·» καὶ ἄλλα δὲ δυσεξαρίθμητα οἴσουσιν οἱ βουλόμενοι ἐν σωματικοῖς καὶ τοῖς ἐκτὸς εἶναι ἀγαθὰ καὶ κακά· ἐφάψονταί τε καὶ τῶν Εὐαγγελίων
5	λέγοντες τὸν Σωτῆρα ἐληλυθότα, καὶ ὡς κακὰ ἀφῃρη‐ κέναι ἀπὸ τῶν ἀνθρώπων τὴν τυφλότητα τὴν σωμα‐ τικὴν, καὶ τὴν κωφότητα, καὶ τὴν πάρεσιν τῶν με‐ λῶν, καὶ πᾶσαν νόσον, καὶ πᾶσαν μαλακίαν τεθερα‐ πευκέναι, ἀγαθὰ ἀντὶ τῶν προειληφότων κακῶν
10	δωρούμενον, τό τε διορατικὸν σωματικὸν καὶ τὸ ἀκουστικὸν, καὶ τὴν ἄλλην ὑγείαν καὶ ῥῶσιν· καὶ δυσωπήσουσί σε φάσκοντες, εἰ μὴ καὶ ἡμεῖς ὁμο‐ λογήσομεν κακὸν εἶναι τὸ δαιμονιᾷν καὶ τὸ σεληνιά‐ ζεσθαι· ὡς πάλιν ἐκ τοῦ ἐναντίου ἀγαθὸν τὸ τούτων
15	ἀπηλλάχθαι. Ἀλλὰ καὶ οἱ ἀπόστολοι, χαρίσματα ἰαμάτων καὶ ἐνεργήματα δυνάμεων ἐπιτελοῦντες, κατ’ αὐτὸ τὸ ἐνεργεῖν ἀγαθὰ ἐποίουν τοῖς ἀνθρώποις, καὶ κακῶν αὐτοὺς ἀπήλλαττον· διαβήσονται δὲ οἱ ταῦτα λέγοντες καὶ ἐπὶ τὸν μέλλοντα αἰῶνα, φάσκον‐
20	τες τὸ, κακὸν εἶναι τὸν πόνον, ἤτοι τὸ τοὺς ἁμαρτω‐ λοὺς ἐν πυρὶ αἰωνίῳ παραδίδοσθαι. Εἰ δὲ κακὸν ὁ πόνος, ἀνάγκη τὴν ἡδονὴν ἀγαθὸν εἶναι. Σαφῆ μὲν οὖν ἐκ τῶν εἰρημένων τὰ δυνάμενα ἐπὶ πλεῖον δυσ‐ ωπῆσαι τοὺς οὐχ οἵους τε λῦσαι τὰ προσαγόμενα,
25	περὶ τοῦ τρία γένη τῶν ἀγαθῶν εἶναι, καὶ τρία τῶν κακῶν κατὰ τὸν λόγον τῶν Γραφῶν. Ταύτην τοίνυν τὴν ἀπάτην οὐ μόνον οἱ ὁμολογουμένως ἀκέραιοι τῶν πεπιστευκότων ἠπάτηνται, ἀλλὰ καί τινες τῶν ἐπαγ‐ γελλομένων σοφίαν τὴν κατὰ Χριστὸν, οἰόμενοι τοῦ
30	Δημιουργοῦ τοιάσδε τινὰς εἶναι ἐπαγγελίας, καὶ πέρα τῶν ἀπὸ τῆς λέξεως δηλουμένων μηδὲν σημαί‐ νεσθαι κατὰ τὰς ἀπειλάς. Πρὸς πάντας τοίνυν τοὺς τὰ τοιαῦτα ἐκ τῶν Γραφῶν ὑπολαμβάνοντας ἐπαπορητέον εἰ τετηρήκασι τὸν νόμον οἱ προφῆται, ὧν ἁμαρτήματα
35	οὐ κατηγορεῖται· οἷον Ἠλίας ὁ ἀκτημονέστατος ὡς μηδὲ ἄρτον ἔχειν παρ’ ἑαυτῷ φαγεῖν, καὶ διὰ τοῦτο πέμπεσθαι πρὸς γυναῖκα ἐν Σαρεφθᾷ τῆς Σι‐ δωνίας· καὶ Ἐλισσαῖος, ὃς παρὰ τῇ Σουναμίτιδι βραχυτάτην ἔλαβε κατάλυσιν, καὶ σκιμπόδιον,
40	καὶ λυχνίαν εὐτελῆ, ὃς καὶ ἀῤῥωστήσας ἐτελεύτησε· καὶ Ἡσαΐας, ὁ πορευθεὶς γυμνὸς καὶ ἀνυπόδετος τρισὶν ἔτεσι· καὶ Ἱερεμίας, ὁ ἐμβληθεὶς εἰς λάκκον βορβόρου, καὶ ἀεὶ μυκτηρισθεὶς, ὥστε καὶ ἐρημίαν οἰκῆσαι εὔξασθαι· καὶ ὁ Ἰωάννης, ὁ ἐν ταῖς ἐρη‐
45	μίαις διατρίβων, καὶ πλὴν ἀκρίδων καὶ μέλιτος ἀγρίου μηδενὸς μεταλαμβάνων, δέρματι περι‐ εζωσμένος τὴν ὀσφὺν, καὶ ἀπὸ τριχῶν καμήλου ἠμ‐ φιεσμένος. Ὁμολογήσουσι γὰρ αὐτοὺς τετηρηκέναι τὸν νόμον. Καὶ ἀπαιτήσομεν εἰ ἃ νοοῦσιν ἀγαθὰ
12 . 1156 (50)	τοῖς τετηρηκόσι τούτοις ὑπῆρκται· οὐκ ἔχοντες δὲ δεῖξαι, περικλεισθήσονται εἰς τὸ, ἤτοι ψευδεῖς εἶναι τὰς ἐπαγγελίας τὰς λεγομένας δίδοσθαι τοῖς θεοσεβέ‐ σιν, ἢ ἀληθεῖς τυγχανούσας ἀναγωγῆς δεῖσθαι· εἰ δʹ ἐπ’ ἀλληγορίαν ἀναγκασθέντες ἔλθωσιν, ἀθετηθήσε‐
55	ται αὐτῶν ἡ ὑπόληψις ὑπὲρ τοῦ τὸν νόμον ἀπειλεῖν
12 . 1157	νόσον σωματικὴν, καὶ τὰ ἐκτὸς νομιζόμενα κακὰ τοῖς ἠσεβηκόσιν, ἢ ἐπαγγέλλεσθαι ὑγιαίνοντα εἶναι τὰ σώματα, καὶ περιουσίαν ἔσεσθαι τοῖς τῷ Θεῷ κατ‐ ηκολουθηκόσι. Πῶς δὲ οὐκ ἠλίθιον ἐπὶ τοῖς κακοῖς
5	μέγα φρονεῖν καὶ αὐχεῖν τοὺς ὄντας ἐν αὐτοῖς; Εἰ γὰρ κακαὶ αἱ θλίψεις, φησὶ δὲ ὁ Ἀπόστολος καυ‐ χᾶσθαι ἐν κακοῖς· τοῦτο δὲ ἠλίθιον, καὶ ὁ Ἀπόστολος οὐκ ἠλίθιος· οὐκ ἄρα κακὰ τὰ τοιάδε γυμνάσματα τοῦ ἁγίου· ὅστις, ἐν παντὶ θλιβόμενος, οὐ στενοχω‐
10	ρεῖται· ἀπορούμενος, οὐκ ἐγκαταλείπεται· πειρα‐ ζόμενος, οὐ θανατοῦται· νομιζόμενος εἶναι πτω‐ χὸς, πολλοὺς πλουτίζει· καὶ ὑπολαμβανόμενος μη‐ δὲν κεκτῆσθαι, παντὰ κατέχει· τοῦ γὰρ πιστοῦ ὅλος ὁ κόσμος τῶν χρημάτων· τοῦ δὲ ἀπίστου
15	οὐδὲ ὀβολός. Ἔτι δὲ ἕπεται τοῖς ὑπολαμβάνουσι κατὰ τὴν Γραφὴν τρία γένη τῶν ἀγαθῶν εἶναι, δῆλον δὲ ὅτι καὶ τῶν κακῶν, τοὺς δικαίους ἀεὶ ἐν πολ‐ λοῖς κακοῖς εἶναι· ἀληθευούσης τῆς λεγούσης προφη‐ τείας· «Πολλαὶ αἱ θλίψεις τῶν δικαίων.» Οὐκ ἄρα
20	δὲ καὶ τῶν τῷ Ἰὼβ συμβεβηκότων ὑπομνῆσαι τοὺς οἰομένους τάδε τινὰ κακὰ εἶναι· ὡς ὁ χρηματισμὸς μετὰ τὸ ἐνεγκεῖν γενναιότατα τοὺς περιστάντας ἀγῶ‐ νας, φησίν· «Οἴει δέ με ἄλλως σοι κεχρηματικέναι, ἢ ἵνα ἀναφανῇς δίκαιος;» Εἰ γὰρ οὐκ ἄλλως ἀναφαί‐
25	νεται ὁ Ἰὼβ δίκαιος ἢ ἐκ τοῦ τάδε τινὰ, καὶ τοῦ τάδε αὐτῷ κακὰ λέγοιμεν ὑπάρχειν, τὰ αἴτια τοῦ ἀναφῆναι αὐτοῦ τὴν δικαιοσύνην; Ἑπόμενα δ’ ἂν τούτοις εἴη μηδὲ τὸν διάβολον τῷ ἁγίῳ κακὸν τυγχά‐ νειν· τῷ δ’ οὖν Ἰὼβ ὁ διάβολος κακὸν οὐκ ἦν· «Ἐπεὶ
30	τοῖς ἀγαπῶσι τὸν Θεὸν πάντα συνεργεῖ εἰς ἀγαθὸν ὁ Θεὸς, τοῖς κατὰ πρόθεσιν κλητοῖς οὖσιν.» Ἔτι δὲ πρὸς τούτοις παρὰ τὸ ἐναργὲς εἶναί φαμεν τὸ τὸν δίκαιον ἐν ταῖς κατὰ τὸ ῥητὸν εὐλογίαις ἔσεσθαι τῶν ἐν ταῖς Γραφαῖς ἐγκειμένων νομιζομένων ἀγαθῶν· πολλὴ γὰρ
35	ἱστορία ἡ περὶ τοῦ ἁγίου ἐξεταζομένη ἐναντιοῦται ταῖς τοιαύταις ἐκδοχαῖς· καὶ ἀνόητόν ἐστι τὸ ὑπολαμ‐ βάνειν δανειστὴν τὸν ἅγιον ἔσεσθαι πολλῶν ἐθνῶν τρα‐ πέζας κατὰ πόλιν ἀνοίγοντα, καὶ περισπώμενον περὶ τὰς δόσεις καὶ λήψεις, καὶ ποιοῦντα πράγματα ἀπη‐
40	γορευμένα· «Τὸ ἀργύριον γὰρ αὐτοῦ οὐκ ἔδωκεν ἐπὶ τόκῳ, καὶ δῶρα ἐπ’ ἀθώοις οὐκ ἔλαβε· καὶ ὁ ποιῶν ταῦτα οὐ σαλευθήσεται εἰς τὸν αἰῶνα.» Καὶ κατὰ τὸν Ἰεζεκιήλ· «Ὁ ἅγιος ἐπὶ τόκῳ καὶ πλεονασμῷ οὐκ ἔδωκε τὸ ἀργύριον.» Τὸ δὲ καὶ πυρετὸν νομίζειν
45	διὰ τὰς ἁμαρτίας γίνεσθαι ἀπαιδεύτων εἰς ὑπερβολήν ἐστι δόγμα, πολλάκις τῶν αἰτίων τῆς τοιᾶσδε νόσου προδήλων ὄντων· ἢ γὰρ διὰ τὸ περιέχον, ἢ διὰ τοιάδε ὕδατα, ἢ διὰ τοιάσδε τροφάς· καὶ εἰ ἆθλα τοῖς δικαίοις ὑγεία καὶ πλοῦτος, ἐχρῆν μηδένα τῶν ἀσεβῶν ὑγιαί‐
12 . 1157 (50)	νειν, μηδὲ πλουτεῖν. Ὑγείαν δὲ τὴν τοιάνδε κατάστα‐ σιν τῆς ψυχῆς ζητητέον, καὶ πλοῦτον τὸν κατὰ τὸν Σολομῶντα λύτρον τυγχάνοντα τῆς ψυχῆς, λέγοντα· «Λύτρον ἀνδρὸς ψυχῆς ὁ ἴδιος πλοῦτος.» Φευκτέον δὲ πενίαν, καθ’ ἣν ἀναγέγραπται· «Πτωχὸς δὲ οὐχ
55	ὑφίσταται ἀπειλήν.» Ἔτι δὲ τραύματα, καὶ μώλω‐
12 . 1160	πας, καὶ νόσους ἐκληπτέον τὰ γινόμενα διὰ τὴν κα‐ κίαν ταῖς ἀπροσεκτούσαις ψυχαῖς· περὶ ὧν καὶ ὁ προφήτης μέμφεται τοὺς ἐν τοῖς τοιούτοις τυγχάνον‐ τας, λέγων· «Ἀπὸ ποδῶν ἕως κεφαλῆς οὔτε τραῦμα,
5	οὔτε μώλωψ, οὔτε πληγὴ φλεγμαίνουσα· οὐκ ἔστι μάλαγμα ἐπιθεῖναι, οὔτε ἔλαιον, οὔτε καταδέσμους.» Ταῦτα μὲν οὖν αὐτάρκη τοῖς μὴ πάνυ ἀμελέσι πρὸς τὸ, ἀπὸ τούτων ἑαυτοῖς ἀναλεξαμένοις τὰ περισπῶντα ῥητὰ τῶν Γραφῶν, ἐπιβάλλειν τῇ ἀξίᾳ νοήσει τῆς
10	ἐνεργείας τοῦ ἁγίου Πνεύματος· ἔτι δὲ ὑπὲρ τοῦ σιω‐ πῆσαι τοὺς οἰομένους τάδε εἶναι τὰ ἀγαθὰ τὰ τοῖς ἁγίοις δοθησόμενα, καὶ τάδε τὰ κακὰ τοῖς ἁμαρτωλοῖς, καὶ ταῦτα προσθετέον· ὅτι πᾶν τὸ διά τι, ἔλαττόν ἐστι τοῦ δι’ ὅ ἐστιν· οἷον τομαὶ, καὶ καυστῆρες, καὶ
15	ἔμπλαστροι, δι’ ὑγείαν παραλαμβανόμενα, ἐλάττονα τυγχάνει τῆς ὑγείας· κἂν ὡς ἐν ἰατρικοῖς δὲ βοηθή‐ μασι ταῦτα λέγοιτο ἀγαθὰ, χρὴ ἐκλαμβάνειν, ὅτι οὐκ ἔστι τελικὰ ἰατρικῆς ἀγαθὰ, ἀλλὰ ποιητικά· τελικὸν δὲ κατὰ τὴν ἰατρικὴν ἀγαθὸν ἡ τοῦ σώματος ὑγεία.
20	Οὕτω τοίνυν καὶ εἰ τάσδε τὰς ἐντολὰς τηρητέον ὑπὲρ τοῦ τῶνδε τῶν ἀγαθῶν τυχεῖν· τὰ δὲ ἆθλα τὰ σωμα‐ τικά ἐστι, καὶ τὰ ἐκτὸς, αἱ ἀγαθαὶ πράξεις ἔσονται οὐκ ἀγαθαὶ ὡς τελικαὶ, ἀλλ’ ἢ ἄρα ὡς ποιητικαὶ ἀγαθῶν· καὶ ἔσται διαφέρων ὁ πλοῦτος, ὃν οἴονται
25	ἐπαγγέλλεσθαι τὴν Γραφὴν, καὶ ἡ τοῦ σώματος ὑγεία, τῆς δικαιοσύνης, καὶ αὐτῆς δὲ τῆς ὁσιότητος, καὶ τῆς εὐσεβείας, καὶ τῆς θεοσεβείας τῶν τηλικού‐ των ἀνδραγαθημάτων· ἅπερ παραδέξασθαι ἀνθρώπων ἐστὶ τὸ ἀξίωμα τῆς ἀρετῆς μὴ γινωσκόντων, ἀλλὰ τὰ
30	ὑλικὰ αὐτῆς προτιμώντων· πάντων γάρ ἐστιν ἀτοπώ‐ τατον τῶν ἀνδραγαθημάτων λέγειν διαφέρειν τὸ πλου‐ τεῖν, καὶ τὸ ὑγιαίνειν σωματικῶς· διὰ τὰ μοχθηρὰ δὴ ταῦτα δόγματα ἀκολούθως τινὲς προσήκαντο καὶ μετὰ τὴν ἀνάστασιν ἐν ταῖς πρώταις ἐπαγγελίαις
35	ἐσθίειν ἡμᾶς μέλλειν τὰ τοιάδε βρώματα, καὶ πίνειν· τινὲς δὲ καὶ τεκνοποιεῖν. Ταῦτα δὲ φθάσαντα καὶ εἰς τοὺς ἀπὸ τῶν ἐθνῶν, μεγάλης εὐηθείας δόξαν ἀπε‐ νέγκασθαι ποιήσει τὸν Χριστιανισμὸν, πολλῷ βελτίονα δόγματα ἐχόντων τινῶν ἀλλοτρίων τῆς πίστεως· ἡμεῖς
40	δὲ ἤδη τὸ φαινόμενον ἡμῖν ἀπὸ τῆς ἐξετάσεως τῶν ἱε‐ ρῶν λογίων παραστησόμεθα. Ἐφάσκομεν γὰρ ἀρέσκε‐ σθαι μὲν τῷ λέγειν ἐν προαιρετικοῖς καὶ ἐν ἀπροαιρέ‐ τοις εἶναι τὰ ἀγαθὰ καὶ τὰ κακά· οὐ μὴν ἠριθμοῦμεν εἰς τὰ ἀπροαίρετα τῶν ἀγαθῶν τὴν ὑγείαν, καὶ τὸ
45	κάλλος, καὶ τὴν εὐγένειαν, καὶ τὴν εὐδοξίαν, καὶ τὸν πλοῦτον· καὶ κατὰ τὸ δυνατὸν ἐπειράσθημεν τὰ πε‐ ρισπῶντα ὡς ἐν ἐπιτομῇ διαλύσασθαι. Τίνα τοίνυν ἐστὶ τὰ ἀπροαίρετα ἀγαθὰ ἤδη λεκτέον· ἐπεὶ ἀληθὲς τό· «Ἐὰν μὴ Κύριος οἰκοδομήσῃ οἶκον, εἰς μάτην ἐκο‐
12 . 1160 (50)	πίασαν οἱ οἰκοδομοῦντες αὐτόν·» καί· «Ἐὰν μὴ Κύ‐ ριος φυλάξῃ πόλιν, εἰς μάτην ἠγρύπνησεν ὁ φυλάσ‐ σων.» Οἰκοδομεῖ δὲ οἶκον πᾶς ὁ προκόπτων, καὶ φυλάσ‐ σει πόλιν πᾶς ὁ τέλειος· μάταιον δὲ τὸ ἔργον τοῦ οἰκο‐ δομοῦντος, καὶ ματαία ἡ φυλακὴ τοῦ τηροῦντος, ἐὰν μὴ
55	Κύριος οἰκοδομήσῃ, καὶ Κύριος φυλάξῃ· ἐκτὸς ἂν εἴη τῆς προαιρέσεως ἡμῶν ἀγαθὸν, ἡ ἀντιλαμβανομένη τοῦ
55	Κυρίου δύναμις τῆς οἰκοδομῆς τοῦ οἰκοδομοῦντος, καὶ
12 . 1161	συνοικοδομοῦσα τῷ μὴ δυναμένῳ καθ’ αὑτὸν ἀπαρτί‐ σαι τὸ οἰκοδομούμενον· τὰ δὲ αὐτὰ καὶ ἐπὶ τῆς φυλασ‐ σομένης πόλεως νοητέον. Καὶ ὥσπερ ἐὰν εἴποιμι τὸ γεωργικὸν ἀγαθὸν, τὸ ποιητικὸν τοῦ καρποῦ, μικτὸν
5	εἶναι ἐκ προαιρετικοῦ τοῦ κατὰ τὴν τέχνην τοῦ γεωρ‐ γοῦ, καὶ ἀπροαιρέτου τοῦ παρὰ τῆς Προνοίας κατὰ τὴν τῶν ἀέρων εὐκρασίαν, καὶ φορὰν αὐτάρκους ὑετοῦ· οὕτω τὸ τοῦ λογικοῦ ἀγαθὸν μικτόν ἐστιν ἔκ τε τῆς προαιρέσεως αὐτοῦ καὶ τῆς συμπνεούσης θείας
10	δυνάμεως τῷ τὰ κάλλιστα προελομένῳ. Οὐ μόνον τοί‐ νυν εἰς τὸ καλὸν καὶ ἀγαθὸν γενέσθαι χρεία καὶ τῆς προαιρέσεως τῆς ἡμετέρας καὶ τῆς θείας συμπνοίας, ἥτις ἐστὶν ὡς πρὸς ἡμᾶς ἀπροαίρετος· ἀλλὰ καὶ εἰς τὸ γενόμενον καλὸν καὶ ἀγαθὸν διαμεῖναι ἐν τῇ ἀρε‐
15	τῇ· μεταπεσουμένου καὶ τοῦ τελειωθέντος, εἰ ὑπερ‐ επαρθείη ἐπὶ τῷ καλῷ, καὶ ἑαυτὸν ἐπιγράφοι τούτου αἴτιον, οὐχὶ δὲ τὴν δέουσαν δόξαν ἀναφέρων τῷ τὸ πολλῷ πλεῖον δωρησαμένῳ εἰς τὴν κτῆσιν καὶ τὴν συνοχὴν τῆς ἀρετῆς. Τοιοῦτον δέ τι αἴτιον καὶ τοῦ
20	κατὰ τὸν Ἰεζεκιὴλ εἰρημένου ἀμώμου περιπεπατη‐ κέναι ἐν πάσαις ταῖς ὁδοῖς αὐτοῦ, ἕως εὑρεθῇ ἀνομία ἐν αὐτῷ, ἡγούμεθα τυγχάνειν τοῦ αὐτὸν κατὰ τὸν Ἠσαΐαν ἐκπεπτωκέναι τοῦ οὐρανοῦ, ἑωσφόρον ποτὲ γενόμενον, πρωῒ ἀνατέλλοντα, ὕστερον συντετριμμέ‐
25	νον ἐπὶ τὴν γῆν· οὐ μόνον γὰρ ἐπὶ τοῖς υἱοῖς τῶν ἀν‐ θρώπων, ἐάν τις τέλειος ᾖ, τῆς ἀπὸ Θεοῦ σοφίας ἀπούσης, ἀληθὲς τὸ εἰς οὐδὲν αὐτὸν λογισθῆναι· ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τῆς ἀγγελικῆς τάξεως, καὶ ἀρχικῆς, καὶ πά‐ σης τῆς, ὅσον Θεὸς πάρεστιν αὐτῇ, θείας τυγχανούσης.
30	Τάχα γοῦν ὁρῶν ὁ ἱερὸς Ἀπόστολος πολὺ ἔλαττον τὸ ἡμέτερον προαιρετικὸν τῆς τοῦ Θεοῦ δυνάμεως πρὸς τὴν κτῆσιν τῶν ἀγαθῶν, φησὶ τὸ τέλος, «οὐ τοῦ θέλον‐ τος εἶναι, οὐδὲ τοῦ τρέχοντος, ἀλλὰ τοῦ ἐλεοῦντος Θεοῦ·» οὐχ ὡς χωρὶς τοῦ θέλειν, καὶ τοῦ τρέχειν
35	ἐλεοῦντος Θεοῦ, ἀλλ’ ὡς οὐδενὸς ὄντος τοῦ θέλειν, καὶ τοῦ τρέχειν, συγκρίσει τοῦ ἐλέους τοῦ Θεοῦ, καὶ διὰ τοῦτο τὴν ἐπιγραφὴν τοῦ καλοῦ δέοντος μᾶλλον ἀνα‐ τιθέναι τῷ ἐλέῳ τοῦ Θεοῦ ἤπερ τῷ ἀνθρωπίνῳ θέλειν καὶ τρέχειν. Ταῦτα δὲ, ἐπὶ πολὺ παρεκβεβηκέναι δο‐
40	κοῦντες, ἐξητάσαμεν, πειθόμενοι ἀναγκαῖα αὐτὰ εἶναι πρὸς τό· «Πολλοὶ λέγουσι· Τίς δείξει ἡμῖν τὰ ἀγαθά;» κατὰ τὸ δυνατὸν γὰρ ὁ λόγος τοῖς λέγουσι πολλοῖς· «Τίς δείξει ἡμῖν τὰ ἀγαθά;» παρέστησε καὶ ἔδειξε τίνα τὰ ἀγαθά· δῆλον δὲ, ὅτι καὶ τίνα τὰ κακά· ἵνα
45	διά τε ἀσκήσεων καὶ εὐχῶν κτησώμεθα τὰ ἀγαθὰ, καὶ ἀνατρέψωμεν τὰ κακὰ ἀπὸ τῶν ψυχῶν ἡμῶν. Ἀλλ’ ἐπείπερ ἐστὶν ἐν τῷ φράζειν ὁτὲ μὲν κυριολεκτεῖν, ὁτὲ δέ που καὶ καταχρῆσθαι, οὐ θαυμαστὸν εἴποτε εὑρήσομεν τὴν τῶν ἀγαθῶν καὶ κακῶν προσηγορίαν
12 . 1161 (50)	κειμένην ἐπὶ τῶν σωματικῶν καὶ τῶν ἐκτὸς λεγομέ‐ νων παρὰ τοῖς οὐχ ὑγιῆ δόγματα ἔχουσιν· οἷον ἐν τῷ Ἰώβ· «Εἰ τὰ ἀγαθὰ ἐδεξάμεθα ἐκ χειρὸς Κυρίου, τὰ κακὰ οὐχ ὑποίσομεν;» καὶ ἐν τῷ Ἱερεμίᾳ· «Κατέβη κακὰ παρὰ Κυρίου ἐπὶ πύλας Ἱερουσαλήμ.» Ἀντὶ
55	γὰρ τοῦ εἰπεῖν, Εἰ τὰ τοιάδε χρηστά τινα, καὶ ἡδέα τυγχάνοντα ἐδεξάμεθα παρὰ τῆς Προνοίας εἰς ἡμᾶς ἐφθακότα, πικρὰ καὶ ἐπίπονα οὐχὶ προθύμως ἐνεγκοῦμεν; λέγεται τό· «Εἰ τὰ ἀγαθὰ ἐδεξάμεθα ἐκ χει‐
55	ρὸς Κυρίου, τὰ κακὰ οὐχ ὑποίσομεν;» Καὶ ἀντὶ τοῦ φάναι, Κατὰ Πρόνοιαν τάδε τινὰ τῇ Ἱερουσαλὴμ ὑπὲρ
12 . 1164	τοῦ παιδευθῆναι τοὺς ἐνοικοῦντας ἐν αὐτῇ γεγένηται, γέγραπται τό· «Κατέβη κακὰ παρὰ Κυρίου ἐπὶ πύ‐ λας Ἱερουσαλήμ.» Δεήσει τοίνυν τὰ πράγματα συνιέντας, μὴ γλίσχρους εἶναι περὶ τὰ ὀνόματα, ἀλλὰ καταλαμβάνειν πότε κυρίως τῶν πραγμάτων ταῦτα τέτακται, καὶ πότε διὰ τὴν στενοχωρίαν τῶν ὀνομά‐ των ἐν καταχρήσει. Εἰ δὲ ὁ Σωτὴρ τάδε τινὰ ἰάσατο, καὶ ἐδωρήσατο ὑγείαν, καὶ ὄψεις, καὶ ἀκοὰς ἀνθρώ‐
5	ποις, προηγουμένως μὲν τὴν ἀναγωγὴν αὐτῶν ζητητέον, τοῦ Λόγου τὰ τῆς ψυχῆς πάθη θεραπεύειν διὰ τούτων τῶν ἱστορικῶν δηλουμένου. Οὐκ ἄτοπον δὲ ἐπὶ τοῖς τοιούτοις καὶ κατὰ τὴν ἱστορίαν ἀπαγγελλόμενα νοεῖν γεγονέναι ὑπὲρ καταπλήξεως τῶν τότε ἀνθρώπων, ἵνα οἱ μὴ πειθόμενοι λόγοις ἀποδεικτικοῖς καὶ διδασκαλικοῖς, δυσωπηθέντες τὰς τεραστίας δυνάμεις, συγκαταθῶνται τῷ διδάσκοντι. Ἐσημειώθη ἐφ’ ἡμᾶς τὸ φῶς τοῦ προσώπου σου,
10	Κύριε, κ. τ. ἑ. Ὅτι φῶς ἐστιν ὁ Θεὸς, Ἰωάννης φησὶν ἐν τῇ Καθολικῇ ἐπιστολῇ· «Ὁ Θεὸς φῶς ἐστι, καὶ σκοτία ἐν αὐτῷ ἐστιν οὐδεμία.» Κἂν πῦρ δὲ λέ‐ γηται, ὡς ὁ Παῦλος ἐν τῇ πρὸς Ἑβραίους φησί· «Καὶ γὰρ ὁ Θεὸς ἡμῶν πῦρ καταναλίσκον ἐστί·» δεικνὺς
15	αὐτὸν εἶναι Θεὸν νόμου καὶ Εὐαγγελίου, τουτέστι τὸν Πατέρα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ διὰ τοῦτο Θεὸν ἡμῶν· οὐκ ἄλλο τι νοητέον εἶναι τοῦ φωτὸς τῇ ἐπινοίᾳ διαφέρον τοῦ πυρὸς τοῦ καταναλίσκοντος τοῦ παρὰ τὸ φῶς. Ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῷ σωματικῷ
20	συνέτυχεν ἡ μὲν αὐτὴ οὐσία καθ’ ὃ μὲν φωτίζει, φῶς ἐστι, καθ’ ὃ δὲ ἐπικρατεῖ τῶν τοιῶνδε ὑλῶν, καυστικὴ καὶ καταναλωτικὴ τυγχάνουσα αὐτῶν, πῦρ ἐστι κατα‐ ναλίσκον· οὕτω τοιγαροῦν καὶ ὁ Θεὸς τῶν μὲν χειρό‐ νων ἀφανιστικός ἐστι, καὶ τῆς κακίας ἐξαναλωτικὸς,
25	τοῖς δὲ ἐπιτηδείοις καὶ κεκαθαρμένοις τὴν καρδίαν φῶς τυγχάνει. Ὃν τρόπον δὲ ἐπὶ τοῦ σωματικοῦ φωτὸς συντέτευχε τὸ συνεργεῖν αὐτὸ τοῖς ὑγιαίνοντας ἔχουσιν ὀφθαλμοὺς πρός τε τὴν αὐτοῦ θέαν καὶ τὴν τῶν αἰσθητῶν· τὸν αὐτὸν τρόπον ὁ Θεὸς δυ‐
30	νάμει τινὶ φθάνων ἐπὶ τὸν ἑκάστων νοῦν, ἐὰν μη‐ δαμόθεν οὗτος ἐφ’ ὃν φθάνει συγκεκαλυμμένος ᾖ, μηδὲ ἀπὸ παθῶν τι κωλυτικὸν πεπονθὼς τῆς ἰδίας ὀξυδερκίας, αἴτιος γίνεται, τοῦ τε αὐτὸν νοεῖσθαι καὶ ἐπὶ τὰ ἄλλα νοητὰ φθάνειν τὸν φωτιζόμενον
35	ὑπ’ αὐτοῦ νοῦν. Οὐ θαυμαστὸν δὲ εἴ τινες διορατι‐ κοὶ ἐν τέχναις ἢ ἐπιστήμαις τισὶ τυγχάνοντες, ἢ ὀξύτατοι περὶ κατανόησιν ἠθικῶν τινων καὶ λογι‐ κῶν προβλημάτων, ἀγνοοῦσι Θεόν. Ὁμοιοῦμεν γὰρ αὐτῶν τὸ διανοητικὸν ὀφθαλμῷ ἐνατενίζοντι παντὶ
40	μᾶλλον ἢ τῷ ἡλίῳ, καὶ μηδέποτε ἐπαιρομένῳ πρὸς τὸ κατανοῆσαι τὰς τούτου αὐγάς. Ὥσπερ μέντοιγε φθάνει ἡ ἡλιακὴ ἀκτὶς ἐπὶ τὸ πρόσωπον τοῦ ἐνορῶν‐ τος αὐτῷ, καὶ οὐχ οἷόν τε ἀμοιρεῖν ἡλίου τὸν πρὸς αὐτῷ τυγχάνοντα· οὕτως νοητέον πάντως μετέχειν
45	Θεοῦ τὸν κατανοοῦντα τὸν νόμον τοῦ θείου λόγου, ἐπιδόντα τὸν νοῦν ἑαυτοῦ πρὸς τὸ συνιέναι Θεόν· ὅπερ οἶμαι δηλοῦντα τὸν Προφήτην ἐνθάδε λέγειν τό· «Ἐσημειώθη ἐφ’ ἡμᾶς τὸ φῶς τοῦ προσώπου σου, Κύριε.» Σημεῖον γὰρ, φησὶ, τοῦ φωτὸς τοῦ ἐν τῇ
12 . 1164 (50)	προσόψει σου, φθάσαν εἰς ἡμᾶς, ἐντετύπωται ἡμῖν, καὶ αὐτὸ τὸ φῶς τῆς προσόψεώς σου ἐγκεχάρακται, ὥστε τὸν εἰδότα ὁρᾷν σημεῖον τοῦ φωτὸς σεσημειω‐ μένον Θεοῦ τηνικαῦτα νοεῖν τοῦτο γενόμενον ἐν ἡμῖν. Οἶμαι δὲ καὶ τὸ ἀπόῤῥητον τοῦτο δηλοῦσθαι
55	ἐν τῇ Ἐξόδῳ, ὅτι Μωϋσέως ἐπὶ πλέον ὁμιλοῦντος τῷ
55	Θεῷ καὶ συνόντος αὐτῷ δεδόξασται πρόσωπον, ὥστε
12 . 1165	μὴ δύνασθαι τοὺς υἱοὺς Ἰσραὴλ ἀτενίσαι εἰς τὴν δόξαν αὐτοῦ, καὶ διὰ τοῦτο κάλυμμα λαβόντα τὸν θεράποντα ὁμιλεῖν τῷ λαῷ. Πᾶσα δὲ ψυχὴ ἀνακει‐ μένη Θεῷ, καὶ εἰς τὸ ἀληθὲς αὐτοῦ καὶ τοῖς πολλοῖς
5	ἀθεώρητον εἰσελθοῦσα, μεταλαβοῦσά τε τῆς θειότη‐ τος, οὐ χωρητὴ τοῖς πολλοῖς γίνεται, ὥστε αὐτὴν ἐγ‐ κεκαλυμμένην οἰκονομεῖν τοὺς ὑποδεεστέρους δια‐ λεγομένην τὰ κατάλληλα αὐτοῖς. Ὅτι δὲ τὸ ὀνομα‐ ζόμενον πρόσωπον τοῦ Θεοῦ, φωτίζον τὸ δυνάμενον
10	αὐτοῦ χωρῆσαι τὰς αὐγὰς ἡγεμονικὸν, αἴτιον γνώ‐ σεως γίνεται, διὰ τοῦ ἑξηκοστοῦ ἕκτου ψαλμοῦ παρ‐ ίσταται οὕτως ἔχοντος· «Ὁ Θεὸς οἰκτειρήσαι ἡμᾶς, καὶ εὐλογήσαι ἡμᾶς, ἐπιφάναι τὸ πρόσωπον ἐφ’ ἡμᾶς, τοῦ γνῶναι ἐν τῇ γῇ τὴν ὁδόν σου, ἐν πᾶσιν
15	ἔθνεσι τὸ σωτήριόν σου,» καὶ τὰ ἑξῆς. Οἱ μετέχον‐ τες οὕτω τοῦ φωτὸς καὶ δυνάμενοι ἔργῳ εἰπεῖν· «Ἐσημειώθη ἐφ’ ἡμᾶς τὸ φῶς τοῦ προσώπου σου, Κύριε,» αἴτιον ὂν τοῦ μηδὲν παθεῖν ἐν τῷ καιρῷ τοῦ κολάζεσθαι τοὺς τοιούτων φαρμάκων δεομένους,
20	ἔχουσι τὸ φῶς ᾧ κεκοινωνήκασιν. Οἶμαι δὲ τοῦτο δηλοῦσθαι ἐν τοῖς Ψαλμοῖς καὶ ἐν τῷ Ἰεζεκιήλ· ἐν μὲν τοῖς Ψαλμοῖς τοῦτον τρόπον· «Ἔδωκας τοῖς φοβουμένοις σε σημείωσιν, τοῦ φυγεῖν ἀπὸ προσ‐ ώπου τόξου, ὅπως ἂν ῥυσθῶσιν οἱ ἀγαπητοί σου·» ἐν
25	δὲ τῷ Ἰεζεκιήλ· «Καὶ δόξα Θεοῦ Ἰσραὴλ ἀνέβη ἀπὸ τῶν χερουβεὶμ, ἡ οὖσα ἐπ’ αὐτῶν, εἰς τὸ αἴθριον τοῦ οἴκου. Καὶ ἐκάλεσε τὸν ἄνδρα τὸν ἐνδεδυκότα τὸν ποδήρη, ὃς εἶχεν ἐπὶ τῆς ὀσφύος αὐτοῦ τὴν ζώ‐ νην. Καὶ εἶπε πρὸς αὐτόν· Δίελθε μέσην Ἱερουσα‐
30	λὴμ, καὶ δὸς σημεῖον ἐπὶ τὰ μέτωπα τῶν ἀνδρῶν τῶν καταστεναζόντων καὶ κατοδυνωμένων ἐπὶ πάσαις ταῖς ἀνομίαις ταῖς γινομέναις ἐν μέσῳ αὐτῆς. Καὶ τούτοις εἶπεν, ἀκούοντός μου· Πορεύεσθε ὀπίσω αὐ‐ τοῦ εἰς τὴν πόλιν, καὶ κόπτετε, καὶ μὴ φείδεσθε τοῖς
35	ὀφθαλμοῖς ὑμῶν, καὶ μὴ ἐλεήσητε. Πρεσβύτερον καὶ νεανίσκον, καὶ παρθένον, καὶ νήπια, καὶ γυναῖκας ἀποκτείνατε εἰς ἐξάλειψιν· ἐπὶ δὲ πάντας ἐφ’ οὕς ἐστι τὸ σημεῖον, μὴ ἐγγίσητε, καὶ ἀπὸ τῶν ἁγίων μου ἄρξασθε.» Τίς γὰρ ἡ δεδομένη ἀπὸ τοῦ Θεοῦ
40	σημείωσις τοῖς εὐλαβέσιν; ἢ τί τὸ σημεῖον τὸ ἐπὶ τὰ μέτωπα διδόμενον τῶν τῆς ἀληθείας ζηλωτῶν καὶ στεναζόντων ἐπὶ ταῖς παραβάσεσι ταῖς γινομέναις ἐν τῷ λαῷ, ἢ ἡ κοινωνία τῆς θειότητος εἰς τοὺς ὑγιῶς αὐτὴν νοοῦντας φθάνουσα; Ἔδωκας εὐφροσύνην εἰς τὴν καρδίαν μου,
45	κ. τ. ἑ. Συνᾴδει τοῦ στίχου ὁ νοῦς οἷς εἰς τὸν πρὸ τούτου εἰρήκαμεν. Ἐν γὰρ τῷ σημειοῦσθαι ἐπὶ τοὺς ἁγίους τὸ φῶς τοῦ προσώπου Κυρίου, τί ἄλλο ἐστὶν ἢ εὐφραινομένη καρδία; Ὅπερ λαμβάνομεν ἀντὶ τοῦ νοητικοῦ, ᾧ δίδοται ἡ εὐφροσύνη θεωροῦντι
12 . 1165 (50)	Θεὸν καὶ μετέχοντι τῆς θειότητος αὐτοῦ. Οὐ ταυτὸν δέ ἐστι τῷ εὐφραίνεσθαι καρδίαν τὸ εὐφραίνεσθαι σάρκα. Ἐν μὲν γὰρ θεωρίᾳ καρδία εὐφραίνεται· ἐν δὲ τοῖς ὑλικοῖς βρώμασί τε καὶ πόμασι καὶ μίξεσι σὰρξ εὐφραίνεται, τῆς καρδίας πεπαχυμμένης καὶ
55	πρὸς τὸ ἴδιον ἀγαθὸν ἐμποδιζομένης. Ἐπὰν οὖν λέ‐
55	γηται ἐν αὐτοῖς τοῖς Ψαλμοῖς· «Οἶνος εὐφραίνει
12 . 1168	καρδίαν ἀνθρώπου, καὶ ἄρτος καρδίαν ἀνθρώπου στηρίζει,» τὸν ἀληθινὸν ἄρτον νοητέον τροφιμώτα‐ τον ὄντα τῇ διανοίᾳ, καὶ τὸ γέννημα τῆς ἀληθινῆς ἀμπέλου μεθύσκον ὡς κράτιστον. Ἀπὸ καρποῦ σίτου, οἴνου, καὶ ἐλαίου αὐτῶν
5	ἐπληθύνθησαν, κ. τ. ἑ. Ἐν τῷ Ἑβραϊκῷ, «ἀπὸ καιροῦ,» εἶχε. Καὶ οἱ Ἑβδομήκοντα δὲ οὕτω τεθείκασιν, ὡς τῆς ὅλης λέξεως εἶναι τὸν νοῦν τοιοῦ‐ τον· Ἐν τῷ καιρῷ τῶν θεριζομένων σπερμάτων σίτου καὶ κριθῆς, καὶ τῶν ὀσπρίων πάντων τούτων,
10	ἐπληθύνθησαν. Οἱ ἐν τῷ καιρῷ τὸ σιτομέτριον λαμ‐ βάνοντες ἀπὸ καιροῦ σίτου ἐπληθύνθησαν, διὰ τὸ εὔκαιρον εἰς πληθυσμὸν ὠφελούμενοι. Ὁμοίως δὲ καὶ περὶ οἴνου τοῦ εὐφραίνοντος καρδίαν ἀνθρώπου διαλεκτέον.
15	Ἐν εἰρήνῃ ἐπὶ τὸ αὐτὸ κοιμηθήσομαι, καὶ ὑπνώσω· ὅτι σὺ, Κύριε, κατὰ μόνας ἐπ’ ἐλπίδι κατῴκισάς με, κ. τ. ἑ. Ἐὰν μὲν ἐκ προσώπου τοῦ Χριστοῦ ὁ ψαλμὸς ἀπαγγέλληται κατὰ τὴν διδομέ‐ νην αὐτῷ μεγαλειότητα ἀπὸ τοῦ Πατρὸς ἀπαράβλητον
20	οὖσαν, ὥστε μηδένα δύνασθαι τοῦ παντὸς τοῦ μεγέ‐ θους αὐτοῦ μεταλαβεῖν, ἀκολούθως φησὶ τὸ, «Κατὰ μόνας κατῴκισάς με.» Εἰ δὲ ἐκ προσώπου τοῦ προ‐ φήτου, οἶμαι δηλοῦσθαι τὸ σπάνιον τοῦ ἁγιασμοῦ, καὶ μάλιστα ἐν γενεαῖς ἁμαρτωλῶν, ὁποῖον ἦν τὸ ἐν
25	ταῖς ἡμέραις Ἠλίου λέγοντος· «Κύριε, τοὺς προφή‐ τας σου ἀπέκτειναν, τὰ θυσιαστήριά σου κατέσκαψαν, καὶ ἐγὼ ὑπελήφθην μόνος.» Τάχα δὲ καὶ ὁ λαμβά‐ νων τὸ βραβεῖον, καὶ ὑπὲρ τοὺς κατὰ τὴν ἑαυτοῦ γενεὰν γενόμενος, ἐρεῖ τὴν λέξιν ταύτην τοῦ ψαλ‐
30	μοῦ. Τὸ δὲ, «ἐπ’ ἐλπίδι,» ἐὰν μὲν ὁ Σωτὴρ λέγῃ κατὰ τὴν οἰκονομίαν, οὐ θαυμαστὸν ἐλπίζοντα αὐτὸν τὴν ἰδίαν ἀποκατάστασιν λέγειν ἐπ’ ἐλπίδι κατῳ‐ κίσθαι ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, κατὰ τὸ, «Δόξασόν με, Πάτερ, τῇ δόξᾳ ᾗ εἶχον πρὸ τοῦ κόσμον εἶναι παρὰ σοί.»
35	Δύναται μέντοιγε «κατὰ μόνας» λέγεσθαι ὑπὸ Σω‐ τῆρος διὰ τὸν καιρὸν ὃν πάντες ἐσκανδαλίσθησαν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ καταλιπόντες αὐτόν. Σαφὲς δὲ, κἂν ὁ Προφήτης λέγῃ τις, τὸ, «ἐπ’ ἐλπίδι,» παντὸς ἁγίου διὰ τὴν ἀγάπην πάντα ἐλπίζοντος.
40t	ΨΑΛΜΟΣ Εʹ.
41	Τὰ ῥήματά μου ἐνώτισαι, Κύριε, σύνες τῆς κραυγῆς μου. Πρόσχες τῇ φωνῇ τῆς δεήσεώς μου, ὁ βασιλεύς μου καὶ ὁ Θεός μου, κ. τ. ἑ. Χρὴ ἡμᾶς ἐννοεῖν ὁποῖον μέγεθος νοητῆς φωνῆς ἔχειν
45	δεῖ, ἐφ’ ᾧ καλέσωμεν τὴν σύνεσιν τοῦ Θεοῦ· καὶ τοιαῦτα ῥήματα ἁρμόζοντα ὡς τῷ Κυρίῳ, καὶ φω‐ νὴν δεήσεως θαῤῥοῦσαν καὶ ἐπὶ τῇ προσοχῇ τοῦ Δε‐ σπότου. Οὐδεὶς δὲ ὑπὸ ἁμαρτίας βασιλευόμενος ἐρεῖ τῷ Θεῷ· «Ὁ βασιλεύς μου·» καὶ ὧν θεὸς ἡ κοιλία,
12 . 1168 (50)	οὐκ ἐροῦσι, «Θεός μου,» τῷ Θεῷ. Τὸ πρωῒ εἰσακούσῃ τῆς φωνῆς μου, κ. τ. ἑ. Ὁ ἀποθέμενος τὰ ἔργα τοῦ σκότους, καὶ ἐνδυσά‐
12 . 1168 (50)	μενος τὰ ὅπλα τοῦ φωτὸς, ταῦτα λεγέτω τὰ ῥήματα.
12 . 1169	Τὸ πρωῒ παραστήσομαί σοι, καὶ ἐπόψομαι· ὅτι οὐχὶ Θεὸς θέλων ἀνομίαν σὺ εἶ, οὐδὲ παροικήσει σοι πονηρευόμενος, οὐδὲ διαμενοῦσι παράνομοι κατέναντι τῶν ὀφθαλμῶν σου, κ. τ. ἑ. Ἅμα τῷ
5	ἀνατεῖλαι τὸν ἥλιον παραστήσομαί σοι, καὶ ἐν θεωρίᾳ ἔσομαι, «τοῦ μὴ εἶναί σε θέλοντα ἀνομίαν Θεὸν, μηδὲ παροικήσει σοι πονηρὸς, οὐδὲ διαμενοῦσι παράνομοι κατέναντι τῶν ὀφθαλμῶν σου.» Ὡς γὰρ οὐδὲ διαμένει νοσῶν ἐν ὀφθαλμοῖς τοῦ δυναμένου
10	θεραπεῦσαι αὐτὸν ἰατροῦ, οὕτως οὐδὲ διαμενοῦσι παράνομοι ἐναντίον τῶν ὀφθαλμῶν τοῦ Θεοῦ. Ἐμίσησας πάντας τοὺς ἐργαζομένους τὴν ἀνο‐ μίαν· ἀπολεῖς πάντας τοὺς λαλοῦντας τὸ ψεῦ‐ δος, κ. τ. ἑ. Τοὺς μὲν ἐν τῇ πολιτείᾳ πταίοντας
15	ἐργαζομένους τὴν ἀνομίαν ὠνόμασε· τούτους δὲ μισεῖ ὁ Θεός· τοὺς δὲ ἀποπεσόντας τῆς ἀληθείας ἑτεροδόξους λαλοῦντας τὸ ψεῦδος εἶπεν, οὓς ἀπολεῖ ὁ Θεός. Καὶ τήρει διαφορὰν τοῦ «ἐμίσησας» καὶ «ἀπο‐ λεῖς·» πρῶτον μὲν εἰ χεῖρον τοῦ «ἀπολεῖς» τὸ «ἐμίση‐
20	σας·» δεύτερον δὲ, διὰ τί τὸ μὲν εἰς τὸν παρεληλυ‐ θότα ἐνέκλινε χρόνον, τὸ δὲ εἰς τὸν μέλλοντα. «Ἀπο‐ λεῖς πάντας τοὺς λαλοῦντας τὸ ψεῦδος,» οὐ τοὺς λα‐ λήσαντας, ἀλλὰ τοὺς λαλοῦντας τὸ ψεῦδος. Εἰ δὲ τού‐ τους ἀπόλλυσι Κύριος, πᾶς δὲ ἄνθρωπος ψεύστης,
25	πάντας ἀπόλλυσιν ὁ Θεὸς, ἵνα, τὸ εἶναι ἄνθρωποι ἀποθέμενοι, γίνωνται θεοὶ, ἐπεὶ καὶ θεοὶ γεγονότες, καὶ υἱοὶ Ὑψίστου πάντες, γεγόνασιν ἄνθρωποι. Τοὺς ἑτεροδόξους οὖν ἀπολεῖ ὁ Θεὸς ἐν τῷ μέλλοντι αἰῶνι.
30	Ἄνδρα αἱμάτων καὶ δόλιον βδελύσσεται Κύ‐ ριος, κ. τ. ἑ. Ἀνὴρ αἱμάτων ὁ ἐξ αἱμάτων γε‐ γεννημένος, ἢ ὁ φονικός. Ἐγὼ δὲ ἐν τῷ πλήθει τοῦ ἐλέους σου εἰσελεύ‐ σομαι εἰς τὸν οἶκόν σου· προσκυνήσω πρὸς ναὸν
35	ἅγιόν σου ἐν φόβῳ σου, κ. τ. ἑ. Τῶν πονηρευομέ‐ νων καὶ παρανόμων οὐ παροικούντων σοι, οὐδὲ διαμενόντων ὑπὸ τὴν θεωρίαν σου, ἐγὼ ἐλέῳ τῷ σῷ εἰσελεύσομαι εἰς τὸν οἶκόν σου. Οὕτω γὰρ καὶ εἰπεῖν δυνήσομαι· «Τὸ πρωῒ παραστήσομαί σοι, καὶ ἐπό‐
40	ψει με.» Καὶ ἐπεὶ οὐκ ἄλλως ἢ ἐλέῳ τῷ σῷ εἰσελεύ‐ σομαι εἰς τὸν οἶκόν σου, σὺν εὐλαβείᾳ πολλῇ ὀνομα‐ ζομένῃ φόβῳ σου προσκυνήσω σοι πνεύματι καὶ ἀλη‐ θείᾳ, ἐλθὼν πρὸς τὸν ἅγιόν σου ναόν. Ναὸς δὲ καὶ οἶκος Θεοῦ ἡ ἁγία καὶ ἐνάρετος κατάστασις, ἣν οἱ
45	ἔχοντες μετὰ παῤῥησίας φασίν. Χριστὸς δὲ ὡς υἱὸς ἐπὶ τὸν οἶκον αὑτοῦ, οὗ οἶκός ἐσμεν ἡμεῖς. Ἀλλὰ καὶ προσφωνοῦσιν ἑτέροις πιστοῖς γράφοντες· «Ναὸς ἅγιός ἐστε, καὶ τὰ σώματα ὑμῶν ναὸς τοῦ ἁγίου Πνεύματός ἐστιν, οὗ ἔχετε ὑπὸ Θεοῦ.» Πῶς γὰρ οὐκ
12 . 1169 (50)	οἶκος καὶ ναὸς Θεοῦ ὁ τηρῶν τὸν Ἰησοῦ λόγον, πρὸς ὃν ὁ Υἱὸς καὶ ὁ Πατὴρ μονὴν ποιοῦνται; Δυνατὸν καὶ τὴν ἐκκλησιαστικὴν γνώμην καὶ διδασκαλίαν οἶκον Κυρίου φάναι καὶ ναὸν αὐτοῦ. Δηλοῦται τοῦτο ἐκ τῶν
12 . 1169 (50)	γραφομένων Τιμοθέῳ· «Ἵνα εἰδῇς πῶς δεῖ σε ἐν
12 . 1172	οἴκῳ Κυρίου ἀναστρέφεσθαι, ἥτις ἐστὶν Ἐκκλησία Θεοῦ ζῶντος.» Κατ’ ἀμφοτέρας θεωρίας εἰσέρχεταί τις εἰς τὸν οἶκον καὶ προσκυνεῖ πρὸς ναὸν τὸν ἅγιον Κυρίου, ἐλέῳ Θεοῦ μᾶλλον ἢ οἰκείᾳ πολιτείᾳ καὶ
5	φρονήσει.
7	Κρῖνον αὐτοὺς, ὁ Θεός· ἀποπεσάτωσαν ἀπὸ τῶν διαβουλιῶν αὐτῶν. Κατὰ τὸ πλῆθος τῶν ἀσεβειῶν αὐτῶν ἔξωσον αὐτοὺς, ὅτι παρεπίκρα‐
10	νάν σε, Κύριε, κ. τ. ἑ. Τῷ ἁμαρτάνοντι λυσι‐ τελεῖ μᾶλλον ὑπὸ Θεοῦ κριθῆναι, ἢ ἔξω εἶναι τῆς κρί‐ σεως. Καὶ τὸ ἀπὸ μοχθηρῶν διαβουλιῶν ἀποπεσεῖν οὐ κακὸν τῷ ἀποπίπτοντι, οὐκ ἐρχομένῳ ἐπὶ τὸ μοχθη‐ ρὸν αὐτῶν τέλος· ὡς οὐ καλὸν τῶν κρειττόνων μὴ
15	ἐπὶ τέλος ἐλθεῖν. Πάνυ δὲ χαρίεν, πῶς οὐκ εἴρηκε πόθεν ἔξωσεν, ἵνα μὴ τοῖς πολλοῖς σαφὲς ᾗ. Οἶμαι δὲ, ὅτι ἀπὸ τῶν ἀσεβειῶν αὐτῶν κατὰ τὸ πλῆθος αὐτῶν. Οὐ γὰρ ἀφ’ ἑαυτοῦ ἐξωθεῖ ὁ Θεός τινας· «Οἱ γὰρ μακρύνοντες, φησὶν, ἑαυτοὺς ἀπὸ σοῦ, ἀπολοῦν‐
20	ται.» Κύριε, ὁδήγησόν με ἐν τῇ δικαιοσύνῃ σου ἕνε‐ κα τῶν ἐχθρῶν μου, κατεύθυνον ἐνώπιόν σου τὴν ὁδόν μου, κ. τ. ἑ. Ὁ προτιθέμενος ὀρθῶς φρονεῖν καὶ πράττειν, πολλοὺς ἐναντίους ἔχει. Εἰσὶ
25	γὰρ καὶ ἄνθρωποι καὶ δαίμονες φθονεροὶ, λυπούμενοι ἐπὶ τοῖς ἀγαθοῖς τῶν κατορθούντων. Τοῦτο δὲ θεωρή‐ σας καὶ ὁ προκείμενος οὐ τῇ ἑαυτοῦ δυνάμει δέδωκε τὸ ἀπομάχεσθαι τοῖς ἐπικειμένοις κατ’ αὐτοῦ, ἀλλὰ παρεκάλεσε τὸν Θεὸν χεῖρα αὐτῷ ὀρέξαι σκεπάζου‐
30	σαν αὐτὸν ἀβλαβῆ ἀπὸ τῶν τοσούτων καὶ τηλικούτων πολεμίων, φάσκων· Αὐτὸς, ὦ Δέσποτα, ὁδήγησόν με ἐν τῇ δικαιοσύνῃ σου· οὕτω γὰρ κατορθωθείη τὸ τὴν ὁδόν μου ἐνώπιόν σου κατευθυνθῆναι. Ὅτι οὐκ ἔστιν ἐν τῷ στόματι αὐτῶν ἀλήθεια,
35	ἡ καρδία αὐτῶν ματαία. Τάφος ἀνεῳγμένος ὁ λάρυγξ αὐτῶν· ταῖς γλώσσαις αὐτῶν ἐδολιοῦ‐ σαν, κ. τ. ἑ. Ἐχθρῶν ἐμποδιζόντων τὴν ὁδόν σου φανερωθῆναι ἐν ὀφθαλμοῖς μου, σὺ κατεύθυνον αὐτὴν ἐνώπιόν μου. Οἶδα γὰρ αὐτοὺς ἐν οἷς περὶ
40	ὁδοῦ ἐπαγγέλλονται, μὴ ἀληθεύοντας, τῷ μὴ εἶναι ἐν τῷ στόματι αὐτῶν ἀλήθειαν, καὶ ματαίαν εἶναι αὐτῶν τὴν καρδίαν. Πάντα δὲ τὰ ἐκφωνούμενα ἐν τῷ λάρυγγι αὐτῶν νεκρά ἐστι, τῷ εἶναι αὐτὸν τάφον ἀνεῳγότα. Ἀλλὰ καὶ λελογισμένοι σόφισμά τινές εἰσιν
45	οἱ λόγοι αὐτῶν. Εἰς αἰῶνα ἀγαλλιάσονται, καὶ κατασκηνώσεις ἐν αὐτοῖς, κ. τ. ἑ. Αἰών ἐστι σύστημα φυσικὸν, ἐκ σωμάτων ποικίλων λογικὰς διαφορὰς περιέχον τῆς τοῦ Θεοῦ γνώσεως ἕνεκεν. Εἰς αἰῶνα, φησὶν, ἀγαλλιά‐
12 . 1172 (50)	σονται, ὅτι καὶ αἰώνιος ἑαυτοῖς κατασκήνωσις. Καὶ καυχήσονται ἐπὶ σοὶ πάντες οἱ ἀγαπῶντες τὸ ὄνομά σου· ὅτι σὺ εὐλογήσεις δίκαιον, Κύ‐ ριε, κ. τ. ἑ. Εἰ κρείττους οἱ ἀγαπῶντες τῶν φο‐
12 . 1172 (50)	βουμένων, τὸ καυχᾶσθαι μᾶλλον τῶν ἀγαπώντων
12 . 1173	ἐστίν. Εἰ δέ ἐστί τις εὔλογος καύχησις καὶ ἐν φόβῳ Κυρίου, ἐλάττων ἐστὶν αὐτὴ τοῦ, καυχήσονται ἐν σοί. Εὐλογεῖ δὲ Νῶε τὸν Σὴμ καὶ τὸν Ἰαφέθ· εὐλογεῖ Μελχισεδὲκ τὸν Ἀβραὰμ, καὶ ὁ Ἰσαὰκ τὸν Ἰακὼβ,
5	καὶ ὁ Ἰακὼβ τοὺς δώδεκα, καὶ ὁ Μωϋσῆς τὰς φυλάς· ἀλλὰ ὑπὲρ πάντα ταῦτα καὶ μετὰ ταῦτα αὐτὸς ὁ Κύριος εὐλογήσει τὸν δίκαιον, ἀνάλογον τῷ, «Αὐτὸς ὁ λαλῶν πάρειμι,» καὶ τῷ, «Μὴ αὐτὸς συμπορεύσῃ.» Ὡς ὅπλῳ εὐδοκίας ἐστεφάνωσας ἡμᾶς, κ. τ. ἑ.
10	Ταυτόν ἐστι τῶν δικαίων ὅπλον καὶ στέφανος· ὡς τὸν ὁπλισάμενον ἐστεφανοῦσθαι, καὶ τὸν στεφα‐ νούμενον ὡπλίσθαι. Ἔχει δὲ τοῦτό τι ὅμοιον τῷ, «Στεφάνῳ δὲ τρυφῆς ὑπερασπίσει σε.» Ἡ γνῶσις οὖν τοῦ Θεοῦ, εἰ μὲν ἀμύνεται τοὺς πολεμίους,
15	ὅπλον ἐστὶν εὐδοκίας· εἰ δὲ βασιλεύειν ποιεῖ τινα τῶν παθῶν, στέφανος ὀνομάζεται. Τέμνεται δὲ ἡ τοῦ Θεοῦ γνῶσις εἰς δύο, εἰς πρᾶξιν καὶ θεωρίαν· καὶ τῆς μὲν πράξεως ὅπλον τῆς εὐδοκίας ἐστὶ, τῆς δὲ θεωρίας ὁ στέφανος. Τετήρηται δὲ καὶ ἡ τάξις· πρὸ γὰρ τοῦ
20	στεφάνου τὸ ὅπλον, ἐπειδὴ καὶ πρὸ τῆς θεωρίας ἢ πρᾶξις.
22t	ΨΑΛΜΟΣ ϛʹ.
23	Εἰς τὸ τέλος ἐν ὕμνοις ὑπὲρ τῆς ὀγδόης ψαλ‐ μὸς τῷ Δαυῒδ, κ. τ. ἑ. Ὑπὲρ τῆς ὀγδόης καὶ
25	ὁ ἑνδέκατος. Διαφέρουσι δὲ αἱ ἐπιγραφαὶ τούτου καὶ τοῦ ἑνδεκάτου, ὅτι οὗτος μέν ἐστιν, «Εἰς τὸ τέλος ἐν ὕμνοις ὑπὲρ τῆς ὀγδόης ψαλμὸς τῷ Δαυῒδ,» ἐκεῖ‐ νος δὲ, «Εἰς τὸ τέλος ὑπὲρ τῆς ὀγδόης ψαλμὸς τῷ Δαυΐδ.» Τῇ δὲ ὀγδόῃ, οἶμαι, θυμὸς ἐλέγχει καὶ ὀργὴ
30	παιδεύει. Κύριε, μὴ τῷ θυμῷ σου ἐλέγξῃς με, μηδὲ τῇ ὀργῇ σου παιδεύσῃς με, κ. τ. ἑ. Θυμός ἐστιν ὁρμὴ ἐπιθυμίας ἡμέρου ψυχῆς κατ’ ἐξοχὴν ἀμύνης. Λέγει οὖν· Εἰ καὶ ὀξύτερον ὁ θυμὸς ἐλέγχει, καὶ ὀργὴ
35	τάχιον παιδεύει, ἐγὼ διὰ τὴν ἀσθένειάν μου δέομαι τοῦ ἐλέους σου, δι’ ἄλλης ἐλεγχθῆναι καὶ παιδευθῆναι θεραπείας οὐ τηλικοῦτον προσαγούσης τὸν πόνον.
39	Ἴασαί με, Κύριε, ὅτι ἐταράχθη τὰ ὀστᾶ μου, καὶ
40	ἡ ψυχή μου ἐταράχθη σφόδρα, κ. τ. ἑ. Νοσοῦντά με τὴν ψυχὴν ἴασαι· καὶ γὰρ τεταραγμέναι εἰσὶ τῶν ὀστῶν αὐτῆς αἱ ἁρμονίαι, καὶ αὐτὴ δὲ σφόδρα τετάρακται. Καὶ σὺ, Κύριε, ἕως πότε; κ. τ. ἑ. Τοῦτο ἐλλει‐
45	πτικῶς εἴρηται ἀντὶ τοῦ, Ἕως πότε οὐ ῥύῃ τὴν ψυχήν μου, οὐδὲ σώζεις με κατὰ τὸν ἔλεόν σου, οὐδὲ ἐπιστρέφεις με; Ὁ μὴ θαῤῥῶν δὲ ἐπὶ ἔργοις σωθῆναι ἐρεῖ· «Σῶσόν με ἕνεκεν τοῦ ἐλέους σου.» Μετὰ τὸ ἀκοῦσαι, ὅτι Κύριος ἀφεῖλε τὸ ἁμάρτημα αὐτοῦ, πει‐
12 . 1173 (50)	ρασμοῖς καὶ θλίψεσι παλαίων ὁ Δαυῒδ καὶ φαρμά‐ κων ..... γευόμενος περὶ τῆς τῶν φαρμάκων ἀπαλλα‐
12 . 1173 (50)	γῆς παρακαλεῖ τὸν ἰατρόν.
12 . 1176	Ἐπίστρεψον, Κύριε, ῥῦσαι τὴν ψυχήν μου· σῶσόν με ἕνεκεν τοῦ ἐλέους σου, κ. τ. ἑ. Δύο τί‐ θησιν ἐνταῦθα, τὸ ἐπιστρέψαι, καὶ ῥύσασθαι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ. Τὸ γὰρ μάλιστα τοῖς δικαίοις ἦν περι‐
5	σπούδαστον. «Ἐπίστρεψον,» οἷον, Εἰς τὴν οἰκειότητα ἀποκατάστησον. Ἀλλὰ καὶ ῥῦσαι ἐν πολεμίοις αὐτὴν οὖσαν. Ἀπεστράφης διὰ τὰς ἁμαρτίας μου, ἐπίστρε‐ ψον διὰ τὴν φιλανθρωπίαν σου, καὶ πρὸς παίδευσιν ἐνδούς με τοῖς πειρασμοῖς.
10	Ὅτι οὐκ ἔστιν ἐν τῷ θανάτῳ ὁ μνημονεύων σου, ἐν δὲ τῷ ᾅδῃ τίς ἐξομολογήσεταί σοι; κ. τ. ἑ. Ὁ μνημονεύων Θεοῦ τοῦ λέγοντος· «Ἐγώ εἰμι ἡ ζωὴ,» οὐκ ἔστιν ἐν τῷ θανάτῳ. Οὐκ ἔστιν ἐν τῷ θα‐ νάτῳ τῷ ἐσχάτῳ ἐχθρῷ Θεοῦ τυγχάνοντι μεμνῆσθαί
15	σου· διὸ ῥῦσαί με ἀπ’ αὐτοῦ, ἵνα πάλιν μνημονεύω σου. Διὰ τοῦτο δὲ καὶ οἱ πρὸ θανάτου ἁμαρτάνοντες οὐ μέμνηνται τοῦ Θεοῦ. Ἤτοι ἐν ᾅδῃ οὐδεὶς ἐξομο‐ λογήσεται, ἢ πάνυ ὀλίγοι· τοῦτο γὰρ ἐμφαίνει ἀπὸ ταύτης, καὶ μήποτε διὰ τό· «Ἐλθέτω δὴ θάνατος
20	ἐπ’ αὐτοὺς, καὶ καταβήτωσαν εἰς ᾅδου ζῶντες.» Οἱ ζῶντες εἰς ᾅδου καταβαίνοντες μεμνῆσθαι δύνανται τοῦ Θεοῦ ὡς οὐκ ὄντες ἐν τῷ θανάτῳ, καὶ ἐξομολο‐ γεῖσθαι αὐτῷ. Ἐκοπίασα ἐν τῷ στεναγμῷ μου, κ. τ. ἑ. Τοιοῦ‐
25	τον στεναγμὸν οἱ υἱοὶ Ἰσραὴλ στενάξαντες ἐν Αἰγύπτῳ, εἰσηκούσθησαν. Καὶ Παῦλος δὲ λέγων· «Οἱ ὄντες ἐν τῷ σκήνει στενάζομεν,» τὸ ὅμοιον ποιεῖ. Τοιοῦτόν ἐστι καὶ τὸ, «Ὠρυόμην ἀπὸ στεναγμοῦ τῆς καρδίας μου.» Καὶ οὐκ ἀρκεῖ στενάξαι, ἀλλ’ ὥστε
30	κοπιάσαι δεῖ. Χαριέντως δὲ εἰς προτροπὴν ἁγνείας χρησόμεθα τῷ λόγῳ τούτῳ· «Λούσω καθ’ ἑκάστην νύκτα τὴν κλίνην μου,» ὑπὸ μόνων τῶν ἀεὶ καθα‐ ρευόντων ἀπὸ μίξεως φάσκοντες καλῶς λέγεσθαι τὸ, «Λούσω καθ’ ἑκάστην νύκτα τὴν κλίνην μου·» οὗτοι
35	δὲ, καὶ σχολάζοντες τῇ προσευχῇ, ἐν δάκρυσι βρέχου‐ σιν ἑαυτῶν ἐπὶ τοῖς ἡμαρτημένοις πάλαι τὴν στρω‐ μνήν. Διὰ τοῦτο εἶπε· «Μακάριοι οἱ κλαίοντες νῦν.» Ἐταράχθη ἀπὸ θυμοῦ ὁ ὀφθαλμός μου, ἐπα‐ λαιώθην ἐν πᾶσι τοῖς ἐχθροῖς μου, κ. τ. ἑ. Οὐδὲν
40	οὕτω τυφλοῖ νοῦν ὡς θυμὸς ταρασσόμενος. Διὰ ταύ‐ την τὴν τοῦ ὀφθαλμοῦ ταραχὴν οὐ καθαρῶς, ἀλλὰ συγκεχυμένως ὁρᾷ καὶ ὁ βλέπειν τὰ νοητὰ δοκῶν. Τὸ δὲ, «ἐπαλαιώθην,» οἷον, Παλαιὸς καὶ πολυχρόνιος γέγο‐ να, ἐν αὐτοῖς διατρίβων ἐν τῷ βίῳ ὅπου εἰσίν· ἢ, Τὸν
45	παλαιὸν παρ’ αὐτοῖς ἀνέλαβον ἄνθρωπον σὺν ταῖς πράξεσιν αὐτοῦ, «τὸν φθειρόμενον κατὰ τὰς ἐπιθυ‐ μίας τῆς ἀπάτης.»
49	Ἀπόστητε ἀπ’ ἐμοῦ, πάντες οἱ ἐργαζόμενοι τὴν
12 . 1176 (50)	ἀνομίαν, κ. τ. ἑ. Δαιμόνων τὸ διὰ παντὸς τὴν ἀνομίαν ἐργάζεσθαι· ἀνθρώπων τὸ μὴ διὰ παντός· ἀγγέλων τὸ μηδέποτε.
12 . 1176 (50)	Ὅτι εἰσήκουσε Κύριος τῆς φωνῆς τοῦ κλαυθμοῦ
12 . 1177	μου. Εἰσήκουσε Κύριος τῆς δεήσεώς μου, Κύριος τὴν προσευχήν μου προσεδέξατο, κ. τ. ἑ. Ὁ τῶν κλαιόντων μακαρισμὸν συνιεὶς, καὶ κλαίων, ταῦτα ἐρεῖ πᾶσι τοῖς παροῦσιν αὐτῷ ἐργαζομένοις τὴν ἀνο‐
5	μίαν, ὁρατοῖς, ἀοράτοις. Πρῶτον δὲ ὁ Θεὸς φωνῆς καὶ κλαυθμοῦ ἀκούει, εἶτα δεήσεως, εἶτα τὴν προσευ‐ χὴν προσδέχεται. Αἰσχυνθείησαν καὶ ταραχθείησαν σφόδρα πάν‐ τες οἱ ἐχθροί μου, κ. τ. ἑ. Ἡ αἰσχύνη εἰς συναίσθη‐
10	σιν ἄγει τὸν ἁμαρτάνοντα. Παύσασθε, φησὶν, ἐμοὶ τὰ ὀνείδη προσφέροντες· τὰ οἰκεῖα δὲ κακὰ λογιζό‐ μενοι, αἰσχύνης καὶ ταραχῆς ἀναπλήσθητε. Δίκαιον γὰρ καὶ φοβερὸν τὸ θεῖον κριτήριον. Ἐπιστραφείησαν καὶ αἰσχυνθείησαν σφόδρα
15	διὰ τάχους, κ. τ. ἑ. Ἐὰν νικήσωμεν, τὰ ἀντιπα‐ λαίοντα καταισχύνονται, μάλιστα ὅτε τις ὁ ἄνθρωπος τούτων κρείττων εὑρίσκεται, καὶ συγχέων ταράσσει αὐτὰ τῇ ἑαυτοῦ σοφίᾳ. Τάχα δὲ καὶ ἐπιστρέφει αὐτὰ αἰσχυνθέντα, καὶ ταχέως ὁ ἅγιος τοῦτο ποιεῖ.
21	Τοῦ αὐτοῦ. Νοήσεις ταῦτα λέγεσθαι καὶ πρὸς τοὺς τὴν κατασκευὴν αὐτῷ κατεργασαμένους ἀοράτους ἐχθροὺς διαφθονουμένους τῇ κατὰ Θεὸν αὐτοῦ προ‐ κοπῇ, καὶ μετὰ τὴν ἁμαρτίαν ἐπιβαίνοντας, ἐν οἷς
25	ἔλεγον· «Οὐκ ἔστι σωτηρία αὐτῷ ἐν τῷ Θεῷ αὐτοῦ.»
39t	ΨΑΛΜΟΣ Ζʹ.
40	Κύριε, ὁ Θεός μου, ἐπὶ σοὶ ἤλπισα, σῶσόν με ἐκ πάντων τῶν διωκόντων με, καὶ ῥῦσαί με, μή‐ ποτε ἁρπάσῃ ὡς λέων τὴν ψυχήν μου, κ. τ. ἑ. Καθ’ ἕκαστον τῶν ἐπὶ ἁμαρτίᾳ ἐρεθισμῶν, διωκό‐ μεθα ὑπὸ τοῦ ἐνεργοῦντος τὸ ἐρεθίζον. Διόπερ ἐκ
45	τούτου νόει ὅσοι διώκουσι τὸν ἄνθρωπον, ἐξ ὧν ὁ Προφήτης ῥυσθῆναι εὔχεται, εἰ μὴ ῥυσθείη, τῆς ψυχῆς αὐτοῦ ὡς ὑπὸ λέοντος ἁρπασθησομένης. Κύριε ὁ Θεός μου, εἰ ἐποίησα τοῦτο, εἰ ἔστιν
45	ἀδικία ἐν χερσί μου, κ. τ. ἑ. Πρὸς ἀμνησικα‐
12 . 1180	κίαν χρήσιμον τὸ ῥητόν. Εἰ ἐποίησα, φησὶ, τοῦτο ὃ πάσχω· εἰ ἐπανέστην τῷ πατρὶ, ἢ παρενόμησα. Προ‐ βάλλεται γὰρ τὸ ἀμνησίκακον, τὸν τοῦ Θεοῦ ἔλεον ἐκκαλούμενος.
5	Εἰ ἀνταπέδωκα τοῖς ἀνταποδιδοῦσί μοι κακὰ, ἀποπέσοιμι ἄρα ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν μου κενὸς, κ. τ. ἑ. Εἰ ὁ παιδαγωγὸς νόμος συγχωρεῖ ἀνταποδιδόναι κακὰ, ὡς νηπίοις τοῖς παιδαγωγουμένοις ἔτι, οὗτος οὐκ ἔτι νήπιος ἦν ἐν Χριστῷ, ἀλλ’ ἔκτοτε εὐαγγελικός τις.
10	«Ἀποπέσοιμι ἄρα.» Ὁ μὲν δίκαιος νικήσας, πλή‐ ρης ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν ἐξέρχεται· ὁ δὲ φαῦλος, ὡς νικηθεὶς, ἀποπίπτει αὐτῶν κενὸς, καὶ οὐδὲν ἔχων πληρώματος. Τοῦ αὐτοῦ. Κενός ἐστιν ὁ μὴ λέγων· «Καὶ ἐκ
15	τοῦ πληρώματος αὐτοῦ ἡμεῖς πάντες ἐλάβομεν.» Οἱ δὲ τοιοῦτοι καὶ κάλαμοι λέγονται τρέφοντες ἐν ἑαυτοῖς θηρία, περὶ ὧν εἴρηται· «Ἐπιτίμησον τοῖς θηρίοις καλάμου.» Καὶ, «Ὁ διάβολος δὲ παρὰ πά‐ πυρον κοιμᾶται,» φησὶν ὁ Ἰὼβ, «καὶ βούτομον, καὶ
20	κάλαμον.» Αὐτὸς γάρ ἐστι βασιλεὺς τῶν ἐν τοῖς ὕδασι. Καταδιώξαι ἄρα ὁ ἐχθρὸς τὴν ψυχήν μου, καὶ καταλάβοι, καὶ καταπατήσαι εἰς γῆν τὴν ζωήν μου, καὶ τὴν δόξαν μου εἰς χοῦν κατασκηνώσαι,
25	κ. τ. ἑ. Ἡ ζωὴ τοῦ ἔτι τὴν εἰκόνα τοῦ χοϊκοῦ φοροῦντος καταπεπάτηται ὑπὸ τοῦ ἐχθροῦ εἰς γῆν. Οὗτος δὲ, κἂν δοξάζεσθαί ποτε δοκῇ, κατεσκήνωσεν αὐτοῦ ἡ δόξα εἰς χοῦν, ὡς τῶν ποιούντων τι διὰ δό‐ ξαν καὶ τὸν παρὰ πολλῶν ἔπαινον, ἢ τὴν παρ’ αὐ‐
30	τῶν ἀποδοχήν. Ἀνάστηθι, Κύριε, ἐν ὀργῇ σου, ὑψώθητι ἐν τοῖς πέρασι τῶν ἐχθρῶν μου, κ. τ. ἑ. Οὐ σωμα‐ τικῶς νοητέον τὸ, «ἀναστῆναι,» ἀλλὰ τὸ τιμωρη‐ τικὸν καὶ ἀναλωτικόν.
38	Τοῦ αὐτοῦ. Εἰ ἡ ὀργὴ τοῦ Θεοῦ παιδεύει τοὺς μὴ λόγῳ παιδευθῆναι θελήσαντας αὐτοῦ, ὁ ταῦτα
40	λέγων παιδευθῆναί τινας εὔχεται. Ὅταν δὲ τέλος καὶ πέρας λάβῃ ἡ ἔχθρα, τῶν ἐχθρῶν τοῦ Χριστοῦ καταργουμένων, ὑψοῦται ἐν αὐτοῖς πέρασι τῶν ἐχ‐ θρῶν ὁ Κύριος, καὶ καθ’ ἕκαστον τῶν διὰ κακίας ἐχθρῶν Χριστοῦ ὑψοῦται ὁ Κύριος, πέρας λαβούσης
45	τῆς ἔχθρας, καὶ ἀρχὴν ἐχούσης τῆς καταλλαγῆς καὶ φιλίας. Τὸ δὲ ὅμοιον ἐρεῖς καὶ περὶ τῶν ἐχθρῶν τοῦ δικαίου. Ἐξεγέρθητι, Κύριε ὁ Θεός μου, ἐν προστά‐ γματι ᾧ ἐνετείλω, καὶ συναγωγὴ λαῶν κυκλώσει
12 . 1180 (50)	σε, κ. τ. ἑ. Ἀντὶ τοῦ, Μεθ’ οὗ ἐνετείλω προσ‐ τάγματος ἐξεγέρθητι, προστάσσων αὐτὸ δυνάμεσι συνεργούσαις τῇ κυκλούσῃ σε συναγωγῇ λαῶν.
54	Καὶ ὑπὲρ ταύτης εἰς ὕψος ἐπίστρεψον. Κύριος
55	κρινεῖ λαοὺς, κ. τ. ἑ. Εἰς τὸ ὕψος ὅθεν κατα‐
55	βέβηκας, ἐπίστρεψον μετὰ τὴν ἀνάστασιν.
12 . 1181	Τοῦ αὐτοῦ. «Ὅταν ὑψωθῶ, φησὶ, πάντας ἑλκύσω πρὸς ἐμαυτόν.» Συντελεσθήτω δὴ πονηρία ἁμαρτωλῶν, κ. τ. ἑ. Ὅταν οὐκέτι ἁμαρτάνῃ τις, συντελεῖται αὐτοῦ
5	ἡ πονηρία· ἢ πονηρία τῶν ἁμαρτωλῶν ὁ διάβολός ἐστι. Ἐὰν μὴ ἐπιστραφῆτε, ἕως τοῦ, καταβήσεται, κ. τ. ἑ. Μήποτε παρασεσιωπημένως ταῦτα περὶ τοῦ διαβόλου εἴρηται. Οὗτος γὰρ πρὸς τούτοις
10	καὶ ὠδίνησεν ἀδικίαν καὶ τὰ ἑξῆς, ὀργὴ τυγχάνων. Ὁ Πατὴρ δὲ τοῦ εἰπόντος· «Ἐγώ εἰμι ἡ ζωὴ,» οὐχ ἑτοιμάζει ἐν τῷ τόξῳ αὐτοῦ σκεύη θανάτου· τίθησι γοῦν τὸ τόξον αὐτοῦ ἐν τῇ νεφέλῃ, ἵνα μὴ ἐπαγάγῃ ὕδωρ κατακλυσμοῦ ἐπὶ τὴν γῆν. Διὸ περὶ τοῦ δια‐
15	βόλου ταῦτα λέγεσθαι νομιστέον. Καὶ πεπυρωμένα τοῦ πονηροῦ ἐστιν, ἃ ἐξειργάσατο τοῖς καιομένοις καὶ πυρουμένοις ὑπὸ παθῶν. Τοῦ αὐτοῦ εἰς τό· Καὶ ἐν αὐτῷ ἡτοίμασε σκεύη θανάτου, κ. τ. ἑ. Σκεύη θανάτου εἰσὶν ἀκά‐
20	θαρτα λογικὰ, ἢ αἱ τὸν θάνατον ἔχουσαι ψυχαί· ὡς σκεύη ζωῆς αἱ τὴν ζωὴν ἔχουσαι ψυχαί. Οὕτω γὰρ καὶ Παῦλον σκεῦος ἐκλογῆς ὠνόμασεν ὁ Κύριος. Ἰδοὺ ὠδίνησεν ἀδικίαν, συνέλαβε πόνον, καὶ ἔτεκεν ἀνομίαν, κ. τ. ἑ. Ὁ μὴ φιλόθεος, ἀλλὰ
25	φιλήδονος, ἀνάλογον αἷς δουλεύει ἡδοναῖς συλλαμβάνει πόνον ἕνα συνημμένον, καὶ μὴ ἔχοντα μεταξὺ διά‐ λειμμα, καὶ ὠδίνει ἀδικίαν, καὶ τίκτει ἀνομίαν. Ἐκ δὲ τῶν ἐναντίων ὁ μὴ φιλήδονος, ἀλλὰ φιλόθεος, ἀνά‐ λογον οἷς ἀναδέχεται δι’ ἀρετὴν πόνοις, συλλαμβάνει
30	εὐπάθειαν, τὴν χαρὰν, μίαν συνημμένην, καὶ μὴ ἔχουσαν μεταξὺ διάλειμμα, καὶ ὠδίνει δικαιοσύνην, καὶ τίκτει εὐνομίαν· καὶ οὕτως τέκνον γίνεται εὐνο‐ μίας, ἀνομίαν ἑκάστην μισῶν.
36	Τοῦ αὐτοῦ εἰς τὸ αὐτό. Ἔτεκεν ἀνομίαν, ἐπειδὴ συνέλαβε πόνον, καὶ ὠδίνησεν ἀδικίαν. Αὕτη γάρ ἐστιν ἀκολουθία φύσεως. Ὠδίνησεν Ἀχιτόφελ τὴν πονηρὰν εἰσηγησάμενος γνώμην.
40	Λάκκον ὤρυξε, καὶ ἀνέσκαψεν αὐτὸν, καὶ ἐμ‐ πεσεῖται εἰς βόθρον ὃν εἰργάσατο. Ἐπιστρέψει ὁ πόνος αὐτοῦ εἰς κεφαλὴν αὐτοῦ, καὶ ἐπὶ κορυ‐ φὴν αὐτοῦ ἡ ἀδικία αὐτοῦ καταβήσεται, κ. τ. ἑ. Μήποτε ὁ λάκκος χωρίον κολάσεώς ἐστιν, εἰς ὃν
45	προνοίᾳ Θεοῦ αὐτὸς ὀρύξας ἐμπεσεῖται. Ἰσόπεδος δέ ἐστιν αὐτοῦ ἡ κορυφὴ τῷ λοιπῷ σώματι· οὐδὲν γὰρ αὐτοῦ ἄνω· διὸ καὶ δράκων που λέγεται. Εἰκότως οὖν ἡ ἐπαρθεῖσα καὶ ὑψωθεῖσα κατὰ τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ ἀδικία αὐτοῦ καθαιρουμένη ἐπὶ τὴν κορυ‐
12 . 1181 (50)	φὴν αὐτοῦ καταβήσεται.
51t	ΨΑΛΜΟΣ Ηʹ.
52	Εἰς τὸ τέλος ὑπὲρ τῶν ληνῶν ψαλμὸς τῷ
52	Δαυΐδ, κ. τ. ἑ. Καὶ ἐν τῷ πʹ καὶ πγʹ ψαλμῷ
12 . 1184	τὴν, «Ὑπὲρ τῶν ληνῶν,» εὑρήσεις ἐπιγραφήν. Πρὸς δὲ ταῦτα λάβωμεν τὰ περὶ Νῶε φυτεύοντος ἄμπελον, τήν τε περὶ τοῦ Ἰούδα παρὰ Ἰακὼβ εὐλο‐ γίαν, «δεσμεύων πρὸς ἄμπελον τὸν πῶλον αὐτοῦ·»
5	καὶ τὴν Ἰσσάχαρ, ὃς, ἰδὼν τὴν ἀνάπαυσιν, ὅτι καλὴ, καὶ τὴν γῆν, ὅτι πίων, ὑπέθηκε τὸν ὦμον εἰς τὸ πο‐ νεῖν, καὶ ἐγενήθη ἀνὴρ γεωργός. Καὶ μὴν Ὀζίας γεωργὸς ἦν, ἀμπελουργοὺς ἔχων ἐν τῇ ὀρεινῇ. Καὶ ἡ γυνὴ δὲ παντὸς δικαίου «ὡς ἄμπελός ἐστιν εὐθη‐
10	νοῦσα ἐν τοῖς κλίτεσι τῆς οἰκίας αὐτοῦ,» ᾧ γίνεται οἶνος εὐφραίνων καρδίαν ἀνθρώπου. Καὶ ὁ Ἐκκλη‐ σιαστὴς ἐφύτευσεν ἀμπελῶνας, ὤρυξε ληνόν. Καὶ ὁ Σολομῶν φησιν· «Οἴνῳ δὲ αἱ ληνοί σου ἐκβλύζω‐ σιν.»
15	Τοῦ αὐτοῦ. Ληνοί εἰσι φύσεις λογικαὶ, τοὺς ἐκ τῆς πνευματικῆς ἀμπέλου καρποὺς ὑποδεξά‐ μεναι. Ἐκ στόματος νηπίων καὶ θηλαζόντων κατηρ‐ τίσω αἶνον, κ. τ. ἑ. Ἐν τῷ κατὰ Ματθαῖον
20	πρότερον μὲν οἱ προάγοντες τὸν Σωτῆρα, ἀλλὰ καὶ οἱ ἀκολουθοῦντες αὐτῷ «ἔκραζον λέγοντες· Ὡσαννὰ τῷ υἱῷ Δαυῒδ, εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου, ὡσαννὰ ἐν τοῖς ὑψίστοις·» ὀλίγον δὲ ὕστερον γέγραπται, ὅτι ἰδόντες οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ γραμμα‐
25	τεῖς τὰ θαυμάσια ἃ ἐποίησε, καὶ τοὺς παῖδας κράζον‐ τας ἐν τῷ ἱερῷ καὶ λέγοντας, «Ὡσαννὰ τῷ υἱῷ Δαυῒδ,» ἠγανάκτησαν, καὶ εἶπον αὐτῷ· «Ἀκούεις τί οὗτοι λέγουσιν; Ὁ δὲ Ἰησοῦς λέγει αὐτοῖς· Ναί. Οὐδέποτε ἀνέγνωτε, ὅτι ἐκ στόματος νηπίων καὶ θη‐
30	λαζόντων,» καὶ τὰ λοιπά. Ἔοικεν οὖν ὁ Ματθαῖος τοὺς αὐτοὺς ὄχλους λέγειν παῖδας, καὶ ὁ Σωτὴρ οὐχ ἁπλῶς παῖδας, ἀλλὰ καὶ νηπίους καὶ θηλάζοντας, διδάσκων ἡμᾶς δι’ ὧν ἐξέθετο ῥητῶν τοῦ ψαλμοῦ μετὰ ἀλληγορίας, ἀλληγορεῖν καὶ τὸν ψαλμόν. Ζη‐
35	τήσεις δὲ πότερον ταυτόν ἐστιν οἶκος Δαυῒδ, καὶ υἱὸς Δαυΐδ. Καὶ εἰ μὴ ταυτόν ἐστιν, ἡμάρτηται τὸ κατὰ Ματθαῖον γραφικῶς, ὀφεῖλον ἔχειν ἤτοι δὶς τῷ οἴκῳ Δαυῒδ, ἤτοι τῷ υἱῷ Δαυΐδ. Ἕνεκα τῶν ἐχθρῶν σου, τοῦ καταλῦσαι ἐχθρὸν
40	καὶ ἐκδικητὴν, κ. τ. ἑ. Ἐχθρὸν καὶ ἐκδικητὴν, τὸν ἀληθινὸν νόει Ναβουχοδονόσορ. Τὸν διάβολον κατ‐ έλυσεν ὁ Χριστὸς δι’ ἁλιέων καὶ ἀγραμμάτων καὶ τῇ κακίᾳ νηπιαζόντων. Ὅτι ὄψομαι τοὺς οὐρανοὺς ἔργα τῶν δακτύλων
45	σου, σελήνην καὶ ἀστέρας, ἃ σὺ ἐθεμελίωσας, κ. τ. ἑ. «Ὅτι ὄψομαι τοὺς οὐρανούς.» Τοῦτο τὸ πρᾶγμα σαφῶς ἐπιστάμεθα, ὅτε καὶ τὸν λόγον αὐτοῦ, καὶ τὴν αἰτίαν γινώσκομεν. «Ἔργα τῶν δακτύλων σου.» Ζητήσεις εἰ ἕτερά ἐστι τὰ ἔργα τῶν δακτύλων
12 . 1184 (50)	τοῦ Θεοῦ πρὸς τὰ ἔργα τῶν ὅλων χειρῶν αὐτοῦ, εἰ ἐν μέρει ἐστὶ τὰ πρότερα τῶν δευτέρων. «Σελήνην καὶ ἀστέρας, ἃ σὺ ἐθεμελίωσας.» Διὰ τί ἥλιον οὐκ
12 . 1184 (50)	ὠνόμασεν; Μήποτε ὅτε μὲν εἰσάγεταί τις, πρῶτα
12 . 1185	συνίησι τὰ τῆς νυκτὸς, ὕστερον δέ ποτε τὰ τῆς ἡμέ‐ ρας. Τί ἐστιν ἄνθρωπος, ὅτι μιμνήσκῃ αὐτοῦ; ἢ υἱὸς ἀνθρώπου, ὅτι ἐπισκέπτῃ αὐτὸν, κ. τ. ἑ. Εἰ θαυ‐
5	μάζων, ὅτι μιμνήσκεται Κύριος τοῦ ἀνθρώπου, καὶ ὅτι ἐπισκέπτεται υἱὸν ἀνθρώπου, ταῦτά φησι, δῆλον, ὅτι εὐεργετῶν ἐπισκέπτεται. Τοῦτο δὲ σημει‐ ώσῃ διὰ τὸ, «Ἐπισκέψομαι ἐν ῥάβδῳ τὰς ἀνομίας αὐτῶν, καὶ ἐν μάστιξι τὰς ἀδικίας αὐτῶν,» καὶ διὰ
10	τὸ, «Οὐκ ἐπισκέψομαι ἐπὶ τὰς θυγατέρας ὑμῶν, ὅταν πορνεύωσι, καὶ ἐπὶ τὰς νύμφας ὑμῶν, ὅταν μοιχεύωσι,» καὶ τὰ ὅμοια. Ἠλάττωσας αὐτὸν βραχύ τι παρ’ ἀγγέλους, κ. τ. ἑ. Καὶ αὐτὸς γάρ σου γνῶσιν ἔχειν πεφυκὼς,
15	οὐκ ἀπολείπεται λίαν. Ὁμοιοῦται γάρ σοι, κατὰ τὸ δυνατὸν, ἁγιότητος καὶ ἀρετῆς ἀναλήψει. Καὶ διὰ τὴν εἰκόνα καὶ τὴν ὁμοίωσιν τὴν τῶν θνητῶν αὐτῷ ζώων προστασίαν ἀπένειμας. Ταύτας εἰρῆσθαι περὶ Χρι‐ στοῦ τὰς λέξεις ὁ Παῦλος Ἑβραίοις φησί. Λέγει γάρ·
20	«Τὸν δὲ βραχύ τι παρ’ ἀγγέλους ἠλαττωμένον βλέ‐ πομεν Ἰησοῦν, διὰ τὸ πάθημα τοῦ θανάτου δόξῃ καὶ τιμῇ ἐστεφανωμένον.»
25	Δόξῃ καὶ τιμῇ ἐστεφάνωσας αὐτόν· καὶ κατέ‐ στησας αὐτὸν ἐπὶ τὰ ἔργα τῶν χειρῶν σου, κ. τ. ἑ. Καὶ ὁ Ἀπόστολος ἐντεῦθεν ὠνόμασε «τὸν ἀμάραντον τῆς δόξης στέφανον.» Καὶ ἔσθ’ ὅτε τιμῇ ἐστεφανωμένος τις οὐ συνῆκεν, ὡς ἐν τῷ· «Ἄνθρω‐
30	πος ἐν τιμῆ ὢν οὐ συνῆκεν.» Οὐκ Ἐπὶ τὰ ἔργα σου δὲ εἶπεν, ἅπερ οἶμαι εἶναι τὰ μὴ βλεπόμενα. Πρῶ‐ τοι μὲν οὖν ἐν ἔργοις ἐσμὲν χειρῶν Θεοῦ, τουτέστι τοῖς μὴ βλεπομένοις. Ταῦτα δὲ καὶ μετὰ τὴν ἐναν‐ θρώπησιν νοεῖται τοῦ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν· δόξῃ
35	γὰρ καὶ τιμῇ ὁ ἄνθρωπος ἐστεφάνωται· «Συνήγειρε γὰρ ἡμᾶς καὶ συνεκάθισεν ἐν τοῖς ἐπουρανίοις,» κα‐ θώς φησιν ὁ Ἀπόστολος.
39	Πάντα ὑπέταξας ὑποκάτω τῶν ποδῶν αὐτοῦ,
40	πρόβατα καὶ βόας πάσας, ἔτι δὲ καὶ τὰ κτήνη τοῦ πεδίου, τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ, καὶ τοὺς ἰχθύας τῆς θαλάσσης, κ. τ. ἑ. Ὅπου μὲν καθαρὰ πρόβατα καὶ βόες, «πάντα» προσέθηκεν· ἔνθα δὲ ἐνδέχεται καὶ ἀκάθαρτα, ὡς ἐπὶ τῶν κτηνῶν
45	τοῦ πεδίου, οὐκ εἴρηται «πάντα.» Ὁμοίως καὶ ἐπὶ τῶν πετεινῶν τοῦ οὐρανοῦ καὶ ἰχθύων τῆς θαλάσ‐ σης.
48t	ΨΑΛΜΟΣ Θʹ.
49	Εἰς τὸ τέλος ὑπὲρ τῶν κρυφίων τοῦ υἱοῦ ψαλ‐
12 . 1185 (50)	μὸς τῷ Δαυῒδ, κ. τ. ἑ. Κρύφιά ἐστι γνῶσις ἀπόῤῥητος τῶν περὶ Χριστοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ μυ‐
12 . 1185 (50)	στηρίων.
12 . 1188	Ἐξομολογήσομαί σοι, Κύριε, ἐν ὅλῃ καρδίᾳ μου· διηγήσομαι πάντα τὰ θαυμάσιά σου. Εὐφρανθήσο‐ μαι καὶ ἀγαλλιάσομαι ἐν σοὶ, ψαλῶ τῷ ὀνόματί σου, Ὕψιστε, κ. τ. ἑ. Ὁ ἐξ ὅλης καρδίας ἀγαπῶν δύναται
5	ἐξ ὅλης καρδίας ἐξομολογεῖσθαι. «Διηγήσομαι πάντα τὰ θαυμάσιά σου,» καὶ τὰ ἑξῆς. Ὅταν ἀναγεγραμ‐ μένα τεράστια, θαυμαστὰ τυγχάνοντα, παραστῆσαι δυνάμενος ᾧ λόγῳ γέγονε, καὶ τίνος ἐστὶ σύμβολα, πεποίηκε τὰ εἰρημένα. Τοῦτο δὲ μόνου τοῦ Σωτῆρος
10	ἔργον ἔστιν ἰδεῖν. Εἰ δὲ καὶ ἡ κτίσις καὶ πάντα ὅσα ἐποίησεν ὁ Θεὸς, θαυμάσια αὐτοῦ ἐστι, πολλῷ πλέον φανεῖται, ὅτι τοῦ Σωτῆρός ἐστιν ἡ εὐχή. Τίς δὲ ἄρα διηγήσεται πάντα τὰ θαυμάσια τοῦ Πατρὸς εἰ μὴ ὁ Κύριος τοῖς νοῆσαι δυναμένοις τὰ τηλικαῦτα θαύματα
15	τελείοις, περὶ ὧν μᾶλλον λεχθήσεται· «Σοφίαν δὲ μᾶλλον λαλοῦμεν ἐν τοῖς τελείοις;» —«Εὐφρανθή‐ σομαι καὶ ἀγαλλιάσομαι,» πυνθανόμενος τῶν ἐπί τισιν εὐφραινομένων, εἰ ἐν Θεῷ εὐφραίνονται, ἵνα ἢ ἐπιμένωσι τῇ εὐφροσύνῃ, ἢ ἀποστῶσιν. Ὁ δὲ ἐπ’
20	ὄρος ἀναβὰς ὑψηλὸν τὸ Σιὼν καὶ ὑψῶν τὴν φωνὴν αὑτοῦ ψάλλει τῷ ὀνόματι τοῦ Ὑψίστου. Ἐν τῷ ἀποστραφῆναι τὸν ἐχθρόν μου εἰς τὰ ὀπίσω, ἀσθενήσουσι καὶ ἀπολοῦνται ἀπὸ προσ‐ ώπου σου, κ. τ. ἑ. Τίνες ἀσθενήσουσι καὶ ἀπο‐
25	λοῦνται ἀπὸ προσώπου τοῦ Θεοῦ (ἐπεὶ «πρόσωπον Κυρίου ἐπὶ ποιοῦντας κακά·») οὐ προειπὼν, ἡμῖν καταλέλοιπεν ἐννοεῖν. Ὅταν καταργηθῇ ὁ ἐχθρὸς τῇ κακίᾳ προϊὼν, καὶ ἀναποδίσῃ ὀπίσω ἐκ τοῦ ἐμποδί‐ ζεσθαι, τότε οἱ τῇ κακίᾳ ἰσχυροὶ ἀσθενήσουσιν. Εἶτα
30	καθ’ ὃ ἁμαρτάνουσιν, ἀπολοῦνται, τοῦτο ἐργαζομένου αὐτοῖς τοῦ προσώπου τοῦ Θεοῦ. Νοηθὲν γὰρ ἀφανίζει τὰ γήϊνα. Ἐκάθισας ἐπὶ θρόνου, ὁ κρίνων δικαιοσύνην, κ. τ. ἑ. Θρόνος μὲν Θεοῦ ὁ Χριστὸς, θρόνος δὲ
35	Χριστοῦ ἡ ἀσώματος φύσις. Ἐπετίμησας ἔθνεσι, καὶ ἀπώλετο ὁ ἀσεβής· τὸ ὄνομα αὐτῶν ἐξήλειψας, κ. τ. ἑ. Τὸ, «ἐπετίμη‐ σας,» διόρθωσιν σημαίνει, ὅπερ δῆλον ἐκ τοῦ· «Ἔλεγξον, παρακάλεσον, ἐπιτίμησον.» —«Τὸ ὄνο‐
40	μα αὐτοῦ ἐξήλειψας.» Ἐξήλειψε δὲ ὁ Θεὸς τοῦ Ἀβρὰμ τὸ ὄνομα ποιήσας αὐτὸν Ἀβραὰμ, καὶ τῆς Σάρας κα‐ λῶν αὐτὴν Σάῤῥαν, καὶ τοῦ Σιμῶνος ὀνομάσας αὐ‐ τὸν Πέτρον. Οὕτω τε ἀκόλουθόν ἐστι τὸ ὄνομα ἐξ‐ αλείφεσθαι τούτων οἷς ἐπετίμησε· καὶ μάλιστα ἐπεὶ
45	ἐπιφέρεται τό· «Ἀναγγείλατε ἐν τοῖς ἔθνεσι τὰ ἐπι‐ τηδεύματα αὐτοῦ, ὅτι ἐκζητῶν τὰ αἵματα αὐτῶν ἐμνήσθη.» Πρόσχες καὶ ὅτι οὐκ εἴρηται· Τὸ ὄνομα αὐτῶν ἐξήλειψας ἐκ βίβλου ζώντων, (οὐ γὰρ ἐν βί‐ βλῳ ζώντων ἦν ἐγγεγραμμένα τὰ ἔθνη·) ἀλλ’ ἀκο‐
12 . 1188 (50)	λούθως τοῖς κατ’ αὐτῶν χειρογράφοις, ἐν βίβλῳ ὀφει‐ λόντων, ἢ βίβλῳ νεκρῶν, παρὰ τῷ τῆς ἀδικίας οἰκο‐ νόμῳ, ὡς εἰκὸς, ἀναγράφοντι νεκροὺς, καὶ ἀναγρά‐ φοντι εἰς γῆν. Ὁ γὰρ Σωτὴρ ἀναγράφει ἐν οὐρανοῖς τὰ ὀνόματα τῶν μαθητῶν.
55	Τοῦ αὐτοῦ. Εἰ τὸ ὄνομα ἐνταῦθα τὴν κακὴν
12 . 1189	σημαίνει κατάστασιν, ἐξήλειψε δὲ τὸ τοῦ ἁμαρτω‐ λοῦ ὄνομα, ἐξήλειψεν ἄρα τὴν χειρίστην αὐτοῦ κατά‐ στασιν. Καὶ ἐλπισάτωσαν ἐπὶ σὲ οἱ γινώσκοντες τὸ
5	ὄνομά σου, ὅτι οὐκ ἐγκατέλιπες τοὺς ἐκζητοῦντάς σε, Κύριε, κ. τ. ἑ. Οἱ ἐκζητοῦντες τὸν Κύριον, καὶ οὐχ οἱ ἐγκαταλειφθέντες ὑπ’ αὐτοῦ, ἔγνωσαν τὸ ὄνομα αὐτοῦ. Ψάλατε τῷ Κυρίῳ τῷ κατοικοῦντι ἐν Σιὼν, κ.
10	τ. ἑ. Ἐκεῖνος ψάλλει ὁ ἔχων ἐν ἑαυτῷ τὸν Χρι‐ στόν. Τοῦτο κατὰ τὴν παλαιὰν τῶν Ἰουδαίων δόξαν εἶπεν ὁ Προφήτης. Ὅμως ἐστὶ καὶ νοητὴ καὶ ἐπου‐ ράνιος Σιών. Καὶ ἐν πάσῃ δὲ ψυχῇ οὔσῃ Σιὼν, ἥτις ἑρμηνεύεται σκοπευτήριον, τὰ θεῖα διηνεκῶς σκο‐
15	ποῦσα καὶ φανταζομένη, οἰκεῖ ὁ Θεός. Ἐκζητεῖ καὶ τὰ αἵματα τῶν ἐθνῶν ἀπὸ τῶν ἀποκτεινάντων αὐτὰ, καὶ μιμνήσκεται αὐτῶν, ἀνιστὰς αὐτά. Οὐκοῦν τὸ, «Ἀπώλετο τὸ μνημόσυνον αὐτοῦ μετ’ ἤχου,» ἐπὶ τὰς ῥομφαίας μετενεχθήσεται. Ἐκείνων δὲ μέμνηται, ὧν
20	ἐγένετο καταφυγή. Ἀναγγείλατε ἐν τοῖς ἔθνεσι τὰ ἐπιτηδεύματα αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ποῖα ἐπιτηδεύματα; πάντα ἃ Χριστὸς τοῖς μαθηταῖς Ἰωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ ἔλεγε· «Πορευθέντες εἴπατε ἃ ἴδετε· τυφλοὶ ἀναβλέπουσι,
25	χωλοὶ περιπατοῦσι, λεπροὶ καθαρίζονται, νεκροὶ ἀν‐ ίστανται.» Ταῦτα οὖν τὰ θεοπρεπῆ ἐπιτηδεύματα· καὶ οἱ ἀπόστολοι τοῖς ἔθνεσιν ἀνήγγειλαν· καὶ ὅτι διὰ θανάτου ἀθανασία, διὰ σταυροῦ σωτηρία, καὶ διὰ ταφῆς ἀνάστασις, καὶ νέκρωσις τοῦ νεκρώσαντος
30	ἡμᾶς διαβόλου. Ὁ ὑψῶν με ἐκ τῶν πυλῶν τοῦ θανάτου, ὅπως ἂν ἐξαγγείλω πάσας τὰς αἰνέσεις σου ἐν ταῖς πύλαις τῆς θυγατρὸς Σιὼν, κ. τ. ἑ. Πύλαι θανά‐ του αἱ πρὸς θάνατον ἁμαρτίαι, ἀφ’ ὧν ὑψοῦται
35	ὁ μηδὲ λογισάμενος αὐτὰς ἁμαρτεῖν, ὃς καὶ μό‐ νος δύναται ἐξαγγέλλειν πάσας τὰς αἰνέσεις Κυ‐ ρίου ἐν ταῖς πύλαις τῆς θυγατρὸς Σιὼν, ταῖς ἀρε‐ ταῖς. Ἐνεπάγησαν ἔθνη ἐν διαφθορᾷ ᾖ ἐποίησαν.
40	Ἐν παγίδι ταύτῃ ᾗ ἔκρυψαν συνελήφθη ὁ ποῦς αὐτῶν. Γινώσκεται Κύριος κρίματα ποιῶν, κ. τ. ἑ. Ἐνεπάγησαν ἔθνη, δηλαδὴ ὡς ἐν πηλῷ, τῷ σώ‐ ματι, δι’ ἣν ἐποίησαν διαφθοράν· καὶ συνελήφθη ὁ ποῦς αὐτῶν, ὁ νοητὸς δηλονότι. Καὶ γινώσκεται Κύ‐
45	ριος, ἐπεὶ, ὅταν αὐτοῖς τὸ κρῖμα γενηθήσεται, γνώ‐ σονται τὸν κρίνοντα ἐν δικαιοσύνῃ.
48	Ἀποστραφήτωσαν οἱ ἁμαρτωλοὶ εἰς τὸν ᾅδην, κ. τ. ἑ. Ὥσπερ ὁ παράδεισος τῶν δικαίων ἐστὶν
12 . 1189 (50)	οἰκητήριον, οὕτως ᾅδης τῶν ἁμαρτωλῶν κολαστήριον. Ἀποκλεισθήτωσαν, φησὶν, ὅπως μὴ ἴδωσιν Ἰησοῦ ψυχὴν καταβαίνουσαν καὶ ἀναβαίνουσαν, ἔνδον ἀπ‐ εστραμμένοι. Οἱ γὰρ προσδοκήσαντες αὐτὴν ὡσπερ‐
12 . 1189 (50)	εὶ ἔξω ἔβλεπον καθειργμένοι ἐν ᾅδου, πρῶτον
12 . 1192	μὲν οἱ προφῆται, ἔπειτα οἱ λοιποὶ πάντες δίκαιοι· ἢ πρῶτον μὲν οἱ ἐν ἡμῖν ἁμαρτωλοὶ, εἶτα τὸ ἔθνη. Ἡ ὑπομονὴ τῶν πενήτων οὐκ ἀπολεῖται εἰς
5	τὸν αἰῶνα, κ. τ. ἑ. Ὥσπερ τὸ πνεῦμα οὐ σβέν‐ νυται, οὕτως ἡ ὑπομονὴ οὐκ ἀπόλλυται. Ὁ γὰρ «Κύριος τὸ πνεῦμά ἐστι·» καί· «Ἡ ὑπομονή μου Κύριος.» Οὕτω καὶ ἐν Γαλάταις μορφοῦται Χριστὸς ἄμορφος ὤν. Ἐνταῦθα λέγεται καὶ κοιμᾶσθαι· «Ἐξ‐
10	εγέρθητι, ἵνα τί ὑπνοῖς;» Ἀνάστηθι, Κύριε, μὴ κραταιούσθω ἄνθρωπος, κ. τ. ἑ. Τῷ οὖν λέγοντι, Κραταίωμά μου, ἐρεῖς σὺ, ὅτι ὁ Θεός ἐστιν ἤδη ὁ κραταιούμενος ἅγιον, τῶν ἀν‐ θρωπίνων αὐτοῦ λογισμῶν καὶ κινημάτων ἀναιρεθέν‐
15	των.
16t	ΨΑΛΜΟΣ Ιʹ.
17t	(Κατὰ Ἑβρ.)
18	Ἵνα τί, Κύριε, ἀφέστηκας μακρόθεν, κ. τ. ἑ. Ἀποκρίνεται ἄν τις πρὸς τὸν ἐπαπορήσαντα τὸ,
20	«Ἰδοὺ οἱ μακρύνοντες ἑαυτοὺς ἀπὸ σοῦ ἀπολοῦνται·» καὶ τὸ, «Θεὸς ἐγγίζων ἐγώ εἰμι, καὶ οὐ Θεὸς πόῤῥω‐ θεν,» λέγει Κύριος ἐν τοῖς προφήταις. Μὴ βοηθῶν τοῖς ἀδικουμένοις, δοκεῖς μὴ παρεῖναι τοῖς γινομέ‐ νοις, δοκεῖς ἀλλὰ πόῤῥωθεν ἑστάναι καὶ μηδὲ ὁρᾷν·
25	ὅπερ τοῖς μὲν πονηροῖς αὔξει τὴν πονηρίαν, τὸν δὲ σὸν πένητα ἐμπυρίζει καὶ ἀθυμίαις ἐμβάλλει. Ὅτι ἐπαινεῖται ὁ ἁμαρτωλὸς ἐν ταῖς ἐπιθυμίαις τῆς ψυχῆς αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Πολλάκις ἁμαρτάνοντές τινες εὐθηνοῦσιν ἐν τῷ κόσμῳ. Τοῦτο γὰρ ἔφη
30	καὶ ὁ Ἀπόστολος· «Πονηροὶ ἄνθρωποι καὶ γόητες προκόψουσιν ἐπὶ τὸ χεῖρον, πλανῶντες καὶ πλανώμε‐ νοι.» Καὶ ἐν ἑτέρῳ ψαλμῷ ᾄδεται· «Οὗτοι ἁμαρ‐ τωλοὶ καὶ εὐθηνοῦντες εἰς τὸν αἰῶνα κατέσχον πλού‐ τους.» Ἐπαινοῦνται οὖν ὑπό τε ἑαυτῶν ἁμαρ‐
35	τωλοὶ καὶ ἄδικοι καὶ παρὰ τῶν κολάκων καὶ παρα‐ σίτων αὐτῶν, καὶ εὐλογούμενοι πλέον κινοῦνται εἰς ἁμαρτίαν. Κατὰ τὸ πλῆθος τῆς ὀργῆς αὐτοῦ οὐκ ἐκζητή‐ σει, κ. τ. ἑ. Τίς; πότερον ὁ Κύριος, ἢ ἁμαρτω‐
40	λός; καὶ μήποτε ὁ ἁμαρτωλός. Οὐ γὰρ ἐκζητεῖ περὶ ὀργῆς τοῦ Θεοῦ, οὐδ’ ὅτι πλῆθος ἁμαρτιῶν ἔχει. Διὸ καὶ κατὰ πλῆθος ἁμαρτάνει. Βεβηλοῦνται αἱ ὁδοὶ αὐτοῦ ἐν παντὶ καιρῷ, κ. τ. ἑ. Ὁ μὲν δίκαιος εὐλογεῖ τὸν Κύριον ἐν
45	παντὶ καιρῷ· ὁ δὲ ἁμαρτωλὸς βεβηλοῖ τὰς ὁδοὺς αὐ‐ τοῦ ἐν παντὶ καιρῷ. «Βεβηλοῦνται δὲ,» ἀντὶ τοῦ, Τῇ κακίᾳ βυθίζονται. Πάντων τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ κατακυριεύσει, κ. τ. ἑ.
45	Τῶν πειρασμῶν οἱ μὲν τῷ σώματι προάγονται,
12 . 1193	οἱ δὲ ψυχῇ, οἱ δὲ τοῖς ἐκτός· καὶ οἱ μέν εἰσι πληγῶν καὶ στρεβλώσεων καὶ διωγμῶν καὶ φυλακῶν αἴτιοι· οἱ δέ εἰσιν ἀκάθαρτοι λογισμοὶ γεννῶντες ἁμαρτίαν καὶ δόγματα ψευδῆ· οἱ δὲ ζημίας ἔχουσι χρημάτων, ἀπο‐
5	βολὰς τέκνων, καὶ γυναικῶν ἀφαιρέσεις· καὶ δῆλον ἐκ τούτων, ὅτι ἐκυρίευσε παντὸς δικαίου ὁ Σατανᾶς. Εἰ γὰρ πάντων τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ κατακυριεύσει ὁ Σατανᾶς, καὶ δίκαιοι πάντες αὐτοῦ ἐχθροί εἰσι, πάν‐ των ἄρα κατακυριεύσει. Οὐ μὲν παντὶ δὲ δηλονότι
10	πράγματι κυριεύσει, ἀλλ’ ἔν τινι· μόνος γὰρ ὁ Χρι‐ στὸς ἁμαρτίαν οὐκ ἐποίησεν, οὐδ’ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ. Ἢ τάχα τὸ βούλημα αὐτοῦ τίθησιν ἡ θεία Γραφὴ, ὅπερ ἐστὶ εἰς πέρας ἀγαγεῖν τὸ οὐκ ἐν‐ δεχόμενον· εἴ γε «διελογίσαντο βουλὰς αἷς οὐ μὴ δύ‐
15	νωνται στῆναι.» Καὶ γὰρ ἐν τῷ Ἰὼβ ψευδόμενος ὁ διάβολός φησι· «Περιελθὼν τὴν γῆν καὶ ἐμπεριπα‐ τήσας τὴν ὑπ’ οὐρανὸν, πάρειμι,» καίτοι μηδὲν πεί‐ σας τῷ Ἰὼβ ἄτοπον πεπραχέναι. Τοῦ αὐτοῦ. Εἰ οἱ προκόπτοντες κατὰ μείω‐
20	σιν κακίας προκόπτουσι, δίκαιοι λέγονται οἱ τελείαν ἕξιν τῆς δικαιοσύνης κτησάμενοι, καὶ οἱ ἀνεμποδίστως προκόπτοντες. «Δίκαιος γὰρ, φησὶν, ἑαυτοῦ κατήγο‐ ρος ἐν πρωτολογίᾳ.» Καὶ εἰ δίκαιος, πῶς κατήγορος; Καὶ εἰ κατήγορος, πάντως οὐ δίκαιος τέλειος. «Καὶ
25	γνώριζε δικαίῳ, καὶ προσθήσει τοῦ δέχεσθαι.» Καλῶς οὖν λέγεται ὁ διάβολος πάντων τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ κατακυριεύειν, οὐ τῶν τελείων δηλονότι, ἀλλὰ τῶν σπευδόντων ἐπὶ τὴν τελειότητα. Εἰ γὰρ μὴ ἦν μῖσος πρὸς τὸν Σατανᾶν καὶ ἀτελὲς καὶ τέλειον, οὐκ ἂν ἔλε‐
30	γεν ὁ Δαυῒδ· «Τέλειον μῖσος ἐμίσουν αὐτούς· εἰς ἐχ‐ θροὺς ἐγένοντό μοι.»
34	Οὗ ἀρᾶς τὸ στόμα αὐτοῦ γέμει, καὶ πικρίας καὶ
35	δόλου, κ. τ. ἑ. Τοῦ πονηροῦ τὸ στόμα οὐδὲν προσφέρει εὔχρηστον, ἀλλ’ ὅσα πόνον καὶ κόπον ἐμ‐ ποιεῖ τοῖς δεχομένοις. Καὶ τὰ τῶν ἑτέρων στόματα γέμει ἀρᾶς τῶν κακολογούντων τὸν Δημιουργὸν, λοι‐ δορίας τῶν λοιδόρων, πικρίας τῶν θυμικῶν, καὶ δόλου
40	τῶν δολίων.
42	Τοῦ αὐτοῦ. Ὁ τῆς ἁγιότητος ἐκπεσὼν, τῆς ἀληθείας καὶ εὐλογίας πόῤῥω ἑαυτὸν ἀπαγαγὼν, τὸ στόμα πεπληρωμένον ἀρᾶς ἔχει, δι’ ὧν λέγει πειρώ‐
45	μενος ὑπὸ κόλασιν καὶ ἀρὰν ποιεῖν τοὺς ἀπατωμέ‐ νους. Ἔχει δὲ αὐτοῦ ὁ λόγος σὺν τῷ δολερῷ πολλὴν δεινότητα· διὸ σὺν τῇ ἀρᾷ καὶ πικρίας καὶ δόλου ὁ λόγος αὐτοῦ πεπλήρωται. Ἐγκάθηται ἐνέδρα μετὰ πλουσίων ἐν ἀποκρύ‐
12 . 1193 (50)	φοις, κ. τ. ἑ. Ἐν μὲν τοῖς ἔχουσι πλοῦτον ἀγνωσίας καὶ ἀδικίας ὁ διάβολος ἐγκαθέζεται· ἐν δὲ τοῖς κεκτημένοις γνῶσιν καὶ ἀρετὴν αἱ ἅγιαι δυνά‐ μεις ἐπαναπαύονται, ὧν σύμβολά ἐστι τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ κατασκηνοῦντα ἐν τοῖς κλάδοις σινάπεως·
55	ὃ σημαίνει τὴν ἐνυπάρχουσαν ἡμῖν κατὰ δύναμιν βα‐
55	σιλείαν οὐρανῶν.
12 . 1196	Ἐνεδρεύει τοῦ ἁρπάσαι πτωχὸν, ἁρπάσαι πτωχὸν ἐν τῷ ἑλκῦσαι αὐτὸν, κ. τ. ἑ. Τούτῳ τῷ ῥητῷ χρηστέον πρὸς τοὺς πλουσίους. Βλέπεις, ὅτι σὺ πόνον καὶ θυμὸν κατανοεῖς,
5	τοῦ παραδοῦναι αὐτοὺς εἰς χεῖράς σου, κ. τ. ἑ. Πόνους καὶ θυμοὺς ὁ Σατανᾶς ἐργαζόμενος, πα‐ ραδίδωσι τὰς ψυχὰς εἰς κόλασιν τῷ κριτῇ. «Σοὶ ἐγκαταλέλειπται ὁ πτωχὸς,» ἀπὸ τῶν εἰς τοὺς κλή‐ ρους ἐρχομένων· διὸ τὰ μωρὰ τοῦ κόσμου ἐκλέγεται
10	ὁ Θεός. «Ὀρφανῷ σὺ ἦσθα βοηθός.» Ὀρφανός ἐστιν ὁ ἀποβαλὼν τὸν πονηρὸν πατέρα. «Ὑμεῖς» γὰρ, φησὶν ὁ Σωτὴρ, «ἐκ τοῦ πατρὸς τοῦ διαβόλου ἐστέ.» Σύντριψον τὸν βραχίονα τοῦ ἁμαρτωλοῦ καὶ πονηροῦ, κ. τ. ἑ. Εἰ ἡ συντριβὴ τοῦ βραχίονος
15	ἀφανίζει τὰς ἁμαρτίας, τὸ δὲ ἀπαλλαγῆναι ἁμαρτιῶν εὐεργεσία, οὕτως ἐγὼ πείθομαι κολάζειν Θεόν. Βρα‐ χίονα δὲ λέγει τὴν πονηρὰ κατεργασαμένην ψυχήν. «Ζητηθήσεται ἡ ἁμαρτία αὐτοῦ, καὶ οὐ μὴ εὑρεθῇ.» Ἤτοι ζητουμένης τῆς ἁμαρτίας τοῦ ἁμαρτωλοῦ καὶ
20	πονηροῦ, αὐτὸς οὐχ εὑρεθήσεται, ὅλος γενόμενος ἁμαρτία καὶ πονηρία· ἢ ἔσται ὅτε ζητηθήσεται αὐ‐ τοῦ ἡ ἁμαρτία, καὶ οὐχ εὑρεθήσεται, τῷ κεκαθάρθαι αὐτόν. Βασιλεύσει Κύριος εἰς τὸν αἰῶνα, καὶ εἰς τὸν
25	αἰῶνα τοῦ αἰῶνος, κ. τ. ἑ. «Δεῖ» γὰρ «τὸν Κύ‐ ριον βασιλεύειν» διὰ τῶν αἰώνων, «ἄχρις ἂν θῇ πάντας τοὺς ἐχθροὺς αὑτοῦ ὑπὸ τοὺς πόδας αὐ‐ τοῦ.» Ἡ γὰρ βασιλεία αὐτοῦ ἐστιν ἡ θεωρία πάντων τῶν γεγονότων καὶ γενησομένων αἰώνων, δι’ ἧς θεω‐
30	ρίας καὶ οἱ ἐχθροὶ φίλοι γίνονται. Ὃ μέν φησι, «Ζη‐ τηθήσεται ἡ ἁμαρτία αὐτοῦ, καὶ οὐχ εὑρεθήσεται.» Βασιλεύει δὲ εἰς τὸν αἰῶνα ὁ Κύριος· ἴδιον δὲ βασιλέων τὸ προνοεῖν τῶν ὑπὸ τὴν χεῖρα. «Ἀπολεῖσθε, ἔθνη, ἐκ τῆς γῆς αὐτοῦ.» Γῆ Κυρίου ἡ θεωρία πάντων τῶν
35	γεγονότων, ἣν καὶ βασιλείαν οὐρανῶν εἶναί φαμεν. Ἔθνη τὰ μὴ δεξάμενα τὸ σωτήριον κήρυγμα, ἀλλ’ εἰς πάντας κατατεμνόμενα. Ἀπολεῖσθε, ἔθνη, καθὸ ἔθνη ἐστέ. Ἓν γὰρ ἔθνος πᾶσα ἡ γῆ, ἐὰν ὁμονοῇ.
40	Τὴν ἐπιθυμίαν τῶν πενήτων εἰσήκουσε Κύριος. κ. τ. ἑ. Τηνικαῦτα εἰσακούει τῆς ἐπιθυμίας ὁ Κύ‐ ριος, ὁπηνίκα ἂν τὸ ἐπιθυμητὸν παράσχῃ τῇ ἐπιθυ‐ μούσῃ ψυχῇ. Ἐπιθυμοῦσι γὰρ συντριβῆναι τοῦ ἁμαρτωλοῦ τὸν βραχίονα καὶ τῆς αὐτοῦ τυραννίδος
45	ἐλευθερωθῆναι. Ὃ καὶ γέγονεν. Ἐπιθυμία γὰρ δια‐ νοίας ἀγαθῆς ἐνεργής ἐστι προσευχὴ, ἣν ἰδὼν ὁ καρ‐ διογνώστης ἐπλήρωσε. Οὐ πάσας ἐπιθυμίας χρὴ νο‐ μίζειν ἀκούεσθαι, ἀλλὰ τὰς ἀστείας. «Τῇ ἑτοιμασίᾳ τῆς καρδίας αὐτῶν προσέσχε τὸ οὖς σου.» Ἑτοιμό‐
12 . 1196 (50)	τητι καρδίας μακαριζομένων πενήτων προσέχει τὸ οὖς τοῦ Κυρίου, οὐ προσέχει δὲ τοῖς ἀνετοίμοις. Τού‐ του, φησὶν, ἕκαστος ἐφίεται τῶν ἀδικουμένων. Εἰ γὰρ ἐν τῷ παρόντι γένηται παρὰ τοῦ Θεοῦ ἐκδίκησις τῶν
12 . 1196 (50)	ἀπεριστάτων καὶ ταπεινῶν, οὐδεὶς ἔτι μεγαλαυχήσει,
12 . 1197	ἀλλὰ καὶ οἱ ἀδικοῦντες παύσονται τοῦ κακῶς δρᾷν, καὶ οἱ ἀδικούμενοι τοῦ πάσχειν.
3t	ΨΑΛΜΟΣ Ιʹ.
4	Ὅτι ἰδοὺ οἱ ἁμαρτωλοὶ ἐνέτειναν τόξον, ἡτοί‐
5	μασαν βέλη εἰς φαρέτραν, τοῦ κατατοξεῦσαι ἐν σκοτομήνῃ τοὺς εὐθεῖς τῇ καρδίᾳ, κ. τ. ἑ. Μὴ ἀρ‐ κούμενοι, φησὶ, τῇ ἑαυτῶν ἀπωλείᾳ οἱ ἁμαρ‐ τωλοὶ, ἀλλ’ ἐπισπώμενοι τὰς ἁμαρτίας ὡς σχοινίῳ μακρῷ, τοῖς τοῦ Θεοῦ πολεμοῦσιν ἀνθρώποις, καὶ
10	κατατοξεύειν αὐτοὺς πειρῶνται τοῖς τῆς αὐτῶν κα‐ κίας ἰοῖς, καὶ τῷ βασκαίνειν αὐτῶν τῇ τοσαύτῃ τοῦ ἡγεμονικοῦ καθαρότητι, τὸ σκότος προβάλλονται κατ’ αὐτῶν, ὡς αἱ σηπίαι τὸ μέλαν. Καὶ ταῦτα δρῶσι, τὰς φυσικὰς καὶ κατὰ φύσιν ὀρθὰς καθελόντες ἐννοίας
15	ἐξ ἑαυτῶν, ἃς δὴ Θεὸς κατηρτίσατο. Τοῦ αὐτοῦ. Τόξον ἐστὶν ἀκάθαρτος νοῦς. Ἐγὼ, φησὶν, ἐπὶ τῷ Κυρίῳ πέποιθα. Οἱ πολεμοῦν‐ τες ἁμαρτωλοί. Τίς ἂν οὖν δείσῃ καὶ φύγῃ Θεὸν ἔχων βοηθὸν, καὶ πολεμίους ἁμαρτωλούς; «Ἡτοί‐
20	μασαν βέλη εἰς φαρέτραν.» Βέλος ἐστὶν ἐμπαθὴς λογισμὸς, φαρέτρα δὲ ἕξις χειρίστη λογισμῶν ἀκα‐ θάρτων πεπληρωμένη. Ταῦτα ἐπὶ δαιμόνων πολε‐ μούντων λαμβάνονται νοητῶς. Νοηθεῖεν δ’ ἂν καὶ αἰσθητῶς ἐπὶ αἰσθητῶν ἐχθρῶν. «Ἐν σκοτομήνῃ.»
25	Σκοτομήνη ἐστὶν ἄγνοια ψυχῆς λογικῆς. Ἐν ἀσε‐ λήνῳ νυκτί φησιν αὐτοὺς ἐνεδρεύειν, δηλῶν τὸ λα‐ θραῖον τῆς ἐπιβουλῆς. Εὐθεῖς δὲ τῇ καρδίᾳ ἑαυτὸν λέγει καὶ τοὺς μετ’ αὐτοῦ, οὐ κομπάζων, ἀλλ’ ἐμ‐ φαίνων τὴν ἑαυτοῦ ἔννοιαν, καὶ μηδὲν ἐργάσασθαι
30	εἰς βλάβην τοῦ Σαούλ. Κύριος ἐν ναῷ ἁγίῳ αὐτοῦ· Κύριος, ἐν οὐρανῷ ὁ θρόνος αὐτοῦ. Οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ εἰς τὸν πέ‐ νητα ἀποβλέπουσι, τὰ βλέφαρα αὐτοῦ ἐξετάζει τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων, κ. τ. ἑ. Οἰκεῖ Θεὸς
35	ἐν ἁγίᾳ καὶ οὐρανίῳ νοήσει, οὐρανίως βασιλεύων καὶ θεϊκῶς. Αἱ δὲ ἐποπτικαὶ αὐτοῦ δυνάμεις φρουροῦσι τὸν πένητα. Ὡς ἀγαθὸς δὲ βλεφάροις ἐξετάζει τὰ καθ’ ἡμᾶς, ἀλλ’ οὐκ ὀφθαλμοῖς, ὡς ἂν μὴ παρατη‐ ρούμενος αὐτῶν πάντα τὰ ἁμαρτήματα· τοῦτο γὰρ
40	ἀνθρώποις ἀφόρητον. Ὀφθαλμοῖς δὲ βλέπει τὸν πέ‐ νητα, δαψιλῆ τὴν εὐεργεσίαν ποιούμενος, κἂν εἷς ὁ πένης ὑπάρχῃ· τῶν δὲ πολλῶν τὰς κολάσεις συστέλ‐ λων, αἳ καὶ πολὺ τὸ κεκρυμμένον ἔχουσιν. Ἐν δὲ τῇ Θεοῦ ἐξετάσει παῤῥησία τῶν ἀγαθῶν γινομένων
45	πολλή. «Τῷ βήματι» γὰρ «αὐτοῦ φανερωθῆναι πάντας δεῖ, ἵνα κομίσηται ἕκαστος τὰ ἴδια τοῦ σώ‐ ματος, ἃ ἔπραξεν, εἴτε ἀγαθὸν εἴτε κακόν.» Τοῦ αὐτοῦ. Γενώμεθα πένητες, ἵνα βλέπω‐ σιν ἡμᾶς οἱ τοῦ Κυρίου ὀφθαλμοί. Εἰ δὲ οἱ πλούσιοι
12 . 1197 (50)	οὐκ εἰσὶ πένητες, οὐκ ἐπιβλέπει τοὺς πλουσίους ὁ Κύριος. Τοῖς ὀφθαλμοῖς βλέπει τὸν πένητα, δαψιλῆ τὴν εὐεργεσίαν ποιούμενος, κἂν εἷς ὁ πενόμενος τυγ‐
12 . 1197 (50)	χάνει.
12 . 1200	Κύριος ἐξετάζει τὸν δίκαιον καὶ τὸν ἀσεβῆ· ὁ δὲ ἀγαπῶν ἀδικίαν μισεῖ τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν, κ. τ. ἑ. Διὸ πᾶς ὁ ἁμαρτάνων ὡς ἄν τις μισῶν ἐπιβουλεύει τῇ ἰδίᾳ ψυχῇ. Ὥσπερ οὖν ὁ πράττων τὸ
5	δίκαιον αὑτὸν ἀγαπᾷ, ἑαυτόν τε καὶ τὸν πλησίον εὐεργετῶν, τῷ εἰς ἀρετὴν αὐτὸν ἄγειν ὡς ἑαυτόν. Ἀσεβῆ δὲ νῦν λέγει τὸν διὰ τὸ ἁμαρτάνειν καταφρο‐ νοῦντα Θεοῦ, ὃς καὶ κρίνεται μετὰ τοῦ δικαίου, ὡς πολλαχόθεν δῆλον, καὶ ἐκ τοῦ ἐν Γενέσει· «Καὶ
10	ἔσται δίκαιος ὡς ὁ ἀσεβής·» ὁ γὰρ πάντη ἄθεος οὐκ ἀναστήσεται ἐν κρίσει.
13	Τοῦ αὐτοῦ. Κἂν μὴ λέγῃ τις, ὅτι μισεῖ τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν, ἐλέγχεται διὰ τοῦ ἀδικίαν ἀγαπᾷν
15	μισῶν αὐτήν· ὁμοίως δὲ καὶ ὁ ἀκολασίαν ἀγαπῶν, ἢ δειλίαν, ἢ ἀφροσύνην. Ἐπιβρέξει ἐπὶ ἁμαρτωλοὺς παγίδας, κ. τ. ἑ. Ἵνα ὑπὸ τὰς ἑαυτοῦ παγίδας ποιήσας αὐτοὺς, καὶ λαβὼν ὑποχειρίους, οἰκονομήσῃ ὡς ἰδίους.
20	Ὅτι δίκαιος Κύριος καὶ δικαιοσύνας ἠγάπη‐ σεν, κ. τ. ἑ. Δικαιοσύνας τοὺς δικαίους λέγει ἀπὸ τῆς πράξεως αὐτοὺς ὀνομάσας. Τοιοῦτον καί· «Ἡ ἀγάπη οὐ περισσεύεται,» ἀντὶ τοῦ, ὁ ἔχων τὴν ἀγάπην.
25t	ΨΑΛΜΟΣ ΙΑʹ.
26	Σῶσόν με, Κύριε, ὅτι ἐκλέλοιπεν ὅσιος, κ. τ. ἑ. Ἐκλείποντος ὁσίου, σωτηρίας δεῖται ὡς χαλεπώ‐ τερον περιγενόμενος. «Ὅτι ὠλιγώθησαν αἱ ἀλήθειαι ἀπὸ τῶν υἱῶν τῶν ἀνθρώπων.» Εἰ οἱ μὲν ὅσιοι ἐκλε‐
30	λοίπασιν, αἱ δὲ ἀλήθειαι ὠλιγώθησαν, οὐκ ἐν μόνοις τοῖς ὁσίοις αἱ ἀλήθειαι, καὶ οὐκ ἐν τοῖς ἀληθέσιν ὁσιότης. Καὶ ἐπειδὴ οἱ ὅσιοι ἐκλελοίπασι, διὰ τοῦτο ὠλιγώθησαν αἱ ἀλήθειαι. Καὶ τάχα ἡ σπάνις τῶν ὁσίων αἰτία γέγονε τῶν πολλῶν τούτων αἱρέσεων.
35	Μετὰ δόλου ἀλλήλοις προσδιαλέγονται, διὰ πονηρῶν χειλέων εἰς τὴν ἀλλήλων καρδίαν τὰ ψευδῆ παρα‐ πέμποντες· ὅτε δὲ περὶ γνῶσιν οὐκ ἀσχολούμεθα, ὀλιγοῦνται αἱ ἀλήθειαι. Μάταια ἐλάλησεν ἕκαστος πρὸς τὸν πλησίον
40	αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Διὰ τοῦτο μήτε λόγον ἀργὸν εἰκῆ, μήτε βλάσφημον, ἢ ὅλως ἐπίληπτον προσάγωμεν τοῖς πλησίον. «Χείλη δόλια ἐν καρδίᾳ καὶ ἐν καρδίᾳ ἐλάλησαν.» Ἐπειδὴ δόλια ἐνενόησαν, διὰ τοῦτο ἐλά‐ λησαν ματαιότητας.
45	Ἐξολοθρεύσαι Κύριος πάντα τὰ χείλη τὰ δό‐ λια, καὶ γλῶσσαν μεγαλοῤῥήμονα, κ. τ. ἑ. Ὁ γὰρ Κύριος ἐξαφανίζων τὰ χείρονα, ἐξολοθρεύει αὐτὰ, ἵνα ἀνακύψῃ, ἀφανισθέντων τῶν ἐπισυμβεβηκότων, τὸ πρῶτον κτίσμα τοῦ Θεοῦ, ᾧ ἐπισυμβέβηκε τὰ
12 . 1200 (50)	χείρονα.
12 . 1201	Τὰ χείλη ἡμῶν παρ’ ἡμῶν ἐστι, τίς ἡμῶν Κύ‐ ριός ἐστι; κ. τ. ἑ. Καὶ ὁ Φαραώ φησιν· «Οὐκ οἶδα τὸν Κύριον,» ὁμοίως τῷ φάσκοντι· «Τίς ἡμῶν Κύριός ἐστι;»
5	Ἀπὸ τῆς ταλαιπωρίας τῶν πτωχῶν, καὶ ἀπὸ τοῦ στεναγμοῦ τῶν πενήτων, νῦν ἀναστήσομαι, λέγει Κύριος, κ. τ. ἑ. Ὡς ὁ Παῦλος ἔφη καὶ τὸ, «Ταλαίπωρος ἐγὼ ἄνθρωπος·» καὶ τὸ, «Ὡς πτω‐ χοὶ, πολλοὺς δὲ πλουτίζοντες·» καὶ τὸ, «Ἄχρι τῆς
10	ἄρτι ὥρας καὶ πεινῶμεν,» καὶ τὰ ἑξῆς· καὶ τὸ, «Οἱ ὄντες ἐν τῷ σκήνει στενάζομεν.» Τοῦ αὐτοῦ. Καὶ ἄλλως δὲ τῶν ἀλαζονευόντων στενάζουσιν οἱ πτωχοὶ τὴν τυραννίδα μὴ φέροντες. Διὸ φησὶν ὁ Κύριος· «Ἀναστήσομαι, ὡς ἂν θῶ μου
15	τὴν βουλὴν ἐν σωτηρίῳ. Παῤῥησιάσομαι ἐν αὐτῷ» κατὰ τῶν ὑπερηφάνων, καὶ τῆς ταλαιπωρίας ἀπαλ‐ λάξω τοὺς πένητας, κατὰ τὸν τῆς ἐπιδημίας καιρὸν ἀναστὰς καὶ πρὸς ἡμᾶς ἀφικόμενος, ὡς φανερωθῆ‐ ναι σωτηρίαν τῶν ἔξω ταλαιπωρίας καὶ τοῦ στενάζειν
20	γεγενημένων. Τοιγαροῦν ὁ Παῦλος εἰπών· «Ταλαί‐ πωρος ἐγὼ ἄνθρωπος, τίς με ῥύσεται ἐκ τοῦ σώμα‐ τος τοῦ θανάτου τούτου;» ἐπάγει· «Εὐχαριστῶ τῷ Θεῷ διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ.» Ἐδήλωσε γὰρ, ὅτι Κύριος ὁ ῥυσόμενος τὸν ταλαιπωροῦντα. Διὸ εἶχε σῶμα θα‐
25	νάτου, ὁ καὶ νῦν λέγων· «Νῦν ἀναστήσομαι.» Φασὶ δὲ πτωχὸν τὸν ἐκπεσόντα πλούτου· πένητα δὲ τὸν ἐκ πόνου τὰ πρὸς τὸν βίον περιποιούμενον. Λέγει δὲ ἡ Γραφή· «Πλούσιοι ἐπτώχευσαν,» καὶ τό· «Ἐπτω‐ χεύσαμεν σφόδρα·» καὶ περὶ τοῦ Σωτῆρος, «ὃς
30	ἐπτώχευσε δι’ ἡμᾶς πλούσιος ὢν, ἵνα» ἡμεῖς «πλου‐ τήσωμεν τῇ αὐτοῦ πτωχείᾳ.» Λέγει δὲ περὶ τοῦ στεναγμοῦ τῶν πενήτων, ὡς ἀεὶ στεναζόντων ἐπὶ τῷ πόνῳ. Τὸ δὲ, «Θήσομαι ἐν σωτηρίῳ,» δηλοῖ τὸ, Ὁρίσω καὶ ποιήσω· ὡς καὶ τὸ, «Ὃν ἔθηκε κληρονό‐
35	μον πάντων·» ὁποῖον καὶ τὸ, «Ἔθετο ὁ Θεὸς ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ πρῶτον ἀποστόλους,» καὶ τὰ ἑξῆς· καὶ πρὸς τοὺς πρεσβυτέρους τῆς Ἐκκλησίας· «Ὑμᾶς ἔθετο τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐπισκόπους ποιμαίνειν τὴν Ἐκκλησίαν,» ὡρίσθαι καὶ πεποιῆσθαι σημαῖνον.
40	Θήσομαι ἐν σωτηρίῳ, παῤῥησιάσομαι ἐν αὐτῷ, κ. τ. ἑ. Ὁ θησαυρίζων ἐν οὐρανῷ, τεθεὶς ἐν σω‐ τηρίῳ, ταῦτά φησι· «Παῤῥησιάσομαι ἐν αὐτῷ·» ἡ γὰρ συνείδησις αὐτοῦ οὐ καταγινώσκει. Τὰ λόγια Κυρίου λόγια ἁγνά· ἀργύριον πεπυ‐
45	ρωμένον, δοκίμιον τῇ γῇ, κεκαθαρισμένον ἑπτα‐ πλασίως, κ. τ. ἑ. Κἂν καλὰ δὲ λόγια παρὰ τοῖς οὐκ ἐκ τῆς μερίδος τοῦ Χριστοῦ, οὐκ ἔστιν ἁγνὰ, ἅτε ψεύδεσι μυρίοις συμπεφυρμένα· τὰ δὲ τοῦ Κυ‐ ρίου μόνα ἁγνά ἐστιν, οἷς οὐδὲν ψεῦδος ἀναμέμικται,
12 . 1201 (50)	καὶ οὕτως ἁγνὰ ὡς δεδοκιμασμένον καὶ διὰ χωνείας κεκαθαρμένον ἀργύριον· ὅθεν οὐδὲ ἀμφιβάλλειν χρὴ
12 . 1201 (50)	πρὸς τὰ παρ’ αὐτῶν σημαινόμενα.
12 . 1204 (1t)	ΨΑΛΜΟΣ ΙΒʹ.
2	Ἕως πότε, Κύριε, ἐπιλήσῃ μου εἰς τέλος; κ. τ. ἑ. Μήποτε ὡς πρὸς τὸ τέλος λέγει ἐπιλελῆσθαι αὐτοῦ τὸν Θεὸν, καὶ οὐχ ἁπλῶς ἐπιλελῆσθαι. Καὶ ἐν
5	ἄλλῳ ψαλμῷ ἐπιλελησμένη ὠνόμασται. «Ἕως πότε ἀποστρέψεις τὸ πρόσωπόν σου ἀπ’ ἐμοῦ;» Τοῦτο τὸ πρόσωπον οἱ ἄγγελοι βλέπουσι διαπαντός. Ὅταν γὰρ ἑαυτὸν ἐμφανίζῃ τῷ χωρητικῷ τῆς θέας τοῦ προσ‐ ώπου αὐτοῦ ὁ Θεὸς, παύσεται ἀποστρέφων ἀπ’ αὐ‐
10	τοῦ, καὶ κρύπτων τὸ πρόσωπον ἑαυτοῦ· ὅπερ ἐποίει ποτὲ καὶ ἐπὶ Μωϋσέως, φειδόμενος αὐτοῦ, ἕως ἄν‐ θρωπος ἦν. Ἀποστρέφει ὁ Θεὸς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ κηδεμονικῶς, ὅταν ἀνάξια τῶν ἐντολῶν αὐτοῦ πράτ‐ τωμεν. Ποιεῖ δὲ τοῦτο ἵνα ἡμᾶς ἐπισπάσηται. Ἢ
15	ἐπεὶ πρόσωπον τοῦ Πατρὸς Υἱὸς, αἰτεῖ ταχύτερον αὐτοῦ γενέσθαι τὴν σάρκωσιν, τὸ τοιοῦτο ῥητὸν τέ‐ θεικεν. Ἕως τίνος θήσομαι βουλὰς ἐν ψυχῇ μου, κ. τ. ἑ. Βουλὰς τίθεταί τις πρῶτον πλείονας ἐν
20	τῇ ψυχῇ αὐτοῦ, εἶτα ἐπὶ τέλει τὴν ἐπὶ πᾶσι μεγάλην βουλὴν τὴν τοῦ Θεοῦ, ἧς τὸ πνεῦμα ἐπανεπαύσατο ἐπὶ τὴν ἐξ Ἰεσσαὶ ῥάβδον. Φώτισον τοὺς ὀφθαλμούς μου, μή ποτε ὑπνώσω εἰς θάνατον, κ. τ. ἑ. «Φωτίσατε ἑαυτοῖς φῶς
25	γνώσεως.» Ὡς ἐν σκότει ταῖς συμφοραῖς περιέχο‐ μαι, καὶ εἰ μή μου τὸ τῆς ἀθυμίας ἀπελάσῃς σκό‐ τος, ἀλλ’ ὑπερθῇ τὴν βοήθειαν, εἰς θάνατον ὁ ὕπνος μεταβληθήσεται, τῆς λύπης παντελῶς τοῦ λογισμοῦ κρατησάσης.
30	Μή ποτε εἴποι ὁ ἐχθρός μου· Ἴσχυσα πρὸς αὐ‐ τόν. Ὁσάκις ἁμαρτάνομεν, τοσαυτάκις λέγει τοῦτο ὁ ἐχθρός· «Ἴσχυσα πρὸς αὐτόν. Οἱ θλίβοντές με ἀγαλλιάσονται, ἐὰν σαλευθῶ.» Οἱ ἄγγελοι χαίρουσιν ἐπὶ τοῖς μετανοοῦσιν, οἱ δαίμονες ἐπὶ τοῖς ἁμαρτά‐
35	νουσιν ἀγάλλονται. Οἱ μὲν γάρ τέ εἰσιν ἀρετῆς, οἱ δὲ κακίας ἐρασταί. Ἐν ἀγαλλιάσει ἔσονται καὶ εὐφρο‐ σύνῃ, ἐὰν μόνον ἴδωσί με τῆς εἰς σὲ ἐλπίδος ἐκπεπτω‐ κότα καὶ ἀπελπίσαντα. Τοῦ αὐτοῦ. Κἂν μὴ παντελῶς πέσω, μόνον δὲ σα‐
40	λευθῶ, οἱ θλίβοντές με ἀγαλλιάσονται, φησὶν ὁ Προ‐ φήτης. Καὶ ὡς ὁ Προφήτης φησὶν ἐν τῷ ἑβδομηκοστῷ δευτέρῳ ψαλμῷ· «Ἐμοῦ δὲ παρὰ μικρὸν ἐσαλεύθη‐ σαν οἱ πόδες.» Τοῦ αὐτοῦ. Ἐπιχαίρουσι γὰρ πίπτουσι, λυ‐
45	πεῖσθαι δέον. Ὅπερ οὐ πείσομαι ἐλέει τῷ σῷ. Προσ‐ δοκῶ γάρ σου τὸ σωτήριον, ἐφ’ ᾧ τις εὐφραίνεται πεῖραν Θεοῦ σωτηρίας ἔχων. Δύναται δὲ καὶ προφη‐ τεία εἶναι περὶ Χριστοῦ· ἐλθὼν γὰρ ἐπὶ σωτηρίαν κόσμου, ἐφώτισέ τε καὶ καθεῖλε τὸν ὑπερηφάνως ἐπι‐
12 . 1204 (50)	χαίροντα τοῖς κλονουμένοις. Ἐπιβλέψας γὰρ ἐπεδή‐
12 . 1204 (50)	μησεν. Ὁ δὲ εὐπαθῶν ἐπινίκιον ὕμνον προσάγει λέ‐
12 . 1205	γων· «ᾌσω τῷ Κυρίῳ τῷ εὐεργετήσαντί με, καὶ ψαλῶ τῷ ὀνόματι Κυρίου τοῦ ὑψίστου,» πραγμα‐ τικῶς μαθὼν τὸ πρὸς τοὺς εὐχομένους καλῶς ὑπὸ τοῦ Κυρίου λεγόμενον· «Ἔτι σου λαλοῦντος ἐρῶ·
5	Ἰδοὺ πάρειμι.» Λέγει τοῖς συνοῦσιν ὡς ὧν ἤθελεν ἔτυχε· διὸ καὶ ὑμνεῖ. Οὕτω δεῖ καὶ ἡμᾶς καθ’ ἑκάστην ᾄδειν εὐεργεσίαν τῇ θεωρίᾳ, καὶ τῷ ψάλλειν πρᾶξιν ἐπάγοντας.
10	Ἐγὼ δὲ ἐπὶ τῷ ἐλέει σου ἤλπισα· ἀγαλλιάσε‐ ται ἡ καρδία μου ἐν τῷ σωτηρίῳ σου, κ. τ. ἑ. Ἐκεῖνοι μὲν ἐπιχαίροντες τῇ πτώσει μου προσ‐ δοκῶσιν ἀγαλλιασθῆναι· ἐγὼ δὲ ἐπὶ σοὶ καὶ τῷ ἐλέει τῷ σῷ ἤλπισα.
15	ᾌσω τῷ Κυρίῳ τῷ εὐεργετήσαντί με, καὶ ψαλῶ τῷ ὀνόματι Κυρίου τοῦ ὑψίστου, κ. τ. ἑ. Ὁ εὐερ‐ γετηθεὶς ᾀδέτω, καὶ ὁ εὐθυμῶν ψαλλέτω. Φησὶ γάρ· «Εὐθυμεῖ τις ἐν ἡμῖν; ψαλλέτω.» Ἕξω καὶ εἰς τὸν ἑξῆς χρόνον ἀνεπίληστον ἐν τῇ ψυχῇ τῆς εὐερ‐
20	γεσίας τὸ μέγεθος.
21t	ΨΑΛΜΟΣ ΙΓʹ.
22	Εἶπεν ἄφρων ἐν καρδίᾳ αὐτοῦ· Οὐκ ἔστι Θεός. Διεφθάρησαν καὶ ἐβδελύχθησαν ἐν ἐπιτηδεύμασι, κ. τ. ἑ. Εἰ ἐν τοῖς ἐπιτηδεύμασι διαφθείρονται,
25	οὐχ ἡ φαύλη ἔννοια διαφθείρει τινὰ, ἀλλὰ τὸ ταύτης ἀποτέλεσμα ἡ κακία. Ἀπὸ διαθέσεως καρδιακῆς εἰπόντες μὴ εἶναι Θεὸν, ἀκολούθως λοιπὸν ὡς ἄθεοι ἐβίωσαν, καὶ τὸν βίον ἔσχον διεφθαρμένον καὶ πάσης ἀκαθαρσίας ἀνάπλεων.
30	Πάντες ἐξέκλιναν, ἅμα ἠχρειώθησαν, κ. τ. ἑ. Οἱ λέγοντες· «Δοῦλοι ἀχρεῖοί ἐσμεν,» δυνάμει λέ‐ γουσιν, Ἠχρειώθημεν. Τίς δώσει ἐκ Σιὼν τὸ σωτήριον τοῦ Ἰσραήλ; κ. τ. ἑ. «Ἥξει ἐκ Σιὼν ὁ ῥυόμενος, καὶ ἀπο‐
35	στρέψει ἀσεβείας ἀπὸ Ἰακώβ.» Εἰ δὲ ἐκ Σιὼν ἔρ‐ χεται ὁ Σωτὴρ, αὐτὸς δὲ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐξῆλθε καὶ ἧκεν, ἡ Σιὼν νῦν σύμβολόν ἐστι τοῦ Πατρός. Οὐ τὴν γενομένην σωτηρίαν τοῖς ἐπὶ Ἐζεχίου μόνον προσαγορεύει, ἀλλὰ καὶ τὴν πολλοῖς ὕστερον χρό‐
40	νοις γενομένην ἐκεῖθεν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν σωτήριον ἐπιφάνειαν. Πάντων γὰρ ἐκκλινάντων, ἀναγκαίως ἔδει λοιπὸν παρεῖναι τὸν δυνάμενον ἀφεῖναι ἁμαρ‐ τίας καὶ σῶσαι. «Ἐκ Σιὼν» δὲ, ὅτι ἐκ σπέρματος Ἰσραὴλ, καὶ ὅτι ἐκ Σιὼν ἥξει ὁ ἐρχόμενος, ὡς γέ‐
45	γραπται. «Ἐν τῷ ἐπιστρέψαι Κύριον τὴν αἰχμαλω‐ σίαν τοῦ λαοῦ αὐτοῦ.» Αἰχμαλωσία ἐστὶν ἡ ἀπὸ γνώσεως καὶ ἀρετῆς ἐπὶ ἀγνωσίαν καὶ κακίαν ἀκού‐ σιος μετάβασις. «Ἀγαλλιάσεται Ἰακὼβ, καὶ εὐ‐ φρανθήσεται Ἰσραήλ.» Ἀγαλλιάσεται μὲν ὁ πρατ‐
12 . 1205 (50)	τικὴν ἀπάθειαν κτησάμενος· εὐφραίνεται δὲ ὁ γνω‐ στικῆς θεωρίας καταξιωθείς.
12 . 1205 (50)	Τοῦ αὐτοῦ. Μυρίων ἐπὶ τῆς οἰκουμένης κυ‐
12 . 1208	ριευόντων κακῶν, τοῦ μόνου τὴν βοήθειαν ἐνεγκεῖν δυναμένου συναισθόμενον τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιόν φησι· «Τίς δώσει ἐκ Σιὼν τὸ σωτήριον τοῦ Ἰσραήλ;» οὐ γὰρ Μωϋσῆς, οὐκ Ἠλίας, οὐχ Ἡσαΐας, οὐχ οἱ λοι‐
5	ποὶ τῶν προφητῶν ἐδεδώκεισαν· πάντα τοῦ νόμου τὰ ἔργα πρὸς τοιοῦτόν τι ἦν ἀσθενῆ. Ἀναγκαίου δὲ ὄντος τοῦ ἰατροῦ, τοῦ τὰ πάντα ἰᾶσθαι δυναμένου οὐ τέχνῃ καὶ οὐκ ἔργῳ, ἀλλὰ τῇ τοῦ λόγου δυνάμει, τοῦτον ἐλθεῖν προσεύχεται τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον.
10	Τοῦ αὐτοῦ. Ἐν τοῖς τῆς Παλαιᾶς «τὸ σω‐ τήριον» καλεῖσθαι τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν διδασκόμεθα, καὶ κυρίως «τοῦ σωτηρίου» τῷ ὀνό‐ ματι δι’ ἐπαγγελίας τοῖς ἔθνεσιν ἀπήγγελται· φησὶ γὰρ ὁ Ἡσαΐας· «Καὶ ἀποκαλύψει Κύριος τὸν βρα‐
15	χίονα τὸν ἅγιον αὐτοῦ ἐνώπιον πάντων τῶν ἐθνῶν, καὶ ὄψονται πάντα ἄκρα τῆς γῆς τὴν σωτηρίαν τὴν παρὰ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν.» Καὶ πάλιν ἐν Ψαλμοῖς εἴρηται· «Ἐγνώρισε Κύριος τὸ σωτήριον αὐτοῦ, ἐναντίον τῶν ἐθνῶν ἀπεκάλυψε τὴν δικαιοσύνην αὐ‐
20	τοῦ.» Καὶ πάλιν· «Δεῖξον ἡμῖν, Κύριε, τὸ ἔλεός σου, καὶ τὸ σωτήριόν σου δῴης ἡμῖν.»
22t	ΨΑΛΜΟΣ ΙΔʹ.
23	Κύριε, τίς παροικήσει ἐν τῷ σκηνώματί σου; καὶ τίς κατασκηνώσει ἐν τῷ ὄρει τῷ ἁγίῳ σου,
25	κ. τ. ἑ. «Πολλὰ παρῴκησεν ἡ ψυχή μου,» ἀλλαχοῦ λέγει, διδάσκων, ὅτι πολλά τις παροικεῖ, ἕως οὗ ἔλθῃ εἰς τὸ ἅγιον ὄρος τοῦ Θεοῦ. Τοῦ αὐτοῦ. Ὄρος ἅγιόν ἐστιν ἡ γνῶσις τοῦ Χριστοῦ, ἥτις ἐστὶ θεωρία τῶν γεγονότων. Ὄρος
30	ἅγιον τὴν Ἱερουσαλήμ φησιν. Οὕτω δὲ καὶ πυθό‐ μενος δέχεται τὴν ἀπόκρισιν. Πορευόμενος ἄμωμος, καὶ ἐργαζόμενος δικαιο‐ σύνην· λαλῶν ἀλήθειαν ἐν καρδίᾳ αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Τὸ, «πορευόμενος ἄμωμος,» ζηλώσεις νοήσας
35	τὸ περὶ Ἀβραὰμ, καθάπερ ἐλάλησεν αὐτῷ Κύριος. Καὶ ἡμῖν γὰρ τὰ αὐτὰ ἐν ταῖς Γραφαῖς ἐλάλησεν ἁγίαις, καὶ ἐὰν νοήσαντες ποιήσωμεν, ἠκούσαμεν Θεοῦ, καὶ ἐπορεύθημεν καθάπερ ἐλάλησεν ἡμῖν. «Καὶ ἐργα‐ ζόμενος δικαιοσύνην.» Περικείμενος τούτῳ ἐρεῖς·
40	Ἐργαζόμενος σωφροσύνην, ὁμοίως ἀνδρείαν, ὁμοίως φρόνησιν, ὁμοίως εὐσέβειαν, ὁμοίως σοφίαν, καὶ λοι‐ πὰς ἀρετάς. Τοῦτο δέ ἐστι καὶ τὸ ἐργάζεσθαι τὴν ἑαυτοῦ γῆν, ἐπὶ τῷ πλησθῆναι ἄρτων. Κάϊν δὲ, δέον ἐργάζεσθαι δικαιοσύνην, ἤ τινα τῶν ἀρετῶν, ἢ τὴν
45	ἑαυτοῦ γῆν, ὅδε εἰργάζετο τὴν γῆν οὐ τὴν ἑαυτοῦ.
12 . 1209	Τοῦ αὐτοῦ. Ὁ κατὰ τὸν ἐντὸς, φησὶν, ἄν‐ θρωπον καὶ κατὰ τὸν ἐκτὸς ἀπηλλαγμένος πάσης κακίας καὶ μώμου παντὸς, πᾶσαν δὲ ἀρετὴν μετιών.
6	Ὃς οὐκ ἐδόλωσεν ἐν γλώσσῃ αὐτοῦ, οὐδὲ ἐποίησε τῷ πλησίον αὐτοῦ κακὸν, κ. τ. ἑ. Ὡς καὶ οἱ διάκονοι τοῦ Σατανᾶ, ὅτε μετασχηματί‐ ζονται ὡς διάκονοι δικαιοσύνης. «Καὶ οὐκ ἐποίησε
10	τῷ πλησίον αὐτοῦ κακόν.» Ἐὰν μὴ πάντες ἄνθρω‐ ποι ὦσι πλησίον, οὐκ ἀπαγορεύει ἡ λέξις ποιεῖν τοῖς μὴ πλησίον κακόν. Τὸ δ’ ὅμοιον καὶ ἐπὶ τοῦ, «Ὁ ὀμνύων τῷ πλησίον αὐτοῦ, καὶ οὐκ ἀθετῶν. Καὶ ὀνειδισμὸν οὐκ ἔλαβεν ἐπὶ τοὺς ἔγγιστα αὐτοῦ.» Ὁ
15	ἀνεπιλήπτως βιοὺς ὀνειδισμοὺς οὐ λαμβάνει ἐπὶ τοὺς ἔγγιστα αὐτοῦ· ὁ ἐν συμφορᾷ τοῦ πλησίον μὴ ἐπικερτομήσας, μηδὲ ἐπιχαρεὶς πτώματι ἀλλο‐ τρίῳ, ἀλλὰ συναλγῶν· ἢ ὁ μὴ ὀνειδίσας τὸν ἔγγιστα, ὡς ὁ Φαρισαῖος τὸν τελώνην, ἢ ὁ μὴ ὀνειδισθεὶς ἐπὶ
20	τοῖς ἔγγιστα, ὡς ὁ Ἠλεὶ ἐπὶ τοῖς τέκνοις, ἢ καὶ ἁπλῶς ὁ ἀνεπιλήπτως βιούς.
22t	ΨΑΛΜΟΣ ΙΕʹ.
23	Φύλαξόν με, Κύριε, ὅτι ἐπὶ σοὶ ἤλπισα. Εἶπα τῷ Κυρίῳ· Κύριός μου εἶ σὺ, ὅτι τῶν ἀγαθῶν μου οὐ
25	χρείαν ἔχεις, κ. τ. ἑ. Ὡς πολεμίων ἐπικειμέ‐ νων λέγει· «Φύλαξόν με.» Ἰησοῦς δὲ ἐν τῷ προφήτῃ λέγει· Ὁ ἐπὶ τῷ Κυρίῳ ἐλπίζων καὶ ἐπὶ μηδενὶ ἄλλῳ, φυλάσσεται ὑπ’ αὐτοῦ. Οὐδεὶς δὲ ἁμαρτάνων δύναται ἐπαληθεῦσαι τῇ φωνῇ. Δοῦλος γὰρ ὢν ἧς ποιεῖ ἁμαρ‐
30	τίας, οὐ δύναται δουλεύειν Θεῷ. Ὁ δὲ τῷ πραττικῷ καὶ θεωρητῷ βίῳ στήσας στήλην βοᾷ· «Εἶπα τῷ Κυρίῳ· Κύριός μου εἶ σύ·» καὶ ἐκ τῶν σῶν δομάτων προσάγω σοι δῶρα, οὐχ ὡς ἐνδεεῖ. Οὐδεὶς γὰρ τῶν αἱρετικῶν τοῦτο λέγων ἀληθεύσει. Οὐ μόνον δὲ ἐπὶ
35	τῶν αἰσθητῶς προσαγομένων, ἀλλὰ καὶ πνευματικῶς, προσενεκτέα ἡ φωνή. Κἂν γὰρ ἀρετὰς ἱερουργῶμεν· κἂν τὰ ἑαυτῶν σώματα διὰ παντελοῦς σωφροσύνης, ἴσμεν, ὅτι δέχεται τοῦτο ὁ Θεὸς οὐκ εἰς ἰδίαν ὠφέ‐ λειαν, ἀλλ’ ὅπως ἡμῖν δῷ τὰ ἐξ οὐρανοῦ ἀγαθὰ αἰ‐
40	τοῦσιν αὐτά.
42	Τοῦ αὐτοῦ. Εἰ ἀγαθὰ πᾶσαι ἀρεταὶ, χρῄζει δὲ ἡ γνῶσις τῶν ἀρετῶν, πάντων ἄρα χρῄζει τῶν ἀγα‐ θῶν ἡ γνῶσις. Καὶ μήποτε ἀγαθὰ εἴρηται τὰ μέσα, ὧν
45	ἡ δικαία χρῆσις ἡμᾶς ἀγαθοὺς καὶ οὐ τὸν Θεὸν ἐρ‐ γάζεται. «Εἰ» γὰρ «τὰ ἀγαθὰ,» φησὶν Ἰὼβ, «ἐδε‐ ξάμεθα ἐκ χειρὸς Κυρίου, τὰ κακὰ οὐχ ὑποίσομεν;» Ἐνταῦθα γὰρ ἀγαθὰ τὰ ὑπάρχοντα ὠνόμασεν, ἅπερ παρὰ τὴν χρῆσιν τὴν καλὴν γίνεται ἀγαθά.
12 . 1209 (50)	Τοῖς ἁγίοις τοῖς ἐν τῇ γῇ αὐτοῦ ἐθαυμάστωσε πάντα τὰ θελήματα αὐτοῦ ἐν αὐτοῖς. Ἐπληθύν‐ θησαν αἱ ἀσθένειαι αὐτῶν, μετὰ ταῦτα ἐτάχυναν,
12 . 1209 (50)	κ. τ. ἑ. Ὁ ἁμαρτωλὸς ἔξω τῆς γῆς ἐστι τοῦ
12 . 1212	Θεοῦ, ᾧ οὐκ ἔδειξεν τὰ θαυμάσια. Ὁ Χριστὸς δὲ περὶ τῶν κατ’ αὐτὸν μεμορφωμένων τελείων ἐρεῖ· Πάντα τὰ θελήματά μου ἐν αὐτοῖς. Καὶ ἐπληθύνθησαν μὲν αἱ ἀσθένειαι τῶν ἀπὸ τῶν ἐθνῶν· ἐτάχυναν δὲ τῇ
5	μετανοίᾳ μεταβάλλοντες. Ζητήσεις δὲ εἰ οὗτοι κατά τινα ἐκδοχὴν ἅγιοί ποτε ἦσαν ἐν τῇ γῇ τοῦ Θεοῦ οἰ‐ κοῦντες, πρὶν πληθυνθῆναι τὰς ἀνομίας αὐτῶν· ἤ τινες αὐτῶν ὁ Ἰσραήλ εἰσιν, ἐν οἷς ἦν ποτε τὰ θε‐ λήματα τοῦ Θεοῦ· ἢ οὕτως ἐν οὐρανῷ οἱ ἅγιοι τὸ
10	πολίτευμα ἔχοντες ἐπὶ τῆς γῆς αὐτοῦ διατρίβουσιν, κἂν ἔτι ὦσιν ἐν ταύτῃ τῇ γῇ. Θελήματα δὲ Θεοῦ αἱ κατ’ εἶδος ἀρεταὶ, ὡς ἐν τῷ· «Εὗρον Δαυῒδ τὸν τοῦ Ἰεσσαὶ ἄνδρα κατὰ τὴν καρδίαν μου, ὃς ποιήσει πάντα τὰ θελήματά μου.» Ταῦτα θαυμαστοῖ ὁ Θεὸς
15	ἐν τοῖς ἁγίοις αὐτοῦ τῶν λοιπῶν ἀνθρώπων ἄμεινον ἀσκοῦσι τὰς ἀρετάς· ἀσυγκρίτως γὰρ ὑπερέσχον κατὰ μὲν ἀνδρείαν ἀπόστολοί τε, προφῆται καὶ μάρ‐ τυρες, κατὰ δὲ σωφροσύνην Ἰωσὴφ καὶ Σωσάννα, καὶ κατὰ τὰς ἑτέρας ὁμοίως. Οὕτω δέ τις θαυμαστω‐
20	θεὶς αἰσχύνεται τῆς ἰδίας ἀσθενείας, πολὺ τῆς θείας ἰσχύος ἀπολειπόμενος. Αἱ δὲ ἀσθένειαι, μέχρι τοῦ ἐννοῆσαι μόνον αὐτὰς παραμένουσαι, ταχέως ἀπίασι διὰ τὸ ἐνδυναμοῦσθαι τοὺς ἁγίους ὑπὸ Χριστοῦ λέ‐ γοντας· «Ἐν τῷ Θεῷ ποιήσομεν δύναμιν.»
26	Οὐ μὴ συναγάγω τὰς συναγωγὰς αὐτῶν ἐξ αἱ‐ μάτων· οὐδὲ μὴ μνησθῶ τῶν ὀνομάτων αὐτῶν διὰ χειλέων μου, κ. τ. ἑ. Ἄντικρυς μείζονος παρὰ τοὺς πολλοὺς αἱ φωναὶ, καὶ οὐκ ἄλλου ἢ Χρι‐
30	στοῦ· οὗτος γὰρ συνάγων οὐ συνάγει ἐξ αἱμάτων συναγωγὰς, οὐδὲ μέμνηται ὀνομάτων ἔτι ἐξ αἱμάτων. Ἢ οὕτως· Οὐχ ὡς Ἕλληνες καὶ οἱ Ἰουδαῖοι, κἀγὼ σπείσω τὰς σπονδὰς ἐξ αἱμάτων. Οὕτω γὰρ ἕτερος ἡρμήνευσεν· «Οὐ σπείσω τὰς σπονδὰς αὐτῶν ἐξ αἱ‐
35	μάτων,» ἀλλὰ παραδώσω καινὰ μυστήρια πᾶσι καὶ θυσίαν ἀναίμακτον· ἀλλ’ οὐδὲ μνησθήσομαι τῶν πα‐ λαιῶν ὀνομάτων αὐτῶν· ἐλέγοντο γὰρ βέβηλοι καὶ εἰδωλοθύται· ἀλλὰ δώσω αὐτοῖς ἀκούειν οἱ εὐσεβεῖς καὶ ἅγιοι. Ἢ καὶ οὕτως· Οὐ καθάπαξ λέγει μὴ συν‐
40	άξειν τὰς συναγωγὰς αὐτῶν, ἀλλ’ «ἐξ αἱμάτων·» οὐδὲ μὴ μνησθῆναι τῶν ὀνομάτων αὐτῶν ἀπολελυμένως, ἀλλ’ ἢ «διὰ χειλέων.» Μή ποτ’ οὖν ἐπεί εἰσί τινες συν‐ άγοντες συναγωγὰς ἐξ αἱμάτων ἐκχέοντες αὐτὰ διὰ τοῦ βλάπτειν τοὺς συναγομένους, αὐτὸς ὠφελῶν,
45	μᾶλλον δὲ ζωοποιῶν τοὺς προκαλουμένους, οὐκ ἐξ αἱμάτων, ἀλλ’ ἐκ τῆς ἀθανασίας συνάγει αὐτοὺς, τῶν προσηγοριῶν αὐτῶν μεμνημένος οὐκ ἐξ ἐπιπολῆς, ἀλλ’ ἐκ διαθέσεως βάθος ἐχούσης, καὶ οὐ προφορᾷ, ἀλλὰ βαθείᾳ νοήσει. Ἤ· Εἰ καὶ πολλοὶ ἀπεκτάνθησαν
12 . 1212 (50)	ἅγιοι, ἀλλὰ οὐκ ἐν τούτων τοῖς αἵμασιν αἱ συναγω‐ γαὶ, ἀλλὰ τῷ ἑνὶ Χριστοῦ τοῦ ἀμνοῦ. Κύριος μερὶς τῆς κληρονομίας μου καὶ τοῦ πο‐
12 . 1212 (50)	τηρίου μου· σὺ εἶ ὁ ἀποκαθιστῶν τὴν κληρονο‐
12 . 1213	μίαν μου ἐμοὶ, κ. τ. ἑ. Κληρονομία φύσεως λογικῆς ἐστιν ἡ θεωρία τῶν γεγονότων καὶ τῶν γε‐ νησομένων αἰώνων· κληρονομία δὲ Χριστοῦ ἡ γνῶσις τοῦ Θεοῦ. Ὡς ἀρχιερεὺς ταῦτά φησιν ὁ Χριστὸς, οὗ
5	μερὶς Κύριος. Εἰ μερὶς ποτηρίου Κύριος, ἢ οὗτινος ὁ Κύριος, Χριστοῦ μερὶς μὲν τῆς κληρονομίας ὁ Πα‐ τὴρ, ἡ μείνασα αὐτῷ· λοιπὸν δὲ τῆς κληρονομίας ὁ ἀποκαθιστάμενος αὐτῷ λαὸς ἀπὸ τοῦ Θεοῦ. Δύναται δὲ περὶ τοῦ Πατρὸς ἀμφότερα λέγεσθαι, καὶ τὸ εἶναι
10	αὐτὸν ἀποκαθιστάντα κληρονομίαν ἑαυτῷ μετὰ τὴν κένωσιν. Ἤ· Ὑπερβὰς διαθέσει τὸν κόσμον, τίνα σχῇς μερίδα πλὴν τοῦ Κυρίου; Τοῦ γὰρ πᾶσιν ἀπο‐ τασσομένου τὸ λέγειν· «Μερίς μου ὁ Θεὸς εἰς τὸν αἰῶνα.» Γίνεται δὲ καὶ ἄρτος ὁ Κύριος, παρέχων δι‐
15	δασκαλίαν, καὶ στηρίζων τοῦ ἐσθίοντος τὴν καρδίαν· ποτήριον δὲ κατὰ θεωρίαν τῆς ἀληθείας, παρέχον εὐ‐ φροσύνην τῆς γνώσεως τῷ διὰ συγκαταθέσεως πί‐ νοντι. Χορηγεῖ δὲ τοῦτο ἄμπελος ἡ ἀληθινὴ, ὡς τὸν πιόντα λέγειν χαριστηρίως· «Ἔδωκας εὐφροσύνην
20	εἰς τὴν καρδίαν μου.» Σχοινία ἐπέπεσάν μοι ἐν τοῖς καλλίστοις, καὶ γὰρ ἡ κληρονομία μου καλλίστη μοι ἐστὶν, κ. τ. ἑ. Εἰ τὸ σχοινίον μέτρον ἐστὶ, πῶς γέγραπται ἐν τῷ κατὰ Ἰωάννην Εὐαγγελίῳ· «Οὐ γὰρ ἐκ μέτρου
25	δίδωσιν ὁ Θεὸς τὸ πνεῦμα·» καὶ τὸ, «Ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ πνεύματός μου;» Ἢ τάχα τὸ μέτρον οὐ πρὸς αὐτὴν τὴν γνῶσιν ὀνομάζεται, ἀλλὰ παρὰ τὸν ὑποδεχόμενον, τῷ μὴ εἶναι αὐτὸν μείζονος δεκτικόν. Καὶ γὰρ ὁ ὑετὸς αὐτὸς μὲν ἄμετρός ἐστι, μετρεῖται δὲ ἐν τοῖς ὑποδε‐
30	χομένοις αὐτὸν ἀγγείοις. Ἐκληροδοτήθη δέ μοι, φη‐ σὶν, ὥσπερ ἐκ μέτρου γῆ ᾗ καὶ ἀρκοῦμαι, καὶ διὰ τῶν καλλίστων μου, τοῦ τε Ἰησοῦ καὶ τοῦ Χάλεβ.
34	Τοῦ αὐτοῦ. Οὕτως ἐγενήθη σχοίνισμα κληρο‐
35	νομίας αὐτοῦ Ἰσραήλ. Εὐδοκῶν δὲ τῇ ἰδίᾳ κληρονο‐ μίᾳ, ὡς κρατίστῃ, ταῦτά φησι. Εὐλογήσω τὸν Κύριον τὸν συνετίσαντά με· ἔτι δὲ καὶ ἕως νυκτὸς ἐπαίδευσάν με οἱ νεφροί μου, κ. τ. ἑ. Εὐλογεῖ τις τὸν Κύριον φαντασίας ἐγγε‐
40	νομένης τῷ νῷ. Ἀπὸ προσώπου γὰρ αὐτοῦ γνῶσις καὶ σύνεσις. Οὕτω τὸν τὰς ἐντολὰς τηροῦντα συνετί‐ ζει ὁ Κύριος. Περὶ νεφρῶν δὲ λέγει, τῶν σὺν τῇ καρδίᾳ ὀνομαζομένων ἐν τῷ· «Ἐτάζων καρδίας καὶ νεφροὺς ὁ Θεός.» Οὗτοι, τελειωθέντες διὰ νοή‐
45	σεως, παιδεύουσι τὸν ἐφιστάνοντα, φῶς παρέχοντες γνώσεως, μέχρι λυθῇ τῆς ἀγνοίας ἡ νύξ. Εἰ δὲ δηλοῖ καὶ τὰ βαθύτερα τῶν νοημάτων ἡ νὺξ, καθὸ λόγος εἴρηται σκοτεινὸς ὁ μυστικὸς, φανερὸν, ὅτι ἕως ταύ‐ της παιδεύουσι τῆς νυκτὸς οἱ νεφροὶ, τὰ ἀπόκρυφα
12 . 1213 (50)	καὶ αἰνιγματώδη σαφηνίζοντες. Μετείληπται δὲ ἀπὸ τῶν νεφρῶν, ἐν οἷς γοναὶ καὶ σπερματικαὶ δυνάμεις συνίστανται, τοῖς γεννητικοῖς χορηγοῦσαι πόροις. Κἀν τῇ ψυχῇ τοίνυν ἐστὶ νοήματά τινα τοῖς σπέρμα‐
12 . 1213 (50)	σιν ἀνάλογα, κατὰ τὰ ἔνδον γεννήματα ἐν ἀγαθαῖς
12 . 1216	πράξεσι καὶ θεωρίαις ἀληθιναῖς. Καὶ οἱ αἰσθητοὶ δὲ νεφροὶ παιδεύουσι τὸν ἄκραν ἔχοντα σωφροσύνην, ἕως καὶ τῆς νυκτὸς ἐπεχόμενοι σώφρονος λογισμοῦ τὰς σωματικὰς ἐκρεῖν γονάς.
7	Διὰ τοῦτο ηὐφράνθη ἡ καρδία μου, καὶ ἠγαλ‐ λιάσατο ἡ γλῶσσά μου, κ. τ. ἑ. Ἀντὶ τοῦ, ὁ νοῦς μου. Ἔθος γὰρ τῇ θείᾳ Γραφῇ ἀντὶ τοῦ νοῦ
10	τὴν καρδίαν λαμβάνειν, κατὰ τὸ, «Καρδίᾳ πιστεύ‐ εται εἰς δικαιοσύνην, στόματι δὲ ὁμολογεῖται εἰς σω‐ τηρίαν.» Νοῦς δέ ἐστιν ὁ πιστεύων, ὅστις καὶ ῥήματα διακρίνει κατὰ τὸν Ἰώβ. Γλῶσσαν δὲ νῦν τὸ χάρισμα τοῦ ἁγίου Πνεύματος λέγει. «Δόξα» γάρ «μου,»
15	φησὶ, «καὶ ὑψῶν τὴν κεφαλήν μου» πρὸς τὸν Κύ‐ ριον. Ὁ δὲ «Κύριος τὸ πνεῦμά ἐστι» κατὰ τὸν Ἀπό‐ στολον. Ηὐφράνθην, φησὶ, τῇ ἐλπίδι τῆς μετὰ τρίτην ἡμέραν ἀναστάσεως. Ἀγάλλεται γὰρ ἡ γλῶσσα ὡς ἔμψυχος καὶ χαίρεται λέγουσα, καὶ ἑτέρους ποιεῖ
20	ἀγάλλεσθαι. «Ἔτι δὲ καὶ ἡ σάρξ μου κατασκηνώσει ἐπ’ ἐλπίδι.» Ἡ σάρξ μου, ἀντὶ τοῦ, ἡ ἐμψύχωσίς μου. Οὕτω καὶ Ἰώβ φησι· «Σάρκα με καὶ κρέας ἐνέδυσας.» Οὐδὲ δώσεις τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθορὰν,
25	κ. τ. ἑ. Τοῦτο Πέτρος ἐν ταῖς Πράξεσι τῶν ἀποστόλων εἰς Χριστὸν λαμβάνει. Φθορὰν ὁ Χριστὸς τῷ σώματι κατεδέξατο, καθὼς καὶ ὁ Μελῳδός φησι, φθο‐ ρὰν θανάτου καταδεξάμενος. Διαφθορᾶς ἐτήρησας τὸ σῶμά σου ἄγευστον. Οὐ μὴν διαφθορὰν ἢ καταφθο‐
30	ρὰν ὑπέστη. Ἔστι δὲ φθορὰ μὲν πληγαὶ καὶ τρώσεις, διαφθορὰ δὲ τὸ δῆσαι κατ’ αὐτὸν τὸ σῶμα διαῤῥυῆ‐ ναί τε καὶ εἰς ἕκαστον τῶν στοιχείων ἐξ ὧν ἐστιν, ἀποπεμφθῆναι· καταφθορὰ δὲ τὸ παθεῖν φύσιν ὑπὸ φύσεως, ὡς ἔριον ὑπὸ σητὸς, σάρκα, σῖτον καὶ ξύλον
35	ὑπὸ σκωλήκων.
49t	ΨΑΛΜΟΣ Ιϛʹ.
12 . 1216 (50)	Εἰσάκουσον, Κύριε, τῆς δικαιοσύνης μου, πρό‐
12 . 1216 (50)	σχες τῇ δεήσει μου. Ἐνώτισαι τὴν προσευχήν
12 . 1217	μου οὐκ ἐν χείλεσι δολίοις, κ. τ. ἑ. Πᾶς ὁ δίκαιος δοῦλος δικαιοσύνης ἐστίν· ὁ δὲ Θεὸς μόνος δίκαιος Δεσπότης δικαιοσύνης. Ὁ Δαυῒδ οὖν, συνειδὼς ἑαυτὸν καθαρεύειν ἀπὸ παντὸς δόλου, μετὰ τῆς πρὸς Θεὸν
5	παῤῥησίας ταῦτα λέγει εὐχόμενος. Ἐκ προσώπου σου τὸ κρῖμα μου ἐξέλθοι, κ. τ. ἑ. Εἰ πᾶσαν τὴν κρίσιν δέδωκεν ὁ Πατὴρ τῷ Υἱῷ, ἐκ προσώπου δὲ αὐτοῦ τὸ κρῖμα ἐξέρχεται, ἐκ τοῦ Υἱοῦ ἄρα· εἰκὼν γάρ ἐστι τοῦ Πατρὸς ὁ Χριστός.
10	Τοῦ αὐτοῦ. «Ἐπείπερ ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ,» φησὶν ὁ Κύριος, «οὐ κρίνεται,» τοῦ πιστεύοντος τὸ κρῖμα ἐξέρχεται ἐκ προσώπου τοῦ Θεοῦ. Οἱ ὀφθαλμοί μου ἰδέτωσαν εὐθύτητας, κ. τ. ἑ. Περὶ τῆς ἀποκαταστάσεως τοῦ παντὸς εὔχεται,
15	ἵνα μηκέτι ᾖ σκολιότης, πλαγίως τοῖς ἁμαρτάνουσι πορευομένου τοῦ Θεοῦ. Ἐδοκίμασας τὴν καρδίαν μου, ἐπεσκέψω νυ‐ κτός· ἐπύρωσάς με, καὶ οὐχ εὑρέθη ἐν ἐμοὶ ἀδι‐ κία. Ὅπως ἂν μὴ λαλήσῃ τὸ στόμα μου τὰ ἔργα
20	τῶν ἀνθρώπων· διὰ τοὺς λόγους τῶν χειλέων σου ἐγὼ ἐφύλαξα ὁδοὺς σκληρὰς, κ. τ. ἑ. Σημειω‐ τέον τὸ, «ἐπεσκέψω,» οὐκ ἐπὶ κολάσεων κεί‐ μενον. Πάλιν ἰστέον, ὅτι ἐναντίως ὁ διάβολος πυροῖ τῷ Θεῷ. Θεὸς δὲ πυρῶν, ἤτοι τὴν προϋπάρχουσαν
25	εὑρίσκει ἀδικίαν, ἢ ἐπεὶ οὐ προϋπάρχει, οὐχ εὑρίσκει. «Τὰ ἔργα τῶν ἀνθρώπων» ἀντὶ τοῦ «περὶ τῶν ἔργων τῶν ἀνθρώπων.» Ἢ ἔργα τῶν ἀνθρώπων εἰ‐ σὶν οἱ μὴ θεῖοι λόγοι, οὓς ἄνθρωποι ταῖς ἰδίαις ἐπι‐ νοίαις εἰργάσαντο.
30	Τοῦ αὐτοῦ. Νύκτα τὴν θλίψιν λέγει, ἐν ᾗ σκο‐ τίζεται ἡ ψυχή. Δοκιμάζεταί τις γενναίως ὑπομένων τὰ δυσχερῆ. Νύκτα δὲ ὠνόμασε τὰ δυσχερῆ διὰ τὸ ἐξ ἀθυμίας σκότος. Ἢ νυκτὸς ἐμνήσθη, ἐπειδὴ ἐν νυκτὶ καθεύδοντα ἑλὼν ὑποχείριον τὸν Σαοὺλ περιέσωσεν,
35	οὐ μόνον αὐτὸς οὐκ ἀνελὼν, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἀνελεῖν βουλομένους κωλύσας.
38	Τοῦ αὐτοῦ. «Εἰσέλθετε διὰ τῆς στενῆς πύ‐ λης καὶ τεθλιμμένης ὁδοῦ,» τουτέστι τῆς πραττικῆς,
40	ἥτις, εἰ καὶ νῦν ὀδύνης καὶ οὐ χαρᾶς, ἀλλ’ ὕστερον καρπῶν δικαιοσύνης γίνεται πρόξενος τοῖς δι’ αὐτῆς γεγυμνασμένοις. Ἐγὼ ἐκέκραξα, ὅτι ἐπήκουσάς μου, ὁ Θεός. Κλῖ‐ νον τὸ οὖς σου ἐμοὶ, καὶ εἰσάκουσον τῶν ῥη‐
45	μάτων μου. Θαυμάστωσον τὰ ἐλέη σου, ὁ σώζων τοὺς ἐλπίζοντας ἐπὶ σὲ, κ. τ. ἑ. Ὥσπερ ἐπακου‐ σθέντες πρὶν εὔξασθαι εὐχόμενοι κεκράγαμεν. Ἢ εἰ καλὸν τὸ κεκραγέναι μὴ μικρὰ καὶ εὐκαταφρό‐ νητα λέγειν, ἀλλὰ μεγάλα εὐξάμενοι καὶ ἐπιτυχόντες,
12 . 1217 (50)	κεκράγαμεν ὅτε οὕτω κεκράγαμεν. Πολλοὶ δὲ ἔλεοι γί‐ νονται Θεοῦ, διὰ τὸ ἀκολουθίᾳ τινὶ ἀνθρωπίνῃ συμ‐
12 . 1217 (50)	βαίνειν, οὐ θαυμαστούμενοι ὑπὸ τοῦ ποιοῦντος αὐ‐
12 . 1220	τούς. Ὀλίγοι δέ εἰσιν οἱ θαυμαστούμενοι, ὅτε ἐκ τοῦ παραδόξου καὶ τεραστίως γίνονται· οἷον ἔστωσαν οἱ ἐλεούμενοι, οἱ πυρετῶν καὶ λέπρας ἐλευθερούμενοι. Οὗτοι δὲ εἰ μὲν ὁδῷ ἰατρικῆς θεραπεύοιντο, ἐλεήθη‐
5	σαν μὲν ὑπὸ Θεοῦ, οὐ μὲν θαυμαστοῦντος τοὺς ἐλέους ἑαυτοῦ αὐτοῖς· εἰ δὲ μεθ’ ἁφῆς Ἰησοῦ ἐπιτιμῶντος τῷ πυρετῷ (ὡς παραχρῆμα δύνασθαι ἀποδιδόναι ὑγιαι‐ νόντων καὶ εὐεκτούντων ἐνεργείας), ἢ ἁπτομένου καὶ λέγοντος· «Θέλω, καθαρίσθητι,» ἀπαλλάττοιντο τῆς
10	λέπρας, ὡς θαυμαστοῦντος τοῦ Θεοῦ τοὺς ἑαυτοῦ ἐλέους ἐπὶ τοὺς τοιούτους. Ἐκ τῶν ἀνθεστηκότων τῇ δεξιᾷ σου φύλαξόν με ὡς κόρην ὀφθαλμοῦ, κ. τ. ἑ. Ὁ ἀνθεστηκὼς Χριστῷ, ἀνθέστηκε τῇ δεξιᾷ τοῦ Θεοῦ. Εἰ δέ ἐστι κα‐
15	λῶς ἀριστερᾷ ἀνθεστηκέναι ζητήσεις. Ὁ δὲ διορατι‐ κώτατος, ὡς κόρη ὢν ὀφθαλμοῦ τοῦ ἐν τῷ ὅλῳ Χρι‐ στοῦ σώματι, τοῦτο ἐρεῖ· οὗ ἅπτεσθαί ἐστι τῆς κόρης τοῦ ὀφθαλμοῦ ἅπτεσθαι. Ὁρῶν δέ τις τὸ πλῆθος τῶν ἀνθεστηκότων τῷ τῆς ψυχῆς ὀφθαλμῷ, προστρεχέτω
20	τῷ Θεῷ, ἐκ τῶν πεμπομένων οἱονεὶ βελῶν καθάπερ ὅπλῳ τῇ θείᾳ σκέπῃ ῥυσθῆναι δεόμενος, ἵνα μὴ ταλαί‐ πωρον αὐτὸν ἀπεργάσωνται. Ἐπεὶ δὲ δεξιὰ Κυρίου ὁ μονογενὴς Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, ἀνθίστανται δὲ ταύτῃ ἐχθροὶ νοητοί τε καὶ ἀόρατοι, ἀφ’ ὧν ἀβλαβῆ διαμένειν
25	αἰτεῖ τὸν ἴδιον νοῦν, ἀνδρὸς δὲ ἡ φωνὴ πεφωτισμένου τοὺς τῆς ψυχῆς ὀφθαλμούς. Ἐν σκέπῃ τῶν πτερύγων σου σκεπάσεις με, ἀπὸ προσώπου ἀσεβῶν τῶν ταλαιπωρησάντων με, κ. τ. ἑ. Ὁ δίκαιος ἀπὸ τῶν ἀσεβῶν ταλαι‐
30	πωρίζεται καὶ ταλανίζεται, ἔσθ’ ὅτε καὶ ὡς ἀνόητος ἐλεούμενος· ἀλλὰ τότε ἐν τῇ σκέπῃ τῶν πτερύγων τοῦ Θεοῦ ὁ ἄξιος σκεπάζεται, ἵνα μὴ σεισθῇ ἀπὸ τοῦ τα‐ λανίζεσθαι. Οἱ ἐχθροί μου τὴν ψυχήν μου περιέσχον. Τὸ
35	στέαρ αὐτῶν συνέκλεισαν· τὸ στόμα αὐτῶν ἐλά‐ λησεν ὑπερηφανίαν, κ. τ. ἑ. Ὅταν αἰσθανώ‐ μεθα διαλογισμῶν χειρόνων περιεχόντων τὴν ψυ‐ χὴν ἡμῶν, τότε λέγομεν· «Οἱ ἐχθροί μου τὴν ψυχήν μου περιέσχον·» ἐὰν δὲ παχύνωσιν ἡμῶν τὸ διανοη‐
40	τικὸν, «τὸ στέαρ αὐτῶν συνέκλεισαν.» Πολιορκίαν δὲ ἐμφαίνει καὶ τῶν ἐχθρῶν τὴν ὠμότητα, συγκλει‐ σάντων τὸ στέαρ αὐτῶν διὰ τὴν πρὸς τὴν ὕλην προσ‐ πάθειαν. Ὅλοι γὰρ δι’ ὅλου σάρκινοι τυγχάνουσι.
49	Τοῦ αὐτοῦ. Στέαρ μὲν νοητὸν ἡ ἐκ τῆς κα‐
12 . 1220 (50)	κίας ἐπισυμβαίνουσα τῷ ἡγεμονικῷ παχύτης. Στέαρ δοκεῖ μοι λέγειν τὴν εὔνοιαν καὶ φιλαδελφίαν· καί φη‐ σιν, ὅτι πᾶσαν φυσικὴν ἀπέκλεισαν εὐσπλαγχνίαν, οὐ‐ δεμίαν χώραν τῆς φιλαδελφίας λογισμοῖς δεδωκότες. Τινὲς μέντοι τὸ στέαρ εὐημερίαν καὶ εὐεξίαν ὠνό‐
55	μασαν. Ἐκβαλόντες με νυνὶ περιεκύκλωσάν με, τοὺς
55	ὀφθαλμοὺς αὐτῶν ἔθεντο ἐκκλῖναι ἐν τῇ γῇ, κ. τ. ἑ.
12 . 1221	Ἔνδον ὄντας οὐ περικυκλοῦσιν οἱ ἐχθροὶ, οὐ γὰρ δύνανται, ἀλλ’ ὅταν ἔσωθεν ἐκβάλωσιν. Καὶ ἔθεντο, φησὶν, ἑαυτῶν τοὺς ὀφθαλμοὺς εἰς τὸ ἐμὲ ἐκκλῖναι ἀπ’ οὐρανοῦ ἐν τῇ γῇ, τουτέστιν ἐν τῇ ὕλῃ. Ἐπὶ βλά‐
5	βῃ δὲ περικυκλοῦσιν ἀπολέσαι οἱ ζητοῦντες τὸ πρὸς γῆν ὁρᾷν καὶ σκοπεῖν μόνα τὰ πρόσκαιρα, ἐκκλίνουσι δὲ παρανομοῦντες τὴν εὐθεῖαν ὁδὸν καὶ μὴ βουλό‐ μενοι. Τοῦ αὐτοῦ. Τοῦτον κυκλοῦσιν οἱ δαίμονες ὃν
10	ἐκβάλλουσι τῆς ἀρετῆς· διὸ καλῶς λέγεται τό· «Ἐὰν πνεῦμα τοῦ ἐξουσιάζοντος ἀναβῇ ἐπὶ σὲ, τόπον σου μὴ ἀφῇς·» καὶ τό· «Μὴ δῶτε τόπον τῷ πονηρῷ·» ὡσεὶ ἔλεγεν· Ἐὰν πνεῦμα πορνείας ἀναβῇ ἐπὶ σὲ, σωφροσύνην σου μὴ ἀφῇς· καὶ πνεῦμα μίσους ἀναβῇ
15	ἐπὶ σὲ, ἀγάπην σου μὴ ἀφῇς. Πλὴν προσεκτέον πότε‐ ρον ὁ ἀπὸ πασῶν τῶν ἀρετῶν ἐκπεσὼν κυκλοῦται, ἢ ἀπὸ πολλῶν, ἢ ἀπὸ μιᾶς. Καὶ ἐὰν μὲν ἀντακολουθοῦ‐ σιν ἀλλήλαις αἱ κακίαι ὥσπερ καὶ ἀρεταὶ, ὁ ἀπὸ μιᾶς ἐκπεσὼν ἀρετῆς κυκλοῦται· ἐὰν δὲ μὴ ἀντακολου‐
20	θοῦσιν ἀλλήλαις αἱ κακίαι, οὐχ ὁ ἀπὸ μιᾶς ἐκβληθεὶς ἀρετῆς κυκλοῦται, ἀλλ’ ὁ ἀπὸ πασῶν. Ἢ τάχα ἧστι‐ νός τις ἀρετῆς ἐκπίπτει, ὑπὸ τῆς ἀντικειμένης ταύτῃ κακίας κυκλοῦται.
25	Ὑπέλαβόν με ὡσεὶ λέων ἕτοιμος εἰς θήραν, καὶ ὡσεὶ σκύμνος οἰκῶν ἐν ἀποκρύφοις, κ. τ. ἑ. Ἐν ἀποκρύφοις γὰρ καὶ ἀπροοράτοις ἡμῖν ποιοῦνται τὰς καθ’ ἡμῶν ἐνέδρας ὡς σκύμνος οἱ ἐχθροί. Τοῦ αὐτοῦ. Διὰ τοῦ ἀκαθάρτου λογισμοῦ
30	ὑπολαμβάνει τὸν νοῦν ἡμῶν ὁ ἀντικείμενος ἡμῖν λέων. Τὸ λογικὸν τῆς φύσεως ἀποῤῥίψαντες θηρία μιμοῦν‐ ται τροφῆς ἐφιέμενα, καὶ ταύτην περισκοποῦντα καὶ ἐξαπίνης ὁρμῶντα. Ἀνάστηθι, Κύριε, πρόφθασον αὐτοὺς, καὶ ὑπο‐
35	σκέλισον αὐτοὺς ῥῦσαι τὴν ψυχήν μου ἀπὸ ἀσε‐ βοῦς, ῥομφαίαν σου ἀπὸ ἐχθρῶν τῆς χειρός σου, κ. τ. ἑ. Τὴν ῥομφαίαν τοῦ Θεοῦ ἔσθ’ ὅτε οἱ ἐχθροὶ τῆς χειρὸς αὐτοῦ ἀναλαμβάνουσι καθ’ ἡμῶν. Ταύτην οὖν ῥυσθῆναι καὶ ἀρθῆναι ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν
40	εὔχεται τῷ Θεῷ. Τοῦ αὐτοῦ. Ὥσπερ Ἰὼβ τὴν πλήξασαν αὐ‐ τὸν δύναμιν χεῖρα λέγει Θεοῦ· «Μή με στροβείτω» γὰρ, φησὶν, «ἡ χείρ σου·» οὕτω καὶ τοὺς ἐχθροὺς τῆς εὐεργετικῆς χειρὸς τοῦ Θεοῦ, ῥομφαίαν ὁ Δαυῒδ
45	καλεῖ τοῦ Θεοῦ. Εὐεργετικὴ δὲ χεὶρ οἱ ἅγιοι ἄγγελοι, δι’ ὧν ὁ Θεὸς προνοεῖται τοῦ κόσμου, οἷς ἀντίκεινται δαίμονες, οἱ μὴ βουλόμενοι πάντα ἄνθρωπον εἰς ἐπί‐ γνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν. Χεὶρ Θεοῦ ὁ μονογενὴς Υἱός· ῥομφαία δὲ ἡ ἰσχὺς, ἡ δύναμις, ἡ ἐξουσία. Ἑκάστη
12 . 1221 (50)	ψυχὴ δικαία ἕλκουσα τοὺς ἁμαρτωλοὺς ἐξ ἀσεβείας εἰς θεοσέβειαν, ῥομφαία ἐστὶ Θεοῦ ἠκονημένη κατὰ τῶν πνευμάτων τῆς πονηρίας. Ταύτην οὖν τὴν ῥομφαίαν σου ῥῦσαι ἀπὸ ἐχθρῶν σου τῶν ἀνθισταμένων τῇ εἰς
12 . 1221 (50)	τὸν Μονογενῆ πίστει.
12 . 1224	Κύριε, ἀπὸ ὀλίγων ἀπὸ γῆς διαμέρισον αὐτοὺς ἐν τῇ ζωῇ αὐτῶν, καὶ τῶν κεκρυμμένων σου ἐπλή‐ σθη ἡ γαστὴρ αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Διαμέρισον, ἵνα μὴ ὁμονοῶσι. «Καὶ τῶν κεκρυμμένων σου ἐπλή‐
5	σθη ἡ γαστὴρ αὐτῶν.» Ὅταν οἱ ἐχθροὶ τοῦ Εὐαγ‐ γελίου φιλοσοφοῦντες μεγάλα καὶ ἐπιτετευγμένα λέ‐ γωσι δόγματά ποτε, ἐρεῖς τῷ Θεῷ· «Τῶν κεκρυμμέ‐ νων σου ἐπλήσθη ἡ γαστὴρ αὐτῶν,» ἅτινα τάχα ἀνα‐ φέρουσιν, ἐπεὶ ᾔδεισαν αὐτά· καὶ τοὺς τύπους αὐτῶν
10	ἀμαυροὺς ἔχοντες, ταῖς ἀσκήσεσι καὶ ζητήσεσιν ἐλάμπρυναν. Ἕτερος δέ φησιν· «Ἡ μερὶς αὐτῶν ἐν τοῖς ζῶσιν.» Ἡ γὰρ πᾶσα κληρονομία τῶν ἐχθρῶν τοῦ Θεοῦ ἐν τῇ παρούσῃ ζωῇ, ἐν ᾗ καὶ ἐπλήσθησαν πάσης τρυφῆς.
15	Ἐχορτάσθησαν υἱῶν, καὶ ἀφῆκαν τὰ κατάλοιπα τοῖς νηπίοις αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Τῶν ἰδίων γεννημά‐ των ἐχορτάσθησαν, ὧν λείψανα τοῖς ἑαυτῶν νη‐ πίοις καταλελοίπασι. Τοῦτο γὰρ καὶ ἐν ἀραῖς Λευϊτι‐ κοῦ πρόσκειται· «Φάγεσθε τὰς σάρκας τῶν υἱῶν
20	ὑμῶν.» Τοῦ αὐτοῦ. Υἱῶν ἀντὶ τοῦ, ἀκαθαρσίας. Οὐ μόνον δὲ αὑτοὶ γεγόνασιν ἀκάθαρτοι, ἀλλὰ καὶ τοῖς τέκνοις αὐτῶν τῆς ἀκαθαρσίας μετέδωκαν. Οὐ γὰρ τελείων τὸ ἀκάθαρτα τῶν καθαρῶν προκρίνειν.
25	Ἐγὼ δὲ ἐν δικαιοσύνῃ ὀφθήσομαι τῷ προσώπῳ σου, χορτασθήσομαι ἐν τῷ ὀφθῆναι τὴν δόξαν σου, κ. τ. ἑ. Ἐν δικαιοσύνῃ καὶ πάσῃ ἀρετῇ ὀφθήσεται ὁ ἅγιος τῷ προσώπῳ τοῦ Θεοῦ, οὐδεὶς δὲ ἄδικος ὀφθήσεται. Ὁ δὲ μακαριζόμενος χορτασμὸς
30	ἔσται ἐν τῷ ὀφθῆναι καὶ τρανωθῆναι τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ. Αὕτη γάρ ἐστιν ἡ πᾶν τὸ ἐλεὸν τῆς ψυχῆς ἀναπληροῦσα τροφὴ, ἧς ὁ πεινῶν, καὶ ὑγιεινῶς ὀρεγόμενος χορτασθήσεται πληρούμενος αὐτῆς.
34t	ΨΑΛΜΟΣ ΙΖʹ.
35	Ἀγαπήσω σε, Κύριε ἰσχύς μου. Κύριος στε‐ ρέωμά μου, καὶ καταφυγή μου, καὶ ῥύστης μου· ὁ Θεός μου βοηθός μου, ἐλπιῶ ἐπ’ αὐτόν. Ὑπερ‐ ασπιστής μου καὶ κέρας σωτηρίας μου, καὶ ἀντι‐ λήπτωρ μου, κ. τ. ἑ. Ἡ αὐτοϊσχὺς καὶ αὐτο‐
40	στερέωμα τῶν ἁγίων, ὁ Κύριός ἐστιν. Οὐδεὶς οὖν ἰσχυρὸς ἢ στερεὸς τῶν οὐκ ἐν Κυρίῳ. Οὐ ταὐτὸν δὲ τὸ στερεὸν τῷ σκληρῷ, οὐδὲ τὸ ἰσχυρὸν τόνοις φρενι‐ τικοῖς. Τοῦ αὐτοῦ. Διὰ τοῦ ὁμοίου τὸ ὅμοιον ἐπιγινώ‐
45	σκομεν, καὶ διὰ τῆς ἀγάπης τὴν ἀγάπην, καὶ διὰ τοῦ δικαίου τὴν δικαιοσύνην. Αὕτη γὰρ ἡ ἐντολὴ με‐ γάλη καὶ πρώτη. Ὁ ἀγαπῶν δὲ καὶ θεραπεύει τὸν ἀγαπώμενον. Ἰσχὺν ἑαυτοῦ καλεῖ τὸν Θεὸν, ὡς δι’ αὐτοῦ ῥυσθεὶς ἐκ πάντων αὐτοῦ τῶν ἐχθρῶν αἰσθητῶν
12 . 1224 (50)	καὶ νοητῶν. Τοῦ αὐτοῦ. Στερέωμα εἶπε τὸν Θεὸν ὡς ὑπ’
12 . 1224 (50)	αὐτοῦ κατὰ τῶν πολεμίων ῥυσθείς· καταφυγὴν δὲ,
12 . 1225	ὡς τεῖχος αὐτῷ γενόμενον· ῥύστην, ὡς ὑπ’ αὐτοῦ λυτρωθείς. Τοῦ αὐτοῦ. Βοηθὸν εἶπε τὸν Θεὸν, ὡς ἐπικου‐ ρήσαντα.
5	Τοῦ αὐτοῦ. Ὑπερασπιστὴν ἔφη τὸν Θεὸν, ὡς πρόμαχον· κέρας σωτηρίας, ὡς δι’ αὐτοῦ τοὺς ἐχ‐ θροὺς τρόπον τινὰ κερατίσας, καὶ τῇ τούτου προ‐ μηθείᾳ διασωθείς. Κέρας σωτήριον καὶ ὁ Χριστὸς, κατὰ τὸν Ζαχαρίαν λέγοντα· «Καὶ ἤγειρε κέρας σω‐
10	τηρίας ἡμῖν.» Κέρας καὶ ἡ βασιλεία, ὡς τό. «Ὑ‐ ψώσει κέρας Χριστοῦ αὐτοῦ.» Αἰνῶν ἐπικαλέσομαι Κύριον, καὶ ἐκ τῶν ἐχθρῶν μου σωθήσομαι, κ. τ. ἑ. Ὁ μετὰ τοῦ ὑμνεῖν εὐχόμενος, αἰνῶν ἐπικαλεῖται τὸν Κύριον. Οὐδεὶς δὲ
15	οὕτως εὔχεται τοῖς συμβαίνουσι δυσαρεστούμενος. Καὶ τῶν ἐχθρῶν οὖν περιεστηκότων, οὕτως εὐ‐ κτέον. Περιέσχον με ὠδῖνες θανάτου, καὶ χείμαῤῥοι ἀνομίας ἐξετάραξάν με. Ὠδῖνες ᾅδου περιεκύ‐
20	κλωσάν με· προέφθασάν με παγίδες θανάτου, κ. τ. ἑ. Ὁ Χριστὸς, καθὼς ἄνθρωπος, φησὶ ταῦτα. Τούτῳ γὰρ ὁ θάνατος ὠδῖνας ἔτεκε, καὶ οἱ ἀνομίας χείμαῤῥοι ἐξετάραξαν αὐτὸν, ὅτε εἶπεν· «Ἡ ψυχή μου τετάρακται·» οὐ μὴν κατέσχον τοῦτον. Καὶ ὠδῖ‐
25	νες ᾅδου περιεκύκλωσαν, οἰηθέντες αὐτὸν καταλαβεῖν, οὐ μὴν υἱὸς ᾅδου ἐγένετό ποτε. Προέφθανον δὲ αὐ‐ τὸν, ἤγουν προῆγον, καὶ αἱ πρὸς θάνατον ἁμαρτίαι, τουτέστι παγίδες· ἀλλ’ αὐτὸν οὐχ ἑάλωσαν. Οὐκοῦν χειμάῤῥους ἀνομίας ἐρεῖς τὰ ῥεύματα τῆς κακίας,
30	καὶ θανάτου παγίδας τὰς πρακτικὰς ἁμαρτίας.
32	Τοῦ αὐτοῦ. Ὠδῖνες θανάτου, ἤτοι αἱ τὸν θά‐ νατον τίκτουσαι, ἢ αἱ συνειλημμέναι ἐκ τοῦ θανάτου, ὅστις ἔσχατος ἐχθρὸς καταργηθησόμενος ὑπὸ Παύλου
35	κεκήρυκται. Τοῦ αὐτοῦ. Χείμαῤῥοι ἀνομίας οἱ παράνο‐ μοι λογισμοὶ, οἵτινες ὠδῖνες καλοῦνται χρονίζοντες ἐν ἡμῖν, καὶ πάλιν παγίδες θανατοῦντες ἡμᾶς διὰ τῆς κατ’ ἐνέργειαν ἁμαρτίας.
40	Καὶ ἐν τῷ θλίβεσθαί με ἐπεκαλεσάμην τὸν Κύριον, καὶ πρὸς τὸν Θεόν μου ἐκέκραξα. Ἤκου‐ σεν ἐκ ναοῦ ἁγίου αὐτοῦ τῆς φωνῆς μου, καὶ ἡ κραυγή μου ἐνώπιον αὐτοῦ εἰσελεύσεται εἰς τὰ ὦτα αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ἐν μέσαις ταῖς θλίψεσι καὶ
45	ἀκμαζούσαις αὐταῖς, ἐπικλητέον τὸν Κύριον, καὶ κρακτέον πρὸς Θεόν. Οὕτω γὰρ ἡμῶν ἐπακούσεται ἐκ τοῦ ναοῦ αὐτοῦ λόγων· καὶ ἀπὸ τοιαύτης διαθέ‐ σεως ἡμῶν ἡ εὐχὴ μετὰ παῤῥησίας εἰσελεύσεται, ὡς εἰς οἰκεῖον τόπον, τὰ λεγόμενα ὦτα αὐτοῦ. Μήποτε δὲ
12 . 1225 (50)	καὶ ὁπλιζόμεθα κατὰ τῶν ἐχθρῶν ἐν αὐτῷ τῷ αἰνεῖν καὶ ἐπικαλεῖσθαι Κύριον. Τοῦ αὐτοῦ. Ναὸς Θεοῦ ὁ Χριστὸς, Χριστοῦ
12 . 1225 (50)	δὲ αἱ νοεραὶ καὶ ἅγιαι δυνάμεις. Διὸ καὶ ὁ Χριστὸς
12 . 1228	νῦν λέγεται καθέζεσθαι ἐπὶ θρόνου Δαυῒδ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ. Καὶ ἐσαλεύθη, καὶ ἔντρομος ἐγενήθη ἡ γῆ, καὶ τὰ θεμέλια τῶν ὀρέων ἐταράχθησαν, καὶ ἐσαλεύ‐
5	θησαν, ὅτι ὠργίσθη αὐτοῖς ὁ Θεός. Ἀνέβη καπνὸς ἐν ὀργῇ αὐτοῦ, καὶ πῦρ ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ κατεφλόγισεν· ἄνθρακες ἀνήφθησαν ἀπ’ αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Τῷ μὲν ἑστηκότι ἕστηκεν ὁ Θεὸς, τῷ δὲ σαλευομένῳ σαλεύεται, ὡς Μωϋσεῖ λέγεται· «Στῆθι
10	ἐναντίον Φαραώ.» Ὅτε μέντοιγε Ἀδὰμ παρήκουσε τοῦ Θεοῦ, μᾶλλον δὲ τῆς γυναικὸς ἤκουσε, τότε ἤκουσε Κυρίου τοῦ Θεοῦ περιπατοῦντος· οὐκέτι γὰρ αὐτῷ ἑστήκει ὁ Θεὸς, καὶ ὡς ἀγαθὸς δὲ ὁ κρίνων οὐχ ἕστη‐ κε. Σαλευομένου δὲ Θεοῦ ἔντρομος γίνεται οὐκ οὐρα‐
15	νὸς, ἀλλὰ ἡ γῆ, καὶ θεμέλια τῶν ὀρέων ταράσσεται, ἅπερ θεμέλια τῶν ὀρέων ταράξει τὸ ἐκκαιόμενον πῦρ ἐκ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ. «Πρόσωπον δὲ Κυρίου ἐπὶ ποιοῦντας κακά·» ἁγίους γὰρ φωτίζει, οἷον· «Ἐσημειώθη ἐφ’ ἡμᾶς τὸ φῶς τοῦ προσώπου
20	σου.» Τοῦ αὐτοῦ. «Καὶ πῦρ ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ κατεφλόγισεν,» κατακαῖον ξύλα, χόρτον, καλάμην, τουτέστιν ἀναλίσκον τὰς πονηρὰς ἕξεις. Οὕτω κατέ‐ καυσέ ποτε τελώνην μὲν ὄντα τὸν Ματθαῖον, Παῦλον
25	δὲ διώκτην καὶ ὑβριστήν. Τοῦ αὐτοῦ. Ὡς ἀγαθὸς ὁ Θεὸς σαλεύεται, ἵνα μηκέτι ἡ γῆ αὐτοῦ καταφρονῇ, ἀλλ’ ὡς πατέρα φο‐ βῆται αὐτόν· καὶ ἵνα μηκέτι ἀκίνητα ᾖ τὰ τῶν ὀρέων θεμέλια, ἀλλ’ ἐν ταραχῇ. Καὶ ὡς ἀγαθὸς ὁ
30	Θεὸς καῖον πῦρ καταναλίσκον, πρῶτον ἀναβαῖνον ἀπολύει καπνὸν, εἶτα ἀνάπτει ἄνθρακας, εἶτα κατα‐ βαίνει κλίνας οὐρανὸν, καὶ μετὰ τοῦτο δείκνυσι τὸν ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτοῦ γνόφον. Εἶτα ἐπιβὰς τῶν χε‐ ρουβὶμ πέταται, καὶ πέταται ἐπὶ πτερύγων ἀνέμων.
35	Ἀνάβασιν δὲ καὶ κατάβασιν δεῖ νοεῖν τὰς διαφόρους αὐτοῦ οἰκονομίας· ἐπεὶ ὁ Θεὸς παντὶ καὶ πανταχοῦ παρέστιν.
39	Τοῦ αὐτοῦ. Ὁ Θεὸς ἐν μὲν τοῖς ἁγίοις ἀν‐
40	θρώποις ἐνοικεῖ, καὶ ἐμπεριπατεῖ, ἵπταται δὲ ἐν τοῖς χερουβίμ. Καὶ ἀνέμους εἰ τοὺς αἰσθητοὺς λά‐ βοις, τῷ λόγῳ τῆς προνοίας ἐπιβαίνει αὐτῶν, ἄγων ὡς βούλεται. Καὶ ἔθετο σκότος ἀποκρυφὴν αὐτοῦ, κύκλῳ
45	αὐτοῦ ἡ σκηνὴ αὐτοῦ· σκοτεινὸν ὕδωρ ἐν νεφέ‐ λαις ἀέρων, κ. τ. ἑ. Ἐπειδὴ ἔθετο σκότος ἀπο‐ κρυφὴν αὐτοῦ, καὶ ἔστι κύκλῳ αὐτοῦ ἡ σκηνὴ αὐτοῦ, διὰ τοῦτο τὸ σκοτεινὸν ὕδωρ ἐν νεφέλαις ἀέρων, τουτ‐ έστι τὸ ἐν τοῖς προφήταις· «Ἐντελοῦμαι γὰρ,
12 . 1228 (50)	φησὶ, ταῖς νεφέλαις τοῦ μὴ βρέξαι ἐπ’ αὐτοὺς ὑετὸν, καὶ ἔσται λιμὸς, οὐ λιμὸς ἄρτου, ἀλλὰ λιμὸς τοῦ ἀκοῦσαι λόγον Κυρίου.» Εἰ ὁ Θεὸς ἡμῶν φῶς ἐστι, πῶς καλύπτεται σκότει; Οἶμαι δὲ, ὅτι αὐτὸν οὕτω
12 . 1228 (50)	καλύπτει σκότος, ὡς καὶ τῇ ἀγνοίᾳ τὸ γινωσκόμενον
12 . 1229	ἀνακαλύπτεται, ἥτις ὡς πρὸς τὸν γινώσκοντα, καὶ οὐ πρὸς τὸ γινωσκόμενον λέγεται. Σκηνὴν δὲ αὐτοῦ τὴν σάρκα ὠνόμασεν, ἐν ᾗ Χριστὸς ἐκαθέζετο· ἔτι δὲ καὶ τὸ φάναι σκηνὴν διὰ τὸ πρόσκαιρον τῆς σαρκώ‐
5	σεως. «Εἰ γὰρ ἐγνώκαμεν, φησὶ, Χριστὸν κατὰ σάρκα, ἀλλὰ νῦν οὐκέτι γινώσκομεν.» Ἢ τάχα σκη‐ νὴν τὸ σῶμα ὠνόμασε διὰ τὴν ἄμπελον ἣν ἐξ Αἰγύ‐ πτου μετῇρεν, ἵνα φυλάξῃ αὐτὴν, ἄχρις οὗ πεπανθῇ ὁ βότρυς, καὶ μὴ λυμαίνηται αὐτὴν ὗς ἐκ δρυμοῦ.
10	Δύναται δὲ σκηνὴν λέγειν καὶ τὴν σωματικὴν φύσιν, ἐν ᾗ Θεὸς διὰ τοῦ Λόγου ὁρᾶται, εἴ γε ἐκ καλλονῆς κτισμάτων ὁ γενεσιουργὸς θεωρεῖται, καὶ διὰ τῶν ποιημάτων νοούμενος καθορᾶται.
15	Καὶ ἐξαπέστειλε βέλη, καὶ ἐσκόρπισεν αὐ‐ τούς· καὶ ἀστραπὰς ἐπλήθυνε, καὶ συνετάραξεν αὐτούς. Καὶ ὤφθησαν αἱ πηγαὶ τῶν ὑδάτων, καὶ ἀνεκαλύφθη τὰ θεμέλια τῆς οἰκουμένης· ἀπὸ ἐπιτιμήσεώς σου, Κύριε, ἀπὸ ἐμπνεύσεως πνεύ‐
20	ματος ὀργῆς σου, κ. τ. ἑ. Ὅλα ἐκεῖνα τὰ σκυθρωπὰ διὰ τοῦτο τὸ χρηστόν. Ἐπιτιμᾷ οὖν, καὶ ἐμπνεῖ πνεῦμα ὀργῆς, ἵνα ὀφθῶσιν αἱ πηγαὶ τῶν ὑδάτων, καὶ ἀνακαλυφθῶσι τὰ θεμέλια τῆς οἰκου‐ μένης. Εἰ ἀγαθὸν τὸ ὀφθῆναι καὶ φανερωθῆναι τὰς
25	πηγὰς τῶν ὑδάτων ὧν ἡγεῖται ὁ εἰπών· «Ἐμὲ ἐγ‐ κατελίπετε πηγὴν ὕδατος ζῶντος·» ἀγαθὸν δὲ καὶ τὸ ἀποκαλυφθῆναι τὰ θεμέλια τῆς οἰκουμένης, ἵνα θεωρηθῇ ἡ ἁγία Τριὰς, ἥτις ἄρχεται τῶν κτισμά‐ των· πῶς τὰ τούτων ποιητικὰ, κἂν σκυθρωπὰ εἶναι
30	δοκῇ, εὐλόγως τις αἰτιάσεται; τὴν χάλαζαν, καὶ τοὺς ἄνθρακας πυρὸς, καὶ τὰ βέλη, καὶ τὰς ἀστρα‐ πὰς, καὶ ἐπιτιμήσεις τοῦ Θεοῦ, καὶ τὴν ἔμπνευσιν τοῦ πνεύματος τῆς ὀργῆς αὐτοῦ. Ἅμα δὲ τήρει, ὅτι ἡ ἐπιτίμησις θεραπεία τίς ἐστι τοῦ ἐπιτιμωμένου,
35	ἐπιπλησσομένου ἵνα παύσηται ἐνεργῶν τὰ χείρονα. Ὅθεν πυρετὸν καὶ ἀνέμους καὶ θάλασσαν ἐπιτιμώ‐ μενα ὑπὸ Ἰησοῦ ἀκούων, νόει ἀξίως τῆς Ἰησοῦ χρη‐ στότητος. Ἢ οὕτως· Οἰκουμένην συνίστησι νοήματα, καὶ λόγοι, καὶ πράξεις, ἐποικοδομούμενα ταῖς ἕξεσί
40	τε καὶ διαθέσεσιν. Ὅταν οὖν, σκορπίσας τοὺς φαύ‐ λους τοῖς βέλεσι, συνταράξῃ καὶ ταῖς ἀστραπαῖς, τῶν κρυπτῶν τῶν ἀνθρώπων φανερουμένων, φωτίζοντος τοῦ Θεοῦ τὰ κρυπτὰ τοῦ σκότους, καὶ θεμέλια τῆς οἰκουμένης ἀνακαλύψει, τοὺς ἀσεβεῖς διὰ κολάσεων
45	ἐπιτιμῶν. Θεμέλια δὲ οἰκουμένης καὶ ἄνδρες θεῖοι διὰ τὸ εὔτονον, ἐφ’ οἷς ἐποικοδομοῦνται οἱ κατὰ Χριστὸν πολιτευόμενοι. Καὶ οὗτοι δὲ ἀνακαλύπτον‐ ται, ἐπιτιμήσεως γινομένης κατὰ τῶν πονηρῶν, μη‐ δαμῶς ἁπτομένης αὐτῶν τῆς κολάσεως. Οὐ παραυτί‐
12 . 1229 (50)	κα δὲ κολάζει ὁ Θεὸς τοὺς ἁμαρτάνοντας, προανα‐ φωνεῖ δὲ τῆς ὀργῆς τὰς κολάσεις, καὶ τοῦτό ἐστι τὸ ἐμπνέειν αὐτὸν πνεῦμα τῆς ὀργῆς αὐτοῦ. Τοῦ αὐτοῦ. Ὅτε τὰ πνευματικὰ πνευματι‐ κοῖς συγκρίνομεν, τότε ποιοῦμεν τὰς ἀστραπὰς, τὴν
55	ἀπ’ αὐτῶν γνῶσιν ἐμφαίνοντες. Νοήσεις ἀστραπὰς
12 . 1232	καὶ τὰς λαμπρότητας τοῦ θείου κηρύγματος δι’ οὗ τὰ σκοτεινὰ τῶν προφητῶν ῥήματα διηυγάσθησαν.
4	Τοῦ αὐτοῦ. Πηγὰς τὰς ἀρετὰς λέγει ἐξ ὧν
5	ἐξέρχεται γνῶσις. «Μακάριοι γὰρ, φησὶν, οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν Θεὸν ὄψονται.» Ἐξαπέστειλεν ἐξ ὕψους καὶ ἔλαβέ με, προσε‐ λάβετό με ἐξ ὑδάτων πολλῶν. Ῥύσεταί με ἐξ ἐχθρῶν μου δυνατῶν, καὶ ἐκ τῶν μισούντων με·
10	ὅτι ἐστερεώθησαν ὑπὲρ ἐμὲ, κ. τ. ἑ. Αὐτὸς ἐξ ὕψους ἔλαβέ με, τὸν καταβάντα προσλαβόμενος ἀπὸ πολλῶν ὑδάτων τοῦ ἀνθρωπίνου βίου, καὶ ῥυσά‐ μενος ἐξ ἐχθρῶν ἐν τῷ ἐχθραίνειν δυνατῶν. Ὅρα μέν‐ τοιγε, ὅτι δυνατοὶ εἶναι οἱ ἐχθροὶ μεμαρτύρηνται.
15	Ἴσως δὲ καὶ τὰ τῆς ἀθεότητος δόγματα ὕδωρ ἐστὶ πολὺ, οὐ δυνάμενον σβέσαι τὴν ἀγάπην. Ἐχθροὶ δὲ δυνατοὶ, οἵ τε ἀόρατοι, καὶ ἄνθρωποι οἱ διὰ ψευδωνύ‐ μου γνώσεως τὴν ἀπάτην ἐργαζόμενοι. Τοῦ αὐτοῦ. Ἐντεῦθεν γινώσκομεν, ὅτι πρὸ
20	τῆς ἐπιδημίας τοῦ Σωτῆρος ἰσχυρότεροι ἡμῶν ἦσαν οἱ δαίμονες, νῦν δὲ τούτων ἡμεῖς ἐπικρατέστεροι, οἷς ἔδωκεν ὁ Χριστὸς «πατεῖν ἐπάνω ὄφεων καὶ σκορ‐ πίων, καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ.» Προέφθασάν με ἐν ἡμέρᾳ κακώσεώς μου, καὶ
25	ἐγένετο Κύριος ἀντιστήριγμά μου. Καὶ ἐξήγαγέ με εἰς πλατυσμὸν, ῥύσεταί με, ὅτι ἠθέλησέ με, κ. τ. ἑ. Οἱ θλιβόμενοι καὶ μὴ στενοχωρούμενοι ἴστωσαν ἐξαχθησόμενοι ἀπὸ τῆς θλίψεως καὶ εἰς ἅγιον τοῦ Θεοῦ πλατυσμὸν ἀχθήσεσθαι· ἐν γὰρ ἡμέ‐
30	ρᾳ κακώσεως τὸν πρὸς αὐτὸν καταφεύγοντα ἀντι‐ στηρίζει Θεὸς, ὡς ἂν μὴ κλονηθεὶς καταπέσῃ· καὶ ἀντιστηρίζων ἐκφέρει εἰς πλάτος τὸν στενούμενον ταῖς θλίψεσι, κατὰ τό. «Ἐν θλίψει ἐπλάτυνάς με·» ὅπερ γίνεται, οὐ πάντως ἀπαλλαττομένου, γενναίως
35	δὲ φέροντος. Καὶ ἀνταποδώσει μοι Κύριος κατὰ τὴν δικαιο‐ σύνην μου, καὶ κατὰ τὴν καθαριότητα τῶν χει‐ ρῶν μου ἀνταποδώσει μοι, ὅτι ἐφύλαξα τὰς ὁδοὺς Κυρίου, κ. τ. ἑ. Ὁ ἐπαίρων ὁσίους χεῖ‐
40	ρας, καὶ θαῤῥῶν εἰπεῖν· «Ἔπαρσις τῶν χειρῶν μου θυσία ἑσπερινὴ,» καὶ καθαρότητα χειρῶν ὁμολογή‐ σει ἔχειν. Θεωροῦντος δὲ ὡς ἕκαστον κρίσει γίνεται λόγος. Ἔστι δέ τινα κρίματα τοῦ Θεοῦ περὶ ἑκάστου τῶν ἁμαρτανομένων. Ἐπὰν οὖν τὰ περὶ πάντων τῶν
45	ἁμαρτημάτων κρίματα πάντα πρὸ ὀφθαλμῶν τις ἔχῃ, ἐρεῖ· «Πάντα τὰ κρίματα αὐτοῦ ἐνώπιόν μου.» Καὶ ἄλλως οὐδὲν ὁ ταῦτα λέγων ἑαυτοῦ καταγινώσκει. Ὅθεν καὶ ἐπὶ τὸν Σωτῆρα αὐτὰ δεῖ ἀναφέρεσθαι, «τὸν πεπειρασμένον κατὰ πάντα καθ’ ὁμοιότητα
12 . 1232 (50)	χωρὶς ἁμαρτίας.» Τοῦ αὐτοῦ. Καθαρειότης ψυχῆς ἐστιν ἀπά‐
12 . 1232 (50)	θεια ἐκ χάριτος Θεοῦ, προσγινομένης καὶ σπουδῆς
12 . 1233	τοῦ ἀνθρώπου. Καθαρειότητα χειρῶν τὰς προφητι‐ κάς φησιν ἐνεργείας ἀμολύντους οὔσας ἀπὸ τῆς βελ‐ τίστης ἕξεως. Καὶ ἔσομαι ἄμωμος μετ’ αὐτοῦ, καὶ φυλάξομαι
5	ἀπὸ τῆς ἀνομίας μου, κ. τ. ἑ. Χωρὶς Θεοῦ οὐκ ἔστιν εἶναι ἄμωμον· μετ’ ὀλίγα οὖν φησι· Καὶ ἔθετο ἄμωμον τὴν ὁδόν μου.» Οὐκ ἔστι δὲ κατὰ τὸν λέγοντα τό. «Ἀνταποδώσει μοι Κύριος κατὰ τὴν δικαιοσύνην μου,» καὶ τὸ ἑξῆς, ἔχειν ἀνομίαν. Καὶ
10	τό. «Φυλάξομαι ἀπὸ τῆς ἀνομίας μου,» δύναται ἀνα‐ φέρεσθαι ἐπὶ τὸ λεγόμενον τὸ ἐν ἡμῖν σκότος, κατὰ τό· «Εἰ οὖν τὸ φῶς τὸ ἐν σοὶ σκότος ἐστὶ, τὸ σκότος πόσον;»
15	Τοῦ αὐτοῦ. Ἄμωμός ἐστιν ὁ ἔχων ἐν ἑαυτῷ τὴν ὁδὸν τοῦ Θεοῦ, τὸν Χριστόν. «Ἐγὼ γὰρ, φησὶν, εἰμὶ ἡ ὁδός.» Ἄμωμον δὲ ταύτην τὴν ὁδὸν καὶ αὐτὸς ὁ Δαυῒδ ἔφη λέγων· «Ὁ Θεός μου, ἄμωμος ἡ ὁδός σου.»
20	Καὶ ἀνταποδώσει μοι Κύριος κατὰ τὴν δικαιο‐ σύνην μου, κ. τ. ἑ. «Ἐν ᾧ μέτρῳ μετρεῖτε, ἀντιμετρηθήσεται ὑμῖν.» Ἁγίων δὲ αὕτη ἡ φωνὴ τῶν διὰ πολλὴν παῤῥησίαν δυναμένων λέγειν· «Ἀντ‐ απόδος τῷ δούλῳ σου.» Δικαιοσύνην λέγει τὴν ἐκ
25	πίστεως Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἥτις πεφανέρωται εἰς πάν‐ τας τοὺς πιστεύοντας· τοῖς γὰρ ὀρθῶς πιστεύουσιν ἡ πίστις εἰς δικαιοσύνην λογίζεται. Μετὰ ὁσίου ὁσιωθήσῃ, καὶ μετὰ ἀνδρὸς ἀθώου ἀθῶος ἔσῃ, καὶ μετὰ ἐκλεκτοῦ ἐκλεκτὸς ἔσῃ,
30	καὶ μετὰ στρεβλοῦ διαστρέψεις, κ. τ. ἑ. Ὡς ἔσο‐ μαι ἄμωμος μετ’ αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ, οὕτως ὁ Θεὸς μετὰ ὁσίου ὁσιωθήσεται, καὶ μετὰ ἀθώου ἀθῶος ἔσται, καὶ μετὰ ἐκλεκτοῦ ἐκλεκτὸς ἔσται αὐτός. Μετὰ στρεβλοῦ δὲ οὐχὶ στρεβλὸς ἔσται (οὐδὲ γὰρ θεμιτὸν),
35	ἀλλὰ διαστρέψεις, ὡς μετὰ Φαραώ. Τοῦ αὐτοῦ. Ἐν μὲν τοῖς ὁσίοις ὅσιός ἐστιν ὁ Θεὸς, ἐν δὲ τοῖς ἀθώοις ἀθῶος, ἐν δὲ τοῖς ἐκλεκτοῖς ἐκλεκτὸς, ἐν δὲ τοῖς στρεβλοῖς οὐ στρεβλὸς, ἀλλὰ συστρεβλούμενος αὐτοῖς διὰ τὸ εὔφημον. Στρεβλὸν
40	γὰρ τὸν Θεὸν εἰπεῖν ἐφυλάξατο. Τούτους τοὺς στίχους οἱ ἁπλούστεροι ἐπὶ τῶν ἀνθρώπων πολλάκις λαμβά‐ νουσιν. Οὕτω δὲ συστρεβλοῦται Θεὸς, ὡς ἐν τῷ Δευτε‐ ρονομίῳ λέγει· «Ἐὰν εἰσελεύσησθε πρὸς μὲ πλά‐ γιοι, εἰσελεύσομαι κἀγὼ πρὸς ὑμᾶς ἐν θυμῷ πλαγίῳ.»
45	Τοῦ αὐτοῦ. Πρὸς τὰς γνώμας τῶν ἀνθρώπων ἁρμόττεις τὰς ἀντιδόσεις, ὦ Δέσποτα. Παρέχεις γὰρ τοῖς ὁσίοις τὰ ὁσιότητος ἄξια, τοῖς ἀνευθύνοις καὶ δικαίοις τὰ πρόσφορα, καὶ τοῖς ἐκλεκτοῖς καὶ τελείοις τὰ τέλεια· τοῖς δὲ ἐκτραπεῖσι καὶ τὴν ἐναντίαν ὁ‐
12 . 1233 (50)	δεύουσι κατάλληλον παρασκευάζεις τῆς ὁδοῦ τὸ τέλος. Καὶ τίνα τρόπον; «Ὅτι σὺ λαὸν ταπεινὸν
12 . 1233 (50)	σώσεις.»
12 . 1236	Ὅτι σὺ φωτιεῖς λύχνον μου, Κύριε, ὁ Θεός μου, φωτιεῖς τὸ σκότος μου, κ. τ. ἑ. Ὁ λύχνος τοῦ σώματός ἐστιν ὁ ὀφθαλμός. Τοῦτον φωτιεῖ ὁ Κύριος. Ἔχομεν δέ τι καὶ ἐν τῇ ἀνθρωπίνῃ κατα‐
5	σκευῇ σκότος· τοῦτο οὖν τοῦ δικαίου φωτιεῖ ὁ Κύ‐ ριος. Ἢ λύχνος ψυχῆς ὁ νοῦς, ὡς δὴ φωτὸς δεκτικός. Σκότος δὲ ταύτης τό τε θυμικὸν καὶ ἐπιθυμητικὸν, ἃ δὴ φωτίζεται ὑπὸ τοῦ νοῦ δεξαμένου τὰς θείας αὐγάς. Τάχα δὲ καὶ οἱ περιλαμφθέντες τῇ ἀληθείᾳ
10	ὑπὸ Κυρίου λύχνον ἔχουσιν ἀνημμένον, τὰς δὲ πρά‐ ξεις κατ’ ὄρθρον ἄγοντες λόγῳ, ἐκ τοῦ τὸν νοῦν πεφωτίσθαι, καὶ σκότος αὐτῶν ἔχουσι φωτιζόμενον.
14	Ὅτι ἐν σοὶ ῥυσθήσομαι ἀπὸ πειρατηρίου, καὶ
15	ἐν τῷ Θεῷ μου ὑπερβήσομαι τεῖχος, κ. τ. ἑ. Πεῖρά τις, οἶμαι, ὁ βίος ἐν τῷ Ἰώβ. Περιστά‐ σεως δὲ οὐκ ἔνι ῥυσθῆναι πικρῶν ἢ τὸν ἐν Θεῷ γε‐ γονότα. Γίνεται δέ τις ἐν Θεῷ, μετέχων αὐτοῦ, ὡς καὶ τῶν ἀγνοημάτων ῥύεταί τις ἐν ἐπιστήμῃ γενό‐
20	μενος, ὅστις εἰς πειρασμὸν οὐκ εἰσέρχεται, οὐ τῷ μὴ πειρασθῆναι, ἀλλὰ τῷ μὴ ἁλῶναι ταῖς παγίσι τοῦ πειρασμοῦ. Ὑπερβαίνει οὖν οὗτος τὸ τεῖχος τῆς ἁμαρτίας, ὀπίσω ταύτας ποιούμενος. Ὁ Θεός μου, ἄμωμος ἡ ὁδὸς αὐτοῦ, τὰ λόγια
25	Κυρίου πεπυρωμένα, ὑπερασπιστής ἐστι πάντων τῶν ἐλπιζόντων ἐπ’ αὐτὸν, κ. τ. ἑ. Ἄμωμος ὁδὸς ὁ Χριστός ἐστιν ὁ εἰπών· «Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδός.» Ἐπεὶ δὲ τὰ λόγια Κυρίου πεπυρωμένα ἐστὶν, οἱ ἀκούοντες αὐτῶν λέγουσιν· «Οὐχὶ ἡ καρδία ἡμῶν
30	καιομένη ἦν ἐν ἡμῖν;» Καὶ «πνεύματι δὲ ζέουσι,» καὶ ἀλλότριον Θεοῦ οὐ παραδέχονται πῦρ, ὅπερ ἐστὶν ἐν τοῖς βέλεσι τοῦ πονηροῦ. Ἀλλ’ ὁ εἰπών· «Πῦρ ἦλθον βαλεῖν ἐπὶ τὴν γῆν,» πεπυρωμένα εἶχε λόγια· διό φησι· «Καὶ τί θέλω εἰ ἤδη ἀνήφθη;»
35	Τάχα δὲ ἐν Πνεύματι ἁγίῳ καὶ πυρὶ βαπτίζει Ἰησοῦς, ἀλλὰ τὸ πῦρ κατακαίει ξύλα, χόρτον, καλάμην. Ὅτι τίς Θεὸς πλὴν τοῦ Κυρίου; καὶ τίς Θεὸς πλὴν τοῦ Θεοῦ ἡμῶν; Ὁ Θεὸς ὁ περιζωννύων με δύναμιν, καὶ ἔθετο ἄμωμον τὴν ὁδόν μου· ὁ
40	καταρτιζόμενος τοὺς πόδας μου ὡσεὶ ἐλάφου, καὶ ἐπὶ τὰ ὑψηλὰ ἱστῶν με, κ. τ. ἑ. Κατὰ τοῦτο τὸ σημαινόμενον, μόνος Θεός ἐστιν ἀληθινὸς ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ, εἰ μὴ ἄρα τὸ τίς, ἐπὶ τοῦ σπανίου πολλά‐ κις κείμενον, ἐπὶ τὸν Μονογενῆ ἀνοίσομεν. Καὶ νῦν
45	μὲν ἡ ζώνη δύναμις, παρὰ δὲ Παύλῳ ἀλήθεια. Κατ‐ αρτίζονται δὲ οἱ πόδες ὡς ἐλάφων, τοῦ τρέχοντος καλῶς, καὶ τὸν δρόμον πληροῦντος. «Καὶ ἐπὶ τὰ ὑψηλὰ ἱστῶν με.» Ἴδιά τινα ὕψη ἐστὶν ἑκάστου, ἀφ’ ὧν κατέπεσεν, ἢ καταβέβηκε.
52	Τοῦ αὐτοῦ. Καταρτίζονταί τινος οἱ πόδες
52	ὡσεὶ ἐλάφου διὰ τῆς πρακτικῆς, ὑψοῦνται δὲ διὰ
12 . 1237	τῆς θεωρίας. Διότι ἡ ἔλαφος ἀναιρεῖ τοὺς ὄφεις. Διδάσκων χεῖράς μου εἰς πόλεμον· καὶ ἔθου τόξον χαλκοῦν τοὺς βραχίονάς μου, κ. τ. ἑ. Ὁ χαλκὸς σύμβολόν ἐστι πρακτικῆς. «Διέφθειρε
5	γὰρ τὸν χαλκόν σου,» φησὶν Ἰεζεχιὴλ πρὸς τὴν Ἱε‐ ρουσαλήμ. Ἐπειδὴ οὖν οἱ ἡμέτεροι βραχίονες πέμ‐ πουσι τὰ βέλη, φησὶν, ὅτι, Παρεσκεύασας τοὺς βρα‐ χίονάς μου τόξον, καὶ προστίθησι «χαλκοῦν,» ἐμ‐ φαίνων τὸ εὔτονον καὶ ἄθραυστον, καὶ λέγων ὅτι,
10	Ἀήττητόν με πεποίηκας ἐν τοῖς κατὰ τῶν ἐχθρῶν ἀγῶσι. Καὶ ἔδωκάς μοι ὑπερασπισμὸν σωτηρίας μου· καὶ ἡ δεξιά σου ἀντελάβετό μου, καὶ ἡ παιδεία σου ἀνώρθωσέ με εἰς τέλος, καὶ ἡ παιδεία σου
15	αὐτή με διδάξει, κ. τ. ἑ. Ὁ ἐν δεξιᾷ καθήμενος τοῦ Πατρὸς, οὗτος καλεῖται δεξιά. Καὶ διὰ μὲν τῆς προτέρας παιδείας «ἡμᾶς» ἀνορθοῖ, διὰ δὲ τῆς δευ‐ τέρας διδάσκει. Πολιτεία γὰρ ὀρθὴ ἀνίστησι ψυχὴν, γνῶσις δὲ ἀληθὴς πλατύνει αὐτήν. Δεξιὰ ὁ τὰ πάντα
20	δημιουργήσας Υἱὸς, περὶ οὗ καὶ ἀλλαχοῦ εἴρηται· «Δεξιὰ Κυρίου ἐποίησε δύναμιν, δεξιὰ Κυρίου ὕψωσέ με.» Ἐπλάτυνας τὰ διαβήματά μου ὑποκάτω μου, καὶ οὐκ ἠσθένησαν τὰ ἴχνη μου, κ. τ. ἑ. Εὐφό‐
25	ρως ὑπομένοντος θλίψεις ἡ φωνὴ διὰ τὸν ἐμποι‐ οῦντα λόγον καὶ ἐν τοῖς τοιούτοις τὴν εὐρυχωρίαν, ὡς μηδὲ τὴν τυχοῦσαν ἀσθένειαν ἐν τοῖς ἴχνεσιν ἐμφαί‐ νεσθαι. Καταδιώξω τοὺς ἐχθρούς μου, καὶ καταλήψο‐
30	μαι αὐτοὺς, καὶ οὐκ ἀποστραφήσομαι, ἕως ἂν ἐκλείπωσιν. Ἐκθλίψω αὐτοὺς, καὶ οὐ μὴ δύνων‐ ται στῆναι· πεσοῦνται ὑπὸ τοὺς πόδας μου, κ. τ. ἑ. Ὁ ἱκανωθεὶς ὑπὸ Θεοῦ διάκονος εἶναι Δια‐ θήκης Καινῆς ὡς πᾶν ἐπαγόμενον ὕψωμα κατὰ τῆς
35	γνώσεως τοῦ Θεοῦ καθαιρεῖν, καταδιώξας τοὺς ἐχθροὺς τῇ ἀπὸ Θεοῦ σωτηρίᾳ λόγους, καταδιώξεται αὐτοὺς, καὶ οὐ πρότερον τοῦ ἐκλιπεῖν αὐτοὺς, ἀπο‐ στραφήσεται πολεμῶν αὐτοῖς. Στῆναι δὲ ἐνώπιον τοῦ ἱκανωθέντος ὑπὸ Θεοῦ οὐ δυνήσονται ἐκθλιβόμενοι οἱ
40	ἐχθροὶ τῆς ἀληθείας λόγοι. Τοῦ αὐτοῦ. Οὗτος καταδιώκει τοὺς ἐχθροὺς, ὁ μὴ ἐῶν ἐμπαθεῖς ἐν ἑαυτῷ γίνεσθαι λογισμούς· ἀπὸ γὰρ τούτων ἐπισυμβαίνουσιν ἡμῖν αἱ ἁμαρτίαι. Τοῦ αὐτοῦ. Ἔκλειψιν ἐχθρῶν ἀπάθεια κατ‐
45	εργάζεται. Τοῦ αὐτοῦ. Οἱ πεσόντες ἀπὸ τῆς ἐν φαύλῳ στάσεως εὐεργετοῦνται. Ἀλλ’ οὐδὲ οἱ τῆς ἀληθείας ἐχθροὶ λόγοι δυνήσονται στῆναι ἐνώπιον τοῦ ἱκανοῦ χειρὶ, ὅπερ ὁ Δαυῒδ ἑρμηνεύεται.
12 . 1237 (50)	Καὶ τοὺς ἐχθρούς μου ἔδωκάς μοι νῶτον, καὶ
12 . 1237 (50)	τοὺς μισοῦντάς με ἐξωλόθρευσας, κ. τ. ἑ. Νῶτον
12 . 1240	διδόασιν οἱ ἐχθροὶ, μηκέτι λογισμοὺς ἐμπαθεῖς ἐμβαλεῖν δυνάμενοι τῇ ψυχῇ. Τοῦ αὐτοῦ. Ἔδωκας τοὺς ἐχθρούς μου μετα‐ βαλόντας ἀκολουθεῖν μοι ἀχωρίστως μου, ὥστε αὐ‐
5	τοὺς γενέσθαι μοι νῶτα, ἢ φεύγοντας. Ῥῦσαί με ἐξ ἀντιλογιῶν λαοῦ, καταστήσεις με εἰς κεφαλὴν ἐθνῶν, κ. τ. ἑ. Ὁ εἰς σημεῖον ἀντιλεγόμενον γενόμενος ταῦτά φησι Χριστὸς, ὃν ὁ Θεὸς κατέστησεν εἰς κεφαλὴν ἐθνῶν. Κεφαλὴ γὰρ
10	τῆς Ἐκκλησίας ὁ Χριστός. Λαὸς, ὃν οὐκ ἔγνων, ἐδούλευσέ μοι, εἰς ἀκοὴν ὠτίου ὑπήκουσέ μοι, κ. τ. ἑ. Τὸ, «οὐκ ἔγνων», ἰδίως αἱ Γραφαὶ ὀνομάζουσιν ἐπὶ τῶν χειρόνων· νῦν μὲν γὰρ ὁ Χριστὸς τὸ, «οὐκ ἔγνων,» ἐπὶ τοῦ λαοῦ
15	τοῦ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν ἔταξεν. Ἦν γὰρ ὅτε οὐκ ἐγινώ‐ σκετο. Εὑρήσεις δὲ τοιαῦτα καὶ τὸν Θεὸν λέγοντα. Τοῦ αὐτοῦ. Ἀγνοοῦντες ἠγνοοῦντο, καὶ ἐγνω‐ κότες ἐπεγνώσθησαν. Υἱοὶ ἀλλότριοι ἐπαλαιώθησαν, καὶ ἐχώλαναν
20	ἀπὸ τῶν τρίβων αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Ἡ μὲν ἀρετὴ ἀνακαινοῖ, ἡ δὲ κακία παλαιοῖ. Παλαιουμένων δὲ τὸ χωλαίνειν. Τοῦ αὐτοῦ. «Ἕως πότε ὑμεῖς χωλανεῖτε ἐπ’ ἀμφοτέραις ταῖς ἰγνύαις ὑμῶν;» Τρίβοι δὲ ἀνθρώ‐
25	πων πρᾶξις καὶ θεωρία. Ὁ Θεὸς ὁ διδοὺς ἐκδικήσεις ἐμοὶ, καὶ ὑποτά‐ ξας λαοὺς ὑπ’ ἐμὲ, κ. τ. ἑ. Λαβὼν ἀπὸ Θεοῦ ἐκδικήσεις, Χριστός φησιν· «Ἐμοὶ ἐκδικήσεις, ἐγὼ ἀνταποδώσω.»
30	Τοῦ αὐτοῦ. «Ἰδοὺ, δέδωκα ὑμῖν τὴν ἐξου‐ σίαν πατεῖν ἐπάνω ὄφεων καὶ σκορπίων,» καὶ τὰ ἑξῆς. Ὁ τῷ ἀγνοουμένῳ πάλαι λαῷ παρέχων τὸ ὑπ’ αὐτὸν τετάχθαι. «Ὁ ῥύστης μου ἐξ ἐχθρῶν ὀργί‐ λων.» Ἐν οἷς θυμὸς ἐπικρατεῖ, ἐν τούτοις καὶ ὀργι‐
35	λότης. Εἰ δὲ οἱ ἐχθροί μου ὀργίλοι, ἄρα καὶ θυμώδεις εἰσί. «Θυμὸς γὰρ, φησὶν, αὐτοῖς κατὰ τὴν ὁμοίωσιν τοῦ ὄφεως.»
38t	ΨΑΛΜΟΣ ΙΗʹ.
39	Οἱ οὐρανοὶ διηγοῦνται δόξαν Θεοῦ, ποίησιν δὲ
40	χειρῶν αὐτοῦ ἀναγγέλλει τὸ στερέωμα, κ. τ. ἑ. Εἰ οἱ οὐρανοὶ διηγοῦνται δόξαν Θεοῦ, οἱ δὲ οὐρανοὶ ἀπολοῦνται· («Οἱ οὐρανοὶ» γὰρ, φησὶν, «ἀπολοῦν‐ ται, σὺ δὲ διαμένεις·») οἱ διηγούμενοι ἆρα τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ ἀπολοῦνται; Ἀλλὰ μὴν οὐδεὶς διη‐
45	γούμενος τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ ἀπολεῖται· «Τοὺς γὰρ δοξάζοντάς με,» φησὶν ὁ Θεὸς, «δοξάσω.» Οὐκ ἄρα οἱ οὐρανοὶ ἀπολοῦνται· ἀλλ’ οἱ μὲν διηγούμενοι οὐρανοὶ τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ τῆς νοερᾶς εἰσι φύσεως, οὐρανοὶ λεγόμενοι διὰ τὸ ἔχειν ἐν ἑαυτοῖς τὸν τῆς
12 . 1240 (50)	δικαιοσύνης ἥλιον· οἱ δὲ ἀπολλύμενοι οὐρανοὶ τῆς σω‐
12 . 1240 (50)	ματικῆς εἰσιν οὐσίας.
12 . 1241	Τοῦ αὐτοῦ. Οὔτε γὰρ γῆ, οὔτε ὁ ἐκ γῆς χοϊ‐ κὸς διηγήσασθαι δύναται δόξαν Θεοῦ. «Ὁ γὰρ ὢν ἐκ τῆς γῆς ἐκ τῆς γῆς λαλεῖ.» Τάχα δὲ οὐρανοί εἰσιν οἱ τοῦ οὐρανίου τὴν εἰκόνα φοροῦντες, οἵτινες διη‐
5	γοῦνται δόξαν Θεοῦ. Εἰσὶ δὲ καὶ οὐρανοὶ ποίημα χει‐ ρῶν Θεοῦ. Τήρει δὲ διαφορὰν, τὸ μὲν διηγεῖσθαι ἐπὶ τῶν οὐρανῶν κείμενον, τὸ δὲ ἀναγγέλλειν ἐπὶ τοῦ στερεώματος εἰρημένον. Ἡμέρα τῇ ἡμέρᾳ ἐρεύγεται ῥῆμα, καὶ νὺξ
10	νυκτὶ ἀναγγέλλει γνῶσιν, κ. τ. ἑ. Ἀλλὰ καὶ οἱ τὸν θεωρητὸν ἀσπαζόμενοι βίον θησαυρίζουσιν ἐν οὐρανῷ, κἀκεῖ τὴν καρδίαν ἔχοντες, οὐρανοί εἰσι διηγούμενοι τὴν προειρημένην Θεοῦ δόξαν διὰ θεωρίας τῆς περὶ νοητῶν πραγμάτων. Οἱ πρακτικοὶ δὲ στε‐
15	ρέωμά εἰσιν, ἑδραῖοι τυγχάνοντες, καὶ ἀπαγγέλλουσι τὴν ποίησιν τῶν τοῦ Θεοῦ χειρῶν, ἐργαζόμενοι τὰ τοῦ Θεοῦ, καὶ τούτου τυγχάνοντες ἔργα. Καὶ ἡ φω‐ τεινὴ δὲ νόησις ἡμέρας οὖσα, ἑτέρᾳ φωτεινῇ νοήσει σύμφωνος οὖσα, ἐρεύγεται ῥῆμα· ὡς ἡ Παλαιὰ Γραφὴ
20	τῶν πνευματικῶν πληρωθεῖσα τροφῶν, ἀπὸ τοῦ πλη‐ ρώματος ἐρευγομένη, προσφέρεται ῥήματα τῇ Καινῇ Διαθήκῃ. Ἡ δὲ νὺξ, ἡ βαθυτάτη τῶν μυστικῶν πραγμάτων διάληψις, πρὸς ἑτέραν ἡμᾶς ἀσάφειαν ὁδηγεῖ, ἥνπερ διάληψιν δίδωσι τὸ τοῦ Θεοῦ Πνεῦμα
25	τοῖς ἔχουσιν αὐτό· τὸ καὶ τὰ βάθη ἐρευνῶν τοῦ Θεοῦ. Ἡ λαλιὰ δὲ προποιεῖται τοῖς λόγοις, οἱ δὲ λόγοι τὴν ἐπιστήμην ἐπάγουσι, τὰς ἀποδείξεις παρέχοντες. Ἀμφότερα δὲ διὰ τοῦτο παρὰ Θεοῦ λέλεκται, ὅπως ἂν ἀκουσθῶσι· διὸ καὶ τοῖς ἀπειθοῦσιν οὐκ ἔστιν
30	ἀπολογία, Χωροῦσι δὲ τὸν φθόγγον ὅσοι τυγχάνουσι γῆ πρὸς σπόρον ἐπιτηδεία, τὴν λέξιν τὴν κατὰ τὸ αἰσθητὸν τῆς Γραφῆς. Οἱ δὲ τούτους ὑπερβεβηκότες, καὶ πέρατα χρηματίζοντες, δέχονται τὰ ῥήματα σα‐ φῶς παιδευόμενοι· οὐ φθόγγου γὰρ ἀκούων ὁ Πέτρος
35	ἔλεγε· «Ῥήματα ζωῆς αἰωνίου ἔχεις.» Καὶ ὁ Σω‐ τὴρ ἔφη· «Τὰ ῥήματα ἃ ἐλάλησα ὑμῖν, πνεῦμά ἐστιν.» Ἀποστόλοις γὰρ ἔλεγε, πέρατα τυγχάνουσιν οἰκουμένης. Οὐκ εἰσὶ λαλιαὶ οὐδὲ λόγοι, ὧν οὐχὶ ἀκούον‐
40	ται αἱ φωναὶ αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Οὐ ταυτὸν λαλιὰ καὶ λόγος, ἐπεὶ οὐδὲ ταυτὸν ὁ λάλος τῷ λογίῳ· ἢ τάχα λαλιῶν μὲν ὁ φθόγγος, λόγων δὲ τὰ ῥήματα.
44	Ἐν τῷ ἡλίῳ ἔθετο τὸ σκήνωμα αὐτοῦ, κ. τ. ἑ.
45	Ὁ Κύριος ἡμῶν ὁ ἥλιος τῆς δικαιοσύνης ἐστὶν, ἐν αὐτῷ δὲ κατασκηνοῖ ὁ Πατὴρ, κατὰ τό· «Ἐγὼ ἐν τῷ Πατρὶ, καὶ ὁ Πατὴρ ἐν ἐμοί.» Καὶ πάλιν· «Ὁ Πατὴρ ἐν ἐμοὶ μένων αὐτὸς ποιεῖ τὰ ἔργα.» Καὶ ὁ Ἀπόστολος· «Θεὸς ἦν ἐν τῷ Χριστῷ κόσμον
12 . 1241 (50)	καταλλάσσων ἑαυτῷ.»
12 . 1244 (12)	Καὶ αὐτὸς ὡς νυμφίος ἐκπορευόμενος ἐκ πα‐ στοῦ αὐτοῦ, κ, τ. ἑ. Ὡς νυμφίος ἐστὶν ὁ Χρι‐ στός· «Ὁ γὰρ ἔχων, φησὶ, τὴν νύμφην νυμφίος
15	ἐστί.» Κατὰ τὸ κάλλος μιμεῖται νυμφίον ἐκ παστά‐ δος μετὰ πολλῆς εὐπρεπείας. Ὁ νόμος τοῦ Κυρίου ἄμωμος, ἐπιστρέφων ψυ‐ χάς· ἡ μαρτυρία Κυρίου πιστὴ, σοφίζουσα νή‐ πια· τὰ δικαιώματα Κυρίου εὐθέα, εὐφραίνοντα
20	καρδίαν· ἡ ἐντολὴ Κυρίου τηλαυγὴς, φωτίζουσα ὀφθαλμούς. Ὁ φόβος Κυρίου ἁγνὸς, κ. τ. ἑ. Ὁ πνευματικὸς νόμος τοῖς πνευματικοῖς καθάρσιος ἐπιστρέφει ψυχήν. Ἡ μαρτυρία Κυρίου δύναται τοῦ Χριστοῦ ἐν τῷ σταυρῷ μαρτύριον εἶναι, ἡ πιστὴ τοῦ
25	Κυρίου μαρτυρία τοὺς νηπίους σοφίζουσα. Τὰ δικαιώ‐ ματα. Κυρίου, ἃ περιέχει δικαιοσύνην τῆς πρὸς ἕκα‐ στον κατ’ ἀξίαν ἀποδόσεως, τοῦ Κυρίου ἐν τῷ νόμῳ αὐτοῦ ἐστι δικαιώματα, ἢ τὰ περὶ τὴν πρὸς ἕκαστον αὐτοῦ οἰκονομίαν· ταῦτα γὰρ νοηθέντα εὐφραίνει
30	καρδίαν. Ἡ ἐντολὴ Κυρίου ἐν εἴδει γενικοῦ νόμου ἐστὶν ἐντολή· οὐ κεκρυμμένως δὲ αὕτη, ἀλλὰ τηλαυγῶς λέγεται, καὶ φυλαχθεῖσα φωτίζει τοὺς τῆς ψυχῆς ὀφθαλμούς. «Ὁ φόβος Κυρίου ἁγνός·» τῶν δοκούντων φοβεῖσθαι τῆς ψυχῆς τὸν Κύριον οἱ μὲν
35	εἰδότες περὶ ὧν φοβεῖσθαι δεῖ, ἐκκλίνουσι τῶν κακῶν· τῷ γὰρ φόβῳ Κυρίου ἐκκλίνει πᾶς ἀπὸ κακοῦ· οἱ δὲ οὐκ ἔχουσι τὸν ἀληθῶς φόβον Κυρίου. Ἁγνὸς γὰρ οὗτος, καὶ οἱ καρποὶ αὐτοῦ διαμένουσιν εἰς αἰῶνα αἰῶνος. Τοῦ αὐτοῦ. «Ὁ νόμος Κυρίου ἄμωμος, ἐπιστρέ‐
40	φων ψυχάς.» Πότερον ἀπὸ κακίας ἐπιστρέφων πρὸς τὴν ἀρετὴν, ἢ ἀπὸ τῶν αἰσθητῶν ἐπὶ τὰ νοητά; Καὶ τάχα τοῦτο. Τὸ γὰρ πρότερον ἡ ἐντολὴ πέφυκε ποιεῖν. Ὁ τοῦ Μωϋσέως νόμος διαφόρως ὀνομάζεται. Λέγεται γὰρ νόμος, ὡς τὴν πολιτείαν ῥυθμίζων·
45	μαρτυρία, ὅτι διαμαρτύρεται τὰ τῆς παραβάσεως, τιμωρίαν δεικνύς· δικαιώματα, ὅτι πρὸς τὸ καλὸν προτρέπων ἀπαγορεύει τὸ ἄδικον· ἐντολὴ, ὡς τὸ πρακτέον δεσποτικῶς κελεύων καὶ εἰσηγούμενος· κρίματα, ὅτι δείκνυσι τίνων ὁ φυλάσσων ἀγαθῶν
12 . 1244 (50)	τεύξεται, καὶ τίσι τιμωρίαις ὁ παραβαίνων παραδο‐ θήσεται. Ὁ νόμος οὖν, φησὶ, τοῦ Κυρίου ἄμωμος ὢν
12 . 1244 (50)	ἐπιστρέφει τὰς τῶν ἀνθρώπων ψυχάς.
12 . 1245	Τοῦ αὐτοῦ «Ὁ φόβος Κυρίου ἁγνὸς, διαμένων εἰς αἰῶνα αἰῶνος» Ἁγνεία ἐστὶν ἁμαρτημάτων ἀποχὴ, καὶ ὁ φόβος ἁγνὸς, ὡς ἁγνοῦς ποιῶν· τῷ γὰρ φόβῳ Κυρίου ἐκκλίνει πᾶς ἀπὸ κακοῦ. Αἰώνιος δὲ ὢν
5	ὁ φόβος, καὶ αἰωνίους οἷς ἂν γένηται ποιεῖ. Εὐλάβεια καὶ ὁ τοῦ Θεοῦ φόβος τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν προξενεῖ τὴν ἀπόλαυσιν. Εἰκότως δὲ ὁ τοῦ Θεοῦ φόβος ἁγνός· ὁ γὰρ ἀνθρώπινος ψέγεται, καὶ δειλίας ἔχει προσηγο‐ ρίαν.
10	Καὶ γὰρ ὁ δοῦλός σου φυλάσσει αὐτὰ, κ. τ. ἑ. Εἰ ὁ δοῦλος φυλάσσει, ὁ μὴ φυλάσσων οὐ δοῦλος. Φυλάσσει δὲ τὰ ἐπιθυμητὰ τοῦ Θεοῦ ὁ ἐπιθυμῶν οὐκ ἄλλο τι ἢ αὐτά. Διὸ ἔχει ἀνταπόδοσιν τυχεῖν τῶν ἐπιθυμουμένων. Τὰ φανερὰ δὲ κατορθώσας, περὶ τῶν
15	κρυφίων εὔχεται. Ἐὰν μή μου κατακυριεύσωσι, τότε ἄμωμος ἔσομαι, κ. τ. ἑ. Ἐὰν οἱ ἀλλότριοι μὴ κατακυ‐ ριεύσωσιν ἡμῶν, τότε ἄμωμοι ἐσόμεθα, οὐ πρότερον τοιοῦτοι ὄντες. Ἄμωμοι δὲ ἐσόμεθα καθαιρόμενοι καὶ
20	ἀπὸ μεγίστης ἁμαρτίας. Καὶ τοῦ μὲν μηδὲν ἁγνὸν προφερομένου ἐκ τοῦ ἰδίου στόματος τὰ λόγια ἔσον‐ ται εἰς εὐδοκίαν, ἅτε ἀνοίγοντος τὸ στόμα μόνῳ λόγῳ Θεοῦ· τοῦ δὲ τοιούτου ἡ μελέτη τῆς καρδίας διὰ τὴν παῤῥησίαν ἐνώπιόν ἐστι τοῦ Θεοῦ, οὐ ποτὲ μὲν, ποτὲ
25	δὲ οὒ, ἀλλὰ διὰ παντός. Οὐδενὸς δὲ ἀνιέντος τὴν μελέ‐ την τῆς ἑαυτοῦ καρδίας, καὶ διὰ τοῦτο μολυνομένου διαλογισμοῖς πονηροῖς, δύναται μελέτη τῆς καρδίας εἶναι διὰ παντὸς ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ.
29t	ΨΑΛΜΟΣ ΙΘʹ.
30	Ἐπακούσαι σου Κύριος ἐν ἡμέρᾳ θλίψεως, ὑπερασπίσαι σου τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ Ἰακώβ· ἐξ‐ αποστείλαι σοι βοήθειαν ἐξ ἁγίου, καὶ ἐκ Σιὼν ἀντιλάβοιτό σου, κ. τ. ἑ. Ὁ ἐν στενῇ καὶ τεθλιμμένῃ τυγχάνων ὁδῷ, ἐπαγούσῃ ἐπὶ τὴν ζωὴν,
35	πάντως ἢ ἐν παντὶ θλίβεται, καὶ ἐν ἡμέρᾳ ἐστὶ θλίψεως· διὸ τυγχάνει τῆς ἐν τῷ ἐπακούεσθαι εὐλο‐ γίας, ἧς ἀποτυγχάνει ὁ ἐν πλατείᾳ ὤν. Διὸ μᾶλλον ἐν ἡμέρᾳ θλίψεως εἶναι θελήσωμεν· ὑπερασπίσει γὰρ ἡμῶν τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ Ἰακὼβ, εἰ ἐνδυσάμενοι τὴν
40	πανοπλίαν αὐτοῦ σταίημεν πρὸς τὰς μεθοδείας τοῦ διαβόλου. Εὐχώμεθα οὖν πάντως ἐν ἡμέρᾳ θλίψεως, ἵνα ἐπακουσθῶμεν, ἀγγελικῆς ἤ τινος τοιαύτης ἐξ‐ αποστελλομένης ἡμῖν τῆς βοηθείας, ἢ βοηθείας τοῦ Χριστοῦ.
45	Τοῦ αὐτοῦ. Ὁ τὴν στενὴν καὶ τεθλιμμένην ὁδεύων ὁδὸν ἀεί ἐστιν ἐν θλίψεσι, καὶ εὐχόμενος εἰσ‐ ακούεται· ὁ πλατεῖαν οὔτε θλίβεται, οὔτε ἀκούεται. Εὐχώμεθα οὖν ἐν θλίψεσιν, ἵνα εἰσακουσώμεθα. Καὶ Ἐζεκίας γὰρ τὴν ἐπιστολὴν λαβὼν Σεναχηρεὶμ, καὶ
12 . 1245 (50)	ἐν τῷ ναῷ ταύτην τῷ Θεῷ ἐπιδεικνὺς, τοῦ λαοῦ ὑπὲρ αὐτοῦ εὐχομένου εἰσηκούσθη.
12 . 1245 (50)	Μνησθείη πάσης θυσίας σου, καὶ τὸ ὁλοκαύ‐
12 . 1248	τωμά σου πιανάτω, κ. τ. ἑ. Τὰ μὲν ἄλογα ζῶα πιαινόμενα θύεται καὶ ὁλοκαυτοῦται, τὰ δὲ λογικὰ μετὰ τὸ ὁλοκαυτωθῆναι πιαίνεται, εἴ γε μετὰ τὴν ἁγίου πυρὸς κάθαρσιν καταξιοῦται γνώσεως ὁλόκλη‐
5	ρον καθαγιαζόμενον πυρί. Πιαίνει ὁ Θεὸς ὁλοκαυτώ‐ ματά τινος, ἵνα ἡ πιότης τρέφῃ τὸ ἐπὶ τοῦ θυσια‐ στηρίου πῦρ. Μηδέποτε ἀψύχων μὲν ἡ θυσία, ἐμψύ‐ χων δὲ τὰ ὁλοκαυτώματα.
10	Τοῦ αὐτοῦ. Τὸ, «πάσης,» ἐμφαίνει πλῆθος, ὡς οὐ μεμνημένου ὀλίγης. Δῴη σοι Κύριος κατὰ τὴν καρδίαν σου, κ. τ. ἑ. Ἃ πρέπει Θεῷ δοῦναι, καὶ αἰτοῦντι λαβεῖν, ὡς εἰδότι τί προσεύξασθαι δεῖ, καὶ καθ’ ὃ δεῖ. Ἢ δῴη
15	σοι Κύριος εἰς ὃ χωρεῖ ἡ καρδία, τὴν βουλήν σου ὡς ἀγαθήν. Ἀγαλλιασόμεθα ἐν τῷ σωτηρίῳ σου, κ. τ. ἑ. Οἱ μὲν ἄνθρωποι ἐν πλούτῳ ἀγαλλιῶσιν ἢ ἐν δό‐ ξῃ ἢ ἐν εὐγενείᾳ, ὁ δὲ ἅγιος ἐν τῷ σωτηρίῳ τοῦ
20	Θεοῦ. Σωτήριον τοῦ Πατρὸς ἐν τῷ κόσμῳ ὁ Υἱός· σωτήριον τοῦ Υἱοῦ ἐν τῷ κόσμῳ ὁ σταυρός· σωτήριον περὶ οὗ εἴρηται, ὅτι «ἐτέχθη ἡμῖν σήμερον Σωτὴρ Κύριος,» περὶ οὗ εἶπε Συμεὼν, «Ὅτι εἶδον οἱ ὀφθαλ‐ μοί μου τὸ σωτήριόν σου.»
25	Τοῦ αὐτοῦ. Σωτήριόν ἐστι Θεοῦ τὸ ἐν αὐτῷ σώζεσθαι· ἐν υἱοῖς δὲ ἀνθρώπων οὐκ ἔστιν αὕτη ἡ σωτηρία. Πληροῦται δὲ τὰ αἰτήματα τοῦ αἰτοῦντος μεγάλα καὶ ἐπουράνια. Πληρώσαι Κύριος πάντα τὰ αἰτήματά σου,
30	κ. τ. ἑ. Ἀλλ’ οὐ τὰ κακὰ αἰτήματα. ᾯ τὰς θυσίας προσήνεγκας, πληρώσαι ὅσα κατὰ διάνοιαν ᾔτησας, ὅτι μηδὲ ἀλλότρια αὐτοῦ τὰ τῆς σῆς βου‐ λῆς. Ἐπακούσεται αὐτοῦ ἐξ οὐρανοῦ ἁγίου αὐτοῦ,
35	κ. τ. ἑ. Ἐπακούει γὰρ Κύριος παντὸς βασι‐ λέως, βασιλευομένου ὑπὸ τοῦ Βασιλέως τῶν βασι‐ λευόντων. Αὐτοὶ συνεποδίσθησαν καὶ ἔπεσαν, κ. τ. ἑ. Οἱ μὲν ἀντικείμενοι μετὰ τῆς κακίας ἡμῖν ἐφορ‐
40	μῶσιν· ἡμεῖς δὲ μετὰ τῆς Χριστοῦ γνώσεως αὐτοῖς ἀπαντῶμεν· πεσοῦνται γὰρ αἱ ἀντικείμεναι δυνά‐ μεις, ἡνίκα τὸ ῥηθὲν ἐπιφανεῖται σωτήριον.
43t	ΨΑΛΜΟΣ Κʹ.
44	Κύριε, ἐν τῇ δυνάμει σου εὐφρανθήσεται ὁ βα‐
45	σιλεὺς, καὶ ἐπὶ τῷ σωτηρίῳ σου ἀγαλλιάσεται σφόδρα, κ. τ. ἑ. Εἰ Χριστὸς Θεοῦ δύναμις, μή‐ ποτε ἐπ’ ἐκείνῃ εὐφρανθήσεται. Ὡς δὲ δύναμις καὶ σοφία, οὕτω καὶ σωτηρία. Τὴν ἐπιθυμίαν τῆς καρδίας αὐτοῦ ἔδωκας αὐ‐
12 . 1248 (50)	τῷ, καὶ τὴν θέλησιν τῶν χειλέων αὐτοῦ οὐκ
12 . 1248 (50)	ἐστέρησας αὐτὸν, κ. τ. ἑ. Ἐπιθυμία μὲν καρδίας
12 . 1249	ἐν νοητοῖς, καὶ θεωρία ὀφθαλμῶν ἐν ὁρατοῖς καὶ θεάμασι, θέλησις δὲ χειλέων ἐν τῇ περὶ τῶν νε‐ νοημένων καὶ τεθεωρημένων ἐπαγγελίᾳ. Ἔθηκας ἐπὶ τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ στέφανον
5	ἐκ λίθου τιμίου, κ. τ. ἑ. Στέφανος μὲν Χριστοῦ ὁ Θεὸς, Χριστὸς δὲ τῆς λογικῆς φύσεως. Λίθοι τίμιοι οἱ μαργαρῖται λόγοι, περὶ ὧν εἴρηται· «Μὴ ῥίψητε τοὺς μαργαρίτας ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν χοί‐ ρων.» Καὶ ὁ πολυτίμητος μαργαρίτης τοῦ ἐμπόρου,
10	καὶ οἱ Χριστοῦ μαθηταὶ, οἳ ὡς στέφανος πλακέντες τῇ Χριστοῦ κεφαλῇ ἐπιτεθήσονται. Τοῦ αὐτοῦ. Ἐξ ὧν τις ἐπιτηδεύει, καὶ στε‐ φανοῦται. Ὁ γὰρ δίκαιος, διώξας τὸ δίκαιον, τὸν τῆς δικαιοσύνης ἀπολήψεται στέφανον· ὁ κατατρυφήσας
15	δὲ τοῦ Κυρίου στεφάνῳ τρυφῆς ὑπερασπίζεται· καὶ ὁ χάριτι σωθεὶς στέφανον χαρίτων ἐπὶ τῆς ἑαυτοῦ δέχεται κορυφῆς· καὶ ὁ θησαυρίσας μετὰ χρυσίου καὶ ἀργυρίου λίθους τιμίους, ὑφ’ ὧν εἰργάσατο λί‐ θων στεφανωθήσεται. Καὶ ὁ Κύριος τοὺς εἰς αὐτὸν
20	ἐλπίζοντας στεφανοῖ ἐν ἐλέει καὶ οἰκτιρμοῖς.
22	Ζωὴν ᾐτήσατό σε, καὶ ἔδωκας αὐτῷ μακρότη‐ τα ἡμερῶν εἰς αἰῶνα αἰῶνος, κ. τ. ἑ. Ζήτησον εἰ ἡ μὲν ἔστιν ἀπὸ Θεοῦ δεδομένη ζωὴ, ἡ δὲ ἀπὸ τῆς
25	ὕλης ἐρχομένη, καὶ σύγκρινον τό· «Ἐνεφύσησεν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν ζωῆς,» τῷ· «Ἐξαγαγέτω ἡ γῆ ψυχὴν ζῶσαν.» Ζωὴν ᾐτήσατό σε, τὸν πρὸ τῆς νόσου βίον αὐτοῦ. Τοῦ αὐτοῦ. Ὁ βασιλεὺς ὡς ἀγαθὸν ᾐτήσατο
30	τὴν ζωὴν ἀπὸ Κυρίου, καὶ εἴληφεν. Ἀγαθὸν δέ ἐστιν ἡ ζωὴ, ὁ εἰπών· «Ἐγώ εἰμι ἡ ζωή.» Καὶ τάχα ὁ δό‐ ξας φιλοζωεῖν Ἐζεκίας ἐκείνην ἤθελε τὴν ζωὴν, ἣν συμβολικῶς ἐφιλοζώει. Μεγάλη ἡ δόξα αὐτοῦ ἐν τῷ σωτηρίῳ σου,
35	κ. τ. ἑ. Τὸ σωτήριον δόξαν περιποιεῖ μεγάλην τῷ ἐκ νεκρῶν ἀναστάντι βασιλεῖ· καὶ δόξαν ἔχοντι καὶ ἑτέραν προσέθηκε καὶ ἐκ τῆς ἀναστάσεως, κατὰ τό· «Ἐδόξασα καὶ πάλιν δοξάσω.» Τοῦ αὐτοῦ. Ἡ δόξα τοῦ βασιλέως μεγάλη
40	ἐστὶν ἐν τῷ σωτηρίῳ τοῦ Κυρίου, καὶ οὐκ ἔν τινι τῶν κατωτέρων ἐκείνου. «Δόξαν καὶ μεγαλοπρέπειαν ἐπιθήσεις ἐπ’ αὐτόν.» Εἶχε μὲν ὁ Χριστὸς δόξαν καὶ μεγαλοπρέπειαν ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων· ὅτε δὲ καὶ ἄνθρωπος γέγονεν, ὁ Θεὸς αὐτὸν ὑπερύψωσε.
45	Εὑρεθείη ἡ χείρ σου πᾶσι τοῖς ἐχθροῖς σου, κ. τ. ἑ. Οἱ μὲν ἐχθροὶ τοῦ Κυρίου εὑρίσκουσιν αὐτὸν, οἱ δὲ μισοῦντες αὐτὸν εὑρίσκονται παρ’ αὐ‐ τοῦ. Καὶ διὰ μὲν τοῦ νόμου εὑρίσκομεν Θεὸν, διὰ δὲ τῶν Εὐαγγελίων εὑρισκόμεθα παρ’ αὐτοῦ, ἐχθροὶ ὄν‐
12 . 1249 (50)	τες τὸ πρότερον καὶ «ξένοι τῶν διαθηκῶν» τοῦ Θεοῦ, «ἐλπίδα μὴ ἔχοντες καὶ ἄθεοι ἐν τῷ κόσμῳ·» ἢ διὰ πρακτικῆς μὲν εὑρίσκομεν Θεὸν, διὰ δὲ γνώσεως εὑ‐
12 . 1249 (50)	ρισκόμεθα παρ’ αὐτοῦ.
12 . 1252	Τοῦ αὐτοῦ. Καὶ τοὺς μὲν ταχυτάτους κατα‐ λήψεται, τοὺς δὲ δυνατωτάτους καταλύσει. Εὑρεθείη δὲ πολεμοῦσα ἡ τιμωρουμένη, κατὰ τὸ· «Πολεμεῖ Κύριος χειρὶ κρυφίᾳ ἐπὶ τὸν Ἀμαλέκ.»
5	Θήσεις αὐτοὺς ὡς κλίβανον πυρὸς, κ. τ. ἑ. Τοῦτο περὶ πονηρευομένων φησί· κλίβανος γάρ εἰσι πυρὸς, ἐπεὶ ἐθερμάνθησαν ὡς κλίβανος αἱ καρ‐ δίαι αὐτῶν. Καὶ εἴρηται δή που· «Πάντες μοιχεύον‐ τες, ὡς κλίβανος αἱ καρδίαι αὐτῶν.»
10	Κύριος ἐν ὀργῇ αὐτοῦ συνταράξει αὐτοὺς, κ. τ. ἑ. Ταράττονται δὲ ἐπὶ προσδοκίᾳ τιμω‐ ρίας, οὐχ ἁπλῶς πάντες, ἀλλ’ οἱ δι’ ἡδονὴν κακοὶ, καὶ δοξάζοντες τὰ ψευδῆ. «Καὶ καταφάγεται αὐτοὺς πῦρ,» ἐπειδή εἰσι ξύλα, χόρτος, καλάμη.
15	Τὸν καρπὸν αὐτῶν ἀπὸ γῆς ἀπολεῖς, καὶ τὸ σπέρμα αὐτῶν ἀπὸ υἱῶν ἀνθρώπων, κ. τ. ἑ. Οὐ τὴν οὐσίαν, ἀνώλεθρος γὰρ, ἀλλὰ τὴν ποιότητα καθ’ ἣν ἐβλάστησε ξύλα, χόρτον, καλάμην, τὰ πονη‐ ρὰ ἔργα· ἢ καὶ ὅπερ οἱ κακοὶ καὶ δυσσεβεῖς κατέβα‐
20	λον σπέρμα, ὅπερ ἀφανίζει ὁ Θεὸς ἀπὸ τῶν υἱῶν τῶν ἀνθρώπων. Εὐεργεσία δέ ἐστιν ἐκπεσεῖν ἁμαρτιῶν καὶ ἐννοιῶν πονηρῶν. Σπέρμα γὰρ ἁμαρτίας λογι‐ σμὸς πονηρός. Ὅτι ἔκλιναν εἰς σὲ κακὰ, διελογίσαντο βουλὴν
25	ἣν οὐ μὴ δύνωνται στῆσαι, κ. τ. ἑ. Διὰ πάντων οἱ φαῦλοι καταστραφέντες ἀδυνάτοις ἐπιχειροῦ‐ σι. Διαλογίζονται γὰρ ἐπιβουλευτικὴν κατὰ τοῦ βλά‐ βην μὴ ὑπομένοντος. Τοῦ αὐτοῦ. Εἰς ὃν θέλει ἕκαστος τῶν πονηρῶν
30	κακοποιεῖν, κλίνει τὰ κακὰ, ἢ εἰς ὃν ἀδικεῖ, ἢ εἰς ὃν ἀσεβεῖ. Τοῦ αὐτοῦ. Τότε κλινόμεθα, ὅτε παρὰ φύσιν κι‐ νούμεθα. Ὅτι θήσεις αὐτοὺς νῶτον· ἐν τοῖς περιλοίποις
35	σου ἑτοιμάσεις τὸ πρόσωπον αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Μετὰ τίθεσθαι τοὺς μισοῦντας τὸν Κύριον ὡς κλίβα‐ νον πυρὸς εἰς καιρὸν τοῦ προσώπου αὐτοῦ, καὶ συν‐ ταράσσεσθαι αὐτοὺς ὑπὸ Κυρίου ἐν τῇ ὀργῇ αὐτοῦ, καὶ ἡνίκα καταφάγηται αὐτοὺς πῦρ, καὶ ἀπολέσῃ ὁ
40	Κύριος τὸν καρπὸν αὐτῶν ἀπὸ γῆς, ἐπείπερ οὐ πνεύ‐ ματος καρπὸς ἦν· καὶ ἐπὰν τὸ σπέρμα αὐτῶν ἀπο‐ λέσῃ ἀπὸ υἱῶν ἀνθρώπων (ἔκλιναν γὰρ οἱ μισοῦν‐ τες Κύριον κακὰ εἰς αὐτὸν, καὶ διελογίσαντο βουλὰς, ἃς στῆσαι οὐ δύνανται)· καὶ ἐπὰν μετὰ ταῦτα θῇ
45	αὐτοὺς φεύγοντας νῶτον, τότε ἑτοιμάσει τὸ πρόσω‐ πον αὐτῶν ἐν τοῖς περιλοίποις, ἵνα καὶ ἐν τούτοις μετὰ τοὺς τοσούτους ἀνέσεως τύχωσι, καὶ θεωρή‐ σωσι. Ὑψώθητι, Κύριε, ἐν τῇ δυνάμει σου· ᾄσομεν
12 . 1252 (50)	καὶ ψαλοῦμεν τὰς δυναστείας σου, κ. τ. ἑ. Εἰ δύναμις Θεοῦ ὁ Χριστὸς, ὑψούμενος ἐν τῇ δυνά‐
12 . 1252 (50)	μει ἑαυτοῦ ὁ Κύριος, ἐν Χριστῷ ὑψοῦται. ᾌδει δέ
12 . 1253	τις θεωρῶν, καὶ ψάλλει κατ’ ἀρετὴν ἐνεργῶν. Δεῖ δὲ καὶ θεωρεῖν τὰς δυναστείας αὐτοῦ, καὶ κατὰ ταύτας πράττειν.
4t	ΨΑΛΜΟΣ ΚΑʹ.
5	Ὁ Θεὸς, ὁ Θεός μου, πρόσχες μοι· ἵνα τί ἐγκα‐ τέλιπές με, κ. τ. ἑ. Αὕτη ἡ φωνὴ τοῦ Κυρίου Χριστοῦ, τῷ σταυρῷ προσηλωμένου, καὶ ἄλλως δὲ τυποῖ τὸ ἡμέτερον πάθος. Ἡμεῖς γὰρ ἦμεν οἱ ἐγκα‐ ταλελειμμένοι καὶ παρεωραμένοι πρότερον· εἶτα νῦν
10	προσειλημμένοι καὶ σεσωσμένοι τοῖς τοῦ ἀπαθοῦς πάθεσιν, ὥσπερ τὴν ἀφροσύνην ἡμῶν καὶ τὸ πλημ‐ μελὲς οἰκειούμενος, διὰ τῶν ἑξῆς τοῦ ψαλμοῦ φησι· «Μακρὰν ἀπὸ τῆς σωτηρίας μου οἱ λόγοι τῶν παρα‐ πτωμάτων μου.» Ὡς ἔλεγε· Μακράν με ποιοῦ‐
15	σι τῆς σωτηρίας αἱ ἁμαρτίαι. Σὺ δὲ ἐν ἁγίῳ κατοικεῖς ὁ ἔπαινος τοῦ Ἰσ‐ ραὴλ, κ. τ. ἑ. Ἐντεῦθεν μανθάνομεν, ὅτι αὐ‐ τοέπαινός ἐστιν ὁ Κύριος, καὶ ἔπαινος μακρὰν τοῦ Ἰσραήλ.
20	Ἐγὼ δέ εἰμι σκώληξ καὶ οὐκ ἄνθρωπος, κ. τ. ἑ. Ὁ σκώληξ οὐκ ἐκ συνδυασμοῦ γεννᾶται, ἀλλ’ ἀπὸ ξύλου, καὶ κατεσθίει ξύλα, χόρτον, καλάμην. Τάχα καὶ ὁ Θεὸς ἡμῶν πῦρ ἐστι καταναλίσκον τὴν μοχθηρὰν καὶ εὔπρηστον ὕλην. Εἰ δὲ ξύλα καὶ αἱ
25	λογικαὶ ὀνομάζονται φύσεις· «Σὲ» γὰρ, φησὶν, «ἐζή‐ λωσαν πάντα τὰ ξύλα τοῦ παραδείσου,» ἐν δὲ ταύ‐ ταις πέφυκε γεννᾶσθαι Χριστὸς ὡς σοφία, καὶ δικαιο‐ σύνη· καλῶς ὁ Χριστὸς ὀνομάζεται σκώληξ ἐν τοῖς τοιούτοις ξύλοις γενόμενος. Ἀλλὰ καὶ ὡς σκώληξ δέ‐
30	λεαρ γέγονε τῷ διαβόλῳ καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ· καὶ εὑρίσκεται μὲν τῷ σοφῷ εὐθὺς, τῷ δὲ ἄφρονι σκολιός. Γίνεται δὲ καὶ ἡμῖν ἁμαρτάνουσι σκώληξ, τὴν συνείδησιν ἡμῶν διελέγχων καὶ κατατρώγων. Ὅτι σὺ εἶ ὁ ἐκσπάσας με ἐκ γαστρὸς, ἡ ἐλ‐
35	πίς μου ἀπὸ μαστῶν τῆς μητρός μου, κ. τ. ἑ. Θεὸν γὰρ γενόμενον ὁ Πατὴρ ἐμαιεύσατο· οἶ‐ μαι δὲ καὶ μόνον τῶν εἰς γένεσιν ἐληλυθότων, ἐπεὶ καὶ μόνος ἐξ ἁγίου Πνεύματος ἦν. Εἰ δὲ ἐλπίζειν ᾔδει ἔτι γαλακτοδοτούμενος τελειότητι, πρὸς τὸ, «ἐκ‐
40	σπάσας με,» λεχθείη ἂν, ὅτι καὶ ἵνα μὴ ἐξέλθῃ τῆς γαστρὸς, ἐπεβουλεύετο καὶ ἐκωλύετο, ὡς δεῖσθαι τοῦ Θεοῦ ἐκσπῶντος αὐτὸν ἀπὸ γαστρός. Τάχα δὲ καὶ πάντα τὸν γεννώμενον ἀόρατός τις δύναμις ἐκσπᾷ ἀπὸ τῆς γαστρός· ἁγία μὲν, ὡς τὸν Παῦλον ἀφορι‐
45	ζόμενον ἐκ κοιλίας μητρός· χείρων δὲ, ὡς τοὺς ἀπηλ‐ λοτριωμένους ἀπὸ μήτρας ἁμαρτωλούς. Μόνον δὲ τὸν Σωτῆρα αὐτὸς ἐξέσπασεν ὁ Πατὴρ ἀπὸ τῆς γαστρὸς, ὥστε αὐτὸν τοῦ ἐξαιρέτου αἰσθανόμενον εἰρηκέναι τό. «Ὅτι σὺ εἶ ὁ ἐκσπάσας με ἐκ γαστρός·» τῶν
12 . 1253 (50)	ἄλλων ἀνθρώπων οὐκ ἐκσπασμένων, ἀλλ’ ἐξερχομέ‐ νων· «Ἐξῆλθε» γὰρ, φησὶν, «ὁ Ἡσαῦ ὡσεὶ δορὰ
12 . 1253 (50)	δασύς.» Διὰ τοῦτο δὲ μόνος οὐ γέγονεν ἐν τῇ τῶν
12 . 1256	νηπίων ἀνοίᾳ καὶ καταστάσει· ἔτι γὰρ μαστοὺς μη‐ τρὸς διὰ τὸ σῶμα θηλάζων ἐλπίζειν ᾔδει ἐπὶ τὸν ἐκ‐ σπάσαντα αὐτὸν ἐκ γαστρός· πάντες γὰρ ἄνθρωποι γενόμενοι πρότερον τῇ κακίᾳ προσέρχονται· ὁ δὲ
5	Κύριος ἡμῶν, καθώς φησιν Ἡσαΐας, «πρὶν ἢ γνῶ‐ ναι αὐτὸν ἀγαθὸν ἢ κακὸν, ἀπειθεῖ πονηρίᾳ τοῦ ἐκ‐ λέξασθαι τὸ ἀγαθόν.» Τὸ δὲ περὶ Ἰωάννου μέντοιγε «σκιρτῶντος ἐν ἀγαλλιάσει» συνεξετάσεις τούτοις, καὶ τὰ περὶ Ἰακὼβ «ἐν τῇ κοιλίᾳ πτερνίζοντος τὸν
10	ἀδελφὸν αὐτοῦ,» καὶ τὰ περὶ Ἱερεμίου «πρὶν ἐξελ‐ θεῖν ἐκ μήτρας ἁγιασθέντος.» Ἡ ἐλπίς μου ἀπὸ μαστῶν τῆς μητρός μου, ἐπὶ σὲ ἐπεῤῥίφην ἐκ μήτρας, κ. τ. ἑ. Ἐνὼς ἤλπι‐ σεν ἐπικαλεῖσθαι τὸν Θεὸν, ἀλλ’ οὐκ ἀπὸ μαστῶν
15	τῆς μητρός· ὁ δὲ Χριστὸς πρὶν ἢ γνωσθῆναι ἀγαθὸν ἢ κακὸν, ἐξελέξατο τὸ ἀγαθόν· ὥστε καλῶς οὗτος λέγεται ἠλπικέναι ἀπὸ μαστῶν τῆς μητρός. «Οὐκ ἔστι γὰρ, φησὶν, ἄνθρωπος, ὃς ζήσεται, καὶ οὐχ ἁμαρτήσει.»
20	Ἀπὸ γαστρὸς μητρός μου Θεός μου εἶ σὺ, κ. τ. ἑ. Ἦ ἐπεὶ ἅμα τῷ γεννηθῆναι ηὔχετο, τάχα καὶ πρὶν γεννηθῆναι· ἦν γὰρ συνετώτερος Ἰωνᾶ ἐν κοιλίᾳ κήτους εὐχομένου. Μὴ ἀποστῇς ἀπ’ ἐμοῦ, ὅτι θλίψις ἐγγὺς, ὅτι
25	οὐκ ἔστιν ὁ βοηθῶν, κ. τ. ἑ. Τάχα τὸ, «θλίψις ἐγγὺς,» ἔλεγεν ἐπὶ τοῦ σταυροῦ κρεμάμενος, ἀναφέ‐ ρων ἐπὶ τὰς ἐν ᾅδου πρὸς τὰς ἐκεῖ δυνάμεις περι‐ στάσεις. Λέγει δὲ ταῦτα, οἱονεὶ οὐδενὸς τῶν ἀγγέλων αὐτῷ βοηθοῦντος. Οὐ γὰρ ἐτόλμησέ τις αὐτῶν ἕως
30	ἐκεῖ συγκαταβῆναι.
33	Περιεκύκλωσάν με μόσχοι πολλοὶ, ταῦροι πίο‐ νες περιέσχον με, κ. τ. ἑ. Ἀνάγοις δὲ ταῦτα
35	καὶ ἐπὶ τοὺς νοητοὺς δαίμονας, καὶ μόσχους νοήσεις τὰς ἐνεργούσας γήϊνα πονηρὰς δυνάμεις, διὰ τὸ γεωπόνον εἶναι τὸ ζῶον· ταύρους δὲ πίονας διὰ τὸ πολυμαθὲς τῆς κακίας τὰς τῶν ἀπατηλῶν ῥημάτων προϊσταμένας δυνάμεις καὶ δι’ αὐτῶν τοὺς ἀνθρώ‐
40	πους κερατιζούσας· λέοντα δὲ τὸν διάβολον ὠρυόμε‐ νον καθ’ ἡμῶν, καὶ πολλοὺς καθαρπάζοντα, ἀφ’ οὗ λέοντος ἐξέσπασεν ὁ ποιμὴν ὁ καλὸς δύο σκέλη καὶ λοβὸν ὠτίου, διὰ παρακοῆς μὲν καταπίνοντος τὸ οὖς τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου, διὰ δὲ τῶν σκελῶν τὴν
45	πορείαν αὐτῆς. Τοῦ αὐτοῦ. Ζητήσεις δὲ ἀπὸ τοῦ, «Περιεκύ‐ κλωσάν με μόσχοι πολλοὶ,» πότερον τὰ μὲν λέγεται πρὸ τῆς ἐξόδου, τὰ δὲ περὶ τῶν μετὰ τὴν ἔξοδον, ἢ πάντως περὶ τῶν μετὰ τὴν ἔξοδον. Καὶ εἰκός γε ὅτι
12 . 1256 (50)	ἑώρα περιεστηκυίας δυνάμεις βουλομένας τὴν ψυχὴν αὐτοῦ παραλαβεῖν, καὶ καταβιβάσαι ἐν σκυθρωποτέ‐
12 . 1256 (50)	ροις χωρίοις.
12 . 1257	Ὡσεὶ ὕδωρ ἐξεχύθην, καὶ διεσκορπίσθη πάντα τὰ ὀστᾶ μου, κ. τ. ἑ. Ὀστᾶ τῆς σοφίας τὰ ἅγια δόγματα τῆς Ἐκκλησίας ἐστὶν, ἅπερ ἐν τῷ Πάσχα τοῖς Ἰουδαίοις μὴ συντρίβειν νενομοθέτηται· «Ὀστοῦν»
5	γὰρ, φησὶν, «οὐ συντρίψετε αὐτοῦ.» Ἐκχεῖται δὲ ὡσεὶ ὕδωρ λόγος ὑπὸ τῶν πρεσβευόντων αὐτὸν ὑδα‐ ρῶς, καὶ ὑπὸ τῶν εἰς οὐκ ἐπιτήδεια σκεύη λαλούντων αὐτὸν, καὶ ἐκχεόντων· διασκορπίζεται δὲ πάντα τὰ ὀστᾶ τοῦ λόγου ὑπὸ τῶν μὴ σωζόντων αὐτοῦ τὸ ὕψος,
10	ἀλλὰ τὴν ἐν ταῖς Γραφαῖς ἁρμονίαν αὐτοῦ διαλυόντων, ὥστε εἶναι παρὰ μὲν τῷδέ τινι τόδε ὀστέον αὐτοῦ, παρὰ τῷδέ τινι ἕτερον, καὶ ἕτερον παρ’ ἑτέρῳ. Ὁ δὲ ἐν τῷ τελείῳ Θεὸς συνάγει ὀστοῦν πρὸς ὀστοῦν, καὶ ἁρμονίαν πρὸς ἁρμονίαν ἐκ τοῦ ὄντος Ἰσραήλ.
15	Ἢ κατὰ τὸ, «Ἐλέησόν με, Κύριε, ὅτι ἐταράχθη τὰ ὀστᾶ μου,» ἐστί τινα τῆς ψυχῆς νοητὰ ὀστᾶ. Καὶ εἰς χοῦν θανάτου κατήγαγές με, κ. τ. ἑ. Οὐκ εἰς θάνατον, ἀλλ’ εἰς χοῦν θανάτου κατήχθη ὁ Χριστός· οὐ γὰρ ἡ ψυχὴ αὐτοῦ εἰς ᾅδου κατελή‐
20	φθη, καὶ ἡ σὰρξ αὐτοῦ οὐκ οἶδε διαφθοράν.
22	Διεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοῖς, καὶ ἐπὶ τὸν ἱματισμόν μου ἔβαλον κλῆρον, κ. τ. ἑ. Ἰουδαῖοι μὲν τὸν γραπτὸν νόμον τηροῦντες καὶ τὰ αἰσθητὰ
25	ἱμάτια τοῦ Λόγου διαμερίζονται· ἡμεῖς δὲ τὸ πνεῦμα τοῦ λόγου φυλάσσοντες, τὰ νοητὰ ἱμάτια τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν διαμεριζόμεθα, εἰς Χριστὸν βαπτιζόμενοι, καὶ αὐτὸν ἐνδυόμενοι ὡς σοφίαν καὶ ἀλήθειαν καὶ δικαιο‐ σύνην.
30	Ῥῦσαι ἀπὸ ῥομφαίας τὴν ψυχήν μου, κ. τ. ἑ. Ἡ δυναμένη τὴν ψυχὴν πλῆξαι ῥομφαία νοητὴ ἄρα ἐστὶ, περὶ ἧς εἴρηται· «Καὶ σοῦ δὲ αὐτῆς τὴν ψυχὴν διελεύσεται ῥομφαία.» Ῥομφαία τοίνυν ἐστὶ ψεκτὴ πειρασμὸς εἰς ἀπιστίαν Θεοῦ προσκαλούμενος
35	τὴν ψυχὴν, ἢ γνῶσις ψευδώνυμος, ἢ λογισμὸς ἀκά‐ θαρτος εἰς ἁμαρτίαν ἐφελκόμενος τὴν ψυχήν· ὅπερ συμβαίνει τοῖς τὴν πρακτικὴν κατορθοῦν βουλομέ‐ νοις. Καὶ ἐκ χειρὸς κυνὸς τὴν μονογενῆ μου, κ. τ. ἑ.
40	Τὰ ἐκ τούτου τοῦ κυνὸς γεννώμενα καὶ αὐτὰ κυ‐ νάρια ὀνομάζεται, περὶ ὧν εἴρηται· «Οὐκ ἔστι καλὸν λαβεῖν τὸν ἄρτον τῶν τέκνων, καὶ βαλεῖν τοῖς κυνα‐ ρίοις. Διηγήσομαι τὸ ὄνομά σου τοῖς ἀδελφοῖς μου,
45	κ. τ. ἑ. Ταῦτα οἱονεὶ ἀναστάντος ἐκ νεκρῶν ὑπ’ αὐτοῦ λέγεται, καὶ ἐπακουσθέντος ἐφ’ οἷς προσηύ‐ ξατο. Παρὰ σοῦ ὁ ἔπαινός μου ἐν Ἐκκλησίᾳ μεγάλῃ, κ. τ. ἑ. «Ἐν τῷ Κυρίῳ ἐπαινεθήσεται ἡ ψυχή
12 . 1257 (50)	μου,» τουτέστιν οὐκ ἐν εὐγενείᾳ οὐδ’ ἐν πλούτῳ, ἀλλ’ ἐν σοφίᾳ καὶ δικαιοσύνῃ.
12 . 1257 (50)	Φάγονται πένητες καὶ ἐμπλησθήσονται, καὶ
12 . 1260	αἰνέσουσι Κύριον οἱ ἐκζητοῦντες αὐτὸν, κ. τ. ἑ. «Ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβάς.» Μνησθήσονται καὶ ἐπιστραφήσονται πρὸς Κύ‐ ριον πάντα τὰ πέρατα τῆς γῆς, κ. τ. ἑ. Μετὰ τὴν
5	γνῶσιν ἡ λήθη, καὶ μετὰ τὴν λήθην ἡ μνήμη. Καλῶς τε, «μνησθήσονται,» τέθεικεν· ὑπὸ τοῦ Θεοῦ γὰρ τὸ εἶναι δεξάμενοι, τοῦ δημιουργήσαντος μνη‐ σθήσονται, καὶ μνησθέντες ἐπιστραφήσονται, οὐχ ἓν ἔθνος, ὡς εἴρηται, οὐδὲ δύο, ἀλλὰ πάντα τὰ πέρατα
10	τῆς γῆς, τῷ τῆς θεογνωσίας φωτὶ φωτιζόμενα. Ὅτι τοῦ Κυρίου ἡ βασιλεία, καὶ αὐτὸς δεσπό‐ ζει τῶν ἐθνῶν, κ. τ. ἑ. Δεῖ γὰρ αὐτὸν βασι‐ λεύειν ἄχρις ἂν θῇ πάντας τοὺς ἐχθροὺς αὐτοῦ ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτοῦ. Ὡσεὶ ἔλεγεν, ὅτι πάντες ἄδικοι
15	γενόμενοι δίκαιοι, παυσάμενοι τοῦ γενέσθαι γήϊνοι καὶ φθαρτοί. Καὶ ἡ ψυχή μου αὐτῷ ζῇ, κ. τ. ἑ. Μόνῳ ἡ ψυχὴ τοῦ Θεοῦ ζῇ τῷ Θεῷ, τὴν γνῶσιν ἔχουσα οὐ μό‐ νον τῶν γεγονότων, ἀλλὰ καὶ αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ.
20	Ἀναγγελήσεται τῷ Κυρίῳ γενεὰ ἡ ἐρχομένη, κ. τ. ἑ. «Γενεὰ πορεύεται καὶ γενεὰ ἔρχεται.» «Γενεὰ» δὲ «σοφίας» ἐστὶ κατὰ τὸν σοφὸν Σολο‐ μῶντα «φόβος Κυρίου καὶ πλοῦτος καὶ δόξα καὶ ζωή.»
25t	ΨΑΛΜΟΣ ΚΒʹ.
26	Κύριος ποιμαίνει με, καὶ οὐδέν με ὑστερήσει, κ. τ. ἑ. Ὥσπερ τὸ πρόβατον τρέφεται χλόῃ καὶ ὕδατι, οὕτω καὶ ὁ ἄνθρωπος ζωοποιεῖται πράξει καὶ γνώσει.
30	Τὴν ψυχήν μου ἐπέστρεψεν· ὡδήγησέ με ἐπὶ τρίβους δικαιοσύνης, κ. τ. ἑ. Εἰ ἔστι τρίβος δικαιοσύνης, ἐστὶ καὶ σωφροσύνης καὶ ἀγάπης καὶ ἐγκρατείας, δι’ ὧν εἰσέρχεταί τις εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν.
35	Ἐὰν γὰρ καὶ πορευθῶ ἐν μέσῳ σκιᾶς θανάτου, οὐ φοβηθήσομαι κακὰ, ὅτι σὺ μετ’ ἐμοῦ, κ. τ. ἑ. Ἐντεῦθεν ὁ λόγος οὐ περὶ Θεοῦ, ἀλλὰ πρὸς αὐτὸν τὸν Θεόν. Οὐ ταυτὸν δέ ἐστι πορεύεσθαι ἐν μέσῳ σκιᾶς θανάτου τῷ καθῆσθαι ἐν σκιᾷ θανάτου·
40	ὁ μὲν γὰρ καθεζόμενος ἵδρυται ἐν αὐτῇ, καὶ βέβαιός ἐστιν ἐν τῷ κακῷ, καὶ ἐν τῇ σκιᾷ τοῦ θανάτου· διὰ τοῦτο ἐν σκοτίᾳ ἐστὶ, καὶ δεῖται ἐλέου, ἵνα ἀνατείλῃ αὐτῷ φῶς· ὁ μέντοιγε μὴ καθεζόμενος, ἀλλὰ παρα‐ τρέχων, διὰ μὲν μέσου σκιᾶς θανάτου ὁδεύων, οὐχ
45	ἑστηκὼς δὲ, ἀλλὰ παρατρέχων δι’ αὐτῆς τῆς σκιᾶς τοῦ θανάτου, οὐ μόνος περιπατεῖ· Κύριος γὰρ αὐτῷ συνοδεύει. Ποῦ δὲ γέγραπται περὶ τῆς καθίσεως τῆς σκιᾶς τοῦ θανάτου· «Καθημένοις ἐν χώρᾳ καὶ σκιᾷ θανάτου φῶς ἀνέτειλεν αὐτοῖς.»
12 . 1260 (50)	Ἡ ῥάβδος σου καὶ ἡ βακτηρία σου, αὗταί με
12 . 1260 (50)	παρεκάλεσαν, κ. τ. ἑ. Ὅτι ἡ ῥάβδος ἐπὶ τῶν
12 . 1261	μαστίγων καὶ τῶν κολάσεων εἴρηται, μαρτυρήσει αὐτὴ ἡ Γραφὴ λέγουσα· «Ἐὰν ἐγκαταλείπωσιν οἱ υἱοί μου τὸν νόμον μου, καὶ τοῖς κρίμασί μου μὴ πορευθῶσιν· ἐὰν τὰ δικαιώματά μου βεβηλώσωσι,
5	καὶ τὰς ἐντολάς μου μὴ φυλάξωσιν, ἐπισκέψομαι ἐν ῥάβδῳ τὰς ἀνομίας αὐτῶν, καὶ ἐν μάστιξι τὰς ἁμαρ‐ τίας αὐτῶν, τὸ δὲ ἔλεός μου οὐ μὴ διασκεδάσω ἀπ’ αὐτῶν·» ὥστε εἰ ἥμαρτες καὶ βλέπεις ῥάβδον Θεοῦ ἐπικειμένην σοι, ἴσθι, ὅτι τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ οὐ διε‐
10	σκέδασται ἀπὸ σοῦ. Εἰ δὲ ἥμαρτες, καὶ οὐδαμοῦ ῥά‐ βδος, οὐδὲ μάστιξ, φοβοῦ· οὐ παραδέχεταί σε ὁ Θεὸς «ὁ μαστιγῶν πάντα υἱὸν ὃν παραδέχεται.» Τοιαῦτα λέγεται περὶ τῶν ἁμαρτωλῶν, ὅτε οὐ μαστιγοῦνται· «Ἐμοῦ δὲ παρὰ μικρὸν ἐσαλεύθησαν οἱ πόδες, παρ’
15	ὀλίγον ἐξεχύθη τὰ διαβήματά μου, ὅτι οὐκ ἔστιν ἀνά‐ νευσις ἐν τῷ θανάτῳ αὐτῶν, καὶ στερέωμα ἐν τῇ μάστιγι αὐτῶν. Ἐν κόποις ἀνθρώπων οὐκ εἰσὶ, καὶ μετὰ ἀνθρώπων οὐ μαστιγωθήσονται. Διὰ τοῦτο ἐκράτησεν αὐτοὺς ἡ ὑπερηφανία· περιεβάλοντο ἀδι‐
20	κίαν καὶ ἀσέβειαν αὐτῶν. Ἡ ῥάβδος σου καὶ ἡ βακτη‐ ρία σου.» Ἀρκεῖ ῥάβδος· τί ποιεῖ βακτηρία; ἐὰν ᾖς πρόβατον ἁμαρτωλὸν, ῥάβδῳ πληγήσῃ· ἐὰν ᾖς ἄνθρωπος ἁμαρτωλὸς, βακτηρίᾳ· διὰ τοῦτο ἐπὶ τού‐ των οὐ ῥάβδος, ἀλλὰ βακτηρία ὠνομάσθη παρὰ τῷ
25	Σολομῶντι ἐν ταῖς Παροιμίαις· «Ὁ φειδόμενος τῆς βακτηρίας μισεῖ τὸν ἑαυτοῦ υἱόν.» Ταῦτα οὖν παρα‐ καλεῖ τὸν τυπτόμενον καὶ τὸν κολαζόμενον, πεπεισμένον, ὅτι μαστιγοῖ ὁ Θεὸς πάντα υἱὸν ὃν παραδέχεται. Τοῦ αὐτοῦ. Ὥσπερ ῥάβδος παιδεύει, οὕτω πρακτικὴ μετροπαθεῖν ἐκδιδάσκει· καὶ ὥσπερ βακτη‐
30	ρία ἀναπαύει, οὕτω καὶ γνῶσις εὐφραίνει. Βακτηρία τὸ ἰσχυρόν. Βούλεται οὖν εἰπεῖν, ὅτι, Ἡ βασιλεία σου ἡ κραταιὰ τῆς παρακλήσεώς μοι ταύτης ἐγένετο χο‐ ρηγός. Ἡτοίμασας ἐνώπιόν μου τράπεζαν, ἐξ ἐναν‐
35	τίας τῶν θλιβόντων με, κ. τ. ἑ. Τί βούλεται τὸ, «ἐξ ἐναντίας τῶν θλιβόντων με;» Ἔχει τι μυστή‐ ριον ἀπόῤῥητον, ἵνα τις εὔχηται θλίβεσθαι. Ἐπινόει μοι ὥσπερ ἐπὶ τῶν ἀγώνων τῶν μεγάλων ἄθλους ἐπικειμένους καθ’ ἕκαστον ἀγώνισμα, οὕτως καθ’
40	ἑκάστην θλίψιν, ἡνίκα ἂν τὸ θλίβον παρῇ, καὶ αἱ θλί‐ βουσαι δυνάμεις αἱ ἀντικείμεναι, νόει ἡτοιμασμένην τράπεζαν πνευματικὴν καὶ νοητὴν, διὰ ταύτην τὴν θλίψιν. Ὁσάκις γοῦν ἐὰν θλιβῇ, τοσαυτάκις καὶ τρά‐ πεζά σοι παρατίθεται πνευματική. Μόνον ἔχε ὀφθαλ‐
45	μοὺς τοὺς βλέποντας τραπέζας μου, ἵν’ εὐχαριστῶν λέγοις μετὰ τοῦ Ἀποστόλου· «Οὐ μόνον δὲ, ἀλλὰ καὶ καυχώμενοι ἐν ταῖς θλίψεσιν.» Ἐν ἀρχαῖς δὲ ἐ‐ φάσκομεν τὸν ἐκ προκοπῆς ὄντα κατασκηνοῦν εἰς τό‐ πον χλόης. Ἐπεὶ οὖν ὁ προκόπτων κἂν ἐπὶ τὸ τέλος
12 . 1261 (50)	φθάσειεν, οὐκέτι μείνας πρόβατον, ἀλλὰ λογικὸς ἀνα‐ δειχθεὶς, τράπεζαν λογικῶν τροφῶν ηὐτρεπισμένην ἔχει ὑπὸ Κυρίου. Τῷ γὰρ Κυρίῳ τυγχάνοντι ἡ σοφία ἑτοιμάσει τὴν ἑαυτῆς τράπεζαν, ἐφ’ ἧς τὰ ἴδια θύματα
12 . 1261 (50)	παρέχεται. Εὐχαριστῶν οὖν φησι· «Ἡτοίμασας ἐν‐
12 . 1264	ώπιόν μου τράπεζαν,» οὐκέτι εἰσαγωγικὴν καὶ ἠθικὴν διδασκαλίαν καθὰ πρότερον, ἀλλὰ μυστικὴν καὶ τὴν τῆς ἀληθείας θεωρίαν. Ἐπίστησον δὲ, εἰ καὶ ὅσον τίς ἐστιν ἐν τῷ βίῳ τούτῳ, δι’ ἐσόπτρου καὶ δι’ αἰνίγματος
5	βλέπων, πρόβατόν ἐστιν ὑπὸ ποιμένι ἀγόμενον· με‐ ταβὰς δὲ ἐπὶ τὸν μέλλοντα αἰῶνα, πρόσωπον πρὸς πρόσωπον προσβαλὼν τῇ ἀληθείᾳ, πνευματικῇ προσβαλεῖ τραπέζῃ, κατὰ τό· «Κἀγὼ θήσομαι ὑμῖν Διαθήκην, ἐσθίειν καὶ πίνειν ἐπὶ τῆς τραπέζης τοῦ
10	Πατρὸς ἐν τῇ ἀληθείᾳ.» Ὅθεν καὶ τό· «Ἡτοίμασεν ὁ Θεὸς ἃ ὀφθαλμὸς οὐκ εἶδε,» καὶ τὰ ἑξῆς. Τὸ δὲ, «ἐνώπιόν μου,» δηλοῖ πεφανερῶσθαι καὶ ἐγνῶσθαί μου τὴν τράπεζαν ἐξ ἐναντίας τῶν θλιβόντων με πολλῶν ἐχθραίνειν μοι βουλομένων. Καὶ διὰ τῶν
15	θλιβόντων με ἐξανίστασθαί με ἰσχυρῶς πρὸς αὐτοὺς ὁ Κύριος θέλων, ἡτοίμασεν ἐνώπιόν μου τράπεζαν, ἐν ᾗ ἐπίκειται στερεὰ τροφὴ, ἵνα, ταύτης ἀθλητικῶς ἐμφορηθεὶς, ἀντιστῆναι γενναίως πρὸς τοὺς θλί‐ βοντας δυνηθῶ. Οὗ δὲ ἀπὸ Κυρίου λιπαίνεται ἐν
20	ἐλαίῳ ἡ κεφαλὴ, ἐρεῖ· «Ἔλαιον δὲ ἁμαρτωλοῦ μὴ λιπανάτω τὴν κεφαλήν μου,» ὡς ἀπὸ Θεοῦ χριόμενος ἐλαίῳ ἀγαλλιάσεως Χριστός. Οἶμαι δὲ, ὅτι καὶ νη‐ στεύων, οὕτως ἀλείφεται τὴν κεφαλὴν, καὶ τὸ πρόσ‐ ωπον νίπτεται. Καὶ ἐπεὶ μὴ μόνον τράπεζαν ἡτοί‐
25	μασεν ἡ σοφία, ἀλλὰ καὶ κράτος ἐκέρασε τὸν ἑαυτῆς οἶνον, ἐξ αὐτῆς γεγεννημένον ἀμπέλου ἀληθινῆς, ἐκέρασε δὲ τοῦτον τὸν οἶνον, καταμίξασα τὰ θεῖα νοήματα λέξεσιν ἀνθρωπίναις, ἐκ τοῦ τοιούτου κρα‐ τῆρος μερίζουσα ἑκάστῳ δίδωσι ποτήριον, ὅπερ πο‐
30	τήριον κράτιστον ὂν, τουτέστι τίμιον καὶ ἐξαίρετον, τοῦ λαβόντος λέγεται.
33	Τοῦ αὐτοῦ. Πρότερον μὲν ὡς ποιμὴν ὁ Χρι‐ στὸς ποιμαίνει τὰ πρόβατα· νῦν δὲ λοιπὸν ὡς φίλος
35	καλεῖ τοὺς φίλους ἐπὶ τὴν τράπεζαν. «Οὐκέτι» γὰρ, φησὶν, «ὑμᾶς καλῶ δούλους, ἀλλὰ φίλους.» Καὶ δού‐ λους μὲν ποιεῖ φόβος Θεοῦ· φίλους δὲ γνῶσις μυ‐ στηρίων Θεοῦ. Τράπεζαν ἐνταῦθα τὴν ἀθανασίαν λέγει. Τὸ δὲ, «ἐξ ἐναντίας τῶν θλιβόντων με,» ἀντὶ
40	τοῦ, ἀκόντων τῶν ἐπιβουλευόντων. Οὐ γὰρ ἐβού‐ λοντο τυχὸν οἱ Βαβυλώνιοι ἀπολυθῆναι αὐτούς· ὁ δὲ Κῦρος, ἐπικρατέστερος γενόμενος, ἀφῆκεν αὐτοὺς τῆς αἰχμαλωσίας. Καὶ τὸ ἔλεός σου καταδιώξεταί με πάσας τὰς
45	ἡμέρας τῆς ζωῆς μου, κ. τ. ἑ. Τίς ἐστιν ὁ καταδιώκων ἔλεος, ἢ περὶ οὗ φησιν ὁ Ἀπόστολος· «Ἐγενήθη ἡμῖν σοφία ἀπὸ Θεοῦ, δικαιοσύνη τε καὶ ἁγιασμὸς, καὶ ἀπολύτρωσις;» Ὁ καταδιώκων ἔμ‐ ψυχός σε ἔλεος διώκει, οὓς μὲν καταλαμβάνει, οὓς
12 . 1264 (50)	δὲ οὔ. Τοὺς πάνυ φεύγοντας οὐ καταλαμβάνει· τοὺς δὲ ἔλαττον κρατεῖ, ἵνα ἐλεήσῃ. Οὐ μόνον δὲ ἔλεος καταδιώκει, ἀλλὰ καὶ τοῦτο ποιεῖ, «τὸ κατοικεῖν με ἐν οἴκῳ Κυρίου εἰς μακρότητα ἡμερῶν.» Μῆκος
12 . 1264 (50)	γὰρ χρόνου, καὶ ἔτι ζωῆς, ἐν δεξιᾷ τῆς σοφίας·
12 . 1265	ἡμέραι δὲ ζωῆς φωτισμοί εἰσι διάφοροι τῆς ἀλη‐ θείας.
3t	ΨΑΛΜΟΣ ΚΓʹ.
4	Τοῦ Κυρίου ἡ γῆ καὶ τὸ πλήρωμα αὐτῆς, ἡ
5	οἰκουμένη, καὶ πάντες οἱ κατοικοῦντες ἐν αὐτῇ, κ. τ. ἑ. Ὅρα δὲ καὶ οὕτως, εἰ μὴ πάντες ἄν‐ θρωποι μερὶς Κυρίου, καὶ οὐχ ἁπλῶς ἀκουστέον τοῦ πάντας τοὺς κατοικοῦντας τὴν οἰκουμένην εἶναι τοῦ Κυρίου, εἰ μὴ ἄρα διὰ τὴν κλῆσιν τὴν ἀπὸ πάντων
10	τῶν ἐθνῶν τοῦτο προφητεύεται. Τοῦ αὐτοῦ. Πρὸ τῆς Χριστοῦ ἐπιδημίας γνωστὸς ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ μόνον ἦν ὁ Θεός· ἐξ οὗ δὲ Χριστὸς ἐπεδήμησε, τοῦ Κυρίου πᾶσα ἡ γῆ. Καὶ πρὶν μὲν τῆς Χριστοῦ ἐπιδημίας οὐκ ἦν εὑρεῖν ἐν
15	πάσῃ τῇ γῇ πλήρωμα, ἀλλ’ ἦν τὰ πλεῖστα τῆς γῆς, εἰ δεῖ οὕτως εἰπεῖν, κενότης· ὅτε δὲ Χριστὸς ἐπεδή‐ μησε, πολλοὶ εἴποιεν ἂν τῶν πεπιστευκότων ἐκ τῶν ἐθνῶν· «Ἐκ τοῦ πληρώματος αὐτοῦ πάντες ἡμεῖς ἐλάβομεν·» καὶ διὰ τοῦτο αὐτοῦ εἶναι πλήρωμα.
20	Οὐ γὰρ οἱ κενοὶ τῆς κατὰ τὸ Εὐαγγέλιον πολιτείας πλήρωμα εἶεν Χριστοῦ. Οὐ μόνον δὲ ἡ γῆ καὶ τὸ πλήρωμα αὐτῆς, ἀλλὰ καὶ ἡ οἰκουμένη. Ἐν ἐρήμῳ κατοικεῖ ὁ ἁμαρτωλὸς, ὁ δὲ ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ τυγ‐ χάνων τῇ πεπληρωμένῃ τῆς ἁγίας Τριάδος, οὗτος
25	κατοικεῖ τὴν οἰκουμένην, ἥτις ἐστὶν ἡ Ἐκκλησία, ἐπὶ θαλασσῶν τῶν πειρασμῶν ὑπὸ Κυρίου θεμε‐ λιουμένη, καὶ ἐν αὐτοῖς νικῶσα, ἵνα μετὰ τοῦτο ποτι‐ ζομένη ἐπὶ ποταμοῦ ἑτοιμασθῇ. Τίς ἀναβήσεται εἰς τὸ ὄρος τοῦ Κυρίου, καὶ
30	τίς στήσεται ἐν τόπῳ ἁγίῳ αὐτοῦ; κ. τ. ἑ. Σύγ‐ κρινον δὲ ταῦτα τῷ, «Κύριε, τίς παροικήσει ἐν τῷ σκηνώματί σου;» καὶ τὰ ἑξῆς· καὶ ὅρα, ὅτι ἐκεῖ μὲν πρότερον παροικήσει ἐν σκηνώματι Κυρίου ὁ τοιόσδε, ἔπειτα κατασκηνώσει ἐν ὄρει ἁγίῳ αὐτοῦ·
35	ἐνθάδε δὲ πρότερον ἀναβήσεται εἰς ὄρος Κυρίου ὁ τοιόσδε, δεύτερον δὲ στήσεται ἐν τῷ τόπῳ ἁγίῳ αὐ‐ τοῦ. Καὶ ὄρος μέν φησι Κυρίου τὸ τελικὸν ἀγαθὸν καὶ τὸν Θεὸν Λόγον· σπάνιος γὰρ ὁ πρὸς τὴν ἀκρώ‐ ρειαν αὐτοῦ διὰ προκοπῆς ἀναβῆναι δυνάμενος· ὁ δὲ
40	τελειωθεὶς, μηκέτι περαιτέρω χωρεῖν οἷός τε ὢν, ἵσταται βέβαιος καὶ χρηματίζων ἅγιος τόπος Θεοῦ. Ὀπίσω γὰρ Κυρίου πορευόμενος ἀναβαίνει, «τῶν ὄπισθεν ἐπιλανθανόμενος, τοῖς δὲ ἔμπροσθεν ἐπ‐ εκτεινόμενος,» τέλος ἔχων ἀγαθὸν τὸ στῆναι μετὰ Θεὸν
45	ἐν τόπῳ ἁγίῳ αὐτοῦ. Εἰ βούλεσθε παράδειγμα λα‐ βεῖν ἀπὸ τῶν ἱερῶν γραμμάτων, Μωϋσῆς ἔστη ἐν τόπῳ ἁγιάσματος τοῦ Θεοῦ· πρὸς ὃν εἶπεν ὁ Θεός· «Σὺ δὲ αὐτοῦ στῆθι μετ’ ἐμοῦ.» Ἀλλ’ ὅτι ζητεῖς ἁγίασμα τοῦ Θεοῦ, ὅπου δεῖ στῆναι· «Καὶ ἔστησεν
12 . 1265 (50)	ἐπὶ πέτραν τοὺς πόδας μου,» λέγουσιν οἱ προφῆται, ἐπεὶ «πέτρα ἦν ὁ Χριστός.» Μάθωμεν δὲ τίς ἐστιν ὁ τῶν ἐπαγγελιῶν τούτων τευξόμενος.
12 . 1265 (50)	Ἀθῶος χερσὶ καὶ καθαρὸς τῇ καρδίᾳ, κ. τ. ἑ.
12 . 1268	Πρὸς τὴν ἐρώτησιν ἀποκρίνεται, πρακτικόν τε τοῦτον εἶναι καὶ θεωρητικόν. Ἀλλὰ καὶ πολλοὶ τὰς μὲν πράξεις ἔχουσι καθαρὰς, δι’ ἔπαινον δὲ ἀνθρώ‐ πων τοῦτο ποιοῦντες, οὐκ εἰσὶ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ.
5	Ματαία δὲ ψυχὴ ἡ λογικὴ μὲν οὖσα, τὸ δὲ βλαβερὸν οὐ φεύγουσα, καὶ τὸ ἀγαθὸν αἱρουμένη. Ὁ δὲ τὸ «ναὶ,» καὶ «οὒ,» φυλάττων ἄνευ δόλου ποιεῖται τὸν ὅρκον, ἆθλον ἔχων εὐλογίαν, καὶ σώσει τοῦτον ὁ Θεὸς ἐλέῳ καὶ χάριτι. Ὁποῖος γάρ ποτε ἂν ᾖ ὁ ἄνθρωπος,
10	ἐλέου χρῄζει τοῦ ἀπὸ Θεοῦ.
12	Τοῦ αὐτοῦ. Ἰούδας ἀνέβη μὲν εἰς τὸ ὄρος Κυρίου, οὐκ ἔστη δὲ ἐν τόπῳ ἁγίῳ αὐτοῦ· οὐ γὰρ ἦν ἀθῶος χερσὶν, οὐδὲ καθαρὸς τῇ καρδίᾳ, ἀλλὰ
15	κλέπτης ὢν τὰ βαλλόμενα βαστάζων. Τοῦ αὐτοῦ. Ἀλλ’ ἐπεί τινες τὰς μὲν πρά‐ ξεις ἔχουσι καθαρὰς, οὐκ εἰσὶ δὲ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ, προσέθηκε τὸ, «καθαρὸς τῇ καρδίᾳ.» Δεῖ γὰρ τὸν ἐν πράξεσι κατορθοῦντα καὶ καθαρὸν ἐν τῇ γνώσει
20	τυγχάνειν. Αὕτη ἡ γενεὰ ζητούντων αὐτὸν, ζητούντων τὸ πρόσωπον τοῦ Θεοῦ Ἰακώβ. Ἀλλ’ οὐδεὶς ζη‐ τῶν πρόσωπον τοῦ Θεοῦ, ἐνθάδε πρόσωπον Θεοῦ ὄψεται· «Οὐ γὰρ ὄψεται ἄνθρωπος ὢν τὸ πρόσωπόν
25	μου, φησὶ, καὶ ζήσεται.» Μεταβάλλειν σε δεῖ, ἵνα ζητῶν τὸ πρόσωπον τοῦ Θεοῦ ἴδῃς αὐτό. Ἀποθέσθαι δεῖ πάντα τὰ ἀνθρώπινα· ἄγγελον ἤδη καὶ Θεὸν γενέσθαι δεῖ· «Μὴ καταφρονήσητε γὰρ, φησὶν ὁ Σωτὴρ, ἑνὸς τούτων τῶν μικρῶν τῶν ἐν τῇ Ἐκ‐
30	κλησίᾳ. Ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, ὅτι οἱ ἄγγελοι αὐ‐ τῶν διὰ παντὸς βλέπουσι τὸ πρόσωπον τοῦ Πα‐ τρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς.» Αὕτη οὖν ἡ γενεὰ ζη‐ τούντων τὸν Κύριον, ζητούντων τὸ πρόσωπον τοῦ Θεοῦ Ἰακώβ.
35	Τοῦ αὐτοῦ. Εἰ ἀγγέλων ἐστὶ τὸ βλέπειν τὸ πρόσωπον τοῦ Θεοῦ διαπαντὸς, τοῦτο δὲ τὸ πρόσωπον καὶ οἱ ἄνθρωποι ζητοῦσιν ἰδεῖν, ἀγγέλων ἄρα καὶ οἱ ἄνθρωποι γνῶσιν ἐπιζητοῦσιν, εἴγε δυνατὸν ἄρτον ἀγγέλων φαγεῖν τὸν ἄνθρωπον.
40	Ἄρατε πύλας, οἱ ἄρχοντες, ὑμῶν, καὶ ἐπάρθητε, πύλαι αἰώνιοι, καὶ εἰσελεύσεται ὁ Βασιλεὺς τῆς δόξης. Τίς ἐστιν οὗτος ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης; Κύριος τῶν δυνάμεων, κ. τ. ἑ. Πύλας δὲ λέγει τὰς ἀρετάς· «Ἀνοίξατε γάρ μοι, φησὶ, πύλας δικαιοσύ‐
45	νης.» Ὡς δὲ δικαιοσύνης ἀνοίγονται πύλαι, οὕτως καὶ σωφροσύνης καὶ ἀνδρείας καὶ ἀγάπης καὶ μακρο‐ θυμίας, δι’ ὧν εἰσέρχεσθαι πέφυκε γνῶσις Θεοῦ, ὡσανεὶ Θεοῦ προηγουμένου αὐτῶν, λύσαντος μὲν τὴν αἰχμαλωσίαν, νικητὰς δὲ ἀποφήναντος τοὺς αἰχμα‐
12 . 1268 (50)	λώτους. Καὶ εἰσιόντες εἰς πόλιν λαμπρὰν ἐπὶ τῇ τροπαίων ἐπιδείξει ἐγκελεύονται οἱ δῆμοι· «Ἄρατε
12 . 1268 (50)	πύλας, οἱ ἄρχοντες, ὑμῶν.»
12 . 1269	Τοῦ αὐτοῦ. Οὐκ εἶπεν, Ἀνοίξατε τὰς πύλας ὧν ἡγεῖσθε καὶ τυγχάνετε φύλακες, ἀλλ’ «ἄρατε·» ὡς γὰρ κατιὼν κλίνας οὐρανοὺς, οὐκ ἀνοίξας κατέβη, τὸν αὐτὸν τρόπον ἀναληφθεὶς, οὐκ ἀνοιχθεισῶν τῶν
5	πυλῶν εἰσῆλθεν, ἀλλ’ αἱρουμένων. Τοῦ αὐτοῦ. Καὶ ἐπάρθητε, πύλαι αἰώνιοι. Ὡς λογικαῖς δὲ ταύταις φησὶ τὸ, «ἐπάρθητε·» πνευματικαὶ δέ εἰσι, καὶ οὐ πρόσκαιροι διὰ τὸ ἄϋλον καὶ ἀκήρατον.
11	Κύριος κραταιὸς καὶ δυνατὸς, Κύριος δυνατὸς ἐν πολέμῳ, κ. τ. ἑ. «Θαρσεῖτε,» φησὶν ὁ Σωτὴρ, «ἐγὼ νενίκηκα τὸν κόσμον· νῦν ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου ἐμβληθήσεται ἔξω.»
15	Κύριος δυνάμεων, αὐτός ἐστι οὗτος ὁ βασι‐ λεὺς τῆς δόξης, κ. τ. ἑ. Δυνάμεων Κύριον αὐ‐ τὸν εἶπον ὡς ἄρχοντα στρατοπέδων. Σημειωτέον δὲ, ὅτι οἱ τὰ Ἑβραίων ἠκριβωκότες φασί· Τὴν «Σαβαώθ» φωνὴν ἐν τῷ Ἑβραϊκῷ κειμένην εἰς Ἑλλάδος φωνὴν
20	οἱ Ἑβδομήκοντα μεταλαμβάνοντες, ὁτὲ μὲν τὸ, «Κύ‐ ριος τῶν δυνάμεων,» ὁτὲ δὲ τὸ, «Κύριος κραταιὸς,» ὁτὲ δὲ τὸ, «παντοκράτωρ,» ἔταξαν. Λέγουσι γοῦν, ὅτι καὶ ἐν τῷ τόπῳ τούτῳ κειμένη τοῦ «Σαβαὼθ» ἡ μετάληψις εἰς τὸ, «Κύριος τῶν δυνάμεων,» γέγο‐
25	νεν. Εἰ δὲ τὸ «Σαβαὼθ» ἐπὶ τοῦ Σωτῆρος κεῖται, ἑρμηνεύεται εἰς τὸ «παντοκράτωρ.» Εἰκότως ἡ «παντοκράτωρ» φωνὴ τοῦ Σωτῆρος κατηγορηθείη. Εἰ γὰρ «πάντα δι’ αὐτὸν γέγονε,» καὶ αὐτός ἐστι πρὸ πάντων, ἀκολούθως παντοκράτωρ λέγεται.
30t	ΨΑΛΜΟΣ ΚΔʹ.
31	Αἰσχυνθήτωσαν οἱ ἀνομοῦντες διακενῆς, κ. τ. ἑ. Ἔστι καὶ μὴ διακενῆς ἀνομῆσαι. «Ἐγενό‐ μην τοῖς ἀνόμοις ὡς ἄνομος·» αὕτη ἡ ἀνομία οὐ διακενῆς. Στρέψον, Δέσποτα, τὴν αἰσχύνην εἰς τοὺς
35	ἀνομοῦντας ἡμᾶς, οὐδὲν ἠδικηκότας. Τοῦτο γὰρ λέ‐ γει «διακενῆς.»
39	Τὰς ὁδούς σου, Κύριε, γνώρισόν μοι, καὶ τὰς
40	τρίβους σου δίδαξόν με, κ. τ. ἑ. Ὁ θέλων γνῶ‐ ναι τὰς ὁδοὺς τοῦ Κυρίου γενέσθω πραΰς· «Δι‐ δάξει» γὰρ, φησὶ, «πραεῖς ὁδοὺς αὐτοῦ,» τοὺς κατα‐ παύσαντας τὴν ἐν τῇ ψυχῇ ἄπαυστον μάχην θυμοῦ καὶ ἐπιθυμίας καὶ τῶν τούτοις ὑποβεβλημένων πα‐
45	θῶν. Τὸ, «Γνώρισόν μοι, καὶ δίδαξον,» ἐπὶ πρά‐ γματα λέγει. Βούλεται γὰρ εἰπεῖν, ὅτι, Ἐν ἀπολαύ‐ σει με κατάστησον τῶν πράξεών σου, τουτέστιν, Ἐπάγαγέ με εἰς τὰ οἰκεῖα· ὅθεν ἐπιφέρει· «Ὁδή‐ γησόν με εἰς τὴν ἀλήθειάν σου.»
12 . 1269 (50)	Ἁμαρτίας νεότητός μου καὶ ἀγνοίας μου μὴ
12 . 1269 (50)	μνησθῇς, κ. τ. ἑ. Ἐφ’ οἷς γὰρ ἔτι πλημμελεῖ
12 . 1272	τις οὐκ ἐξομολογεῖται μετανοῶν· ὡς καὶ τὰ ἐκ νεό‐ τητος ἡμαρτημένα καὶ ἠγνοημένα οὐκέτι ἐνεργεῖται τῷ τὴν νεότητα διαβεβηκότι. Λέγοι δ’ ἄν τις νεότη‐ τος καὶ τὸ τοῦ ἤθους ἄστατον, ὅτε τις ἀγνοῶν ἁμαρ‐
5	τάνει, μέχρι Θεὸς αἴσθησιν τῷ τοιούτῳ χαρίζηται. Εἴρηται γὰρ, «Ἵνα δῷ ἀκάκοις πανουργίαν.» Οὐχ ἁρ‐ μόττει δὲ ταῦτα τῷ Δαυῒδ, οὗ μηδὲν ἁμάρτημα νεό‐ τητος φέρεται, ἀλλὰ πάντας μᾶλλον διδάσκει τοὺς περιπεπτωκότας ἁμαρτήμασι νεωτερικοῖς καθάπερ
10	τραύματα παλαιὰ δεικνύναι ταῦτα τῷ δυναμένῳ θε‐ ραπεῦσαι διὰ τῆς ἐξομολογήσεως.
14	Κατὰ τὸ ἔλεός σου μνήσθητί μου, ἕνεκεν τῆς
15	χρηστότητός σου, Κύριε, κ. τ. ἑ. Ἄνθρωποι μὲν μνημονεύοντές τινων, τὰς τῶν προεγνωσμένων φαν‐ τασίας ἀνακινοῦσιν ἐν ἑαυτοῖς· Θεὸς δὲ μνημονεύων λογικῆς φύσεως, ἐν αὐτῇ γίνεται. Τούτου γὰρ λέγεται μεμνῆσθαι ἐν ᾧ χωρεῖ. Χωρεῖ δὲ πρότερον μὲν διὰ
20	τῆς τῶν γεγονότων θεωρίας, ἔπειτα δὲ καὶ διὰ τῆς γνώσεως τῆς ἑαυτοῦ. Χρηστὸς καὶ εὐθὺς ὁ Κύριος· διὰ τοῦτο νομο‐ θετήσει ἁμαρτάνοντας ἐν ὁδῷ. Ὁδηγήσει πραεῖς ἐν κρίσει, διδάξει πραεῖς ὁδοὺς αὐτοῦ, κ. τ. ἑ.
25	«Δικαίῳ γὰρ νόμος οὐ κεῖται.» Διὰ γὰρ ταύ‐ την, φησὶ, τὴν αἰτίαν, ἐπειδὴ πρόσεστιν αὐτῷ καὶ τὸ δίκαιον, νομοθετεῖ ἁμαρτάνουσιν ἐν ὁδῷ, τουτέστιν ὑποστρέφει τοὺς ἁμαρτάνοντας εἶναι εἰς εὐσέβειαν, καὶ περὶ μὲν τοὺς ἁμαρτάνοντας, φησὶν, ἐπιδείκνυ‐
30	ται τὸ δίκαιον, περὶ δὲ τοὺς ἄλλους τὴν χρηστότητα, ὅθεν ἐπιφέρει· «Ὁδηγήσει πραεῖς ἐν κρίσει, διδάξει πραεῖς ὁδοὺς αὐτοῦ.» Ἐπίβλεψον ἐπ’ ἐμὲ καὶ ἐλέησόν με, ὅτι μονογε‐ νὴς καὶ πτωχός εἰμι ἐγὼ, κ. τ. ἑ. Ὁ πάντα πράτ‐
35	των καὶ λέγων τῆς τοῦ Θεοῦ γνώσεως ἕνεκεν, τοὺς ὀφθαλμοὺς τῆς ψυχῆς διαπαντὸς ἔχει πρὸς τὸν Κύριον. Εἴ τις υἱοθεσίας οὐκ ἔλαβε πνεῦμα, οὐδὲ τῶν ἁγίων δυνάμεων καὶ αὐτοῦ τοῦ Χριστοῦ γέγο‐ νεν ἀδελφὸς, λεγέτω μονογενὴς εἶναι καὶ πτωχὸς
40	ἐστερημένος τοῦ πλούτου τῆς γνώσεως. Οἶμαι δὲ τὸν Δαυῒδ μετριάζοντα τούτους ᾄδειν τοὺς λόγους· τὰ ἄδηλα γὰρ καὶ τὰ κρύφια τῆς σοφίας αὐτοῦ δεδή‐ λωκεν αὐτῷ ὁ Θεός. Αἱ θλίψεις τῆς καρδίας μου ἐπληθύνθησαν·
45	ἐκ τῶν ἀναγκῶν μου ἐξάγαγέ με. Ἴδε τὴν τα‐ πείνωσίν μου, καὶ τὸν κόπον μου, καὶ ἄφες πάσας τὰς ἁμαρτίας μου, κ. τ. ἑ. Οὐ πᾶς κόπος πε‐ ριαιρεῖ ἁμαρτίας, ἀλλ’ ὁ διὰ τὸν Κύριον τῇ πρακτικῇ προσγινόμενος. Ἀρκέσθητι, φησὶ, Δέσποτα, ταῖς ἐπ‐
12 . 1272 (50)	ενεχθείσαις μοι θλίψεσι, καὶ περίκοψον ἐκ τῆς δίκης, ἣν ὑπέχω διὰ τὸ πλῆθος τῶν πλημμελημάτων. Τα‐ πεινοῦταί τις ἀπαῤῥησίαστος ὢν ἐκ τῆς τῶν ἁμαρτη‐ μάτων συναισθήσεως, καὶ κάμνει διὰ καρποὺς με‐
12 . 1272 (50)	τανοίας.
12 . 1273	Μὴ καταισχυνθείην, ὅτι ἤλπισα ἐπὶ σὲ, κ. τ. ἑ. Ἡ ἐλπὶς οὐ καταισχύνει. Θυγάτηρ γάρ ἐστι δοκιμῆς, ἔκγονος δὲ ὑπομονῆς δοκιμή· ὑπομονὴ δὲ ἐκ θλίψεων γίνεται, ὧν πρόξενοι αἱ ἀρεταὶ αἷς ἕπε‐
5	ται γνῶσις Θεοῦ.
6t	ΨΑΛΜΟΣ ΚΕʹ.
7	Πύρωσον τοὺς νεφρούς μου, κ. τ. ἑ. Νεφροὶ μὲν σύμβολόν εἰσι τοῦ παθητικοῦ μέρους τῆς ψυχῆς, τουτέστι θυμοῦ καὶ ἐπιθυμίας· καρδία δὲ τοῦ
10	λογιστικοῦ.
12	Ὅτι ὁ ἔλεός σου κατέναντι τῶν ὀφθαλμῶν μου ἐστὶ, καὶ εὐηρέστησα ἐν τῇ ἀληθείᾳ σου, κ. τ. ἑ. Ὁ νοῶν τὰ περὶ ἐλέους ταῦτα ἐρεῖ, μεμνημένος
15	τῆς περὶ ἐλέους θεωρίας· Ὁ ἔλεός σου ὁ τεθεωρη‐ μένος μοι, τῷ κατέναντι τῶν ὀφθαλμῶν μου εἶναι, συνεργεῖ πρὸς τὸ εὐαρεστῆσαι ἐν τῇ ἀληθείᾳ σου. Κατ’ ἀλήθειαν γὰρ καὶ οὐκ ἐπιπλάστως εὐαρεστεῖν ποιεῖ τὸ τοῦ Θεοῦ ἔλεος. Σοφοῦ γὰρ καὶ θεωροῦντος
20	τὴν ἀλήθειαν ἡ φωνή. Εἶτα τῆς εὐαρεστήσεως τὰ εἴδη διέξεισιν. Τοῦ αὐτοῦ. Εἰ ἡ ἀλήθειά ἐστι Χριστὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὡς εἶπεν· «Ἐγώ εἰμι ἡ ἀλήθεια·» ἐν δὲ τῇ ἀληθείᾳ εὐηρέστησε Δαυῒδ τῷ Θεῷ, ἐν τῷ Θεῷ εὐ‐
25	ηρέστει ἄρα ὁ Δαυῒδ τῷ Θεῷ. Διὰ τοῦτο, φησὶν, ἔσπευσα εὐαρεστεῖν τῇ ἀληθείᾳ σου, ἀντὶ τοῦ, σοί. Περιφραστι‐ κῶς γὰρ τὴν ἀλήθειαν τοῦ Θεοῦ αὐτὸν καλεῖ τὸν Θεόν. Οὐκ ἐκάθισα μετὰ συνεδρίου ματαιότητος, καὶ μετὰ παρανομούντων οὐ μὴ εἰσέλθω. Ἐμίσησα
30	ἐκκλησίαν πονηρευομένων, καὶ μετὰ ἀσεβῶν οὐ μὴ καθίσω, κ. τ. ἑ. Συνέδριον ματαιότητος πρε‐ σβύτεροι αἱρετικοί· παρανομοῦντες λαϊκοὶ παράνομοι. Ἐκκλησία πονηρευομένων αἱρετικὴ σύνταξις, καὶ ἀσεβεῖς πρεσβύτεροι αἱρετικοί. Τούτοις, φησὶν, οὐ
35	συνῆλθον, ἀλλ’ οὐδὲ τοῖς τὸν θεῖον παραβαίνουσι νό‐ μον συνεφυρόμην. Μάλιστα δὲ πάντων ἀπεστρεφόμην τοὺς τὸ θεῖον ἐνυβρίζοντας σέβας ἐν Ἐκκλησίᾳ δῆθεν συγκροτουμένους· καὶ πρὸς τούτοις τὴν τῶν εἰδωλολα‐ τρούντων ἀσέβειαν, οἷς καὶ τὸ συγχρονίζειν ἡγούμην
40	ἐπισφαλές. Τοῦ αὐτοῦ. Ταῦτα ῥητέον φιλίπποις καὶ αἱρε‐ τικοῖς. Ταῦτα πάντα τέθεικε, βουλόμενος δεῖξαι, ὅτι οὐδὲ ταῖς ἑορταῖς τῶν εἰδώλων ἐκοινώνησέ ποτε, οὐδὲ τὰ λαμπρὰ τῶν ἀσεβῶν ἠγάπησεν, οὐδὲ ἐξέπληξεν
45	αὐτὸν ὁ τῆς Βαβυλωνίας πλοῦτος, ἀλλ’ ἦν αὐτῷ ἐν ἐπιτηδεύσει ἡ εὐσέβεια καὶ ἡ ταπεινοφροσύνη. Νίψομαι ἐν ἀθώοις τὰς χεῖράς μου καὶ κυκλώσω τὸ θυσιαστήριόν σου, Κύριε, κ. τ. ἑ. Λογικὸν θυ‐ σιαστήριον Θεοῦ ὁ νοῦς ἡμῶν ἐστιν, ἐφ’ οὗ καίο‐
12 . 1273 (50)	μεν τῷ παρὰ τοῦ Πατρὸς εἰς τὴν γῆν βληθέντι πυρὶ πάντα λογισμὸν ἄλογον ἀποσκιρτῶντα τῆς ἀγέλης
12 . 1273 (50)	τοῦ δεσπότου. Ὅτε τοίνυν ἡ ψυχὴ οὐκ ἔξω νεύει, ἀλλὰ
12 . 1276	βλέπει πρὸς ἑαυτὴν καὶ τὸ ἴδιον κέντρον, κυκλοῖ τὸ θυσιαστήριον τοῦ Θεοῦ· μηδεμίαν γωνίαν ἐργαζομένη φθορᾶς δεκτικήν· «Τὴν γὰρ ἀφροσύνην γωνίαν παρ‐ εδρεύειν» ὁ σοφός φησι Σολομών. Ἔστι δὲ θυσιαστή‐
5	ριον σωμάτων θεωρία καὶ ἀσωμάτων, ἐν ᾗ καθαίρε‐ ται νοῦς· ἣν ὁ κυκλώσας, τουτέστιν ἐγνωκὼς, διη‐ γεῖται πάντα τὰ θαυμάσια τοῦ Θεοῦ. Κύριε, ἠγάπησα εὐπρέπειαν οἴκου σου, καὶ τόπον σκηνώματος δόξης σου. Μὴ συναπολέσῃς
10	μετὰ ἀσεβῶν τὴν ψυχήν μου, καὶ μετὰ ἀνδρῶν αἱμάτων τὴν ζωήν μου, ὧν ἐν χερσὶν ἀνομίαι. Ἡ δεξιὰ αὐτῶν ἐπλήσθη δώρων, κ. τ. ἑ. Τὴν ψυχὴν ἀπαθῆ διεφύλαξα. Τοῦ αὐτοῦ. Ὡς δυναμένου καὶ δικαίου συναπο‐
15	λέσθαι τοῖς ἀσεβέσι, ταῦτά φησι. Καὶ ὁ Ἀβραὰμ δὲ πρὸς τὸν Θεὸν, «Μὴ συναπολέσῃς,» φησὶ, «δίκαιον μετὰ ἀσεβοῦς; Καὶ ἔσται ὁ δίκαιος ὡς ἀσεβής;» Χρη‐ στέον δὲ τούτῳ τῷ ῥητῷ πρὸς εὐλαβεῖς ἄνδρας ἢ γυναῖκας, συζῶντας ἢ συζούσας κακοῖς.
20	Τοῦ αὐτοῦ. «Ἡ δεξιὰ αὐτῶν ἐπλήσθη δώρων.» Ἐπειδὴ εἰργάζοντο ἀνομίαν, διὰ τοῦτο τὴν δεξιὰν αὐτῶν ἐπλήρουν δώρων.
23t	ΨΑΛΜΟΣ Κϛʹ.
24	Κύριος φωτισμός μου καὶ σωτήρ μου, τίνα φο‐
25	βηθήσομαι; Κύριος ὑπερασπιστὴς τῆς ζωῆς μου, ἀπὸ τίνος δειλιάσω; κ. τ. ἑ. Ὁ ἀνδρεῖος ταῦτα ἐρεῖ καὶ γνώσει πεφωτισμένος, ὁποῖος ἦν ὁ λέγων· «Τίς ἡμᾶς χωρίσει ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ;» Καὶ γὰρ εἰ ἀληθῶς ὁ Χριστὸς ὑπὲρ ἡμῶν, ἐξουδένω‐
30	ται πᾶς ὁ καθ’ ἡμῶν. Ἐὰν δὲ μὴ ἐκλάβωμεν τὸ, «ζωῆς μου,» ἐπὶ τοῦ εἰπόντος, «Ἐγώ εἰμι ἡ ζωὴ,» ἀλλ’ ἐπὶ τῆς ἁπλούστερον νοουμένης, οὐκ ἔσται ὑπερ‐ ασπιστὴς τῆς τῶν μαρτύρων ζωῆς ὁ Κύριος. Καὶ ὁ Παῦλος δὲ λέγων, «Ὥστε ἐξαπορηθῆναι ἡμᾶς καὶ
35	τοῦ ζῇν,» τὴν θεῖαν ἔλεγε ζωήν. Δειλίαν δὲ οὐ πείσεται ὁ ταῦτα λέγων ἐκ διαθέσεως. «Τοῖς» γὰρ «δειλοῖς,» κατὰ τὸν Κύριον, «τὸ μέρος ἐν τῇ λίμνῃ τοῦ πυρός.» Προσ‐ κόπτει δὲ ψυχὴ τυφλώττουσα, καὶ πάντα φοβεῖται, καὶ τὴν εἰς Θεὸν ὁμολογίαν ἀρνήσεται· ὑπὸ Θεοῦ δὲ
40	φωτισθεῖσα, πρῶτον μὲν τὸν πρόμαχον αὐτῆς καὶ Σωτῆρά ἐστι θεωροῦσα, μετὰ δὲ ταῦτα τῶν αὐτῆς πολεμίων καταθαῤῥεῖ, εἴτε Θεὸν ἀγνοούντων ἀνθρώ‐ πων, εἴτε δυνάμεων ἀοράτων, ὡς αὐτὸν ἔχουσα τὸν Υἱὸν βοηθόν· ἐν γὰρ τούτῳ τῷ Ἑβραϊκῷ τὸ, «σωτήρ
45	μου,» ὄνομα γέγραπται τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ· δι’ ὧν ἄν τις τοῖς Ἑβραϊκοῖς χαρακτῆρσι γράψῃ τὸν Ἰησοῦν. Ἐν τῷ ἐγγίζειν ἐπ’ ἐμὲ κακοῦντας τοῦ φαγεῖν τὰς σάρκας μου· οἱ θλίβοντές με καὶ οἱ ἐχθροί μου,
12 . 1276 (50)	αὐτοὶ ἠσθένησαν καὶ ἔπεσαν, κ. τ. ἑ. Ὅτε πει‐
12 . 1276 (50)	ραζόμενοι ἐγγίζουσιν ἐφ’ ἡμᾶς κακοῦντες, φαγεῖν
12 . 1277	θέλοντες τὴν μὴ δυναμένην κληρονομῆσαι Θεοῦ βασι‐ λείαν σάρκα, καὶ τραφῆναι ἀφ’ ὧν ἁμαρτάνοντες ποιοῦμεν ἔργων σαρκὸς ἑτέρας οὔσης παρὰ τὴν ὀψο‐ μένην σάρκα τὸ σωτήριον τοῦ Θεοῦ· καὶ ὅτε ἐγγί‐
5	ζουσι τοῦ δικαίου κακοῦντες, τότε πρῶτον ἀσθενοῦ‐ σιν, εἶτα πίπτουσιν, αὐτῆς τῆς ἁφῆς ἧς ἅπτονται τοῦ δικαίου, κολαζούσης αὐτοὺς, καὶ ἀσθενεῖν καὶ πίπτειν ποιούσης αὐτούς. Τοῦ αὐτοῦ. Εἰ ἡμεῖς τὰς τοῦ Χριστοῦ σάρ‐
10	κας ἐσθίομεν, («Ὁ τρώγων» γάρ «μου,» φησὶ, «τὴν σάρκα, καὶ πίνων μου τὸ αἷμα·») τὰς δὲ ἡμε‐ τέρας οἱ δαίμονες· μήποτε καὶ τὰς τοῦ Χριστοῦ ἄρα σάρκας οἱ δαίμονες ἐσθίουσι, τὰς ἐν ἡμῖν ἀρετὰς καὶ τὰ ἀληθῆ δόγματα διαφθείρειν σπουδάζοντες· λέγεται
15	γὰρ τὸ «φαγεῖν» καὶ ἐπὶ τοῦ «διαφθείρειν.» —«Ἐὰν» γὰρ «θέλητε,» φησὶν, «καὶ εἰσακούσητέ μου, τὰ ἀγαθὰ τῆς γῆς φάγεσθε. Ἐὰν δὲ μὴ θέλητε, μηδὲ εἰσακούσητέ μου, μάχαιρα ὑμᾶς κατέδεται· τὸ γὰρ στόμα Κυρίου ἐλάλησε ταῦτα.» Ἐνταῦθα γὰρ τὸ,
20	«κατέδεται,» ἀντὶ τοῦ, «διαφθείρει,» κεῖται· μάχαιρα γὰρ ἐσθίειν οὐ πέφυκεν. Ἢ τὰς σάρκας ἡμῶν λέγον‐ ται ἐσθίειν οἱ δαίμονες ἀντὶ τοῦ τὰ ἐκ τῆς σαρκὸς φυόμενα. «Φανερὰ δέ ἐστι τὰ ἔργα τῆς σαρκὸς,» ὁ ἱερὸς Ἀπόστολός φησιν, «ἅτινά ἐστι μοιχεῖαι, πορ‐
25	νεῖαι, ἀσέλγειαι, εἰδωλολατρεῖαι,» καὶ τὰ ἑξῆς. Ἐὰν παρατάξηται ἐπ’ ἐμὲ παρεμβολὴ, οὐ φο‐ βηθήσεται ἡ καρδία μου, κ. τ. ἑ. Ἡ παρεμβολὴ τοιαύτη ἐστὶν, ὁποῖος ὁ ἐν τάφοις οἰκῶν λεγεών. Καὶ τάχα φῶς ἐστιν ἡ τῶν ἐναντίων παρεμβολή. Ἡ καρ‐
30	δία δὲ, τουτέστι τὸ ἡγεμονικὸν, οὐ φοβηθήσεται· ἐπεὶ τὸ φρόνημα αὐτῆς ἔχθρα ἐστὶν εἰς Θεὸν, τῷ νόμῳ τοῦ Θεοῦ οὐχ ὑποτασσομένης. «Ἐὰν ἐπαναστῇ ἐπ’ ἐμὲ πόλεμος,» καὶ τὰ ἑξῆς. Κατὰ τοῦτο δέδοται ἀνακλήτως ἐλπίζειν ἐν τῇ καρδίᾳ.
35	Τοῦ αὐτοῦ. Ὁ μὲν πρακτικὸς διὰ τῶν ἀρε‐ τῶν πολεμείτω τοῖς ἀλλοφύλοις· ὁ δὲ θεωρητικὸς τοῖς ἀληθέσι δόγμασι καθαιρεῖ τὸ πᾶν ὕψωμα κατὰ τῆς τοῦ Θεοῦ γνώσεως ἐπαιρόμενον. Καρδίαν δὲ τὸ ἡγε‐ μονικὸν λέγει, ὅπερ οὐ φοβηθήσεται. Τάχα γὰρ ἡ
40	ἀσθενήσασα σὰρξ φοβηθήσεται, ἐπεὶ τὸ φρόνημα αὐτῆς ἐχθρόν ἐστιν εἰς Θεὸν, τῷ νόμῳ τοῦ Θεοῦ οὐχ ὑποτασσομένης. Τοῦ αὐτοῦ. Ἐὰν ἐπαναστῇ ἐπ’ ἐμὲ πόλεμος, ἐν ταύτῃ ἐγὼ ἐλπίζω. Ἐν τῇ καρδίᾳ. Ἐφωτίσθη γὰρ
45	ἐν ταύτῃ τῇ βοηθείᾳ ἧς πεῖραν ἔλαβον, ὅθεν οὐδὲ ἄλ‐ λην πλείονα παράταξιν δέδοικα, σκεπούσης με τῆς τοιαύτης βοηθείας. Μίαν ᾐτησάμην παρὰ Κυρίου, ταύτην ἐκζη‐ τήσω· τοῦ κατοικεῖν με ἐν οἴκῳ Κυρίου πάσας
12 . 1277 (50)	τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς μου, τοῦ θεωρεῖν με τὴν τερπνότητα Κυρίου, καὶ ἐπισκέπτεσθαι τὸν ναὸν αὐτοῦ· ὅτι ἔκρυψέ με ἐν σκηνῇ αὐτοῦ ἐν ἡμέρᾳ κακῶν μου, ἐσκέπασέ με ἐν ἀποκρύφῳ τῆς σκη‐
12 . 1277 (50)	νῆς αὐτοῦ· ἐν πέτρᾳ ὕψωσέ με. Μεμαθήκαμεν
12 . 1280	οἶκον Κυρίου λέγεσθαι τὴν Ἐκκλησίαν Θεοῦ ζῶντος, ἐκ λίθων ζώντων. Οὔσης δὲ καὶ χρηστότητος, οὔσης δὲ καὶ ἀποτομίας Θεοῦ, οἱ μὲν κατοικοῦντες ἐν οἴκῳ Κυρίου ὄψονται τὴν ἐν τῇ χρηστότητι τοῦ Θεοῦ τερ‐
5	πνότητα· οἱ δὲ ἔξω τοῦ οἴκου τυγχάνοντες τῆς ἀποτο‐ μίας αὐτοῦ πεῖραν λήψονται. Εἰ διαφέρει δὲ ναὸς Κυρίου καὶ οἶκος Κυρίου ἐπιστήσεις, καὶ εἰ οἶκος μὲν ἡ Ἐκκλησία ἀναλόγως Λευΐταις καὶ ἱερεῦσι. Πρῶ‐ τον ἐν τῇ σκηνῇ τοῦ Θεοῦ κρύπτεταί τις ἐν ἡμέρᾳ
10	κακῶν ἀπὸ Κυρίου, εἶτα σκεπάζεται ἐν ἀποκρύφῳ τῆς σκηνῆς αὐτοῦ, καὶ τρίτον ἐν πέτρᾳ ὑψοῦται. Αἰτεῖ τοίνυν τὴν Ἐκκλησίαν οἰκεῖν διὰ τοῦ φρονεῖν τὰ ἐκκλησιαστικὰ πάσας τὰς ἡμέρας τῆς πεφω‐ τισμένης αὐτοῦ ζωῆς. Ἐπὶ γῆς, φησὶ, τυγχάνων, εἰ
15	καὶ πολλῶν δεῖ μοι τῶν ἀγαθῶν, μίαν αἴτησιν τέως αἰτῶ. Ἀθρόως γὰρ ἐν πᾶσιν οὐχ οἷόν τε γενέσθαι τοῖς ἀγαθοῖς, μήπω τόδε λείποι τὸ μέγα καὶ ἐξαίρε‐ τον, «τὸ θεωρεῖν με,» καὶ τὰ ἑξῆς. Ὁ δὲ ἀγαπῶν τὴν εὐπρέπειαν τοῦ οἴκου Κυρίου βούλεται τερπνῶς
20	ἐναπολαῦσαι τῇ θέᾳ, καὶ μετὰ τὴν θεωρίαν ἐπισκέ‐ πτεσθαι τὸν ναὸν αὐτοῦ. Θεωρεῖ δέ τις τὴν τερπνό‐ τητα Κυρίου, τὰ ὑποβεβηκότα δόγματα τῆς Ἐκκλη‐ σίας ὁρῶν· προσβαλὼν δὲ τοῖς περὶ Τριάδος, περια‐ θρήσει τὸν ναὸν αὐτοῦ. Εὐπρέπεια δὲ Κυρίου καὶ πᾶς
25	ὁ κατ’ ἀρετὴν βίος τῶν ἐν θεοσεβείᾳ διαπρεπόντων. «Ὅτι ἔκρυψέ με,» καὶ τὰ ἑξῆς. «Οἱ μὲν ἐχθροὶ, φησὶν, ἠσθένουν καὶ ἔπιπτον·» ἐγὼ δὲ ὑπὸ τῆς αὐ‐ τοῦ δεξιᾶς ἐκρυπτόμην ἐν σκηνῇ κατοικῶν, διὰ τὸ διάγειν ἐν ἐρημίαις, καὶ μὴ ἔχειν τότε τὸν οἶκον τοῦ
30	Θεοῦ, μηδὲ τὸν ναὸν αὐτοῦ. Καὶ ἐν τῷδε τῷ τῶν διωγμῶν καιρῷ ἐσκέπασέ με. Ἀπόκρυφον δὲ σκη‐ νῆς τὸ ἐνδότατόν τε καὶ ἄβατον, ὅπερ ἐκάλουν Ἅγια ἁγίων. Οὐ πάντως δὲ τὴν σκηνὴν ἐν τόπῳ γεγενῆσθαί φησιν, ἀλλ’ ἐν ψυχῆς καταστάσει ἡγιασμένῃ, καὶ
35	πάσης ἀπηλλαγμένῃ τῆς τῶν πολλῶν κοινωνίας. Ἀλλ’ οὐκ ἀφῆκέ με, φησὶ, μέχρι τέλους λανθάνειν, ἀλλὰ καὶ ἑτέροις χρήσιμον γενέσθαι βουλόμενος, ἐν πέτρᾳ τῷ Χριστῷ ὕψωσέ με. Καὶ ἄλλως δὲ πολλάκις εἴρη‐ ται τὴν μὲν σκηνὴν δηλοῦν προκοπὴν, τὸν οἶκον δὲ
40	τελειότητα. Οὐδεὶς οὖν, ἐνεστηκυίας αὐτῷ τῆς τῶν κακῶν ἡμέρας, ἐν οἴκῳ εἶναι δύναται τοῦ Θεοῦ· ἀλλ’ ἐν τῇ σκιᾷ κρύπτεται, τῷ τὴν προκοπὴν σκεπάζειν τὸν κακίας ἀπαλλαττόμενον. Ἔτι γὰρ μετανοοῦντες, οὐ δύνανται ἔχειν τὴν τελειότητα. Δύναται δὲ καὶ
45	νῦν κακὰ νοεῖσθαι τὰ περιστατικά· ἀπόκρυφον δὲ σκηνῆς αὐτοῦ ἐπὶ τῆς παιδεύσεως, κἀκεῖ προκόπτο‐ μεν. Τὰ μέν ἐστι προφανῆ, τὰ δὲ μυστικά. Οὐκ ἐν τοῖς ἐπιπολαίοις οὖν ὁ Θεὸς τὸν προκόπτοντα σκέπει. Αὐτοῦ δὲ εἶπε σκηνὴν, ἐπεὶ μὴ πᾶσα κατὰ Θεὸν προ‐
12 . 1280 (50)	κοπή· διεδέξατο δὲ τὴν προκοπὴν ἡ πέτρα τῆς τελειό‐ τητος. Κατάλληλον δὲ τῇ μὲν προκοπῇ τὸ «ἔκρυψε,» τῇ δὲ τελειότητι τὸ «ὕψωσε.» Λέγοις δ’ ἂν σκηνὴν καὶ τὴν διὰ νόμου καὶ προφητῶν ἀγωγὴν, ἐν ᾗ ἐν τῷ μυστικῷ νῷ κρύπτει τὸν παιδευόμενον ὁ Θεὸς, ὑψῶν
55	αὐτὸν ἐν τῇ πέτρᾳ τῷ Χριστῷ.
57	Ὅτι ἔκρυψέ με ἐν σκηνῇ αὐτοῦ ἐν ἡμέρᾳ κα‐
57	κῶν μου, κ. τ. ἑ. Σκηνὴν τὸν Χριστὸν ὀνομάζει,
12 . 1281	ἐν ᾧ καὶ κατεσκήνωσεν ὁ Θεός· «Ἐν τῷ ἡλίῳ» γὰρ, φησὶν, «ἔθετο τὸ σκήνωμα αὐτοῦ.» Ἥλιος δὲ δικαιοσύνης ὁ Κύριος. Καὶ γὰρ ἐκ τοῦ ναοῦ φησι. Ταύτην γὰρ, λέγει, σκηνὴν ἔσχον τὴν σκέπην καὶ
5	τὴν βοήθειαν. Ἐπειδὴ ἐν τῇ τοῦ Θεοῦ σκηνῇ προσ‐ ευξάμενος, καὶ τὴν ἀπὸ τῶν ἄρτων λαβὼν εὐλογίαν, τὰς χεῖρας τῶν πολεμούντων διέφυγεν, ὁπότε καὶ Δωὴκ τὰς βασιλικὰς ἡμιόνους νέμων τὴν αὐτοῦ φυ‐ γὴν τῷ Σαοὺλ κατεμήνυσεν. «Ἐσκέπασέ με ἐν ἀπο‐
10	κρύφῳ τῆς σκηνῆς αὐτοῦ.» Ἀντὶ τοῦ, ὡς ἐν ἀπο‐ κρύφῳ. Οὕτω, φησὶ, πολλὰ ζητήσαντες περὶ ἐμοῦ οἱ πολέμιοι οὐχ εὗρόν με, τοῦ Θεοῦ με σκεπάζοντος. Καὶ οὕτω τὸ, «Ἔκρυψέ με.» Καὶ νῦν ἰδοὺ ὕψωσε τὴν κεφαλήν μου ἐπ’ ἐχ‐
15	θρούς μου· ἐκύκλωσα καὶ ἔθυσα ἐν τῇ σκηνῇ αὐ‐ τοῦ θυσίαν ἀλαλαγμοῦ, κ. τ. ἑ. Εἰ ὁ κυκλώσας θύει· θυσία δέ ἐστι πνεῦμα συντετριμμένον· ὁ συν‐ τρίψας τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν κύκλῳ αὐτὴν πεποίηκε σχῆμα γωνίας μὴ ἔχουσαν ἐπιδεχομένην φθορὰν, καὶ
20	τὴν ἀφροσύνην αὐτὴν, ἣ, φησὶ Σολομὼν, «ταῖς γω‐ νίαις παρεδρεύει·» καὶ τὸ, «Κατελθὸν δὲ ἐπὶ τοὺς παῖδας Ἰὼβ πῦρ τῶν τεσσάρων ἥψατο γωνιῶν τοῦ οἴκου.» Σοὶ εἶπεν ἡ καρδία μου· Ἐξεζήτησα τὸ πρόσ‐
25	ωπόν σου, τὸ πρόσωπόν σου, Κύριε, ζητήσω, κ. τ. ἑ. Ὅταν τὸ πρόσωπόν τινος τὸ πρόσωπον τοῦ Κυ‐ ρίου ζητήσει, τότε ἀνακεκαλυμμένως τὴν δόξαν Κυ‐ ρίου κατοπτρίζεται, καὶ γενόμενος ἰσάγγελος, διὰ παντὸς ὄψεται τὸ πρόσωπον τοῦ ἐν οὐρανοῖς Πατρός.
30	Τοῦ αὐτοῦ. Δι’ ὧν καθαίρει τις ἑαυτὸν, δεί‐ κνυσι ζητῶν τὸ πρόσωπον τοῦ Θεοῦ, ὅπερ οἱ ἄγγε‐ λοι διὰ παντὸς λέγονται βλέπειν. Ὅτι ὁ πατήρ μου καὶ ἡ μήτηρ μου ἐγκατέλι‐ πόν με, κ. τ. ἑ. Μακάριος ὁ ἐγκαταλειφθεὶς
35	ὑπὸ τοῦ διαβόλου καὶ τῆς συζύγου αὐτοῦ κακίας, ἐξ ἧς τίκτει τοὺς παρανόμους τούτου υἱούς. Ὥσπερ Παῦλος διὰ τοῦ Εὐαγγελίου γεννᾷ τοὺς Γαλάτας, οὕ‐ τω καὶ διὰ τῆς κακίας ὁ διάβολος γεννᾷ τοὺς πονη‐ ρούς. Τῆς συμφορᾶς, φησὶν, ἐπιστάσης μοι νῦν, καὶ
40	τῆς τοσούτων πολεμίων ἐφόδου, οὐδὲ πατὴρ ἄν με ὠφέλησαν οὐδὲ μήτηρ, αὐτὸς δὲ ἀντὶ πάντων ὤφθης μοι βοηθός. Νομοθέτησόν με, Κύριε, τὴν ὁδόν σου, καὶ ὁδή‐ γησόν με ἐν τρίβῳ εὐθείᾳ, κ. τ. ἑ. Ὅρα τὸν ἐν
45	τῷ νόμῳ Μωϋσέως καὶ γράμματι, ὡς οὐκ ὄντα ἐν ὁδῷ Κυρίου, νομοθετηθῆναι εὐχόμενον τῇ ὁδῷ τοῦ Κυρίου. Ἀνδρίζου, καὶ κραταιούσθω ἡ καρδία σου, κ. τ. ἑ. Ἀνδρίζου, τουτέστιν ἀνδρείαν ἀνάλαβε,
12 . 1281 (50)	μὴ κατ’ ἰσχὺν σώματος, ἀλλὰ κραταιουμένης τῆς καρδίας σου· οὕτω γὰρ ὑπομεῖναι τὸν Κύριον δυνη‐ θήσῃ.
12 . 1281 (50)	Τοῦ αὐτοῦ. Ἀνδρεία καρδία καὶ ψυχή ἐστιν
12 . 1284	ἡ μὴ ἔχουσα λογισμοὺς ἀκαθάρτους καὶ δόγματα ψευδῆ.
3t	ΨΑΛΜΟΣ ΚΖʹ.
4	Πρὸς σὲ, Κύριε, κεκράξομαι, ὁ Θεός μου, μὴ
5	παρασιωπήσῃς ἀπ’ ἐμοῦ, κ. τ. ἑ. Τῶν πρὸς τὸν Θεὸν βοώντων καὶ ἀναφερόντων τὰς εὐχὰς, εἰ μὲν τὰ ἐπίγειά τις αἰτεῖ, ἐστὶν ἡ φωνὴ αὐτοῦ βρα‐ χεῖα· εἰ δὲ τὰ ἐπουράνιά τις αἰτεῖ, βοᾷ. Ὅθεν πολ‐ λάκις λέγεται ἐν ταῖς Γραφαῖς περὶ τῶν ἁγίων, ὅτι
10	πρὸς τὸν Θεὸν ἐκέκραξαν. Πειράσθω τοίνυν ἕκαστος εὔχεσθαι τῷ Θεῷ κεκραγὼς, καὶ παραδοξότερον ἐρῶ πῶς κεκραγώς. Εἰσελθὼν εἰς τὸ ταμεῖον αὐτοῦ κλείει τὴν θύραν, καὶ οὕτως κέκραγε πρὸς τὸν Θεόν. «Μὴ παρασιωπήσῃς ἀπ’ ἐμοῦ.» Θεὸς ἀναγέγραπται λε‐
15	λαληκέναι πρὸς Μωϋσέα, καὶ πρὸς Ἀαρὼν, καὶ πρὸς Ἰησοῦν τὸν τοῦ Ναυῆ. Τοιοῦτοι γὰρ ἦσαν ἵνα λαλῇ πρὸς αὐτοὺς ὁ Θεός. Καὶ διὰ τῶν προφητῶν, ὅτε ὁ λαὸς ἦν τοῦ Θεοῦ, οὐκ ἐσιώπα. Καὶ μὴ νομίσωμεν ἔξωθεν ἡμῖν λαλεῖν τὸν Θεόν· ἀλλὰ γὰρ τὰ ἀναβαί‐
20	νοντα ἡμῶν ἐπὶ τὴν καρδίαν ἅγια ἐκεῖνά ἐστιν ἃ λα‐ λεῖ ἡμῖν ὁ Θεός. Οὕτως ἄκουε τοῦ, Ἐλάλησεν ὁ Θεὸς πρὸς τὸν δεῖνα. Ὅτι δὲ τοῦθ’ οὕτως ἔχει, ἄκουε τῆς Γραφῆς αὐτῆς μαρτυρούσης· «Μακάριος ἀνὴρ οὗ ἐστιν ἀντίληψις αὐτοῦ παρὰ σοῦ, Κύριε, ἀναβάσεις
25	εἰς τὴν καρδίαν αὐτοῦ.» Ἔχομεν ἄλλην ἀκοὴν ἀκούουσαν λόγου Θεοῦ. Θεία ἐστὶν ἡ αἴσθησις ἐκείνη ἡ οὕτω παρὰ Σολομῶντι ὀνομαζομένη, ἡ ἀκούουσα λόγου Θεοῦ, ἀνακεκραμένη αὐτῷ καὶ ἡνωμένη. «Ὁ Θεὸς οὖν μου, φησὶν, μὴ παρασιωπήσῃς ἀπ’ ἐμοῦ,
30	καὶ ὁμοιωθήσομαι, φησὶν, τοῖς καταβαίνουσιν εἰς λάκκον.» Οὐδένα τῶν ἁγίων οἴδαμεν λάκκον ὀρύξαν‐ τα· ἀλλ’ εἴποτε ἅγιος χρείαν ἔσχεν ὕδατος, φρέαρ ὤρυξε. Καὶ Σολομὼν ἐντέλλεται ἀπὸ φρεάτων πίνειν· ὁ δὲ προφήτης ἀπειλεῖ τοῖς πίνουσιν ἐκ λάκκου,
35	λέγων ὡς ἐκ προσώπου τοῦ Θεοῦ· «Ἐμὲ ἐγκατέλιπον πηγὴν ὕδατος ζῶντος, καὶ ὤρυξαν ἑαυτοῖς λάκκους συντετριμμένους. Μήποτε οὖν παρασιωπήσῃς ἀπ’ ἐμοῦ, καὶ ὁμοιωθήσομαι τοῖς καταβαίνουσιν εἰς λάκ‐ κον.» Ἀλλ’ ὅπως ἴδωμεν τίνες οἱ καταβαίνοντες εἰς
40	λάκκον, ἡ ἱερὰ Γραφὴ τὰ θεῖα λέγει εἶναι θερμὰ, τὰ δὲ τῆς ἁμαρτίας καὶ τῆς ὕλης πράγματα ψυχρά. Ἐκεῖ οἰκεῖ καὶ ὁ πολέμιος τῶν ἀνθρώπων δράκων, ὃς ὠνομάσθη ψυχρός. Οὐδὲν γὰρ τῶν ἐπὶ γῆς ζῶόν ἐστι ψυχρὸν, ὡς ὁ δράκων. Πᾶσα οὖν ἁμαρτία ψυ‐
45	χρά ἐστι· τὰ δὲ θεῖα, ὡς ἔοικε, θερμά. «Ὁ ποιῶν τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ πνεύματα καὶ τοὺς λειτουργοὺς αὐτοῦ πυρὸς φλόγα·» καὶ, «Πῦρ ἦλθον βαλεῖν ἐπὶ τὴν γῆν·» καὶ, «Τῷ πνεύματι ζέοντες.» Πῶς δὲ οἱ ἁμαρτωλοὶ παρὰ λάκκοις εἰσὶν, ἄκουε. Ἐν τῇ Ἐξό‐
12 . 1284 (50)	δῳ γέγραπται· «Ἀπέκτεινεν ὁ Θεὸς ἀπὸ πρωτο‐ τόκου Φαραὼ, ὃς κάθηται ἐπὶ τοῦ θρόνου ἕως πρω‐ τοτόκου τῆς αἰχμαλωτίδος τῆς ἐν τῷ λάκκῳ.» Οὕτως οἱ καταβαίνοντες εἰς λάκκον ἁμαρτωλοί εἰσι καὶ
12 . 1284 (50)	αἰχμάλωτοι· ἀλλ’ ὁ ἀγαθὸς Θεὸς καὶ τούτους καλεῖ,
12 . 1285	καὶ κηρύσσει αὐτοῖς ἄφεσιν. «Πνεῦμα γὰρ Κυρίου ἐπ’ ἐμὲ, οὗ ἕνεκεν ἔχρισέ με, εὐαγγελίσασθαι πτω‐ χοῖς ἀπέσταλκέ με, κηρύξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσιν καὶ τυφλοῖς ἀνάβλεψιν.» Εἰσάκουσον, Κύριε, τῆς δεήσεώς μου ἐν τῷ δέεσθαι με πρὸς σὲ, ἐν τῷ αἴρειν με χεῖράς μου
5	πρὸς ναὸν ἅγιόν σου, κ. τ. ἑ. Εἰ ναός ἐστιν ὁ ἔχων Θεὸν, ὁ Θεὸς δὲ ἦν ἐν Χριστῷ κόσμον καταλ‐ λάσσων ἑαυτῷ, ναὸς ἄρα ἐστὶν ἅγιος ὁ Χριστὸς, πρὸς ὃν αἴρει τις καὶ ὑψοῖ τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν διὰ τῶν ἀρετῶν.
10	Τοῦ αὐτοῦ. Ἐμοὶ δοκεῖ διαφέρειν εὐχὴ δεή‐ σεως, καὶ δοκεῖ μοι ὁ Ἀπόστολος πλείονα ὀνόματα εἰς ταύτην τὴν διαφορὰν διαθέσθαι λέγων· «Παρα‐ καλῶ πρῶτον πάντων ποιεῖσθαι δεήσεις, προσευχὰς, ἐντεύξεις, εὐχαριστίας,» μείζονα λέγων ὡς ἐμοὶ δοκεῖ
15	τῆς δεήσεως τὴν προσευχὴν, καὶ τούτων τὴν ἔντευ‐ ξιν, πάντων δὲ τὴν εὐχαριστίαν. Εἴποιμ’ ἂν οὖν, ὅτι τοῦ ἔτι ἐνδεοῦς, καὶ οἷς ἔτι ἐνδεῖ τινα, τούτων ἐστὶν ἡ δέησις. Ὅτε δὲ τὸ ἀξίωμα τοῦ Θεοῦ νοήσας αἰτῶ τι παρὰ τοῦ Θεοῦ, τότε προσεύχομαι· ὅταν δὲ φίλος
20	ἐπὶ πλεῖον γένωμαι, τότε εὐχαριστῶ τῷ Θεῷ. «Ἐν τῷ αἴρειν με χεῖρας πρὸς ναὸν ἅγιόν σου.» Πολλάκις ἐλέγομεν περὶ τῆς ἐπάρσεως τῶν χειρῶν. Ἐπῆρε Μωϋσῆς τὰς χεῖρας, καὶ κατίσχυσεν ὁ Ἰσραήλ· ὅτε δὲ καθῆκε τὰς χεῖρας, κατίσχυσεν ὁ Ἀμαλήκ· καὶ,
25	«Ἐπαίροντες ὁσίους χεῖρας χωρὶς ὀργῆς καὶ διαλο‐ γισμοῦ·» καὶ, «Ἔπαρσις τῶν χειρῶν μου θυσία ἑσπερινή.» Εἴποιμι ἂν οὖν, ὅτι αἱ χεῖρες ἡμῶν εἰσιν αἱ κατὰ θεοσέβειαν πράξεις. Ἐὰν θησαυρίζωμεν ἐν οὐρανοῖς, ἔχομεν τὰς χεῖρας ἐπηρμένας πρὸς τὸν
30	Θεὸν, καὶ νικῶμεν τὸν ἐχθρόν· ὅταν δὲ ἡμῶν αἱ χεῖρες κάτω γένωνται, ἀνάγκη ἡμᾶς νικᾶσθαι. Ὅταν οὖν ἐπαίρω τὰς χεῖράς μου πρὸς τὸν Θεὸν, καὶ διὰ τῶν χειρῶν τῆς ψυχῆς ὑψῶμαι πρὸς αὐτὸν, νικᾶται ὑπ’ ἐμοῦ ὁ Ἀμαλὴκ, καὶ οὐδαμοῦ ἐστιν. Οὐκοῦν δεῖ
35	ἐπαίρειν χεῖρας πρὸς ναὸν ἅγιον τοῦ Θεοῦ. Ὁ ναὸς δὲ τοῦ Θεοῦ δόξα ἐστὶ τοῦ Θεοῦ.
38	Μὴ συνελκύσῃς με μετὰ ἁμαρτωλῶν, καὶ μετὰ ἐργαζομένων ἀδικίαν μὴ συναπολέσῃς με, κ. τ. ἑ.
40	Εἰ ἐφ’ ἡμῖν ἑκάτερον, τί τῶν ἀγαθῶν Θεῷ τὴν αἰτίαν ἀνέθηκεν; Ἀλλ’ ὅτι ὅτε συνέλκει πρὸς τοὺς τοιούτους Θεὸς τὸν σῶσαι δυνάμενον; Τοιγαροῦν τε‐ λωνῶν φίλος ἤκουσεν ὁ Σωτὴρ, μηδὲν ἐξ ἐκείνων βλαπτόμενος. Τοιαύτην οὖν ἕξιν ἀναλαβεῖν αἰτεῖ.
45	Ἴσως δὲ τοὺς πάνυ ἁμαρτωλοὺς παραιτεῖται, ὁποίους ἐπάγει τοὺς ὃ μὴ φρονοῦσι λαλοῦντας. Εἰ γὰρ καὶ μετὰ πόρνης γέγονεν ὁ Σωτὴρ, ἀλλ’ ᾀδούσης εἰρηνικὰ καὶ τἀναντία λογιζομένης.
12 . 1285 (50)	Τοῦ αὐτοῦ. Τίς χρεία ταῦτα λέγεσθαι; ἤτοι γὰρ ποιεῖς τὴν ἀνομίαν, καὶ συναπολλύει σε, καὶ μά‐ την λέγεις ταῦτα πρὸς Θεόν· ἢ οὐδὲν ποιεῖς ἄνομον, καὶ οὐκ ἀπολλύει ὁ Θεός. Ὁ Θεὸς γὰρ οὐχ οὕτως ἄδι‐
12 . 1285 (50)	κός ἐστι. Τολμῶμεν οὖν ἀπὸ τοῦ Εὐαγγελίου, καὶ λέ‐
12 . 1288	γομεν, ὅτι ὁ Θεὸς συνέλκει τὸν δίκαιον μετὰ ἁμαρτω‐ λῶν, συνέλκει τὸν δίκαιον διὰ τοὺς ἁμαρτωλοὺς, καὶ τοὺς ἐργαζομένους τὴν ἀνομίαν, ἵνα σωθῶσιν. Οἱ δὲ μὴ εἰδότες τοῦτο τὸ μυστήριον ἐνεκάλουν τῷ Ἰησοῦ,
5	λέγοντες· «Ἐσθίεις καὶ πίνεις μετὰ τῶν ἁμαρτω‐ λῶν.» Αὐτὸς δὲ μακρὰν ἦν τῆς ἀπ’ αὐτῶν βλάβης, πρὸς τὸ καὶ ὠφελεῖν αὐτούς. Οὕτω καὶ εἴ τις Χριστοῦ μιμητὴς τοῦτο ποιεῖ. Ἐὰν μέντοιγέ τις μὴ παρε‐ σκευασμένος ᾖ, μηδὲ δύναμιν ἔχων, ἐμβάλληται εἰς
10	τοσοῦτον κίνδυνον, ὥστε γενέσθαι μετὰ ἁμαρτωλῶν καὶ τῶν ἐργαζομένων τὴν ἀνομίαν, οὔτε ἐκείνους ὠφε‐ λήσει, καὶ ἑαυτὸν προσαπολέσει. Τοιγαροῦν καὶ ἐν‐ θάδε ὁ προφήτης παρασκευάζειν ἑαυτὸν βούλεται, ὥστε δύνασθαι μὲν εἶναι μετὰ ἁμαρτωλῶν καὶ ἐργα‐
15	ζομένων ἀνομίαν, μὴ συνελκυσθῆναι δὲ αὐτοῖς. Ἴσως δὲ καὶ τοὺς τὰ ἀνίατα ἁμαρτάνοντας παραιτεῖται, τοῦτο λέγων. Καὶ γὰρ προσέθηκε· «Τῶν λαλούντων εἰρήνην μετὰ τῶν πλησίον αὐτῶν, κακὰ δὲ ἐν καρ‐ δίαις αὐτῶν.» Σφόδρα γὰρ ἀσεβεῖς, ὅτι οὔτε ὡς φίλοι
20	διάκεινται, οὔτε ὡς ἐχθροὶ λαλοῦσιν, ἀλλ’ ἔχουσι μὲν τὴν ἔχθραν ἐν ἑαυτοῖς, λόγοις δὲ εἰρηνικοῖς ὑποκρί‐ νονται φιλίαν. Τῶν δὲ τοιούτων ἀνθρώπων μιαρώτερον οὐκ ἔστι. Τοὺς οὖν τοιούτους ὁ δίκαιος παραιτεῖται. Ὁρᾶτε γὰρ ὡς καὶ ὁ Σωτὴρ ἡμῶν μετὰ ἁμαρτωλῶν
25	ἐγένετο καὶ μετὰ πόρνης, οὐ μέντοι λαλούσης μὲν εἰ‐ ρηνικὰ, κακὰ δὲ ἐχούσης ἐν τῇ καρδίᾳ ἑαυτῆς. Ἢ εὔ‐ χεται λέγων· Ἐπεὶ πάντως τῷ ἀδικοῦντι ἀπώλεια ἕπεται, δικαιοσύνην παρέχων μοι, μὴ ἐάσῃς με ἐν ἀδικίᾳ γενέσθαι, ὅπως μὴ ἀπόλωμαι μετὰ τῶν ἐργα‐
30	ζομένων αὐτήν.
33	Δὸς αὐτοῖς, Κύριε, κατὰ τὰ ἔργα αὐτῶν καὶ κα‐ τὰ τὴν πονηρίαν τῶν ἐπιτηδευμάτων αὐτῶν, κ. τ. ἑ.
35	Αἰτεῖ αὐτοὺς κακωθῆναι διὰ παιδείας, ὅπως ἂν παύσωνται πλημμελοῦντες. Ἔργα δὲ λέγει τὰ κρυ‐ πτά· κακὰ γὰρ ἐν ταῖς καρδίαις ἐλάλουν. Τοῦ αὐτοῦ. Διδασκόμεθα ὑπὸ τοῦ λόγου ἀπο‐ θέσθαι πάντα τὰ ἁμαρτήματα· εἰ γὰρ οὐκ ἐσμὲν κα‐
40	θαροὶ, δεῖ ἡμᾶς κολασθῆναι, ἵνα παιδευθῶμεν. «Κατὰ τὰ ἔργα τῶν χειρῶν αὐτῶν,» φησὶ, «δὸς αὐτοῖς·» ὡσεὶ ἔλεγε· Κατὰ τὰ κρυπτὰ τῶν ἔργων ἀπόδος τὸ ἀνταπόδομα αὐτῶν αὐτοῖς. Ὁ διορατικὸς ἐπιστημο‐ νικῶς τοῖς πράγμασι προσερχόμενος ὡς βλαπτικὰ τὰ
45	φαῦλα ἀποστρέφεται, αἱρούμενος τὰ ἀγαθὰ, ὠφέλιμα ὄντα. Ὁ δὲ φαῦλος, ἡδονῇ θελγόμενος, ἐργάζεται τὰ κακὰ, οὐχ ὁρῶν αὐτῶν τὸ βλαβερόν. Ἐπεὶ οὖν λογι‐ κῶς οὐκ αἰσθάνεται τῶν βλαβερῶν, εὔχεται ὁ ἅγιος ἀποτῖσαι αὐτῷ κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ ἐπίπονα, ὅπως
12 . 1288 (50)	ἂν διὰ τοὺς πόνους ἀποστραφῇ τὰ κακὰ, αἴτια κολά‐ σεως αὐτῷ γεγενημένα. Ὅτι οὐ συνῆκαν εἰς τὰ ἔργα Κυρίου, καὶ εἰς τὰ ἔργα τῶν χειρῶν αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ἔργα μὲν Κυ‐ ρίου τάχα ἐστὶ τὰ νοητὰ, ἔργα δὲ χειρῶν αὐτοῦ
55	τὰ αἰσθητὰ νομίζω. «Οὐχὶ ἡ χείρ μου, φησὶν,
12 . 1289	ἐποίησε ταῦτα πάντα;» Ἢ τάχα ἔργα μὲν Κυρίου αἱ ἀρεταὶ, ἔργα δὲ χειρῶν αὐτοῦ οἱ λόγοι τῶν γεγονό‐ των. «Καθελεῖς αὐτοὺς καὶ οὐ μὴ οἰκοδομήσεις αὐτούς.» Καθελεῖ Κύριος τὰς ἕξεις τὰς πονηρὰς, καὶ οὐ
5	μὴ ἔτι συγχωρήσει τοῖς οἰκοδομοῦσιν οἰκοδομῆσαι αὐτάς. Καὶ ἀνέθαλεν ἡ σάρξ μου, κ. τ. ἑ. Σάρκα μὲν ὠνόμασε τὴν ψυχὴν διὰ τὸ κεκολλῆσθαι αὐτὴν τῇ σαρκὶ, κατὰ τὸ, «Ὄψεται πᾶσα σὰρξ τὸ σωτήριον
10	τοῦ Θεοῦ ἡμῶν.» Ἢ τάχα ἡ αἰσθητὴ θάλλει σὰρξ ἀποθεμένη τὰ πάθη. Σῶσον τὸν λαόν σου, καὶ εὐλόγησον τὴν κλη‐ ρονομίαν σου, καὶ ποίμανον αὐτοὺς, καὶ ἔπαρον αὐτοὺς ἕως τοῦ αἰῶνος, κ. τ. ἑ. Κληρονομίαν
15	νῦν λέγει τὴν κληρονομοῦσαν αὐτὸν φύσιν λογικήν. Τοῦ αὐτοῦ. Αὐτὸς ὁ Χριστὸς ἡμᾶς ποιμανεῖ τοὺς εἰς αὐτὸν πεπιστευκότας, πέμψας ἀντ’ αὐτοῦ καὶ ὡς αὐτὸν τὸν Παράκλητον, ὅ ἐστι τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας. Καὶ μὴν καὶ ἐπαίρει ἀπὸ τῶν γηΐνων, τουτ‐
20	έστιν ὑψηλοὺς ἀποφαίνει εἰς τοὺς μέλλοντας καὶ ἀτελευτήτους αἰῶνας.
21t	ΨΑΛΜΟΣ ΚΗʹ.
22	Ἐνέγκατε τῷ Κυρίῳ, υἱοὶ Θεοῦ, κ. τ. ἑ. Παῦλος ὁ ἅγιος υἱὸς Θεοῦ γέγονε διὰ τοῦ Εὐαγγελίου. Ἐγέννα δὲ καὶ αὐτὸς υἱοὺς καὶ προσῆγε τῷ Θεῷ.
25	Υἱοὺς καλεῖ τοὺς πολλῆς τυχόντας παρὰ τοῦ Θεοῦ κηδεμονίας, καὶ σωθέντας παραδόξως, ὧν ὁ Θεὸς ἐφείσατο οὕτως ὡς υἱῶν. Ἐνέγκατε τῷ Κυρίῳ υἱοὺς κριῶν, κ. τ. ἑ. Ὁ συνάγων τὰ διεσκορπισμένα πρόβατα Χριστοῦ,
30	καὶ ἐπιστρέφων τὰ πεπλανημένα, καὶ εὑρίσκων τὰ ἀπολωλότα, οὗτος φέρει τῷ Κυρίῳ υἱοὺς κριῶν· καὶ ὁ ποιῶν ὅπως ἴδωσιν οἱ ἄνθρωποι τὰ καλὰ ἔργα αὑ‐ τοῦ, καὶ δοξάσωσι τὸν ἐν οὐρανοῖς Πατέρα. Φέρει δὲ τῷ Κυρίῳ δόξαν καὶ ὁ ἐν λόγῳ σοφίας θεολογῶν. Τι‐
35	μὴν δὲ φέρει Κυρίῳ ὁ μὴ ἐκ λύπης ἢ ἐξ ἀνάγκης ἐλεῶν πτωχὸν, καὶ ἐν τούτῳ δανείζει Θεῷ. Τὸ γὰρ «τιμᾷν» ἰδίως καὶ ἐπὶ τούτων ἐν τῇ Γραφῇ τέτακται, ὡς δῆλον ἐκ τοῦ· «Χήρας τίμα, τὰς ὄντως χήρας,» καὶ, «Τίμα τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα.» Αὐλὴ δὲ
40	ἁγία ἡ Ἐκκλησία.
42	Φωνὴ Κυρίου ἐπὶ τῶν ὑδάτων, κ. τ. ἑ. Φωνὴ μὲν Κυρίου ἁπλῶς ἐπὶ τῶν ὑδάτων, αὐτὸς δὲ ὁ Κύ‐ ριος ἐπὶ ὑδάτων πολλῶν. Λογικὰς δὲ φύσεις νῦν ση‐
45	μαίνει τὰ ὕδατα. «Γενηθήτω, φησὶ, τὸ στερέωμα ἐν μέσῳ τοῦ ὕδατος, καὶ ἔστω διαχωρίζον.» Καὶ λεπτυνεῖ αὐτὰς ὡς τὸν μόσχον τοῦ Λιβά‐ νου, κ. τ. ἑ. Μόσχος Λιβάνου ὁ πονηρὸς ἐνώ‐ πιον Κυρίου παντοκράτορος τραχηλιάσας καὶ ἀποῤῥί‐
12 . 1289 (50)	ψας τὸν εὐαγγελικὸν ζυγὸν, θεὸς εἶναι βιαζόμενος.
12 . 1292	Φωνὴ Κυρίου διακόπτοντος φλόγα πυρὸς, κ. τ. ἑ. Ἡ φωνὴ Κυρίου σβέννυσι τὰ πεπυρωμένα βέλη τοῦ πονηροῦ· ἥτις ἐστὶ διδασκαλία πνευματικὴ πρὸς σοφὴν πολιτείαν ἐκκαλουμένη τὸν πεπιστευκότα τῷ
5	Χριστῷ. Φωνὴ Κυρίου συσσείοντος ἔρημον, καὶ συσσεί‐ σει Κύριος τὴν ἔρημον Κάδης, κ. τ. ἑ. Ἐγὼ φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ· Ἑτοιμάσατε τὴν ὁδὸν Κυρίου. Ἔρημός ἐστι ψυχὴ λογικὴ ἐστερη‐
10	μένη Θεοῦ.
11t	ΨΑΛΜΟΣ ΚΘʹ.
12	Εἰς τὸ τέλος, ψαλμὸς ᾠδῆς τοῦ ἐγκαινισμοῦ τοῦ οἴκου τοῦ Δαυῒδ, κ. τ. ἑ. Οἰκοδομεῖ μὲν οἶκον βίος ὀρθὸς, ἐγκαινίζει δὲ τοῦτον γνῶσις Θεοῦ.
15	Ὑψώσω σε, Κύριε, ὅτι ὑπέλαβές με, κ. τ. ἑ. Ὅτι ἐκ προσώπου τοῦ Χριστοῦ λέγεται ὁ ψαλμὸς, δῆ‐ λον ἐκ τοῦ· «Καὶ ἀνήγαγες ἐξ ᾅδου τὴν ψυχήν μου.» Δύναται δὲ καὶ ἐκ προσώπου τοῦ ἁγίου ταῦτα λέγε‐ σθαι, τροπικώτερον παντὸς ἁγίου ὡς ἐν ᾅδου γεγενη‐
20	μένου κατὰ τὸν τῆς κακίας καιρὸν, καὶ ἐκεῖθεν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ ἀναχθέντος, ὅτε βοηθούμενος ὑπὸ τοῦ Λό‐ γου, καὶ ἑπόμενος αὐτῷ τετελείωται. Οὐδὲ γὰρ ὑψοῦν δύναται τὸν Κύριον μὴ ὑπολαβόντος αὐτὸν αὐτοῦ τοῦ Κυρίου. Ὅταν γὰρ ὑψωθῶμεν ἀπὸ τῆς γῆς μετεω‐
25	ριζόμενοι καὶ ἐπαιρόμενοι ὑπὸ τοῦ σταυροῦ τοῦ Χρι‐ στοῦ τοῦ εἰπόντος· «Ὅταν ὑψωθῶ, πάντας ἑλκύσω πρὸς ἐμαυτὸν,» ὑψοῦμεν τὸν Κύριον, καὶ αὐτὸν ὑψώσαντα τὸν Πατέρα, καὶ τὴν περὶ αὐτοῦ ὑπόληψιν, ὅσον ἐφ’ ἑαυτῷ, ὑψηλοτάτην τοῖς πιστεύουσιν εἰς τὸν
30	Θεὸν παραδεδωκότα. Διδάσκει δὲ καί τινας ἀοράτους ἐχθροὺς τῆς ἀνθρωπίνης ψυχῆς διαφθονεῖσθαι τῇ κα‐ τὰ Θεὸν αὐτῆς σωτηρίᾳ, ἐφεδρεύειν τε καὶ ἐπιβου‐ λεύειν αὐτῇ, εἶτ’ ἐπιτηρεῖν εἴ που γένοιτό τι αὐτῇ σφάλμα ἢ ὄλισθος, ἢ πτῶσις· ὧν εἴ τι συμβαίη περὶ
35	αὐτὴν, τοὺς ἐχθροὺς οἷα χαιρεσικάκους ἐπιτωθάζειν αὐτῇ, τοὐναντίον δὲ πάσχειν διαλαμπούσης αὐτῆς ταῖς κατὰ Θεὸν προκοπαῖς. Εὐχαριστεῖ τοίνυν τῷ Θεῷ, ὅτι μὴ συνεχώρησεν τοῖς ἐχθροῖς ἐφησθῆναι αὐτοῦ τοῖς κακοῖς, ἀνιμήσατο δὲ αὐτὸν ἀναλαβὼν τοῦ πτώ‐
40	ματος. Ὑψοῖ δὲ τὸν Κύριον μεγάλως καὶ ὑψηλῶς αὐτὸν θεολογῶν καὶ ὁ πρέποντα Θεῷ σώζων παρ’ ἑαυτῷ δόγματα· καὶ τὴν ἑαυτοῦ δὲ ψυχὴν ἐν πάσῃ ἀρετῇ καὶ φιλοσόφῳ βίῳ ἐπαίρων, τὸν ἐνοικοῦντα αὐτῇ ὑψοῖ. «Ὅτι ὑπέλαβές με.» Ἀντὶ τοῦ· «ὑπέ‐
45	λαβες,» ὁ Ἀκύλας, «ἀνέσωσας,» φησί. Καὶ οὕτω δὲ σαφὴς ὁ νοῦς, παντὸς τοῦ ὑπολαμβανομένου ὑπὸ τοῦ Θεοῦ ἀνασωζομένου ἀπὸ τῆς κακίας. Κύριε ὁ Θεός μου, ἐκέκραξα πρὸς σὲ, καὶ ἰάσω με, κ. τ. ἑ. Ταῦτα μὲν οὖν ἐκ προσώπου τοῦ δι‐
12 . 1292 (50)	καίου λέγεται. Ἐὰν δὲ ὁ Σωτὴρ λέγῃ ταῦτα, ὅρα εἰ οὕτω δύναται καὶ τοῦτο τῆς πρεπούσης τυχεῖν διηγή‐
12 . 1292 (50)	σεως. Οἱ πιστεύοντές εἰσι σῶμα Χριστοῦ καὶ μέλη ἐκ
12 . 1293	μέλους· ἐὰν δὲ πάσχῃ μέλος ἓν, συμπάσχει πάντα τὰ μέλη. Καὶ ἐὰν δοξάζηται μέλος ἓν, συνδοξάζεται πάντα τὰ μέλη. Πάσχει δὲ τὸ οὕτως Χριστοῦ σῶμα καὶ δεῖται θεραπείας. Ἐπὶ τῇ ἡμετέρᾳ τοίνυν θεραπείᾳ οὐδὲν
5	ἄτοπον λέγειν πρὸς αὐτόν· «Κύριε ὁ Θεός μου, ἐκέ‐ κραξα πρὸς σὲ, καὶ ἰάσω με.» Καὶ γὰρ ὡς ἴδια ἁμαρ‐ τήματα ἐξομολογεῖται τὰ ἡμέτερα, ὡς ἐν τῷ εἰκοστῷ πρώτῳ ψαλμῷ λέγων· «Μακρὰν ἀπὸ τῆς σωτηρίας μου οἱ λόγοι παραπτωμάτων μου·» καὶ ἐν τῷ ἑξη‐
10	κοστῷ ὀγδόῳ· «Κύριε, σὺ ἔγνως τὴν ἀφροσύνην μου, καὶ αἱ πλημμέλειαί μου ἀπὸ σοῦ οὐκ ἐκρύβησαν.» Ἐκ προσώπου δὲ τοῦ Χριστοῦ ἀμφότεροι εἴρηνται οἱ ψαλμοί. Ψάλατε τῷ Κυρίῳ, οἱ ὅσιοι αὐτοῦ, καὶ ἐξομολο‐
15	γεῖσθε τῇ μνήμῃ τῆς ἁγιωσύνης αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ἐπεὶ οὐχ ὡραῖος αἶνος ἐν στόματι ἁμαρτωλοῦ, οὐχ ὁ τυχὼν προστάσσεται ψάλλειν τῷ Κυρίῳ, ἀλλ’ οἱ ὅσιοι αὐτοῦ, οἵτινες δύνανται ψάλλειν τῷ πνεύματι, ψάλλειν δὲ καὶ τῷ νοΐ. Διὰ τί δὲ μὴ ἠρκέσθη ὁ Προ‐
20	φήτης τῷ εἰπεῖν· «Ψάλατε τῷ Κυρίῳ, οἱ ὅσιοι,» ἀλλὰ προσέθηκε καὶ τὸ «αὐτοῦ,» ὡς ὄντων ὁσίων οὐκ αὐτοῦ; Φαμὲν τοίνυν, ὥσπερ χωρὶς πάσης προσθή‐ κης μόνος ὁ Θεὸς ἀγαθός ἐστιν, οὕτω χωρὶς πάσης προσθήκης ὅσιος μόνος ὁ Κύριος, ὡς ἐν τῇ τοῦ Δευ‐
25	τερονομίου ᾠδῇ εὕρομεν· «Δίκαιος καὶ ὅσιος ὁ Κύ‐ ριος.» Ὡς δὲ μετὰ προσθήκης ἐστὶ δοῦλος ἀγαθὸς, κα‐ τὰ τό· «Εὖ, δοῦλε ἀγαθὲ καὶ πιστὲ,» καὶ ἄνθρωπος ἀγαθὸς κατὰ τὸ, «Ὁ ἀγαθὸς ἄνθρωπος ἐκ τοῦ ἀγα‐ θοῦ θησαυροῦ τῆς καρδίας,» καὶ τὰ ἑξῆς· οὕτω μετὰ
30	προσθήκης οἱ ὅσιοι τοῦ Κυρίου. Τοῦ αὐτοῦ. Τάχα δὲ καὶ τοὺς ὅσοι πρότε‐ ρον ἐν ἀκαθάρτοις διάγοντες εἰς μνήμην ἦλθον με‐ τὰ ταῦτα τῆς ἁγιωσύνης αὐτοῦ, προτρέπει εἰς χαρι‐ στείαν.
35	Τοῦ αὐτοῦ. Πᾶς ὁ μεμνημένος τῆς τοῦ Θεοῦ φιλανθρωπίας ἐξομολογεῖται αὐτῷ. Ὅτι ὀργὴ ἐν τῷ θυμῷ αὐτοῦ, καὶ ζωὴ ἐν τῷ θε‐ λήματι αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ὥσπερ ἐκ τοῦ λεγομένου θυμοῦ Κυρίου ἐξέρχεται ὀργὴ, οὕτω καὶ ἐκ τοῦ θε‐
40	λήματος αὐτοῦ γεννᾶται ζωή. Καὶ εἰ ἡ ζωὴ τὴν γνῶσιν σημαίνει· «Ἐγὼ» γάρ «εἰμι,» φησὶ Χριστὸς, «ἡ ζωὴ,» ἡ ὀργὴ τὴν ἀγνωσίαν δηλοῖ. Τῇ ζωῇ δὲ ἀντί‐ κειται ὁ θάνατος· οὐκοῦν ἡ ὀργὴ τὸν θάνατον σημαί‐ νει, τὴν καταστέρησιν τῆς θεωρίας ἐπισημαίνουσα.
45	Καλῶς οὖν λέγεται τὸ, «Ζωὴ καὶ θάνατος ἐν χειρὶ γλώσσης.» Τοῦ αὐτοῦ. Ἔστι δὲ ἐν τῷ ἀναθυμιωμένῳ θυμῷ ἑτοιμότης, καὶ ὀργὴ τῆς ἀνταποδόσεως, καὶ ζωὴ ἐν τῷ θελήματι προηγουμένως ἐστὶ τοῦ Θεοῦ.
12 . 1293 (50)	Ἐγὼ δὲ εἶπα ἐν τῇ εὐθηνίᾳ μου· Οὐ μὴ σα‐ λευθῶ εἰς τὸν αἰῶνα, κ. τ. ἑ. Εἴτε Χριστός φη‐ σιν, εἴτε δίκαιος τὸ, «Εἶπα·» εἶτα μετὰ τὴν ἐπὶ τούτῳ στιγμὴν, «ἐν τῇ εὐθηνίᾳ μου οὐ μὴ σαλευθῶ
12 . 1293 (50)	εἰς τὸν αἰῶνα·» ἁρμόζει τὸ μὴ σαλεύεσθαι λέγειν
12 . 1296	ἐν εὐθηνίᾳ ὄντα. Τοῦ Σωτῆρος μέντοι, ὡς πολλάκις εἴπομεν, τὸ ἀνθρώπινον τοῦτο λέγει. Κατὰ δὲ Σύμμα‐ χον, ἐὰν ᾖ, «ἐν τῇ ἠρεμίᾳ μου,» δύναται τὸ γαλη‐ νὸν καὶ ἀτάραχον τῆς τετελειωμένης δηλοῦσθαι ψυχῆς,
5	ἐν ᾗ πᾶς ὁ γενόμενος οὐδαμῶς ἔτι περιτραπήσεται. Ὁ γὰρ εὐθηνῶν πνευματικῶς οὐ σαλευθήσεται εἰς τὸν αἰῶνα. Κύριε, ἐν τῷ θελήματί σου παρέσχου τῷ κάλλει μου δύναμιν. Ἀπέστρεψας δὲ τὸ πρόσωπόν σου,
10	καὶ ἐγενήθην τεταραγμένος, κ. τ. ἑ. Ἄλλος δέ φησιν· Καὶ Χριστοῦ καὶ δικαίου ἐστὶ φωνὴ εὐ‐ χαριστική. Πρὸς γὰρ τῷ προειρημένῳ τῆς θεότητος κάλλει, καὶ δυνάμεως τὸ ἀνθρώπινον τοῦ Χριστοῦ. καὶ πᾶς ἅγιος κεκοινώνηκε, καὶ μετέχει δὲ τούτων
15	θελήματι Θεοῦ καὶ τῷ προηγουμένῳ ἑκουσίῳ αὐτοῦ. Ἐὰν δὲ, ὡς ὁ Ἀκύλας ἔγραψεν, «ἐν τῷ ὄρει μου,» ὄρος Χριστοῦ τὴν Ἐκκλησίαν αὐτοῦ νοητέον, ὑψηλο‐ τάτην καὶ μετέωρον οὔσαν. Τούτῳ δὲ τῷ ὄρει κράτος ἀπὸ τοῦ Πατρὸς ἐν τῇ εὐδοκίᾳ αὐτοῦ ἐστι βεβαίως
20	δοθέν. Κρατεῖ δὲ ἡ Ἐκκλησία βασιλεύουσα τῶν λοι‐ πῶν ἐπὶ γῆς καὶ Χριστῷ συμβασιλεύουσα. Εἰ δὲ κατὰ τὸν Σύμμαχον ᾖ, «τῷ προπάτορι,» τίς ἂν προπάτωρ λέγοιτο Χριστοῦ ἢ τοῦ δικαίου ἢ ὁ Ἀβραὰμ, ᾧ δύναται ἑστάσθαι τὸ κράτος τῷ γένει αὐτοῦ καὶ τοῖς ἐνευλο‐
25	γουμένοις αὐτῷ πᾶσιν ἔθνεσι πληρουμένων τῶν θείων εὐαγγελίων; Τοῦ αὐτοῦ. Λέγειν δὲ καὶ τὸν Χριστὸν πρὸς τῷ καιρῷ γενόμενον τοῦ πάθους τὸ, «Ἀπέστρεψας τὸ πρόσωπόν σου, καὶ ἐγενήθην τεταραγμένος,»
30	οὐκ ἔστιν ἄτοπον, ὥσπερ καὶ ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ, ὅπου μέν φησι· «Θεέ μου, Θεέ μου, ἵνα τί με ἐγ‐ κατέλιπες;» ὅπου δὲ, «Νῦν ἡ ψυχή μου τετάρα‐ κται.» Τοῦ αὐτοῦ. Τοῦτο τὸ πρόσωπον οἱ ἄγγελοι
35	βλέπουσι διαπαντός. Εἰ δὲ κατὰ τὴν σοφὴν γυναῖκα τὴν Θεκωϊτίδα οἱ ἄγγελοι πάντα οἴδασι τὰ ἐπὶ γῆς, τὸ πρόσωπον τοῦ Θεοῦ οἱ λόγοι εἰσὶ τῶν ἐπὶ γῆς, οἱ χαρακτηρίζοντες τὸν δημιουργικὸν αὐτοῦ λόγον.
40	Πρὸς σὲ, Κύριε, κεκράξομαι, καὶ πρὸς τὸν Θεόν μου δεηθήσομαι. Τίς ὠφέλεια ἐν τῷ αἵματί μου ἐν τῷ καταβῆναί με εἰς διαφθορὰν, κ. τ. ἑ. Κράζει ταῦτα καὶ ὁ τὰ ἐπουράνια μόνα ποθῶν. Τί με δεῖ, φησὶν, εὐεκτεῖν ἐν αἵματος πλήθει τὸ σῶμα,
45	προσδοκωμένης μοι τῆς ἐκ τοῦ θανάτου φθορᾶς; Ἀλλ’ οὐ μᾶλλον ὑπωπιάζειν τὸ σῶμα, μήπως ὑπερζέσαν τὸ αἷμα πρὸς ἁμαρτίαν κινήσῃ; Τοῦ αὐτοῦ. Ὁρῶν μηδὲν ἄξιον ἡμᾶς ποιοῦν‐ τας τοῦ τιμίου αἵματος, οὗ ἠγοράσθημεν, ταῦτά φη‐
12 . 1296 (50)	σιν ὁ Σωτήρ. Ἐπειδὴ γάρ τινες τῶν ὑπὲρ ὧν ἀπέθα‐ νεν, ἐπιμένουσι κακίᾳ καὶ δυσσεβείᾳ, ἔδοξεν ἡ εἰς
12 . 1296 (50)	τὴν διαφθορὰν τοῦ Σωτῆρος κάθοδος, καὶ ἡ ἔκχυσις
12 . 1297	τοῦ αἵματος αὐτοῦ μάτην γεγενῆσθαι. Διαφθορὰν δὲ λέγει τὴν φύσιν τῆς σαρκὸς, ἢν ἐνδέδυται, ἢ τὸν θά‐ νατον εἰς ὃν ἔφθασεν. Ἐρεῖς δὲ, ὅτι κατέβη μὲν εἰς διαφθορὰν, οὐκ ἔλαβε δὲ ἀπὸ τοῦ Θεοῦ ἰδεῖν δια‐
5	φθοράν. «Μὴ ἐξομολογήσεταί σοι χοῦς; ἢ ἀναγ‐ γελεῖ τὴν ἀλήθειάν σου;» Ὁ διὰ τοῦ τὰ ὑλικὰ πράτ‐ τειν, καὶ φρονεῖν τὰ ἐπίγεια, χοῦς γεγονὼς, καὶ ἐπι‐ μένων τῇ ἁμαρτίᾳ, οὐδ’ ἐξομολογήσεται τῷ Θεῷ, ἢ ἀναγγελεῖ τὴν ἀλήθειαν αὐτοῦ, καὶ δι’ ἠθῶν καὶ γνώ‐
10	σεως ἐσφαλμένος. Ὁ γὰρ ἔχων τὴν εἰκόνα τοῦ χοϊ‐ κοῦ, τῷ εἶναι ἐν σαρκὶ, καὶ μὴ πνεύματι, χοῦς ἐστι, καὶ ἐν ᾅδῃ ἐστί· διὸ οὐδὲ ἐξομολογήσεται τῷ Θεῷ. Ὁ δὲ ἀναγγέλλων τὴν ἀλήθειαν τοῦ Θεοῦ, ταχθεὶς ὑπ’ αὐτοῦ διδάσκαλος, οὐκ ἂν εἴη χοῦς· κολλώμενος γὰρ
15	τῷ Κυρίῳ, ἓν πνεῦμά ἐστιν. Ἀλλὰ κἂν χοῦς τις ᾖ, καὶ φορῶν τὴν εἰκόνα τοῦ χοϊκοῦ, οὐκ ἂν δύναιτο ἀναγγέλλειν τὴν ἀλήθειαν τοῦ Θεοῦ. Τοῦ αὐτοῦ. Οὐ δοξάσει χοϊκός. Ἀλήθεια ὁ Χριστός· ἢ τάχα τὴν ἐν πράγμασι λέγει ἀλή‐
20	θειαν. Ἤκουσε Κύριος, καὶ ἠλέησέ με. Κύριος ἐγε‐ νήθη βοηθός μου, κ. τ. ἑ. Λέγοι δ’ ἂν ταῦτα καὶ ὁ Σωτὴρ εἰσακουσθεὶς περὶ τῶν κοινωνικῶν ὡς δι’ αὐτοῦ μελλόντων ἐξομολογεῖσθαι τῷ Θεῷ, ἐφ’ οἷς
25	εὐφραινόμενός φησιν· Οὐ μὴ λυπηθῶ, (τοῦτο γὰρ τὸ, «Οὐ μὴ κατανυγῶ·») τὴν ἐμὴν δόξαν ἀπολαβών. Ἠλεῆσθαι δὲ λέγει ἐλεηθεὶς τῶν ἡμῶν, καὶ τὸ περὶ ἡμῶν πένθος καὶ κοπετὸν εἰς εὐφροσύνην με‐ ταβαλών. Καὶ ἐπὶ τῇ τῶν σωζομένων σωτηρίᾳ φη‐
30	σίν· «Κύριε ὁ Θεός μου, εἰς τὸν αἰῶνα ἐξομολογή‐ σομαί σοι.» Ἔστρεψας τὸν κοπετόν μου εἰς χαρὰν ἐμοὶ, κ. τ. ἑ. Ὥσπερ τὸν κόπον δέχεται χαρὰ, οὕτω καὶ τὴν πρακτικὴν γνῶσις Θεοῦ.
35t	ΨΑΛΜΟΣ Λʹ.
36	Ἐπὶ σοὶ, Κύριε, ἤλπισα, μὴ καταισχυνθείην εἰς τὸν αἰῶνα, ἐν τῇ δικαιοσύνῃ σου ῥῦσαί με καὶ ἐξελοῦ με, κ. τ. ἑ. Ὡσεὶ ἔλεγε· Μηδὲν τοῦ αἰῶνος μέρος καταισχυνθείην, ἀλλ’ ἐφ’ ὅλον ἀνεπαί‐
40	σχυντος γενοίμην· τινὲς γὰρ μὲν ἀναστήσονται εἰς ὀνειδισμὸν καὶ αἰσχύνην. Τὸ δὲ ἑξῆς πεποιθότος ἐστὶν ἑαυτῷ ἡ φωνή· οὐ γὰρ ταυτόν ἐστιν ἐλέῳ ῥυ‐ σθῆναι τῷ «ἐν δικαιοσύνη·» τὸ μὲν γὰρ ἐμφαίνει παῤῥησίαν, τὸ δὲ οὐ κατὰ τὴν ἀξίαν. Τίς δὲ ἄρα ὁ
45	θαῤῥῶν ἐπ’ ἀκρόασιν τῶν ἑαυτοῦ λόγων καλέσει τὸν Θεὸν, ὡς ὁ ταῦτα λέγων; Οὐχ οὕτως ἀπὸ πόνων, ὡς ἀπὸ κακίας ταχύτατα αἰτητέον, ἵνα Θεὸς ἐξέληται ἡμᾶς ἀπ’ αὐτῆς, πρὶν ἐπὶ πλεῖον ἐν αὐτῇ βαφῶ‐ μεν.
12 . 1297 (50)	Τοῦ αὐτοῦ. Οὐ μόνον ἐν τῇ δικαιοσύνῃ ῥύεται ἡμᾶς ὁ Θεὸς, ἀλλὰ γὰρ καὶ ἐν σωφροσύνῃ καὶ ἀν‐ δρείᾳ καὶ ἀγάπῃ. Νῦν δὲ τέθεικε τὴν δικαιοσύνην,
12 . 1297 (50)	ἐπειδὴ περιεκτική ἐστι πασῶν τῶν ἀρετῶν. Ἢ τάχα
12 . 1300	δικαιοσύνην λέγει τὸν Χριστόν· αὐτὸς γὰρ «ἐγενήθη ἡμῖν σοφία ἀπὸ Θεοῦ, δικαιοσύνη τε καὶ ἁγιασμὸς καὶ ἀπολύτρωσις.» Γενοῦ μοι εἰς Θεὸν ὑπερασπιστὴν καὶ εἰς οἶκον
5	καταφυγῆς, τοῦ σῶσαί με, κ. τ. ἑ. Ὑπερασπίζον‐ τος τοῦ Θεοῦ ὑπὲρ ἡμῶν, τίς καθ’ ἡμῶν; Θεοῦ δὲ ὑπερασπιστοῦ χρῄζομεν, ἐὰν μὴ ἀρκώμεθα ἀγγε‐ λικῇ συμμαχίᾳ. Τοῦ αὐτοῦ. Οἶκος καταφυγῆς γνῶσις τοῦ
10	Θεοῦ. Ὅτι κραταίωμά μου καὶ καταφυγή μου εἶ σὺ, καὶ ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός σου ὁδηγήσεις με, καὶ διαθρέψεις με, κ. τ. ἑ. Ὁδηγεῖ μὲν διὰ τῆς πί‐ στεως τῆς ὀρθῆς καὶ διὰ τῆς πρακτικῆς, τρέφει δὲ
15	διὰ τῆς γνώσεως αὐτοῦ. Εἰς χεῖράς σου παραθήσομαι τὸ πνεῦμά μου, κ. τ. ἑ. Ὡς τὴν ψυχὴν πολεμούμενος· σώματος γὰρ τοῖς ἁγίοις ὀλίγη φροντίς. Καὶ πρὸς τῶν ἀπατεώ‐ νων τρωθῆναι φοβούμενος τὸ πνεῦμα παρατίθεται τῷ
20	Θεῷ, τὰς προνοητικὰς αὐτοῦ δυνάμεις χεῖρας καλῶν. Τῷ δὲ παρόντι ῥητῷ καὶ ὁ Σωτὴρ ἐπὶ τοῦ σταυροῦ πεπηγμένος ἐχρήσατο. Πνεῦμα δὲ ἡ Γραφὴ ποτὲ μὲν τὴν διάνοιαν καλεῖ, ὡς ἐν τῷ σπουδάζειν εἶναι τὴν παρθένον ἁγίαν πνεύματι καὶ σώματι· ποτὲ δὲ τὴν
25	ψυχὴν, ὡς παρὰ Ἰακώβῳ· «Ὥσπερ δὲ τὸ σῶμα χω‐ ρὶς πνεύματος νεκρόν ἐστι·» ποτὲ δὲ τὸ συνεζευγμέ‐ νον τῇ ψυχῇ συνειδὸς, ὡς ἐν τῷ, «Οὐδεὶς οἶδε τὰ τοῦ ἀνθρώπου εἰ μὴ τὸ πνεῦμα τὸ ἐνοικοῦν ἐν αὐτῷ.» Τὸ δὲ προκείμενον κατὰ τοὺς τρεῖς νοηθήσεται τρόπους.
30	Ὡς ἁλοὺς δὲ παρὰ τῶν πολεμίων, ὑπὸ Θεοῦ λελυτρῶ‐ σθαί φησι. Τοῦ αὐτοῦ. Νῦν τὸ πνεῦμα σημαίνει τὸν νοῦν· ὁ γὰρ κολλώμενος τῷ Κυρίῳ νοῦς ἓν γίνεται πνεῦμα.
35	Ἐμίσησας τοὺς διαφυλάσσοντας ματαιότητας διακενῆς· ἐγὼ δὲ ἐπὶ τῷ Κυρίῳ ἤλπισα, κ. τ. ἑ. Εἰ οἱ ἁμαρτωλοὶ ἐν τῇ παρούσῃ ζωῇ ἠλπικότες εἰσὶ μόνον· αὕτη δὲ κατὰ τὸν Σολομῶντα ματαιότης ἐστὶ ματαιοτήτων· ὁ ταύτην τὴν ζωὴν διαφυλάττων
40	ματαιότητας φυλάττει διακενῆς. Παρέπεται τὸ «διακενῆς» τῷ «φυλάσσοντι ματαιότητα.» Τὸ «διακε‐ νῆς,» ἀντὶ τοῦ, οὐδὲν ὠφελοῦνται ἐκ τῆς τοῦ τὸ κακὸν πράττειν ἐπιμελείας, διὰ τὸ μισεῖν αὐτοὺς τὸν Θεὸν καὶ τιμωρεῖσθαι, καὶ μὴ ἐᾷν εἴς τι πέρας ἄγειν τὸ
45	σπουδαζόμενον. Καὶ οὐ συνέκλεισάς με εἰς χεῖρας ἐχθροῦ, ἔστη‐ σας ἐν εὐρυχώρῳ τοὺς πόδας μου, κ. τ. ἑ. Οἱ λό‐ γοι τῶν πειρασμῶν θεωρούμενοι εὐρυχωρίαν παρ‐ έχουσι τῇ ψυχῇ. Ἐπαινετὸν τὸ εὐρυχωρίαν ὁμολο‐
12 . 1300 (50)	γεῖν, ὅτι θλιβόμενος οὐ στενοχωρεῖται. Πλατυνόμενός τε καὶ τοῖς πόνοις ἐγκαρτερῶν εὐρυχωρίαν τὴν αὐτο‐
12 . 1300 (50)	νομίαν τῆς πολιτείας ἐκάλεσεν.
12 . 1301	Ἐταράχθη ἐν θυμῷ ὁ ὀφθαλμός μου, κ. τ. ἑ. Οὐδὲν οὕτω σκοτεῖ διάνοιαν ὡς θυμὸς ταρατ‐ τόμενος. Ἐν ταῖς χερσί σου οἱ κλῆροί μου, ῥῦσαί με ἐκ
5	χειρὸς ἐχθρῶν μου, καὶ ἐκ τῶν καταδιωκόντων με, κ. τ. ἑ. Κλῆροι τῶν δικαίων ἀνθρώπων εἰσὶν αἱ ὑπὸ τῶν ἁγίων ἀγγέλων γινωσκόμεναι θεωρίαι. Τοῦ αὐτοῦ. «Φεύγετε τὴν πορνείαν,» φησὶν ὁ Παῦλος. Εἰ δὲ διώκει ἡ πορνεία, δηλονότι καὶ ἡ
10	μοιχεία, καὶ ἡ πλεονεξία, καὶ θυμὸς, καὶ ὀργὴ, καὶ τὰ λοιπά. Ἄλαλα γενηθήτω τὰ χείλη τὰ δόλια, τὰ λα‐ λοῦντα κατὰ τοῦ δικαίου ἀνομίαν ἐν ὑπερηφανίᾳ καὶ ἐξουδενώσει, κ. τ. ἑ. Εὐεργετεῖται ὁ λα‐
15	λῶν δολιότητας, ἐὰν γένηται ἄλαλος· ἀποβάλλει γὰρ δηλονότι τὴν δολιότητα. Κατακρύψεις αὐτοὺς ἐν ἀποκρύφῳ τοῦ προσ‐ ώπου σου, κ. τ. ἑ. Ὥσπερ τὸ πρόσωπον τοῦ Θεοῦ κρύπτει τὴν ψυχὴν ἀπὸ ταραχῆς ἀνθρώπων,
20	ἀπάθειαν διὰ τῆς πρακτικῆς χαριζόμενον, οὕτω καὶ ἡ σκηνὴ τὸν νοῦν διὰ τῆς ἀληθοῦς γνώσεως φυλάττει ἀπὸ λόγων ἐναντίων καὶ δογμάτων ψευδῶν. Εὐλογητὸς Κύριος, ὅτι ἐθαυμάστωσε τὸ ἔλεος αὐτοῦ ἐν πόλει περιοχῆς, κ. τ. ἑ. Ψυχὴ ἀπαθὴς
25	πόλις ἐστὶ τετειχισμένη· ὅπερ τεῖχος καθελόν‐ τες οἱ ἐχθροὶ μετὰ Βηρσαβεὲ εἰσῆλθον πρὸς Δαυΐδ· διὸ καὶ δεῖται ἐν τῷ νʹ ψαλμῷ οἰκοδομηθῆναι τὰ τείχη Ἱερουσαλήμ.
30	Ὅτι ἀληθείας ἐκζητεῖ Κύριος, κ. τ. ἑ. Ἀλη‐ θείας ἀντὶ τοῦ ἀληθινοῦ. Ἀληθινὸν γὰρ στόμα, τουτέστι νοῦν, ἐμπλήσει γέλωτος, ἀντὶ τοῦ, γνώσεως. «Καὶ ἀνταποδίδωσι τοῖς περισσῶς ποιοῦσιν ὑπερηφα‐ νίαν.» Μακροθυμεῖ μὲν ὁ Κύριος ἐπὶ τοῖς ὑπερηφά‐
35	νοις, τοῖς δὲ περισσῶς ποιοῦσιν ὑπερηφανίαν καὶ ἀνταποδίδωσι.
37t	ΨΑΛΜΟΣ ΛΑʹ.
38	Μακάριοι ὧν ἀφέθησαν αἱ ἀνομίαι, καὶ ἀπεκα‐ λύφθησαν αἱ ἁμαρτίαι, κ. τ. ἑ. Ἀφίενται μὲν
40	αἱ ἀνομίαι διὰ τοῦ ἁγίου βαπτίσματος, καλύπτονται δὲ αἱ ἁμαρτίαι διὰ τῆς πικρᾶς ἁμαρτίας μετανοίας. Ὅτι ἐσίγησα, ἐπαλαιώθη τὰ ὀστᾶ μου, ἀπὸ τοῦ κράζειν με ὅλην τὴν ἡμέραν, κ. τ. ἑ. Ἐπα‐ λαιώθη τὰ ὀστᾶ μου, διότι ἐσίγησα. Ἀπὸ τοῦ κρά‐
45	ζειν διηνεκῶς πρὸς τὸν Θεὸν οὐ παλαιοῦνται αἱ τῆς ψυ‐ χῆς δυνάμεις, ἀλλ’ ἀεὶ ἀνανεοῦνται ἡμέρᾳ καὶ ἡμέρᾳ. Σιωπώντων δὲ παλαιοῦνται τὸν παλαιὸν ἀναλαμβά‐ νουσαι ἄνθρωπον, τὸν φθειρόμενον κατὰ τὰς ἐπιθυ‐ μίας τῆς ἀπάτης.
12 . 1301 (50)	Τὴν ἁμαρτίαν μου ἐγνώρισα, καὶ τὴν ἀνομίαν
12 . 1304	μου οὐκ ἐκάλυψα. Εἶπα· Ἐξαγορεύσω κατ’ ἐμοῦ τὴν ἀνομίαν μου τῷ Κυρίῳ, κ. τ. ἑ. «Δίκαιος αὑτοῦ κατήγορος ἐν πρωτολογίᾳ.» Μὴ γίνεσθε ὡς ἵππος καὶ ἡμίονος οἷς οὐκ ἔστι
5	σύνεσις, κ. τ. ἑ. Τὴν ἄλογον κίνησιν τῆς ψυ‐ χῆς λέγει ἵππον καὶ ἡμίονον. Σύνεσις δέ ἐστι λο‐ γικὴ διάγνωσις. Πολλαὶ αἱ μάστιγες τοῦ ἁμαρτωλοῦ, κ. τ. ἑ. Αἱ πολλαὶ θλίψεις τῶν δικαίων πολλαὶ μάστιγες
10	λέγονται τῶν ἁμαρτωλῶν. Καὶ καυχᾶσθε, πάντες οἱ εὐθεῖς τῇ καρδίᾳ, κ. τ. ἑ. Εἰ οἱ καυχώμενοι εὐθεῖς εἰσι τῇ καρδίᾳ, οὐ πάντων ἐστὶ τὸ ἐν Κυρίῳ καυχᾶσθαι, διότι μηδὲ πάντες εὐθεῖς τῇ καρδίᾳ.
15	Τοῦ αὐτοῦ. Εὐλόγως καυχήσεται ὁ εὐθὺς τῇ καρδίᾳ. Εὔλογον δὲ καὶ τὸ καυχᾶσθαι ἐν ταῖς θλίψεσι. Μήποτε εὐθύς ἐστι τῇ καρδίᾳ ὁ καυχώμενος ἐν θλίψεσι.
19t	ΨΑΛΜΟΣ ΛΒʹ.
20	Ἀγαλλιᾶσθε, δίκαιοι, ἐν τῷ Κυρίῳ, κ. τ. ἑ. Εἰ Κύριος ἡμῶν σοφία ἐστὶν, οἱ δὲ δίκαιοι ἐν Κυρίῳ ἀγαλλιῶσιν, οἱ δίκαιοι ἄρα ἐν σοφίᾳ ἀγαλλιῶσιν.
24	Ἐξομολογεῖσθε τῷ Κυρίῳ ἐν κιθάρᾳ, ἐν ψαλ‐
25	τηρίῳ δεκαχόρδῳ ψάλατε αὐτῷ, κ. τ. ἑ. Κιθάρα ἐστὶ ψυχὴ πρακτικὴ ὑπὸ τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ κινουμένη, ψαλτήριον δὲ νοῦς καθαρὸς ὑπὸ πνευμα‐ τικῆς κινούμενος γνώσεως. Ἁρμόζει δὲ καὶ ἡμῖν τὰ ἐν τῇ Παλαιᾷ μουσικὰ ὄργανα πνευματικῶς νοού‐
30	μενα, κιθάρα μὲν τροπικῶς τὸ σῶμα λεγόμενον, ψαλ‐ τήριον δὲ τὸ πνεῦμα· ἅτινα μουσικῶς ἥρμοσται τῷ σοφῷ εἰς δέον χρωμένῳ ὡς χορδαῖς τοῖς μέλεσι τοῦ σώματος, καὶ ταῖς δυνάμεσι τοῦ πνεύματος. Καλῶς δὲ ψάλλει ὁ ψάλλων νοῒ, ψαλμοὺς λέγων πνευματι‐
35	κοὺς, καὶ ἐν καρδίᾳ ᾄδων τῷ Θεῷ. Ἢ «δεκαχόρδῳ» ἀντὶ τοῦ «δεκανεύρῳ·» χορδὴ γὰρ ἡ νευρά. Δεκάχορ‐ δον δὲ τὸ ψαλτήριον λέγεται οὖν καὶ τὸ σῶμα, ὡς πέντε αἰσθήσεις ἔχον, καὶ πέντε ἐνεργείας ψυχῆς, δι’ ἑκάστης αἰσθήσεως ἑκάστης ἐνεργείας γινομένης.
42	ᾌσατε αὐτῷ ᾆσμα καινὸν, κ. τ. ἑ. Ὁ κατὰ τὸν ἔσω ἀνακαινούμενος ἄνθρωπον, ᾄσειεν ἂν τὸ καινὸν ᾆσμα, ἅτε τὸν παλαιὸν ἐκδυσάμενος ἄνθρω‐
45	πον, καὶ ἐνδυσάμενος τὸν νέον, τὸν ἀνακαινούμενον κατ’ εἰκόνα τοῦ κτίσαντος. Ἀγαπᾷ ἐλεημοσύνην καὶ κρίσιν, κ. τ. ἑ. Ἀντὶ τοῦ, ἐλεήμονα καὶ διακριτικόν. Τοῦ αὐτοῦ. Ἀγαπᾷ «ἐλεημοσύνην,» καθ’
12 . 1304 (50)	ἣν ἐλεεῖ, καὶ τὴν τῶν ἐλεούντων· ὁμοίως δὲ καὶ «κρί‐
12 . 1305	σιν,» καθ’ ἣν κρίνει· ὅτι τὰ κρίματα τοῦ Θεοῦ ἐστιν ἀληθινὰ, καὶ ἄβυσσος πολλὴ, καὶ ἀνεξεύρητα. Ἀγαπᾷ δὲ κρίσιν καὶ τὴν τῶν δικαίων, ὧν οἱ λο‐ γισμοὶ κρίματά εἰσι, περὶ ὧν λέγεται· «Κρίμα
5	δίκαιον κρίνατε.» Ὅτε δὲ «τὸν ἥλιον ἀνατέλλει ἐπὶ πονηροὺς καὶ ἀγαθοὺς, καὶ βρέχει ἐπὶ δικαίους καὶ ἀδίκους,» βλέπομεν πῶς τοῦ ἐλέους Κυρίου πλήρης ἡ γῆ. Τιθεὶς ἐν θησαυροῖς ἀβύσσους, κ. τ. ἑ. Οἱ λό‐
10	γοι τῆς ἀβύσσου ἐν τοῖς θησαυροῖς εἰσι τοῦ Θεοῦ. Φοβηθήτω τὸν Κύριον πᾶσα ἡ γῆ, ἀπ’ αὐτοῦ δὲ σαλευθήτωσαν πάντες οἱ κατοικοῦντες τὴν οἰκουμένην, κ. τ. ἑ. Τοῦτο ἐν τῇ παρουσίᾳ τοῦ Θεοῦ πεπλήρωται, ὅτε πᾶσα ἡ γῆ Χριστοῦ Ἐκκλη‐
15	σίαις πεπλήρωτο. Τάχα λέγοιτ’ ἄν· Οἱ μὲν ἄνθρω‐ ποι, ἀγαπήσατε, ἡ δὲ γῆ φοβηθήτω. Οἱ δὲ τὴν οἰκου‐ μένην Ἐκκλησίας τοῦ Θεοῦ κατοικοῦντες, οὐκ ἀναι‐ σθητοῦντες τοῦ Κυρίου, ἀπ’ αὐτοῦ σαλεύονται, πλη‐ ροῦντες τὴν προκειμένην ἐντολήν. Ἢ οἱ ἀπὸ λόγου
20	τοῦ Θεοῦ κινούμενοι ἀπ’ αὐτοῦ σαλεύονται, ζῶντος ἐν αὐτοῖς τοῦ Χριστοῦ. Τοῦ αὐτοῦ. Σάλος ἐστὶν ἐπαινετὸς ψυχῆς λογικῆς ἀπὸ κακίας καὶ ἀγνωσίας ἐπ’ ἀρετὴν καὶ γνῶσιν μετάθεσις.
25	Ὅτι αὐτὸς εἶπε, καὶ ἐγενήθησαν· αὐτὸς ἐνετεί‐ λατο, καὶ ἐκτίσθησαν, κ. τ. ἑ. Ἡ μὲν γένεσις τὴν τῶν λογικῶν οὐσίωσιν δηλοῖ· ἡ δὲ κτίσις τὴν ἀπὸ τοῦ κρείττονος ἐπὶ τὸ χεῖρον μεταβολήν· «Εἴ τις» γὰρ «ἐν Χριστῷ καινὴ κτίσις,» ἀνακαινίζεται.
30	Κύριος διασκεδάζει βουλὰς ἐθνῶν, ἀθετεῖ δὲ λογισμοὺς λαῶν, καὶ ἀθετεῖ βουλὰς ἀρχόντων, κ. τ. ἑ. Αἱ βουλαὶ τῶν ἐθνῶν, καὶ οἱ λογισμοὶ τῶν λαῶν, καὶ αἱ βουλαὶ τῶν ἀρχόντων ἀθετοῦνται ὑπὸ Κυρίου, ὡς ἐναντιούμεναι τῷ θελήματι αὐτοῦ,
35	τοῦ «πάντας ἀνθρώπους θέλοντος σωθῆναι καὶ εἰς ἐπί‐ γνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν.» Ὁ πλάσας κατὰ μόνας τὰς καρδίας αὐτῶν, ὁ συνιεὶς πάντα τὰ ἔργα αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Ὁ μόνος πλάσας μόνος καὶ γινώσκει· διὸ καλῶς λέγεται
40	ὁ Θεὸς μόνος καρδιογνώστης. Ῥύσασθαι ἐκ θανάτου τὰς ψυχὰς αὐτῶν, καὶ διαθρέψαι αὐτοὺς ἐν λιμῷ, κ. τ. ἑ. Πρότερον δεῖ τινα ῥύσασθαι ἀπὸ θανάτου, εἶθ’ οὕτως διατραφῆ‐ ναι. Καὶ διὰ μὲν πρακτικῆς ῥύεταί τινα ἀπὸ θανάτου
45	ὁ Κύριος, διὰ δὲ γνώσεως τρέφει. Ἡ δὲ ψυχὴ ἡμῶν ὑπομενεῖ τῷ Κυρίῳ, ὅτι βοηθὸς καὶ ὑπερασπιστὴς ἡμῶν ἐστιν, κ. τ. ἑ. Ἡ τοῦ δικαίου καρδία οὐκ εὐφραίνεται ἐν βρώ‐ μασιν ἢ ἐν πόμασιν, ἀλλ’ ἐν δικαιοσύνῃ, καὶ γνώσει,
12 . 1305 (50)	καὶ σοφίᾳ.
12 . 1308 (1t)	ΨΑΛΜΟΣ ΛΓʹ.
2	Τῷ Δαυῒδ, ὁπότε ἠλλοίωσε τὸ πρόσωπον αὐ‐ τοῦ ἐναντίον Ἀβιμέλεχ, καὶ ἀπέλυσεν αὐτὸν, καὶ ἀπῆλθεν, κ. τ. ἑ. Ὁ τὸ φεῦγον πρόσωπον μὴ
5	ἐπιδείξας ὡς φεῦγον, ἀλλ’ ὡς ἀποσταλὲν, οὗτος ἠλλοίωσε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ. Πρόσωπον δὲ νῦν τὸ τῆς ψυχῆς λέγει κατάστημα· ἀλλοία γάρ ἐστι φεύ‐ γουσα, καὶ ἀλλοία ἀποσταλεῖσα. Πρόσωπον δὲ πολλά‐ κις ἡ Γραφὴ καὶ τὸν λόγον λέγει τοῦ ἀνθρώπου, κα‐
10	θὼς ὁ ἄγγελός φησι πρὸς τὸν Λώτ· «Ἰδοὺ ἐθαύ‐ μασά σου τὸ πρόσωπον, καὶ ἐπὶ τῷ ῥήματι τούτῳ οὐ μὴ καταστρέψω τὴν πόλιν περὶ ἧς ἐλάλησας.» Εὐλογήσω τὸν Κύριον, κ. τ. ἑ. Ὁ ἐν παντὶ και‐ ρῷ ζῶν καὶ ὑπάρχων ἀμετάπτωτος Χριστὸς
15	ταῦτά φησι. Ἐν τῷ Κυρίῳ ἐπαινεθήσεται ἡ ψυχή μου, κ. τ. ἑ. Οὐκ ἐν ἄλλῳ τινὶ ἐπαινεθήσομαι, ἀλλ’ ἐν σοφίᾳ· ὁ γὰρ Κύριος ἡμῶν σοφία ἐστίν. Ἐξεζήτησα τὸν Κύριον, καὶ ἐπήκουσέ μου,
20	κ. τ. ἑ. «Πᾶς γὰρ ὁ ζητῶν εὑρίσκει·» ὁ δὲ κα‐ κῶς ζητῶν οὐχ εὑρίσκει. Προσέλθετε πρὸς αὐτὸν, καὶ φωτίσθητε, κ. τ. ἑ. Διὰ μὲν πολιτείας ὀρθῆς προσερχόμεθα, διὰ δὲ γνώσεως φωτιζόμεθα. «Φωτίσατε γὰρ, φησὶν,
25	ἑαυτοῖς φῶς γνώσεως.» Οὗτος ὁ πτωχὸς ἐκέκραξε, καὶ ὁ Κύριος εἰσ‐ ήκουσεν αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Οὐ πάντων ἐπακούει τῶν κραζόντων ὁ Κύριος, ἀλλὰ τῶν διὰ τὴν γνῶσιν τὴν τοῦ Θεοῦ.
30	Παρεμβαλεῖ ἄγγελος Κυρίου κύκλῳ τῶν φοβου‐ μένων αὐτὸν, κ. τ. ἑ. Ὁ ἄγγελος τοῦ Κυρίου ὅλης παρεμβολῆς λόγον ἐπέχει εἷς ὤν. Γεύσασθε, καὶ ἴδετε, ὅτι χρηστὸς ὁ Κύριος, κ. τ. ἑ. Εἰ γευστός ἐστιν ὁ Κύριος, διὰ τῆς πί‐
35	στεώς ἐστι γευστός· καὶ εἰ χρηστὸς, διὰ τῆς γνώ‐ σεώς ἐστι χρηστός. Ὅτι οὐκ ἔστιν ὑστέρημα τοῖς φοβουμένοις αὐ‐ τὸν, κ. τ. ἑ. Εἰ οὐκ ἔστιν ὑστέρημα τοῖς φο‐ βουμένοις αὐτὸν, πῶς οἱ ἅγιοι ἦσαν «ὑστερούμενοι,
40	θλιβόμενοι, κακουχούμενοι, ὧν οὐκ ἦν ἄξιος ὁ κό‐ σμος;» Ἀλλ’ εἰ καὶ ὑστεροῦντο ἐν βρώμασι καὶ πό‐ μασιν, οὐ μὴν καὶ ἐν γνώσει. Δεῦτε, τέκνα, ἀκούσατέ μου, φόβον Κυρίου δι‐ δάξω ὑμᾶς, κ. τ. ἑ. Παρὰ τοῦ ἁγίου Δαυῒδ δι‐
45	δασκόμεθα τίνα δεῖ ποιεῖν τε καὶ λέγειν τὸν φοβού‐ μενον τὸν Θεόν. Ἔκκλινον ἀπὸ κακοῦ, καὶ ποίησον ἀγαθὸν, κ. τ. ἑ. Τὸ ἐκκλῖναι ἀπὸ κακοῦ ὁ φόβος διδάσκει, τὸ δὲ ποιῆσαι τὸ ἀγαθὸν ἡ ἀγάπη. Διὸ μείζων ὁ ἀγαπῶν
12 . 1308 (50)	τοῦ φοβουμένου.
12 . 1309	Ἐγγὺς Κύριος τοῖς συντετριμμένοις τὴν καρ‐ δίαν, καὶ τοὺς ταπεινοὺς τῷ πνεύματι σώσει, κ. τ. ἑ. Εἰ «θυσία τῷ Θεῷ πνεῦμα συντετριμμένον, τοῖς δὲ συντετριμμένοις τὴν καρδίαν ἐγγίζει ὁ Κύ‐
5	ριος,» ταύτῃ ἄρα τῇ θυσίᾳ καὶ οὐκ ἄλλῃ ἐγγίζει ὁ Κύριος. Φυλάσσει Κύριος πάντα τὰ ὀστᾶ αὐτῶν· ἓν ἐξ αὐτῶν οὐ συντριβήσεται, κ. τ. ἑ. Ὀστᾶ νῦν λέγει τὰς δυνάμεις τῆς ψυχῆς, ἢ τὰ δόγματα τὰ ἀληθῆ, τὰ
10	συνέχοντα τὴν ζωὴν τῆς ψυχῆς. Θάνατος ἁμαρτωλῶν πονηρὸς, κ. τ. ἑ. Πονηρὸς, ἐπίπονος, πικρός. Ἔοικε δὲ λέγειν θάνατον τὴν κό‐ λασιν χωρίζουσαν ψυχὴν ἀπὸ κακίας.
15	Λυτρώσεται Κύριος ψυχὰς δούλων αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Λύτρον ἐστὶ δόμα τι τοῖς πολεμίοις διδόμε‐ νον πρὸς τῶν ἡττηθέντων, ἢ πρὸς τοῦ τῶν ἡττηθέν‐ των προνοουμένου ἐπὶ σωτηρίᾳ καὶ ἀφέσει τῶν αἰχμαλωτισθέντων.
20t	ΨΑΛΜΟΣ ΛΔʹ.
21	Δίκασον, Κύριε, τοὺς ἀδικοῦντάς με, πολέμη‐ σον τοὺς πολεμοῦντάς με, κ. τ. ἑ. Εἰδὼς, ὅτι τῶν ἀδικησάντων αὐτὸν Ἰουδαίων παραπτώματι, καὶ πολεμησάντων αὐτὸν Ἰσραηλιτῶν ἁμαρτήματι σω‐
25	τηρία ἔσται τοῖς ἔθνεσιν, ὑπὲρ τῶν ἐθνῶν δυνάμει εὔχεται, διὰ τὸ ἐκείνους δικασθῆναι καὶ πολεμηθῆ‐ ναι. Τάχα δὲ καὶ ὡς πρὸς τὴν κρίσιν κουφίζονται οἱ ἐνταῦθα δικασθέντες καὶ πολεμηθέντες. Πάντες δὲ οἱ ἀδικοῦντες ἀδικοῦσι Χριστὸν, τὴν δικαιοσύνην·
30	καὶ οἱ μὴ ἔχοντες ἐν ἑαυτοῖς εἰρήνην πολέμους ἔχου‐ σι. καὶ πολεμοῦσι Χριστὸν, ὅς ἐστιν εἰρήνη ἡμῶν. Δικάζων δὲ ὁ Κύριος τοὺς ἀδικοῦντας, τὴν ἐν αὐτοῖς ἀδικίαν ἀπόλλυσιν. Οὕτω δὲ καὶ πολεμεῖ τοὺς πολε‐ μοῦντας τὸν δίκαιον, ἐπ’ ἀγαθῷ τῶν πολεμουμένων,
35	τοῦτο ποιῶν, ὡς ἂν παύσαιντό ποτε τὰ ἐχθρὰ τῇ δι‐ καιοσύνῃ πράττοντες. Τοῦ αὐτοῦ. Οὐδὲν οὕτως ἀνθίσταται τοῖς δαί‐ μοσιν ὡς δικαιοσύνη καὶ γνῶσις. Ἐπιλαβοῦ ὅπλου καὶ θυρεοῦ, καὶ ἀνάστηθι εἰς
40	βοήθειάν μοι, κ. τ. ἑ. «Λήψεται πανοπλίαν τὸν ζῆλον αὐτοῦ, καὶ ὁπλοποιήσει τὴν κτίσιν εἰς ἄμυναν τῶν ἐχθρῶν. Ἐνδύσεται θώρακα δικαιοσύνην, καὶ πε‐ ριθήσεται κόρυθα κρίσιν ἀνυπόκριτον· λήψεται ἀσπί‐ δα ἀκαταμάχητον ὁσιότητα· ὀξυνεῖ δὲ ἀπότομον ὀρ‐
45	γὴν εἰς ῥομφαίαν.» Τούτων χρείᾳ φησίν· «Ἐπιλα‐ βοῦ ὅπλου καὶ θυρεοῦ.» Ὥσπερ δὲ συγκόπτουσιν οἱ δίκαιοι τελειωθέντες τὰς μαχαίρας εἰς ἄροτρα, καὶ τὰς ζιβύνας αὐτῶν εἰς δρέπανα· οὕτω μετὰ τὰς κο‐ λάσεις μεταποιήσει τὴν ἑαυτοῦ πανοπλίαν ὁ Θεὸς τὸν
12 . 1309 (50)	ζῆλον αὐτοῦ εἰς εἰρηνικὰ ἐνδύματα, καὶ τὸν θώρακα εἰς ποδήρη καὶ λόγιον, τὴν δὲ κόρυθα εἰς κίδαριν
12 . 1309 (50)	ἱερατικὴν, τὴν δὲ ἀσφάλειαν εἰς τὴν ἐν εἰρήνῃ ὁσιό‐
12 . 1312	τητα, τὴν δὲ ὀργὴν εἰς χρηστότητα. Ἀγαθότης δὲ τὸ οὐ μόνον ἐκχυθῆναι, ἀλλὰ καὶ συγκλεισθῆναι ῥομ‐ φαίαν. Ἢ τοῦτό φησιν· Ἐπιλαβόμενος τοῦ καταλλή‐ λου τοῦ θυρεοῦ, καὶ ὅπλου τῆς ἀληθείας, «ἀνάστα
5	εἰς τὴν βοήθειάν μου·» τουτέστιν, ὑπέρμαχος γενοῦ. Καὶ τὸ, «Ἔκχεον ῥομφαίαν,» ἀντὶ τοῦ, Γύμνωσον, λέγει· τὸ δὲ, «Σύγκλεισον ἐξ ἐναντίας τῶν καταδιωκόντων με,» ἀντὶ τοῦ, Ἀπάντησον καὶ περίκλεισον αὐτοῖς τὸν δρόμον, ξίφει τὴν ὁρμὴν αὐ‐
10	τῶν ἀπείργων. Τοῦ αὐτοῦ. Εἰ ὁ νικήσας ἐν πολέμῳ καταδου‐ λοῦται τοὺς πολεμίους, Χριστὸς δὲ νενίκηκε τὸν κό‐ σμον· «Θαρσεῖτε γὰρ, φησὶν, ἐγὼ νενίκηκα τὸν κόσμον·» Χριστὸς ἄρα τὸν κόσμον κατεδουλώσατο,
15	ἵνα γένωνται πάντες δοῦλοι Χριστοῦ. Εἶπον τῇ ψυχῇ μου· Σωτηρία σου ἐγώ εἰμι, κ. τ. ἑ. Αὐτὸ τοῦτο σωτηρία ἐστὶ ψυχῆς, τὸ εἰ‐ πεῖν αὐτῇ τὸν Κύριον· «Σωτηρία σου ἐγώ εἰμι·» καὶ ἐπ’ ἄλλου τινὸς οὐκ ἂν οὕτω νοηθείη.
20	Ἀποστραφήτωσαν εἰς τὰ ὀπίσω, κ. τ. ἑ. Εὐερ‐ γετοῦνται οἱ ἀπὸ τῆς ἀρετῆς ἐπὶ τὴν κακίαν ὁδεύοντες, ἐὰν εἰς τὰ ὀπίσω ἀποστραφῶσιν. «Καὶ καταισχυνθήτωσαν οἱ λογιζόμενοί μοι κακά.» Ἡ αἰσχύνη αὕτη πάθος ἐστὶν ἐπαινετὸν, εἰς συναίσθη‐
25	σιν ἄγον τὸν ἁμαρτάνοντα. Γενηθήτω ἡ ὁδὸς αὐτῶν σκότος, κ. τ. ἑ. Ὁδὸν ἀσεβῶν τὸν μοχθηρὸν βίον ὀνομάζει, καθ’ ὃν τὴν πορείαν ἐποιήσαντο. Γενηθήτω αὐτοῖς «σκότος,» παντὸς στερουμένη φέγγους, καὶ «ὀλίσθημα,» ὅπως
30	μηδ’ ἑστάναι δύναιντο, ἀγγέλου Θεοῦ καταδιώκοντος. Ὁρᾷς δὲ ὡς αἱ ἀγγελικαὶ δυνάμεις ὅπλα εἰσὶ τοῦ Θεοῦ. Ἐλθέτω αὐτῷ παγὶς, ἣν οὐ γινώσκει, κ. τ. ἑ. Σημειωτέον, ὅτι ἐν τοῖς προκειμένοις ἀντὶ εὐκτι‐
35	κῶν προστακτικοῖς ἐχρήσατο ῥήμασι· κατὰ γὰρ τὴν πρᾶξιν ἕκαστος τιμωρεῖται. Ἢ μᾶλλον ἀντὶ μελ‐ λόντων κέχρηται. Καὶ ἡ θήρα ἣν ἔκρυψε συλλαβέτω αὐτὸν, καὶ ἐν τῇ παγίδι πεσεῖται ἐν αὐτῇ, κ. τ. ἑ. Νομίζω
40	περὶ τοῦ σταυροῦ λέγειν αὐτὸν, εἰς ὃν ἐμπέπτω‐ κεν ὁ διάβολος ἀγνοῶν. Εἰ γὰρ ἔγνω, οὐκ ἂν αὐτὸν Κύριον τῆς δόξης ἐσταύρωσε. Ῥυόμενος πτωχὸν ἐκ χειρὸς στερεωτέρων αὐ‐ τοῦ, κ. τ. ἑ. Ἐντεῦθεν γινώσκομεν, ὅτι χωρὶς
45	Κυρίου πολεμεῖν τοῖς ἐχθροῖς οὐκ ἰσχύομεν. Στερεώ‐ τεροι γὰρ ἡμῶν εἰσιν. Ἀνταπεδίδοσάν μοι πονηρὰ ἀντὶ ἀγαθῶν καὶ ἀτεκνίαν τῇ ψυχῇ μου, κ. τ. ἑ. Ἄτεκνός ἐστι ψυχὴ ἡ μηδὲν γεννήσασα ἀγαθὸν, ἢ μηδενὶ ἀνθρώπῳ
12 . 1312 (50)	ποιήσασα ἀγαθόν. Καὶ ἐταπείνουν ἐν νηστείᾳ τὴν ψυχήν μου,
12 . 1312 (50)	κ. τ. ἑ. Οὐδὲν οὕτω ταπεινοῖ τὴν ψυχὴν ὡς νη‐
12 . 1313	στεία. «Καὶ ἡ προσευχή μου εἰς κόλπον μου ἀπο‐ στραφήσεται.» Κόλπον νῦν τὸν νοῦν ὀνομάζει. Ἐπείρασάν με, ἐξεμυκτήρισάν με μυκτηρισμῷ, κ. τ. ἑ. Ἑλεῖν οὐ δυνηθέντες δι’ ὧν ἐπειράθη‐
5	σαν, χλεύη γοῦν παρεμυθοῦντο πρὸς ἐμὲ, καὶ δίκην θηρῶν ἀγρίων τοὺς ὀδόντας, καὶ τὴν ὀργίλην καὶ θυ‐ μωτικὴν αὐτῶν δύναμιν ἐπ’ ἐμὲ ἔβρυξαν· καταφα‐ γεῖν με γὰρ θέλοντες, ἀπέτυχον.
10	Μὴ ἐπιχαρείησάν μοι οἱ ἐχθραίνοντές μοι μα‐ ταίως, κ. τ. ἑ. Τῷ δικαίῳ διὰ τὴν δικαιοσύνην ἐχθραίνοντες, ἀδίκως ἐχθραίνουσι. Ὅτι ἐμοὶ μὲν εἰρηνικὰ ἐλάλουν, καὶ ἐπ’ ὀργῇ δόλους διελογίζοντο, κ. τ. ἑ. «Ἔσεσθε» γὰρ,
15	φησὶν, «ὡς θεοὶ, γινώσκοντες καλὸν καὶ πονηρόν·» εἰρηνικὸς γὰρ οὗτος ὁ λόγος.
18	Μηδὲ εἴποισαν· Κατεπίομεν αὐτὸν, κ. τ. ἑ. Καὶ ὁ Παῦλός φησι περὶ τοῦ ἐν Κορίνθῳ πεπορνευ‐
20	κότος· «Μήποτε τῇ περισσοτέρᾳ λύπῃ καταποθῇ ὁ τοιοῦτος.» Ἐνδυσάσθωσαν αἰσχύνην καὶ ἐντροπὴν οἱ μεγαλοῤῥημονοῦντες ἐπ’ ἐμὲ, κ. τ. ἑ. Οἱ μὲν εἰς τὸν Χριστὸν βαπτιζόμενοι τὸν Χριστὸν ἐνδύον‐
25	ται, τουτέστι δικαιοσύνην καὶ σοφίαν· οἱ δὲ εἰς τὸν Σατανᾶν βαπτιζόμενοι αἰσχύνην ἐνδύονται καὶ ἐντρο‐ πήν. Καὶ εἰπάτωσαν διὰ παντός· Μεγαλυνθήτω ὁ Κύριος, οἱ θέλοντες τὴν εἰρήνην τοῦ δούλου αὐ‐
30	τοῦ, κ. τ. ἑ. Ἀγγέλων μὲν τὸ διὰ παντὸς μεγα‐ λύνειν τὸν Κύριον· ἀνθρώπων δὲ τὸ μὴ διὰ παντός· δαιμόνων δὲ τὸ μήτε διὰ παντὸς, μήτε ποσοῦν.
33t	ΨΑΛΜΟΣ ΛΕʹ.
34	Οὐκ ἔστι φόβος Θεοῦ ἀπέναντι τῶν ὀφθαλμῶν
35	αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Τῷ γὰρ φόβῳ Κυρίου ἐκκλίνει πᾶς ἀπὸ κακοῦ. Ὅτι ἐδόλωσεν ἐνώπιον αὐτοῦ, τοῦ εὑρεῖν τὴν ἀνομίαν αὐτοῦ καὶ μισῆσαι, κ. τ. ἑ. Τὸ «εὑ‐ ρεῖν» ἀντὶ τοῦ «ἐπιγνῶναι» κεῖται. Πλὴν ζη‐
40	τητέον εἰ ὁ ἐγνωκὼς τὴν ἀνομίαν ὡς ἀνομίαν πάντως καὶ μισεῖ. Τὰ ῥήματα τοῦ στόματος αὐτοῦ ἀνομία καὶ δό‐ λος, κ. τ. ἑ. Ἕτερός φησι· «Τὰ ῥήματα τοῦ στόματος αὐτοῦ ἀνομία καὶ κόπος,» τουτέστιν ἐπα‐
45	χθῆ, ὡς κόπον ἐμποιεῖν τοῖς προσέχουσιν. «Οὐκ ἠβουλήθη συνιέναι.» Δῆλον ἐκ τῶν εἰρημένων, ὡς ὁ παράνομος οὐκ ἐκ κατασκευῆς ἐστι τοιοῦτος· τὸ γὰρ μὴ βούλεσθαι σύνεσιν ἔχειν ἐπὶ τῷ ἀγαθὰ ποιεῖν αὐ‐ τεξουσίου. Ἔτι δὲ πρὸς τούτοις «ἀνομίαν διελογί‐
12 . 1313 (50)	σατο,» καὶ τὰ ἑξῆς. Τοιοῦτόν ἐστι τό· «Οὐαὶ οἱ ἐρ‐
12 . 1313 (50)	γαζόμενοι κακὰ ἐπὶ τῆς κοίτης αὐτῶν, καὶ ἅμα τῇ
12 . 1316	ἡμέρᾳ συνετέλουν αὐτά.» Οὕτως ὁ ἀνομίαν λογισά‐ μενος ἐπὶ τῆς κοίτης τυγχάνων παρίσταται πάσῃ ὁδῷ οὐκ ἀγαθῇ, τουτέστι πάσῃ πράξει πονηρᾷ, οὐ προσοχθίζων τῇ κακίᾳ αὐτοῦ· ἀποδεχόμενος αὐτὴν
5	οὖσαν χειρίστην ἕξιν, πρακτικῶς ἄρχεται ὁδεύειν πᾶ‐ σαν οὐκ ἀγαθὴν ὁδόν. Κύριε, ἐν τῷ οὐρανῷ τὸ ἔλεός σου, καὶ ἡ ἀλή‐ θειά σου ἕως τῶν νεφελῶν, κ. τ. ἑ. Ἐντεῦθέν τινες ἀπατηθέντες τὰ ὑπὸ τὴν σελήνην ἀπρονόητα
10	ἀπεφήναντο εἶναι· ὧν ἐστι καὶ ὁ Ἀριστοτέλης.
12	Μεθυσθήσονται ἀπὸ πιότητος οἴκου σου, κ. τ. ἑ. Ἀγαθὴ αὕτη μέθη, «καὶ τὸ ποτήριόν σου με‐ θύσκον ὡσεὶ κράτιστον!» Ἐπείπερ δὲ χειμῶνες οἱ
15	πειρασμοὶ, εἴη ἂν καὶ χείμαῤῥος τρυφῆς Θεοῦ ὁ διὰ τὴν ἐν πειρασμοῖς καρτερίαν μισθὸς, ποταμηδὸν ῥέων τοῖς ὑπερνικῶσιν ἐν αὐτοῖς διὰ τοῦ Ἰησοῦ Χρι‐ στοῦ. Τοῦ αὐτοῦ. Ὁ ταύτην τὴν μέθην μὴ ἐκνή‐
20	φων οὐ δικαίως ποιεῖ· διὸ ἐπὶ τῆς ψεκτῆς μέθης εἴ‐ ρηται· «Ἐκνήψατε δικαίως, καὶ μὴ ἁμαρτάνετε.»
23	Ὅτι παρὰ σοὶ πηγὴ ζωῆς, κ. τ. ἑ. Εἰ ἡ πηγή ἐστιν ἡ ζωὴ, ἡ ζωὴ δέ ἐστιν ὁ Χριστὸς, ἡ πηγή ἐστιν
25	ὁ Χριστός. «Ἐν τῷ φωτί σου ὀψόμεθα φῶς.» Ἐν τῇ θεωρίᾳ τῶν γεγονότων ὀψόμεθα τὸν Χριστὸν, ἢ ἐν τῇ γνώσει τῇ τοῦ Χριστοῦ ὀψόμεθα τὸν Θεόν. Μὴ ἐλθέτω μοι ποῦς ὑπερηφανίας, κ. τ. ἑ. Εἰ ἡ ὑπερηφανία ἕξις ἐστὶ χειρίστη, πῶς ἔχει πόδας; Ἢ
30	τάχα περὶ τοῦ ζώου λέγει τοῦ ἐνεργοῦντος τὴν ὑπερη‐ φανίαν.
32t	ΨΑΛΜΟΣ Λϛʹ.
33	Μὴ παραζήλου ἐν πονηρευομένοις, κ. τ. ἑ. Ἐνταῦθα ζῆλον τὴν μίμησιν λέγει.
35	Ἀποκάλυψον πρὸς Κύριον τὴν ὁδόν σου, κ. τ. ἑ. «Πᾶς ὁ φαῦλα πράσσων μισεῖ τὸ φῶς, καὶ οὐκ ἔρχεται πρὸς τὸ φῶς,» οὐκ ἀποκαλύπτει τὴν ὁδὸν αὐτοῦ πρὸς Κύριον. Πρῶτον «ἔλπισον ἐπὶ Κύ‐ ριον, καὶ ποίει χρηστότητα,» καὶ τὰ ἑξῆς· ἅπερ
40	ποιήσας, πάλιν «ἔλπισον ἐπ’ αὐτὸν, καὶ αὐτὸς ποι‐ ήσει.» Ὁ δὲ τὴν ἐν κρυπτῷ δικαιοσύνην βλέπων Θεὸς, διὰ τὸ βλέπειν ἐν τῷ κρυπτῷ, ἐξοίσει αὐτὴν, ὅτε φανερώσει τὰς βουλάς· καὶ ὁ ἐν τῇ κρίσει δια‐ λάμπων ὡς μεσημβρίαν ἕξει τὸ κρίμα.
45	Ὑποτάγηθι τῷ Κυρίῳ καὶ ἱκέτευσον αὐτὸν, κ. τ. ἑ. Ἡ ὑποταγὴ αὕτη ἐστὶ φύσεως λογικῆς πρὸς τὴν γνῶσιν τοῦ Θεοῦ ἑκούσιος συγκατάθεσις. «Μὴ παραζήλου ἐν τῷ κατευοδουμένῳ ἐν τῇ ὁδῷ αὐτοῦ, ἐν ἀνθρώπῳ ποιοῦντι παρανομίας.» Νῦν
12 . 1316 (50)	εὐόδωσιν τὴν ἐπὶ τὸ χεῖρον προκοπὴν λέγει· ὡς καὶ τὸ, «Πονηροὶ δὲ ἄνθρωποι καὶ γόητες προκόψουσιν ἐπὶ τὸ χεῖρον.»
12 . 1316 (50)	Παῦσαι ἀπὸ ὀργῆς καὶ ἐγκατάλιπε θυμὸν,
12 . 1317	κ. τ. ἑ. Θυμός ἐστιν ὀργὴ ἐπιθυμίας ἡμέρου ψυ‐ χῆς κατ’ ἐξοχὴν ἀμύνης· ὀργή ἐστιν ὄρεξις τιμωρίας· τιμωρία δέ ἐστι κακοῦ ἀνταπόδοσις. «Μὴ παραζήλου ὥστε πονηρεύεσθαι.» Μὴ ἴδῃς αὐτῶν τὴν εὐημερίαν,
5	ἀλλὰ πρόσμεινον τὸ τέλος, καὶ ὄψει τὸν ὄλεθρον. Ὅτι οἱ πονηρευόμενοι ἐξολοθρευθήσονται, κ. τ. ἑ. Τὸ ἐξολοθρευθῆναι οὐδὲν ἕτερόν ἐστιν ἢ τὸ ἐκπεσεῖν ἐκ Θεοῦ. Καὶ ἔτι ὀλίγον, καὶ οὐ μὴ ὑπάρξει ἁμαρτωλὸς,
10	κ. τ. ἑ. Ἀμφίβολος ἡ λέξις· ἢ γὰρ ἀνύπαρκτος ἔσται ὁ ἁμαρτωλὸς, (ὅπερ οἴονται οἱ παντελῶς τοὺς φαύλους φθείρεσθαι λέγοντες οὐχ ὑγιῶς·) ἢ καθ’ ὃ ἁμαρτωλός ἐστιν, οὐχ ὑπάρξει. Καὶ ζητήσεις τὸν τόπον αὐτοῦ, καὶ οὐ μὴ εὕ‐
15	ρῃς, κ. τ. ἑ. Τόπος ἁμαρτωλοῦ ἡ κακία. Οἱ δὲ πραεῖς κληρονομήσουσι γῆν, κ. τ. ἑ. Ἡ γῆ νῦν γνῶσιν σημαίνει· ὡς γὰρ ἐν τόπῳ τῇ θεωρίᾳ λέγεται εἶναι ὁ νοῦς. «Καὶ κατατρυφήσουσιν ἐπὶ πλήθει εἰρήνης.» Τρυφὴ δικαίου πλῆθος εἰρήνης,
20	πλῆθος δὲ εἰρήνης ἐστὶν ἀπάθεια ψυχῆς μετὰ γνώ‐ σεως τῶν ὄντων ἀληθοῦς.
23	Κρεῖσσον ὀλίγον τῷ δικαίῳ ὑπὲρ πλοῦτον ἁμαρτωλῶν πολὺν, κ. τ. ἑ. Κρεῖσσον ὀλίγη
25	γνῶσις πνευματικὴ ὑπὲρ πλῆθος σοφίας ἐθνῶν. Ὑποστηρίζει δὲ τοὺς δικαίους ὁ Κύριος, κ. τ. ἑ. Οὐδὲν οὕτως ὑποστηρίζει τὸν δίκαιον, ὡς χάρι‐ σμα πνευματικόν· «Ἵνα μεταδῷ ὑμῖν χάρισμα πνευματικὸν εἰς τὸ στηριχθῆναι ὑμᾶς,» φησὶν ὁ
30	Ἀπόστολος. Γινώσκει Κύριος τὰς ὁδοὺς τῶν ἀμώμων, κ. τ. ἑ. Ἕτερος· «Προοῖδε Κύριος τὰς ἡμέρας τῶν ἀμώ‐ μων.» Οὐχ ὑποστηρίζει μόνον αὐτοῖς τὴν ζωὴν, ἀλλὰ καὶ οἶδε τὰς μελλούσας ἡμέρας, καὶ τὴν ἡτοιμασμένην
35	κληρονομίαν. Οὐδὲν οὖν αὐτοὺς βλάψει τὸ πρὸς βραχὺ λυπεῖσθαι· γυμνάζονται γὰρ τῇ καρτερίᾳ, τὴν στενὴν καὶ τεθλιμμένην ὁδεύοντες, οὐκ αἰσχυνόμενοι ἐν καιρῷ πονηρῷ, ὅτεπερ ὀργὴν ἐπάγει τοῖς ἁμαρτωλοῖς. Ἀλλὰ καὶ νῦν οἱ μὲν ἐνδείᾳ ἀπολοῦνται λογικῆς τρο‐
40	φῆς, οἱ δὲ τοῦ Θεοῦ κατατρυφήσουσιν εἰς πλησμονήν.
42	Καὶ ἡ κληρονομία αὐτῶν εἰς αἰῶνα ἔσται, κ. τ. ἑ. Κληρονομία ἐστὶ τῆς λογικῆς φύσεως ἡ γνῶσις ἡ τοῦ Θεοῦ.
45	Οὐ καταισχυνθήσονται ἐν καιρῷ πονηρῷ, κ. τ. ἑ. Καιρὸν πονηρὸν λέγει τὸν τῆς κρίσεως χρόνον. «Καὶ ἐν ἡμέραις λιμοῦ χορτασθήσονται.» Ἡμέρας λιμοῦ ὀνομάζει ἐν αἷς πολλοὶ τῶν ἀκαθάρτων στερίσκονται τοῦ ἄρτου τοῦ εἰπόντος· «Ἐγώ εἰμι ὁ
12 . 1317 (50)	ἄρτος ὁ ἀπὸ τοῦ οὐρανοῦ καταβάς.» Ἐκλείποντες ὡσεὶ καπνὸς ἐξέλιπον, κ. τ. ἑ. Τοῦτον τὸν καπνὸν ἀποδιώκει ἀπὸ τῶν λογικῶν
12 . 1317 (50)	ξύλων τὸ πῦρ ὃ ἦλθε βαλεῖν ἐπὶ τὴν γῆν ὁ Χριστός.
12 . 1320	Τοῦ αὐτοῦ. Καπνὸς δὲ πυρὸς σβεσθέντος ση‐ μεῖον. Καὶ οὗτοι δὲ, ὡς πῦρ καταφλέξαντες, ἀπεσβέ‐ σθησαν. Τοιοῦτοι οἱ καθ’ ἡμῶν διαλάμψαντες, ἀπόλ‐ λυνται οἱ ἁμαρτωλοὶ, οὐ τῷ ἐξ ὅλου διαλύεσθαι τὴν
5	σύστασιν αὐτῶν, ἀλλὰ τῷ μηκέτι εἶναι ἁμαρτωλούς.
12 . 1368 (8t)	ΨΑΛΜΟΣ ΛΖʹ.
9	Κύριε, μὴ τῷ θυμῷ σου ἐλέγξῃς με, μηδὲ τῇ
10	ὀργῇ σου παιδεύσῃς με, κ. τ. ἑ. Ὁ ἐλέγχῳ τῷ διὰ λόγου μὴ εἴκων, θυμῷ Θεοῦ ἐλεγχθήσεται· καὶ μὴ ὑπὸ ζυγὸν παιδεύοντος ἐν Θεῷ διδασκάλου γινόμε‐ νος, ὀργῇ Θεοῦ παιδευθήσεται· παιδεία δὲ ἐλέγχου ἐπιπονώτερος.
15	Ὡσεὶ φορτίον βαρὺ ἐβαρύνθησαν ἐπ’ ἐμὲ, κ. τ. ἑ. «Δεῦτε, πάντες, φησὶν ὁ Χριστὸς, οἱ κοπιῶν‐ τες καὶ πεφορτισμένοι, κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶς.» Ἐταλαιπώρησα καὶ κατεκάμφθην ἕως τέλους» ὅλην τὴν ἡμέραν σκυθρωπάζων ἐπορευόμην, κ. τ.
20	ἑ. Λεκτέον τοῦτο πρὸς τοὺς γελῶντας πολλὰ, καὶ τερπομένους ἐπὶ γελῴοις. Οἱ φίλοι μου καὶ οἱ πλησίον μου ἐξ ἐναντίας μου ἤγγισαν καὶ ἔστησαν, καὶ οἱ ἔγγιστά μου μακρόθεν ἔστησαν, κ. τ. ἑ. Τάχα δυνάμεις τινὰς
25	λέγει ἁγίας ὑποχωρούσας ἐν καιρῷ πειρασμοῦ πρὸς δοκιμὴν τοῦ πειραζομένου, ἢ πρὸς κόλασιν. Καὶ οἱ ζητοῦντες τὰ κακά μοι ἐλάλησαν μα‐ ταιότητας, καὶ δολιότητας ὅλην τὴν ἡμέραν ἐμε‐ λέτησαν, κ. τ. ἑ. Ἐδόκει δέ μοι ματαιότης
30	καὶ ἡ τῶν ἀποδεικτικῶν εἶναι δοκούντων λόγων βία σοφιστικὴ φαινομένη, δι’ ἧς ἑλεῖν με προσεδόκουν οἱ τὴν ἐμὴν ζητοῦντες ψυχήν. Δολιότητα δι’ ὅλου μελε‐ τῶντες τοῦ βίου ἐλάλουν, φησὶ, πρὸς μὲ, ἐπιβουλήν μοι σκευάζοντες. Τῶν γὰρ ἀγγέλων λειπόντων, σφο‐
35	δρότερον οἱ δαίμονες ἐπετίθεντο. Ἐγὼ δὲ ὡσεὶ κωφὸς οὐκ ἤκουον, καὶ ὡσεὶ ἄλαλος οὐκ ἀνοίγων τὸ στόμα αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ἐδέχετο μὲν τοὺς λογισμοὺς τοῦ πειράζοντος, οὐκ ἤκουε δὲ αὐτῶν, μὴ ἐνεργῶν κατ’ αὐτούς. Κω‐
40	φότης δέ ἐστιν ἡ ἀπάθεια, δι’ ἣν οὐκ ἤκουεν αὐτῶν. Ὅτι εἶπον, Μήποτε ἐπιχαρῶσί μοι οἱ ἐχθροί μου, κ. τ. ἑ. Ἐπὶ μὲν τοῖς μετανοοῦσιν οἱ ἄγγελοι χαίρουσιν, ἐπὶ δὲ τοῖς σαλευομένοις οἱ δαίμονες. Οἱ δὲ ἐχθροί μου ζῶσι, κ. τ. ἑ. Οὐ ταύτην τὴν
45	ζωὴν τὴν εἰποῦσαν· «Ἐγώ εἰμι ἡ ζωή.» Οἱ ἀνταποδιδόντες κακὰ ἀντὶ ἀγαθῶν ἐνδιέβα‐ λόν με, κ. τ. ἑ. Ἀνταπεδίδοσαν κακὰ ἀντὶ ἀγαθῶν, οὐ τῶν εἰς ἐκείνους γενομένων, ἀλλὰ τῶν ἁπλῶς γι‐ νομένων διὰ τὸν Κύριον.
12 . 1368 (50)	Μὴ ἐγκαταλίπῃς με, Κύριε ὁ Θεός μου, μὴ
12 . 1368 (50)	ἀποστῇς ἀπ’ ἐμοῦ, κ. τ. ἑ. Καλὸν προοίμιον προσ‐
12 . 1369	ευχῆς τὸ, «Μὴ ἐγκαταλίπῃς με, Κύριε ὁ Θεός μου, μὴ ἀποστῇς ἀπ’ ἐμοῦ· πρόσεχε εἰς τὴν βοήθειάν μου, Κύριε τῆς σωτηρίας μου·» ἔχει γὰρ ἐν ἑαυτῷ καὶ
12 . 1369	τὴν ἁγίαν Τριάδα.
12 . 1388 (39t)	ΨΑΛΜΟΣ ΛΗʹ.
40	Ἐκωφώθην καὶ ἐταπεινώθην καὶ ἐσίγησα ἐξ ἀγαθῶν, κ. τ. ἑ. Ἐν τοῖς πειρασμοῖς φεύγει τὰ ἀγαθὰ ἐξ ἡμῶν, καὶ σιωπᾷ ἡ ψυχὴ ἐξ αὐτῶν. Ἐκεῖνα γὰρ φθέγγεται ἡ ψυχὴ ἃ γινώσκει, καὶ σιωπᾷ ἃ οὐ γινώσκει. Ἀγαθὰ δὲ εἶπε νῦν τὰς ἀρετὰς καὶ τὰς
45	γνώσεις αἵτινες ἐν καιρῷ πειρασμοῦ διαφεύγουσι τοὺς πειραζομένους. Ἐθερμάνθη ἡ καρδία μου ἐντός μου, κ. τ. ἑ. Δυνατὸν μὲν τοῦ τῆς ὀργῆς ἐπιστάντος δαίμονος μὴ ὀργισθῆναι, ἀδύνατον δὲ τάχα μὴ θερμανθῆναι.
12 . 1388 (50)	Γνώρισόν μοι, Κύριε, τὸ πέρας μου, κ. τ. ἑ.
12 . 1389	Πέρας ἐστὶ τῆς λογικῆς φύσεως ἡ γνῶσις τῆς ἁγίας Τριάδος. Πλὴν τὰ σύμπαντα ματαιότης, πᾶς ἄνθρωπος ζῶν, κ. τ. ἑ. Τὰ σωματικὰ πάντα ματαιότης
5	ἐστὶν, ἡ γὰρ ἀσώματος φύσις κατ’ εἰκόνα γεγένηται Θεοῦ. Μέντοιγε ἐν εἰκόνι διαπορεύεται ἄνθρωπος, κ. τ. ἑ. Πᾶς ἄνθρωπος ζῶν ἐν εἰκόνι διαπορεύ‐ εται, ἤτοι τοῦ Θεοῦ τηρῶν τὸ κατ’ εἰκόνα, καὶ τὸ
10	προκόπτειν εἰς τελειότητα, σύμμορφος γενόμενος τῆς εἰκόνος Θεοῦ, ἢ ἄλλου τινὸς ζώου, ἵππος θηλυμανὴς ἢ ἄλλο τι ἄλογον κατὰ τὸ ἦθος γινόμενος. Καὶ νῦν τίς ἡ ὑπομονή μου; κ. τ. ἑ. Σύ μοι τὸ δύνασθαι φέρειν κεχάρισαι· τὸ μηδὲν ἐξ ἀνθρω‐
15	πίνης ἀσθενείας εἰπεῖν τι ἢ δρᾶσαι. Σὺ δὲ καὶ παι‐ δεύσας ὑποστῆναί με καὶ φέρειν ἐποίησας. Ὁ εἰδὼς τὴν πλάσιν μου, καὶ τὴν ἀσθένειαν σύγγνωθι. Ὄνειδος ἄφρονι ἔδωκάς με, κ. τ. ἑ. Ἄφρονά φησιν, ὃν καὶ φθάσας ἁμαρτωλὸν εἴρηκε. Παρα‐
20	δίδωσι δὲ ὁ Θεὸς εἰς ὀνειδισμὸν, πρὸς ἐξομολόγησιν μείζονα· ὅπερ ἀξιοῖ μὴ παθεῖν ὁ ταῦτα λέγων, ὡς ἀφ’ ἑαυτοῦ ἐξομολογούμενος κατὰ τὸ δοκοῦν τῷ Θεῷ. Ἐκωφώθην καὶ οὐκ ἤνοιξα τὸ στόμα μου, ὅτι σὺ ἐποίησας, κ. τ. ἑ. Δύναται καὶ τοῦτο οὕτω
25	νοεῖσθαι· Οὐδέποτέ σοι ὡς ἄλλοι προσῆψα ὡς αἰτίῳ τὰς ἐμὰς ἀνομίας. Εἰς τοῦτο γὰρ οὐδέποτε τὸ στόμα μου ἤνοιξα, ἀλλ’ ἐκωφώθην. Ὅτι πάροικος ἐγώ εἰμι ἐν τῇ γῇ καὶ παρεπί‐ δημος, καθὼς πάντες οἱ πατέρες μου, κ. τ. ἑ.
30	Ὁ πολλάκις εἰπὼν, «Πλὴν ματαιότης πᾶς ἄν‐ θρωπος,» ὁμολογεῖ πάροικος εἶναι, ἑτέραν δὲ ζωὴν ἀναψύξεως οἶδε, καὶ μετὰ δακρύων ἱκετεύει σπάνιον κατὰ τοὺς πατέρας πάροικον εἶναι, καὶ μὴ ἐνοικεῖν τῇ παρούσῃ ζωῇ. Ἐὰν οὖν, φησὶ, μὴ ἀφῇς μοι τὴν
35	ἁμαρτίαν, καὶ ἀναψύξω πρὶν ἀπελθεῖν ἐκεῖ, οὐχ ἕξω μετανοίας καιρὸν, οὐδὲ ὑπάρξω ἐν τῇ παρὰ σοὶ ζωῇ. Ἤ, ὡς οὐχ ὑπαρχόντων ἁμαρτωλῶν, ἔσονται ὡς οὐκ ὄντες. Τοῦ αὐτοῦ. Πάντες οἱ τῶν δικαίων ὡς δικαίων
40	πατέρες, πάροικοί εἰσι καὶ παρεπίδημοι, σκιὰν ἡγού‐
40	μενοι τὸν βίον τὸν ἐπὶ τῆς γῆς.
12 . 1409 (27t)	ΨΑΛΜΟΣ ΛΘʹ.
28	Ἀνήγαγέ με ἐκ λάκκου ταλαιπωρίας, κ. τ. ἑ. Λάκκος ταλαιπωρίας κακία καὶ ἀγνωσία. «Καὶ
30	ἔστησεν ἐπὶ πέτραν τοὺς πόδας μου.» Πέτρα ἐστὶ πίστις Χριστοῦ. «Καὶ κατεύθυνε τὰ διαβήματά μου·» διὰ τῆς πρακτικῆς καὶ τῶν ἀληθινῶν δογμάτων. Καὶ ἐνέβαλεν εἰς τὸ στόμα μου ᾆσμα καινὸν, κ. τ. ἑ. Μετὰ τὴν ἀπάθειαν ᾄδομεν ᾆσμα καινὸν,
35	ἀνακαινισθέντος τοῦ οἴκου ἡμῶν. Θυσίαν καὶ προσφορὰν οὐκ ἠθέλησας, κ. τ. ἑ. Τούτους τοὺς στοίχους ἐκ προσώπου τοῦ Σωτῆ‐ ρος εἰρῆσθαι ἡ πρὸς Ἑβραίους φησὶν Ἐπιστολὴ, καὶ δίδωσιν ἀφορμὴν ὅλον τὸν ψαλμὸν ὡς ἐκ προσώπου
40	αὐτοῦ νοεῖν. Ὁλοκαύτωμα καὶ περὶ ἁμαρτίας οὐκ ᾔτησας, κ. τ. ἑ. Ὁλοκαυτώματα αἰσθητὰ οὐ ζητεῖ ὁ Θεός· «Θυσία γὰρ τῷ Θεῷ πνεῦμα συντετριμμένον.» Ἐν κεφαλίδι βιβλίου γέγραπται περὶ ἐμοῦ,
45	κ. τ. ἑ. Κεφαλίδα βιβλίου πᾶσαν τὴν νομικὴν λέγει Γραφήν· πᾶσαι γὰρ εἰς ἓν κεφαλαιοῦνται τὴν πρόῤῥησιν τὴν περὶ Χριστοῦ. Τοῦ ποιῆσαι τὸ θέλημά σου, κ. τ. ἑ. Θέλημα λέγει τοῦ Πατρὸς καθ’ ὃ ᾗρε τὴν ἁμαρτίαν τοῦ
12 . 1409 (50)	κόσμου. «Οὐ γὰρ ἦλθον, φησὶ, ποιῆσαι τὸ θέλημα
12 . 1412	τὸ ἐμὸν, ἀλλὰ τὸ θέλημα τοῦ πέμψαντός με.» Καὶ τεθεὶς ὑπὲρ τῆς ἁπάντων ἁμαρτίας, ὡς ἂν, ἀφέσεως γενομένης, μηκέτι χρεία ᾖ τῆς περὶ ἁμαρτίας θυ‐ σίας.
5	Εὐηγγελισάμην δικαιοσύνην ἐν Ἐκκλησίᾳ με‐ γάλῃ, κ. τ. ἑ. Μεγάλη Ἐκκλησία ἡ ἐκ μεγάλων καὶ τελείων συμπληρουμένη, ἐν ᾗ εὐηγγελίζετο δι‐ καιοσύνην τὴν διὰ πίστεως Ἰησοῦ. Ἔγνω δὲ ταύτην αὐτοῦ, ὡς ἀποδεξάμενος καὶ οἰκειούμενος ὡς ἀδια‐
10	στάτως δὲ ἀπαγγέλλων. Ἔφη δέ· «Τὰ χείλη μου οὐ μὴ κωλύσω.» Οὐδὲ γὰρ κεκώλυκε· λαλεῖ δὲ δεῦρο δι’ εὐαγγελιστῶν καὶ τῶν κατὰ καιροὺς διδασκάλων, οὓς ἄν τις καὶ Χριστοῦ χείλη καλέσειε. Περὶ δὲ τῆς δι‐ καιοσύνης αὐτοῦ, ὡς κρείττονος οὔσης τῆς νομικῆς,
15	παρεγγυῶν ἔλεγεν· «Ἐὰν μὴ περισσεύσῃ ἡ δικαιο‐ σύνη ὑμῶν πλέον τῶν γραμματέων καὶ τῶν Φαρι‐ σαίων.» Κατέλαβόν με ἀνομίαι μου, καὶ οὐκ ἠδυνήθην τοῦ βλέπειν, κ. τ. ἑ. Ἡ μνήμη τῶν παλαιῶν
20	πταισμάτων πέφυκεν ἐπισκοτεῖν ἡμῖν τῇ διανοίᾳ. «Ἐπληθύνθησαν ὑπὲρ τὰς τρίχας τῆς κεφαλῆς μου.» Τουτέστι, τὰ περὶ ἡμᾶς ἀναίσθητα πληθύνεται κακὰ, ὧν πολλῶν γεγενημένων, στερούμενοι τοῦ ὀρθῶς δια‐ νοεῖσθαι ἀπὸ τῆς καρδίας ἐγκατελείφθημεν. Ἱκετεύει
25	δὲ ὁ λέγων ἐλέῳ φυλαχθῆναι, τῶν προτέρων μεμνη‐ μένος κακῶν πρὸς τὸ μὴ αὖθις περιπεσεῖν τοῖς αὐτοῖς. Καὶ ἡ ἀνάμνησις δὲ τῆς ἐπὶ τὰ κρείττονα μεταβολῆς εὐχαρίστους ἐργάζεται καὶ προσεκτικούς. Καταισχυνθείησαν καὶ ἐντραπείησαν ἅμα οἱ
30	ζητοῦντες τὴν ψυχήν μου, τοῦ ἐξᾶραι αὐτὴν, κ. τ. ἑ. Οὐ κατ’ οὐσίαν ἐξαίρουσιν, ἀλλὰ διὰ τῆς κακίας ἀπὸ τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς γνώσεως αὐτὴν ἐξαίρουσιν. Ἐγὼ δὲ πτωχός εἰμι, κ. τ. ἑ. Πρὸς τὴν τῶν ἀγα‐
35	θῶν κτῆσιν ἀσθενῶν, πτωχὸν καὶ πένητα ἑαυτὸν ὁμολογεῖ, καὶ τῷ Θεῷ τὴν περὶ αὐτοῦ φροντίδα ἀνα‐ τίθησιν, ἐπιῤῥίπτων τὴν μέριμναν ἐπὶ Κύριον, ὡς ἐπὶ κηδεμόνα.
39t	ΨΑΛΜΟΣ Μʹ.
40	Μακάριος ὁ συνιὼν ἐπὶ πτωχὸν καὶ πένητα, κ. τ. ἑ. Τί ἐστιν «ὁ συνιών;» Ὁ νοῶν. Τί ἐστι «πένης;» Ὁ τὴν θλίψιν αὐτοῦ καταλαμβάνων. Ὁ γὰρ μαθὼν αὐτοῦ τὴν θλίψιν πάντως καὶ εὐθέως αὐ‐ τὸν ἐλεήσει. Δύναται ὁ συνιεὶς πτωχὸν λόγου, καὶ
45	σοφίας, καὶ τοῦ καλοῦ μακαρίζεσθαι, ὠφελῶν αὐτὸν, ἤτοι τὸν κοινῶς πτωχὸν, ἢ τὸν μακαριζόμενον. «Ἐν ἡμέρᾳ πονηρᾷ ῥύσεται αὐτὸν ὁ Κύριος·» ἤτοι ὡς μιᾷ ἡμέρᾳ οὔσῃ πονηρᾷ ὅλῃ τῇ τοῦ ἐνεστῶτος αἰῶνος, ἢ τῆς κρίσεως. Ἔστι γὰρ αὕτη σκότος τοῖς ἁμαρτωλοῖς,
12 . 1412 (50)	καὶ οὐ φῶς κατὰ τὸν προφήτην. Καὶ ὁ Ἀπόστολός φησιν· «Ὅτι αἱ ἡμέραι πονηραί εἰσι·» καὶ πάλιν· «Ὅπως ἐξέληται ἡμᾶς ἐκ τοῦ αἰῶνος τοῦ ἐνεστῶτος
12 . 1412 (50)	πονηροῦ.» Παραινεῖ οὖν φιλανθρώπους εἶναι πρὸς
12 . 1413	ἐνδεεῖς, ἢ συνιέναι τὸν ἑκουσίως πτωχεύσαντα. Κύριος βοηθήσαι αὐτῷ ἐπὶ κλίνης ὀδύνης αὐ‐ τοῦ, κ. τ. ἑ. Κλίνη ὀδύνης τὸ σῶμά ἐστι τῆς τα‐ πεινώσεως. «Ὅλην τὴν κοίτην αὐτοῦ ἔστρεψας ἐν τῇ
5	ἀῤῥωστίᾳ αὐτοῦ.» Πρὸς τὰ ἀμείνω μετενεχθήσεται, φησὶ, καὶ μεταβολὴν ἕξει πρὸς εὐρωστίαν. Ἔθος γὰρ τῇ Γραφῇ τὴν στροφὴν ἀντὶ τῆς μεταβολῆς τιθέναι, ὡς τό· «Ἔστρεψας τὸν κοπετόν μου εἰς χαρὰν ἐμοί.»
10	Οἱ ἐχθροί μου εἶπαν κακά μοι, κ. τ. ἑ. Οἱ ἀόρα‐ τοι τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐχθροὶ ἠθέλησαν αὐτὸν ἀποθανεῖν, ὡς ἵνα σβέσωσι τὴν δόξαν τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ· ἀλλὰ πρὸς τῷ μὴ ἀπολέσθαι καὶ κάμψει ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ πᾶν γόνυ, καὶ πᾶσα γλῶσσα ἐξομολο‐
15	γήσεται. Εἴποις δὲ αὐτὸν καὶ ὑπὲρ τῶν αὐτοῦ μα‐ θητῶν ποιήσασθαι τὴν εὐχὴν, οὓς ὥσπερ ψυχὴν αὐ‐ τοῦ τυγχάνοντας νοσῆσαι κατ’ ἐκεῖνον συνέβη τὸν καιρὸν καὶ ἡμαρτηκέναι, ὅτε πάντες καταλιπόντες αὐτὸν ᾤχοντο, Πέτρος δὲ καὶ τρίτον ἠρνήσατο.
20	Καὶ εἰ εἰσεπορεύετο τοῦ ἰδεῖν, μάτην ἐλάλει, κ. τ. ἑ. Οἱ ἀφανεῖς καὶ ὁρώμενοι ἐχθροὶ Χριστοῦ θάνατον αὐτῷ κατεσκεύαζον. Ὁ δὲ Ἰούδας εἰσεπο‐ ρεύετο μὲν τοῦ ἰδεῖν τὰ γινόμενα, καὶ λεγόμενα ἐν παραβολαῖς, ἐλάλει δὲ μάτην, ἅτε μὴ χωρῶν αὐτὰ
25	νοῆσαι, διὰ τὴν τυφλώττουσαν αὐτὸν κακίαν. Ἁρμό‐ ζει δὲ τὸ ῥητὸν καὶ πᾶσι τοῖς ἀπόῤῥητα ἐπαγγελλομέ‐ νοις τοῖς ἑτεροδόξοις. Ἢ ἔξω τοῦ Σωτῆρος καὶ τῆς τῶν ἀποστόλων καταστάσεως ἤδη γενόμενος μάτην ἐλάλει, διδάσκαλον προσαγορεύων τὸν Κύριον, τῆς
30	καρδίας αὐτοῦ ἀνομίας συναγαγούσης. Οὗτος δὲ καὶ ἐκπορευόμενος, τουτέστιν ἔξω τῆς Ἰησοῦ μαθητείας γινόμενος, ἐλάλει ἐπὶ τὸ αὐτὸ τοῖς Φαρισαίοις κατὰ τοῦ Σωτῆρος, καὶ λάθρα τὴν προδοσίαν ἐκινοῦτο. Ἀλλὰ καὶ τοῦ πονηρὰ διαλογιζομένου, καὶ τοῦ ἐπι‐
35	νοοῦντος τὰ αἱρετικὰ ἡ καρδία συνάγει ἀνομίαν αὐτῷ· ὅστις κἂν λάβῃ, ἐκπορεύεται ἔξω. Περὶ ὧν εἴ‐ ρηται· «Τοῖς δὲ ἔξω ἐν παραβολαῖς·» καὶ, «Τοὺς ἔξωθεν ὁ Θεὸς κρίνει.» Μὴ ὁ κοιμώμενος οὐχὶ προσθήσει τοῦ ἀναστῆ‐
40	ναι; κ. τ. ἑ. Ἀναγκαίως λέγει τῇ κοιμήσει τὴν ἀνάστασιν ἕπεσθαι. Ἡ δὲ κοίμησίς ἐστιν ὁ θάνα‐ τος. Ἀναγκαίως τῷ θανάτῳ ἀκολουθήσει καὶ ἡ ἀνάστασις. Σὺ δὲ, Κύριε, ἐλέησόν με, κ. τ. ἑ. Τὸν ἔλεον
45	καὶ τὴν ἀνάστασιν οὐχ ἑαυτῷ, ἀλλ’ ἡμῖν αἰτεῖ. Ἔστι δὲ τὸ μὲν, «ἀνάστησόν με,» ἀνθρωποπρεπῶς· τὸ δὲ «ἀνταποδώσω αὐτοῖς,» δηλαδὴ τοῖς ἐχθροῖς, θεοπρε‐ πῶς. Ἐπιχαίρει δὲ τοῖς ἡττωμένοις ὁ ἐχθρός. Εἶτα πάλιν ἀνθρωπινώτερον ἔφη· «Ἐν τούτῳ ἔγνων, ὅτι
12 . 1413 (50)	τεθέληκάς με,» ἔν τε τῷ ἐλεῆσαι καὶ ἀναστῆσαι. Τουτ‐ έστιν ἠγάπησας· ἐν ἀγάπῃ γὰρ πᾶν θελητόν. Ἐμοῦ δὲ ἀναστάντος οὐ μὴ ἐπιχαρῇ ὁ τῆς ἀνθρωπότητος
12 . 1413 (50)	ἐχθρὸς ὁ διάβολος, ὁ τὸν θάνατον δι’ ἁμαρτίας ἐπα‐
12 . 1416	γαγών. Ἢ τάχα καὶ Ἰουδαίους αἰνίττεται. Καὶ τὸ «ἐμοῦ δὲ διὰ τὴν ἀκακίαν,» ἤτοι ἀμίαντον, ἀνθρω‐ πινώτερον εἴρηται. Ἐβεβαιώθημεν δὲ ἐν Χριστῷ, καὶ τοῦτο ἐνώπιον τοῦ Πατρὸς γενόμενον εἰς τὸν
5	αἰῶνα.
6t	ΨΑΛΜΟΣ ΜΑʹ.
7	Ἐδίψησεν ἡ ψυχή μου πρὸς Θεὸν, κ. τ. ἑ. Πρὸς τὸν Θεὸν διψῶσιν οἱ ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ ἐπὶ τῷ διψᾷν μακαριζόμενοι. Οὐκ εἶπεν· Ἐδίψησεν ἡ ψυχή
10	μου τὸν Θεὸν, οὐ γὰρ Θεὸν πίνει ἡ ψυχὴ, ἀλλὰ «πρὸς τὸν Θεόν.» Τὰ γὰρ πρὸς Θεὸν ὁ ἅγιος διψὰ, ὥσπερ ὁ ἁμαρτωλὸς τὰ μὴ πρὸς Θεὸν, ἀλλὰ τὰ πρὸς κοσμικὴν ζωὴν, ἢ τὰ πρὸς διάβολον. Καὶ ὁ Σωτὴρ δὲ εἱστήκει καὶ ἔκραζε λέγων· «Ἐάν τις διψᾷ, ἐρχέσθω πρός
15	με, καὶ πινέτω.» Καὶ ὅτι μόνοι οἱ ἅγιοι ὀφθήσονται τῷ προσώπῳ τοῦ Θεοῦ, ἀποτρέποντος αὐτὸ ἀπὸ ἁμαρ‐ τωλῶν. Ἢ ὡς ἀποστρέψαντος τοῦ Θεοῦ τὴν ἐποπτικὴν αὐτοῦ δύναμιν ἀπὸ τοῦ λαοῦ, ἀπεθρήνουν τὴν ἐνταῦθα ζωήν· πρὸς αὐτὸν δὲ καταντᾷν ἠβούλοντο τὸν Θεόν.
20	Τοῦτο δὲ ἔλεγον παντὸς μώμου κεκαθαρμένοι· ὁ γὰρ ἐσπιλωμένος, «Ἀπόστρεψον, φησὶ, τὸ πρόσωπόν σου ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν μου.» Τοῦ αὐτοῦ. Εἰ τὸ πρόσωπον τοῦ Θεοῦ οἱ ἄγγελοι βλέπουσι διὰ παντὸς, ἄγγελος ἄρα ἐπιθυ‐
25	μεῖ γενέσθαι ὁ Δαυῒδ καὶ βλέπειν τὸ πρόσωπον τοῦ Θεοῦ. Ἐγενήθη τὰ δάκρυά μου ἐμοὶ, κ. τ. ἑ. Ὧν τὸ δάκρυα ἄρτος, μακάριοι οἱ κλαίοντες νῦν. Τε‐ λείου ἐστὶ τὸ δύνασθαι τοῦτο λέγειν· ἐπεὶ ὁ ἀτελὴς
30	ταράσσεται ὑπὸ τῶν ἔξωθεν, καὶ ἔξω τὴν ἑαυτοῦ ψυ‐ χὴν ἔχει, ἀσχήμων καὶ ἐλεγχόμενος παρὰ πᾶσι, διὰ τῶν λόγων ἀπογυμνῶν τὴν ψυχήν. Ὁ δὲ ἅγιος συνά‐ γει ἀπὸ τῶν πρὸς τὰ ἔξω τὴν ψυχὴν ἑαυτοῦ. Ὁ δὲ ἀπὸ διαθέσεως δακρύων τὰ δάκρυα αὐτοῦ ἄρτου δίκην
35	τραφήσεται· οὐκ ἐν τοῖς ἀνετικοῖς μόνον, ἃ ἡμέραν καλεῖ, ἀλλὰ καὶ ἐν τοῖς περιστατικοῖς, ἃ νύκτα ὀνο‐ μάζει. Τοῦ αὐτοῦ. Τροφιμώτατός ἐστι κλαυθμὸς ὁ τρέφων τὴν ψυχήν. Μακάριοι οἱ κλαίοντες νῦν, ὅτι
40	γελάσονται. Ἐν τῷ λέγεσθαί μοι καθ’ ἑκάστην ἡμέραν· Ποῦ ἔστιν ὁ Θεός σου; κ. τ. ἑ. Ὁ Θεὸς μὲν ὡς δημιουργός ἐστιν ἐν πᾶσι τοῖς γεγονόσιν· ὡς δὲ ἀρετὴ καὶ σοφία ἐν πάσαις ταῖς ἁγίαις δυνάμεσιν·
45	εἰ δὲ καὶ κατὰ δύναμιν λαμβάνοιτο ἡ ἀρετὴ καὶ ἡ σο‐ φία, καὶ ἐν ταῖς ἀντικειμέναις δυνάμεσιν· εἰ δὲ πὴ μὲν δυνάμει, πὴ δὲ ἐνεργείᾳ, καὶ ἐν ἀνθρώποις ἐστὶν ὁ Θεός· τὸ γὰρ ἀεὶ ἐνεργεῖν κατὰ Θεὸν ἀγγέλων ἐστί· τὸ δὲ μηδέποτε δαιμόνων· τὸ δὲ ποτὲ μὲν καλῶς, ποτὲ
12 . 1416 (50)	δὲ οὐκ ὀρθῶς, ἀνθρώπων ἐστίν. Εὐλόγως δέ τις ἂν ἀποκρίναιτο τὸ, «Ποῦ ἐστιν ὁ Θεός;» ὅτι, Πανταχοῦ πλὴν τῆς ὑμετέρας ψυχῆς.
12 . 1416 (50)	Ὅτι διελεύσομαι ἐν τόπῳ σκηνῆς, κ. τ. ἑ. Ἡ
12 . 1417	μὲν κατὰ Μωσέα ἐν Ἐξόδῳ σκηνὴ τύπος, οἶ‐ μαι, ταύτης ἦν· ὁ κατὰ Σολομῶντα ναὸς τύπος τοῦ ἀληθινοῦ οἴκου τοῦ Θεοῦ. Ὅτι, φησὶν, ἔτι προκόπτω, καὶ οὔπω τέλειός εἰμι. Σύμβολον δὲ τῆς προκοπῆς ἡ
5	σκηνὴ, θαυμαστῶς φέρει ἐπὶ τὸν οἶκον αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ, τουτέστι τὴν τελειότητα, καθ’ ἣν οἰκεῖ μὲν ἔνθα ὁ Θεός. Οἱ δὲ πνευματικῶς ἑορτάζοντες ἠχοῦσιν ἀγαλ‐ λιώμενοι καὶ ἐξομολογούμενοι. Ἢ τοῦτό φησι· Παρε‐ μυθούμην ἐπὶ τοιαύταις ἐμαυτὸν ἐλπίσιν, «Ἵνα τί,
10	λέγων, περίλυπος εἶ, ἡ ψυχή μου;» Προσεδόκων γὰρ ὡς διαδέξεταί με τὸ μακάριον τέλος, ἡ θαυμαστὴ σκηνὴ τοῦ Θεοῦ, καὶ ὁ ἐνδοτάτω οἶκος αὐτοῦ, εἰς ὃν οἱ ἅγιοι ὑπὸ ἀγγελικῶν δυνάμεων αἰρόμενοι εἰσαχθή‐ σονται. Εἰ δὲ «χαρὰ γίνεται ἐν τοῖς οὐρανοῖς ἐπὶ ἑνὶ
15	ἁμαρτωλῷ μετανοοῦντι,» πῶς οὐκ εἰκότως, ψυχῆς μετὰ γυμνασίαν εἰς τὰ ἅγια τὰ ἐπουράνια εἰσαγομέ‐ νης, φωνὴν εὔφημον γίνεσθαι πλήθους πανηγυριζόν‐ των ἐπὶ τῇ τοῦ σωζομένου σωτηρίᾳ; Ὡς ἐπ’ ἀληθέσι δὲ τούτοις εὐχαριστεῖ. «Ἵνα τί περίλυπος;» καὶ τὰ
20	ἑξῆς. Λυπουμένοις οὖν ἑαυτοῖς οὕτως ἐπιπλήττωμεν καὶ συνταρασσομένοις. Ὅτε σωτήριον ὁ Θεὸς ἡμῶν τοῦ προσώπου ἡμῶν ἐστιν, «ἀνακεκαλυμμένῳ προσ‐ ώπῳ τὴν δόξαν Κυρίου κατοπτριζόμενοι, τὴν αὐτὴν εἰκόνα μεταμορφούμεθα.»
25	Διὰ τοῦτο μνησθήσομαί σου ἐκ γῆς Ἰορδάνου, καὶ Ἑρμωνιεὶμ ἀπὸ ὄρους μικροῦ, κ. τ. ἑ. Ἰορδάνης, κατάβασις· Ἑρμωνιεὶμ, ἀναθεματισμός. Ἔοικεν ἀσχάλλειν καὶ ὀδυνᾶσθαι παρ’ ἑαυτῷ, ἀναμιμνησκό‐ μενος τοῦ ἐπὶ τοῦ Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ γεγονότος θαύμα‐
30	τος ἐν τῷ Ἰορδάνῃ, ὅτε διῃρέθη τὸ ὕδωρ ἄχρις οὗ διῆλθε τὸν ποταμὸν ὁ λαός· καὶ τοῦ κατὰ τὸ παρα‐ κείμενον βραχύτατον ὄρος, ὅτι μὴ τῆς αὐτῆς καὶ οὗ‐ τος τυγχάνει προνοίας ὁποίας κἀκεῖνος. Τάχα δὲ καὶ ἠθοποιία τίς ἐστι τῆς ψυχῆς πρὸς αὐτὸν διαλεγο‐
35	μένης. Ἡμέρας ἐντελεῖται Κύριος τὸ ἔλεος, καὶ νυ‐ κτὸς δηλώσει, κ. τ. ἑ. Ῥαψάκου ποτὲ πολιορ‐ κοῦντος τὴν Ἱερουσαλὴμ, καὶ τὸν τῶν ὅλων ὡς μὴ δυνάμενον αὐτοὺς σῶσαι βλασφημοῦντος Θεὸν, μιᾷ
40	πληγῇ ἐν νυκτὶ ρπεʹ χιλιάδες ἀνῃρέθησαν τῶν σὺν αὐτῷ ὄντων Ἀσσυρίων. Τοῦ Θεοῦ τοίνυν τῇ πρὸ νυ‐ κτὸς ἡμέρᾳ τῷ Ἐζεκίᾳ προειρηκότος· «Ὑπερασπιῶ τῆς πόλεως ταύτης δι’ ἐμὲ καὶ διὰ Δαυῒδ τὸν παῖδά μου·» διὰ τὸ ἐν ἡμέρᾳ μὲν γενέσθαι τὴν ὑπόσχεσιν,
45	ἐν νυκτὶ δὲ τὸ ἔργον, φησὶ τὸ, «Ἡμέρας ἐντελεῖται Κύριος,» καὶ τὰ ἑξῆς. Τὸ δὲ, «Προσευχὴ τῷ Θεῷ τῆς ζωῆς μου,» ὅτι οὕτως οὐδὲν εὑρίσκεται μέσον τοῦ τε σοῦ προστάγματος καὶ τῆς ἐμῆς ἀπολαύσεως· ἀλλ’ εὐθὺς, φησὶν, εὑρίσκεται ἐν ἐμοὶ εὐχαριστία τῷ
12 . 1417 (50)	Θεῷ ἀναπεμπομένη τῷ τὴν ζωήν μοι χαρισαμένῳ. Καὶ νυκτὸς, φησὶ, καὶ ἡμέρας παρὰ σοῦ χορηγούμε‐ νον τὸν ἔλεον ἐπισταμένως ᾄδω καὶ ὑμνῶ. Τοῦ αὐτοῦ. Τὰ μὲν ἀγαθὰ τοῦ μέλλοντος
12 . 1417 (50)	αἰῶνος εἶναι διδάσκει, τοῦτον «ἡμέραν» καλῶν, εἰς
12 . 1420	ὃν ἐπήγγελται, φησὶν, ὁ Θεὸς τὸν ἔλεον αὐτοῦ εἰς εὐ‐ φροσύνην, ὅτι νὺξ καὶ σκότος ἡ δι’ ὕμνων πρὸς Θεὸν ὁμιλία, καὶ ἡ δι’ εὐχῶν ἀπότασις. Ἐρῶ τῷ Θεῷ· Ἀντιλήπτωρ μου εἶ, διὰ τί μου
5	ἐπελάθου; Τί ἵνα σκυθρωπάζων πορεύομαι ἐν τῷ ἐκθλίβειν τὸν ἐχθρόν μου; κ. τ. ἑ. Οὐ τὸ μὴ θλί‐ βεσθαι ἀξιοῖ ὑπὸ ἐχθροῦ, ἀλλὰ θλιβόμενος μὴ σκυ‐ θρωπάζειν. Τοῦτο γὰρ ἀθλητῇ εὐαρεστουμένῳ καὶ ἐν τοῖς περιστατικοῖς ἁρμόζει. Ἐν δὲ τῷ ἑξῆς ψαλμῷ
10	προτάσσων τὸ, «Ἵνα τί ἀπώσω με;» τοῦ, «Ἵνα τί σκυ‐ θρωπάζων πορεύομαι;» ἔοικεν ἐμφαίνειν, ὅτι ἀπω‐ σθέντος ἀπὸ Θεοῦ ἴδιον οὐ τὸ ὑπ’ ἐχθροῦ θλίβεσθαι, ἀλλὰ τὸ σκυθρωπάζειν ἐν τῷ θλίβεσθαι. Εἰ μέντοιγε Χριστὸς λέγοι τὸ ἐν τῷ ἑξῆς ψαλμῷ, ὅμοια αὐτῷ
15	λέγει ἐν πνεύματι οὕτως· «Σὺ δὲ ἀπώσω καὶ ἐξου‐ δένωσας, ἀνεβάλου τὸν Χριστόν σου.» Καὶ σκυθρω‐ πάζων πορεύεται λέγων· «Περίλυπός ἐστιν ἡ ψυχή μου.» Ἢ ἐπαπορητικῶς Χριστὸς λέγει, οἱονεὶ τοι‐ οῦτον ἐμφαίνων· Τί ἀνύεται ἄξιον τοῦ, ἀπωσθέντα
20	με ὑπὲρ σωτηρίας ἀνθρώπων, ἀπὸ σοῦ σκυθρωπά‐ ζοντα πορεύεσθαι, ἐκθλίβοντος ἐχθροῦ; Ἐν τῷ λέγειν αὐτούς μοι καθ’ ἑκάστην ἡμέραν· Ποῦ ἔστιν ὁ Θεός σου; κ. τ. ἑ. Τάχα τὸν ἅγιον λυπεῖ τὸ, «ποῦ,» ἐπὶ Θεοῦ λεγόμενον, ὅπερ ἐστὶ
25	τόπου σημαντικόν. Τῆς ἐσχάτης δὲ ἀγνοίας τὸ ἐν τόπῳ νομίζειν εἶναι τὸν Θεόν· ὄγκῳ γὰρ συνυφίστα‐ ται τόπος· ὄγκου δὲ τὸ Θεῖον ἐλεύθερον.
28t	ΨΑΛΜΟΣ ΜΒʹ.
29	Κρῖνόν με, ὁ Θεὸς, καὶ δίκασον τὴν δίκην μου
30	ἐξ ἔθνους οὐχ ὁσίου, κ. τ. ἑ. Καὶ ὁ Χριστὸς κριθῆναι ἀξιοῖ ἀπὸ Θεοῦ· πρὸς ὃν οἶμαι τὸ, «Νι‐ κήσεις ἐν τῷ κρίνεσθαί σε.» Ὁ ἐφ’ ἑαυτῷ θαῤῥῶν καὶ πεπεισμένος ἠδικημένος μηδέποτε ἑαυτὸν ἐκδι‐ κηκέναι, ἀλλὰ τόπον τῇ ὀργῇ δεδωκέναι, ταῦτα ἐρεῖ·
35	«Ἐξ ἔθνους οὐχ ὁσίου,» καὶ τὰ ἑξῆς. Εἰ μὲν ὁ Σω‐ τὴρ λέγει, ἔθνος οὐχ ὅσιον Ἰουδαῖοι· εἰ δὲ ὁ δίκαιος, περὶ ἀντικειμένων λέγει δυνάμεων. Ῥύεται δὲ ὁ Θεὸς ἀπὸ ἀνδρὸς ἀδίκου καὶ δολίου, ὅτε οὐ βλάπτεταί τις ὑπ’ αὐτῶν. Τὸ, «Ἀπὸ ἀνθρώπου ἀδίκου καὶ δολίου
40	ῥῦσαί με,» περὶ ἑκάστου δολοῦντος τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ, καὶ ἀδίκου προσποιουμένου τὰ τῆς πίστεως. Ἐξαπόστειλον τὸ φῶς σου καὶ τὴν ἀλήθειάν σου· αὐτά με ὡδήγησαν καὶ ἤγαγόν με εἰς ὄρος ἅγιόν σου, καὶ εἰς τὰ σκηνώματά σου, κ. τ. ἑ.
45	«Ἐγώ εἰμι τὸ φῶς τοῦ κόσμου,» φησὶν ὁ Σωτήρ· καὶ πάλιν· «Ἐγώ εἰμι ἡ ἀλήθεια.» Ἐνταῦθα τὸν χρόνον ἐνήλλαξαν οἱ Ἑβδομήκοντα, καὶ ὡς γεγενη‐ μένα εἰρήκασι τὰ ἐσόμενα. Οἱ δὲ ἄλλοι σαφέστερον εἰρήκασιν· «Ἀπόστειλον τὸ φῶς σου καὶ τὴν ἀλή‐
12 . 1420 (50)	θειάν σου, ἅτινα ὁδηγήσει καὶ ἄξει ἡμᾶς εἰς τὸ ὄρος τὸ ἅγιόν σου καὶ εἰς τὰ σκηνώματά σου.» Σκηνώματα δὲ τὸν ναὸν προσηγόρευσεν· ὄρος δὲ λέγει τὴν Σιὼν,
12 . 1420 (50)	εἰς ὃ ἐπανελθεῖν ἀξιοῖ θείας τυχὼν τῆς εὐμενείας.
12 . 1421	Φῶς δὲ καὶ ἀλήθειαν τὴν δικαίαν καὶ σωτήριον ἐπι‐ φάνειαν λέγει, ὥσπερ σκότος τὰς συμφοράς. Τοῦ αὐτοῦ. Τὸ ἐξαπεσταλμένον ἐπὶ τὴν Ἰησοῦ ψυχὴν φῶς Θεοῦ, καὶ ἀλήθεια αὐτοῦ ὁ Μονογενής
5	ἐστιν. Ὅτι γὰρ ἔχομεν ἀρχιερέα μέγαν Ἰησοῦν Χρι‐ στὸν τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ ἐνδεδυμένον, δηλώσει μὲν τὸ ἐξαποσταλὲν ἐπ’ αὐτὸν φῶς τοῦ Θεοῦ· ἀλήθειαν δὲ, οὐ τύπον, διδάσκει ἡ προκειμένη λέξις. Ἅτινα, αὐτὸν ὁδηγήσαντα, ἤγαγον εἰς τὸ πνευματικὸν ἅγιον τοῦ
10	Θεοῦ ὄρος, καὶ εἰς τὰ ἀληθινὰ σκηνώματα αὐτοῦ, ἵνα ὡς ἀρχιερεὺς εἰσέλθῃ πρὸς τὸ θυσιαστήριον τοῦ Θεοῦ. Τάχα δὲ «ὄρος ἅγιον» τοῦ Θεοῦ ἡ οἰκία τοῦ Πατρός ἐστι· «σκηνώματα» δὲ αὐτοῦ αἱ πολλαὶ ἐν αὐτῇ μο‐ ναί. Ἢ «τὰ σκηνώματα,» αὐτοῦ αἰώνιοι σκηναί.
15	Ζητήσεις δὲ πότερον εἰ ἐν τῷ ἁγίῳ ὄρει τὰ σκηνώ‐ ματά ἐστι, καὶ τίνα ταῦτα· εἰ τὰ πρὸς αὐτὸν τὸν Θεὸν εὐφραίνοντα τὴν νεότητα αὐτοῦ. Οὐ γὰρ εἶχε παλαιότητα. Καὶ τὸ, «Ἐνδυσάμενοι δὲ τὸν νέον,» διὰ ταύτην τὴν νεότητα εἴρηται. Καὶ τῶν τοιούτων
20	νέων ἐστὶν ἡ ἑορτή. Τοῦ αὐτοῦ. Ὄρος ἅγιόν ἐστι Θεοῦ ὁ Χριστός· σκηνώματα δὲ αὐτοῦ, αἱ ἅγιαι δυνάμεις ἐν αἷς κατ‐ οικεῖ. Πρὸς τὸν Θεὸν εὐφραίνοντα τὴν νεότητά μου,
25	ἐξομολογήσομαί σοι ἐν κιθάρᾳ, ὁ Θεὸς, ὁ Θεός μου, κ. τ. ἑ. Καὶ ἐν τῷ ὀγδοηκοστῷ τρίτῳ πρὸς τὴν ψυχήν φησιν· «Ἀνακαινισθήσεται ὡς ἀετοῦ ἡ νεότης σου.» Ταῦτα διηγηματικὰ πρὸς ἡμᾶς διὰ μέσου. Εἶτα πάλιν πρὸς Θεὸν ἀπὸ τοῦ, «Ἐξομολογήσομαί σοι ἐν
30	κιθάρᾳ·» μήποτε τῷ ἁρμοσθέντι ὑπὸ τοῦ πνεύματος σώματι. Ἔλπισον ἐπὶ τὸν Θεὸν, ὅτι ἐξομολογήσομαι αὐτῷ, σωτήριον τοῦ προσώπου μου ὁ Θεός μου, κ. τ. ἑ. Ἡ ψυχὴ δεῖται ὑπομνήσεως τῆς, «Ἔλ‐
35	πισον ἐπὶ τὸν Θεόν.» Σωτήριον δὲ τοῦ προσώπου ἀνα‐ κεκαλυμμένου, καὶ τὴν δόξαν Κυρίου κατοπτρίζειν κατὰ τὴν αὐτὴν, τουτέστιν ὡσαύτως ἔχουσαν, μετα‐ μορφουμένου παντὸς, καὶ μάλιστα τοῦ Ἰησοῦ ἐστιν.
39t	ΨΑΛΜΟΣ ΜΓʹ.
40	Ὁ Θεὸς, ἐν τοῖς ὠσὶν ἡμῶν ἠκούσαμεν· Οἱ πατέ‐ ρες ἡμῶν ἀνήγγειλαν ἡμῖν, κ. τ. ἑ. Ἐκ προσώπου τῶν ἐν τῇ διασπορᾷ ὁ ψαλμὸς, ἢ ἐκ προσώπου τῶν ἀπὸ τῶν ἐθνῶν, οἵτινες ἐπίστευσαν, ἐξ ἀκοῆς παρα‐ λαβόντες τὸν λόγον ἀπὸ τοῦ Ἰσραὴλ, ᾧ ὤφθη ὁ Θεός.
45	Τὸ δὲ ἑξῆς διὰ τὸ, «Ἐπερώτησον τὸν πατέρα σου, καὶ ἀναγγελεῖ σοι.» Πλὴν εἴ τις ἀναγγέλλει, πατήρ ἐστιν.
49	Ἡ χείρ σου ἔθνη ἐξωλόθρευσε, κ. τ. ἑ. Κακίαν
12 . 1421 (50)	μὲν καὶ ἀγνωσίαν ἐξολοθρεύει Θεὸς, ἀρετὴν δὲ καὶ γνῶσιν καταφυτεύει. «Πᾶσα γὰρ φυτεία ἣν οὐκ ἐφύτευσεν ὁ Θεὸς, ἐκριζωθήσεται.» Ἔθνη λέγει τὰς
12 . 1421 (50)	πέντε σατραπείας τὰς ἐν Παλαιστίνῃ, Γεθθαίους, Ἀζω‐
12 . 1424	τίους, Ἀκαρωνίτας, Γαζαίους, καὶ Ἀσκαλωνίτας.
3	Τοῦ αὐτοῦ. Τότε πεπλήρωται τό· «Εἰσαγαγὼν καταφύτευσον αὐτοὺς εἰς ὄρος κληρονομίας σου.»
5	Ἔθνη δὲ κακίας ἐξολοθρεύεται πρὶν καταφυτευθῆναι ἡμᾶς. Χεὶρ δὲ ἐξωλόθρευσε καὶ ἡ δεξιά· κατεφύτευσε δὲ οὔτε χεὶρ, οὔτε δεξιά· οὐ γὰρ μέρος, ἀλλ’ ὅλος κατεφύτευσε. Καὶ ἔσωσεν οὐ χεὶρ, ἀλλὰ δεξιά. Ἐκ‐ βεβλημένου τοῦ Ἰσραὴλ, οἱ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν ταῖς θείαις
10	Γραφαῖς ἐνεφυτεύθησαν. Ὀνόματα δὲ τέθειται καθ’ ἑνὸς ὑποκειμένου διάφορα. Τὸν γὰρ Σωτῆρά φησι χεῖρα, δεξιὰν, βραχίονα καὶ φωτισμόν. Πρόσωπον δὲ Πατρὸς, ὡς χαρακτὴρ ὑποστάσεως αὐτοῦ. Φωτισμός γε μὴν ἐξ αὐτοῦ πεμπόμενος εἰς νοῦν τῶν καλουμέ‐
15	νων εἰς ἀπολύτρωσιν, ἡ διὰ τοῦ πνεύματος σύνεσις, Θεῷ προσάγουσα τοὺς φωτιζομένους. Οἱ πραεῖς δὲ κληρονομοῦσι γῆν, οὐ μαχόμενοι, οὐδὲ ῥομφαίᾳ κλη‐ ρονομοῦσι. Οὐ γὰρ ἐν τῇ ῥομφαίᾳ αὐτῶν ἐκληρονόμησαν
20	γῆν, κ. τ. ἑ. Ἐφ’ ἡμῖν μέν ἐστι τὸ κατορθῶσαι τὴν ἀρετὴν σὺν τῇ δυνάμει τοῦ Θεοῦ· τὸ δὲ καταξιω‐ θῆναι γνώσεως πνευματικῆς οὐκ ἔστιν ἐφ’ ἡμῖν. Σὺ εἶ αὐτὸς ὁ βασιλεύς μου καὶ ὁ Θεός μου, ὁ ἐντελλόμενος τὰς σωτηρίας Ἰακὼβ, κ. τ. ἑ. Ταῦτα
25	δὲ τοῖς ἐν τῷ λαῷ ἁρμόσει καὶ τοῖς προφήταις, μὴ οἰκείᾳ σώζεσθαι ὁμολογοῦσι δυνάμει. Ἰακὼβ δὲ, ὑφ’ οὗ πτερνίζονται τὰ φαῦλα. Ἐντέλλεται ὁ Θεὸς τοῖς ἁγίοις πνεύμασι τοῖς εἰς διακονίαν ἀπεσταλμέ‐ νοις διὰ τοὺς μέλλοντας κληρονομεῖν σωτηρίαν. Πολ‐
30	λαὶ δὲ σωτηρίαι, ὡς ζωαί. Ἐν σοὶ τοὺς ἐχθροὺς ἡμῶν κερατιοῦμεν, καὶ ἐν τῷ ὀνόματί σου ἐξουδενώσομεν τοὺς ἐπανιστα‐ μένους ἡμῖν, κ. τ. ἑ. Κεκεράτηνται οἱ ἅγιοι τῷ Θεῷ, ὃς κέρας ἐστὶν αὐτῶν. Ἀλλὰ καὶ «κέρας
35	σωτηρίας ἤγειρεν ἡμῖν,» φησὶ Ζαχαρίας. Καὶ μόνον λέγοντες τὸ ὄνομά σου, ἰσχύσομεν, φησὶ, πρὸς τὸ ἐξουδενῶσαι. Τοῦ αὐτοῦ. Κέρας ψυχῆς νοῦς καθαρὸς, καὶ διὰ μὲν τῆς πρακτικῆς τοὺς ἐχθροὺς κερατίζει, διὰ
40	δὲ τῆς γνώσεως τοὺς ἐπανισταμένους αὐτῷ καὶ ἀν‐ τικειμένους τῇ πνευματικῇ θεωρίᾳ ἐξουθενεῖ. Ἐν τῷ Θεῷ ἐπαινεθησόμεθα ὅλην τὴν ἡμέραν, κ. τ. ἑ. Ὁ μὲν μακάριος ἐπαινεῖται ὅλην τὴν ἡμέραν ἐν τῷ Θεῷ, τὴν ἑαυτοῦ δηλονότι ζωὴν, ἥτις
45	συνέστηκεν ἀπὸ ἀπαθείας καὶ γνώσεως Θεοῦ· ὁ δὲ ἐπαινούμενος ἐπὶ μέσῃ τέχνῃ, ὡς κατορθῶν αὐτὴν, ἢ ἐπὶ τῇ ἐν αἱρετικοῖς προκοπῇ, ἢ ἄλλης τινὸς ψευ‐ δολογίας λόγοις, οὐχ ὡς μακάριος ἐπαινεθήσεται, τάχα δὲ οὐδὲ ὅλην τὴν ἡμέραν.
12 . 1424 (50)	Ἀπέστρεψας ἡμᾶς εἰς τὰ ὀπίσω, κ. τ. ἑ. Ἔμ‐ προσθεν ἡμῶν λέγονται εἶναι αἱ ἀρεταὶ, ὄπισθεν δὲ αἱ κακίαι· διὸ προστασσόμεθα φεύγειν μὲν τὴν
12 . 1424 (50)	πορνείαν, τὴν δὲ φιλοξενίαν διώκειν.
12 . 1425	Ἔδωκας ἡμᾶς ὡς πρόβατα βρώσεως, κ. τ. ἑ. Οὐ γὰρ πάντα τὰ πρόβατα βρώσεως εἰσιν. Ἐπεὶ δὲ ἔδωκας ἡμᾶς ὡς πρόβατα βρώσεως, «ἐν τῷ ἐπ‐ αναστῆναι ἀνθρώπους ἐφ’ ἡμᾶς, ἄρα ζῶντας ἂν κατ‐
5	έπιον ἡμᾶς.» Ἀπωθεῖται δὲ ὁ Θεὸς ἀφ’ ἑαυτοῦ οὐ πάντοτε δι’ ἁμαρτίας, ἀλλὰ καὶ δι’ ἄλλας ἃς οἶδεν αἰτίας. Οὐ πᾶς δὲ εἰς τὰ ὀπίσω ἀποστρεφόμενος ψε‐ κτῶς ὑφίσταται τοῦτο, ἀλλ’ εἴ τις φυγὼν τὰ κακὰ, πρὸς αὐτὰ πάλιν ὑποστρέφειν ἐθέλοι. Εἰ δέ τις, τὴν
10	Σιὼν καταλείψας, τουτέστι τὴν ἀρετὴν, ἐπείγοιτο πρὸς τὴν κακίαν, Βαβυλῶνα καλουμένην, ἀποστρε‐ φόμενος εἰς τὰ ὀπίσω, μακάριον ἀναδέχεται πρᾶγμα. Οἱ δὲ νῦν λέγοντες, ἐπεὶ παρὰ τοῖς ἐχθροῖς γεγόνα‐ σιν ἀποστραφέντες, εἰς τὰ ὀπίσω ψεκτῶς περιέπεσον.
15	Ἀπέδου τὸν λαόν σου ἄνευ τιμῆς, κ. τ. ἑ. Ταῖς γὰρ ἁμαρτίαις ἐπράθημεν, ἀφ’ ὧν ἡμᾶς Χρι‐ στὸς ἐξηγόρασεν. Ἔθου ἡμᾶς ὄνειδος τοῖς γείτοσιν ἡμῶν, κ. τ. ἑ. Οἱ γειτνιῶντα δόγματα ἔχοντες, γείτονες· οἱ δὲ
20	ἄλλοι κύκλῳ. «Ἔθου ἡμᾶς εἰς παραβολὴν ἐν τοῖς ἔθνεσιν, (οἱ γὰρ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν, ὡς παραβολὴν ἔχουσι τὸν Ἰσραὴλ, καὶ ὡς ἐν παραβολῇ λύσιν ζη‐ τοῦσι περὶ τῶν κατ’ αὐτούς·) καὶ κίνησιν κεφα‐ λῆς,» τουτέστι Χριστοῦ. Ἐκεῖνοι γεγόνασιν «ἐν
25	τοῖς λαοῖς.» Καὶ ἡ αἰσχύνη τοῦ προσώπου μου ἐκάλυψέ με, κ. τ. ἑ. Ἑαυτοὺς μὲν αἰσχυνόμεθα κατὰ διάνοιαν ἁμαρτάνοντες· τοὺς δὲ ἀνθρώπους κατ’ ἐνέργειαν πλημμελοῦντες.
30	Ἀπὸ φωνῆς ὀνειδίζοντος καὶ καταλαλοῦντος, κ. τ. ἑ. Τοῦτο λεκτέον πρὸς τοὺς ἐν διωγμοῖς ὑπομείναντας. Καὶ οὐκ ἠδικήσαμεν ἐν Διαθήκῃ σου, κ. τ. ἑ. Ὁ ἁμαρτάνων εἰδὼς, ἀδικεῖ ἐν Διαθήκῃ Θεοῦ.
35	«Καὶ οὐκ ἀπέστη εἰς τὰ ὀπίσω ἡ καρδία ἡμῶν,» ὡς τῆς Λὼτ γυναικὸς, ἢ τοῦ βαλόντος τὴν χεῖρα ἐπ’ ἄροτρον, ἢ μᾶλλον τούτων οἵτινες ἐστράφησαν ταῖς καρδίαις εἰς Αἴγυπτον. Τοῦ αὐτοῦ. Ἀδικεῖ τὴν Διαθήκην τοῦ Θεοῦ
40	πᾶς ὁ μὴ ζῶν κατ’ αὐτήν. Ἀπεναντίας, φησὶ, τοῖς ἄλλοις ἡμεῖς ἤλθομεν. Ἐκεῖνοι μὲν γὰρ καὶ πρὸ τῶν δεινῶν ὑπεσκελίσθησαν· ἡμεῖς δὲ καὶ μετὰ τὰ δεινὰ ἑστήκαμεν, ἀπερίτρεπτον τὴν γνώμην ἔχοντες. Τί δέ ἐστιν, «Οὐκ ἠδικήσαμεν ἐν τῇ Διαθήκῃ σου;» Τουτ‐
45	έστιν, οὐκ ἠδικήσαμεν περὶ ταῦτα ἃ ἐπιστεύθημεν, ἀλλ’ ἐφυλάξαμεν μετὰ ἀκριβείας.
48	Ὅτι ἐταπείνωσας ἡμᾶς ἐν τόπῳ κακώσεως, καὶ ἐπεκάλυψεν ἡμᾶς σκιὰ θανάτου, κ. τ. ἑ. Τό‐
12 . 1425 (50)	πος κακώσεως τὸ ἀνθρώπινόν ἐστι σῶμα, καὶ ὁ τούτου συγγενὴς κόσμος. Ἐν ἀλλοτρίᾳ, φησὶν, ἡμᾶς εἶναι πεποίηκας· ὅπερ οὐκ εἵα τὰς λατρείας ἐπι‐
12 . 1425 (50)	τελεῖσθαι.
12 . 1428	Τοῦ αὐτοῦ. Ὁ νοῦς ἐπικαλύπτεται σκιᾷ θα‐ νάτου, ὅτε οὐ βλέπει. Ἢ τὸ σῶμα τῆς ταπεινώσεως σκιά ἐστι θανάτου, οὗ τῇ σκιᾷ γεννᾶται. Εἰ διεπετάσαμεν χεῖρας ἡμῶν πρὸς Θεὸν ἀλλό‐
5	τριον, κ. τ. ἑ. Εἴ τις οὐκ ἔστι γνῶσις οὐσιώ‐ δης, ἢ ταύτην τὴν γνῶσιν οὐκ ἔχει ἐν ἑαυτῷ, Θεός ἐστιν ἀλλότριος. Ὅτι ἕνεκά σου θανατούμεθα ὅλην τὴν ἡμέραν, ἐλογίσθημεν ὡς πρόβατα σφαγῆς, κ. τ. ἑ. Ὁ
10	Παῦλός φησι· «Καθ’ ἡμέραν ἀποθνήσκω, νὴ τὴν ὑμετέραν καύχησιν, ἣν ἔχω ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ.» Διὰ τί δέ φησιν, «ἕνεκα σοῦ;» Ὅτι ἐξῆν ἡμῖν με‐ τατάξασθαι καὶ ἀφεῖναι τὴν πατρῴαν πολιτείαν, καὶ εἶναι ἐν ἀσφαλείᾳ· ἀλλ’ αἱρούμεθα πάσχειν κακῶς
15	μᾶλλον καὶ τὰ πατρῷα φυλάττειν, ἢ εἰρήνης ἀπο‐ λαύειν καὶ τῶν πατρῴων ἐκπεσεῖν. Ἄξιον ἐκπλαγῆ‐ ναι τοῦ Θεοῦ τὴν ἰσχὺν, ὅτι τοὺς οὕτω προκειμένους ὡς πρόβατα σφαγῆς διετήρησε, καὶ καθ’ ἡμέραν ἀπο‐ θνήσκοντας οὐκ ἀφῆκεν ἐμπεσεῖν εἰς θάνατον.
20	Ἐξεγέρθητι, ἵνα τί ὑπνοῖς, Κύριε; κ. τ. ἑ. Ἐκά‐ θευδέ ποτε ἐν τῷ πλοίῳ τῶν μαθητῶν ὁ Χριστὸς, ἀλλὰ γενομένου χειμῶνος ἐξήγειραν αὐτὸν οἱ μαθη‐ ταί· δεικνύντος τοῦ λόγου, χειμῶνος λογισμῶν ἐν ψυχῇ γενομένου ὀργῆς ἢ ἀδικίας, ἢ γαστριμαργίας,
25	ἢ ὑπερηφανίας, ἐξυπνίζειν ἀγάπην, δικαιοσύνην, σωφροσύνην, ἐγκράτειαν, ταπεινοφροσύνην, γνῶσιν, σοφίαν. Ἀνάστα, Κύριε, βοήθησον ἡμῖν, καὶ λύτρωσαι ἡμᾶς ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός σου, κ. τ. ἑ. Λέγοιεν
30	τοιαῦτα πρὸς τὸν Σωτῆρα ἐν τῇ καρδίᾳ τῆς γῆς διατρίβοντα κατὰ τὸν τοῦ πάθους καιρόν· ὃς, τὴν ψυχὴν αὐτοῦ λύτρον διδοὺς ἀντὶ πολλῶν, ποιεῖ ταῦτα ὑπὲρ τῆς δόξης τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ.
34t	ΨΑΛΜΟΣ ΜΔʹ.
35	Ἐξηρεύξατο ἡ καρδία μου λόγον ἀγαθὸν, λέ‐ γω ἐγὼ τὰ ἔργα μου τῷ βασιλεῖ. Ἡ γλῶσσά μου κάλαμος γραμματέως ὀξυγράφου, κ. τ. ἑ. Τὸ δὲ, «Ἐξηρεύξατο,» ἀντὶ τοῦ «ἐφθέγξατο» εἶπεν· οὐχ ἵνα τὸν υἱὸν ἐρυγὴν εἴπῃ, ἀλλὰ τὴν περὶ αὐτοῦ
40	διήγησιν. Τὸ λέγον δὲ πρόσωπον εἴη ἂν ὁ Δαυΐδ· εἰ γὰρ τῷ υἱῷ ὁ πατὴρ ἀπήγγειλεν, εὑρεθήσεται ἀγνοῶν ὁ υἱὸς, καὶ τῶν ἔργων μεταγενέστερος. Τοῦ αὐτοῦ. Λόγος ἀγαθός ἐστιν ὁ ἀρετὴν ἢ γνῶσιν σημαίνων Θεοῦ.
45	Τοῦ αὐτοῦ. Κάλαμος γραμματέως ὀξυγρά‐ φου ἡ γλῶσσά ἐστι παντὸς λέγοντος τὰ ἔργα αὐτοῦ τῷ βασιλεῖ. Εὐσυνείδητος γὰρ τὰ ἴδια ἀπαγγέλλει ἀν‐ δραγαθήματα· ὁ δὲ τὰ ἐναντία ἑαυτῷ συνειδὼς, λέ‐ γων τὰ ἔργα αὐτοῦ τῷ βασιλεῖ, βραδύγλωσσος.
12 . 1428 (50)	Ὡραῖος κάλλει παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων,
12 . 1428 (50)	κ. τ. ἑ. Ἐκ τοῦ προφητικοῦ προσώπου ταῦτα
12 . 1429	λέγεται, οὗ γλῶσσα κάλαμος ἦν γραμματέως ὀξυ‐ γράφου. Ἐξεχύθη δὲ χάρις ἐν τοῖς χείλεσι τοῦ μι‐ μητοῦ τοῦ Χριστοῦ, καὶ αὐτοῦ τοῦ Χριστοῦ, οὐ μόνον διὰ τοὺς λόγους τῆς χάριτος τοὺς ἐκπορευομένους
5	διὰ στόματος αὐτοῦ, ἀλλὰ διὰ τὴν χάριν τῆς τῶν ἁμαρτιῶν ἀφέσεως, λέγοντος αὐτοῦ· «Ἀφέωνταί σοι αἱ ἁμαρτίαι σου.» Τοῦ αὐτοῦ. Τὴν σοφίαν τὴν πνευματικὴν καὶ λόγον τοῦ Θεοῦ συγκρίνει σοφίᾳ κοσμικῇ καὶ λόγῳ
10	ἀνθρωπίνῳ. Περίζωσαι τὴν ῥομφαίαν σου ἐπὶ τὸν μηρόν σου, δυνατὲ, κ. τ. ἑ. Αὕτη ἡ ῥομφαία χωρίζει ψυχὴν κακίας, καὶ νοῦν ἀγνωσίας, τὸν λεγόμενον πα‐ λαιὸν ἄνθρωπον διαφθείρουσα, καὶ ποιοῦσα καινὸν
15	ἐν Χριστῷ κατ’ εἰκόνα τοῦ κτίσαντος. Τοῦ αὐτοῦ. Μήποτε «ὁ μηρὸς» σύμβολόν ἐστι γενέσεως. Οἱονεὶ οὖν τὸ λεγόμενον τοιοῦτόν ἐστι· Σύναψον τῇ γενέσει σου τὸ αἱρετικὸν τῶν πολεμίων. Καὶ σαφὲς μὲν ἡ γένεσις Ἰησοῦ ξίφος ἐγένετο κατὰ
20	τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ. Ἢ ὁ ἐν ἁγνείᾳ βίου λόγος, ἀναι‐ ρῶν τὰ πάθη, περιζῶσθαι ῥομφαίαν λέγεται ἐπὶ τὸν μηρὸν αὐτοῦ. Πρῶτος δὲ Ἰησοῦς τοῦτο ἐποίησεν, ἐπεὶ οὐδὲν ἀνειμένον καὶ ἐκλελυμένον ἐν Χριστῷ. Κατὰ τοῦτο νοήσεις τὸ, «ἔντεινον.» Καὶ τὸν μὲν Σω‐
25	τῆρα καὶ τοὺς ἁγίους αὐτοῦ ἡ δεξιὰ αὐτοῦ ὁδη‐ γεῖ. Ἕνεκεν ἀληθείας καὶ πραότητος καὶ δικαιοσύ‐ νης, κ. τ. ἑ. Οἱ ἀληθεῖς, καὶ πραεῖς, καὶ δίκαιοι βασιλεύονται ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ. «Καὶ ὁδηγήσει σε
30	θαυμαστῶς ἡ δεξιά σου.» Δεξιὰ τοῦ Θεοῦ ἐστιν ὁ ἐν αὐτῷ Θεὸς Λόγος. Τὰ βέλη σου ἠκονημένα, δυνατέ· λαοὶ ὑπο‐ κάτω σου πεσοῦνται, ἐν καρδίᾳ τῶν ἐχθρῶν τοῦ βασιλέως, κ. τ. ἑ. Βέλη Χριστοῦ αἱ πρακτικαὶ
35	ἀρεταὶ, καὶ τῇ μὲν δικαιοσύνῃ τοξεύει τὸν ἄδικον, τῇ δὲ φρονήσει τὸν ἄφρονα, τὸν δειλὸν τῇ ἀνδρείᾳ, τῇ ἐγκρατείᾳ τὸν ἀκόλαστον, τῇ μακροθυμίᾳ τὸν ὀργί‐ λον, καὶ τῇ πίστει τὸν ἄπιστον. Πέμπεται δὲ πρὸ τῶν ἄλλων τὸ βέλος τῆς πίστεως. Δεῖ γὰρ πρῶτον πιστεῦ‐
40	σαι ὅτι ἔστι Θεός. Τοῦ αὐτοῦ. Τοῦ ἱκανῶς πρεσβεύοντος ὑπὲρ ἀληθείας, καὶ δυνατῶς τὸ ψεῦδος καθαιροῦντος, τὰ λογικὰ ἠκόνηται βέλη. Καὶ οἱ ὑποκάτω τοῦ Χριστοῦ πίπτοντες ἐν τῇ καρδίᾳ καὶ τοῖς νοήμασίν εἰσι τῶν
45	ἐχθρῶν τοῦ Χριστοῦ, ὅς ἐστι βασιλεύς. Σαφῶς δὲ Θεὸς ὁ Χριστός. Καὶ τάχα ἔστι ποιεῖν δικαιοσύνην, καὶ ἀπέχεσθαι ἀνομίας φόβῳ Θεοῦ, καὶ οὐ τῇ πρὸς Θεὸν παρὰ τὸ δίκαιον ἀγάπῃ, οὐδὲ τῷ μισεῖν τὴν ἀνομίαν. Ἀλλ’ οὐ τοιοῦτος ὁ Χριστός.
12 . 1429 (50)	Ῥάβδος εὐθύτητος ἡ ῥάβδος τῆς βασιλείας σου, κ. τ. ἑ. Ἡ ῥάβδος Χριστοῦ ᾗ χρῆται κολάζων
12 . 1429 (50)	τοὺς ἁμαρτάνοντας, ῥάβδος εὐθύτητος εἴρηται, εὐ‐
12 . 1432	θύνουσα, καὶ πάσης σκολιότητος ἀπαλλάττουσα τοὺς βασιλευομένους. Καὶ ἐπεὶ ἐξουσίᾳ βασιλικῇ δι’ αὐτῆς κολάζει, ῥάβδος ἐστὶ τῆς βασιλείας αὐτοῦ. Θυγατέρες βασιλέων ἐν τῇ τιμῇ σου. Παρέστη
5	ἡ βασίλισσα ἐκ δεξιῶν σου, ἐν ἱματισμῷ δια‐ χρύσῳ περιβεβλημένη, πεποικιλμένη, κ. τ. ἑ. Οἱ ἅγιοι μαθηταὶ λαβόντες τὴν βασιλείαν τῶν οὐ‐ ρανῶν γεγόνασι βασιλεῖς· διόπερ καὶ αἱ ὑπ’ αὐτῶν γεννώμεναι κατ’ ἀρετὴν ψυχαὶ θυγατέρες λέγονται
10	βασιλέων. Πᾶσαι δὲ αὗται αἱ ψυχαὶ, κατὰ τὴν πίστιν καὶ τὴν ἀρετὴν ἑνούμεναι, μίαν ἀπεργάζονται βασι‐ λίδα παρεστῶσαν ἐκ δεξιῶν Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ. Καὶ νῦν μὲν ἡ Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ διάχρυσα ἔχει ἱμάτια, ἐκ μέρους γινώσκουσα, καὶ ἐκ μέρους προφητεύουσα·
15	ὅταν δὲ ἔλθῃ τὸ τέλειον, καὶ τὸ ἐκ μέρους καταργηθῇ, τότε ὁλόχρυσα ἕξει τὰ ἱμάτια· ἱμάτιον γάρ ἐστι φύσεως λογικῆς ἡ πολυποίκιλος σοφία τοῦ Θεοῦ. Καὶ κλῖνον τὸ οὖς σου, κ. τ. ἑ. «Κλῖνον τὸ οὖς σου,» πρὸς τὴν Ἐκκλησίαν φησὶν ὁ Πατήρ.
20	Ἐπαινετὴ δὲ ἡ λήθη, αἰτία τοῦ ἐπιθυμηθῆναι τὸ κάλλος τοῦ ἐπιλαθομένου ὑπὸ τοῦ βασιλέως. Ἔπειτα αἰτία τῆς δόξης ἣν ἔχει ἡ Ἐκκλησία, ἐν τῷ κρυπτῷ τῆς καρδίας ἐστὶ, καὶ ἡ δόξα αὐτῆς ἔνδον ἐστὶν ἐνδύ‐ μασιν ἀληθέσι τοῖς κατὰ σοφίαν Θεοῦ, καὶ συνειδότι
25	πλήρει παῤῥησίας. Διὰ τοῦτο λέγεται περὶ αὐτῆς· «Πᾶσα ἡ δόξα τῆς θυγατρὸς τοῦ βασιλέως ἔσωθεν·» καὶ ἔστιν ἡ δόξα αὐτῆς δόξα ὁποίαν ἔχει ἂν βασιλέως θυγάτηρ. Βασιλεὺς δὲ νῦν ὁ Θεὸς λέγεται. Ἀλλὰ καὶ τὰ ἐνδύματα αὐτῆς ποικίλα κατὰ τὰς ἀρετάς.
30	Πᾶσα ἡ δόξα τῆς θυγατρὸς τοῦ βασιλέως ἔσωθεν, κ. τ. ἑ. Πᾶσα ἡ δόξα τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν ἐν τῷ ἔσω ἀνθρώπῳ ἐστὶ κατ’ ἀρετὴν καὶ γνῶσιν θεωρουμένη. Ἀπενεχθήσονται τῷ βασιλεῖ παρθένοι ὀπίσω
35	αὐτῆς, αἱ πλησίον αὐτῆς ἀπενεχθήσονταί σοι, κ. τ. ἑ. Αἱ ἀμίαντοι καὶ καθαραὶ, καὶ διὰ τοῦτο παρθένοι ψυχαὶ ἐξελθοῦσαι, ἀπενεχθήσονται τῷ Χριστῷ ἐν εὐφροσύνῃ καὶ ἀγαλλιάσει. Ὁ θάλαμος δὲ τοῦ βασιλέως, τουτέστι Χριστοῦ, καὶ ναός ἐστιν αὐ‐
40	τοῦ· ἐπεὶ καὶ ὁ Θεός ἐστι, καὶ ἀντὶ τῶν πατριαρχῶν γεγόνασιν οἱ ἀπόστολοι. Τοῦ αὐτοῦ. Πλησίον ἡμῶν εἰσιν ἢ πάντες ἄν‐ θρωποι, ἢ οἱ μὴ πάντη κατὰ τὰ δόγματα οἰκειούμενοι. Ἀντὶ τῶν πατέρων σου ἐγεννήθησάν σοι υἱοὶ,
45	κ. τ. ἑ. Ἀντὶ Ἀβραὰμ, καὶ Ἰσαὰκ, καὶ Ἰα‐ κὼβ καὶ τῶν λοιπῶν τῶν εὐαρεστησάντων αὐτῷ ἐν τῇ Παλαιᾷ, ἐγεννήθησαν οἱ μαθηταὶ, καὶ ἡμεῖς οἱ δι’ αὐτῶν πιστεύσαντες, καὶ τὴν ἐκείνην πίστιν κληρο‐ νομήσαντες καὶ γνῶσιν. Κληρονομία γὰρ λογικῆς
12 . 1432 (50)	φύσεώς ἐστι γνῶσις Θεοῦ.
51t	ΨΑΛΜΟΣ ΜΕʹ.
52	Ὁ Θεὸς ἡμῶν καταφυγὴ καὶ δύναμις, κ. τ. ἑ.
52	Θεὸς μόνος καταφυγὴ, διὸ ἐπὶ μηδένα ἄλλον
12 . 1433	καταφεύγωμεν. Εἰ δυνάμει ὁ δυνάμενος δύναται, Θεὸς δὲ τῶν ἁγίων ἡ δύναμις, Θεῷ ὁ ἅγιος δύναται. Ἀλλὰ καὶ βοηθὸς ἐν θλίψεσιν ὁ Θεὸς, ἵνα ἐν αὐταῖς καυχησώμεθα ὑπομένοντες αὐτάς. Ἐπίστησον δὲ τὸ,
5	«Πολλαὶ αἱ θλίψεις τῶν δικαίων·» ἑτέραι οὖσαι παρὰ τὰς μάστιγας τῶν ἁμαρτωλῶν. Καὶ διὰ τὸ στε‐ νὴν καὶ τεθλιμμένην εἶναι τὴν ὁδὸν τὴν ἀπάγουσαν εἰς ζωὴν, ἣν ὀλίγοι εὑρίσκουσι· μήποτε εὑρίσκουσιν αἱ θλίψεις τοὺς δικαίους. «Διὰ τοῦτο οὐ φοβηθησό‐
10	μεθα,» καὶ ἑξῆς. Ἐν τῇ συντελείᾳ οἱ μὲν ἁμαρτω‐ λοὶ ὄντες γῆ ταραχθήσονται, οἱ δὲ ἅγιοι, ὄρη, μετα‐ τεθήσονται τὴν μετάθεσιν τοῦ Ἐνώχ. Μετατέθειται δὲ καὶ ὄρος ὁ Ἰσραὴλ διὰ τὰ ἔθνη. Ἀπὸ κοινοῦ τὸ, «ἐν τῇ κραταιότητι αὐτοῦ,» ἵν’ ᾖ· «Διὰ τοῦτο οὐ
15	φοβηθησόμεθα, ἐν τῷ ταράσσεσθαι τὴν γῆν, καὶ μετατίθεσθαι τὰ ὄρη» ἐν τῇ κραταιότητι αὐτοῦ. Τοῦ αὐτοῦ. Φεύγοντες τὴν πορνείαν, τῇ σω‐ φροσύνῃ προσφύγομεν, καὶ κατὰ τῆς γαστριμαργίας μαχόμενοι, μετὰ τῆς ἐγκρατείας μαχόμεθα. Εἰ γὰρ
20	προσφεύγομεν, καταφυγὴ ὀνομάζεται· εἰ δὲ σὺν αὐτῇ πολεμοῦμεν, δύναμις. Διὰ τοῦτο οὐ φοβηθησόμεθα ἐν τῷ ταράσσε‐ σθαι τὴν γῆν, κ. τ. ἑ. Θαλάσσας καὶ ὄρη νῦν φύσεις λέγει λογικὰς ὑψουμένας καὶ ἐπαιρομένας
25	κατὰ τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ. Τοῦ ποταμοῦ τὰ ὁρμήματα εὐφραίνουσι τὴν πόλιν τοῦ Θεοῦ, κ. τ. ἑ. Τοῦ ποταμοῦ τὰ ὁρμή‐ ματα κατὰ τὰς διαιρέσεις τῶν χαρισμάτων καὶ τὰς διαιρέσεις τῶν διακονιῶν. Βοηθεῖται ἡ πόλις τοῦ
30	Θεοῦ, ἐγγιζούσης ἡμέρας. Γράφεται δὲ καὶ, «Βοηθή‐ σει αὐτῆς τῷ προσώπῳ·» σώζει γὰρ αὐτῆς τὸ κάλ‐ λος ἄτρωτον, ἡνίκα παρὰ τῶν ἀντικειμένων ταράσ‐ σεται. Τοῦ αὐτοῦ. Πόλις Θεοῦ ἤτοι ἡ Ἐκκλησία,
35	αὕτη ἡ λογικὴ ψυχή· ποταμοῦ δὲ ὁρμήματα, τὰ τοῦ Πνεύματος χαρίσματα. Ἐταράχθησαν ἔθνη, ἔκλιναν βασιλεῖαι, κ. τ. ἑ. Ἐν τῇ Χριστοῦ ἐπιδημίᾳ ἔκλιναν αἱ βασιλεῖαι. «Ἔδωκε φωνὴν αὐτοῦ ὁ Χριστὸς, ἐσαλεύθη ἡ γῆ·»
40	ἀντὶ τοῦ, οἱ ἐπὶ τῆς γῆς, τῶν πανταχοῦ Ἐκκλησιῶν συνισταμένων. Τοῦ αὐτοῦ. Ἐὰν ἀκούσῃ φωνῆς Κυρίου ψυχὴ λογικὴ, σαλεύεται, μεταβαίνουσα ἀπὸ κακίας πρὸς ἀρετὴν, καὶ ἀπὸ ἀγνωσίας εἰς γνῶσιν Θεοῦ. Τῆς
45	θείας, φησὶ, βοηθείας ἐπιφανείσης, νῶτα δεδώκασιν οἱ πολέμιοι, καὶ αἱ τἀναντία πάλαι φρονοῦσαι βα‐ σιλεῖαι ὑπέκλιναν τὸν αὐχένα τῷ θείῳ ζυγῷ καὶ σωτηρίῳ· τῇ γὰρ ἀληθείᾳ καὶ τῇ τῶν πραγμάτων μαρτυρίᾳ καὶ ταῖς παντοδαπαῖς θαυματουργίαις
12 . 1433 (50)	οἷον φωνῇ τινι χρησάμενος ὁ Θεὸς, τὸ οἰκεῖον ὕψος τοῖς ἀνθρώποις ὑπέδειξεν. Ἀνταναιρῶν πολέμους μέχρι τῶν περάτων τῆς
12 . 1433 (50)	γῆς, τόξον συντρίψει καὶ συγκλάσει ὅπλον, καὶ
12 . 1436	θυρεοὺς κατακαύσει ἐν πυρὶ, κ. τ. ἑ. Δύναται τὸ, «ἀνταναιρῶν πολέμους,» λέγεσθαι, ἐπεὶ ἐπαύσαντο ὑπὸ Ῥωμαίων οἱ πρότερον συνεχεῖς γινόμενοι πόλεμοι, ὑπὸ μίαν ποιησάντων βασιλείαν
5	τὰς πρότερον πολλὰς μετὰ τὴν γένεσιν τοῦ Σωτῆρος. Γέγονε γὰρ «δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ, καὶ ἐπὶ γῆς εἰ‐ ρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία.» Ὁ Κύριος οὖν Ἰη‐ σοῦς ἔθετο τὰ ἐπὶ γῆς τέρατα, ἀνταναιρῶν τοὺς ἕως τῶν περάτων τῆς γῆς πολέμους, οὓς ἐπολεμοῦντο οἱ
10	ἄνθρωποι. Ἀνταναιρῶν δὲ τοὺς πολέμους συνέτριψε τὸ τόξον, ἀφ’ οὗ ἐπέμποντο τὰ πεπυρωμένα βέλη τοῦ διαβόλου, καὶ συνέκλασε τὸ ὅπλον αὐτοῦ, καὶ τοὺς θυρεοὺς κατέκαυσε. Τὸ δὲ «ὑψωθήσομαι» Θεοῦ φωνὴ λέγοντος ταῦτα, μετὰ τὸ ἀνταναιρεθῆναι τοὺς
15	ἕως τῶν περάτων τῆς γῆς πολέμους, καὶ συντριβῆ‐ ναι τόξον, καὶ συγκλασθῆναι ὅπλον. Τοῦ αὐτοῦ. Τόξον νῦν καὶ ὅπλον καὶ θυρεὸν, κατάστασιν χειρίστην φησὶ καὶ λογισμοὺς πονη‐ ρούς.
20	Σχολάσατε, καὶ γνῶτε, ὅτι ἐγώ εἰμι ὁ Θεός, κ. τ. ἑ. Σχολῆς χρεία πρὸς τὸ γνῶναι τὸν Κύ‐ ριον.
23t	ΨΑΛΜΟΣ Μϛʹ.
24	Πάντα τὰ ἔθνη, κροτήσατε χεῖρας, κ. τ. ἑ.
25	Οἱονεὶ φωνὴν ἀφιέτωσαν ἀγαλλιάσεως ἀπὸ τῶν καλῶν ἔργων αἱ χεῖρες ἡμῶν. Καὶ γὰρ ἀλαλάζοντες, καὶ ὅ τι ποτ’ οὖν πράττοντες, ἤτοι τῷ Θεῷ ποιοῦμεν, ὅταν κατὰ Θεὸν ᾖ, ἢ τῷ διαβόλῳ, ὅταν κακίαν ἐνερ‐ γοῦμεν. Οὕτω δὲ καὶ τῷ Θεῷ ψάλλομεν, καὶ τῷ βα‐
30	σιλεῖ Χριστῷ, ἀπὸ κοινοῦ τὸ ἐν φωνῇ ἀγαλλιάσεως· ἵν’ ᾖ τό· Κροτήσατε χεῖρας τῷ Θεῷ ἐν φωνῇ ἀγαλ‐ λιάσεως. Εἶναι δύναται πᾶσα ἡ κατὰ Θεὸν, ᾗ ἕπεται τὸ ἀγαλλιᾷν· ἡ δ’ ἐναντία κλαυθμός. Καὶ πάλαι μὴν Κύριος ἦν οὐκ ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν, καὶ ὕψιστος ὀλί‐
35	γοις, καὶ φοβερὸς εὐλαβέσιν εὐαριθμήτοις, καὶ βασι‐ λεὺς οὐ πολλοῖς, καὶ μέγας σπανίοις, ὁποῖος ἦν ὁ μέγας Ἰσαὰκ καὶ ὁ μέγας Μωσῆς· νυνὶ δὲ πολλῷ πλείοσι ταῦτα πάντα ἐστίν· ἔσται δὲ καὶ ἅπαξ ἁπλῶς πάντα ἐν πᾶσι. Πρότερον μὲν ἐπὶ τὸν Ἰσραὴλ μόνον
40	ἦν μέγα τὸ ὄνομα αὐτοῦ· ἀπὸ δὲ τῆς Χριστοῦ παρου‐ σίας μέγας ἐστὶν ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν. Βασιλεὺς γὰρ νῦν πάσης τῆς γῆς ὁ Θεὸς, ὅτε ἐβασίλευσεν ὁ Θεὸς ἐπὶ τὰ ἔθνη. Τοῦ αὐτοῦ. Ἐπὶ ταῖς νίκαις πεφύκασιν οἱ
45	ἄνθρωποι τὰς χεῖρας κροτεῖν. Τοιγαροῦν κροτήσω‐ μεν καὶ ἡμεῖς ἐπὶ τῇ νίκῃ τοῦ εἰπόντος· «Θαρ‐ σεῖτε, ἐγὼ νενίκηκα τὸν κόσμον.» Ἀλαλαγμός ἐστιν ἐπινίκιος ᾠδή. Παρακελεύεται οὖν ἀλαλάζειν τὰ ἔθνη ἐπὶ τῇ καταπτώσει τῶν ἀντικειμένων δυνά‐
12 . 1436 (50)	μεων. Ὑπέταξε λαοὺς ἡμῖν, κ. τ. ἑ. «Ὑπέταξε λαοὺς,» τοὺς μαθητευομένους τοῖς τοῦ Ἰσραὴλ
12 . 1436 (50)	μυστηρίοις. Ταῦτα δὲ οἱ ἀπόστολοι ἐροῦσιν ἐπὶ τοῖς
12 . 1437	μαθητευομένοις, οὖσι πολλοῖς. Αὐτὸς δὲ ὁ Κύριος ἡμῶν, μὴ ἐπισταμένων ἑαυτοῖς ἐκλέξασθαι ὃ κλη‐ ρονομήσομεν, ἐξελέξατο ἡμῖν μερίδα ἣν κληρονομή‐ σομεν, ἥτις ἐστὶ τοῦ Ἰακὼβ καλλονὴ, ἣν ἠγάπησεν
5	ὁ Κύριος. Τοῦ αὐτοῦ. Ἔδωκεν ἡμῖν ἐξουσίαν τοῦ πα‐ τεῖν ἐπάνω ὄφεων καὶ σκορπίων, καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ. Ἀνέβη ὁ Θεὸς ἐν ἀλαλαγμῷ, κ. τ. ἑ. Ὥσπερ
10	ὁ Κύριος ἐλεύσεται «ἐν φωνῇ ἀγγέλου, καὶ ἐν σάλπιγγι Θεοῦ καταβήσεται ἀπ’ οὐρανοῦ,» οὕτως ἀνέβη ὁ Θεὸς ἐν ἀλαλαγμῷ. Κύριος δὲ «ἐν φωνῇ σάλπιγγος,» καὶ τάχα ἀλαλαγμῷ πάντων ἐθνῶν κροτησάντων χεῖρας, ἀλαλαξάντων Θεῷ ἐν φωνῇ
15	ἀγαλλιάσεως. Τούτοις δὲ καὶ ἀναβαίνειν οἶμαι τὸν Θεόν. Ἐὰν δέ τις αὐτὸν αἰνῇ ἐν ἤχῳ σάλπιγγος, καὶ αὐτὸς ἀναβήσεται ὁ ἀναβαίνων ἐν φωνῇ σάλ‐ πιγγος. Ψάλατε τῷ Θεῷ ἡμῶν, κ. τ. ἑ. Ἑκατέρως τῷ
20	Θεῷ, διὰ τὸ, «βασιλεὺς πάσης τῆς γῆς ὁ Θεός.» Τὸ «συνετῶς» ἴσον τῷ, ψάλατε τῷ νῷ. Ἔστι δὲ καὶ προτρεπτικὸν εἰς γνῶσιν. Καὶ ἐβασίλευσεν ἐν τῇ Χριστοῦ παρουσίᾳ. Θρόνος δὲ ἅγιος Θεοῦ οἱ βασι‐ λευόμενοι ὑπ’ αὐτοῦ, οἷς ἐνίδρυται ὁ Θεός.
25	Τοῦ αὐτοῦ. Τῷ κατὰ Θεὸν εὐθυμοῦντί ἐστι τὸ ψάλλειν, κατὰ τό· «Εὐθυμεῖ τις; ψαλλέτω.»
28	Ὁ Θεὸς κάθηται ἐπὶ θρόνου ἁγίου αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Θρόνος μὲν Θεοῦ ὁ Χριστός· Χριστοῦ δὲ
30	ἡ φύσις ἡ λογική. Ἄρχοντες λαῶν συνήχθησαν μετὰ τοῦ Θεοῦ Ἀβραὰμ, ὅτι τοῦ Θεοῦ οἱ κραταιοὶ τῆς γῆς σφό‐ δρα ἐπῄρθησαν, κ. τ. ἑ. Ὅσοι συνάγονται μετὰ τοῦ Ἀβραὰμ, οὗτοι τὴν γνῶσιν ἔχουσι τοῦ
35	Ἀβραάμ. Τὸ δὲ «συνήχθησαν» ἀντὶ τοῦ «συναχθή‐ σονται.» Ἀπὸ γὰρ τῶν γεγονότων, φησὶν, οἱ πάντων τῶν ἐθνῶν ἄρχοντες ἅμα ἡμῖν συναχθέντες εἰς ὑμνῳδίαν Θεὸν αἰνέσουσι. Τοῦ αὐτοῦ. Εἴ τις ἐστὶ κραταιὸς τῆς γῆς,
40	τοῦ Θεοῦ ἐστιν ἐκεῖνος· ὁ γὰρ ἀσθενὴς οὐδέπω αὐ‐ τοῦ ἐστι. Κραταιὸς δὲ τῆς γῆς ὁ κατὰ τοῦ φρονή‐ ματος τῆς σαρκὸς κεκραταιωμένος. Τῶν ἐν τῇ γῇ κραταιῶν εἰσί τινες τοῦ Θεοῦ, οἵτινες οὐχ ἁπλῶς ἐπῄρθησαν, ἀλλὰ σφόδρα· οὐ μέντοιγε ὑπερεπῄρ‐
45	θησαν.
46t	ΨΑΛΜΟΣ ΜΖʹ.
47	Μέγας Κύριος, καὶ αἰνετὸς σφόδρα, κ. τ. ἑ. Ὅπου θεωρεῖται ἡ μεγαλειότης τοῦ Κυρίου, ἐκεῖ μάλιστα μέγας καὶ αἰνετός ἐστιν ὁ Κύριος τῇ
12 . 1437 (50)	πόλει τοῦ Θεοῦ ὑπὸ τῶν πολιτογραφηθέντων ἐν
12 . 1437 (50)	αὐτῇ. Ἐὰν ἄρα τῇ πόλει τοῦ Θεοῦ μάλιστα μέγας
12 . 1440	καὶ αἰνετός ἐστιν ὁ Κύριος, καὶ τί δὲ ἄλλο ἂν εἴη ὄρος ἅγιον Κυρίου εὖ ῥιζῶν ἀγαλλίαμα, οὐ μόνον μέρους τῆς γῆς, ἀλλὰ καὶ πάσης αὐτῆς, ἢ ὁ Χριστὸς ἐῤῥιζωμένος ἐν τῷ Πατρὶ, ἐφ’ ᾧ ἐπιδημήσαντι
5	ἠγαλλιάσατο πᾶσα ἡ γῆ, διὰ τὰς ἁπανταχῆ συ‐ στάσας ἐπὶ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ Ἐκκλησίας τοῦ Θεοῦ; Μήποτε οὐκ ἔστιν «εὖ ῥιζῶν,» (ἀδιανόητον γὰρ τοῦτο·) ἀλλὰ «εὐρίζῳ,» οἱονεὶ καλὴν ῥίζαν ἔχοντι καταλλήλως τῷ κλάδῳ.
10	Εὐρίζων ἀγαλλιάματι πάσης τῆς γῆς, ὄρη Σιὼν τὰ πλευρὰ τοῦ Βοῤῥᾶ, ἡ πόλις τοῦ βασι‐ λέως τοῦ μεγάλου, κ. τ. ἑ. Εὔριζον ἀγαλλίαμά ἐστιν ὁ Χριστός. «Τὸ ἀγαλλίαμα γάρ μου, φησὶν, λύτρωσαί με ἀπὸ τῶν κυκλωσάντων με.» Ῥίζα δὲ
15	αὐτοῦ ὁ Θεὸς Λόγος ὁ ἐν αὐτῷ. Τοῦ αὐτοῦ. Τὰ ὄρη Σιὼν, τὰ πλευρὰ τοῦ Βοῤῥᾶ, πόλις ἐστὶ τοῦ μεγάλου βασιλέως. Κατὰ τοῦτο δύναται ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ εἰρῆσθαι, Ἱεροσόλυμα εἶ‐ ναι τοῦ μεγάλου βασιλέως, ὡς ἐνθάδε· «Ὄρη Σιὼν,
20	τὰ πλευρὰ τοῦ βοῤῥᾶ, ἡ πόλις τοῦ βασιλέως τοῦ μεγάλου.» Ὥσπερ δὲ μέγας ἱερεὺς λέγεται πρὸς ἀντιδιαστολὴν τοῦ ὑπ’ αὐτὸν ἱερατεύματος, οὕτω καὶ μέγας βασιλεύς· βασιλεὺς γάρ ἐστι βασιλευόν‐ των.
25	Ὅτι ἰδοὺ οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς συνήχθησαν, κ. τ. ἑ. Ἵνα ταυτὸ εἴπωσι πάντες, καὶ μὴ ᾖ ἐν αὐτοῖς σχίσματα. Ἐν πνεύματι βιαίῳ συντρίψεις πλοῖα Θάρσις, κ. τ. ἑ. Θάρσεις, θαλάσσης. Λέγεται δὲ Θάρσεις
30	μέρος Αἰθιοπίας· καὶ Ταρσὸς ἡ πόλις παρὰ Ἰωνᾷ Θαρσεῖς καλεῖται. Καθάπερ ἠκούσαμεν, οὕτως καὶ εἴδομεν, ἐν πόλει Κυρίου τῶν δυνάμεων, ἐν πόλει τοῦ Θεοῦ ἡμῶν, κ. τ. ἑ. Ἔξω μὲν τῆς πόλεως ἠκούσαμεν·
35	εἴδομεν γενόμενοι ἐν τῇ πόλει, ἃ πρότερον ἠκηκόα‐ μεν. Καὶ γενόμενοι ἐν μέσῳ τοῦ ναοῦ σου, ὑπελά‐ βομεν τὸ ὄνομά σου ἐν τῇ Χριστοῦ παρουσίᾳ. Ἀξίως τοῦ ὀνόματος τοῦ Θεοῦ γέγονεν ἡ αἴνεσις αὐτῶν.
40	Τοῦ αὐτοῦ. Ὅσα διὰ τῆς πίστεως ἀκούομεν περὶ Θεοῦ, ταῦτα διὰ τοῦ καθαροῦ βίου γινώσκομεν, τῶν πεπιστευμένων τὰς ἀποδείξεις διὰ τῆς ἀπαθείας λαμβάνοντες. Δικαιοσύνης πλήρης ἡ δεξιά σου, κ. τ. ἑ. Ὁ
45	Χριστός ἐστιν ἡ δεξιὰ τοῦ Θεοῦ, πεπληρωμένος δικαιοσύνης. Διὸ «καὶ ἐκ τοῦ πληρώματος αὐτοῦ ἡμεῖς πάντες ἐλάβομεν.» Εὐφρανθήτω ὄρος Σιών, κ. τ. ἑ. Εὐφραίνηται τὸ Σιὼν ὄρος, καὶ ἀγαλλιῶσιν αἱ θυγατέρες τῆς
12 . 1440 (50)	Ἰουδαίας ἕνεκεν τῶν κριμάτων τοῦ Θεοῦ, τῷ θεω‐
12 . 1440 (50)	ρεῖν αὐτῶν τοὺς λόγους, καὶ κατὰ τοὺς λόγους ἔργα.
12 . 1441	Καὶ οἱ νοήσαντες τὴν Σιὼν κυκλοῦσιν αὐτὴν, καὶ περιλαμβάνουσιν αὐτήν· καὶ ἀναβάντες ἐπὶ τοὺς πύργους αὐτῆς, διηγοῦνται ἄνωθεν τοῖς μηδέπω δυνηθεῖσιν ἀναβῆναι ἐπὶ τοὺς πύργους αὐτῆς, λέ‐
5	γοντες· Θέσθε τὰς καρδίας ὑμῶν, ἵνα κατανοῆτε τὴν δύναμιν αὐτοῦ, καὶ ἕκαστος δι’ ὧν πράττει πολι‐ τευόμενος ἀξίαν τὴν μνήμην λάβῃ τῆς κατὰ διαι‐ ρέσεως τῆς πόλεως. Ἢ καὶ οὕτως· Τῆς γνώμης τῆς ἐκκλησιαστικῆς σκοπευτικῆς οὔσης τῆς ἀληθείας,
10	καὶ διὰ τοῦτο Σιὼν καλουμένης, περιληπτέον αὐτῆς ἐν διανοίᾳ τὰ δόγματα. Ἐπιστημονικῶς τοίνυν κα‐ τανοήσαντες τὴν ταύτης διδασκαλίαν, διαιρετικῶς ἕκαστον ἐξετάζετε. Βάρεις γὰρ αὐτῆς αἱ καθ’ ἕκα‐ στον θεωρίαι, ἐν αἷς οἰκεῖ τῆς εὐσεβείας τὰ δό‐
15	γματα. Καὶ ἐπεὶ ἡ προτέρα γενεὰ, ἡ τὴν πόλιν καὶ τὴν δύναμιν αὐτῆς παραλαβοῦσα, πονηρὰ ἠλέγχθη, ἐπιστήσαντες τῇ δυνάμει τῆς πόλεως, καὶ καταδιε‐ λόντες τὰς βάρεις αὐτῆς, γνώσεσθε τὰ περὶ τῆς κλήσεως τῶν ἁγίων, ἥτις ἐστὶν ἑτέρα γενεὰ παρὰ
20	τὴν προτέραν· εἴπερ καὶ διηγήσεσθε, ὅτι οὗτός ἐστιν ὁ Θεὸς, ὁ τὰ προειρημένα παράδοξα ποιήσας, ἀπο‐ βαλὼν τὴν προτέραν γενεὰν, αἰώνιος ὢν, καὶ ἀεὶ ὡσαύτως ἔχων. Καὶ αὐτὸς ποιμανεῖ ἡμᾶς κατὰ τό· τοῦ ἐν ἰσχύϊ Κύριος.»
25	Καὶ καταδιέλεσθε τὰς βάρεις αὐτῆς, κ. τ. ἑ Ταῦτα πληροῦνται ἐπὶ τῶν μαθητῶν μεριζο‐ μένων τὴν οἰκουμένην, ἐπὶ τῷ διηγήσασθαι, ὅτι Χρι‐ στός ἐστιν ὁ Θεὸς ἡμῶν ὁ ποιμαίνων ἡμᾶς.
29t	ΨΑΛΜΟΣ ΜΗʹ.
30	Εἰς τὸ τέλος, τοῖς υἱοῖς Κορὲ ψαλμός. Ἀκού‐ σατε ταῦτα, πάντα τὰ ἔθνη, κ. τ. ἑ. Δύναται εἰς τὴν ἑκάστου νίκην τῶν ἐν τῷ ἀγωνίζεσθαι νικώντων ἀναφέρεσθαι ἡ ἐπιγραφή. Τὸ δὲ, «Ἀκού‐ σατε,» Χριστοῦ φωνὴ, πάντα τὰ ἔθνη προσκαλου‐
35	μένου, τοῦ εἰπόντος· «Δεῦτε πρὸς μὲ, πάντες οἱ κοπιῶντες.» Καὶ ἐπεὶ ἀπὸ τῆς λέξεως τῶν Γραφῶν οἰκοδομεῖται καὶ ἁπλούστερον γηγενής τις καὶ πένης ὢν, ὠφελεῖται δὲ μᾶλλον καὶ ὁ διαβαίνειν δυνάμενος ἐπὶ τὰ πνευματικὰ, υἱὸς ἀνθρώπου καὶ πλούσιος
40	τυγχάνων, διὰ τοῦτο ἅμα καὶ ἐπὶ τὸ αὐτὸ πάντας, ὡς ἐπὶ τὴν ἑστίασιν, τὴν ἀκρόασιν καλεῖ. Ἡ ἐπὶ τὸ αὐτὸ κλῆσις πλουσίου καὶ πένητος ἐπὶ ἰσότητα καὶ ἀτυφίαν προσκαλεῖται ἡμᾶς. Τρεῖς δὲ εἶπεν ἐξ ἐναντίας συζυγίας, ἔθνη καὶ γηγενεῖς, πλούσιον καὶ
45	πένητα, οἰκουμένην καὶ υἱοὺς ἀνθρώπων. Οἱ ἀλλό‐ τριοι τῆς πίστεως διὰ τῶν ἐθνῶν ἐκλήθησαν. Οἱ ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ εἰσὶν οἱ κατοικοῦντες τὴν οἰκου‐ μένην. Τὸ στόμα μου λαλήσει σοφίαν, καὶ ἡ με‐
12 . 1441 (50)	λέτη τῆς καρδίας μου σύνεσιν. Κλινῶ εἰς παρα‐ βολὴν τὸ οὖς μου· ἀνοίξω ἐν ψαλτηρίῳ τὸ πρό‐ βλημά μου, κ. τ. ἑ. Χριστοῦ τὸ στόμα σοφίαν λαλεῖ. Εἰσὶ δὲ στόμα Χριστοῦ οἱ τὸν λόγον αὐτοῦ διακονοῦντες, οἱ δὲ λοιποὶ τὸ λοιπὸν αὐτοῦ σῶμα.
55	Καὶ εἰ ἔστι μελέτη σύνεσις, τίς ἡ ἐπαγγελία;
12 . 1444	Ὅταν ἡ μελέτη τῆς καρδίας σύνεσίς ἐστιν, οὐκ ἐξέρχονται ἔσωθεν ἀπὸ τῆς καρδίας διαλογισμοὶ πο‐ νηροὶ, οὐδὲ ὑπάρχει τὰ κοινοῦντα τὸν ἄνθρωπον, οὐδὲ δίδοται τόπος τῷ διαβόλῳ. Σαφῶς δὲ ὁ Σωτὴρ
5	ὦτα ἑαυτοῦ λέγει τοὺς συνετοὺς ἀκροατάς. Ἄλλος δ’ ἂν εἴποι, ὅτι λέγει μὲν σοφίαν ἐν τῇ Καινῇ, ἀκούει δὲ ὡς παραβολῆς τῆς Παλαιᾶς. Ἀνοίγει ὁ Χριστὸς κεκλεισμένον ἐν ἀσαφείᾳ τὸ πρόβλημα ἑαυ‐ τοῦ, ἐπὰν εὕρῃ ἐναρμόνιον ὄργανον, καὶ σκεῦος ἐκλο‐
10	γῆς, ὃ καλεῖ ψαλτήριον· διὰ γὰρ τοῦ τοιούτου ἀνοί‐ γει καὶ σαφηνίζει τὰ τοῖς μὴ τοιούτοις κεκλεισμένα τῇ ἀσαφείᾳ. Ταῦτα δὲ δύναιντ’ ἂν λέγειν καὶ οἱ ἀπόστολοι. Τοῦ αὐτοῦ. Ὁ εὐθυμῶν ψάλλει· διὰ δὲ τοῦ
15	ψαλτηρίου ἀνοίγει τὸ πρόβλημα. Διὰ τῆς εὐθυμίας διαγινώσκει τὸ πρόβλημα. Εὐθυμία δέ ἐστιν ἀπά‐ θεια ψυχῆς λογικῆς.
19	Ἵνα τί φοβοῦμαι ἐν ἡμέρᾳ πονηρᾷ; ἡ ἀνομία
20	τῆς πτέρνης μου κυκλώσει με, κ. τ. ἑ. Οὐ περὶ ἑαυτοῦ, ἀλλὰ περὶ τῶν Ἰουδαίων εὐλαβούμενος κριθησομένων, ὧν οἱ πλεῖστοι ἄξια κολάσεως πε‐ ποιήκασι, ταῦτά φησι. Καὶ εἰ πρόσωπον Χριστοῦ τὸ λέγον, πτέρναν αὐτοῦ εὕρῃς τὸν ἔσχατον τοῦ
25	σώματος, καὶ τῇ γῇ πλησιάζοντα Ἰούδαν· σῶμα γὰρ Κυρίου οἱ ἀπόστολοι. Οὐ φοβοῦμαι οὖν τὴν Ἰούδα προδοσίαν ἐν τῷ καιρῷ τοῦ σταυροῦ· ἐπεὶ μηδὲ ἕκαστος τὴν τοῦ Ἀδὰμ παρακοὴν φοβεῖ‐ ται. (Ταύτην γὰρ ὑπῃνιξάμεθα πτέρναν ἀνομίας
30	εἶναι.) Οὐδεὶς γὰρ δι’ ἄλλου κακίαν καταδικάζεται. Ἀνομίαν δὲ πτέρνης τὴν παρακοὴν εἶπεν Ἀδὰμ, τῷ τὸν ὄφιν ἐξουσίαν ἔχειν κατὰ τῆς πτέρνης αὐ‐ τοῦ. Ἢ ἐπεὶ μὴ τοιοῦτοι ἦσαν οἱ ἀπόστολοι, ἢ ὁ ταῦτα λέγων προφήτης, ὥστε λεχθῆναι περὶ αὐτοῦ·
35	«Ἁμαρτίαν οὐκ ἐποίησεν, οὐδὲ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ,» εἰκὸς αὐτὸν ἡμαρτηκέναι τὰ τε‐ λευταῖα καὶ ἔσχατα. Διόπερ ὁ Σύμμαχος ἀνομίαν ἰχνέων αὐτοῦ ἐξέδωκεν. Οἱονεὶ γὰρ ἴχνη ἀμαυρὰ ἀνομίας ἦν αὐτοῖς μόνα, διόπερ φησίν· Οὐ φοβοῦμαι
40	τὴν ἡμέραν τῆς κρίσεως. Πτέρνα δὲ Χριστοῦ καὶ οἱ πάντων πιστῶν κατώτεροι. Τοῦ αὐτοῦ. Ἡμέραν πονηρὰν, τὴν ἡμέραν λέγει τῆς κρίσεως· καὶ πτέρναν τὴν ὁδὸν καὶ τὸν βίον.
45	Οἱ πεποιθότες ἐν τῇ δυνάμει, κ. τ. ἑ. «Ἄνθρω‐ πος οὐ δώσει τῷ Θεῷ ἐξίλασμα ἑαυτοῦ, καὶ τὴν τιμὴν τῆς λυτρώσεως τῆς ψυχῆς αὐτοῦ·» Ἰη‐ σοῦς γὰρ ἑαυτὸν παραδέδωκεν ὑπὲρ πάντων. Ἀδελφὸς οὐ λυτροῦται, λυτρώσεται ἄνθρω‐
12 . 1444 (50)	πος, κ. τ. ἑ. Ἐπαπορητικῶς ἀναγνωστέον· «Λυ‐ τρώσεται ἄνθρωπος;» Καὶ ἐκοπίασεν εἰς τὸν αἰῶνα, κ. τ. ἑ. Ὁ ἐφ’ ὅλον τὸν ἑαυτοῦ αἰῶνα καὶ τὴν ἐνταῦθα ζωὴν
12 . 1444 (50)	κάμνων, εἰς τέλος τὴν ἀληθινὴν ζήσεται ζωὴν, οὐκ
12 . 1445	ὀψόμενος καταφθοράν. Ἡνίκα ἂν ἀποθνήσκωσιν οἱ σοφοὶ, καὶ ἐπὶ τὸ αὐτὸ ἄφρων καὶ ἄνους ἀπο‐ λοῦνται. Τοῦ αὐτοῦ. Ὁ κοπιῶν διὰ τῆς πρακτικῆς,
5	ζήσεται εἰς τέλος διὰ τῆς γνώσεως. Καθαψάμενος τῶν ἀμετανοήτων, τρέπεται καὶ ἐπὶ τοὺς μετανοοῦν‐ τας, καὶ παρηγορεῖ τὸν κόπον τῆς μετανοίας ταῖς ἐλπίσι τοῦ μέλλοντος. Ἐκοπίασε, φησὶν, ἐνταῦθα με‐ τανοῶν, καὶ τὸ λοιπὸν ζήσεται διὰ παντός. Τοῦτο
10	γὰρ σημαίνει τὸ «εἰς τέλος.» Ζωὴν δὲ λέγει τὴν κυρίως τὴν ἄπονον. Ἡ γὰρ ἐνταῦθα καταχρηστικῶς. Τέλος δὲ νοήσεις τὸν μέλλοντα αἰῶνα, ὅστις ἐστὶ τέλος τοῦ παρόντος. Τοῦτο ὁ μὲν Σύμμαχος οὕτω φησίν· «Ἀναπαυσάμενος τῷ αἰῶνι τούτῳ, ζῶν εἰς
15	αἰῶνα διατελέσει·» ὁ δὲ Ἀκύλας· «Καὶ ἀνεπαύσατο εἰς τὸν αἰῶνα, καὶ ζήσεται εἰς νῖκος.» Ὁ γὰρ ἐν‐ ταῦθα ἐπίπονον κτησάμενος βίον καὶ ἔγκοπον, οὗτος τῆς ἐπηγγελμένης ζωῆς κατὰ τὸν μέλλοντα αἰῶνα ἀξιωθήσεται, οὐκ ὀψόμενος καταφθορὰν, ἡνίκα ἂν
20	ἀποθνήσκωσιν οἱ σοφοί. Ὅτι οὐκ ὄψεται καταφθορὰν, ὅταν ἴδῃ σοφοὺς ἀποθνήσκοντας, ἐπιτοαυτὸ ἄφρων καὶ ἄνους ἀπολοῦνται, κ. τ. ἑ. Ὀψόμεθα τοὺς σοφοὺς τοῦ κόσμου τούτου ἐν τῷ αἰῶνι τῷ μέλλοντι στερηθέντας
25	τῆς ζωῆς τῆς εἰπούσης· «Ἐγώ εἰμι ἡ ζωή.» Τίνες δὲ οὗτοι οἱ ἀποθνήσκοντες σοφοὶ, ἢ περὶ ὧν λέλεκται· «Ἀπολῶ τὴν σοφίαν τῶν σοφῶν,» ἀφ’ ὧν ἔκρυψεν ὁ Θεὸς τὰ μυστήρια ἃ νηπίοις ἀπεκάλυψε; Λέγει δὲ σοφοὺς τοὺς πανούργους κατὰ τὸ, «Σοφοί εἰσι τοῦ
30	κακοποιῆσαι,» καὶ τοὺς μαθητὰς τῶν ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου· ὧν τὸν θάνατον οὐκ ὄψεται ὁ λυτρω‐ θεὶς ὑπὸ τοῦ εὐδοκήσαντος διὰ τῆς μωρίας τοῦ κη‐ ρύγματος σῶσαι τοὺς πιστεύοντας. Ὁ πεπληροφο‐ ρημένος περὶ τῆς μελλούσης κρίσεως, ὅταν ἴδῃ τοὺς
35	σοφοὺς ἀποθνήσκοντας, οὐ νομίσῃ τὸ γινόμενον κατα‐ φθορὰν ὁμοῦ ψυχῆς τε καὶ σώματος, ὡς ἐκεῖνοι ζῶν‐ τες τὸν θάνατον ὡρίζοντο, ἀλλὰ μετοικίαν εἰς κόσμον ἕτερον. Καὶ οἱ τάφοι αὐτῶν οἰκίαι αὐτῶν εἰς τὸν αἰῶνα,
40	κ. τ. ἑ. «Οἱ τοῖς τάφοις κεκονιαμένοις ὅμοιοι γέμοντες ὀστέων νεκρῶν, καὶ πάσης ἀκαθαρσίας,» τούτους αἰτιᾶται ὁ Σωτήρ· καὶ τοὺς οἰκοδομοῦντας τάφους, εἰ καὶ προφητῶν· καὶ τοὺς κοσμοῦντας μνη‐ μεῖα, εἰ καὶ δικαίων· οὐκ ἐπιτρέπει μαθητῇ θάπτειν
45	νεκρὸν, εἰ καὶ πατρός. Καὶ ἐν τῷ Ἡσαΐᾳ· «Τί, φησὶν, ᾠκοδόμησας σεαυτῷ μνῆμα, καὶ ἐλατόμησας σεαυτῷ μνημεῖον;» Καὶ οἱ ἐν τοῖς μνημείοις, ἐὰν ἀκούσωσι τῆς φωνῆς τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου, ζήσου‐ σιν. Ἐπὶ τῶν γαιῶν δέ ἐστι τὰ ὀνόματα ἄνου καὶ
12 . 1445 (50)	ἄφρονος. Τοῦ αὐτοῦ. Τάφος νοῦ ἀκάθαρτος ψυχή· τά‐ φος δὲ ψυχῆς σῶμα. «Ἐπεκαλέσαντο τὰ ὀνόματα αὐτῶν ἐπὶ τῶν γαιῶν.» Οὐκ ἀπὸ ἀρετῶν ὀνομάζον‐
12 . 1445 (50)	ται, ἀλλ’ ἀπὸ γηΐνων πραγμάτων. Οὐ γὰρ δίκαιοι
12 . 1448	καὶ σώφρονες λέγονται, ἀλλὰ ῥήτορες, καὶ γραμ‐ ματικοὶ, καὶ φιλόσοφοι, καὶ τρίβουνοι, καὶ κόμητες. Καὶ ἄνθρωπος ἐν τιμῇ ὢν οὐ συνῆκε, κ. τ. ἑ. Ὁ μὴ συνιεὶς ἄνθρωπος ἐν τιμῇ ὢν ἑαυτὸν πα‐
5	ρασυνεβλήθη τοῖς κτήνεσι, καὶ ὡμοιώθη αὐτοῖς, ἔσθ’ ὅτε καὶ τοῖς τούτων διαφέρουσιν. Ἑκάστῳ δι’ ὧν πράττει ὁμοιοῦται τῷ τινι ἑαυτόν. Καλὸν δὲ τὸ ὁμοιοῦσθαι Θεῷ. «Αὕτη ἡ ὁδὸς αὐτῶν σκάνδαλον αὐτοῖς·» ἄφρονος δηλαδὴ καὶ ἄνου ἡ ὁδός. Ἀλλὰ
10	καὶ Χριστὸς σκάνδαλόν ἐστι, πέτρα ὢν σκανδάλου. «Ἐν τῷ στόματι αὐτῶν εὐδοκήσουσιν.» Τὸ χρηστὸν οἶμαι δηλοῦσθαι τέλος ἄφρονος καὶ ἄνου. Καὶ μετὰ ταῦτα ἐν τῷ στόματι αὐτῶν εὐδοκή‐ σουσιν, κ. τ. ἑ. Ἐλπὶς ἀγαθὴ τὸ μετὰ ταῦτα
15	αὐτοὺς εὐδοκῆσαι. Ὡς πρόβατα ἐν ᾅδῃ ἔθεντο· θανατὸς ποιμανεῖ αὐτοὺς, κ. τ. ἑ. Θάνατος ποιμανεῖ τὸν ἄφρονα καὶ τὸν ἄνουν· ἢ μᾶλλον τὸν μὴ συνιέντα ἄνθρωπον τὴν ἑαυτοῦ τιμήν. Σαφῶς δὲ ὁ εἰπὼν, «Οὐκ ἐγκατα‐
20	λείψεις τὴν ψυχήν μου εἰς ᾅδου,» καὶ ταῦτα λέγει τὸ, «Πλὴν ὁ Θεὸς λυτρώσεται τὴν ψυχήν μου,» καὶ τὰ ἑξῆς. Τοῦ αὐτοῦ. Ἀγγέλους μὲν ποιμαίνει ζωὴ, ἀνθρώπους δὲ θάνατος καὶ ζωὴ, δαίμονας δὲ μόνον
25	θάνατος. «Καὶ κατακυριεύσουσιν αὐτῶν οἱ εὐθεῖς τὸ πρωΐ.» Ἔσονται γὰρ ἐπάνω πέντε πόλεων, καὶ δέκα πόλεων οἱ εὐθεῖς, ἐν τῷ μέλλοντι. Καὶ Σολομὼν δὲ ἐν Παροιμίαις τὸ αὐτὸ τοῦτό φησι· «Σπεύδει γὰρ πλουτεῖν ἀνὴρ βάσκανος, καὶ οὐκ οἶδεν, ὅτι ἐλεή‐
30	μων κρατήσει αὐτοῦ.» Μὴ φοβοῦ ὅταν πλουτήσῃ ἄνθρωπος, κ. τ. ἑ. Τοῖς τοῦτον πλουτοῦσιν οὐαί· οὐ γὰρ λήψεταί τις ἀποθνήσκων αὐτόν. «Οὐδὲ συγκαταβήσεται αὐτῷ δόξα τοῦ οἴκου αὐτοῦ.» Ταύτην ζητοῦσι τὴν δόξαν
35	οἱ μὴ πιστεύοντες, οὐ συγκαταβησομένην αὐτοῖς. Ὁ ἀποθνήσκων οὐ λήψεται τὴν πληθυνομένην δόξαν τοῦ οἴκου αὐτοῦ· ἀλλὰ καὶ τῷ μὲν ἀναβαίνοντι ἐναρέτῳ συναναβήσεται ἡ δόξα αὐτοῦ, ἤγουν ἡ ἀρετή· τῷ δὲ καταβαίνοντι συγκαταβήσεται. Καὶ τοῦ ἁγίου δὲ
40	ψυχὴ ἐν τῇ ζωῇ αὐτοῦ, ἥτις ἐστὶν ὁ Χριστὸς, εὐλο‐ γηθήσεται. Ὅστις ἅγιος τῷ Θεῷ ἐξομολογήσεται, ἀγαθοποιοῦντι αὐτόν.
44	Καὶ ἄνθρωπος ἐν τιμῇ ὢν, κ. τ. ἑ. Ἐπαπορη‐
45	τέον ὁ ἐν τιμῇ ὢν ἄνθρωπος καὶ μὴ συνιεὶς ποίας ἐστὶ φύσεως. Εἰ μὲν τῆς πνευματικῆς, πῶς ὁμοιοῦται τοῖς κτήνεσιν; Εἰ δὲ τῆς χοϊκῆς, πῶς ἐν τιμῇ ἐστιν; Εἰ δὲ τῆς ψυχικῆς, ἐὰν οὗτος ᾖ ἐν τιμῇ, ὁ πνευματικὸς ἐν τίνι;
50t	ΨΑΛΜΟΣ ΜΘʹ.
51	Θεὸς θεῶν Κύριος ἐλάλησε, κ. τ. ἑ. «Ὁ Θεὸς
51	τῶν θεῶν» διὰ Χριστοῦ «λαλήσας, ἐκάλεσε τὴν
12 . 1449	γῆν ἀπὸ ἀνατολῶν ἡλίου μέχρι δυσμῶν·» ἀπὸ ἀνα‐ τολῶν τὸν Ἰσραὴλ, δυσμῶν δὲ τοὺς δυσγενεστά‐ τους. Ἐκ Σιὼν ἡ εὐπρέπεια τῆς ὡραιότητος, κ. τ. ἑ.
5	Εἴπερ εὐπρέπεια καὶ ὡραιότης Κυρίου ἡ σοφία ἐστίν· αὕτη ἐν τῇ Σιών ἐστιν. Οὗτος ἐφ’ οὗ τῇ γε‐ νέσει λέγομεν· Ἐμμανουὴλ ἐμφανῶς ἦλθε, καὶ οὐ παρασιωπᾷ, ἀλλὰ λέγει δι’ ὧν θέλει, ἐπεὶ Θεὸς ἡμῶν ἐστι. Νῦν μὲν, φησὶν, «οὐ παρασιωπήσεται·» ἑξῆς
10	δὲ, «ταῦτα ἐποίησας, καὶ ἐσίγησα. Πῦρ ἐνώπιον αὐτοῦ.» —«Πῦρ γὰρ, φησὶν, ἦλθον βαλεῖν ἐπὶ τὴν γῆν.» Καὶ ἐν τῷ Δανιήλ· «Ποταμὸς πυρὸς εἷλκεν ἔμπροσθεν αὐτοῦ.» Πῦρ δὲ καὶ καταιγὶς ἐπὶ τοὺς μὴ προσέχοντας αὐτοῦ τῇ ἐπιφανείᾳ καὶ τῷ Λόγῳ,
15	ὃς ἥξει ἐκ τῆς ἐπουρανίου Σιὼν, ἰσοσθενὴς ὢν τῷ Πατρί· οὐράνιος γὰρ ἦν Θεὸς, καὶ ὅτε ἦλθεν ἐμφα‐ νῶς, ἤτοι ὅτε γέγονε σάρξ. Τότε γὰρ ὁρατὸς γέγονεν ἐλθὼν, οὐ παρασιωπήσεται, ἀλλὰ τοῦ κόσμου ἐλέγξει τὴν ἁμαρτίαν, ἤγουν τὴν βούλησιν ἀναγγελεῖ τοῦ
20	Πατρός. Καλεῖται γὰρ «μεγάλης βουλῆς ἄγγελος.» Τὸ δὲ πῦρ τὸ φῶς σημαίνει τὸ ἐξ αὐτοῦ· τῆς γὰρ γνώσεως τοῦ Χριστοῦ τὸ διὰ πίστεως νοητὸν φῶς ἡγεῖται. Νοήσεις δὲ καὶ οὕτω· Ἐν ἐξουσίᾳ καὶ δυνά‐ μει θεότητος ὢν, καίπερ γεγονὼς ἐν σαρκὶ, καθάπερ
25	τι πῦρ καὶ καταιγὶς προσέβαλε τοῖς ἀντικειμένοις αὐτῷ διαβόλῳ καὶ δαίμοσιν.
28	Ὁ Θεὸς ἐμφανῶς ἥξει, ὁ Θεὸς ἡμῶν, καὶ οὐ παρασιωπήσεται, κ. τ. ἑ. Ὁ Θεὸς ἡμῶν ἐμφα‐
30	νῶς ἥξει· Θεὸς δὲ ἡμῶν ὁ Χριστός ἐστι· Χριστὸς ἐμ‐ φανῶς ἥξει. Τοῦ αὐτοῦ. Χριστὸς ἐλήλυθεν ἐν σαρκί. Τὸ «ἐμφανῶς» ἄρα τὴν σάρκα δηλοῖ· αἰσθητὴ γὰρ ἦν ἡ σὰρξ τοῦ Χριστοῦ.
35	Προσκαλέσεται τὸν οὐρανὸν ἄνω, κ. τ. ἑ. Ἐπεὶ ἐν Δευτερονομίῳ δοθέντος τοῦ νόμου διεμαρτύ‐ ρατο Μωϋσῆς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν, ὁμοίως δὲ καὶ ἀρχόμενος τῆς ᾠδῆς τούτους καλεῖ· ἔτι δὲ καὶ ἐν Ἡσαΐᾳ παραλαμβάνονται· διὰ τοῦτο, κρινομένου τοῦ
40	λαοῦ, προσκαλέσεται τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν ὁ Θεός. Νῦν δὲ τὸ «διακρῖναι» λέγει ἀντὶ τοῦ διαχω‐ ρίσαι τοὺς ἰδίους αὐτοῦ, ὄντας λαὸν αὐτοῦ, ἀπὸ τῶν ἀλλοτρίων αὐτοῦ τῶν συννεμομένων τοῖς αὐτοῦ· ἵνα τῷ μὲν οὐρανῷ ἀποδῷ τοὺς ἰδίους, τῇ δὲ γῇ τοὺς
45	ἀλλοτρίους. Ἢ προσκαλέσεται τοὺς ἐν οὐρανοῖς ἀγ‐ γέλους, καὶ τοὺς ἐξειλεγμένους ἐν γῇ πρὸς ἀποστο‐ λὴν, ὥστε τὸν αὐτοῦ λαὸν διακρῖναι. Οἱ γὰρ ἀπόστο‐ λοι τοὺς μὲν πειθομένους προσεκόμιζον τῷ Θεῷ, τοὺς δὲ μὴ τοιούτους ἠφίεσαν τῷ Σατανᾷ.
12 . 1449 (50)	Συναγάγετε αὐτῷ τοὺς ὁσίους αὐτοῦ, τοὺς διατιθεμένους τὴν Διαθήκην αὐτοῦ ἐπὶ θυσίαις. Καὶ ἀναγγελοῦσιν οἱ οὐρανοὶ τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ, ὅτι Θεὸς κριτής ἐστι, κ. τ. ἑ. Ἢ οὐρα‐
12 . 1449 (50)	νοὶ οἱ «τὴν εἰκόνα» φοροῦντες «τοῦ ἐπουρανίου.»
12 . 1452	Ἢ τοῦτό ἐστιν ἐναργῶς, τὸ διακρίνεσθαι τὸν λαὸν Κυρίου παρά τε δυνάμεων λογικῶν καὶ τῶν ἱερουρ‐ γούντων τὸ σωτήριον κήρυγμα, οἳ καὶ συναγείρουσι Χριστῷ τοὺς ὁσίους αὐτοῦ· «οὓς προέγνω, φησὶ, καὶ
5	προώρισε· καὶ οὓς ἐκάλεσε, καὶ ἐδικαίωσεν·» οἳ πλη‐ ροῦσι τὴν Διαθήκην, οὐ δι’ αἱμάτων, ἀλλὰ ταῖς πνευ‐ ματικαῖς θυσίαις. Τοῦ αὐτοῦ. Ἐνταῦθα προδήλως τὸν Χριστὸν λέγει Θεόν. «Πᾶσαν» γὰρ «τὴν κρίσιν ἔδωκεν ὁ Πα‐
10	τὴρ τῷ Υἱῷ.» Οὐκ ἐπὶ ταῖς θυσίαις σου ἐλέγξω σε, κ. τ. ἑ. Περὶ τῶν μετὰ τὴν παρουσίαν Χριστοῦ ἀθετου‐ μένων παρὰ Ἰουδαίοις θυσιῶν ταῦτα ἁρμόσει προ‐ φητεύεσθαι. Ἢ οὐδὲ πονηρᾷ, φησὶ, διαθέσει πρόσαγε
15	ἐφ’ ᾧ τὸν Κάϊν διήλεγξα. Ὅτι ἐμά ἐστι πάντα τὰ θηρία τοῦ ἀγροῦ, κ. τ. ἑ. Πάντα λέγει εἶναι ὑπὸ τὴν πρόνοιαν τοῦ Θεοῦ. «Οὐχὶ γὰρ δύο στρουθία τοῦ ἀσσαρίου πωλεῖται, καὶ ἓν ἐξ αὐτῶν οὐ πεσεῖται ἄνευ τοῦ Πατρός μου
20	τοῦ ἐν τοῖς οὐρανοῖς;» Μὴ φάγομαι κρέα ταύρων, ἢ αἷμα τράγων πίο‐ μαι; κ. τ. ἑ. Ἀναιρεῖ θυσίας αἰσθητάς· «θυσία» γὰρ «τῷ Θεῷ πνεῦμα συντετριμμένον.»
25	Τῷ δὲ ἁμαρτωλῷ εἶπεν ὁ Θεός· Ἵνα τί σὺ διηγῇ τὰ δικαιώματά μου; κ. τ. ἑ. Οὐ μόνον, οἶμαι, τῷ ἁπλούστερον νοουμένῳ ἁμαρτωλῷ ταῦτα εἶπεν ὁ Θεὸς, ἀλλὰ καὶ τῷ λαῷ τῆς κατατομῆς. Ὁ δὲ ἁμαρτωλὸς διὰ μόνου στόματος ἀναλαμβάνει τὴν Διαθήκην τοῦ
30	Θεοῦ· μισεῖ γοῦν παιδείαν καὶ τὰ ἐπιφερόμενα ἁμαρ‐ τάνων. Ἢ ἐπεὶ «ὁ λαὸς οὗτος, φησὶ, τοῖς χείλεσί με τιμᾷ, ἡ δὲ καρδία αὐτῶν πόῤῥω ἀπέχει ἀπ’ ἐμοῦ.» Οἱ ἐκ περιτομῆς ἐμίσησαν παιδείαν ἐν τῇ ἐπιδημίᾳ Χριστοῦ, καὶ ἐκβεβλήκασιν εἰς τὰ ὀπίσω τοὺς
35	διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ λόγους τοῦ Θεοῦ· συνέδραμον δὲ τῷ κλέπτῃ καὶ προδότῃ Ἰούδα, καὶ μετὰ τῶν μοιχευόντων ξύλα καὶ λίθους ἔθηκαν ἑαυτῶν τὴν μερίδα· καὶ πρὸς ἄλλους καταλαλοῦσι τοῦ ἐξ ἐθνῶν ἀδελφοῦ αὐτῶν λαοῦ· ἀλλὰ καὶ κατ’ αὐτῶν τῶν ὁμομητρίων, καὶ ἐκ περιτομῆς
40	πιστευόντων σκάνδαλα τιθέασι, βουλόμενοι διαστρέ‐ φειν αὐτούς· διὰ ταῦτα ἐσίγησεν αὐτοῖς ὁ Θεός. Δέον δὲ αὐτοὺς εἶναι πρὸ ὀφθαλμῶν, ὁ δὲ ἐκβάλλει αὐτοὺς εἰς τὰ ὀπίσω. Τοῦ αὐτοῦ. Ὅτι οὐ δεῖ ἁμαρτάνοντά τινα ἐν
45	διδασκάλου προκαθέζεσθαι τάξει. Σὺ δὲ ἐμίσησας παιδείαν, κ. τ. ἑ. Παιδεία ἐστὶ μετριοπάθεια παθῶν. Καὶ μετὰ μοιχῶν τὴν μερίδα σου ἐτίθεις, κ. τ. ἑ. Ἡ μερὶς ἡμῶν ἐστιν ἡ γνῶσις τοῦ Θεοῦ.
12 . 1452 (50)	Ταύτην δὲ τίθεμεν μετὰ μοιχῶν, τὴν ἐκείνων ἀνα‐ λαμβάνοντες. Μοιχὸν ἐνταῦθα τὸν πόρνον καλεῖ, καὶ
12 . 1452 (50)	παντοῖον ἀκόλαστον.
12 . 1453	Ὑπέλαβες ἀνομίαν, ὅτι ἔσομαί σοι ὅμοιος, κ. τ. ἑ. Ὁμοίωσίς ἐστιν ἡ διὰ τῶν ἀγαθῶν πράξεων μίμησις. Διόπερ οὐ τοῖς ἁμαρτάνουσιν, ἀλλὰ τοῖς κατορθοῦσιν ἐξομοιοῦται ὁ Κύριος.
5	Μήποτε ἁρπάσῃ, καὶ οὐ μὴ ᾖ ὁ ῥυόμενος, κ. τ. ἑ. Ἁρπάζεται ψυχὴ παντελῶς ἐκπεσοῦσα Θεοῦ. Θυσία αἰνέσεως δοξάσει με, κ. τ. ἑ. Ἐν τῇ θυ‐ σίᾳ, φησὶ, τῆς αἰνέσεως ὁδός ἐστι τῆς παρὰ Θεῷ σωτηρίας. Θυσία δὲ αἰνέσεως δοξάσει ἡμῶν τὸν
10	Θεὸν, ὅτι οἱ βλέποντες τὰ καλὰ ἡμῶν ἔργα δοξάσουσι τὸν Πατέρα ἡμῶν τὸν ἐν τοῖς οὐρανοῖς. Ἐν δὲ τούτοις ὄντων ἡμῶν, ἐστὶν ἡ ὁδὸς ἐν ᾗ δείξει ἡμῖν ὁ Θεὸς τὸ σωτήριον ἑαυτοῦ.
14t	ΨΑΛΜΟΣ Νʹ.
15	Ἐκ τῶν εἰς τὸν νʹ ψαλμὸν ἐξηγητικῶν ἐν μέρει τῆς κατὰ τὸν Οὐρίαν ἱστορίας τὴν ἀρχὴν ἀλληγορήσας, ἐπιφέρει. Εἰ δέ τῳ βίαιον εἶναι δοκεῖ τὸ ἐκ μέρους μὲν ἱστο‐ ρίαν ἀλληγορῆσαι, μὴ ἐξομαλίσαι δὲ αὐτὴν, δῆλον
20	ὅτι ταῦτα μὲν μάτην λελέξεται, ἄλλα δὲ εἰς τὸν τό‐ πον ζητητέον· εἰ μὴ ἄρα ἐπὶ πλέον τις βασανίσας τὰ κατὰ τὸν τόπον, εὕροι πάντα ἀποκαταστῆσαι, καὶ τὰ περὶ τὸν ἀναιρεθέντα ἄνδρα, καὶ τὴν δοκοῦσαν αὐτοῦ χρηστότητα· μὴ βουλομένου εἰς τὸν οἶκον αὐ‐
25	τοῦ γενέσθαι καὶ ἀναπαύεσθαι, τοῦ λαοῦ ἐν στρατο‐ πέδῳ τυγχάνοντος καὶ ἀγωνιῶντος. Οὐκ οἶδα δὲ πῶς οἱ φεύγοντες τὴν ἐν τούτοις ἀλληγορίαν, καὶ τὴν λέ‐ ξιν δι’ ἑαυτὴν ἀναγεγράφθαι νομίζοντες, παραστή‐ σονται τῷ βουλήματι τοῦ ἁγίου Πνεύματος πράγματα
30	ἀναγραφῆς ἀξιώσαντος· ἐφ’ οἷς οὐ μόνον ἀκολασία, ἀλλὰ καὶ ὠμότης καὶ ἀπανθρωπία κατηγορεῖται τοῦ Δαυῒδ, τολμήσαντος εἰς τὸν Οὐρίαν πρᾶγμα ἀλλότριον καὶ τοῦ τυχόντος ἤθους μετρίως βελτιωθέντος. Ἐγὼ δὲ εἴποιμι ἂν, ὅτι, ὥσπερ αἱ κρίσεις τοῦ Θεοῦ μεγά‐
35	λαι καὶ δυσδιήγητοί εἰσι, δοκοῦσαι αἰτίαι τυγχάνειν τοῦ τὰς ἀπαιδεύτους πλανᾶσθαι ψυχὰς, οὕτω καὶ αἱ Γραφαὶ αὐτοῦ μεγάλαι μὲν καὶ πεπληρωμέναι νοη‐ μάτων εἰσὶν ἀποῤῥήτων καὶ μυστικῶν καὶ δυσθεω‐ ρήτων· σφόδρα δὲ καὶ δυσδιήγητοί εἰσι, καὶ αἰτίαι
40	δοκοῦσι τοῦ τὰς ἀπαιδεύτους πλανᾶσθαι τῶν ἑτερο‐ δόξων ψυχὰς, ἀπερισκέπτως καὶ μετὰ προπετείας κατηγορούντων τοῦ Θεοῦ ἐξ ὧν οὐ νοοῦσι Γραφῶν, καὶ διὰ τοῦτο ἐκπιπτόντων ἐπὶ ἀναπλασμὸν ἄλλου Θεοῦ. Ἀσφαλὲς οὖν τὸ περιμένειν τὴν ἑρμηνείαν τοῦ
45	σαφηνιστοῦ Λόγου, καὶ «τῆς ἐν μυστηρίῳ σοφίας ἀποκεκρυμμένης, ἣν οὐδεὶς τῶν ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου ἔγνωκε, κατὰ ἀποκάλυψιν μυστηρίου χρόνοις αἰωνίοις σεσιγημένου,» φανερωθέντος τοῖς ἀποστόλοις καὶ τοῖς ἐκείνοις παραπλησίοις, διά τε Γραφῶν προ‐
12 . 1453 (50)	φητικῶν καὶ τῆς γενομένης εἰς αὐτοὺς ἐπιφανείας τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Λόγου τοῦ «ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν Θεόν.»
12 . 1453 (50)	Ἐλέησόν με, ὁ Θεὸς, κ. τ. ἑ. Ἐλεεῖ δὲ τὴν φύ‐
12 . 1456	σιν ὁ πλάσας αὐτὴν πολυνοσοῦσαν τὸ ἀδρανές· κατασείει γὰρ τὸν νοῦν ὁ τῆς ἁμαρτίας εὑρετὴς, συν‐ εργὸν ἔχων τὸν ἐν τοῖς μέλεσι τῆς σαρκὸς ἀγριαίνοντα νόμον· προσιτέον οὖν Θεῷ· πᾶσα γὰρ ἰσχὺς παρ’ αὐ‐
5	τοῦ. Τάχα δὲ καὶ προγνοὺς, ὅτι κατὰ καιροὺς ἐπιλάμ‐ ψει τοῖς ἐπὶ γῆς ὁ Χριστὸς ἐξαλείψων πᾶσαν ἁμαρ‐ τίαν τοῦ κόσμου, ἔλεος μέγα τὴν οὕτω λαμπρὰν εἰ‐ κότως χάριν καλεῖ· γέγραπται γὰρ ὅτι «πᾶσα ἁμαρ‐ τία ἐμφράξει τὸ στόμα αὐτῆς.» Κατὰ γὰρ τὸν Ἀπό‐
10	στολον, «Θεὸς ὁ δικαιῶν, τίς ὁ κατακρίνων;»
13	Ἐπὶ πλεῖον πλῦνόν με, κ. τ. ἑ. Τοῦ μηκέτι ἀνομοῦντος ἐξαλείφεται τὸ ἀνόμημα· ὁ δὲ ἐπὶ πλεῖον
15	πλυθεὶς καθαρίζεται ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας αὐτοῦ. Κατὰ μιᾶς τοίνυν ἐνεργείας ἐπίνοια διάφορος. Ἡ μὲν γὰρ χωρὶς νόμου, ἡ δὲ κατὰ νόμου παράβασιν δηλοῖ. Αἰ‐ τεῖ δὲ ταύτην ἐκπλῦναι τὸν καθᾶραι δυνάμενον ἀπὸ τῆς χείρονος ἕξεως. Ὅρα δὲ τοῦ Χριστοῦ πάλιν τὸ
20	μυστήριον· τὴν γὰρ ἐν νόμῳ κάθαρσιν ἡ τοῦ βαπτί‐ σματος ὑπερβαίνουσα δύναμις, καὶ ταύτης τῆς ψυ‐ χῆς ἐργάζεται κάθαρσιν. Σοὶ μόνῳ ἥμαρτον, κ. τ. ἑ. Οὐκ αἰτιατικόν ἐστι τοῦτο τὸ, «ὅπως·» οὐ γὰρ διὰ τοῦτο ἡμάρτα‐
25	νον, ὅπως ἂν δικαιωθῇ ὁ Θεὸς ἐν τοῖς λόγοις αὐτοῦ. Ἐδικαιοῦτο δὲ ὁ Θεὸς εἰκότως ἀφ’ ὧν ἐκεῖνοι εὐεργε‐ τούμενοι ἠγνωμόνουν. Ὅτι, πολὺν τοῦ Θεοῦ τὸν περὶ μετανοίας λόγον ποιησαμένου, ἐν τῷ λέγειν μὴ βού‐ λεσθαι τὸν θάνατον τοῦ ἁμαρτωλοῦ, ὡς τὸ ἐπιστρέ‐
30	φειν, καὶ ζῇν αὐτὸν, σοφῶς τῶν προκειμένων ἐμνη‐ μόνευσε ῥημάτων κατασκευάζων· Ὅτι, ἐὰν ἐμοὶ μετανοοῦντι συγχωρήσῃς, καὶ ἐπιστρέφοντι ἱλασθήσῃ, δικαιωθήσῃ ἐν τοῖς λόγοις σου, ὡς ἀληθὴς ἀναδει‐ χθεὶς ταῖς σαῖς ὑποσχέσεσι· καὶ ἐν καιρῷ τῆς ἀντα‐
35	ποδόσεως, ἐμὲ τὸν ἐκ μετανοίας ἐλεηθέντα εἰς μέσον παραγαγὼν, δικαίως κρινεῖς τοὺς μὴ μετανοή‐ σαντας. Τοῦ αὐτοῦ. Κατ’ ἐνέργειαν ἁμαρτάνοντες, καὶ ἀνθρώποις καὶ Θεῷ ἁμαρτάνομεν· κατὰ δὲ διά‐
40	νοιαν πλημμελοῦντες Θεῷ μόνῳ ἐξαμαρτάνομεν. Ἢ ἀντὶ τοῦ, Σοὶ μόνῳ ἔγνωσται τὸ ἡμαρτημένον. Ἀπόδος μοι τὴν ἀγαλλίασιν, κ. τ. ἑ. ᾯ ὀφείλεταί τι, ἀποδίδοται· ἀποδίδοται οὖν τῇ λογικῇ φύσει ἀγαλλίασις σωτηρίου Θεοῦ· καὶ ὁ τῷ ἡγεμονικῷ στη‐
45	ριζόμενος πνεύματι οὐ δουλεύσει τῇ ἁμαρτίᾳ. Ὥσπερ «ἐὰν μὴ Κύριος οἰκοδομήσῃ οἶκον, εἰς μάτην ἐκοπία‐ σαν οἱ οἰκοδομοῦντες αὐτόν·» οὕτως, ἐὰν μὴ ὁ Θεὸς κτίσῃ καρδίαν καθαρὰν ἔν τινι, οὐκ αὐτάρκης πρὸς τοῦτο προαίρεσις καὶ δύναμις ἀνθρωπίνη. Πρῶτον
12 . 1456 (50)	δὲ καρδία κτίζεται καθαρὰ, εἶτα ἐπὶ ταύτῃ εὐθὲς πνεῦμα ἐγκαινίζεται τοῖς ἐγκάτοις, καὶ ταῦτα μὴ ἀνταναιρεθέντος τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Εἶτα μετὰ δύο πνεύματα πνεύματι ἡγεμονικῷ τις ὑπὸ Θεοῦ στη‐
12 . 1456 (50)	ρίζεται, ἵνα ἑδραῖός τις καὶ ἄσειστος ᾖ.
12 . 1457 (1t)	ΨΑΛΜΟΣ ΝΑʹ.
2	Τί ἐγκαυχᾷ ἐν κακίᾳ ὁ δυνατὸς ἀνομίαν, κ. τ. ἑ. «Ὁ καυχώμενος, φησὶν Ἀπόστολος, ἐν Κυ‐ ρίῳ καυχάσθω.»
5	Τοῦ αὐτοῦ. Οὐκ εἶπεν ὄνομα μέσον, ἐμφαῖνον τὸ φαῦλον. Οὐ γὰρ εἶπε, «Τί καυχᾷ;» ἀλλὰ, «Τί ἐγκαυχᾷ;» οὐδέποτε δὲ ἐν ἀγαθῷ λέγεται τὸ «ἐγκαυ‐ χᾶσθαι·» ἀλλ’ εἴ τις ἁμαρτάνει, ἐγκαυχᾶται. Δύναται δὲ καὶ πρὸς τὸν Σαοὺλ ὁ λόγος εἰρῆσθαι.
10	Τοῦ αὐτοῦ. Εἰ ἔστι δυνατὸς ἐν ἀνομίᾳ, ἔστι καὶ ἀδύνατος ἐν ἀνομίᾳ. Καὶ ὁ μὲν δυνατὸς ἐν ἀνο‐ μίᾳ ἀδύνατος ἐν δικαιοσύνῃ· ὁ δὲ ἀδύνατος ἐν ἀνομίᾳ δυνατὸς ἐν δικαιοσύνῃ. Τοῦ αὐτοῦ. Φαῦλον μὲν τὸ «ἐγκαυχᾶσθαι,»
15	μέσον δὲ τὸ «καυχᾶσθαι.» Ὁ μὲν ἀδύνατος καὶ ἄτονος καὶ ὀλίγος ἐν κακίᾳ, πλεονάζοντος αὐτῷ τοῦ κρείττονος τρόπου, ὡς ἀσθενέστερος ἐν κακίᾳ, ἐγκαλύψαιτο ἁμαρτάνων, καὶ ὑπὸ τῆς συνειδήσεως κεντούμενος, μετανοήσειεν ἄν· ὁ δὲ δυνατὸς ἐν κακίᾳ τυφοῦται ἐπ’
20	αὐτῇ, καὶ ἐγκαυχᾶται, ὡς ἐπὶ μεγάλῳ κατορθώματι σεμνυνόμενος. Ἐν πάσῃ δὲ ἡμέρᾳ διδασκόμενός τις τὸν θεῖον λόγον, ἐὰν ἁμαρτάνῃ, καὶ λογίζεται ὅλην τὴν ἡμέραν. Ἢ τὸ, ἡμέραν, φανέρωσιν δηλοῖ, ἢ ὅλον τὸν χρόνον, καθ’ ὃν ἀνομεῖ.
26	Ὅλην τὴν ἡμέραν ἀδικίαν ἐλογίσατο ἡ γλῶσσά σου· ὡσεὶ ξυρὸν ἠκονημένον ἐποίησας δόλον, κ. τ. ἑ. Τὸ λογιζόμενον, τὸ ἡγεμονικὸν, καὶ ἡ καρ‐ δία, οὐχ ἡ γλῶσσα τοῦ Δωὴκ ἀδικίαν ἐλογίσατο. Τὸ
30	δὲ, ἐλογίσατο, ἤτουν ἀδίκους λογισμοὺς, ἐπεὶ «ἐν στό‐ ματι μωρῶν ἡ καρδία αὐτῶν,» διὰ τοῦτο ἡ γλῶσσα τοῦ Δωὴκ ἐφθέγξατο· οὐ γὰρ αὐτὴ ἡ λογιζομένη, ἀλλ’ ἡ τοῖς λογισμοῖς ἐξυπηρετουμένη. Ἠγάπησας κακίαν ὑπὲρ ἀγαθωσύνην, κ. τ. ἑ.
35	Εἰσὶν οἱ ὡσπερεὶ τὰ ἐναντία ἀγαπῶντες· τῷ μή‐ ποτε πάντη ἀνακεῖσθαι ἀρετῇ, μήτε ὅλῃ κακίᾳ προσ‐ έχειν ἐθέλειν· τούτων οἱ μὲν φαυλότεροι κακίαν μᾶλ‐ λον ἀγαπῶσιν ἢ ἀρετήν· οἱ δὲ ἀνάπαλιν.
40	Ἠγάπησας πάντα ῥήματα καταποντισμοῦ, κ. τ. ἑ. Ῥήματα καταποντισμοῦ, διαβάλλων τὸν Δαυῒδ, ἠγάπησεν ὁ Δωήκ. Διὰ τοῦτο ὁ Θεὸς καθέλοι σε εἰς τέλος, ἐκτίλαι σε καὶ μεταναστεύσαι σε ἀπὸ σκηνώματος, καὶ
45	τὸ ῥίζωμά σου ἐκ γῆς ζώντων, κ. τ. ἑ. Ὁ καθαι‐ ρῶν τὰ μοχθηρὰ οἰκοδομήματα Θεὸς καθαιρεῖ τὸν Δωὴκ, ἤτοι τῷ μηδὲ τὸν τοῖχον τῆς οἰκοδομίας αὐτοῦ καταλιπεῖν τὸ πᾶν καὶ ἐξ ὅλων οἰκοδομεῖσθαι κακῶς ἢ ἐπεὶ οἱ χείρους τελευταῖοι οἰκοδομοῦνται,
12 . 1457 (50)	κάκιστος δέ ἐστιν ὁ Δωὴκ, ἐγγὺς τοῦ τὸν ἔσχατον ἐχ‐ θρὸν καταργεῖσθαι τὸν θάνατον, ἐπὶ τῷ τέλει καθαι‐ ρεθήσεται. Εἰ δὲ τὸ ῥίζωμα Ἰδουμαίου Δωὴκ ἐκτίλ‐
12 . 1457 (50)	λεται ἐκ γῆς ζώντων, ἐκεῖ πεφύτευτο.
12 . 1460	Ἰδοὺ ἄνθρωπος, ὃς οὐκ ἔθετο τὸν Θεὸν βοηθὸν αὐτοῦ, ἀλλ’ ἐπήλπισεν ἐπὶ τὸ πλῆθος τοῦ πλού‐ του αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Μήποτε ἀπὸ τῶν ἡμιόνων, νόθου ζώου, ἐπλούτει, ἐφ’ ὧν ἦν ὑπὸ Σαοὺλ κατα‐
5	στάς. Ἐγὼ δὲ ὡσεὶ ἐλαία κατάκαρπος ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ Θεοῦ, κ. τ. ἑ. «Ὁ καρπὸς τοῦ πνεύματός ἐστι χαρὰ, εἰρήνη, ἀγάπη, μακροθυμία,» κ. τ. ἑ. Τοῦτον τοίνυν τὸν καρπὸν ἔχων ἐν ἑαυτῷ ὁ ἅγιος ἔλεγεν·
10	«Ἐγὼ δὲ ὡσεὶ ἐλαία κατάκαρπος.» Ἐλαίᾳ δὲ κατα‐ κάρπῳ ὁμοιοῖ ἑαυτὸν, ἐπειδὴ ἐλεημοσύνης ἐπικρατού‐ σης ἐν αὐτῷ, ἀκολούθως εἵποντο αἱ λοιπαὶ ἀρεταί. Οὕτω τὸν Ἰὼβ ἀνδρεῖόν φαμεν, καὶ τὸν Ἰωσὴφ σώ‐ φρονα, καὶ τοὺς λοιποὺς ἀπὸ τῆς ἐπικρατούσης ἀρε‐
15	τῆς ὀνομάζοντες αὐτούς. Ὑπομενῶ τὸ ὄνομά σου, ὅτι χρηστὸν ἐναντίον τῶν ὁσίων σου, κ. τ. ἑ. Ὥσπερ τὸ φύσει χρηστὸν, ὁποῖόν ἐστι, τοιοῦτον ἐπὶ τῇ ὑγιαινούσῃ φύσει φαί‐ νεται, οὕτω καὶ τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ τοῖς ὁσίοις.
20t	ΨΑΛΜΟΣ ΝΒʹ.
21	Εἶπεν ἄφρων ἐν καρδίᾳ αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Φρονεῖ μὲν ὁ ἄφρων, ὅτι οὐκ ἔστι Θεὸς, διὰ τοῦτο ἐν καρδίᾳ εἶπεν· οὐχ ὁμολογεῖ δὲ τῷ στόματι διὰ τὸν τῶν ἀνθρώπων φόβον. Ἢ ἄφρων ὁ λαὸς, ὃς ἀρνεῖται
25	Χριστὸν εἶναι Θεὸν, ὡς πρὸς τὴν προτέραν ἐκδοχὴν περὶ ἄφρονος, οὐ στόματι, ἀλλὰ καρδίᾳ λέγεσθαι, μὴ εἶναι Θεὸν, φέρεται. Οὐκ ἔστι ποιῶν ἀγαθὸν, κ. τ. ἑ. Καὶ ὁ Σωτὴρ τὸν εἰπόντα, «Τί ποιήσας ζωὴν αἰώνιον κληρο‐
30	νομήσω;» νουθετῶν φησι· «Τί με λέγεις ἀγαθόν;» ᾔδει γὰρ, ὅτι οὐκ ἔστι ποιῶν ἀγαθόν. Τάχα δὲ ἐπεὶ ὁ νόμος σκιὰν ἔχει τῶν μελλόντων ἀγαθῶν, οὐκ ἔστιν ἐν τῷ βίῳ ποιῶν ἀγαθὸν, ἀλλ’ ἢ ἄρα σκιὰν ἀγαθοῦ. Καὶ ἐπεὶ οὐκ ἔστι ποιῶν ἀγαθὸν, ἐπιτιμᾶται ὁ εἰπὼν,
35	«Τί με λέγεις ἀγαθόν;»
37	Οἱ κατεσθίοντες τὸν λαόν μου βρώσει ἄρτου, τὸν Θεὸν οὐκ ἐπεκαλέσαντο, κ. τ. ἑ. Εἴ τις ἐσθίει τινὰ τῶν ἀπὸ τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ, ἐκεῖνος κἂν
40	λέγῃ ἐπικαλεῖσθαι τὸν Θεὸν, ἐλέγχεται μὴ ἐπικα‐ λούμενος αὐτόν. «Πᾶς γὰρ ὃς ἐπικαλέσηται τὸ ὄνομα Κυρίου, σωθήσεται.» Ὅτι ὁ Θεὸς διεσκόρπισεν ὀστᾶ ἀνθρωπαρέσκων, κ. τ. ἑ. Οὐκ εἴ τις ἀνθρώποις ἀρέσκει, ἀνθρω‐
45	πάρεσκός ἐστιν· ἀλλὰ καὶ προθέμενός τις ἀνθρώ‐
12 . 1461	ποις ἔσθ’ ὅτε ἀρέσκειν, καθηκόντως αὐτὸ ποιήσει, καὶ οὐκ ἀνθρωπάρεσκος ἔσται. Ὁ γοῦν Παῦλός φη‐ σιν· «Ἀπρόσκοποι καὶ Ἰουδαίοις γίνεσθε καὶ τῇ Ἐκ‐ κλησίᾳ τοῦ Θεοῦ, καθὼς κἀγὼ πάντα πᾶσιν ἀρέσκω,
5	μὴ ζητῶν τὸ ἐμαυτοῦ συμφέρον, ἀλλὰ τὸ τῶν πολ‐ λῶν, ἵνα σωθῶσιν.» Ἀλλ’ εἴ τις προτίθεται οὐδὲν ἄλλο ἢ ἀνθρώποις ἀρέσκειν, ἢ μᾶλλον ἀνθρώποις ἢ Θεῷ· καὶ ἐπίσης ἀνθρώποις καὶ Θεῷ, δέον μόνον Θεῷ· ὥστε δι’ ἐκεῖνον γίνεσθαι καὶ τὸ, ἀνθρώποις·
10	ὅτε τοῦτο ποιεῖν αἱρεῖ λόγος, ἐκεῖνος ἀνθρωπάρεσκος ἔσται. Δεῖ δὲ ἐπί τινων σκοπήσαντα, ὅτι οὐχ οἷόν τε τόδε τι διαπράξαντα ἢ εἰπόντα, καὶ Θεῷ καὶ ἀνθρώ‐ ποις ἀρέσαι, καταφρονῆσαι μὲν τοῦ ἀρέσαι τοῖς ἀν‐ θρώποις, ἑλέσθαι δὲ τὸ ἀρέσαι τῷ Θεῷ.
15	Τίς δώσει ἐκ Σιὼν τὸ σωτήριον τοῦ Ἰσραήλ; κ. τ. ἑ. «Ἥξει ἐκ Σιὼν ὁ ῥυόμενος, καὶ ἀποστρέψει ἀσεβείας ἀπὸ Ἰακώβ.» Ἀλλὰ καὶ ταῖς ἤδη αἰχμαλωτισθείσαις δέκα φυλαῖς δώσει σωτηρίαν καὶ ἐπάνοδον. Ἀλλὰ τίς δώσει τὸν Χριστὸν ἰδεῖν τὸ
20	τοῦ νοητοῦ Ἰσραὴλ σωτήριον
21t	ΨΑΛΜΟΣ ΝΓʹ.
22	Ὁ Θεὸς, ἐν τῷ ὀνόματί σου σῶσόν με, κ. τ. ἑ. Εὔχεται ἕως τοῦ, «ἐνώπιον αὐτῶν.» Εἶτα ἐνεστηκυίας αὐτῷ βοηθείας αἰσθόμενος, οἱονεὶ δεί‐
25	κνυσιν αὐτὴν ἐν τῷ· «Ἰδοὺ ὁ Θεὸς βοηθεῖ μοι,» καὶ τῷ ἑξῆς καὶ τῷ μετ’ αὐτόν. Εἶτα περί τινων εὔχεται ἐντυγχάνειν, ἐπαγγελλόμενος ἑκούσιον ἐπὶ τούτῳ θυσίαν. Εἶτ’ εὐχαριστεῖ ἀνταποδοτικῶς τῶν εἰρημέ‐ νων ἐν τῇ εὐχῇ καὶ ἐντεύξει· καὶ πρὸς τὸ, «Ἐν τῇ
30	ἀληθείᾳ σου ἐξολόθρευσον αὐτοὺς,» ἀνταποδίδωσιν· «Ἐν τοῖς ἐχθροῖς μου ἐπεῖδεν ὁ ὀφθαλμός μου.»
33	Ἰδοὺ γὰρ ὁ Θεὸς βοηθεῖ μοι, κ. τ. ἑ. Αἴσθεται εἰσακουσθεὶς καὶ λέγει ταῦτα διὰ μέσου τῶν πρὸς
35	Θεὸν συναφθέντων· Ἂν οὕτως κραταιοὶ «ἐζήτησαν τὴν ψυχήν μου, καὶ οὐ προέθεντο τὸν Θεὸν ἐνώπιον αὐτῶν, ἐν τῇ ἀληθείᾳ σου ἐξολόθρευσον αὐτούς.» Βοηθὸν δὲ ἔχειν ὁμολογεῖ τάχα τὸν Πατέρα καὶ Κύριον ἀντιλαμ‐ βανόμενον τῆς ψυχῆς αὐτοῦ, ἵνα εἴπῃ τὸν Υἱὸν, ὃς
40	ἀποστρέψει τὰ κακὰ τοῖς ἐχθροῖς μου. Ἃ γὰρ ἐπά‐ γειν μοι βεβούληνται κακωτικὰ, ταῦτα πρὸς αὐτοὺς ἀναστρέψει, οὕτω τοῦ Θεοῦ κρίνοντος. Τούτῳ συν‐ ᾴδει τὸ, «Ποιήσατε αὐτὴν, ὃν τρόπον ἐποιήσατε τὸν πλούσιον.» Καὶ τούτων, φησὶ, συμβεβηκότων αὐ‐
45	θαιρέτῳ γνώμῃ ἐπ’ εὐχαριστίαν ἐρχόμενος, ἑκου‐ σίως θύσω σοι. Ἐξομολογήσομαι τῷ ὀνόματί σου, Κύριε, κ. τ. ἑ. Εὐχαριστεῖ, πρὸς τὸ «Ἐν τῷ ὀνόματί σου σῶσόν με,» ἀποδιδοὺς τὸ, «Ἐξομολογήσομαι τῷ ὀνό‐
12 . 1461 (50)	ματί σου.» Καὶ πρὸς τὸ, «Ἀλλότριοι ἐπανέστησαν ἐπ’ ἐμὲ,» τὸ, «Ἐκ πάσης θλίψεως ἐῤῥύσω με, καὶ ἐν τοῖς ἐχθροῖς μου ἐπεῖδεν ὁ ὀφθαλμός μου.» Ἀγα‐ θὸν τὸ τὰ τέως μὴ ὁρώμενα ἐχθρὰ ἡμῶν, ἂν ἔτι λαν‐ θάνωνται ἡμᾶς, ἤδη ποτὲ θεωρηθῆναι, καθὸ ἐχθρά
55	ἐστι. Ποίου δὲ ὀφθαλμοῦ καὶ τοῦτο ἔργον ἐστὶν ἢ τοῦ
12 . 1464	διορατικοῦ καὶ ἱκανοῦ βλέπειν τὸ φίλον; Ὁ δὲ μὴ διορατικὸς ὀφθαλμὸς, ἀπατώμενος καὶ παρορῶν, τὸ ἐχθρὸν ὡς φίλον βλέψεται, καὶ τὸ φίλον ὡς ἐχθρόν.
6t	ΨΑΛΜΟΣ ΝΔʹ.
7	Ἐνώτισαι, ὁ Θεὸς, τὴν προσευχήν μου, κ. τ. ἑ. Οὐδεὶς τῶν ἁμαρτανόντων, μάλιστα παρὰ τὸν τῆς ἁμαρτίας καιρὸν, θέλοι ἂν ἵνα προσέχῃ αὐτῷ ἀνὴρ
10	σεβάσμιος, πόσῳ ἧττον Θεός. Εἴπερ συνιεῖς τὸ, «Ἐνωτίσασθε, πάντες οἱ κατοικοῦντες τὴν οἰκουμέ‐ νην,» τὰ ἔρημα τοῦ λόγου τῆς κακίας χωρία κατα‐ λιπὼν, ἐλήλυθας ἐπὶ τὴν οἰκουμένην, καὶ ἐλθὼν κατ‐ ῴκισας ἐν αὐτῇ. Καὶ ἐνωτίσας τὰ λόγια τοῦ Θεοῦ
15	λέγε· «Ἐνώτισαι, ὁ Θεὸς, τὴν προσευχήν μου,» καὶ ἐνωτίσεται, ἀλλὰ καὶ μὴ ὑπεριδὼν δεομένου σου. Θάῤῥει ὡς οὐχ ὑπεροφθησόμενος εἰπεῖν· «Καὶ μὴ ὑπερίδῃς τὴν δέησίν μου.» Ἀλλὰ καὶ εἰ προσέχεις Θεῷ, πεποιθὼς αὐτῷ, λέγε τό· «Πρόσχες μοι·» ἔτι
20	δὲ εἰ ἤκουσας αὐτοῦ, εἰσακούσεταί σου. Ἀλλὰ εἰ καὶ, ὡς ὁ Ἀπόστολος διὰ φιλανθρωπίαν λυπούμενος, κλαίεις μετὰ κλαιόντων, καὶ στενάζεις ἐν τῷ σκήνει βαρούμενος, εἰπὲ τό· «ἐλυπήθην,» καὶ τὰ ἑξῆς. Ἐλυπήθην ἐν τῇ ἀδολεσχίᾳ μου, κ. τ. ἑ. Ἢ
25	ἀδολεσχίαν ἐνταῦθα τὴν εὐχὴν σημαίνει, ὡς καὶ ἐπὶ τῆς Ἄννης· «Ἐκ πλήθους ἀδολεσχίας μου ἐκτέ‐ τηκα.» Καὶ ὅσα δὲ πράττομεν ἢ λέγομεν παρὰ τὸν ὀρθὸν λόγον, ἀδολεσχία ἐστὶ, ὡς καὶ ὅσα εἰκῆ λαλοῦ‐ μεν. Κατέγνω οὖν ἑαυτοῦ ἐπὶ τῷ τεταράχθαι, καὶ
30	τὴν τῆς ψυχῆς ἀπολωλεκέναι γαλήνην «ἐπὶ τῇ φωνῇ τοῦ ἐχθροῦ καὶ ἀπὸ θλίψεως ἁμαρτωλοῦ.» Ἐξομολο‐ γεῖται οὖν, διδάσκων ἡμᾶς ὁ Προφήτης ἐξομολογεῖ‐ σθαι, τὸ πρόσωπον ἡμῶν ἀναλαβών.
35	Καὶ ἐταράχθην ἀπὸ φωνῆς ἐχθροῦ καὶ ἀπὸ θλί‐ ψεως ἁμαρτωλοῦ· ὅτι ἐξέκλιναν ἐπ’ ἐμὲ ἀνομίαν, καὶ ἐν ὀργῇ ἐνεκότουν μοι, κ. τ. ἑ. Χριστοῦ ἀπο‐ σπῶντος ἀνθρώπους ἀπὸ τῶν ἀντικειμένων ἐνεργειῶν, ἡ φωνὴ τοῦ ἁμαρτωλοῦ διαβόλου παρορ‐
40	μῶντος τὰς ὑπ’ αὐτὸν δυνάμεις κατὰ τοῦ Σωτῆρος αἰτία ἐγίνετο τοῦ ἐκείνας ἐκκλίνειν ἐπ’ αὐτὸν τὴν ἀνομίαν, καὶ ἐν ὀργῇ ἐγκοτεῖν αὐτῷ, ὡς τοῦ Ἰη‐ σοῦ ταράττεσθαι τὴν καρδίαν ἐν αὐτῷ, καὶ δειλίαν θανάτου ἐμπίπτειν αὐτῷ, φόβου καὶ τρόμου ἐρχομέ‐
45	νων ἐπ’ αὐτὸν, καὶ σκότου καλύπτοντος αὐτόν. Ἡ καρδία μου ἐταράχθη ἐν ἐμοὶ, κ. τ. ἑ. Ἔχει τι ὅμοιον τὸ, «Ἡ καρδία μου ἐταράχθη ἐν ἐμοὶ,» τῷ, «Πρὸς ἐμαυτὸν ἡ ψυχή μου ἐταράχθη.» Ἀλλὰ καὶ ἐπὶ θανάτῳ προσδοκωμένῳ δειλία ἀπό τινος πο‐
12 . 1464 (50)	νηρᾶς ἐνεργείας γίνεται, ἥτις, βουλομένη ἐνεργῆ‐ σαι εἰς τὸν λέγοντα τὸν ψαλμὸν, ἐπέπεσεν αὐτῷ, οὐ πάντως δὲ καὶ ἐνήργησεν ὃ ἐβουλήθη. Τὸ δὲ ὅμοιον
12 . 1464 (50)	ἐρεῖς καὶ ἐπὶ τοῦ ἐλθόντος ἐπ’ αὐτὸν φόβου καὶ τρό‐
12 . 1465	μου· ἅτινα, ἐπεὶ εὗρεν αὐτὸν ἐγρηγορότα, οὐκ ἐνήρ‐ γησεν. «Ἐκάλυψέ με δὲ σκότος,» εἶπε διὰ τὸ σῶμα σκοτοῦν τὴν ψυχὴν, ὅτε ἁμαρτωλὸς καὶ ἐχθρὸς ἐκ‐ κλίνουσιν ἐπ’ ἐμὲ ἀνόμιον ποίησιν. Ἁμαρτία γὰρ
5	ἁμαρτίαν ἐρεθίζει· δίκαιος δὲ δικαίῳ συνὼν δικαιό‐ τερος γίνεται. «Καὶ ἐν ὀργῇ ἐνεκότουν μοι.» Καὶ τοῦτο τῶν ἁμαρτωλῶν, οἳ καὶ τὴν ἔχθραν οὐχ ἁπλῶς ἐργάζονται, ἀλλὰ καὶ ἐν σκότῳ. «Ἐγκοτεῖν» δέ ἐστιν ἐναποκειμένην ἔχειν τὴν ὀργήν. Ἐπίσταται
10	σπουδαῖος ἅπας ἕτερον εἶναι τὸ ἐν λογισμοῖς ἁμαρ‐ τάνειν (ὃ καὶ ἀνεκτόν ἐστι) καὶ ἕτερον, ἐν πράξει καὶ λόγοις (ὃ καὶ ἐπικίνδυνον καὶ βαρύ). Διὸ καὶ εἴ ποτε ἐν λογισμοῖς συμβαίη κλόνον καὶ βλάβην γίνε‐ σθαι, ἐν ἑαυτῷ φυλάττει αὐτὰ, οὐδὲ προφέρει λό‐
15	γον, κατὰ τὸ ἐν κρυπτῷ ἁμάρτημα, οὐδὲ πράττει ἀποτελεσματικῶς, εἰδὼς ἰάσιμον εἶναι τὸ ἐνθύμημα. Τὸ δὲ ἐν πράξει καὶ λόγοις δυσίατον ἔσθ’ ὅτε καὶ ἀνία‐ τον. Διό φησιν· «Ἡ καρδία μου ἐταράχθη ἐν ἐμοί.» Οὐ γὰρ ἡρμήνευσα τὴν ταραχὴν, ἢ ἔπραξά τι κατ’
20	αὐτόν· ἀλλὰ καὶ δειλίας ἐπιπεσούσης θανάτου ἀκο‐ λουθοῦντος τῇ ἁμαρτίᾳ, ἐν ἐμαυτῷ αὐτὴν κατέσχον. Συμβαίνει γὰρ ἐκ τῶν ἔξω τὴν δειλίαν φανῆναι, καὶ ἑτέρων πρόσκομμα γενέσθαι τὸν δηλωθέντα. Τὸ δὲ, «Φόβος καὶ τρόμος ἦλθεν ἐπ’ ἐμὲ, καὶ ἐκάλυψέ με
25	σκότος,» τῆς φύσεως τῆς ἀνθρωπίνης ὑπάρχει, ἐχούσης τὸ παθητικὸν καὶ θυμικὸν καὶ ἐπιθυμητικόν. Κἂν κατ’ ἀρετήν τις προκόπτῃ, οὐκ ἀφανιζομένου τοῦ παθητικοῦ, συμβαίνει ἐν τῇ λεγομένῃ συμπα‐ θείᾳ γενέσθαι. Ἀμέλει γοῦν καὶ τὸ προκείμενον
30	πρόσωπον, ὠθούμενον ὑπὸ φωνῶν ἐχθρῶν καὶ θλί‐ ψεως ἁμαρτωλοῦ, ἀναῤῥιπιζόμενον ἔσχε τὸ ἐνυπάρ‐ χον παθητικὸν, ὡς φοβηθῆναι, καὶ τρόμῳ ὑποπε‐ σεῖν ὑπὸ τοῦ τῆς ἀπορίας σκότους· τὴν γὰρ σκοτο‐ δινίασιν σκότος ἐκάλεσεν.
36	Καὶ εἶπα· Τίς δώσει μοι πτέρυγας ὡσεὶ περι‐ στερᾶς, κ. τ. ἑ. Πτέρυγές εἰσι τῆς ἁγίας περι‐ στερᾶς ἡ θεωρία σωμάτων καὶ ἀσωμάτων, δι’ ἧς ὑψωθεὶς ὁ νοῦς καταπαύει εἰς γνῶσιν τῆς ἁγίας
40	Τριάδος. Ἰδοὺ ἐμάκρυνα φυγαδεύων, καὶ ηὐλίσθην ἐν τῇ ἐρήμῳ, κ. τ. ἑ. Ἡ τοῦ φυγαδεύειν λέξις τὸ διώκειν καὶ εἰς φυγὴν τρέπειν τοὺς ἐλαυνομένους δη‐ λοῖ. Φησὶ γοῦν ὁ τὸν ψαλμὸν λέγων, «Ἰδοὺ ἐμάκρυνα,»
45	τουτέστιν ἐπὶ πολὺ φυγαδεύων τὸν ἐχθρὸν καὶ τὸν ἁμαρτωλὸν, ὡς ἐκείνων ἐληλασμένων αὐλισθῆναί με ἐν τῇ ἐρήμῳ, τουτέστιν διαναπαύσασθαι ἐν καταστά‐ σει εἰρηνικῇ. Εἰ δὲ τὸ «φυγαδεύειν» ἰδίως ἐνταῦθα «φυγεῖν» σημαίνει, ἐρεῖ ὁ δίκαιος τοὺς ἐκ περιτο‐
12 . 1465 (50)	μῆς φεύγων καὶ μακρυνόμενος διὰ τὴν πρὸς αὐτοὺς ἀλαζονείαν· Ηὐλίσθην ἐν τῇ ἐρήμῳ νόμου καὶ προ‐ φητῶν Ἐκκλησίᾳ. Ἁρμόζει δὲ καὶ τῷ κατ’ οἰκονο‐ μίαν Χριστῷ. Προσεδεχόμην τὸν σώζοντά με ἀπὸ ὀλιγοψυχίας
55	καὶ καταιγίδος, κ. τ. ἑ. Καταιγὶς ὁ μέγας πει‐ ρασμὸς καὶ πολὺς κατὰ τῆς ψυχῆς πνέων, ὥστ’ ἂν
55	καὶ ναυαγῆσαι τὴν μὴ προσέχουσαν ἑαυτῇ.
12 . 1468	Καταπόντισον, Κύριε, καὶ καταδίελε τὰς γλώσ‐ σας αὐτῶν, ὅτι εἶδον ἀνομίαν καὶ ἀντιλογίαν ἐν τῇ πόλει, κ. τ. ἑ. Τοῖς ἀπὸ κακίας καὶ ψευδῶν δογμάτων πόλιν οἰκοδομοῦσιν ἀγνωσία ἐπισυμβαίνει
5	καὶ σύγχυσις γλωσσῶν παύουσα αὐτοὺς τῆς κακῆς ἐνεργείας, καθάπερ καὶ τοῖς ἐν Χαλάνῃ τὸν πύργον κατασκευάσασιν. Ὁ καταποντισμὸς τὸν ἀφανισμὸν δηλοῖ, διότι πᾶν τὸ ἐν βυθῷ γεγονὸς ἀφανίζεται. Βυθὸς οὖν ἁμαρτία ἐστὶ καὶ ἀπώλεια ἡ τοῦ συν‐
10	εστῶτος τῆς κακίας διάλυσις. Διὰ τοῦτό φησι καταπον‐ τίζεσθαι παρὰ Θεοῦ τὸ κακὸν ἐν τῷ καταδιαιρεῖσθαι τὰς γλώσσας αὐτῶν ἐπὶ κακῷ συμφωνούντων.
14	Τοῦ αὐτοῦ. «Καταπόντισον, Κύριε.» Τίνων
15	αὐτῶν, ἢ ἐχθροῦ καὶ ἁμαρτωλοῦ; ἢ ὡς ἄβυσσος σο‐ φία, ἐν ᾗ ἐστι τὰ βάθη τοῦ Θεοῦ, καταποντίζει ἐπι‐ κλύζουσα γλώσσας καὶ φωνὰς ἐχθροῦ τῇ ἀληθείᾳ τοῦ λόγου, καὶ τῶν πρεσβευόντων αὐτὸν, καὶ καταδιαι‐ ρεῖ αὐτὰς, διελέγχουσα τὸ ἀσύμφωνον καὶ τὸ διεσπα‐
20	σμένον αὐτῶν. Ἡ δὲ αἰτία τοῦ ταῦτα λέγεσθαι ἐπι‐ φέρεται. Ἔστι γὰρ καὶ ἀντιλογία ἡ πρὸς τὴν ἀλή‐ θειαν τῶν λογομαχούντων, εἰς οὐδὲν χρήσιμον εἰ μὴ ἐπὶ καταστροφῇ τῶν ἀκουόντων. Χριστὸς δὲ λέγοι ἂν τὰ ἑξῆς περὶ τῆς Ἱερουσαλὴμ πόλεως, ἰδὼν τὴν
25	ἐν αὐτῇ ἀνομίαν, καὶ τὴν περὶ αὐτοῦ ἀντιλογίαν. τῶν διάφορα περὶ αὐτοῦ λεγόντων. «Καὶ οὐκ ἐξέλι‐ πεν ἐκ τῶν πλατειῶν αὐτῆς.» Εἰς πρόσωπον τοῦ προδότου ἀνεφέρετο ἂν δικαίως. Ἐλθέτω θάνατος ἐπ’ αὐτοὺς, καὶ καταβήτωσαν
30	εἰς ᾅδου ζῶντες· ὅτι πονηρία ἐν ταῖς παροικίαις αὐτῶν ἐν μέσῳ αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Ἐλθέτω δὴ θάνατος ἐπ’ αὐτοὺς, θάνατος ὁ διαιρῶν ψυχὴν ἀπὸ κακίας. Τοῦ αὐτοῦ. Ἐκεῖνοι εἰς ᾅδου ζῶντες κατέρ‐
35	χονται, οὐ κατήχησιν τῶν θείων παιδευμάτων ἔχοντες· ὁ γὰρ ἄγευστος τῶν τῆς ζωῆς λόγων νεκρός ἐστιν· οὐ γὰρ οἷόν τε ζῶντά τινα τὴν κοινὴν ζωὴν εἰς ᾅδην κατέρχεσθαι. Ἐπεὶ οὖν Ἰούδας καὶ ὁ λαὸς Ἰουδαίων κατήχησιν εἶχον τοῦ νόμου καὶ τῶν προ‐
40	φητῶν, θανάτου ἐπ’ αὐτοὺς ἐρχομένου τοῦ ἑπομένου τῇ ἁμαρτίᾳ, ζῶντες εἰς ᾅδην κατέρχονται. Ἀκολού‐ θως καὶ ὁ ἐπιφερόμενος λέγεται στίχος, «Ὅτι πονη‐ ρία ἐν ταῖς παροικίαις αὐτῶν ἐν μέσῳ αὐτῶν.» Εἰ γὰρ καὶ πεῖραν εἶχον τῶν ζωοποιῶν Γραφῶν, οὐ κατ‐
45	ῴκησαν, ἀλλὰ παρῴκησαν, ἐν αὐταῖς. Τὸ, «Πονηρία ἐν μέσῳ αὐτῶν,» τουτέστι τῷ ἡγεμονικῷ. Ἐν μέσῳ γὰρ εἶναι λέγεται τοῦ ὅλου ζώου. Ἢ καὶ τὸ, «Εἰς ᾅδου ζῶντες,» αἰφνιδίως ἀποθάνειεν. «Παροικίας» δὲ καλεῖ τὸν ἑκάστου βίον διὰ τὸ ὀλιγοχρόνιον. Φησὶ οὖν, ὅτι
12 . 1468 (50)	καὶ ὁ βίος αὐτῶν καὶ ἡ ζωὴ πάσης πεπλήρωται πο‐ νηρίας καὶ κακίας, οὐκ ἐννοούντων τὸ ὀλιγοχρόνιον. Ἑσπέρας καὶ πρωῒ καὶ μεσημβρίας διηγήσο‐
12 . 1468 (50)	μαι, καὶ ἀπαγγελῶ, καὶ εἰσακούσεται τῆς φω‐
12 . 1469	νῆς μου, κ. τ. ἑ. Ἐν μέσῳ τοῦ πρωῒ καὶ τῆς ἑσπέρας ἐστὶν ἡ μεσημβρία. Καὶ ὁ μὲν Ἰακὼβ ὀρ‐ θρίσας ἐπάλαιε μετὰ ἀγγέλου· Ἀβραὰμ δὲ ἐν μεσημβρίᾳ ἑώρα τοὺς ἀγγέλους· Λὼτ δὲ ἐν ἑσπέρᾳ.
5	Τοῦ αὐτοῦ. «Ἑσπέρας», κατὰ τὴν ἑνδεκάτην ὥραν, περὶ τὴν τελευτὴν τοῦ κόσμου, ὅτε ἔπαθεν ὁ Σωτήρ. «Πρωῒ,» ὅτε ἀνέστη. «Μεσημβρίας,» ὅτε ἰσχυ‐ ρότερον πεισθέντες ἐπίστευσαν. Ἢ ἄρχεται τῆς διη‐ γήσεως ἑσπέρας, καὶ ἀκμάζει ἐν αὐτῷ πρωῒ καὶ
10	τελειοῖ ἀκμαζούσης ἡμέρας ἐν μεσημβρίᾳ. Εἰσακούσεται ὁ Θεὸς, καὶ ταπεινώσει αὐτοὺς ὁ ὑπάρχων πρὸ τῶν αἰώνων· οὐ γάρ ἐστιν αὐτοῖς ἀντάλλαγμα, καὶ οὐκ ἐφοβήθησαν τὸν Θεὸν, κ. τ. ἑ. Εἰ πάντα δι’ αὐτοῦ ἐγένετο, καλῶς λέγεται
15	ὑπάρχειν πρὸ τῶν αἰώνων. Καὶ ἐντεῦθεν γινώσκομεν, ὅτι αἰῶνες ἀπὸ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι γεγόνασιν. Ἐπίῤῥιψον ἐπὶ Κύριον τὴν μέριμνάν σου, καὶ αὐτός σε διαθρέψει, κ. τ. ἑ. Ὡς διέθρεψε τὸν εἰπόντα Ἰακώβ· «Ὁ Θεὸς ὁ τρέφων με ἐκ νεό‐
20	τητός μου.»
21t	ΨΑΛΜΟΣ ΝΕʹ.
22	Ἐλέησόν με, ὁ Θεὸς, ὅτι κατεπάτησέ με ἄν‐ θρωπος· ὅλην τὴν ἡμέραν πολεμῶν ἔθλιψέ με, κ. τ. ἑ. Ὁ Χριστὸς λέγει πρὸς τὸν Πατέρα· «Ἐλέη‐
25	σόν με.» Θεὸν γάρ με ὄντα ἄνθρωπος κατεπάτησε. Καὶ, οἶμαι, ἐντεῦθεν ἐλήφθη· «Ὁ τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ καταπατήσας.» Τοῦ αὐτοῦ. Οἱ μὲν ἐπίγειοι δαίμονες κατα‐ πατοῦσιν ἡμᾶς· οἱ δὲ καταχθόνιοι ἐὰν ἀναβῶσι, κα‐
30	λύπτουσιν ἡμᾶς· διὸ εἴρηται· «Ὅριον ἔθου ὃ οὐ παρελεύσονται, οὐδὲ ἐπιστρέψουσι καλύψαι τὴν γῆν.»
33	Οὐ φοβηθήσομαι τί ποιήσει μοι σὰρξ, κ. τ. ἑ. Ὁ τὴν τοῦ δούλου μορφὴν λαβὼν καὶ ἐν ὁμοιώ‐
35	ματι γενόμενος σαρκὸς ἁμαρτίας, ὁ μὴ γνοὺς ἁμαρ‐ τίαν, ὑπὲρ ἡμῶν ἁμαρτίαν ἑαυτὸν ἐποίησε, σάρκα ἀνα‐ λαμβάνων, καὶ μηδὲν μόνος τῶν ἐν σαρκὶ ζησάντων ἁμαρτὼν, θαῤῥούντως λέγοι τό· «Τί ποιήσει μοι σάρξ;»
40	Παροικήσουσι καὶ κατακρύψουσιν, αὐτοὶ τὴν πτέρναν μου φυλάξουσι, κ. τ. ἑ. Δι’ ὧν ἐνεργοῦ‐ μεν ἐπιτηροῦντες μαθεῖν· καρδιογνῶσται γὰρ οὐκ εἰσὶν οἱ δαίμονες. Τοῦ αὐτοῦ. Ὁμοίως τῷ ὄφει οἱ πονηροὶ, ὡς
45	εἴρηται· «Καὶ σὺ τηρήσεις αὐτοῦ πτέρναν,» τὴν πτέρναν Χριστοῦ ἢ τοῦ δικαίου φυλάξουσι. Τοῦ εὐαρεστῆσαι ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ ἐν φωτὶ ζώντων, κ. τ. ἑ. Φῶς ζώντων ἐστὶν ἡ γνῶσις ἡ
45	τῶν ἀγγέλων.
12 . 1472 (1t)	ΨΑΛΜΟΣ Νϛʹ.
2	Καὶ ἐν σκιᾷ τῶν πτερύγων σου ἐλπιῶ, ἕως οὗ παρέλθῃ ἡ ἀνομία, κ. τ. ἑ. Πρὸς τὸ Πνεῦμα λέγει τὸ ἅγιον· τοῦτο γὰρ ἐν εἴδει ὤφθη περιστερᾶς.
5	Τοῦ αὐτοῦ. Ἕως μὲν παρέλθοι ἡ ἀνομία, ἐλ‐ πίζει ὁ δίκαιος ἐν τῇ σκιᾷ τῶν πτερύγων τοῦ Θεοῦ· ἐπὰν δὲ παρέλθοι, καὶ ἀνύπαρκτος γένηται, οὐκέτι ἐλπίσει ἐν σκιᾷ, ἀλλ’ ἐν αὐτῷ. Δύναται δὲ καὶ οὕτω νομεῖσθαι ταῦτα· Ἐλπιῶ μὲν ἐν σκιᾷ τῶν πτερύγων
10	σου· ἕως δὲ παρέλθοι ἡ ἀνομία, κεκράξομαι πρὸς τὸν Θεὸν τὸν ὕψιστον. Ἐξαπέστειλεν ἐξ οὐρανοῦ, καὶ ἔσωσέ με, κ. τ. ἑ. Ἐξ οὐρανοῦ ἤτοι τὸν Σωτῆρα ἐξαπέστει‐ λεν, ἢ ἄγγελον σώζοντα.
15	Ἐξαπέστειλεν ὁ Θεὸς τὸ ἔλεος αὐτοῦ καὶ τὴν ἀλήθειαν αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Μήποτε ὁ εἰπών· «Ἐγώ εἰμι ἡ ἀλήθεια,» ἐστὶ καὶ αὐτὸ ἔλεος, ἵνα μὴ ἄλλο ζητῶμεν ἢ τὸν αὐτὸν ἔλεον. Ἐκοιμήθην τεταραγμένος, κ. τ. ἑ. Εἰπὼν γάρ·
20	«Ἡ ψυχή μου τετάρακται,» μετ’ οὐ πολὺ κεκοίμηται. Υἱοὶ ἀνθρώπων, οἱ ὀδόντες αὐτῶν ὅπλα καὶ βέλη, καὶ ἡ γλῶσσα αὐτῶν μάχαιρα ὀξεῖα, κ. τ. ἑ. Ὀδόντες εἰσὶ τῶν δαιμόνων οἱ πονηροὶ λογι‐
25	σμοὶ, δι’ ὧν κατεσθίουσιν ἡμῶν τὴν ψυχήν. Τοῦ αὐτοῦ. Τῶν διαβαλλόντων ἡ γλῶσσα μά‐ χαιρα ὀξεῖα, καὶ τῶν διδασκόντων τὰ τῆς ψευδωνύμου γνώσεως. Ὑψώθητι ἐπὶ τοὺς οὐρανοὺς, ὁ Θεὸς, κ. τ. ἑ.
30	«Ἐὰν ὑψωθῶ, φησὶν ὁ Σωτὴρ, πάντας ἑλκύσω πρὸς ἐμαυτόν.» Ἐξεγέρθητι, ἡ δόξα μου, ἐξεγέρθητι, ψαλτή‐ ριον καὶ κιθάρα, κ. τ. ἑ. Δόξαν λέγει τὸ χάρι‐ σμα τοῦ νοῦ. Αὐτὸς ὁ νοῦς ψαλτήριόν ἐστι, τὸ δὲ περι‐
35	κείμενον τῷ νῷ, ὅπερ ἐστὶν ἡ ψυχὴ, κιθάρα.
37	Ἐξομολογήσομαί σοι ἐν λαοῖς, Κύριε, ψαλῶ σοι ἐν ἔθνεσι, κ. τ. ἑ. Δύναται τοῦτο προτρε‐ πτικὸν εἶναι πρὸς τὸ ἐξομολογεῖσθαι περὶ ἁμαρτιῶν
40	ἐν Ἐκκλησίᾳ. Ὅτι ἐμεγαλύνθη ἕως τῶν οὐρανῶν τὸ ἔλεός σου, καὶ ἕως τῶν νεφελῶν ἡ ἀλήθειά σου, κ. τ. ἑ. Ἐπεὶ ὁ ἐλεούμενος μέχρι βασιλείας ἀναβαίνει τῶν οὐρανῶν, ἐμεγαλύνθη ὁ ἔλεος τοῦ Θεοῦ ἕως τῶν
45	οὐρανῶν. Ὑψώθητι ἐπὶ τοὺς οὐρανοὺς, ὁ Θεὸς, καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἡ δόξα σου, κ. τ. ἑ. Δὶς ἐν τῷ ψαλμῷ τούτῳ εἴρηνται οἱ δύο οὗτοι στίχοι.
49t	ΨΑΛΜΟΣ ΝΖʹ.
12 . 1472 (50)	Εἰ ἀληθῶς ἄρα δικαιοσύνην λαλεῖτε, κ. τ. ἑ.
12 . 1473	Ἴδωμεν τί ἐστιν ἀληθῶς δικαιοσύνην λαλεῖν, καὶ ὁσαχῶς ἐνδέχεται τὸ τοιοῦτον γίνεσθαι. Καὶ καθ’ ἕνα μὲν τρόπον δικαιοσύνην ἔστι λαλεῖν, ὅτε ὑγιῆ περὶ δικαιοσύνης ἔχων τις δόγματα, περὶ τούτων διαλέ‐
5	γεται· κατὰ δεύτερον δὲ τρόπον δικαιοσύνην τις λα‐ λεῖ ὁ ἀπὸ δικαιοσύνης ἐνυπαρχούσης τῇ ψυχῇ πάντα λέγων. Συναγαγὼν δέ τις ἀμφότερα, εὕροι ἂν τὸν ἀληθῶς δικαιοσύνην λαλοῦντα. Οἱ γὰρ ἔξωθεν φαινό‐ μενοι τοῖς ἀνθρώποις δίκαιοι, ἔσωθεν δὲ μεστοὶ ὑπο‐
10	κρίσεως καὶ ἀνομίας τυγχάνοντες, κἂν λαλῶσι δικαιο‐ σύνην, οὐκ ἀληθῶς αὐτὴν λαλοῦσιν. Ἡγοῦμαι δὲ ὅτι οὐδεὶς δύναται δικαιοσύνην λαλῆσαι, μὴ μετέχων Χριστοῦ, «ὃς ἐγενήθη ἡμῖν σοφία ἀπὸ Θεοῦ, δικαιο‐ σύνη τε καὶ ἁγιασμὸς, καὶ ἀπολύτρωσις.» Ἀκολου‐
15	θεῖ δὲ τὸ ἀληθῶς λαλεῖν δικαιοσύνην τῷ εὐθέα κρί‐ νειν, ὥστε μηδὲν εἶναι σκολιὸν ἐν τοῖς κρίμασι καὶ τοῖς λογισμοῖς τοῦ ἀληθῶς δικαιοσύνην λαλοῦντος. Καὶ γὰρ ἐν καρδίᾳ ἀνομίας, κ. τ. ἑ. Ἵνα δη‐ λώσῃ ὁ λόγος πηγὴν μὲν καὶ ἀρχὴν πάσης ἁμαρ‐
20	τίας τὸ τοῦ φαύλου ἡγεμονικὸν, ἀνομιῶν πεπληρω‐ μένον, ὥς τι ῥεῦμα ἀπὸ τῆς γῆς· τὴν δὲ πρᾶξιν, ἧς σύμβολον αἱ χεῖρες, τὴν ἀπὸ τοῦ ἡγεμονικοῦ προ‐ αχθεῖσαν μελέτην· πρότερον μὲν τὸ κατὰ τὴν καρδίαν ὠνόμασε, δεύτερον δὲ τὸ κατὰ τὰς χεῖρας. Καὶ ἡ μὲν
25	τῆς ἁμαρτίας ἀρχή ἐστιν ἀπὸ καρδίας, καὶ τὸ τέλος ἐν ταῖς πράξεσιν· ἐπὶ δὲ τῶν ἐπιστρεφόντων πρὸς Θεὸν ἡ ἀρχὴ μὲν ἀπὸ τῆς ἀποχῆς τῶν κακῶν πρά‐ ξεων· τέλος δὲ ἡ καθαρότης τῆς καρδίας. Διόπερ ἐν‐ ταῦθα μὲν ὅτε ἐλέγχονται οἱ ψεκτοὶ, τὰ τῆς καρδίας
30	ἀνομήματα πρότερον, καὶ τότε τὰ συμπλεκόμενα ἀδικήματα ταῖς χερσὶν ὠνόμασται. Ἀντὶ δὲ τοῦ «συμ‐ πλέκουσι» Θεοδοτίων καὶ ἡ πέμπτη ἔκδοσις, «δια‐ σταθμίζουσιν·» Ἀκύλας δὲ «διασταθμίζεται» περι‐ έχει. Οὐχ ὡς ἔτυχε, φησὶ, συμπλέκουσι τὴν ἀδικίαν,
35	ἀλλὰ διὰ ταύτας τὰς κακίας, ἐπελθόντος αὐτῇ στρα‐ τοπέδου, ἔφθασεν ἡ ἀνομία καὶ ἡ ἀντιλογία, καὶ ἐπὶ τὰ τείχη αὐτῆς τοὺς φρουροῦντας αὐτὴν ἱεροὺς ἀγ‐ γέλους· καὶ γὰρ οὗτοι ἐγκατέλιπον αὐτὴν ἀνομοῦσαν καὶ ἀντιλέγουσαν ἑωρακότες. Διότι «ἀνομία καὶ πό‐
40	νος,» ἐναντίος τῇ ἐπαινετῇ ἡδονῇ, «ἐν μέσῳ αὐτῆς» σὺν ἀδικίᾳ γεγένηται, ὡς «μὴ ἐκλείπειν ἐκ τῶν πλατειῶν αὐτῆς τόκον καὶ δόλον,» δολιευομένων τῶν οἰκούντων αὐτὴν δι’ ὧν φρονοῦσι πονηρῶς· κοπιών‐ των δὲ τῷ αἴρειν ἐφ’ ἑαυτοῖς τὸ τῆς κακίας ἄχθος,
45	μολίβδῳ παραβαλλομένης. Καὶ πλατείας αὐτῆς ἡγη‐ τέον εἶναι τὰς διὰ τὸ φιλήδονον πλατυνούσας ἑαυτὰς, τῷ τὴν πλατεῖαν καὶ εὐρύχωρον ὁδεύειν ὁδὸν, τουτέ‐ στι, τὸν ἡδονικὸν καὶ παθητικὸν βίον· ἐν αὐταῖς γὰρ ἀεὶ μένων ὁ περὶ τὰ κακὰ κόπος, καὶ ὁ περὶ τὰς
12 . 1473 (50)	ἀπάτας δόλος, πληροῦσθαι ποιεῖ τὸ, «Οὐκ ἐξέλιπεν ἐκ τῶν πλατειῶν αὐτῆς τόκος καὶ δόλος.» Καὶ γὰρ διασταθμίζοντες ἕκαστα τῶν ἀδικημάτων εἰς τὴν συμ‐ πλοκὴν τῆς κακίας οἱ πρὸς τὴν ἀδικίαν εὐχερεῖς, ἀδιαστάτως ἐνεργοῦσι τὰ αἱρετὰ εἰς ἀνεξάλειπτον
55	στήλην παραλαμβανομένων τῶν πράξεων τῆς ἀδι‐
55	κίας αὐτῶν.
12 . 1476	Ἀπηλλοτριώθησαν οἱ ἁμαρτωλοὶ ἀπὸ μήτρας, ἐπλανήθησαν ἀπὸ γαστρὸς, ἐλάλησαν ψευδῆ, κ. τ. ἑ. Ἀλλοτριοῦνται ἀπὸ μήτρας, καὶ πλα‐ νῶνται ἀπὸ γαστρὸς οἱ ἐκ παιδὸς οὐκ ἐπὶ τὴν ἀρε‐
5	τὴν, ἀλλ’ ἐπὶ τὴν κακίαν ὁδεύοντες. Θυμὸς αὐτοῖς κατὰ τὴν ὁμοίωσιν τοῦ ὄφεως, ὡσεὶ ἀσπίδος κωφῆς, καὶ βυούσης τὰ ὦτα αὐ‐ τῆς, κ. τ. ἑ. Πᾶσα ψυχὴ μὴ ἀκούσασα λόγων σωζόντων αὐτὴν, ἀσπίς ἐστι βύουσα τὰ ὦτα αὐ‐
10	τῆς. Τοῦ αὐτοῦ. Διὰ τὸν ὡς ὄφεως τῶν ἁμαρτα‐ νόντων θυμὸν λέγεται αὐτοῖς· «Ὄφεις, γεννήματα ἐχιδνῶν·» μὴ ἀνειληφόσι τὸ καθ’ ὁμοιότητα τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ τοῦ ὄφεως. Καὶ ὁ μὲν ἅγιος βύει τὰ ὦτα,
15	ἵνα μὴ ἀκούσῃ κρίσιν αἵματος, καὶ ὡσεὶ κωφὸς οὐκ ἀκούει τῶν χειρόνων· ὁ δὲ ἁμαρτωλὸς οὐκ ἀκούει τῶν καλῶν, ὁμοίως ἀσπίδι κωφῇ βυούσῃ τὰ ὦτα αὐ‐ τῆς, ἵνα μὴ ἀκούσῃ φωνὴν ἐπᾳδόντων. Βύουσι δὲ καὶ οὗτοι τὰ ὦτα, περὶ ὧν ὁ λόγος, οὐ τὰ τῆς αἰσθήσεως,
20	ἀλλὰ τῆς νοήσεως, ὅπως μὴ ἀκούσωσι τῶν τὰς σο‐ φὰς ἐπῳδὰς προφητικὰς καὶ ἀποστολικὰς προσφε‐ ρόντων. Τούτων γὰρ ἕκαστος σοφός ἐστι φαρμα‐ κεύων, τουτέστι σκευάζων φάρμακον λογικὸν, ἀλε‐ ξοῦν τὴν τῆς ἀσπίδος ὁρμήν.
27	Ὁ Θεὸς συντρίψει τοὺς ὀδόντας, κ. τ. ἑ. Τὸ «συνέθλασεν» ἀντὶ τοῦ «συνθλάσει» κατ’ ἀλλα‐ γὴν χρόνου. Τοῦτο δὲ αὐτοῖς ὁ Θεὸς ποιεῖ εὐεργετῶν,
30	ἵνα μὴ κατεσθίοντες τοὺς ὑπό σφων ἀπατωμένους ἀν‐ θρώπους ὑπερβαλλούσῃ τιμωρίᾳ ὑπεύθυνοι γένωνται. Καὶ τὰς μύλας δὲ αὐτῶν συνέθλασεν, ὅπως μὴ δά‐ κνωσι, μηδὲ κατεσθίωσι. Σημειωτέον δὲ, ὅτι κατὰ τὴν Γραφὴν διαφέρουσι μύλαι ὀδόντων· οἱ γὰρ το‐
35	μεύουσι καὶ διαιροῦσι τὴν τροφὴν ὀδόντες, αἱ δὲ μασ‐ σώμεναι καὶ λεαίνουσαι μύλαι. Ὥσπερ δὲ τὸ διαπο‐ ρευόμενον διά τινος πόρου ὕδωρ οὐ παραμένον, ἀλλὰ σκεδαννύμενον ἐξουδενεῖται· οὕτω καὶ οὗτοι ἐξευτελι‐ σθήσονται, οὐδὲν βέβαιον καὶ παράμονον ἔχοντες.
40	Ὅθεν ἐπιφέρει· «Ἐντενεῖ τὸ τόξον αὐτοῦ.» Ἐσχη‐ μάτισε τὴν τοῦ Θεοῦ τιμωρίαν, ὡς ἐπὶ τόξου, συνε‐ χῶς πέμποντος τὰ βέλη, καὶ πάντας ἀναιροῦντος. Μέ‐ χρι γὰρ τοσούτου, φησὶ, ταῖς ἀφέσεσι χρῆται τῶν βελῶν, μέχρις ἂν πάντας κατατοξεύων ἀσθενεῖς ἐργάσηται.
45	Ὡσεὶ κηρὸς τακεὶς ἀνταναιρεθήσονται· ἔπεσε πῦρ ἐπ’ αὐτοὺς, καὶ οὐκ εἶδον τὸν ἥλιον, κ. τ. ἑ. Ὥσπερ τῷ μέλιτι ἐπισυμβαίνει κηρὸς, οὕτως κακία ψυχῇ λογικῇ. Τοῦ αὐτοῦ. Ὃν ὡς ἥλιον οὐκ εἶδον, ὡς πυ‐
12 . 1476 (50)	ρὸς πειραθήσονται. Εὐφρανθήσεται δίκαιος ὅταν ἴδῃ ἐκδίκησιν, κ. τ. ἑ. Ἡ κόλασις τοῦ ἁμαρτωλοῦ ἀσφαλέστε‐
12 . 1476 (50)	ρον καὶ καθαρώτερον τὸν δίκαιον ἀπεργάζεται.
12 . 1477	Τοῦ αὐτοῦ. Ὁ δίκαιος, ὁρῶν τὸ σοφὸν τῆς εἰς τὸ κολάζεσθαι τοὺς ἀδίκους θείας κρίσεως, εὐφραν‐ θήσεται.
4t	ΨΑΛΜΟΣ ΝΗʹ.
5	Ἐξελοῦ με ἐκ τῶν ἐχθρῶν μου, ὁ Θεός μου, κ. τ. ἑ. Διὰ τὸ, «Ἄνευ ἀνομίας ἔδραμον καὶ κατ‐ εύθυνα·» καὶ διὰ τὸ, «Τὸ κράτος μου πρὸς σὲ φυλά‐ ξω,» ὁ Σωτὴρ λέγει τὸν ψαλμόν· καὶ διὰ τὸ, «Πρό‐ σχες τοῦ ἐπισκέψασθαι πάντα τὰ ἔθνη.»
11	Ὅτι ἰδοὺ ἐθήρευσαν τὴν ψυχήν μου, κ. τ. ἑ. Ἐθήρευσαν τὴν ψυχήν μου οἱ κραταιοὶ, καὶ ἐπέθεντό μοι. Οὐκ ἐκ παρέργου, φησὶ, τὴν πρὸς ἐμὲ μάχην ἐνίστανται, ἀλλ’ ἐπίκεινται, μὴ βραχὺν ἐκδι‐
15	δόντες καιρὸν, παντὶ δὲ τρόπῳ πολεμοῦντες ἡμᾶς. Κραταιοὺς δὲ εἶπεν, ὥστε καὶ ἀπὸ τῆς προσούσης αὐτοῖς ἰσχύος μείζονα δεῖξαι τὴν κατ’ αὐτοῦ ἐπιβου‐ λήν. Ἄνευ ἀνομίας ἔδραμον καὶ κατεύθυνα, κ. τ. ἑ.
20	Ὁ λέγων· «Τὸν ἀγῶνα τὸν καλὸν ἠγώνισμαι, τὸν δρόμον τετέλεκα, τὴν πίστιν τετήρηκα·» φήσει τὸ, «Ἄνευ ἀνομίας ἔδραμον καὶ κατεύθυνα·» ἢ ὁ Σω‐ τὴρ μᾶλλον ταῦτα φήσει. Τοῦ αὐτοῦ. Οὐκ ἔστι κατευθῦναι τὴν ὁδὸν
25	τὴν εἰποῦσαν· «Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδός·» μὴ ἄνευ ἀνο‐ μίας δραμόντα. Ἐξεγέρθητι εἰς συνάντησίν μου, καὶ ἴδε, κ. τ. ἑ. Τίς ἄρα ἱκανὸς εἰπεῖν τῷ Θεῷ· «Ἐξ‐ εγέρθητι εἰς συνάντησίν μου, καὶ ἴδε;»
30	Τοῦ αὐτοῦ. Τῷ γὰρ ἀναβαίνοντι δι’ ὑγιοῦς βίου πρὸς Θεὸν ἐξεγείρεται εἰς συνάντησιν ὁ Θεός. Καὶ ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ δὲ ὁ πατὴρ ἀπαντᾷ τῷ ἐπαν‐ ερχομένῳ πρὸς αὐτὸν υἱῷ. Καὶ ῥομφαία ἐν τοῖς χείλεσιν αὐτῶν, κ. τ. ἑ.
35	Ῥομφαία ἐν τοῖς χείλεσι τῶν δύσφημα καὶ ἀσεβῆ διδασκόντων ἑτεροδόξων. Μὴ ἀποκτείνῃς αὐτοὺς, μήποτε ἐπιλάθωνται τοῦ νόμου σου, κ. τ. ἑ. Ἀποκτείνει τούτους ὁ Κύριος οὓς συγχωρεῖ ἐπὶ πολὺ ἁμαρτάνειν· ἐκ
40	γὰρ τούτου συμβαίνει λήθην γενέσθαι Θεοῦ· «Ἐν γὰρ τῷ ᾅδῃ τίς ἐξομολογήσεταί σοι;» Καὶ ἐξ ἀρᾶς καὶ ψεύδους διαγγελήσονται συν‐ τέλειαι, ἐν ὀργῇ συντελείας, καὶ οὐ μὴ ὑπάρξου‐ σι, κ. τ. ἑ. Ἀρὰ καὶ ψεῦδος αἰτία τῆς συντε‐
45	λείας· ὡς εἰ μὴ ταῦτα ἦν, οὔτε ὀργὴ οὔτε συντέ‐ λεια ἦν.
47t	ΨΑΛΜΟΣ ΝΘʹ.
48	Ὁ Θεὸς, ἀπώσω ἡμᾶς, κ. τ. ἑ. Ὡς ἐκ προσώπου τῶν Ἰουδαίων σφῶν ἀποβολὴν αὐτῶν δηλοῖ διὰ
12 . 1477 (50)	τοῦ εἰπεῖν· «Ὁ Θεὸς, ἀπώσω ἡμᾶς, καὶ καθεῖλες
12 . 1480	ἡμᾶς,» ἢ, κατὰ Σύμμαχον, «ἀπεβάλου ἡμᾶς, καὶ διέκοψας ἡμᾶς» ὅπερ δηλοῖ αὐτῶν τὴν ἀποκοπήν. Εἶτ’ ἐπιλέγει· «Ὠργίσθης, καὶ ᾠκτείρησας ἡμᾶς·» κατὰ δὲ τὸν Ἀκύλαν· «Θυμωθεὶς μετέστρεψας ἡ‐
5	μᾶς.» Τοῦτον δὲ μᾶλλον τὸν λόγον ἡ τῶν πραγμά‐ των ἔκβασις παρίστησι· μετὰ γοῦν τὴν τοῦ Σωτῆρος παρουσίαν ταῦτα πεπόνθασι. Ὅτε γὰρ ἔφθασεν ἐπ’ αὐτοὺς ἡ ὀργὴ, εἰς τέλος ἀπώσθησαν καὶ καθῃρέθη‐ σαν, καὶ ἀπεβλήθησαν, διεκόπησάν τε καὶ περιήχθη‐
10	σαν, διασκορπισθέντες εἰς πάντα τὰ ἔθνη. Ἴασαι τὰ συντρίμματα αὐτῆς, κ. τ. ἑ. Κινη‐ θεῖσα γὰρ, καὶ σαλευθεῖσα τῆς οἰκείας μονῆς καὶ στάσεως, ἡ προλεχθεῖσα γῆ συντρίμματα καὶ τραύματα ἐκτήσατο· διόπερ ἑξῆς λέγεται· «Ἔδει‐
15	ξας τῷ λαῷ σου σκληρά.» Ἔδειξας τῷ λαῷ σου σκληρὰ, κ. τ. ἑ. Δείκνυ‐ ταί τινι σκληρὰ, ὅταν ἐπιπόνοις περιπέσῃ· ἅπερ ἄν τις δέξηται ἐπὶ μετάγνωσιν προτέρων ἁμαρτη‐ μάτων, οἶνον κατανύξεως πίνει, αἰτίαν τοῦ κατανύτ‐
20	τεσθαι ἐπὶ μετανοίᾳ λαμβάνων. Πολλαχοῦ δὲ τῆς Γραφῆς ἀκράτῳ ὁμωνυμεῖ τὰ σκληρὰ τὰ περιστα‐ τικά· ὡς ἐν τῷ, «Ποτήριον ἐν χειρὶ Κυρίου οἴνου ἀκράτου.» Ὁμωνυμεῖ δὲ τὰ σκληρὰ ταῖς εἰρημέναις σκληραῖς ὁδοῖς ἐν ἑκκαιδεκάτῳ ψαλμῷ, οὕτως· «Διὰ
25	τοὺς λόγους τῶν χειλέων σου ἐγὼ ἐφύλαξα ὁδοὺς σκληράς.» Ἐκεῖ μὲν γὰρ ὁδοὶ σκληραὶ εἴρηνται αἱ ἀρεταὶ διὰ τὸ σὺν ἱδρῶτι πολλῷ καὶ πόνῳ κατορθοῦ‐ σθαι αὐτάς· ἐνταῦθα δὲ εἶδεν ὁ λαὸς σκληρὰ, πειρα‐ σθεὶς κακωτικῶν.
30	Ἔδωκας τοῖς φοβουμένοις σε σημείωσιν, κ. τ. ἑ. Ἡμεῖς μὲν, φησὶ, δι’ ἣν ἐπράξαμεν δυσσέβειαν, τετιμωρήμεθα· οἱ δὲ φοβούμενοί σε ση‐ μεῖον ἐδέξαντο, (δῆλον δὲ ὅτι ἐν ᾧ ἐσφραγίσθημεν·) ὅπως πάσης κολαστικῆς τιμωρίας ἔξω γένοιντο. Τού‐
35	του δὲ τοῦ σημείου τύπος ἦν τὸ ἐν ταῖς φλιαῖς τῶν προβάτων ἐν Αἰγύπτῳ χριόμενον αἷμα.
37t	ΨΑΛΜΟΣ Ξʹ.
38	Ἀπὸ τῶν περάτων τῆς γῆς πρὸς σὲ ἐκέκραξα, κ. τ. ἑ. Ὁ αἰσθανόμενος ἑαυτοῦ ἐν ὅσοις λείπεται
40	τῆς τελειότητος, ἐν τῷ νοεῖν τίς ὁ τέλειος, καὶ ἀνα‐ φέρων ἐν ταῖς εὐχαῖς, περὶ τούτου λέγει τὸ, «Εἰσ‐ άκουσον, ὁ Θεὸς, τῆς δεήσεώς μου,» εἰσακουσθήσεται. Ὅταν δὲ ὁ ἀτελὴς ἀναισθητεῖ ὧν ἐστιν ἐνδεὴς, σιω‐ πᾷ αὐτοῦ ἡ δέησις, τοῦ αἰσθανομένου, καὶ ἐμπαρέ‐
45	χοντος ἑαυτὸν τῷ Θεῷ εἰς τὸ τελειωθῆναι, βοήσαντος. Ἐν τῷ ἀκηδιᾶσαι τὴν καρδίαν μου, κ. τ. ἑ. Ἀκηδιᾷ γὰρ ὡς ἀληθῶς καὶ ἀδημονεῖ πᾶσα θεοφιλὴς ψυχὴ, τῷ θνητῷ ἐνδιατρίβουσα βίῳ· ἀκη‐ διᾷ δὲ καὶ ἀδημονεῖ καὶ διὰ φιλανθρωπίαν, τὸ πλῆ‐
12 . 1480 (50)	θος τῶν ἀπολλυμένων θεωρῶν. Πενθεῖ δὲ καὶ πολ‐ λοὺς τῶν προημαρτηκότων, καὶ μὴ μετανοησάντων ἐπὶ τῇ ἁμαρτίᾳ, καὶ ἀνομίᾳ, καὶ ἀσεβείᾳ, ᾗ ἔπρα‐
12 . 1480 (50)	ξαν, ὥσπερ οὖν καὶ ὁ Δαυΐδ· διὸ αὐτὸς μὲν ἔφυγε
12 . 1481	τὰ μέσα τῆς γῆς, καὶ ἐν ἄκροις αὐτῶν γενόμενος ἐβόα πρὸς τὸν Θεόν· ἐπὶ δὲ τῇ τῶν πολλῶν καὶ αὐ‐ τοῦ τοῦ Σαοὺλ ἀπωλείᾳ, τὴν ψυχὴν ἀλγῶν, ἀπ‐ εκλαίετο.
5	Ἐν πέτρᾳ ὕψωσάς με, κ. τ. ἑ. Πέτραν σημαί‐ νεσθαι ἐκδεξόμεθα ῥέουσαν πνευματικὸν πόμα, τὸν Χριστόν φημι. Ὁ ἐν ταύτῃ τῇ πέτρᾳ γενόμενος, τῷ μετέχειν αὐτῆς (ὑπάρχει γὰρ «σοφία, καὶ δικαιο‐ σύνη, καὶ ἁγιασμὸς») μετεωρίζεται κατὰ τὸν νοῦν,
10	ὑψούμενος ὑπὸ τοῦ Θεοῦ. Καὶ οἱ ἕπεσθαι δὲ τῷ Σω‐ τῆρι προθέμενοι, κατὰ τὰς αὐτοῦ προτροπὰς λέγοντος, «Δεῦτε ὀπίσω μου,» ὁδηγῷ αὐτῷ χρώμενοι, τῆς αὐ‐ τῆς ἐπάρσεως κοινωνοῦσι, οὐκ ἄλλον ἐλπίσαντες ἡγε‐ μόνα εὑρήσειν τῆς ἀγούσης πρὸς τὸν πάντων αἴτιον
15	ὁδοῦ. Ταύτης τῆς δωρεᾶς τυχὼν καὶ Δαυῒδ, μεθ’ ὕμ‐ νου λέγει τῷ Κυρίῳ· «Ὡδήγησάς με, ὅτι ἐγενήθης ἐλπίς μου·» οὐ μόνον δὲ ὁδηγὸς, ἀλλὰ καὶ πύργος γέγονάς μοι ἀπὸ προσώπου ἐχθροῦ· σὲ γὰρ ἰσχὺν ἔχων, καὶ ἰσχύος πύργον, ἀβλαβὴς διέμεινα· καίτοι
20	τοῦ ἐχθροῦ τυγχάνοντος ἀντιπροσώπου, καὶ πολεμεῖν θέλοντος. Δύναται ἀναφορὰν ἔχειν εἰς τὸ, «ἀπὸ προσ‐ ώπου ἐχθροῦ,» καὶ τὸ, «ὡδήγησάς με,» εἱρμῷ τοιούτῳ· Ὡδήγησάς με ἀπὸ προσώπου ἐχθροῦ, ἐλπίς μου γεγενημένος· ἀλλὰ καὶ πύργος ἰσχύος πρὸς τὸ
25	ὡδηγηκέναι με, ἀπὸ προσώπου ἐχθροῦ γέγονάς μοι. Ἐλπὶς τῶν ἁγίων ἀληθινὴ καὶ ἀδιάπτωτος ὁ Σωτήρ· περὶ οὗ φησι Παῦλος· «Καὶ Ἰησοῦ Χριστοῦ τῆς ἐλπί‐ δος ἡμῶν·» καὶ ἡ προφητεία· «Ἐπ’ αὐτῷ ἔθνη ἐλ‐ πιοῦσιν.» Αὐτὸς γὰρ ὁ προαναφωνηθεὶς ἔσεσθαι
30	ἐθνῶν προσδοκία. Παροικεῖ δέ τις τελειωθεὶς ἐν ἁγιό‐ τητι εἰς τοὺς αἰῶνας ἐν ἐκείνῳ τῷ σκηνώματι· ὃ δη‐ λοῖ τὸ, «Τίς κατασκηνώσει ἐν ὄρει ἁγίῳ σου;» Αἰώ‐ νιον γὰρ τοῦτο ταυτὸν ὂν τῇ σκηνῇ, ἣν ἔπηξεν ὁ Κύ‐ ριος, καὶ οὐκ ἄνθρωπος. Πλὴν εἰ καὶ οὕτω τελειότητος
35	ἔχει ἡ τοιαύτη σκηνὴ, ὡς καὶ Ἅγια ἁγίων εἶναι, ἀλλ’ οὖν ἐστι μετ’ αὐτὴν κατάστασις ὑπερέχουσα τῶν λο‐ γικῶν, καθ’ ἣν ἔσονται ἐν Πατρὶ καὶ Υἱῷ, μᾶλλον δὲ τῇ Τριάδι· διὸ παροικεῖν εἰς τοὺς αἰῶνας, ἀλλ’ οὐ κατοικεῖν ἐν τῷ σκηνώματι εἴρηται. Ὁ ἐν τούτῳ τῷ
40	οἴκῳ γεγονὼς σκεπασθήσεται ἐν τῇ τῶν πτερύγων τοῦ Θεοῦ σκέπῃ. Ἔδωκας κληρονομίαν τοῖς φοβουμένοις, κ. τ. ἑ. Πλούσιος γὰρ ὢν, φησὶ, καὶ μεγάλας δωρεὰς παρέχεις· μᾶλλον δὲ χαριζόμενος τοῖς τελείοις ἀνθρώ‐
45	ποις τὸ γενέσθαι σου υἱοὺς, κληρονομίαν αὐτοῖς δέ‐ δωκας· εἰ γὰρ καὶ προσδοκᾶται δοθησομένη μετὰ τὴν ἀνάστασιν ἐν τῷ μέλλοντι αἰῶνι· ἀλλά γε τῷ ἤδη ηὐ‐ τρεπίσθαι δέδοται τοῖς εἰς αὐτὴν κατὰ καιρὸν τὸν δέοντα ἀχθησομένοις. Καὶ ἔτι τοῖς φοβουμένοις τὸ
12 . 1481 (50)	ὄνομα αὐτοῦ ὁ Θεὸς κληρονομίαν ἔδωκεν. Ἐάν τις ᾖ διαφορὰ φοβουμένων τὸν Θεὸν καὶ τὸ ὄνομα αὐτοῦ, πιστευόντων αὐτῷ καὶ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ, ἐπεὶ πολλά‐ κις εἴρηται, ὑποδεεστέρους εἶναι τοὺς οἰκειωθέντας τῇ τοῦ Θεοῦ προσηγορίᾳ, τῶν ἑνωθέντων αὐτῷ τῷ
55	Θεῷ· ὅρα ὡς καὶ τοῖς φοβουμένοις τὸν Θεὸν δέδοται ἡ κληρονομία· εἰ γὰρ τοῖς ὑποδεεστέροις ὑπῆρκται
55	ἡ χάρις αὕτη, πολλῷ πλέον τοῖς ὑπεραναβεβηκόσιν.
12 . 1484	Τοῦ αὐτοῦ. Τάχα κληρονομίαν τὴν ἀνάλογον τῷ Ἰσραὴλ ἔδωκε τοῖς φοβουμένοις αὐτὸν ὁ Κύριος, τὴν δὲ ἀνάλογον τοῖς Λευΐταις ἔδωκε τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν.
5	Οὕτως ψαλῶ τῷ ὀνόματί σου, κ. τ. ἑ. Ἐπεὶ ὧν ἠξίωσα παρὰ σοῦ τέτυχα, εὐχάριστος οὕτω γεγονὼς «ψαλῶ τῷ ὀνόματί σου,» ὑμνῶν δι’ ἔργων, νοημάτων τε καὶ λόγων ἀγαθῶν τὴν ἐπ’ ἐμοὶ κληρω‐ θεῖσαν προσηγορίαν σου. Καὶ πρὸς τούτῳ ἡμέραν ἐξ
10	ἡμέρας ἃ ηὐξάμην ἀποδώσω· ὥσπερ ὁ Ἰακώβ φησιν· «Ἐὰν δῷ μοι ὁ Θεὸς ἄρτον φαγεῖν,» καὶ τὰ ἑξῆς, «πάντων ὧν ἐάν μοι δῷς δεκάτην ἀποδεκατώσω σοι αὐτά·» πρὸ γὰρ τούτων τῶν λόγων φέρεται τὸ, «Ηὔ‐ ξατο ὁ Ἰακὼβ λέγων τὸ, Ἐὰν ᾖ Κύριος μετ’ ἐμοῦ,»
15	ἕως τοῦ, «Δεκάτην ἀποδεκατώσω σοι αὐτά.» Εὖ δὲ καὶ τὸ εἰπεῖν, ἡμέραν ἐξ ἡμέρας τὰς εὐχὰς ἀποδοῦ‐ ναι, ψάλλειν τε τῷ ὀνόματι τοῦ Θεοῦ εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος· τῷ τὸ μὲν ψάλλειν τῷ ὀνόματι τοῦ ὑμνου‐ μένου παρεκτείνειν ἕως τοῦ μέλλοντος αἰῶνος· τὸ δὲ
20	τὰς εὐχὰς ἀποδοῦναι πληροῦσθαι, ἕως ἔτι ὁ ἐξ ἡμερῶν συμπληρούμενος χρόνος ἐστίν· οὗτος δέ ἐστιν ὁ παρα‐ μετρούμενος τῇ ἑκάστου ζωῇ. Ἕως οὖν ἐν βίῳ ἐσμὲν τὰς εὐχὰς ἀποδώσωμεν, ἵνα καὶ ψάλλειν εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος τῷ ὀνόματι τοῦ Θεοῦ δυνηθῶμεν.
26t	ΨΑΛΜΟΣ ΞΑʹ.
27	Εἰς τὸ τέλος ὑπὲρ Ἰδιθοὺμ ψαλμὸς τῷ Δαυῒδ, κ. τ. ἑ. Ἰδιθοὺμ κριτοῦ ἐρχομένου Δαυῒδ ἱκανοῦ χειρί. Ἔστι δὲ ὁ ψαλμὸς περὶ τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ τοῦ
30	αἰωνίου κριτοῦ ἐρχομένου, τοῦ ὄντος ἱκανοῦ χειρί. Οὐχὶ τῷ Θεῷ ὑποταγήσεται ἡ ψυχή μου; κ. τ. ἑ. Πᾶς ὁ ὑποτασσόμενός τινι τὰ αὐτὰ ἐκείνῳ φρο‐ νεῖ. Καὶ εἰ κατὰ τὸν Παῦλον πάντες ὑποταγησόμεθα τῷ Χριστῷ, πάντες τὰ αὐτὰ Χριστῷ φρονήσωμεν.
35	Τοῦ αὐτοῦ. Τὸ, «ὑποταγήσεται,» ἐπεὶ ὁ Σω‐ τὴρ λέγει, ἀναφέρεται εἰς τὸ, «τότε Υἱὸς ὑποταγή‐ σεται τῷ ὑποτάξαντι αὐτῷ τὰ πάντα.» Ὅτι δὲ τὸν Πατέρα λέγει, δῆλον ἐκ τοῦ, «Πλὴν τὴν τιμήν μου ἐβουλεύσαντο ἀπώσασθαι, ἔδραμον ἐν δίψει.» Ἅμα δὲ
40	μανθάνομεν, ὅτι τὸ ὑποταγησόμενον ψυχή ἐστιν· ὅτι τὸ σωτήριον τῆς ψυχῆς ἡ αὐτοσωτηρία παρὰ Θεοῦ ἐστι, διὸ αὐτὸς ὁ Σωτήρ ἐστι τοῦ ταῦτα λέγοντος· καὶ οὐκ ἔστι σωτήριον ἀπό τινος λαβεῖν ὑποταγέντα ἢ ἀπὸ Θεοῦ. Διὸ Θεῷ ὑποτασσώμεθα, τῷ ἀντιλαμβανο‐
45	μένῳ τῶν αὐτῷ μόνῳ ὑποτασσομένων, καὶ σώζοντι αὐτοὺς, ὥστε διὰ τὴν πρὸς τὸν Θεὸν αὐτῶν ὑποταγὴν ἐπὶ πλεῖον ἑστηκέναι αὐτοὺς ὑπὸ μηδενὸς σαλευομέ‐ νους. «Ἀντιλήπτωρ μου, οὐ μὴ σαλευθῶ ἐπὶ πλεῖον.» Ἤτοι ὅτι ἐσαλεύθη, ἐξ οὗ ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν
12 . 1484 (50)	δούλου λαβὼν, ταῦτά φησιν, ὡς ὀλίγον σαλευθεὶς διὰ τὸν ὀλίγον ἐν σώματι χρόνον· εἴτουν περίλυπος γενό‐ μενος τὴν ψυχὴν, ἤρξατο μόνον λυπεῖσθαι, καὶ τετα‐
12 . 1484 (50)	ράχθαι ὀλίγον, λέγει τὸ, «Οὐ μὴ σαλευθῶ ἐπὶ πλεῖον.»
12 . 1485	Ἁμαρτίαν γὰρ οὐκ ἐποίησεν, ὡς οἱ ἐπὶ πλεῖον σα‐ λευόμενοι. Ἕως πότε ἐπιτίθεσθε εἰς ἄνθρωπον; κ. τ. ἑ. Τοῦτο ὅμοιόν ἐστι τῷ, «Νῦν ζητεῖτέ με ἀποκτεῖ‐
5	ναι.» Ἄνθρωπον ζητοῦσιν ἀποκτεῖναι· καὶ οἱ ἐπιτι‐ θέμενοι ἀνθρώπῳ ἐπιτίθενται. Πλὴν τὴν τιμήν μου ἐβουλεύσαντο ἀπώσασθαι, κ. τ. ἑ. Τιμὴ τῆς λογικῆς ψυχῆς ἀρετὴ καὶ γνῶ‐ σις.
10	Πλὴν τῷ Θεῷ ὑποτάγηθι ἡ ψυχή μου, κ. τ. ἑ. Ἐπὶ μὲν τῇ προτέρᾳ ὑποταγῇ σωτήριον, ἐπὶ δὲ τῇ δευτέρᾳ ὑπομονὴ παρὰ Θεοῦ. Καὶ γὰρ, φησὶ, πολ‐ λὰ τὰ παρὰ τούτων ἐπαγόμενα κακά· ἀλλὰ πρὸς αὐ‐ τὸν βλέπω τὸν Θεὸν, αὐτὸν ἔχων προσδοκίαν καὶ ἐλπί‐
15	δα· διὸ καὶ ὑπομένω τὰ γενόμενα· εἰωθὼς γάρ μοι βοηθεῖν, βοηθήσει καὶ νῦν, καὶ οὐ συγχωρήσει τούτοις τὸν οἰκεῖον ἐξανύσαι σκοπὸν, ὥστε περιγενέσθαι μὲν ἡμῶν, ἀναστῆσαι δὲ καὶ ἀποδιῶξαι τῶν ἡμετέρων, καὶ ἐν φυγῇ καταστῆσαι.
20	Ἐλπίσατε ἐπ’ αὐτὸν, πᾶσα συναγωγὴ λαοῦ, κ. τ. ἑ. Ὡσεὶ ἔλεγε· Μὴ μόνον τὸ κατ’ ἐκλογὴν χάριτος τὸ λεῖμμα· ὅπερ ἔσται, ὅτε πᾶς Ἰσραὴλ σω‐ θήσεται. «Ἐκχέατε ἐνώπιον αὐτοῦ τὰς καρδίας ὑμῶν.» Ὁ πάντα τὸν φαῦλον ἀποθέμενος διαλογισμὸν,
25	καὶ ἄκρως μετανοήσας, ὡς μηδὲ μεμνῆσθαι τῶν χει‐ ρόνων, ἐξέχεεν ἐνώπιον αὐτοῦ τὴν καρδίαν ἑαυτοῦ. «Ὅτι σὺ ἀποδώσεις ἑκάστῳ κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ.» Ἑκάστῳ ἀποδώσει ὁ Θεὸς κατὰ τὰ ἔργα, ἢ τὰ ἀγαθὰ, ἢ τὰ κακὰ, ἢ τὰ πολλὰ, ἢ τὰ ὀλίγα· κατὰ ὁποίων δή‐
30	ποτε μέτρων ποιότητα ἢ ποσότητα, ὧν ἀποδίδωσι.
32	Πλὴν μάταιοι οἱ υἱοὶ ἀνθρώπων, ψευδεῖς οἱ υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων ἐν ζυγοῖς, τοῦ ἀδικῆσαι αὐτοὶ ἐκ ματαιότητος ἐπὶ τὸ αὐτὸ, κ. τ. ἑ. Μάταιοί εἰσιν
35	οἱ τοῖς ματαίοις καὶ φθαρτοῖς τοῦ αἰῶνος τούτου προσκαθεζόμενοι πράγμασι. Μάταια τὰ ἀνθρώπινα πάντα καὶ μεταβολὴν ὀξεῖαν δεχόμενα. Τοῦ αὐτοῦ. Οὐ ψεύδομαι περὶ τὴν δικαιοσύνην· αὐτὴ γὰρ ζυγός ἐστι τῶν ἀρετῶν. Ψευδεῖς εἰσιν υἱοὶ
40	ἐκ τοῦ πατρὸς τοῦ διαβόλου γεγεννημένοι. Ἀμελοῦσι γὰρ, φησὶ, τῆς ἰσότητος· ἀνίσως δὲ κατέχουσι τὰ τῆς διανοίας ζυγὰ, καὶ τοῦ μὲν δικαίου καταφρονοῦσι, ἀδικίᾳ δὲ χαίρουσι. Τοῦ αὐτοῦ. Οἱ κατὰ τοὺς Οʹ οὕτω· κατὰ δὲ
45	Θεοδοτίωνα· «Ἀτμὶς υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων, ψευδεῖς υἱοὶ ἀνδρὸς ὡς ῥοπὴ ζυγοῦ.» Οὐδὲν, φησὶ, μόνιμον τῶν ἀνθρωπίνων, ἀλλ’ ἀτμῷ ἔοικε ἀναπεμπομένῳ καὶ παραυτίκα σκεδαννυμένῳ, καὶ ῥοπῇ ζυγοῦ ποτὲ μὲν καθιεμένῃ, ποτὲ δὲ ἀνανευούσῃ. Ζητεῖται δὲ εἰ οἱ
12 . 1485 (50)	ἅγιοι οὐ μάταιοι. Οὐχ υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων οἱ ἅγιοι. Κατηργήθη γὰρ αὐτῶν ἡ κατὰ ἄνθρωπον γένεσις.
53	Ἅπαξ ἐλάλησεν ὁ Θεὸς, δύο ταῦτα ἤκουσα,
53	κ. τ. ἑ. Τὸν λόγον ἅπαξ ἐλάλησεν ὁ Θεὸς, τὸν
12 . 1488	περὶ προνοίας καὶ κρίσεως ἔχοντα λόγον· τοῦτο γὰρ δηλοῦται ἐκ τῶν ἐπιφερομένων ῥητῶν.
3t	ΨΑΛΜΟΣ ΞΒʹ.
4	Ὁ Θεὸς, ὁ Θεός μου, πρὸς σὲ ὀρθρίζω. Ἐδί‐
5	ψησέ σοι ἡ ψυχή μου, ποσαπλῶς σοι ἡ σάρξ μου, ἐν γῇ ἐρήμῳ καὶ ἀβάτῳ καὶ ἀνύδρῳ· οὕτως ἐν τῷ ἁγίῳ ὤφθην σοι, τοῦ ἰδεῖν τὴν δύναμίν σου καὶ τὴν δόξαν σου, κ. τ. ἑ. Πᾶς ὁ ἀποθέμενος τὰ ἔργα τοῦ σκότους καὶ ἐνδυσάμενος τὰ ὅπλα τοῦ
10	φωτὸς, ὀρθρίζει πρὸς τὸν Θεόν. Τοῦ αὐτοῦ. Τῷ Θεῷ μὲν διψᾷ ὁ τοῦ καλοῦ διψῶν, διαβόλῳ δὲ ὁ τοῦ αἰσχροῦ. Ἀλλὰ καὶ ἐν τῷ ἁγίῳ ὀφθῆναι δεῖ τῷ Θεῷ τὸν ὀψόμενον τὴν δύναμιν καὶ τὴν δόξαν αὐτοῦ. Χριστὸς δὲ Θεοῦ δύναμις καὶ
15	ἀπαύγασμα τῆς δόξης αὐτοῦ. Καὶ ὁ μὲν ἄγαμος με‐ ριμνῶν τὰ τοῦ Κυρίου, πῶς ἀρέσει τῷ Θεῷ, ἵνα ᾖ ἅγιος τῷ σώματι καὶ τῷ πνεύματι, εἴποι ἂν περὶ τῆς ἑαυτοῦ σαρκὸς τῷ Κυρίῳ· «Σοὶ ἡ σάρξ μου·» ὁ δὲ πορνεύων εἴποι ἂν τῷ διαβόλῳ· «Σοὶ ἡ σάρξ μου·» ὁ
20	ἐν ἁγνείᾳ δ’ ὢν λέγοι ἂν τὴν ἑαυτοῦ σάρκα «ἐν τῇ ἐρή‐ μῳ·» ἐπείπερ ἐν ἐρημίᾳ ἐστὶν ἡ σὰρξ αὐτοῦ, καὶ «ἐν ἀβάτῳ,» οὐδὲ πονηροῦ λογισμοῦ ἐπιβαίνοντος αὐτῷ. «Καὶ ἐν ἀνύδρῳ·» ὑγρὸν μὲν γὰρ τὸ σῶμα τοῦ κατα‐ φεροῦς, ξηρὸν δὲ τὸ τοῦ καθαρεύοντος. Ὅθεν ὁ εὐνοῦ‐
25	χος λέγει· «Ὅτι ἐγώ εἰμι ξύλον ξηρόν.» Πλὴν ὁ λέ‐ γων οὕτως, «ἐν τῷ ἁγίῳ ὤφθην σοι,» ὀρθρίζει πρὸς Θεὸν, καὶ διψᾷ ἑαυτῷ τῇ ψυχῇ ἑαυτοῦ πολλαπλῶς, καὶ ἡ σὰρξ αὐτοῦ ἐν γῇ ἐστιν ἐρήμῳ, ἀβάτῳ καὶ ἀνύδρῳ.
30	Ὅτι κρεῖσσον τὸ ἔλεός σου ὑπὲρ ζωὰς, τὰ χείλη μου ἐπαινέσουσί σε, κ. τ. ἑ. Ἡ μὲν τοῦ ἀνθρώπου ζωὴ ἡ ἁγία γνῶσις ὑπάρχει· τὸ δὲ ἔλεος Κυρίου ἡ τῶν γεγονότων θεωρία ἐστί. Πολλοὶ δὲ ἡμῖν τοῦ αἰῶνος τούτου καθυπέσχοντο γνώσεις· ἀλλὰ κρεῖσσον
35	τὸ ἔλεος Κυρίου ὑπὲρ ζωάς. Τοῦ αὐτοῦ. Τὰ χείλη μου, φησὶν, ἐπαινεῖ, ψυχὴ δὲ αἰνεῖ, πνεῦμα δὲ καὶ νοῦς ψάλλουσι. Οὕτως εὐλογήσω σε ἐν τῇ ζωῇ μου, ἐν τῷ ὀνό‐ ματί σου ἀρῶ τὰς χεῖράς μου, κ. τ. ἑ. Αἴρει καὶ
40	ἐπαίρει τὰς χεῖρας ἑαυτοῦ ὁ ἅγιος, οὐράνια πράττων. Αἵρει δὲ καὶ τὰς χεῖρας ὁ δίκαιος ἐν ὀνόματι τοῦ Κυρίου, ὅτε ἀπὸ ὑγιῶν δογμάτων περὶ Θεοῦ, καὶ τῆς εἰς αὐτὸν εὐσεβείας ἐπαίρει ἀπὸ τῶν γηΐνων τὸ πρακτικὸν ἑαυτοῦ· ὅτε δὲ ἐξ ἀλλοφύλου τινὸς διδασκα‐
45	λίας, αἴρει μὲν τὰς χεῖρας ἑαυτοῦ, οὐ μὲν δὴ ἐν ὀνό‐ ματι Κυρίου. Ὡσεὶ στέατος καὶ πιότητος ἐμπλησθείη ἡ ψυχή μου, κ. τ. ἑ. Λιπαρὰ καὶ εὐτραφὴς ψυχή. Τὸ, «Ἔφαγον καὶ προσεκύνησαν πάντες οἱ πίονες
12 . 1488 (50)	τῆς γῆς,» χρήσιμον εἰς τὸ ῥητόν. Καθάπερ γὰρ ἐπὶ τῶν σωματικῶν βρωμάτων δοκεῖ τὰ πίονα καὶ εὐτρα‐
12 . 1488 (50)	φῆ τῶν ζώων κρείττω τυγχάνειν πρὸς ἡδονὴν, τῶν
12 . 1489	οὐχ οὕτως ἐχόντων· οὕτω καὶ ἐπὶ τῶν πνευματικῶν ἀνάλογόν ἐστιν ἑκατέροις. Τῆς ψυχῆς γὰρ τὴν ὑπερ‐ έχουσαν τροφὴν εἰδὼς ὁ προφήτης, ταῦτά φησι. Τοιαῦτα γὰρ ἦν τάχα καὶ τὰ κατὰ τὴν παραβολὴν ἐν
5	Εὐαγγελίοις τοῦ μόσχου τοῦ σιτευτοῦ. «Καὶ χείλη ἀγαλλιάσεως αἰνέσει τὸ στόμα μου.» Ἀμφίβολος ἡ λέξις· ἤτοι γὰρ αἰνεσθήσεται τὸ στόμα μου ὑπὸ χει‐ λέων ἀγαλλιάσεως, ἢ αἰνεσθήσεται τὰ χείλη ἀγαλλιά‐ σεως ὑπὸ τοῦ στόματός μου. Ὅταν, φησὶ, τοῦ σοῦ
10	ὀνόματος ἐν μνήμῃ γένωμαι, τότε δὴ τότε χαρᾶς πληροῦται τὰ χείλη μου. Εἰ ἐμνημόνευόν σου ἐπὶ τῆς στρωμνῆς μου, κ. τ. ἑ. Πιθανὸν εἰς ἁγνείαν προτρεπτικόν· ὡς τοῦ ἐπὶ τῆς στρωμνῆς μνημονεύοντος τῶν κατὰ Θεὸν,
15	πάντως καθαρεύοντος. Ὁμοίως καὶ τὸ, «Ἐν δάκρυσί μου τὴν στρωμνήν μου βρέξω.» Καὶ γὰρ ἀποστε‐ ροῦσιν ἀλλήλους οἱ σχολάζοντες τῇ προσευχῇ. Ἐκολλήθη ἡ ψυχή μου ὀπίσω σου, κ. τ. ἑ. Εἰ ὁ κολλώμενος τῷ Κυρίῳ ἓν πνεῦμά ἐστιν,
20	ἐκολλήθη δὲ ὁ Δαυῒδ τῷ Κυρίῳ, ἄρα ἓν γέγονε πνεῦμα. Πνεῦμα δὲ τὸν πνευματικὸν ὀνομάζει, ὡς καὶ ἡ μὴ περπερευομένη ἀγάπη τὸν ἔχοντα τὴν ἀγάπην δηλοῖ. Καὶ Μωϋσῆς ὅτε τὰ ὀπίσθια εἶδε τοῦ Θεοῦ, τότε ἐκολ‐ λήθη ἡ ψυχὴ αὐτοῦ ὀπίσω τοῦ Θεοῦ.
25	Εἰσελεύσονται εἰς τὰ κατώτατα, κ. τ. ἑ. Ὅσῳ χεῖται ἡ κακία τινὸς, τοσούτῳ κατωτέρω γινόμε‐ νος, εἰσέρχεται εἰς τὰ κατώτερα τῆς γῆς. Τροπικῶς δὲ «χεῖρες ῥομφαίας,» ὡς χεῖρες γλώσσης. «Με‐ ρίδες ἀλωπέκων ἔσονται.» Φασὶ, τοὺς λέοντας, ἐπει‐
30	δάν τινος ἐπιλάβωνται ζώου, ῥοφεῖν τε τὸ αἷμα, καὶ ἁρπακτικῶς ἐσθίειν τὸ προσπεσὸν, καὶ μάλιστα τὰ κυριώτερα τῶν μελῶν, τὰ δὲ περιττὰ καταλιμπάνειν· ταῦτα δὲ τὰς ἀλώπεκας εὑρούσας ἐσθίειν· ἐπεὶ οὖν ἐσθίουσιν αὗται τὰ παρ’ ἐκείνοις ἤδη ἀναιρεθέντα,
35	τοῦτό φησιν, ὅτι τιμωρίαι αὐτοὺς διάφοροι διαδέξον‐ ται, καὶ ἀπὸ τούτων εἰς ἑτέρους ἐμπεσόντες, διαφόρῳ τῇ τιμωρίᾳ περιβληθήσονται. Τοῦ αὐτοῦ. Ἵνα πιστεύσαντες σωθῶσιν τῷ κατελθόντι εἰς τὰ κατώτερα μέρη τῆς γῆς.
40	Τοῦ αὐτοῦ. Τοὺς καταχθονίους δαίμονας νῦν ἀλώπεκας ὀνομάζει, οἷς καὶ παραδίδονται πρὸς κόλα‐ σιν οἱ ἐπίγειοι δαίμονες.
43t	ΨΑΛΜΟΣ ΞΓʹ.
44	Εἰσάκουσον, ὁ Θεὸς, τῆς φωνῆς μου, κ. τ. ἑ.
45	Ἔστι τις φωνὴ καρδίας ἀκουστὴ μόνῳ Θεῷ. «Ἀπὸ φόβου ἐχθροῦ,» ἤτοι ἀπὸ τοῦ φοβεῖσθαι τὸν ἐχθρὸν, «ἐξελοῦ τὴν ψυχήν μου·» ἢ «ἀπὸ φόβου,» ὃς φόβος οὐ φίλος, ἀλλ’ ἐχθρός ἐστι. Φίλος μὲν ὁ τοῦ Θεοῦ ἐπιστημονικὸς φόβος, ἐχθρὸς δὲ ὁ μὴ τοιοῦτος
12 . 1489 (50)	φόβος· ὁποῖος ὁ τῶν ἑτεροδόξων, ἢ ὁ τῶν ὁποίων δη‐ ποτοῦν, ἀλλὰ παρὰ τὸν Θεὸν, φοβουμένων· περὶ ὧν δύναται τὸ ἐν Ἡσαΐᾳ πνεῦμα παραστατικῶς εἰρηκέ‐
12 . 1489 (50)	ναι· «Τὸν δὲ φόβον αὐτῶν οὐ μὴ φοβηθῆτε, οὐδ’
12 . 1492	οὐ μὴ ταραχθῆτε» ἀπὸ συστροφῆς πονηρευομένων τῶν ἑτεροδόξων ἐν πίστει. Ἀντὶ «συστροφῆς,» ἀποῤ‐ ῥήτου Ἀκύλας εἴρηκεν· ὁ δὲ Σύμμαχος «σκέ‐ ψεως.» —«Ἀπὸ πλήθους ἐργαζομένων ἀδικίαν,»
5	τῶν τὴν πλατεῖαν καὶ εὐρύχωρον ὁδευόντων. Τοῦ αὐτοῦ. Ἐχθρὸς φόβος ἐστὶν ἤτοι ὁ παρὰ τοῦ ἐχθροῦ ἡμῖν ἐγγινόμενος, ἢ ὁ ἐναντίος τῷ τοῦ Χριστοῦ θάρσει. «Θαρσεῖτε γὰρ, φησὶν, ἐγώ εἰμι· μὴ φοβεῖσθε.»
10	Οἵτινες ἠκόνησαν ὡς ῥομφαίαν, κ. τ. ἑ. Οἱ ἱκανοὶ ὑπὲρ τῶν ψευδῶν δογμάτων «ἐνέτειναν τόξον πρᾶγμα πικρόν·» γλυκὺ δὲ τὸ τῶν προϊστα‐ μένων τῆς ἀληθείας. Ἀντὶ τοῦ «πρᾶγμα,» ῥῆμα Ἀκύλας εἶπε. «Τοῦ κατατοξεῦσαι ἐν ἀποκρύφοις
15	ἄμωμον,» Ἀκύλας «ἁπλοῦν.» Τὰ βέλη μέντοιγε, ἐν οἷς τὸν ἄμωμον ἢ ἁπλοῦν κατατοξεύουσιν οἱ ἀκο‐ νήσαντες ὡς ῥομφαίαν τὰς γλώσσας αὑτῶν, οἱ ἀπό‐ κρυφοί εἰσι καὶ μυστηριώδεις αὐτῶν λόγοι. Ἐκραταίωσαν ἑαυτοῖς λόγον πονηρὸν, κ. τ. ἑ.
20	Θεὸς μὲν ἀγαθὸν κραταιοῖ λόγον, ἄνθρωπος δὲ πονηρόν. Διόπερ ὁ μὲν Θεὸς ἐκραταίωσε θείᾳ δυνάμει τὸν ἑαυτοῦ λόγον· ἄνθρωποι δὲ ἑαυτοῖς τῇ καλου‐ μένῃ διαλεκτικῇ φιλοσοφίᾳ, καὶ κενῇ ἀπάτῃ διηγή‐ σαντο τοῦ κρύψαι παγίδα, οἱ πιθανοῖς σοφίσμασι
25	καὶ λόγοις ἀπατηλοῖς ἀπατῶντες, ἐν οἷς λανθάνον κεκρυμμένον ἐστὶ τὸ παγιδεύειν. «Εἶπαν, Τίς ὄψε‐ ται αὐτούς;» Μέγα φρονοῦντες ὡς ἐπὶ δυσθεωρήτοις οἷς εὑρίσκειν νομίζουσι, κραταιοῦντες ἑαυτοῖς λόγον πονηρὸν, ἐξηρεύνησαν ἀνομίαν. Δέον τὸν νόμον ἐρευ‐
30	νᾷν, ἵνα ὁ ἐν αὐτῷ εὑρεθῇ πνευματικὸς νοῦς· οἱ δὲ ἔξω νόμου ζητοῦντες ἐξηρεύνησαν ἀνομίαν.
34	Ἐξηρεύνησαν ἀνομίαν, ἐξέλιπον ἐξερευνῶντες
35	ἐξερευνήσει, κ. τ. ἑ. Τοῦτο καὶ οἱ τῆς ἀληθείας παραχαράκται ποιοῦσι. Δέον τὸν νόμον ἐρευνᾷν, ἵνα ἐν αὐτοῖς εὑρεθῇ πνευματικὸς νοῦς, οἱ δὲ ἔξω νόμου ζητοῦντες ἐξηρεύνησαν. Τὴν ἐπίτασιν ἐνταῦθα τῆς κακίας σημαίνει.
40	Προσελεύσεται ἄνθρωπος, καὶ καρδία βαθεῖα, κ. τ. ἑ. Καρδία βαθεῖά ἐστιν ἡ θεωρήσασα τὸ βάθος τοῦ πλούτου καὶ τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ. Βέλος νηπίων ἐγενήθησαν, κ. τ. ἑ. Καὶ πάντες ἀπήγγελλον, ὅτι σὸν ἔργον τοῦτο, καὶ σοὶ τὰ γι‐
45	γνόμενα ἐπέγραψαν, γνωρίσαντες ὡς οὐκ ἦν ἄλλου. Οὕτως αὐτοῖς πᾶσαν τὴν σπουδὴν εἰς τὸ μηδὲν περι‐ τρέψαι ὁ θεῖος ἐθέλησεν ὀφθαλμός· τοὐναντίον δὲ καὶ τιμωρήσασθαι ᾑρετίσατο. Εὐφρανθήσεται δίκαιος ἐν τῷ Κυρίῳ, καὶ ἐλ‐
12 . 1492 (50)	πιεῖ ἐπ’ αὐτόν· καὶ ἐπαινεθήσονται πάντες οἱ εὐθεῖς τῇ καρδίᾳ, κ. τ. ἑ. Εὐφραίνει ἄδικον πλοῦτος φθαρτός· τὸν δὲ δίκαιον γνῶσις Θεοῦ. Τοῦ αὐτοῦ. Καρδίαν εὐθεῖαν ἐπαινεῖ Κύριος·
12 . 1492 (50)	διεστραμμένην δὲ ψυχὴν ἀπώσεται ἀπ’ αὐτοῦ.
12 . 1493	Τοῦ αὐτοῦ. Εὐθεῖς τῇ καρδίᾳ οἱ ἐξ ἐθνῶν πιστεύσαντες· οἱ δὲ αὐτοὶ καὶ δίκαιοι, ὡς τῇ πίστει δικαιωθέντες· εὐθεῖς δὲ, ὡς μηδέποτε τῇ παρὰ τοῦ Θεοῦ διδασκαλίᾳ τὴν πλάνην τῶν εἰδώλων προσμί‐
5	ξαντες, ὅπερ πολλάκις οἱ παῖδες τῶν Ἰουδαίων πε‐ ποιηκότες φαίνονται. Οὗτοι τοίνυν εὐφρανθήσονται ὡς νήψαντες, καὶ τὴν τῶν ῥᾳθυμησάντων κληρονο‐ μίαν κερδάναντες.
9t	ΨΑΛΜΟΣ ΞΔʹ.
10	Σοὶ πρέπει ὕμνος, ὁ Θεὸς, ἐν Σιὼν, κ. τ. ἑ. «Ἐν Σιὼν,» τῇ ἐπουρανίῳ δηλαδὴ, τουτέστι τῷ νοητῷ σκοπευτηρίῳ· ἐν γὰρ αἰσθητοῖς οὐ πρέπει ὕμνος τῷ Θεῷ· διὸ οὐ ψαλοῦμεν σώματι ἢ γράμ‐ ματι, ἀλλὰ πνεύματι, καὶ οὐκ αἰσθήσει, ἀλλὰ νοΐ.
15	«Καὶ σοὶ ἀποδοθήσεται εὐχὴ ἐν Ἱερουσαλὴμ,» ἀπὸ κοινοῦ «ἐν Σιών·» εὐχὴ δὲ ὁποία ἐστὶν ἡ τοῦ Να‐ ζωραίου. Εἰσάκουσον προσευχῆς μου, κ. τ. ἑ. «Εἰσάκου‐ σον προσευχῆς μου» ἐν Σιών· «Πρὸς σὲ» δὲ τὸν
20	Θεὸν, ὃς πνεῦμα ποιεῖς, «πᾶσα σὰρξ ἥξει.» Μετα‐ βαλεῖ γὰρ ἡ γενομένη σὰρξ δι’ ἁμαρτίαν ψυχὴ, καὶ ἔσται πνεῦμα. Λόγοι ἀνόμων ὑπερεδυνάμωσαν, κ. τ. ἑ. Λόγοι ἀνόμων ἐγγενόμενοι ἡμῖν ὑπερεδυνάμωσαν
25	ἡμᾶς, δι’ οὓς γεγόναμεν σάρκες. «Καὶ ταῖς ἀσε‐ βείαις ἡμῶν σὺ ἱλάσῃ.» Σοῦ ἱλασκομένου ταῖς ἀσε‐ βείαις ἡμῶν, τῶν ὑπὸ λόγων ἀνόμων ὑπερδυναμω‐ θέντων, καὶ γενομένων σαρκῶν, ὡς ἥκειν ἡμᾶς πρὸς σὲ τοὺς γενομένους σάρκας, πιστεύομεν ὅτι «πρὸς
30	σὲ πᾶσα σὰρξ ἥξει.» Μακάριος, ὃν ἐξελέξω, κ. τ. ἑ. Εἰ μακάριος, ὃν ἐξελέξω καὶ προσελάβου· μακάριοι οὖν ὀλίγοι οἱ ἐκλεκτοί· ἀλλ’ οὐχ οἱ πολλοὶ μόνον κλητοί. Οἱ μὲν γὰρ ὀλίγοι ἐκλεκτοὶ εὑρήσουσι τὴν αἰώνιον ζωὴν,
35	ὁδεύσαντες στενὴν καὶ τεθλιμμένην ὁδὸν ἀπάγουσαν ἐπ’ αὐτήν· οἱ δὲ πολλοὶ μόνον κλητοὶ, τὴν ἀπάγου‐ σαν ἐπὶ τὴν ἀπώλειαν καὶ εὐρύχωρον ὁδὸν διοδεύ‐ σαντες, οὐ κατασκηνώσουσιν ἐν ταῖς αὐλαῖς σου ἐν σοὶ, οὐδὲ πεφυτευμένοι ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ Κυρίου ἐξαν‐
40	θήσουσιν. Αὗται δὲ αἱ πύλαι εἰσὶν αἱ πολλαὶ ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ Πατρὸς μοναί. «Πλησθησόμεθα ἐν τοῖς ἀγα‐ θοῖς τοῦ οἴκου σου.» Οἱ πεφυτευμένοι ἐν τῷ οἴκῳ Κυρίου, πλησθέντες ἐν τοῖς ἀγαθοῖς αὐτοῦ, ἐξανθή‐ σουσιν ἐν αἷς κατοικήσουσιν αὐλαῖς. «Ἅγιος ὁ ναός
45	σου, θαυμαστὸς ἐν δικαιοσύνῃ.» Ὁ Χριστὸς, ναὸς ὢν τοῦ Πατρὸς τοῦ ἐν αὐτῷ, καὶ ἅγιός ἐστι καὶ θαυ‐ μαστὸς ἐν δικαιοσύνῃ. Οὐχ ἁρμόζει δὲ τὸ δεύτερον ἐπὶ τοῦ αἰσθητοῦ λέγεσθαι ναοῦ. «Ἡ ἐλπὶς πάντων τῶν περάτων τῆς γῆς,» καὶ τὰ ἑξῆς. Ὃ λέγων, μα‐
12 . 1493 (50)	κρὰν τῆς θαλάσσης ὢν, προφητεύει περὶ τῶν ἐν θα‐ λάσσῃ μακρὰν αὐτοῦ κυματουμένων, ἢ περὶ τῶν ἐν βαθυτάταις ὄντων περιστάσεσι, καὶ λεγόντων· «Ἦλ‐ θον εἰς τὰ βάθη τῆς θαλάσσης.»
12 . 1493 (50)	Κατασκηνώσει ἐν ταῖς αὐλαῖς αὐτοῦ, κ. τ. ἑ.
12 . 1496	Αὐλὴ Κυρίου γνῶσις Θεοῦ· ὁ δὲ κατοικῶν ἐν αὐτῇ πλησθήσεται ἀγαθῶν. Ἐπάκουσον ἡμῶν, ὁ Θεὸς ὁ σωτὴρ, κ. τ. ἑ. Πά‐ λιν ἐνταῦθα τὴν τῆς οἰκουμένης σωτηρίαν προ‐
5	λέγων, τῆς Ἰακὼβ ἀναμιμνήσκει προῤῥήσεως, εἰ‐ πόντος· «Οὐκ ἐκλείψει ἄρχων ἐξ Ἰούδα, οὐδὲ ἡγού‐ μενος ἐκ τῶν μηρῶν αὐτοῦ, ἕως ἂν ἔλθῃ ᾧ ἀπόκειται. καὶ αὐτὸς προσδοκία ἐθνῶν·» ὂν νῦν ἐλπίδα καλε‐ τῶν περάτων τῆς γῆς. Εἶτα δηλοῖ καὶ τὰς νήσους καὶ
10	τὰ ἐν θαλάσσῃ. Ἐπάκουσον οὖν ἡμῶν, φησὶν, ὁ μι‐ κρὸν ὕστερον πᾶσαν ἀνθρώπων τὴν φύσιν τῷ τῆς δι‐ καιοσύνης καταυγάσων φωτί. Εἶτα τὴν δύναμιν ὡς ἔνεστι τοῦ Θεοῦ διηγεῖται. Ἑτοιμάζων ὄρη ἐν τῇ ἰσχύϊ αὑτοῦ, κ. τ. ἑ.
15	Ἑτοιμάζων ὄρη, ἀντὶ τοῦ, τοὺς μεγίστους τῶν ἐπὶ γῆς ἐν εὐσεβείᾳ, ὁ Θεὸς, μεταδιδοὺς αὐτοῖς τῆς θείας ἰσχύος. Ὁ συνταράσσων τὸ κύτος τῆς θαλάσσης, κ. τ. ἑ. Ἐπιτιμᾷ Κύριος τῷ ἀνέμῳ καὶ τῇ θαλάσσῃ,
20	καὶ ποιεῖ γαλήνην μεγάλην. Τοῦ αὑτοῦ. «Κύτος» φησὶν, ἀντὶ τοῦ κοί‐ λωμα ἢ βάθος. Ταραχθήσονται τὰ ἔθνη, κ. τ. ἑ. Ἐπὶ τοῖς Ἰη‐ σοῦ Χριστοῦ σημείοις ἐφοβήθησαν καὶ οἱ ἐν τοῖς
25	πέρασι, μᾶλλον Ἰουδαῖοι, καὶ τοῦτο ἀκούσαντες, μᾶλλον δὲ καὶ ἰδόντες. Ἐπλήθυνας τοῦ πλουτίσαι αὐτὴν, κ. τ. ἑ. Πλοῦ‐ τον τὴν γνῶσιν λέγει· «Ἐν παντὶ γὰρ ἐπλου‐ τίσθητε ἐν πάσῃ γνώσει,» φησὶν ὁ Ἀπόστολος.
30	Ἡτοίμασας τὴν τροφὴν αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Τροφὴν μὲν τὴν πνευματικήν φησιν· ἡτοιμάσθαι δὲ αὐ‐ τὴν λέγει· διότι πρὸ καταβολῆς τοῦ κόσμου ὥρισται τὸ περὶ Χριστοῦ μυστήριον, ὅς ἐστιν ἄρτος ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβὰς, καὶ ζωὴν διδοὺς τῷ κόσμῳ. Καὶ
35	τῇ παρὰ σοῦ προνοίᾳ ἑτοίμην αὐτοῖς παρέξεις τὴν τροφὴν, ὥστε μηδενὸς δεῖσθαι. Τὸ δὲ, «Οὕτως ἡ ἑτοιμασία σου,» τουτέστιν, ἐπειδὴ ἔργον σοι τὰ τοιαῦτα εὐτρεπίζειν καὶ ἑτοιμάζειν τοῖς ἀνθρώποις, ἀφ’ ὧν ἁπάντων αὐτοῖς χορηγεῖς τὴν ἀφθονίαν. Ὥσπερ
40	γὰρ τὸ ἑτοιμάζειν τὸ ἑδράζειν λέγει ἀπὸ τοῦ τὰ παρε‐ σκευασμένα ἕτοιμα εἶναι καὶ βέβαια πρὸς τὴν χρείαν· οὕτω καὶ ἑτοιμασίαν αὐτὴν καλεῖ τὴν παρασκευήν· ὡς ἐνταῦθα. Ἵνα εἴπῃ, ὅτι· Οὐδενὸς ἐνδεηθήσονται, ἕτοι‐ μα γὰρ αὐτοῖς πάντα καὶ παρεσκευασμένα, ὡς μη‐
45	δὲν δεῖν αὐτοῖς φροντίδος· τὸ δὲ τοιοῦτον καὶ βέ‐ βαιον. Ἐν ταῖς σταγόσιν αὐτῆς, κ. τ. ἑ. Κατὰ μι‐ κρὰ, φησὶ, τῶν θείων χαρισμάτων διδομένων αὐ‐ τῇ, εὐφραίνειν καὶ ἀνατέλλειν παρασκευάζει, τὸν
12 . 1496 (50)	νοητὸν δηλονότι καρπόν. Νοήσεις δὲ τὰς σταγόνας αὐτῆς ἀπὸ τοῦ εἰρημένου περὶ Χριστοῦ· «Καταβήσε‐ ται ὡς ὑετὸς ἐπὶ τόκον, καὶ ὡσεὶ σταγὼν ἡ στάζουσα
12 . 1496 (50)	ἐπὶ τὴν γῆν.»
12 . 1497	Εὐλογήσεις τὸν στέφανον τοῦ ἐνιαυτοῦ, κ. τ. ἑ. Ἐν Ἡσαΐᾳ φησί· «Πνεῦμα Κυρίου ἐπ’ ἐμὲ, οὗ ἕνεκεν ἔχρισέ με, εὐαγγελίσασθαι πτωχοῖς ἀπέσταλκέ με, ἰάσασθαι τοὺς συντετριμμένους τὴν καρδίαν,
5	κηρύξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσιν, καὶ τυφλοῖς ἀνάβλεψιν, καὶ καλέσαι ἐνιαυτὸν Κυρίου δεκτόν.» Ἐνιαυτὸν τοί‐ νυν χρηστότητος τὸν μετὰ τὴν ἐνανθρώπησιν τοῦ Σω‐ τῆρος ὀνομάζει χρόνον, ὡς μίαν αὐτῷ καρποφορίαν προσάγοντα. Τούτῳ τὴν εὐλογίαν ὁ προφήτης ἐπηύ‐
10	ξατο. Πιανθήσονται τὰ ὡραῖα τῆς ἐρήμου, κ. τ. ἑ. Ἐπιφανείσης τῆς χρηστότητος, ἔρημος δώσει καρπὸν, καὶ οἱ βουνοὶ, ἐφ’ ὧν ἔθυον δαίμοσι, τοὺς εὐαγγελικὸν μετιόντας ὑποδέξονται βίον, περίβλεπτοι
15	διὰ τούτους γενόμενοι. Καὶ νῦν δὲ ἅπαντες πρὸς τοὺς τὰς ἀκρωρείας κατειληφότας τρέχουσι. Καὶ αἱ κοιλάδες πληθυνοῦσι, κ. τ. ἑ. Ἐπὶ τὸ βέλτιον, φησὶ, μεταβαλοῦσαι αἱ κοιλάδες, καὶ πληθυνθεῖσαι νοητῶν καρπῶν, ἐκτενῶς σοι τοὺς ὕμ‐
20	νους ἀναπέμψουσι.
21t	ΨΑΛΜΟΣ ΞΕʹ.
22	Ἀλαλάξατε τῷ Θεῷ, κ. τ. ἑ. Ἀλλὰ καὶ τῆς μετὰ μετάνοιαν ἀναστάσεως πᾶσι προκειμένης πάν‐ τες ἀλαλαζέτωσαν· πρὸς ἕκαστον γὰρ λέγεται· «Μή‐
25	τι ὁ πεσὼν οὐκ ἀνίσταται;» Καὶ πρὸς ἅπασαν τὴν ἀπὸ τῶν ἐθνῶν Ἐκκλησίαν ὁ Κύριος λέγει· «Ἀνά‐ στα, ἐλθὲ ἡ πλησίον μου.» Ὁ γὰρ ἀναστὰς διὰ μετα‐ νοίας οὐκ ἔστι πόῤῥω Χριστοῦ. Γενομένης δὲ τῆς ἐν ἀλαλαγμῷ κατὰ τῶν ἡττωμένων φωνῆς, οἱ ἐλευθερω‐
30	θέντες προστάττονται τῷ τῆς νίκης αἰτίῳ ψάλαι Θεῷ. Δόξαν δὲ δίδωσιν αἰνέσει αὐτοῦ ὁ ἔχων τῇ αἰνέσει πρᾶξιν κατάλληλον· «Τοῖς γὰρ εὐθέσι πρέπει αἴνε‐ σις·» διὸ κωλύεται ὁ φαῦλος τοῦτο ποιεῖν· «οὐκ ὄν‐ τος ὡραίου αἴνου ἐν στόματι ἁμαρτωλοῦ.»
35	Εἴπατε τῷ Θεῷ· Ὡς φοβερὰ, κ. τ. ἑ. Ὁ ἰδὼν διαφορὰν τοῦ ἀναγγείλαντος τὰ ἔργα τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸ, «Καὶ τὰ ποιήματα αὐτοῦ συνῆκαν·» εἰρημένον ἐν ἑξηκοστῷ τρίτῳ ψαλμῷ· καὶ πῶς εἴρηται ἐν ἑκα‐ τοστῷ ἔκτῳ· «Οἱ καταβαίνοντες εἰς θάλασσαν ἐν
40	πλοίοις, ποιοῦντες ἐργασίαν ἐν ὕδασι πολλοῖς, αὐτοὶ εἶδον τὰ ἔργα Κυρίου, καὶ τὰ θαυμάσια αὐτοῦ ἐν τῷ βυθῷ·» ὄψεται πῶς δεῖ λέγειν τῷ Θεῷ· «Ὡς φοβερὰ τὰ ἔργα σου·» οὐχὶ δὲ, «Φοβερὰ τὰ ποιήματά σου.» Καὶ γὰρ τὰ ἔργα Κυρίου εἴδοσαν οἱ καταβαίνοντες
45	εἰς θάλασσαν ἐν πλοίοις, ἐπιτήδειοι κατὰ τοῦτο ὄντες ἰδεῖν τὰ φοβερὰ ἔργα Κυρίου· τὰ γὰρ ἀνάλογα τοῖς ποιήμασι Κυρίου θαυμάσια αὐτοῦ ἐν τῷ βυθῷ οὐκ ἔστι φοβερά. Πᾶσα ἡ γῆ προσκυνησάτωσαν, κ. τ. ἑ. Καὶ
12 . 1497 (50)	παρὰ τῷ Ἀποστόλῳ πρῶτον «προσεύξομαι,» δεύτερον «ψαλῶ.» Ἐπιστήσεις δὲ, εἰ ἕτερόν ἐστι τὸ, «Ψαλάτωσάν σοι,» καὶ ἕτερον τὸ, «Ψαλάτωσαν τῷ
12 . 1497 (50)	ὀνόματί σου·» ὁ δὲ Σύμμαχος ἐξέδωκε· «Πάντες ἐπὶ
12 . 1500	γῆς προσκυνήσουσί σοι, μελῳδοῦντες ᾄσουσι τῷ ὀνό‐ ματί σου.» Ὑμνήσατε, φησὶν, ὡς Ὑψηλοῦ μνημο‐ νεύοντες. Τοῦ αὐτοῦ. «Εὐθυμεῖ τις ἐν ὑμῖν, ψαλλέτω,»
5	φησὶν ὁ Ἀπόστολος. Δεῦτε, καὶ ἴδετε τὰ ἔργα τοῦ Θεοῦ, κ. τ. ἑ. Βλέ‐ πει τὰ ἔργα τοῦ Θεοῦ ὁ συνιεὶς πῶς καλά ἐστι· καὶ ὁ ἐλθὼν πρὸς τὸ λέγον πνεῦμα, «Δεῦτε,» συνίη‐ σιν. Ὅσα δὲ ἂν βουλευσάμενος ἄνθρωπος λέγῃ τὰ
10	περὶ τῶν ἔργων τοῦ Θεοῦ, τούτων πολλῷ μείζονά ἐστι τὰ ἔργα τοῦ Θεοῦ, ὥστε φοβηθῆναι ἂν ἐκπλαγέν‐ τα τὸν ἰδόντα πῶς φοβερός ἐστιν ἐν βουλαῖς ὁ Θεὸς ὑπὲρ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων. Ὁ μεταστρέφων τὴν θάλασσαν, κ. τ. ἑ. Πρῶτον
15	διὰ Μωϋσέως θάλασσα ξηραίνεται· εἶτα διὰ Ἰησοῦ ἐν ποταμῷ διελεύσονται ποδί. Τοῦ αὐτοῦ. Οὐκ εἶπε «μεταστρέψας,» ἀλλὰ «μεταστρέφων·» κατὰ μὲν γὰρ τὴν ἱστορίαν ἐπὶ τὴν Ἰουδαίαν ἅπαξ ἐγένετο· κατὰ δὲ διάνοιαν ἀεὶ τοῦτο
20	συμβαίνει, ψυχὰς τεταραγμένας ὑπὸ τῶν ἁλμυρῶν τοῦ βίου κυμάτων καὶ περιφερομένας παντὶ ἀνέμῳ, τῇ διδασκαλίᾳ ἐπ’ ἀρετὴν καὶ γνῶσιν μεταφέροντος Θεοῦ. Ὁ Σύμμαχος οὕτως· «Μετέβαλε τὴν θάλασ‐ σαν εἰς ξηρὰν, ποταμὸν διέβησαν ποδί.»
25	Ἐκεῖ εὐφρανθησόμεθα ἐν αὐτῷ, κ. τ. ἑ. «Ἐκεῖ,» δηλονότι ἐν ποταμῷ, ἔνθα εὐφρανθησόμεθα ἐπὶ τῷ Κυρίῳ, διελθόντες τῷ ποδὶ ἐν ποταμῷ· ὅτε γεγέ‐ νηται ταῦτα, ὧν τύπος ἦν τὸ ἐν τῷ Ἰησοῦ θαῦμα, ὅτε ἔστη τὰ ὕδατα καταβαίνοντα ἄνωθεν.
30	Οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ ἐπὶ τὰ ἔθνη, κ. τ. ἑ. Οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ τῷ παραπτώματι τοῦ Ἰσραὴλ ἐπὶ τὰ ἔθνη ἐπιβλέπουσιν. Οἱ πικραίνοντες μὴ ὑψούσθωσαν, κ. τ. ἑ. Οἱ παραπικραίνοντες οἱ ἐξ Ἰσραήλ εἰσιν· οὗτοι οὖν
35	μὴ ὑψούσθωσαν ἑαυτοῖς, γινώσκοντες, ὅτι οἱ ὀφθαλμοὶ τοῦ Θεοῦ ἐπὶ τὰ ἔθνη ἐπιβλέπουσι. Τοῦ αὐτοῦ. Παραπικραίνοντές εἰσιν οἱ δεδω‐ κότες εἰς τὸ βρῶμα αὐτοῦ χολὴν, καὶ εἰς τὴν δίψαν ποτίσαντες ὄξος. Τούτους ὁ μὲν Θεοδοτίων «ἐκκλί‐
40	ναντας» εἶπεν, «ἀφισταμένους» δὲ ὁ Ἀκύλας· σα‐ φέστερον δὲ ὁ Σύμμαχος εἴρηκεν· «Οἱ ἀπειθεῖς μὴ ὑψούτωσαν ἑαυτούς.» Μὴ τοίνυν μέγα φρονείτω ὁ ὑπέροπτος λαὸς τοῦ Ἰσραὴλ, μηδὲ κατὰ τῆς τῶν ἐθνῶν πληθύος ὑψηλὴν ἐπαιρέτω τὴν ὀφρὺν, μηδὲ
45	λεγέτω καθ’ ἑαυτόν· Ἐγὼ πρωτότοκός εἰμι ἐν τέκνοις Θεοῦ. Τοῦ θεμένου τὴν ψυχήν μου εἰς ζωὴν, κ. τ. ἑ. Τοῦ θεμένου εἰς ζωὴν τὸν εἰπόντα· «Ἐγώ εἰμι ἡ ζωή.» Εἰς σάλον ἐδόθησαν οἱ πόδες Κάϊν, ὅτε,
12 . 1500 (50)	«ἐξελθὼν ἀπὸ προσώπου τοῦ Θεοῦ, ᾤκησεν ἐν γῇ Ναὴδ,» ὅ ἐστι σάλος· ἀλλ’ οὐχ οἱ Μωϋσέως, ᾧ εἴρη‐
12 . 1500 (50)	ται· «Σὺ δὲ στῆθι μετ’ ἐμοῦ·» οὗ αἱ κνῆμαι στῦλοι
12 . 1501	ἦσαν μαρμάρινοι, τεθεμελιωμένοι ἐπὶ βάσεις χρυσᾶς, ὡς ἐν τῷ ᾌσματι τῶν ᾀσμάτων εἴρηται.
4	Ὅτι ἐδοκίμασας ἡμᾶς, ὁ Θεὸς, κ. τ. ἑ. Σαφῶς
5	τοῦτο ὄψει ἀπὸ τοῦ Ἰεζεκιὴλ, ἔνθα γέγραπται· «Καὶ ἐγένετο λόγος Κυρίου πρὸς μὲ λέγων· Υἱὲ ἀνθρώπου, ἰδοὺ γεγόνασί μοι οἶκος Ἰσραὴλ, ἀναμε‐ μιγμένοι πάντες χαλκῷ, καὶ κασσιτέρῳ, καὶ μολίβδῳ, καὶ σιδήρῳ, ἐν μέσῳ καμίνου ἀργυρίου ἀναμεμιγμέ‐
10	νος ἐστί.» Εἰσήγαγες ἡμᾶς εἰς τὴν παγίδα, κ. τ. ἑ. Διὰ γὰρ πολλῶν θλίψεων εἰσελθεῖν δεῖ εἰς τὴν βασι‐ λείαν τῶν οὐρανῶν. Ἀλλ’ εἰ καὶ ἐπεβίβασας ἀνθρώ‐ πους ἐπὶ τὰς κεφαλὰς ἡμῶν, ἀλλ’ οὖν θαῤῥοῦμεν διὰ
15	ὑπομονῆς μετεωρίσαι αὐτὰς, κατασπωμένων ἀπ’ αὐτῶν τῶν ἐπικειμένων πολεμίων ἀνθρώπων. Εἰσελεύσομαι εἰς τὸν οἶκόν σου, κ. τ. ἑ. Ἃ ηὐ‐ ξάμην, φησὶ, θλιβόμενος ἀποδώσω σοι. Ηὐξάμην δὲ ὡς, τῆς θλίψεως τῆς παρούσης ῥυσθεὶς, διαπαντὸς
20	ἀναπέμψω σοι τὰς αἰνέσεις· ἤτοι τὰς κατὰ νόμον θυ‐ σίας πρὸ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἐπιδημίας· ἢ τὰς πνευμα‐ τικὰς, εἰσερχόμενος εἰς τὸν οἶκον τοῦ Θεοῦ, τὴν Ἐκ‐ κλησίαν, ἐν ὁλοκαυτώμασι, τελείας τε καὶ ὁλοκλήρους ἀρετὰς ἐξ ὅλων ἱερουργῶν, καὶ τὰς καταλλήλους αὐ‐
25	τοῖς ἐκτιννύων εὐχάς. Ὁλοκαυτώματα μεμυαλωμένα, κ. τ. ἑ. Εἰ εὐ‐ χὴ, «τὸ ὁλοκαύτωμά σου πιανάτω·» ἀκολούθως αὐτῇ ἐροῦμεν τὸ, «ὁλοκαυτώματα μεμυαλωμένα·» ὃ τυγχάνει, ὅτε μὴ ἄλλου τυγχάνει, ἀλλὰ τῷ Θεῷ
30	ἀναφέρεται καθ’ ὃν τρόπον δεῖ τὸ θυμίαμα ἐνώπιον αὐτοῦ. Καὶ μετὰ κριῶν δὲ ἡ προσευχὴ γίνεται ἤτοι ἡ προσφορά. Εἰσὶ δὲ κριοὶ κινήσεις καὶ ὁρμαὶ, ἀπὸ τοῦ θυμικοῦ τῆς ψυχῆς τὴν ἀρχὴν ἔχουσαι. Μετὰ δὲ τῶν εἰρημένων καὶ βόας, φησὶ, μετὰ χιμάρων ἀνοίσω· ἱε‐
35	ρουργοῦντος τάχα γοῦν τοῦ προσάγοντος θυσίαν ζῶ‐ σαν τῷ Θεῷ τὸ ἴδιον σῶμα. Ἀναλογεῖ γὰρ τῷ σώματι γεωπόνον ὑπάρχον τὸ ζῶον, ἔχον τὴν πλάσιν ἐκ γῆς. Χίμαροι δὲ μετανοίας ἔργα· περὶ γὰρ ἁμαρτίας προσεφέροντο.
41	Τοῦ αὐτοῦ. Πᾶς ὁ ἔχων τὸ ἡγεμονικὸν καθα‐ ρὸν, καὶ προσευχόμενος τῷ Θεῷ, οὗτος θυμίαμα μετὰ κριῶν προσφέρει Θεῷ. Δεῦτε, ἀκούσατε, καὶ διηγήσομαι, κ. τ. ἑ. Οὐκ
45	ἀρχαίων διηγημάτων ποιεῖται μνήμην, ἀλλ’ οὐ‐ δὲ τίνα τρόπον ἐξ Αἰγύπτου λελύτρωται κατὰ καιροὺς ὁ Ἰσραήλ. Διδάσκει δὲ οὐ κατὰ, φησὶ, τὸ γράμμα τὸ νομικὸν, ἀλλ’ ὡς Νέας Διαθήκης κήρυξ, τὰ νέα τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν θαυμάζει κατορθώματα, ὅσα ταῖς
12 . 1501 (50)	ἁπάντων ἡμῶν ἐχαρίσατο ψυχαῖς. Τοῦ αὐτοῦ. Μόνοι οἱ φοβούμενοι τὸν Θεὸν ἀκούειν δύνανται διηγημάτων πνευματικῶν. Ἀδικίαν εἰ ἐθεώρουν ἐν καρδίᾳ μου, κ. τ. ἑ. Τὸ
12 . 1501 (50)	μὴ θεωρεῖν ἀδικίαν ἐν τῇ καρδίᾳ σύμφωνον τῷ,
12 . 1504	«Οὐδὲν ἐμαυτῷ σύνοιδα, ἀλλ’ οὐκ ἐν τούτῳ δεδικαίω‐ μαι,» καθὰ Παῦλος ὁ μέγας φησί· τῷ δύνασθαι τὸν Θεὸν ὁρᾷν ἅπερ ἡμεῖς οὐχ ὁρῶμεν. Ὅμοιον καὶ τὸ, «Παραπτώματα τίς συνήσει; ἀπὸ τῶν κρυφίων μου
5	καθάρισόν με.» Τοῦ αὐτοῦ. Οὐκ εἶπεν, «Εἰ ἐθεώρησα,» ἀλλ’ «Εἰ ἐθεώρουν.» Τὸ μὲν γὰρ πρῶτον ὀλιγοχρόνιον ση‐ μαίνει τὸν πονηρὸν λογισμόν· τὸ δὲ δεύτερον πολυχρο‐ νιώτερον.
10	Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς, ὃς οὐκ ἀπέστησε τὴν προσ‐ ευχήν μου, καὶ τὸ ἔλεος αὑτοῦ ἀπ’ ἐμοῦ, κ. τ. ἑ. Τοῦ μὴ καθαρὰν ἔχοντος τὴν καρδίαν ἀφίσταται ἡ καθαρὰ προσευχή· εἰ δὲ ἡ προσευχὴ, καὶ τὸ ἔλεος δηλονότι· διὰ γὰρ τῆς προσευχῆς τὸν ἔλεον αἰτοῦμεν
15	παρὰ Θεοῦ.
16t	ΨΑΛΜΟΣ Ξϛʹ
17	Ὁ Θεὸς οἰκτειρήσαι ἡμᾶς, κ. τ. ἑ. Προκηρύτ‐ τει τοῦ Θεοῦ Λόγου τὴν ἐπιφάνειαν καὶ τῶν ἐθνῶν ἁπάντων τὴν σωτηρίαν· ὅθεν «εἰς τὸ τέλος» ἐπι‐
20	γέγραπται. Καὶ ἐπεὶ μὴ ἀνθρώπινα τὰ κατορθωθέντα, οὐκ ἐν ἐγκωμίοις ἢ ἐπαίνοις, ἀλλ’ «ἐν ὕμνοις» ἐπι‐ γέγραπται ὁ ψαλμός. Θεῖος οὖν ὁ ὕμνος τυγχάνων, τῷ δὲ καὶ πράξεις δηλοῦν τοῦ Σωτῆρος καὶ θεωρίαν αὐτῶν μεγίστην, ἐν ξϛʹ τέτακται ἀριθμῷ, τελείῳ
25	τυγχάνοντι καὶ ἐν μονάσι καὶ ἐν δεκάσι.
27	Τοῦ γνῶναι ἐν τῇ γῇ τὴν ὁδόν σου, κ. τ. ἑ. Ἐν τῇ γῇ ὄντες ἔγνωμεν τὴν ὁδὸν τὴν εἰποῦσαν· «Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδός.»
30	Καὶ ἔθνη ἐν τῇ γῇ ὁδηγήσεις, κ. τ. ἑ. Ὁδηγεῖ ἡμᾶς διὰ τῆς πρακτικῆς καὶ τῶν ἀληθῶν δογμάτων. Γῆ ἔδωκε τὸν καρπὸν αὑτῆς, κ. τ. ἑ. Ὅσοι γήϊ‐ νοι ὄντες ἐγένοντο ἐπουράνιοι, δηλονότι διὰ με‐ τανοίας. «Ὁ δὲ καρπὸς τοῦ πνεύματός ἐστι χαρὰ,
35	ἀγάπη, εἰρήνη, μακροθυμία,» καὶ τὰ ἑξῆς. Ὥσπερ δὶς τὰ ἔθνη πρὸς ὑμνῳδίαν διήγειρεν, οὕτω δὶς αὐτοῖς τὴν εὐλογίαν ἐξῄτησεν. Οἱ εὐλογοῦντες δὲ τὸν Θεὸν λόγους αὐτῷ προσφέρουσι μόνους, ἔργῳ δὲ αὐτὸν εὐ‐ εργετῆσαι οὐ δύνανται· ὁ δὲ Θεὸς εὐλογῶν βεβαιοῖ
40	τοὺς λόγους τῷ ἔργῳ, καὶ παντοδαπῶν καρπῶν ἀγα‐ θῶν παρέχει τοῖς εὐλογουμένοις φοράν· εἶτα διδάσκει πῶς δυνατὸν τῆς θείας εὐλογίας τυχεῖν.
44t	ΨΑΛΜΟΣ ΞΖʹ.
45	Ἀναστήτω ὁ Θεὸς, κ. τ. ἑ. Ὁ Μωϋσῆς φησιν· «Ἐξεγέρθητι, Κύριε, διασκορπισθήτωσαν οἱ ἐχθροί σου, καὶ φυγέτωσαν οἱ μισοῦντές σε.» Καὶ φυγέτωσαν οἱ μισοῦντες αὐτὸν ἀπὸ προσ‐ ώπου αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Μισοῦσι τὸν κτίσαντα
12 . 1504 (50)	οἱ κακολογοῦντες τὴν Πρόνοιαν, ἢ τὰς παλαιὰς Γρα‐
12 . 1504 (50)	φὰς, ἀλλὰ καὶ τὰ ἐχθρὰ τῇ ἀγάπῃ πράττοντες. «Ὁ
12 . 1505	γὰρ Θεὸς ἀγάπη ἐστίν.» Ἣ μισοῦντας Θεὸν κατα‐ φεύγοντας ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ λέγει τοὺς περὶ πρα‐ κτικὴν κακίαν ἔχοντας. Εἰ γὰρ ὁ ἀγαπῶν αὐτὸν τηρεῖ τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ, ὁ μὴ τηρῶν αὐτὰς οὐκ ἀγαπᾷ αὐ‐
5	τόν. Οὗτοι δέ εἰσιν οἱ μισοῦντες τὸν Θεὸν, οἱ τὰ με‐ μισημένα αὐτῷ πράττοντες. Ὡς ἐκλείπει καπνὸς, κ. τ. ἑ. Ταῖς παραβο‐ λαῖς ἐμφαντικωτέραν τῶν ἐναντίων τὴν ἀπ‐ ώλειαν ἐργάσασθαι βουλόμενος, ἐμνημόνευσε καὶ κα‐
10	πνοῦ καὶ κηροῦ· αὕτη γὰρ ἡ κηροῦ φύσις πυρὶ πλη‐ σιάζοντος τήκεσθαι καὶ ἀπόλλυσθαι. Οὕτως οὖν, φησὶν, ἅπαντας αὐτοὺς ἀναλώσεις, ὥσπερ τὸ πῦρ τὸν κηρόν. Τοῦ αὐτοῦ. Οὐ πῦρ ὡς ἄγγελοι, οὐδὲ φῶς ὡς
15	οἱ δίκαιοι, ἀλλ’ ὡς καπνός εἰσιν οἱ μισοῦντες, καπνὸς ὁ βλαβερὸς ὄμμασιν. «Ὡς τήκεται κηρὸς ἀπὸ προσ‐ ώπου πυρὸς,» καὶ τὰ ἑξῆς. Ὥσπερ σῖτος μὲν οἱ δί‐ καιοι, ἄχυρον δὲ οἱ ἄδικοι· οὕτω μέλι μὲν οἱ σοφοὶ, κηρὸς δὲ οἱ ἑτερόδοξοι, ὃς καὶ τήκεται ὑπὸ τοῦ ἐν τῷ
20	δικαίῳ πυρὸς καθαιροῦντος τὸ σύστημα τῶν ἐναντίων τῷ ἀληθεῖ λόγῳ. Τὸ δὲ πῦρ τοῦτο ὁ Θεός ἐστι· τὸ δὲ αὐτὸ πρόσωπον τοῦ Θεοῦ τήκει μὲν ἁμαρτωλοὺς, δι‐ καίους δὲ εὐφραίνει. Τοῦ αὐτοῦ. Τοῦτον τὸν καπνὸν ἀποδιώκει τὸ
25	πῦρ ὃ ἦλθεν ὁ Κύριος βαλεῖν ἐπὶ τὴν γῆν. Καὶ οἱ δίκαιοι εὐφρανθήτωσαν, ἀγαλλιάσθωσαν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, τερφθήτωσαν ἐν εὐφροσύνῃ, κ. τ. ἑ. Ἡ τῶν δικαίων ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ ἀγαλ‐ λίασις, χαρά τις οὖσα, καρπός ἐστι τοῦ πνεύματος·
30	καρπὸς γάρ ἐστι τοῦ πνεύματος χαρὰ, εἰρήνη. Εὐ‐ φροσύνη δὲ, ἡ διαχέουσα τῆς ψυχῆς τὸ φρονοῦν, εὐ‐ πάθεια. ᾌσατε τῷ Θεῷ, ψάλατε τῷ ὀνόματι αὐτοῦ, ὁδοποιήσατε τῷ ἐπιβεβηκότι ἐπὶ δυσμῶν, Κύριος
35	ὄνομα αὐτῷ, κ. τ. ἑ. Ψάλλει τῷ τοῦ Θεοῦ ὀνό‐ ματι ὁ διὰ τὸ ὄνομα αὐτοῦ. Εἰ καὶ τῆς ἡμετέρας δὲ πτωχείας ἐπέβη, καὶ τὴν οἰκείαν συνεσκίασε δόξαν, ὡς ἐκ δυσμῶν ἀνατέλλων, ἀλλ’ οὖν Κύριος ὄνομα αὐτῷ. Καὶ γὰρ ἄνθρωπος γεγονὼς, οὐκ ἀπέβαλε τὸ
40	εἶναι Κύριος ὁ Θεός. Ταραχθήσονται ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ τοῦ πα‐ τρὸς τῶν ὀρφανῶν καὶ κριτοῦ τῶν χηρῶν, κ. τ. ἑ. Ὀρφανός ἐστιν ὁ στερηθεὶς διὰ κακίαν τοῦ ἐπου‐ ρανίου Πατρὸς, ἣν αὐτὸς ἑκὼν ἐπεσπάσατο. «Ὁ Θεὸς
45	ἐν τόπῳ ἁγίῳ αὐτοῦ.» Τόπος Θεοῦ ψυχὴ καθαρά· διὸ καὶ ἐπιφέρει· «Ὁ Θεὸς κατοικίζει μονοτρόπους ἐν οἴκῳ.» Μονοτρόπους φησὶ τοὺς αὐτῷ καὶ μόνῳ ἀναθέντας τὴν ἰδίαν ζωὴν, πάσης διχοψυχίας καὶ κοσμικῆς ἐπιθυμίας αὐτὴν ἀλλοτριώσαντας. Τούτους
12 . 1505 (50)	δὴ οὖν καὶ ἐν τῷ οἴκῳ αὐτοῦ, τουτέστι τῇ ἐπουρανίῳ πόλει κατοικίζεσθαι ἐπαγγέλλεται. Οἶδε δὲ ἡ Γραφὴ καὶ τὰ ἐπιτηδεύματα τόπον καλεῖν. Ἐν τόπῳ οὖν ἁγίῳ, οἱονεὶ ἐν τοῖς ἐξῃρημένοις καὶ ἁγνοτάτοις αὐ‐ τοῦ ἐπιτηδεύμασιν. «Ἐξάγων πεπεδημένους ἐν ἀν‐
55	δρείᾳ· ὁμοίως τοὺς παραπικραίνοντας, τοὺς κατοι‐
12 . 1508	κοῦντας ἐν τάφοις.» Ὥσπερ τοὺς πεπεδημένους ἐξ‐ άγει ἐν ἀνδρείᾳ, οὕτως καὶ τοὺς ἀδίκους ἐξάγει ἐν δι‐ καιοσύνῃ, καὶ τοὺς ἄφρονας ἐν φρονήσει. Ὁ Θεὸς, ἐν τῷ ἐκπορεύεσθαί σε ἐνώπιον τοῦ
5	λαοῦ σου, ἐν τῷ διαβαίνειν σε τὴν ἔρημον, κ. τ. ἑ. Δοκεῖ μὲν ἁρμόζειν ταῦτα τοῖς κατὰ τὴν ἔρημον, ἀεὶ δὲ γίνεται. Ὅπου μὲν ἕστηκεν, ὅπου δὲ διαβαίνει. Εἱστήκει μὲν ἐν τόπῳ ἁγίῳ αὑτοῦ, διαβαίνει δὲ ἐν τῇ ἐρήμῳ. «Γῆ ἐσείσθη, καὶ γὰρ οἱ οὐρανοὶ ἔσταξαν ἀπὸ
10	προσώπου τοῦ Θεοῦ τοῦ Σινᾶ,» τουτέστι τοῦ ἐν τῷ Σινᾷ φανέντος. Βροχὴν ἑκούσιον ἀφοριεῖς, ὁ Θεὸς, τῇ κληρονο‐ μίᾳ σου, κ. τ. ἑ. Ὁ μὴ τυχὼν τῆς ἑκουσίου βροχῆς ἐν ἀβροχίᾳ ἐστί. Βροχὴ δὲ ἑκούσιός ἐστιν ὁ
15	Χριστὸς ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβὰς, ὥς φησιν· «Ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος ὁ ζῶν.» Τὰ ζῶά σου κατοικοῦσιν ἐν αὐτῇ. Ἡτοίμασας ἐν τῇ χρηστότητί σου τῷ πτωχῷ, κ. τ. ἑ. Ζῶα τὰ χερουβὶμ καὶ τὰ σεραφὶμ κατοικοῦσιν ἐν τῇ κλη‐
20	ρονομίᾳ τοῦ Θεοῦ, περὶ ὧν, οἶμαι, εἴρηται τὸ, «Ἐν μέσῳ δύο ζώων γνωσθήσῃ.» Τοῦ αὐτοῦ. Ζῶα λέγει φύσεις λογικὰς, ἀλογω‐ τέρας οὔσης καταστάσεως. Ἐὰν κοιμηθῆτε ἀναμέσον τῶν κλήρων, πτέρυ‐
25	γες περιστερᾶς περιηργυρωμέναι, καὶ τὰ μετά‐ φρενα αὐτῆς ἐν χλωρότητι χρυσίου, κ. τ. ἑ. Τοὺς κλήρους καὶ τὰς πτέρυγας οἱ μὲν εἰρήκασι Πα‐ λαιὰν καὶ Καινὴν Διαθήκην· οἱ δὲ πρᾶξιν καὶ θεω‐ ρίαν· ἄλλοι δὲ γνῶσιν σωμάτων καὶ ἀσωμάτων·
30	ἕτεροι δὲ γνῶσιν Θεοῦ, καὶ τοῦ ἀποσταλέντος ὑπ’ αὐ‐ τοῦ Χριστοῦ. Ἐν τῷ διαστέλλειν τὸν ἐπουράνιον βασιλεῖς ἐπ’ αὐτῆς, κ. τ. ἑ. Βασιλεῖς εἰσιν ἤτοι οἱ ὑπο‐ τάξαντες τὰ πάθη, ἣ οἱ τῆς θεωρίας τῶν γεγονότων
35	τετυχηκότες. Λέγονται δὲ βασιλεῖαι καὶ αὐτὰ τὰ χα‐ ρίσματα τοῦ Πνεύματος τοῦ ἁγίου, καθ’ ἃ βασιλεύειν λέγονται οἱ μέτοχοι αὐτῶν. Τὸ ἅρμα τοῦ Θεοῦ μυριοπλάσιον, κ. τ. ἑ. Ἅρμα Θεοῦ ψυχαὶ καθαραὶ, ἐφ’ ἃς ἐπιβαίνει· «Ἐπέβη»
40	γὰρ «ἐπὶ χερουβὶμ, καὶ ἐπετάσθη.»
42	Ἀναβὰς εἰς ὕψος, ᾐχμαλώτευσας αἰχμαλωσίαν· ἔλαβες δόματα ἐν ἀνθρώπῳ, κ. τ. ἑ. Αἰχμαλωσία ἐστὶ Χριστοῦ, φύσεως λογικῆς ἀπὸ κακίας καὶ
45	ἀγνωσίας ἐπ’ ἀρετὴν καὶ γνῶσιν ἐπάνοδος. Καὶ ἄλ‐ λως ὁ Παῦλός φησι περὶ τοῦ Χριστοῦ· «Ἀναβὰς εἰς ὕψος, ᾐχμαλώτευσεν αἰχμαλωσίαν· καὶ ἔδωκε δόματα τοῖς ἀνθρώποις·» δόματα λέγων τὰ χαρίσματα τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Οὕτω τὴν κατάβασιν τοῦ Σωτῆρος
12 . 1508 (50)	δείξας καὶ τὴν τῶν δαιμονίων κατάλυσιν, δείκνυσιν αὐτὸν ἀνιόντα καὶ τοὺς πρὶν αἰχμαλώτους ἐλευθερώ‐ σαντα. Ἢ καὶ ὕψος τὸ τοῦ σταυροῦ λέγει, ἐν ᾧ ἀνα‐
12 . 1508 (50)	βὰς καὶ τοὺς ἐν ἀέρι δαίμονας τὰ πνεύματα τῆς πο‐
12 . 1509	νηρίας ἀφ’ ἧς εἶχον ὑπερηφανίας κατασπάσας, τὰς ὑπ’ αὐτῶν αἰχμαλωτισθείσας ψυχὰς διὰ τῶν πονηρῶν πράξεων, καὶ ἀπὸ Θεοῦ ἀποστάσας, καθάπερ τινὰ αἰ‐ χμαλωσίαν ἀπὸ τῶν τοῦ ᾅδου κευθμώνων ἀνελκύσας
5	ἠλευθέρωσεν. Πλὴν ὁ Θεὸς συνθλάσει κεφαλὰς ἐχθρῶν αὑτοῦ, κορυφὴν τριχὸς διαπορευομένων ἐν πλημμελείαις αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Κεφαλαὶ ἐχθρῶν οἱ ἄρχοντες, ἢ τὰ ἡγεμονικά. Οἱ ἐχθροὶ οὗτοι, οἱ ὄντες ἐκ τοῦ πλημ‐
10	μελεῖν, διαπορεύονται ἐν πλημμελείαις αὐτῶν. Ἢ ἐχθρῶν κεφαλαὶ τὰ πρώτως ἐκ τῶν δαιμόνων ἐπι‐ συμβαίνοντα νοήματα τῇ ψυχῇ. Εἶπε Κύριος Ἐκ Βασὰν ἐπιστρέψω, ἐπιστρέψω ἐν βυθοῖς θαλάσσης, ὅπως ἂν βαφῇ ὁ ποῦς σου
15	ἐν αἵματι, κ. τ. ἑ. Βασὰν ἑρμηνεύεται αἰσχύνη, ἢν δι’ ἡμᾶς κατέβη ὁ Κύριος, αἰσχύνης καταφρονήσας. Βάπτεται δὲ καὶ ὁ ποῦς αὐτοῦ αἵματι τῷ ἐκ τῆς ἑκά‐ στου κεφαλῆς τῶν ἐχθρῶν ἀποῤῥέοντι. «Κατ‐ επάτησα» γὰρ «αὐτοὺς,» φησὶν Ἡσαΐας, «ἐν θυμῷ
20	μου.» Ἐθεωρήθησαν αἱ πορεῖαί σου, ὁ Θεὸς, κ. τ. ἑ. Ἐν τῇ Χριστοῦ ἐπιδημίᾳ ἐθεωρήθησαν αἱ πορεῖαι τοῦ Θεοῦ ὑπὸ τῶν κεκοσμημένων λόγῳ γνώ‐ σεως.
25	Ἐν Ἐκκλησίαις εὐλογεῖτε τὸν Θεὸν τὸν Κύριον ἐκ πηγῶν Ἰσραὴλ, κ. τ. ἑ. Οὐ ταυτόν ἐστιν ἐπὶ τῶν ἔξω τῆς Ἐκκλησίας Θεῷ εὐλογεῖν τῷ ἐν Ἐκ‐ κλησίᾳ τοῦτο ποιεῖν. Καὶ ἀπὸ μὲν τῶν πηγῶν Ἰσραὴλ εὐλογεῖ τὸν Θεὸν ὁ κατὰ τὸν ἐν ταῖς Γρα‐
30	φαῖς θησαυρὸν τῆς σοφίας τοῦ Θεοῦ εὐλογῶν· ὁ δὲ μὴ κατὰ τοῦτο οὐκ ἐκ πηγῶν Ἰσραὴλ εὐλογεῖ τὸν Θεόν. Ἐκεῖ Βενιαμὶν νεώτερος, κ. τ. ἑ. Περὶ Παύ‐ λου, φασὶ, τοῦτο προφητεύει.
35	Ἀπὸ τοῦ ναοῦ σου ἐπὶ Ἱερουσαλήμ σοι οἴ‐ σουσι βασιλεῖς δῶρα, κ. τ. ἑ. Ὁ Παῦλος οὐ μόνον αὐτὸς ἑαυτὸν προσῆγε Θεῷ, ἀλλὰ γὰρ καὶ ἄλ‐ λους διὰ τῆς διδασκαλίας προσέφερε τῷ Θεῷ. Τοῦ ἐγκλεισθῆναι τοὺς δεδοκιμασμένους τῷ ἀρ‐
40	γυρίῳ, κ. τ. ἑ. Τοῦ χωρισθῆναι τοὺς δεδοκιμα‐ σμένους ὡς ἀργύριον. Ἥξουσι πρέσβεις ἐξ Αἰγύπτου, Αἰθιοπία προ‐ φθάσει χεῖρα αὐτῆς τῷ Θεῷ, κ. τ. ἑ. Τὴν μὲν διάθεσιν τῆς κακίας διὰ τῶν Αἰγυπτίων ᾐνίξατο· τὴν
45	δὲ ἕξιν διὰ τῶν Αἰθιόπων δεδήλωκεν. Ψάλατε τῷ Θεῷ τῷ ἐπιβεβηκότι ἐπὶ τὸν οὐρανὸν τοῦ οὐρανοῦ κατὰ ἀνατολὰς, κ. τ. ἑ. Πρότερον μὲν «ὡδοποιήσατε τῷ ἐπιβεβηκότι ἐπὶ δυσμῶν·» νῦν δὲ «ψάλατε τῷ ἐπιβεβηκότι ἐπὶ τὸν οὐρανὸν τοῦ
12 . 1509 (50)	οὐρανοῦ κατὰ ἀνατολάς.» Ὁ γὰρ «καταβὰς, αὐτός ἐστι καὶ ὁ ἀναβὰς ὑπεράνω πάντων τῶν οὐρανῶν ἵνα πληρώσῃ τὰ πάντα.»
12 . 1509 (50)	Δότε δόξαν τῷ Θεῷ, ἐπὶ τὸν Ἰσραὴλ ἡ μεγα‐
12 . 1512	λοπρέπεια αὐτοῦ, καὶ ἡ δύναμις αὐτοῦ ἐν νεφέ‐ λαις, κ. τ. ἑ. Νεφέλας λέγει νῦν ἁγίας δυνά‐ μεις. «Ἐντελοῦμαι γὰρ, φησὶ, ταῖς νεφέλαις τοῦ μὴ βρέξαι ἐπ’ αὐτοὺς ὑετόν.» Καὶ ἔσται «λιμὸς, οὐ
5	λιμὸς ἄρτου, οὐδὲ δίψα ὕδατος, ἀλλὰ λιμὸς τοῦ ἀκοῦσαι λόγον Κυρίου.» Οἶμαι δὲ αὐτὸν νεφέλας λέγειν τοὺς ἀγγέλους. Αὐτοὶ γάρ εἰσιν οἱ διδάσκοντες ἡμᾶς.
9t	ΨΑΛΜΟΣ ΞΗʹ.
10	Σῶσόν με, ὁ Θεὸς, ὅτι εἰσήλθοσαν ὕδατα ἕως ψυχῆς μου, κ. τ. ἑ. Ὕδατα λέγει τοὺς λογι‐ σμοὺς καὶ τοὺς πειρασμοὺς τοὺς εἰσερχομένους εἰς τὴν ψυχήν. Ἐνεπάγην εἰς ἰλὺν βυθοῦ, καὶ οὐκ ἔστιν ὑπό‐
15	στασις. Ἦλθον εἰς τὰ βάθη τῆς θαλάσσης, καὶ καταιγὶς κατεπόντισέ με, κ. τ. ἑ. Οὐδὲν τοιοῦτον εὑρίσκομεν παθόντα τὸν Δαυῒδ ἐν ταῖς ἱστορίαις· εἰ δὲ ἐπὶ τὸν Σωτῆρα ἀναφέρεται ὁ ψαλμὸς διὰ τὸ, «Ὁ ζῆλος τοῦ οἴκου σου κατέφαγέ με,» οὐδὲ ἐπὶ τοῦ
20	Σωτῆρος αὐτοῦ ἔγνωμεν τοιοῦτό τι γεγονός. Τοῦ αὐτοῦ. Εἰ ἐν τῷ πρὸ τούτου ψαλμῷ τὸ λέγον πρόσωπον ἐδίδασκε πῶς εἰς Βασὰν κατῆλθε, καὶ ἔλεγεν, «Ἐπιστρέψω ἐν βυθοῖς θαλάσσης,» ἕπε‐ ται τοίνυν τὸν αὐτὸν εἶναι ἡγεῖσθαι τὸν τὰ προκείμενα
25	λέγοντα. Αὐτὸς τοίνυν ὁ Θεὸς Λόγος εὐχὴν ἀναπέμπει τῷ Πατρὶ, ἰδιοποιούμενος τὰ καθ’ ὃν εἴληφεν ἄνθρω‐ πον πάθη. Δηλοῖ δὲ τὰ τοῦ ᾅδου χωρία, ἔνθα μόνος αὐτὸς καταβὰς διεξῆλθεν. Ἐκοπίασα κράζων, ἐβραγχίασεν ὁ λάρυγξ μου,
30	ἐξέλιπον οἱ ὀφθαλμοί μου ἀπὸ τοῦ ἐλπίζειν με ἐπὶ τὸν Θεόν μου, κ. τ. ἑ. Τοῦτο πρὸς τὸ ἀν‐ ήκοον τῶν μὴ πειθομένων αὐτοῦ τῇ διδασκαλίᾳ λέγε‐ ται. Εἰ δὲ καὶ πρὸς τὸ μὴ δεῖν ἐκκακεῖν προσευχό‐ μενον, ἀλλὰ βοᾷν ἡμέρας καὶ νυκτὸς πρὸς τὸν Θεὸν,
35	εἶπε κεκοπιακέναι ἐν τῷ κράζειν, συμφώνως τὸ μετὰ κραυγῆς ἰσχυρᾶς καὶ δακρύων συνεπίσκε‐ ψαι. Ἐπληθύνθησαν ὑπὲρ τὰς τρίχας τῆς κεφαλῆς μου οἱ μισοῦντές με δωρεάν· ἐκραταιώθησαν οἱ
40	ἐχθροί μου οἱ ἐκδιώκοντές με ἀδίκως. Ἃ οὐχ ἥρ‐ πασα, τότε ἀπετίννυον, κ. τ. ἑ. Ἐντεῦθεν, οἶ‐ μαι, δυνατὸν γνῶναι τὸ πλῆθος τῶν δαιμόνων. Τοῦ αὐτοῦ. Εἰ καὶ ἀπέδωκεν ἃ μὴ ἥρπα‐ σεν, ἀλλ’ οὖν ἡμᾶς ἐλυτρώσατο (καὶ τοῦτό ἐστιν
45	ἀποτιννύναι), ἐξαλείφων τὸ καθ’ ἡμῶν χειρόγραφον. Ἃ ἠναγκάσμεθα ἀποτιννύναι ἐπιφερόμενα καθ’ ἡμῶν, ἐξήλειπται ταῦτα καὶ ᾖρται ἐκ τοῦ μέσου, ἀφέσεως ἁμαρτιῶν δοθείσης. Τοῦ αὐτοῦ. Οὐδένα τῶν ἀνθρώπων ἄκοντα ἁρ‐
12 . 1512 (50)	πάζει ὁ Θεός· εἰ γὰρ ἥρπαζεν, οὐκ ἂν ἔλεγε· «Δεῦτε πρὸς μὲ, πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι,
12 . 1512 (50)	κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶς·» καί· «Ἐὰν θέλητε, καὶ
12 . 1513	εἰσακούσησθέ μου, τὰ ἀγαθὰ τῆς γῆς φάγεσθε.» Ἡρ‐ πάγη δὲ ὁ Παῦλος ἕως τρίτου οὐρανοῦ, ἤδη ἑαυτὸν ἐπιδεδωκὼς τῷ Θεῷ Ὁ Θεὸς, σὺ ἔγνως τὴν ἀφροσύνην μου, καὶ αἱ
5	πλημμέλειαί μου ἀπὸ σοῦ οὐκ ἐκρύβησαν, κ. τ. ἑ. Οὐ πάντων τὴν ἀφροσύνην γινώσκει Θεὸς, ἀλλὰ τοῦ γενομένου ἄφρονος διὰ τοὺς ἄφρονας, καὶ τοῦ γε‐ νομένου ἀνόμου διὰ τοὺς ἀνόμους, καὶ τοῦ γενομένου ἀσθενοῦς διὰ τοὺς ἀσθενεῖς.
10	Τοῦ αὐτοῦ. Ἐπειδὴ ψευδομάρτυρες ἔστησαν κατ’ ἐμοῦ, σὺ οἶδας, ὁ Θεὸς, εἴ τινά μοι πεπλημμέλη‐ ται· οὐ γὰρ ἂν ἐκρύβησάν σοι. Καὶ ἄλλως δέ· Ὅτι τὰς ἡμετέρας ἀνεδέξατο ἁμαρτίας, καὶ γέγονεν ὑπὲρ ἡμῶν κατάρα, καὶ ταύτας, φησὶ, τὰς πλημμελείας,
15	ἃς ὑπὲρ ἀνθρώπων ἀνεδεξάμην, σὺ ἔγνως. Ὅτι ὁ ζῆλος τοῦ οἴκου σου κατέφαγέ με, καὶ οἱ ὀνειδισμοὶ τῶν ὀνειδιζόντων σε ἐπέπεσον ἐπ’ ἐμὲ, κ. τ. ἑ. Οὗτος ὁ στίχος τέθειται ἐν τοῖς Εὐ‐ αγγελίοις ἐπὶ τοῖς ἐκβληθεῖσιν ἐκ τοῦ ἱεροῦ κολλυβι‐
20	σταῖς καὶ τραπεζίταις. Τὸ, «Κατέφαγέ με,» ὁ Σύμ‐ μαχος, «κατανάλωσεν,» ἐξέδωκεν. Τοῦ αὐτοῦ. Εἴποι δ’ ἂν ταῦτα καὶ πᾶς ὑπὲρ τοῦ Δημιουργοῦ λέγων πρὸς τοὺς προσκόπτοντας τῇ Προνοίᾳ, ἢ πρὸς τοὺς κακολογοῦντας τὸν κτίσαντα
25	ἑτεροδόξους. Καὶ μάλιστα ὑπὲρ τοῦ Θεοῦ ὀνειδιζόμε‐ νος λέγοι ἄν· «Οἱ ὀνειδισμοὶ,» καὶ τὰ ἑξῆς. Καὶ συνεκάλυψα ἐν νηστείᾳ τὴν ψυχήν μου, καὶ ἐγενήθη εἰς ὀνειδισμοὺς ἐμοὶ, κ. τ. ἑ. Τοῦτο οἱ μαθηταὶ ἐμνήσθησαν, ὡς ἐν τῷ κατὰ Ἰωάννην
30	γέγραπται· «Καὶ συνεκάλυψα ἐν νηστείᾳ τὴν ψυχήν μου, καὶ ἐγενήθη εἰς ὀνειδισμοὺς ἐμοὶ, καὶ ἐθέμην τὸ ἔνδυμά μου σάκκον, καὶ ἐγενόμην αὐτοῖς εἰς πα‐ ραβολήν.» Τοῦ αὐτοῦ. Κάλυμμα τῆς ψυχῆς ἡ νηστεία
35	κρύπτουσα τὰ πάθη αὐτῆς, τουτέστιν ἐπιθυμίαν αἰ‐ σχρὰν, καὶ θυμὸν ἄλογον. Ὁ τοίνυν μὴ νηστεύων γεγύμνωται ἀσχημονῶν. Τοῦ αὐτοῦ. Οὐδὲν, φησὶ, ξένον γέγονεν, ἀλλ’ οἱ ἐν τῇ Παλαιᾷ ὀνειδίσαντες καὶ ὑβρίσαντές σε, Θεὲ
40	Πάτερ, οὗτοι καὶ κατὰ τοῦ Υἱοῦ σου ἐμοῦ ἦλθον.
42	Καὶ εἰς ἐμὲ ἔψαλλον οἱ πίνοντες τὸν οἶνον, κ. τ. ἑ. Οὗτος ὁ οἶνος θυμός ἐστι τῶν δρακόντων. Σῶσόν με ἀπὸ πηλοῦ, ἵνα μὴ ἐμπαγῶ· ῥυσθείην
45	ἐκ τῶν μισούντων με, καὶ ἐκ τοῦ βάθους τῶν ὑδάτων, κ. τ. ἑ. Σκοπὸς οὐχ ὁ τυχὼν ἀλληγο‐ ρῆσαι τὰ γεγραμμένα ἐπὶ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν γεγο‐ νότα. Οἶμαι δὲ ταῦτα πάντα ἐπὶ τῇ ἐν ᾅδου πορείᾳ λαμβάνεσθαι.
12 . 1513 (50)	Τοῦ αὐτοῦ. Βάθος ὑδάτων ἐστὶν εἰς ὃ γίνον‐
12 . 1516	ται οἱ μὴ γενναίως τὰ πειρατήρια φέροντες· ἀφ’ οὗ Θεὸς μόνος ῥύεται τοὺς δυναμένους εἰπεῖν· «Ἐκ βαθέων ἐκέκραξα πρὸς σὲ, Κύριε.» —«Ἐκ τοῦ βά‐ θους δὲ τῶν ὑδάτων» γράφεται, καὶ οὐχὶ, ἐκ τῶν
5	βαθέων τῶν ὑδάτων. Μηδὲ συσχέτω ἐπ’ ἐμοῦ φρέαρ τὸ στόμα αὐ‐ τοῦ, κ. τ. ἑ. Ἐνταῦθα φύσιν τινὰ λογικὴν κα‐ ταχθόνιον εἴρηκε φρέαρ, ἐν ᾧ πολλαὶ τῶν ψυχῶν ἐμπεπτώκασιν.
10	Σὺ γὰρ γινώσκεις τὸν ὀνειδισμόν μου, καὶ τὴν αἰσχύνην μου, καὶ τὴν ἐντροπήν μου, κ. τ. ἑ. Ἄξιος τῆς περὶ Θεοῦ γνώσεώς ἐστιν ὁ Χριστοῦ ὀνειδισμὸς, ὃν ὠνειδίζετο διὰ δικαιοσύνην. Οὕτω καὶ ὁ δίκαιος ὀνειδίζοιτο.
15	Τοῦ αὐτοῦ. Αἰσχύνεται δὲ ἐφ’ ἡμῖν ὁ ἀρχιε‐ ρεὺς ἡμῶν, ὅς ἐστι Χριστὸς ὁ διεληλυθὼς τοὺς οὐρα‐ νοὺς, ὀνειδιζόμενος ὑπὸ τῶν ἐναντίων πνευμάτων. Καὶ ὑπέμεινα συλλυπούμενον, καὶ οὐχ ὑπῆρξε, καὶ παρακαλοῦντα, καὶ οὐχ εὗρον, κ. τ. ἑ. Οὐκ
20	εἴρηται συλλυπούμενόν μοι, ἀλλὰ «συλλυπού‐ μενον,» τὸν κλαίοντα μετὰ κλαιόντων· οὐδὲ παρα‐ καλοῦντά με, ἀλλὰ παρακαλοῦντα τὸν δυνάμενον εἰ‐ πεῖν· «Παρακαλοῦμεν τοὺς ἐν θλίψει.» Ἢ τάχα συλλυπεῖται Χριστῷ καὶ παρακαλεῖ αὐτὸν ὁ ἑνὶ τῶν
25	ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ ταῦτα ποιῶν, ὡς καὶ ἐπὶ τοῦ «Ἐπεί‐ νασα» λέγεται. Καὶ ἔδωκαν εἰς τὸ βρῶμά μου χολὴν, καὶ εἰς τὴν δίψαν μου ἐπότισάν με ὄξος, κ. τ. ἑ. Ταῦτα πάντα γέγονε κατὰ τὸν καιρὸν τοῦ σταυροῦ.
30	Τοῦ αὐτοῦ. Οἶνος τραπεὶς γεννᾷ ὄξος, καὶ ἀρετὴ φθαρεῖσα τίκτει κακίαν. Γενηθήτω ἡ τράπεζα αὐτῶν ἐνώπιον αὐτῶν εἰς παγίδα, καὶ εἰς ἀνταποδόσεις, καὶ εἰς σκάνδα‐ λον, κ. τ. ἑ. Τράπεζα τῶν Ἰουδαίων ἐστὶν ἡ
35	παλαιὰ Διαθήκη, ἐν ᾗ σκανδαλίζονται, τὰ περὶ Χριστοῦ μὴ νοοῦντες. Αὕτη γὰρ κηρύσσει Χριστὸν ἐσταυρωμένον, Ἰουδαίοις μὲν σκάνδαλον, ἔθνεσι δὲ μωρίαν. Τοῦ αὐτοῦ. Μήποτε τράπεζα ἀφ’ ἧς ἡ λογικὴ
40	τροφὴ τοῦ λαοῦ ἦν, ὁ νόμος καὶ οἱ προφῆται. Αὕτη ἡ τράπεζα, μὴ νοουμένης τῆς Γραφῆς, γεγένηται τοῖς Ἰουδαίοις εἰς παγίδα καὶ εἰς ἀνταπόδοσιν, καὶ εἰς σκάνδαλον. Οὐ πᾶσι δὲ τοιαύτη ἡ τράπεζα δύναται λέγεσθαι. Ὁ Κύριος σοφία τυγχάνει ὁ λέγων· «Δεῦτε,
45	φάγετε τὸν ἐμὸν ἄρτον·» καὶ ὁ ἄρτος ζωῆς ὁ ἐξ οὐ‐ ρανοῦ καταβὰς, οὗ ἡ σὰρξ ἀληθής ἐστι βρῶσις, καὶ τὸ αἷμα ἀληθής ἐστι πόσις. Γενηθήτω ἡ ἔπαυλις αὐτῶν ἠρημωμένη, καὶ ἐν τοῖς σκηνώμασιν αὐτῶν μὴ ἔστω ὁ κατοικῶν,
12 . 1516 (50)	κ. τ. ἑ. Δυνατὸν ταῦτα περὶ τοῦ ναοῦ τῶν Ἰου‐ δαίων ἐκλαμβάνειν καὶ περὶ τῆς πόλεως αὐτῶν προ‐
12 . 1516 (50)	φητευόμενα.
12 . 1517	Τοῦ αὐτοῦ. Ἠρημώθη μετὰ τὸν σταυρὸν ἡ ἔπαυλις αὐτῶν, ὁ ναὸς καὶ Ἱερουσαλήμ. Πρόσθες ἀνομίαν ἐπὶ τὴν ἀνομίαν αὐτῶν, καὶ μὴ εἰσελθέτωσαν ἐν δικαιοσύνῃ σου, κ. τ. ἑ. Ὅτε
5	οἱ ἀνόμως ἁμαρτήσαντες ἀνόμως ἀπολοῦνται, προστίθεται τῇ τῶν ἁμαρτησάντων ἀνομίᾳ ἡ κατὰ τὴν ἀνομίαν αὐτῶν κόλασις. «ᾯ γὰρ μέτρῳ με‐ τρεῖτε, ἀντιμετρηθήσεται ὑμῖν.» Τοῦ αὐτοῦ. Πῶς γὰρ δύνανται εἰσελθεῖν εἰς
10	τὴν δικαιοσύνην ἐσκοτισμένοι τοὺς ὀφθαλμούς; Ἐξαλειφθήτωσαν ἐκ βίβλου ζώντων, καὶ μετὰ δικαίων μὴ γραφήτωσαν, κ. τ. ἑ. Βίβλος ζών‐ των ἡ γνῶσις ἡ τοῦ Θεοῦ, ἐξ ἧς ἐκπίπτουσιν οἱ ἀκαθάρτους ἔχοντες τὰς καρδίας· «Μακάριοι γὰρ,
15	φησὶν, οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν Θεὸν ὄψονται.» Τὸ δὲ ἰδεῖν Θεὸν, τὸ γνώσεως τῆς αὐτοῦ ἐστι καταξιωθῆναι. Τοῦ αὐτοῦ. Ἄδικος μετὰ δικαίου γράφεται, ἐὰν ἀπόσχηται τοῦ εἶναι ἄδικος.
20	Ἀρέσει τῷ Θεῷ ὑπὲρ μόσχον νέον κέρατα ἐκφέ‐ ροντα καὶ ὁπλὰς, κ. τ. ἑ. Τουτέστιν ὑπὲρ τὴν ἄλογον καὶ αἰσθητὸν θυσίαν.
24	Ὅτι εἰσήκουσε τῶν πενήτων ὁ Κύριος, καὶ τοὺς
25	πεπεδημένους αὐτοῦ οὐκ ἐξουδένωσεν, κ. τ. ἑ. Γενώμεθα πένητες, ἵν’ ὁ Κύριος ἡμῶν ἐπα‐ κούσῃ. Αἰνεσάτωσαν αὐτὸν οἱ οὐρανοὶ καὶ ἡ γῆ, θά‐ λασσα καὶ πάντα τὰ ἕρποντα ἐν αὐτοῖς, κ. τ. ἑ.
30	Τοὺς ἐπουρανίους καὶ ἐπιγείους λέγει ἐνταῦθα ὁμωνύμως τοῖς αὐτῶν κόσμοις. Τοιοῦτόν ἐστι καὶ τό· «Οἱ οὐρανοὶ διηγοῦνται δόξαν Θεοῦ.» Τοῦ αὐτοῦ. Ἆρα τὰ ἑρπυστικὰ ζῶα αἰνέσει, σωζομένης τῆς Σιὼν καὶ οἰκοδομουμένης τῆς Ἰουδαίας;
35	Εἰ δὲ τὰ ἕρποντα νοητῶς ῥητέον, καὶ τὰ οἰκοδομού‐ μενα δηλονότι νοητῶς ἐκληφθήτωσαν. Ὅτι ὁ Θεὸς σώσει τὴν Σιὼν, καὶ οἰκοδομηθή‐ σονται αἱ πόλεις τῆς Ἰουδαίας, κ. τ. ἑ. Ψυχὰς λο‐ γικὰς λέγει πόλεις τῆς Ἰουδαίας.
40t	ΨΑΛΜΟΣ ΞΘʹ.
41	Αἰσχυνθείησαν, καὶ ἐντραπείησαν οἱ ζητοῦν‐ τες τὴν ψυχήν μου, κ. τ. ἑ. Οἱ ἀόρατοι ἡμῶν πολέμιοι ζητοῦσι τὴν ψυχὴν, ὑποχείριον θέ‐ λοντες λαβεῖν πρὸς κακίαν αὐτὴν προτρεπόμενοι.
45t	ΨΑΛΜΟΣ Οʹ.
46	Ὅτι Χριστὸς λέγει τὰ ἐν τῷ ψαλμῷ, δῆλον.
46	Εὔχεται τόπον αὐτῷ ὀχυρὸν εἶναι, τὸν Θεόν. Ὁ λέ‐
12 . 1520	γων· «Ἐγὼ ἐν τῷ Πατρὶ,» φησὶ καὶ τό· «Ἐπὶ σὲ ἐπεῤῥίφην ἐκ γαστρός· ἐκ κοιλίας μητρός μου σύ μου εἶ σκεπαστής·» τὸ μὲν, εἰς ἅμα γενέσει μόνος συνῃσθημένος Θεοῦ, καὶ ἐπερεισάμενος αὐτῷ· τὸ δὲ,
5	διὰ τὴν ἐπὶ τῇ προσκυνήσει τῶν μάγων ἐπιβουλὴν εἰς Χριστὸν, Ἡρῴδου μηδὲν παθόντα τῷ ἐσκεπάσθαι ὑπὸ Θεοῦ ὅτε τὰ ἀπὸ διετοῦς καὶ κατωτέρω ἀνῃρεῖτο παιδία ἐν ὁρίοις Βηθλεέμ. Τίς δὲ καὶ «ὁ προσθεὶς ἐπὶ πᾶσαν τὴν αἴνεσιν» τοῦ Θεοῦ τὴν ἐν νόμῳ καὶ
10	προφήταις ἢ ὁ Υἱός; Οὗτος δὲ, ταλανίζων γραμμα‐ τεῖς, οὐκ ἔγνω τὰς γραμματείας αὐτῶν. Καὶ γὰρ οἶδε τὸ ἀποκτεῖνον γράμμα διδάσκειν τὰ τοῦ ζωο‐ ποιοῦντος Πνεύματος. Οὗτος δὲ, ἐκ νεκρῶν ἀναστὰς, οὗτος καὶ ἀπαγγείλας βραχίονα τοῦ Θεοῦ τῇ γενεᾷ
15	πάσῃ, φησὶ τῷ Πατρί· «Ἐκ τῶν ἀβύσσων τῆς γῆς πάλιν ἀνήγαγές με.» Ἐπὶ σοὶ, Κύριε, ἤλπισα, μὴ καταισχυνθείην εἰς τὸν αἰῶνα, κ. τ. ἑ. Ἐὰν ἐν ταῖς θλίψεσιν ὑπομένωμεν, οὐκ αἰσχυνθησόμεθα ἐν τῷ αἰῶνι τῷ
20	μέλλοντι· «Ἡ γὰρ θλίψις ὑπομονὴν κατεργάζεται· ἡ δὲ ὑπομονὴ δοκιμήν· ἡ δὲ δοκιμὴ ἐλπίδα· ἡ δὲ ἐλπὶς οὐ καταισχύνει.» Ὁ Θεός μου, ῥῦσαί με ἐκ χειρὸς ἁμαρτωλοῦ, ἐκ χειρὸς παρανομοῦντος καὶ ἀδικοῦντος, κ. τ. ἑ.
25	Τὸν Σατανᾶν λέγει ἁμαρτωλὸν, καὶ παράνομον καὶ ἄδικον· ἁμαρτωλὸν μὲν διὰ τὴν χειρίστην ἕξιν· παράνομον δὲ διὰ τὸ παραβῆναι τὸν φυσικὸν νόμον αὐτοῦ· ἄδικον δὲ διὰ τὸ αὐτὸν ἀποστερεῖν τῆς γνώ‐ σεως τοῦ Θεοῦ.
30	Ἐπὶ σὲ ἐπεστηρίχθην ἀπὸ γαστρός· ἐκ κοιλίας μητρός μου σύ μου εἶ σκεπαστὴς, κ. τ. ἑ. Ὁ εἰ‐ δὼς ἀπὸ γαστρὸς μόνος ἐπιστηρίζεσθαι Θεῷ Ἰησοῦς ταῦτά φησι. Σκεπαστὴς δὲ αὐτοῦ ἐγένετο ὅτε οἱ μάγοι ἐχρηματίσθησαν δι’ ἄλλης ὁδοῦ ἀναχωρῆσαι
35	εἰς τὴν χώραν αὐτῶν, καὶ Ἰωσὴφ, παραλαβὼν τὸ παιδίον ἅμα τῇ μητρὶ αὐτοῦ, εἰς Αἴγυπτον κελευσθεὶς ἀπῆλθεν, ἵνα μὴ ἀναιρεθῇ μετὰ τῶν παίδων ὁ Ἰη‐ σοῦς. Ὡσεὶ τέρας ἐγενήθην τοῖς πολλοῖς, κ. τ. ἑ.
40	Τοῖς τὴν πλατεῖαν καὶ εὐρύχωρον ὁδεύουσι καὶ ἐπάγουσαν ἐπὶ τὴν ἀπώλειαν πολλούς· πολλοὶ γὰρ οἱ διερχόμενοι δι’ αὐτῆς· ὡσεὶ τέρας ἐγενήθη ὁ Ἰησοῦς· ἀλλ’ οὐ τοῖς ὀλίγοις εὑρίσκουσι τὴν στενὴν καὶ τεθλιμμένην ἀπάγουσαν εἰς ζωήν.
45	Πληρωθήτω τὸ στόμα μου αἰνέσεως, ὅπως ὑμ‐ νήσω τὴν δόξαν σου, ὅλην τὴν ἡμέραν τὴν με‐ γαλοπρέπειάν σου, κ. τ. ἑ. Ἐὰν μὴ πληρωθῇ ὁ νοῦς χάριτος Θεοῦ, ὑμνῆσαι τὴν δόξαν Θεοῦ οὐ δύ‐ ναται. Στόμα γὰρ τῆς ψυχῆς τὸν νοῦν ὠνόμασε, δόξαν
12 . 1520 (50)	δὲ τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ. Λέγοντες· Ὁ Θεὸς ἐγκατέλιπεν αὐτὸν, κ. τ. ἑ. Ταύτας τὰς φωνὰς τέθεικεν ὡς ὑπὸ τῶν δαιμό‐
12 . 1520 (50)	νων λεγομένας.
12 . 1521	Ὁ Θεὸς, μὴ μακρύνῃς ἀπ’ ἐμοῦ, κ. τ. ἑ. Τὸ, «Μὴ μακρύνῃς,» ἀντὶ τοῦ, Μὴ μακρὰν γένῃ ἀπ’ ἐμοῦ. Τοῦ αὐτοῦ. Μακρὰν ἀπὸ ἀνθρώπου γίνεται ὁ Θεὸς, οὐ κατὰ τὴν οὐσίαν· (πανταχοῦ γὰρ πάρεστι
5	καὶ τὰ πάντα πληροῖ·) ἀλλὰ κατὰ τὴν τῆς προνοίας καὶ τὴν τῆς βοηθείας ἐνέργειαν. Χωρίζεται δὲ ἡμῶν διὰ τὸ δυσῶδες τῶν ἡμετέρων ἁμαρτημάτων, καθώς φησι προφήτης ἕτερος· «Αἱ ἁμαρτίαι ὑμῶν διϊστῶσιν ἀνὰ μέσον ἐμοῦ καὶ ὑμῶν.»
10	Περιβαλέσθωσαν αἰσχύνην καὶ ἐντροπὴν οἱ ζητοῦντές μοι κακὰ, κ. τ. ἑ. Τὸ, «Ἄφες αὐτῷ τὸ ἱμάτιον,» δύναται ἀναφέρεσθαι ἐπὶ τὴν αἰσχύνην καὶ ἐντροπὴν, ἃς περιβάλλεται ὁ τοιόσδε. Ἐγὼ δὲ διὰ παντὸς ἐλπιῶ, καὶ προσθήσω ἐπὶ
15	πᾶσαν τὴν αἴνεσίν σου, κ. τ. ἑ. Πολλαὶ αἰνέσεις εἴρηνται τοῦ Θεοῦ ἐν νόμῳ καὶ προφήταις, αἷς προστί‐ θησιν ὁ εἰπών· «Οὐκ ἦλθον καταλῦσαι τὸν νόμον ἢ τοὺς προφήτας, ἀλλὰ πληρῶσαι,» ὡς ἀρέσκει τῇ τοῦ Χριστοῦ ἐπωνύμῳ Ἐκκλησίᾳ.
20	Ὅτι οὐκ ἔγνων γραμματείας, κ. τ. ἑ. Εἰ ἔστι γράμμα μὲν ἀποκτεῖνον, πνεῦμα δὲ ζωοποιοῦν, τὸ μὲν παρώνυμον τοῦ γράμματος οὐκ ἔγνω ὁ γινώσ‐ κων Κύριος τοὺς ὄντας αὐτοῦ· τὸ δὲ παρώνυμον τοῦ πνεύματος ἔγνω.
25	Κύριε, μνησθήσομαι τῆς δικαιοσύνης σου μό‐ νου, κ. τ. ἑ. Τῆς τοῦ Πατρὸς δικαιοσύνης Χριστὸς μνησθήσεται. Ἕως ἂν ἀπαγγείλω τὸν βραχίονά σου πάσῃ τῇ γενεᾷ τῇ ἐρχομένῃ, κ. τ. ἑ. Βραχίων τοῦ
30	Θεοῦ ὁ Χριστός. Ὁ Θεὸς, ἕως ὑψίστων ἃ ἐποίησας μεγαλεῖα, κ. τ. ἑ. «Εἰρηνοποιήσας διὰ τοῦ αἵματος αὐτοῦ τὰ ἐν οὐρανοῖς καὶ τὰ ἐπὶ γῆς.» Ὅσας ἔδειξάς μοι θλίψεις πολλὰς καὶ κακάς!
35	καὶ ἐπιστρέψας ἐζωοποίησάς με, καὶ ἐκ τῶν ἀβύσ‐ σων τῆς γῆς πάλιν ἀνήγαγές με, κ. τ. ἑ. Σαφῶς περὶ τῆς ἐκ νεκρῶν ἀναστάσεως ταῦτα εἴρηται. Τοῦ αὐτοῦ. Ἄβυσσον νῦν ὠνόμασε τὸ χωρίον τῶν καταχθονίων δαιμόνων. Εἰσὶ δέ τινες οἳ καὶ αὐ‐
40	τοὺς τοὺς δαίμονας ἀβύσσους λέγουσι διὰ τὸ ἀπέραν‐ τον τῆς κακίας αὐτῶν. Καὶ γὰρ ἐγὼ ἐξομολογήσομαι ἐν σκεύει ψαλ‐ μοῦ τὴν ἀλήθειάν σου, κ. τ. ἑ. Σκεῦος ψαλμοῦ ψυχὴ καθαρά.
45t	ΨΑΛΜΟΣ ΟΑʹ.
46	Εἰς Σαλομὼν, κ. τ. ἑ. Εἰς Σαλομὼν τὸν υἱὸν Δαυῒδ· «Βίβλος γὰρ γενέσεως Ἰησοῦ Χριστοῦ υἱοῦ Δαυΐδ.» Σαλομὼν γὰρ ἑρμηνεύεται εἰρηνικός· αὐτὸς
46	γάρ ἐστιν ἡ εἰρήνη ἡμῶν.
12 . 1524	Ὁ Θεὸς, τὸ κρῖμά σου τῷ βασιλεῖ δὸς, καὶ τὴν δικαιοσύνην σου τῷ υἱῷ τοῦ βασιλέως, κ. τ. ἑ. Βασιλεὺς Χριστὸς, βασιλέως Θεοῦ Υἱός· διὸ δὴ αὐτὸς βασιλεύει, ἕως πάντες οἱ ἐχθροὶ ὑποταγῶσιν
5	αὐτῷ. Εἶτα παραδώσει τὴν βασιλείαν τῷ Θεῷ καὶ Πατρί. Κρίνειν τὸν λαόν σου ἐν δικαιοσύνῃ καὶ τοὺς πτωχούς σου ἐν κρίσει, κ. τ. ἑ. Οὐ πάντες οἱ πτωχοὶ τοῦ Θεοῦ εἰσιν, ἀλλ’ οἱ διὰ τὸ παρεῖναι τῷ
10	Ἰησοῦ μακαριζόμενοι ὑπ’ αὐτοῦ. Ἀναλαβέτω τὰ ὄρη εἰρήνην, κ. τ. ἑ. «Μακάριοι γὰρ οἱ εἰρηνοποιοί.» Κρινεῖ τοὺς πτωχοὺς τοῦ λαοῦ, καὶ σώσει τοὺς υἱοὺς τῶν πενήτων, καὶ ταπεινώσει συκοφάν‐
15	την, κ. τ. ἑ. Εἰ ὁ πιστεύων οὐ κρίνεται, μήποτε ὁ μὲν ἐν παντὶ πλουτῶν λόγῳ καὶ γνώσει, καὶ πλου‐ τῶν ἐν ἔργοις ἀγαθοῖς καὶ θησαυρίσας, «οὗ λύτρον ἐστὶ τῆς ψυχῆς ὁ ἴδιος πλοῦτος,» οὐ κρίνεται· ὁ δὲ πτωχεύων τὸ ἀπὸ τοῦ λαοῦ κρίνεται· οὔτε κατορθώ‐
20	σας ἐπὶ τοσοῦτον τὴν πίστιν, ὡς τυχεῖν τοῦ, «Ὅτι ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ οὐ κρίνεται·» οὔτε ὡς ἀποπεσὼν, ὡς ἐν ἐκείνοις εἶναι περὶ ὧν εἴρηται· «Ὁ μὴ πιστεύων ἤδη κέκριται.» Ἀκούω δὲ τοῦ «ὁ μὴ πιστεύων,» ἀντὶ τοῦ, «ὁ ἀπιστῶν.»
25	Καταβήσεται ὡς ὑετὸς ἐπὶ πόκον, καὶ ὡσεὶ σταγὼν ἡ στάζουσα ἐπὶ τὴν γῆν, κ. τ. ἑ. Ὡς ὑετὸς μὲν ἐπὶ τὰ ἔθνη, ὡς σταγόνες ἐπὶ τὸν Ἰσραήλ. Ἀνατελεῖ ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτοῦ δικαιοσύνη καὶ πλῆθος εἰρήνης ἕως οὗ ἀνταναιρεθῇ ἡ σε‐
30	λήνη, κ. τ. ἑ. Ἀντὶ τοῦ, μέχρι τῆς συντελείας. Σελήνης γὰρ ἀναιρουμένης, ἀναιρεῖται χρόνος· χρό‐ νου δὲ ἀναιρεθέντος, τέλος ἕξει ὁ αἰσθητὸς κόσμος. Δύναται δὲ σελήνην λέγειν καὶ τὴν ἀντικειμένην δύναμιν, ὡς ἄρχουσαν τῆς νυκτός.
35	Ἐνώπιον αὐτοῦ προσπεσοῦνται Αἰθίοπες, καὶ οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ χοῦν λείξουσι. Βασιλεῖς Θαρ‐ σὶς καὶ αἱ νῆσοι, κ. τ. ἑ. Διαφορὰν οἶμαι δη‐ λοῦσθαι ἐν τούτοις τῶν τῷ Χριστῷ προσιόντων. Τοῦ αὐτοῦ. Θαρσεῖς ἔθνος Αἰθιοπικόν ἐστιν.
40	Ἔτι τὸ Θαρσεῖς σημαίνει τὸ χρῶμα τὸ ὑακίνθινον. ὡς παρὰ τῷ προφήτῃ ἔχομεν· «Ὁμοίωμα αὐτῶν ὡς Θαρσεῖς.» Σημαίνει δὲ παρὰ τῷ Ἰωνᾷ καὶ Ταρσὸν τὴν πόλιν. Σαβὰ δὲ πόλις τῆς Ἰνδίας, ἀφ’ ἧς ἦλθεν ἡ βασίλισσα νότου πρὸς Σαλομῶντα. Θαρσεῖς δὲ ἑρμη‐
45	νεύεται κατάσκοποι, κατασκοπὴ εὐφροσύνης καὶ χαρᾶς. Πάντα τὰ ἔθνη δουλεύσουσιν αὐτῷ, κ. τ. ἑ. Εἰ δουλεύσουσιν αὐτῷ πάντα τὰ ἔθνη, δουλεύσουσι πάντως καὶ τὰ τοὺς πολέμους ἔχοντα. Εἰ δὲ τοῦτο,
12 . 1524 (50)	πᾶσα ἄρα φύσις λογικὴ δουλεύσει τῷ Χριστῷ· καὶ τοῦτό ἐστι τὸ παρὰ τῷ Παύλῳ εἰρημένον, ὅτι αὐτῷ
12 . 1524 (50)	κάμψει πᾶν γόνυ.
12 . 1525	Καὶ ζήσεται, καὶ δοθήσεται αὐτῷ ἐκ τοῦ χρυ‐ σίου τῆς Ἀραβίας, κ. τ. ἑ. Ζῇ Χριστὸς ἐν τοῖς δεχομένοις αὐτόν· «Ζῶ» γὰρ, φησὶν, «οὐκέτι ἐγώ· ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός.» Ἕτερος δέ φησι περὶ Σολομῶν‐
5	τος ὅτι καὶ Ἄραβες καὶ οἱ προσεχεῖς ἐπιχώριοι φόρον αὐτῷ τελοῦσιν. Καὶ προσεύξονται περὶ αὐτοῦ διαπαντός· ὅλην τὴν ἡμέραν εὐλογήσουσιν αὐτὸν, κ. τ. ἑ. Λέγον‐ τες· «Τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν
10	τὸ καθ’ ἡμέραν.» Τοῦ αὐτοῦ. Μαθόντες οἱ ἅγιοι, ὡς οὐδεὶς τῶν γεννητῶν λυτρώσεται τοὺς ἀνθρώπους ἐκ τῆς κατε‐ χούσης κακοπραγίας, περὶ τοῦ δυναμένου ῥύσασθαι ἐκ χειρὸς δυνάστου συνεχῶς εὐχὴν τῷ Πατρὶ ἀνέ‐
15	πεμπον. Ὑπεραρθήσεται ὑπὲρ τὸν Λίβανον ὁ καρπὸς αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Λίβανον λέγει πολλαχοῦ τὸ ὄρος καὶ τὸν ναὸν, καὶ τοὺς υἱοὺς Ἰσραήλ. Τοῦ αὐτοῦ. Καρπὸς Χριστοῦ τὰ πιστεύσαντα
20	ἔθνη καὶ ὑψωθέντα ἐπὶ θεοσεβείᾳ ὑπὲρ τὸν Ἰσραὴλ, ὃν τροπικῶς Λίβανον καλεῖ. Πάντα τὰ ἔθνη μακαριοῦσιν αὐτὸν, κ. τ. ἑ. Ὁ Παῦλός φησιν· «Ὁ μακάριος καὶ μόνος δυ‐ νάστης.»
25t	ΨΑΛΜΟΣ ΟΒʹ.
26	Ὡς ἀγαθὸς ὁ Θεὸς τοῦ Ἰσραὴλ, τοῖς εὐθέσι καρδίᾳ, κ. τ. ἑ. Εἰς τὸ ἐφ’ ἑαυτῷ πᾶσιν ἀγαθός ἐστιν ὁ Θεός· «Σωτὴρ» γάρ «ἐστι πάντων ἀνθρώ‐ πων, μάλιστα πιστῶν.» Μήποτε δὲ τὸ γεγραμμένον
30	ἴσον δύναται τῷ, Θεωρεῖται τοῖς εὐθέσι τῇ καρδίᾳ ᾗ ἀγαθός ἐστιν ὁ Θεός. Πῶς γὰρ οὐχὶ καὶ τοῖς κακῶς ἔχουσιν ἀγαθός ἐστιν ὁ ἰατρὸς, οὗ χρῄζουσιν;
34	Ὅτι ἐζήλωσα ἐν τοῖς ἀνόμοις, εἰρήνην ἁμαρ‐
35	τωλῶν θεωρῶν, κ. τ. ἑ. Εἰρήνην νῦν τὴν εὔροιαν τοῦ αἰσθητοῦ βίου ὠνόμασεν. Ὅτι οὐκ ἔστιν ἀνάνευσις ἐν τῷ θανάτῳ αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Ἀνάνευσιν λέγει τὴν μνήμην τοῦ θανά‐ του· ὅθεν ὁ Σύμμαχος, «Ὅτι οὐκ ἐνεθυμοῦντο περὶ
40	τοῦ θανάτου ἑαυτῶν,» πεποίηκεν. Περιεβάλοντο ἀδικίαν καὶ ἀσέβειαν αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Ἡ μὲν ἀδικία ἐν τῷ κακῷ βίῳ θεωρεῖται, ἡ δὲ ἀσέβεια ἐν τοῖς ψευδέσι δόγμασι. Ἐξελεύσεται ὡς ἐκ στέατος ἡ ἀδικία αὐ‐
45	τῶν, κ. τ. ἑ. «Ἐξίεσαν ἀπὸ λίπους οἱ ὀφθαλ‐ μοὶ,» κατὰ Σύμμαχον. Ἔθεντο εἰς οὐρανὸν τὸ στόμα αὐτῶν, καὶ ἡ
45	γλῶσσα αὐτῶν διῆλθεν ἐπὶ τῆς γῆς, κ. τ. ἑ. Τὸ,
12 . 1528	«Ἔθεντο,» ἀντὶ τοῦ, «Ἔταξαν,» φησὶ, βλασφη‐ μεῖν μὲν Θεὸν, ἀνθρώπους δὲ ἀδικεῖν. Καὶ εἶπαν· Πῶς ἔγνω ὁ Θεὸς, καὶ εἰ ἔστι γνῶσις ἐν τῷ Ὑψίστῳ, κ. τ. ἑ. Τὸ, «Εἰ ἔστι γνῶσις ἐν
5	τῷ Ὑψίστῳ,» ἀντὶ τοῦ, Εἰ γινώσκει ὁ Κύριος καὶ ἐφο‐ ρᾷ τὰ ἀνθρώπινα. Καὶ εἶπα· Ἄρα ματαίως ἐδικαίωσα τὴν καρδίαν μου, καὶ ἐνιψάμην ἐν ἀθώοις τὰς χεῖράς μου, κ. τ. ἑ. Ἀντὶ τοῦ, καθαρὸς ἐγενόμην.
10	Τοῦ αὐτοῦ. Τοιαῦτα καὶ ἐν τῷ Μαλαχίᾳ· «Εἴ‐ πατε, ὅτι μάταιος ὁ δουλεύων Θεῷ· καὶ τί πλέον, ὅτι ἐφυλάξαμεν τὰ φυλάγματα αὐτοῦ;» Ταῦτα κατελά‐ λησαν οἱ φοβούμενοι τὸν Κύριον, ἕκαστος πρὸς τὸν πλησίον αὐτοῦ.
15	Καὶ ὑπέλαβον τοῦ γνῶναι τοῦτο, κόπος ἐστὶν ἐναντίον μου, κ. τ. ἑ. Κόπος ἐστὶ τοῦ γνῶναι τὸν λόγον τὸν περὶ Προνοίας. Ἕως οὗ εἰσέλθω εἰς τὸ ἁγιαστήριον τοῦ Θεοῦ, καὶ συνῶ εἰς τὰ ἔσχατα αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Ὅταν εἰσ‐
20	έλθωμεν εἰς τὸ ἁγιαστήριον τοῦ Θεοῦ, τὸ τηνι‐ καῦτα τὸν λόγον τὸν περὶ Προνοίας γνωσόμεθα. Κύριε, ἐν τῇ πόλει σου τὴν εἰκόνα αὐτῶν ἐξουδενώσεις, κ. τ. ἑ. Εἰκών ἐστι τοῦ ἁμαρτω‐ λοῦ ὁ παλαιὸς ἄνθρωπος ὁ φθειρόμενος κατὰ τὰς
25	ἐπιθυμίας τῆς ἀπάτης· ὃν ἐξουδενεῖ διὰ τῆς αὐτοῦ γνώσεως. Ὅτι ἐξεκαύθη ἡ καρδία μου, καὶ οἱ νεφροί μου ἠλλοιώθησαν, κ. τ. ἑ. Καρδίαν μὲν λέγει τὸ διανοητικὸν, νεφροὺς δὲ τὸ παθητικὸν, ἀφ’ οὗ τίκτε‐
30	ται τό τε ἐπιθυμητικὸν καὶ τὸ θυμικόν. Τί γάρ μοι ὑπάρχει ἐν τῷ οὐρανῷ, καὶ παρὰ σοῦ τί ἐθέλησα ἐπὶ τῆς γῆς, κ. τ. ἑ. Οἱ τῶν ἐπου‐ ρανίων προτιμῶντες τὰ ἐπίγεια τοῦτο λεγέτω‐ σαν· ἐνταῦθα γὰρ, εἰ καὶ μὴ τῷ λόγῳ τοῦτο ὁμολο‐
35	γοῦμεν, ἀλλὰ γοῦν διὰ τῶν ἔργων τοῦτο δεικνύομεν. Ἐξέλιπεν ἡ καρδία μου καὶ ἡ σάρξ μου, κ. τ. ἑ. Ἀπὸ τῶν βιωτικῶν δηλαδὴ καὶ ἀνθρωπίνων πρά‐ ξεων· ὅταν γὰρ ἐκεῖθεν ἐκλίπῃ, τουτέστιν ἁπάντων ἀναχωρήσῃ, τότε μερίδα τὸν Θεὸν εἰς τὸν αἰῶνα ἕξει.
40	Καὶ ἡ μερίς μου ὁ Θεὸς εἰς τὸν αἰῶνα, κ. τ. ἑ. Μερὶς τοῦ δικαίου ἐστὶν ἡ γνῶσις ἡ τοῦ Θεοῦ. Ἐξωλόθρευσας πάντα τὸν πορνεύοντα ἀπὸ σοῦ, κ. τ. ἑ. Οὗτος πορνεύει ἀπὸ Θεοῦ, ὁ ἐπι‐ δεδωκὼς ἑαυτὸν τῇ τῶν δαιμόνων λατρείᾳ.
45	Ἐμοὶ δὲ τὸ προσκολλᾶσθαι τῷ Θεῷ ἀγαθόν ἐστι, τίθεσθαι ἐν τῷ Κυρίῳ τὴν ἐλπίδα μου, κ. τ. ἑ.
45	Ὅμοιον τό. «Τῷ αὐτῷ κολληθήσῃ,» καὶ τὸ,
12 . 1529	«Ὁ κολλώμενος τῷ Κυρίῳ ἓν πνεῦμά ἐστιν.» Ἅμα δὲ καὶ μανθάνομεν διὰ τούτων τὴν τοῦ ἀγαθοῦ Θεοῦ οὐσίαν.
4t	ΨΑΛΜΟΣ ΟΓʹ.
5	Ἵνα τί, ὁ Θεὸς, ἀπώσω εἰς τέλος, κ. τ. ἑ. Ὡς πρὸς τὸ ῥητὸν ταῦτά φασιν οἱ ἐν τῇ αἰχμαλω‐ σίᾳ. Ἀπωθεῖται δὲ οὓς ἀπωθεῖται Κύριος κατὰ τὸ πλῆθος τῶν ἀσεβειῶν αὐτῶν· καί τινας ἀπωθεῖται, ὡς γέγραπται, ἕως σφόδρα· οὓς δὲ «εἰς τέλος» καὶ
10	τὰ ἔσχατα.
12	Ὠργίσθη ὁ θυμός σου ἐπὶ πρόβατα νομῆς σου, κ. τ. ἑ. Τὸ, «Εἰσελεύσεται, καὶ ἐξελεύσε‐ ται, καὶ νομὴν εὑρήσει,» τούτῳ χρήσιμον.
15	Μνήσθητι τῆς συναγωγῆς σου ἧς ἐκτήσω ἀπ’ ἀρχῆς, κ. τ. ἑ. Ζητήσεις ἀπὸ ποίας ἀρχῆς ἐκτή‐ σατο τὴν συναγωγὴν ἑαυτοῦ ὁ Θεὸς, καὶ τὸ πότε‐ ρον προγνώσει, ἢ ἄλλως. Τὸ «ἵνα τί» πρὸς Θεὸν λε‐ γόμενον πευστικῶς, αἰτητικόν ἐστιν ἀποκρίσεως δι‐
20	δασκούσης τὴν αἰτίαν τῆς ἀπώσεως καὶ τῆς ὀργῆς· τὸ δὲ, «ὠργίσθης ἐπὶ πρόβατα,» διὰ ἱλασμὸν τοῦ ὀργιζομένου λέγεται· τοῖς γὰρ ὡς πρόβατα ἀνοήτοις συγγνώμην ἐπὶ τοῖς εἰς διάνοιαν ἡμαρτημένοις αἰτεῖ. Ἀλλὰ καὶ ἐπιλαθόμενος διὰ τὰ ἁμαρτήματα τῆς
25	συναγωγῆς, μνήσθητι αὐτῆς γενομένης ἀπ’ ἀρχῆς κτήματος. Πῶς δὲ «ἀπ’ ἀρχῆς,» οὐκ ἐμφαίνεται, οὐδ’ ἂν ἐξ Αἰγύπτου νοῇς αὐτὴν κτῆσιν γεγονέναι Θεοῦ. Ἐλυτρώσω ῥάβδον κληρονομίας σου· ὄρος Σιὼν τοῦτο ὃ κατεσκήνωσας ἐν αὐτῷ, κ. τ. ἑ. Ζητήσεις
30	εἴτε ἐκτήσατο ὁ Θεὸς ὄρος Σιὼν, εἴτε ἐλυτρώ‐ σατο αὐτὸ, πῶς ἀπ’ ἀρχῆς ἐκτήσατο ἢ ἐλυτρώσατο. Ζήτει μυστικῶς. Ὅσα ἐπονηρεύσατο ὁ ἐχθρὸς ἐν τῷ ἁγίῳ σου, καὶ ἐνεκαυχήσαντο οἱ μισοῦντές σε, ἐν μέσῳ τῆς
35	ἑορτῆς σου, κ. τ. ἑ. Οὐ τόπου, ἀλλ’ ἀρετῆς ὁ Θεός. Ἡ δὲ τοῦ τόπου μνήμη διὰ φιλανθρωπίας ἐλπίδα· ὥστε τοὺς ἐπιβάντας τοῖς ἀφιερωθεῖσι Θεῷ χωρίοις ἀμείβεσθαί φησι τοῦτο, ὅτι ὁ λόγος ὁ πονηρὸς ἐχθρὸς ἐν τοῖς ἁγίοις ἐστί. Καὶ νῦν πονηρεύεται ὁ
40	ἐχθρὸς ἐν τῷ ἁγίῳ, τουτέστιν ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ. Καὶ ἐὰν ἐκπέσῃ τις τῶν ἑορτῶν τοῦ Θεοῦ, ἐγκαυχῶνται οἱ μισοῦντες τὸν Χριστὸν καὶ ἀναιροῦντες αὐτὸν, εἴτε ὁ λαὸς, εἴτε αἱ ἀντικείμεναι δυνάμεις. Ὡς ἐν δρυμῷ ξύλων ἀξίναις ἐξέκοψαν τὰς θύ‐
45	ρας αὐτῆς, κ. τ. ἑ. Ταῦτα πάντα πεπλήρωται ἐν τῇ τῶν Ἱεροσολύμων ἁλώσει, ὥσπερ Ἰώση‐ πος ἱστορεῖ καθένα διηγούμενος τῶν πεπραγμέ‐ νων. Ἐνεπύρισαν ἐν πυρὶ τὸ ἁγιαστήριόν σου εἰς
12 . 1529 (50)	τὴν γῆν· ἐβεβήλωσαν τὸ σκήνωμα τοῦ ὀνόματός σου, κ. τ. ἑ. Σκήνωμα τοῦ ὀνόματος τοῦ Θεοῦ ἐστιν ὁ νοῦς, ὅστις βεβηλοῦται, γήϊνος ἀντὶ ἐπουρα‐
12 . 1529 (50)	νίου γενόμενος.
12 . 1532	Ἵνα τί ἀποστρέφεις τὴν χεῖρά σου καὶ τὴν δε‐ ξιάν σου ἐκ μέσου τοῦ κόλπου σου εἰς τέλος; κ. τ. ἑ. Εἰ διαφέρει ἡ χεὶρ καὶ ἡ δεξιὰ τοῦ Θεοῦ, ἐφίστημι μήποτε ἡ μὲν χεὶρ τὰ κατὰ τῶν ἐχθρῶν
5	τοῦ λαοῦ ποιεῖ, ἡ δεξιὰ δὲ τὰ ὑπὲρ τοῦ λαοῦ ἀγαθά· οἷον ἡ χεὶρ, ὅτε θυμὸν καὶ ὀργὴν καὶ θλίψιν ἀποστο‐ λὴν δι’ ἀγγέλων πονηρῶν Αἰγυπτίοις ὑπὲρ Ἑβραίων ἀπέστειλεν ὁ Θεὸς ἐκ μέσου τοῦ κόλπου· ὡς πάλαι μὲν δεδομένων ἐκ μέσου τοῦ κόλπου ἀγαθῶν ἀπὸ τῆς
10	χειρὸς τοῦ Θεοῦ· ὕστερον δὲ ἀποστραφείσης τῆς θείας χειρὸς ἀπὸ τοῦ λαμβάνειν ἐκ μέσου τοῦ κόλπου ἀγα‐ θὰ, καὶ διδόναι τῷ λαῷ. Ἅμα δὲ ζητήσεις εἰ δύο εἰσὶν ἡ χεὶρ καὶ ἡ δεξιὰ τοῦ Θεοῦ. Ὁ δὲ Θεὸς βασιλεὺς ἡμῶν πρὸ αἰῶνος, εἰργά‐
15	σατο σωτηρίαν ἐν μέσῳ τῆς γῆς, κ. τ. ἑ. Ὅτε ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐποίησεν ἐν τῇ καρδίᾳ τῆς γῆς τρεῖς ἡμέρας καὶ τρεῖς νύκτας. Τάχα δὲ «τὸ μέ‐ σον τῆς γῆς» τὸ κέντρον αὐτῆς λέγει, σφαιροειδοῦς οὔσης.
20	Σὺ ἐκραταίωσας ἐν τῇ δυνάμει σου τὴν θά‐ λασσαν, σὺ συνέτριψας τὰς κεφαλὰς τῶν δρα‐ κόντων ἐπὶ τοῦ ὕδατος, κ. τ. ἑ. Ἵνα μηκέτι ἐναντίος ᾖ ὁ ἄνεμος τοῖς πλέουσι μαθηταῖς, καὶ γε‐ νομένης αὐτοῖς γαλήνης γένωνται εἰς τὴν γῆν εἰς
25	ἢν ὑπῆγον. Θέρος καὶ ἔαρ σὺ ἐποίησας, κ. τ. ἑ. Διὰ τί παρῆκε τὸ μετόπωρον καὶ τὸν χειμῶνα; Φασὶ τοίνυν ἀντικεῖσθαι τὸ μὲν θέρος τῷ μετοπώρῳ, τὸν δὲ χειμῶνα τῷ ἔαρι· καὶ τὸ μὲν ἔαρ ἐστὶ καιρὸς γε‐
30	νέσεως, τὸ δὲ θέρος καιρὸς τελειώσεως. Μνήσθητι ταύτης, κ. τ. ἑ. Μνήσθητι ταύτης τῆς κτίσεως δηλονότι. Εἰ διὰ τοὺς ἀνθρώπους, φησὶ, τὴν κτίσιν πεποίηκας, παράσχου τὴν ἐπικουρίαν αὐ‐ τοῖς, δι’ οὓς ἡ κτίσις γεγένηται· ἢ καὶ οὕτως ταύτης
35	τῆς συναγωγῆς ἧς ἐκτήσω ἀπ’ ἀρχῆς· καὶ πρὸς ἐκεῖνο γὰρ ἀποδίδοται. Μὴ παραδῷς τοῖς θηρίοις ψυχὴν ἐξομολογου‐ μένην σοι, κ. τ. ἑ. Εἰ θηρία λέγεται τὰ δαι‐ μόνια, ἐν δὲ τοῖς θηρίοις ἐπικρατεῖ ὁ θυμὸς, ἐν τοῖς
40	δαίμοσιν ἄρα ἐπικρατεῖ ὁ θυμός. Καὶ ἐν τῷ Ἰὼβ λέ‐ γει· «Θῆρες ἄγριοι εἰρηνεύσουσί σοι.» Ἐπίβλεψον εἰς τὴν διαθήκην σου, κ. τ. ἑ. Μνήσθητι τῶν ἐπαγγελιῶν σου, ὧν ἐπηγγείλω τῷ Ἀβραὰμ, δοῦναι τῷ σπέρματι αὐτοῦ γῆν ῥέουσαν
45	γάλα καὶ μέλι. Ὅτι ἐπληρώθησαν οἱ ἐσκοτισμένοι τῆς γῆς οἴκων ἀνομιῶν, κ. τ. ἑ. Ἐσκοτισμένος νοῦς πληροῦται ἀνομιῶν· σκότος γὰρ περὶ γνῶσιν, καὶ ἀνο‐ μία περὶ πρᾶξιν νοεῖται.
12 . 1532 (50)	Ἀνάστα, ὁ Θεὸς, δίκασον τὴν δίκην σου· μνή‐ σθητι τῶν ὀνειδισμῶν σου τῶν ὑπὸ ἄφρονος
12 . 1532 (50)	ὅλην τὴν ἡμέραν, κ. τ. ἑ. «Ἀνάστα, ὁ Θεὸς,»
12 . 1533	ἕως, «ὅλην τὴν ἡμέραν.» Οὐκ εἶπε, τὴν δίκην μου, ἀλλὰ «τὴν δίκην σου.» Ἐγὼ μὲν γὰρ, φησὶ, ἐνδί‐ κως ὑπομένω ταῦτα· ἐκεῖνοι δὲ πολλὰς ἐτόλμησαν κατὰ σοῦ βλασφημίας. Εἰς τὴν τῶν ἀπατησάντων
5	τὸν λαὸν τιμωρίαν διανίστησι τὸν Θεόν. Ἢ καὶ οὕ‐ τως· Μνήσθητι τῆς συνθήκης σου αὐτοῖς διὰ τοῦ Χριστοῦ δεδωρημένης. Εἰ γὰρ καὶ τὰ μάλιστα γεγό‐ νασί τινες ἐσκοτισμένοι τὴν διάνοιαν, καὶ οἴκων ἀνο‐ μιῶν πεπληρωμένοι οἱ μὴ καταδεξάμενοι τὸν Χρι‐
10	στόν σου, ἀλλὰ σύ γε ὡς Θεὸς τῶν σῶν πτωχῶν μὴ ἀποστραφῇς τὰς ἱκεσίας. Ἐπειδὴ οὐχ ἡμεῖς ἠδική‐ μεθα, ἀλλὰ σὺ, (σὲ γὰρ ὠνείδισεν ὁ ἐχθρὸς, καὶ λαὸς ἄφρων παρώξυνε·) τούτου χάριν «ἀνάστηθι καὶ δί‐ κασον τὴν δίκην σου.»
15	Τοῦ αὐτοῦ. Νῦν ἄφρονα τὸν διάβολον ὀνο‐ μάζει.
17t	ΨΑΛΜΟΣ ΟΔʹ.
18	Εἰς τὸ τέλος, μὴ διαφθείρῃς, ψαλμὸς ᾠδῆς τῷ Ἀσὰφ, κ. τ. ἑ. Γέγραπται ἐν τῇ πρώτῃ τῶν Βα‐
20	σιλειῶν· «Καὶ εἶπε Δαυῒδ πρὸς Ἀβεσαΐ· Μὴ διαφθεί‐ ρῃς αὐτὸν,» δηλονότι τὸν Σαούλ· ἅπερ ὅρα εἰ χρή‐ σιμά ἐστι πρὸς τὴν ἐπιγραφήν. Ἐξομολογησόμεθά σοι, ὁ Θεὸς, ἐξομολογησό‐ μεθα, καὶ ἐπικαλεσόμεθα τὸ ὄνομά σου, κ. τ. ἑ.
25	Ἡ ἐν Χριστῷ Ἐκκλησία τοὺς δύο στίχους λέγει. Διηγήσομαι πάντα τὰ θαυμάσιά σου. Ὅταν λάβω καιρὸν, κ. τ. ἑ. Ὁ Σύμμαχος· «Ὅταν λάβω τὴν συναγωγήν.» Ὅταν, φησὶν, ἐπανέλθωμεν, καὶ εἰς τὸν ἱερόν σου συναθροισθῶμεν ναὸν, τότε σε
30	ἐννόμως ὑμνήσομεν· καὶ τὰς σὰς εὐεργεσίας τοὺς ἀγνοοῦντας διδάξομεν· ἐκεῖνος γὰρ ἡμῖν ὁ καιρὸς τοῦτο ποιεῖν ἐπιτρέψει. Οὕτως ἃ ἐχρῆν τοὺς ἐν Βαβυ‐ λῶνι δορυαλώτους διδάξας, ὑποδείκνυσι τὸν Θεὸν πρὸς τὰς γεγενημένας ἐπαγγελίας ἀποκρουόμενον καὶ λέ‐
35	γοντα· «Ἐγὼ εὐθύτητας κρινῶ.» Ὅρα τοίνυν εἰ μὴ διὰ τούτων ὁ Σωτὴρ τὰς οἰκείας ἐνεργείας διδάσκει, τὴν τοῦ Πατρὸς διεξιὼν θεολογίαν. Φησὶ γοῦν· «Διηγήσομαι τὰ θαυμάσιά σου, ὁ Θεὸς, ὅταν λάβω τὴν συναγω‐ γήν·» ἐπαγγέλλεται γὰρ, καιροῦ ἐπιτηδείου λαβό‐
40	μενος, πάντα τὰ θαύματα τοῦ Πατρὸς διηγήσασθαι. Δικαιοσύνης δὲ καὶ εὐθύτητος ἔργον τὸ μὴ μόνους Ἰουδαίους προσίεσθαι, ἀλλ’ ἐξ ἁπάντων ἐθνῶν τὴν ἐκλογὴν ποιεῖσθαι τῶν σωζομένων. Ἐτάκη ἡ γῆ καὶ πάντες οἱ κατοικοῦντες αὐ‐
45	τὴν, κ. τ. ἑ. Γῆν λέγει τὴν φύσιν τὴν λογικὴν, ἥτις ἐτάκη ἀπὸ πυρὸς τοῦ πνευματικοῦ ὃ ἦλθε βαλεῖν ὁ Σωτὴρ ἐπὶ τῆς γῆς. Τῆξις δέ ἐστι χωρισμὸς ψυχῆς ἀπὸ κακίας· πῦρ δέ ἐστι νοητὸν διδασκαλία πνευ‐ ματικὴ τοῦ Σωτῆρος, φθαρτικὴ κακίας καὶ ἀγνω‐
12 . 1533 (50)	σίας. Ἐγὼ ἐστερέωσα τοὺς στύλους αὐτῆς, κ. τ. ἑ.
12 . 1533 (50)	«Καὶ γνόντες τὴν χάριν, φησὶν ὁ Ἀπόστολος,
12 . 1536	τὴν δοθεῖσάν μοι, Ἰάκωβος καὶ Κηφᾶς καὶ Ἰωάννης, οἱ δοκοῦντες στῦλοι εἶναι.» Ὅτι ποτήριον ἐν χειρὶ Κυρίου, οἴνου ἀκράτου πλῆρες κεράσματος· καὶ ἔκλινεν ἐκ τούτου εἰς
5	τοῦτο, πλὴν ὁ τρυγίας αὐτοῦ οὐκ ἐξεκενώθη. Πίονται πάντες οἱ ἁμαρτωλοὶ τῆς γῆς, κ. τ. ἑ. Νῦν μὲν αἱ κολάσεις κεκερασμέναι προσάγονται τοῖς ἁμαρτάνουσιν· ἐν δὲ τῷ μέλλοντι ἄκρατοι καὶ ὡσανεὶ τρυγώδεις προσενεχθήσονται. Ἢ καὶ οὕτως·
10	Τὸ ποτήριον, φησὶν, ἔστιν ἐν τῇ τοῦ Κυρίου χειρὶ, εἰς ὃ ἑκάστου ἀνθρώπου τοὺς καρποὺς καὶ τοὺς ἀγα‐ θοὺς καὶ τοὺς πονηροὺς οἱονεὶ ἐκπιέζων, καὶ τὸ ἀγαθὰ τοῖς πονηροῖς ἀνακιρνῶν, πλῆρες αὐτὸ ἀπο‐ τελεῖ· εἶτα ὧν οὐκ ἐκχεῖται ὁ τρυγίας, τουτέστιν ὧν
15	ἐναπομένουσιν αἱ ἁμαρτίαι, οὗτοι αὐτὸ ἐκπίονται. καὶ τοῖς ἰδίοις κακοῖς μεθυσθήσονται· ὥσπερ καὶ οἱ ἅγιοι πάντες τὸ ποτήριον τῆς ζωῆς ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν μετ’ αὐτοῦ τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, κατὰ τὴν τοῦ Κυρίου φωνήν.
19t	ΨΑΛΜΟΣ ΟΕʹ.
20	Γνωστὸς ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ ὁ Θεὸς, ἐν τῷ Ἰσραὴλ μέγα τὸ ὄνομα αὐτοῦ, καὶ ἐγενήθη ἐν εἰρήνῃ ὁ τό‐ πος αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ὁ φύσει τοῦ Θεοῦ ἐν ἡμῖν τόπος, οὐκ ὢν πρότερον ἐν εἰρήνῃ, γέγονεν εἰρήνη. Ἐν τῇ Χριστοῦ οὖν ἐπιδημίᾳ ἐγνώσθη ὁ Θεὸς, ἀπο‐
25	καλύψαντος αὐτὸν τοῦ Υἱοῦ ἐν τῇ ἄνω Ἱερουσαλήμ. Ἢ ἐν τῇ ἄνω Ἰουδαίᾳ γνωστὸς ὁ Θεὸς, ἔνθα ὁ ἀληθι‐ νὸς Θεός ἐστιν αὐτοῦ, καὶ οὐ τυπικὴ δόξα αὐτοῦ· νῦν γὰρ δι’ ἐσόπτρου καὶ ἐν αἰνίγματι γνωστός ἐστιν ὁ Θεός. Ἀλλὰ καὶ οὐκ ἐν τῷ κατὰ σάρκα, ἀλλὰ κατὰ
30	πνεῦμα Ἰσραὴλ μέγα τὸ ὄνομα αὐτοῦ. «Τόπος» δὲ Θεοῦ ὃν διδόασιν ἐν ἑαυτοῖς αὐτῷ, ἐν τῇ ἄνω ἐστὶν Ἰουδαίᾳ, ἐν ᾗ «ἐγενήθη ἐν εἰρήνῃ·» ᾧ ἀνάλογόν ἐστι «τὸ κατοικητήριον» τοῦ Θεοῦ «ἐν Σιὼν,» περὶ ἧς εἴρηται· «Ἀλλὰ προσεληλύθατε Σιὼν ὄρει, καὶ πόλει
35	Θεοῦ ζῶντος Ἱερουσαλὴμ ἐπουρανίῳ·» ἔνθα διὰ τοῦτό ἐστιν εἰρήνη, ἐπεὶ συνετρίβη ἐν αὐτῇ τὰ κράτη τῶν τόξων, ὅπλον καὶ ῥομφαία, καὶ πόλεμος. Τοῦ αὐτοῦ. Τόπος Θεοῦ, ψυχὴ καθαρά· κατοι‐ κητήριον δὲ Θεοῦ, νοῦς θεωρητικός.
40	Ἐκεῖ συνέτριψε τὰ κράτη τῶν τόξων, ὅπλον, καὶ ῥομφαίαν, καὶ πόλεμον, κ. τ. ἑ. Τόξα νῦν τοὺς δαίμονας ὀνομάζει, ἀφ’ ὧν τὰ πεπυρωμένα βέλη ἐκπέμπονται. Βέλος δὲ πεπυρωμένον ἐστὶν ὁ ἐμπα‐ θὴς λογισμός· τὸ δὲ αὐτὸ καὶ ὅπλον καὶ ῥομφαία κα‐
45	λεῖται. Φωτίζεις σὺ θαυμαστῶς ἀπὸ ὀρέων αἰωνίων, κ. τ. ἑ. Τουτέστι, διδάσκεις ἡμᾶς διὰ τῶν ἁγίων δυνάμεων. Ἐταράχθησαν πάντες οἱ ἀσύνετοι τῇ καρδίᾳ,
12 . 1536 (50)	κ. τ. ἑ. Τὸ ταράττεσθαι ἀσυνέτων ἐστί· συνετοὶ γὰρ οὐ ταράσσονται. Ὕπνωσαν ὕπνον αὐτῶν, καὶ οὐχ εὗρον οὐδὲν
12 . 1536 (50)	πάντες οἱ ἄνδρες τοῦ πλούτου ταῖς χερσὶν αὐ‐
12 . 1537	τῶν, κ. τ. ἑ. Δι’ ὃ καλῶς παρεγγυᾷ ὁ σοφὸς Σολομὼν, «Μὴ δῷς ὕπνον, λέγων, σοῖς ὄμμασι, μηδ’ ἐπινυστάξῃς σοῖς βλεφάροις, ἵνα σώζῃ ὥσπερ δορκὰς ἐκ βρόχων, καὶ ὥσπερ ὄρνεον ἐκ παγίδος.»
5	Τοῦ αὐτοῦ. Οὕτως ἄνδρες πλούτου, ὡς ἄνδρες αἱμάτων· οἱ γὰρ ἔχοντες τὰ πάθη ἄνδρες, τούτων τῶν παθῶν ὀνομάζονται. Ἐνύσταξαν οἱ ἐπιβεβηκότες τοὺς ἵππους, κ. τ. ἑ. Οἱ δαίμονες ἐπικαθέζονται ἵπποις καὶ
10	ἡμιόνοις, οἷς οὐκ ἔστι σύνεσις, ἀναγκάζοντες αὐτοὺς τὰ τῶν ἀλόγων ζώων ἐνεργεῖν. Ἵπποι δὲ καὶ ἡμίονοι ἄνθρωποί εἰσιν ἐμπαθεῖς, ἐφ’ ἃ μὴ δεῖ, ἀλόγως φε‐ ρόμενοι, καὶ χρεμετίζοντες ἐπὶ ταῖς γυναιξὶ τῶν πλησίον.
15	Πάντες οἱ κύκλῳ αὐτοῦ οἴσουσι δῶρα τῷ φο‐ βερῷ, καὶ ἀφαιρουμένῳ πνεύματα ἀρχόντων, φοβερῷ παρὰ τοῖς βασιλεῦσι τῆς γῆς, κ. τ. ἑ. Ἀφαιρεῖται πνεύματα ἀρχόντων ὁ φοβερὸς τῶν βασιλέων τῆς γῆς. Πνεῦμα δὲ ἀρχόντων ἐστὶν ἐν τοῖς
20	ἀρχομένοις ὑπὸ τῶν ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου. Πνεῦμα δὲ τοῦ ἄρχοντος τοῦ αἰῶνος τούτου ἦν καὶ ἐν Ἰούδᾳ τῷ προδιδόντι τὸν Ἰησοῦν. Φοβερὸς δὲ τούτοις τοῖς πνεύμασι γενόμενος ὁ Σωτὴρ, ἀφαιρεῖ αὐτὰ ἀπὸ ἐνεργούντων ᾧ αὐτὸς οἶδε καιρῷ, ἵνα μετανοήσωσιν.
25	Οὕτω δὲ καὶ φοβερός ἐστι παρὰ τοῖς βασιλεῦσι τῆς γῆς, περὶ ὧν εἴρηται· «Παρέστησαν οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς.»
28t	ΨΑΛΜΟΣ Οϛʹ.
29	Φωνῇ μου πρὸς Κύριον ἐκέκραξα, καὶ ἡ φωνή
30	μου πρὸς τὸν Θεὸν, καὶ προσέσχε μοι, κ. τ. ἑ. Ὅτε πᾶσα φωνὴ ἡμῶν κατὰ Θεόν ἐστι, τότε ἐπὰν γένηται πρὸς αὐτὸν ἡ φωνὴ ἡμῶν, προσέχει ἡμῖν ἀμίαντον ἔχουσι τὴν φωνήν. Ἐν ἡμέρᾳ θλίψεώς μου τὸν Θεὸν ἐξεζήτησα,
35	κ. τ. ἑ. Διὰ τῆς πρακτικῆς ἐν τῷ νῦν αἰῶνι τὸν Θεὸν ἐκζητοῦμεν. Τοῦ αὐτοῦ. Ἁγίου τὸ ἐν περιστάσεσι μὴ θο‐ λοῦσθαι, ἀλλ’ ἐκζητεῖν τὸν Θεόν. Ἀπηνήνατο παρακληθῆναι ἡ ψυχή μου· ἐ‐
40	μνήσθην τοῦ Θεοῦ, κ. τ. ἑ. Ἡ μηδὲ τὴν ἀρχὴν λυπουμένη ψυχὴ ἐπὶ τοῖς πειρασμοῖς, ὡς μὴ δεομένη παρακλήσεως, ἀπαναίνεται παρακληθῆναι. Τοῦ αὐτοῦ. Οὐδὲν οὕτω παρακαλεῖ ψυχὴν ὡς μνήμη Θεοῦ.
45	Προκατελάβοντο φυλακὰς οἱ ὀφθαλμοί μου, κ. τ. ἑ. Τοῦτο γνώρισμά ἐστι πολλῆς ἀγρυπνίας. Ἐταράχθην, καὶ οὐκ ἐλάλησα, κ. τ. ἑ. Ὁ κι‐ νηθεὶς μὲν ὑπὸ ὀργῆς, ἢ λύπης, ἢ τῶν λοιπῶν, ἐγκρατευσάμενος δὲ μηδὲν ἀπὸ ὀργῆς, ἢ λύπης, ἤ τι‐
12 . 1537 (50)	νος τῶν παθῶν, εἴποι ἄν· «Ἐταράχθην, καὶ οὐκ ἐλά‐
12 . 1537 (50)	λησα.»
12 . 1540	Διελογισάμην ἡμέρας ἀρχαίας καὶ ἔτη αἰώνια ἐμνήσθην, κ. τ. ἑ. Ὁ τὰ ἄδηλα καὶ τὰ κρύφια τοῦ Θεοῦ ἐγνωκὼς, οὗτος καὶ τὰς μνήμας ἔχει τῶν παρελθόντων αἰώνων, καὶ τῶν ἐν αὐτοῖς ἐτῶν, καὶ
5	τὰς ἐξ ὧν ταῦτα συνέστηκεν ἀρχαίας ἡμέρας. Νυκτὸς μετὰ τῆς καρδίας μου ἠδολέσχουν, καὶ ἔσκαλλον τὸ πνεῦμά μου, κ. τ. ἑ. Ὡσεὶ ἔλεγε· Νοῒ καὶ τῷ πνεύματι ἠδολέσχουν. Ἢ εἰς τέλος τὸ ἔλεος αὐτοῦ ἀποκόψει; κ. τ. ἑ.
10	Ὡς κόπτοντος αὐτοῦ τὸ ἔλεος ἐπί τισιν, εἴρηται ἀλλαχοῦ τὸ, «Παράτεινον τὸ ἔλεός σου τοῖς γινώ‐ σκουσί σε.» Καὶ εἶπα· Νῦν ἠρξάμην, αὕτη ἡ ἀλλοίωσις τῆς δεξιᾶς τοῦ Ὑψίστου, κ. τ. ἑ. Οὐδέποτε ἤρξατο
15	κεκραγὼς πρὸς Θεὸν, καὶ ἐν ἡμέρᾳ θλίψεως ζητήσας αὐτὸν, καὶ μὴ ἀπατηθεὶς, καὶ ἐπὶ τῷ μεμνῆσθαι τοῦ Θεοῦ εὐφρανθεὶς, προκαταλαβόντων φυλακὰς τῶν ὀφθαλμῶν αὐτοῦ. Δεξιὰ δὲ τοῦ Ὑψίστου ὁ Σωτὴρ, ὃς ἠλλοίωσεν ἑαυτὸν, μορφὴν δούλου λαβὼν, δι’ ὃν ἠρ‐
20	ξάμεθα ἐν τῇ Καινῇ προευτρεπισάμενοι εἰς τὸ ἄρ‐ ξασθαι τοὺς τύπους παύεσθαι, ἄρχεσθαι δὲ τὴν ἀλή‐ θειαν. Τοῦ αὐτοῦ. Ἀλλοίωσιν λέγει ἐνταῦθα τὴν ἀπὸ κακίας καὶ ἀγνωσίας ἐπ’ ἀρετὴν καὶ γνῶσιν
25	ἐπάνοδον. Ὁ Θεὸς, ἐν τῷ ἁγίῳ ἡ ὁδός σου· τίς Θεὸς μέ‐ γας ὡς ὁ Θεὸς ἡμῶν; κ. τ. ἑ. Ἤτοι ἐν παντὶ ἁγίῳ ἡ ὁδὸς τοῦ Θεοῦ, ἢ ἐν τῷ Χριστῷ ὁ λόγος αὐτοῦ· ὁ γὰρ εἰπὼν, «Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδὸς,» ἐν τῷ ἁγίῳ ἐστίν.
30	Τοῦ αὐτοῦ. Ὅρα εἰ διὰ τούτων εὐφραίνεται ὅτι εἰσὶ μέν τινες θεοὶ, οὐδεὶς δὲ μέγας ὡς ὁ Θεὸς ἡμῶν, καὶ εἰ συγχρήσασθαι εἰς ταῦτα ἔστι τῷ· «Ὥσ‐ περ εἰσὶ θεοὶ πολλοὶ,» κ. τ. ἑ. Ἐγνώρισας ἐν τοῖς λαοῖς τὴν δύναμιν σου,
35	κ. τ. ἑ. Τουτέστι τὸν Χριστόν· Χριστὸς γὰρ δύ‐ ναμις καὶ Θεοῦ σοφία. Ἐταράχθησαν ἄβυσσοι, κ. τ. ἑ. Αἱ ἄβυσσοι τὰς καταχθονίους δυνάμεις δηλοῦσιν, αἵτινες ἐν τῇ παρουσίᾳ τοῦ Χριστοῦ ἐταράχθησαν.
40	Φωνὴ τῆς βροντῆς σου ἐν τροχῷ, κ. τ. ἑ. Ὁ τροχὸς ἢ τὸν αἰῶνα σημαίνει τοῦτον, ἢ τὸν κόσ‐ μον τὸν αἰσθητὸν, ἢ τὴν καθαρὰν καὶ αἰώνιον ψυ‐ χὴν, εἴπερ ἡ κακία παρὰ γωνίαν παρεδρεύει. Ἔφαναν αἱ ἀστραπαί σου τῇ οἰκουμένῃ, κ. τ. ἑ.
45	Πρώτη μὲν ἡ βροντὴ τῆς ἀστραπῆς, ἡ δ’ ἀστρα‐ πὴ ὁρᾶται πρώτη. Ἐν τῇ θαλάσσῃ ἡ ὁδός σου, καὶ αἱ τρίβοι σου ἐν ὕδασι πολλοῖς, καὶ τὰ ἴχνη σου οὐ γνωσθή‐ σεται, κ. τ. ἑ. Ἀνωτέρω εἴρηται· «Ὁ Θεὸς, ἐν
12 . 1540 (50)	τῷ ἁγίῳ ἡ ὁδός σου.» Ἡ μὲν ὁδὸς τοῦ Θεοῦ ἐν θα‐
12 . 1541	λάσσῃ γέγονεν Ἐρυθρᾷ, αἱ δὲ τρίβοι αὐτοῦ ἐν ὕδασι πολλοῖς, ἐπὶ τοῦ Ἰορδάνου, ἐπὶ Ἰησοῦ καὶ Ἠλίου. Ἀλλὰ καὶ «ἀνεξιχνίαστοι αἱ ὁδοὶ αὐτοῦ.» Διὸ «καὶ τὰ ἴχνη αὐτοῦ οὐ γνωσθήσεται» ὁδεύοντος ἐν θα‐
5	λάσσῃ, καὶ τρίβους ἐν ὕδασι πολλοῖς ἔχοντος, ἐν οἷς ὡδήγησε τὸν λαὸν αὐτοῦ διὰ θαλάσσης Ἐρυθρᾶς.
7t	ΨΑΛΜΟΣ ΟΖʹ.
8	Καὶ τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ ἐκζητήσωσι, κ. τ. ἑ. Οἱ τὰς ἐντολὰς ἐκζητοῦντες τοῦ Θεοῦ οὐ γίνονται
10	ψεκτοὶ, ὡς οἱ πατέρες αὐτῶν. Ἐστράφησαν ἐν ἡμέρᾳ πολέμου, κ. τ. ἑ. Οὗτος νῶτα δίδωσι τοῖς ἐχθροῖς, ὁ μὴ φυλάσσων τὸν νόμον τοῦ Θεοῦ. Καὶ προσέθεντο ἔτι τοῦ ἁμαρτάνειν αὐτῷ, κ.
15	τ. ἑ. Ὡς χαλεπὸν τὸ μετὰ τὴν γνῶσιν ἁμαρτάνειν! Μὴ δυνήσεται ὁ Θεὸς ἑτοιμάσαι τράπεζαν ἐν ἐρήμῳ; κ. τ. ἑ. Ἔρημον οὖσαν τὸ πρότερον τὴν ψυχὴν Ματθαίου τοῦ τελώνου ὁ Σωτὴρ ἡμῶν πεποίηκε τράπεζαν τρέφουσαν διὰ τοῦ Εὐαγγελίου τὰς ψυχὰς
20	τῶν ἀνθρώπων. Καὶ πῦρ ἀνήφθη ἐν Ἰακὼβ, καὶ ὀργὴ ἀνέβη ἐπὶ τὸν Ἰσραήλ, κ. τ. ἑ. Πῦρ μὲν ἀνάπτεται ἐπὶ τὸν πρακτικὸν, ὀργὴ δὲ ἀναβαίνει ἐπὶ τὸν θεωρη‐ τικόν.
25	Καὶ θύρας οὐρανοῦ ἀνέῳξεν, κ. τ. ἑ. Θύρας οὐ‐ ρανοῦ λέγει φύσεις λογικὰς πρὸς διδασκαλίαν πνευ‐ ματικὴν κινηθείσας. Ἄρτον ἀγγέλων ἔφαγεν ἄνθρωπος, κ. τ. ἑ. Ὁ Σωτήρ φησιν· «Ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ
30	καταβάς.» Τοῦτον οὖν τὸν ἄρτον ἤσθιον μὲν πρό‐ τερον ἄγγελοι, νυνὶ δὲ καὶ ἄνθρωποι. Τὸ «ἐσθίειν» ἐνταῦθα τὸ «γινώσκειν» σημαίνει. Τοῦτο γὰρ ἐσ‐ θίει νοῦς ὃ καὶ γινώσκει, καὶ τοῦτο οὐκ ἐσθίει ὃ οὐ γινώσκει.
35	Καὶ ἔβρεξεν ἐπ’ αὐτοὺς ὡσεὶ χοῦν σάρκας, κ. τ. ἑ. Τὴν ὀρτυγομήτραν σάρκας ὠνόμασεν. Καὶ ἐμνήσθη, ὅτι σάρξ εἰσι, κ. τ. ἑ. Ἀντὶ τοῦ σαρκικοί. Ἐξαπέστειλεν εἰς αὐτοὺς κυνόμυιαν, καὶ
40	κατέφαγεν αὐτοὺς, κ. τ. ἑ. Οἱ Ἑβραῖοι λέγουσι κυνόμυιαν θηρία διάφορα καὶ ἀναμεμιγμένα. Ἀπαρχὴν παντὸς πόνου αὐτῶν ἐν τοῖς σκη‐ νώμασι Χὰμ, κ. τ. ἑ. Οὕτως ἐκείνους παιδεύσας, ἐπὶ τὴν ἔρημον ἤγαγε τὸν οἰκεῖον λαὸν, ποιμένα μιμού‐
45	μενος τῆς ποίμνης ἡγούμενον. Καὶ εἰσήγαγεν αὐτοὺς εἰς ὄρος ἁγιάσματος αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ὄρος ἁγιάσματός ἐστιν ἡ γνῶσις τοῦ Θεοῦ. Καὶ ἐσκήνωσεν ἐν τοῖς σκηνώμασιν αὐτῶν
12 . 1541 (50)	τὰς φυλὰς τοῦ Ἰσραήλ, κ. τ. ἑ. «Ἐνοικήσω γὰρ, φησὶν, ἐν αὐτοῖς καὶ ἐμπεριπατήσω.» Καὶ ἐπείρασαν καὶ παρεπίκραναν τὸν Θεὸν τὸν ὕψιστον, κ. τ. ἑ. Ἁμαρτάνουσα ψυχὴ παραπι‐ κραίνει γνῶσιν· ἡ δὲ κατορθοῦσα γλυκαίνει αὐ‐
55	τήν.
12 . 1544	Μετεστράφησαν εἰς τόξον στρεβλόν, κ. τ. ἑ. Τόξον στρεβλὸν ψυχὴ διεστραμμένη· βέλη δὲ αὐτῆς λογισμοὶ πονηροί. Καὶ ἀπώσατο τὴν σκηνὴν Σηλὼμ, κ. τ. ἑ. Τὴν
5	ἐν Σηλὼμ ἑστῶσαν. Καὶ τὴν κληρονομίαν αὐτοῦ ὑπερεῖδεν, κ. τ. ἑ. Κληρονομίαν ἐνταῦθα τὸ κληρονομοῦν εἴρηκεν. Ἄλλως κληρονομία Θεοῦ ψυχαὶ λογικαί. Τοὺς νεανίσκους αὐτῶν κατέφαγε πῦρ, κ. τ. ἑ.
10	Τάχα πῦρ ἐστι τὰ πεπυρωμένα βέλη τοῦ πονη‐ ροῦ. Καὶ ἐξελέξατο τὴν φυλὴν Ἰούδα, κ. τ. ἑ. «Πρό‐ δηλον γὰρ, ὅτι ἐξ Ἰούδα ἀνατέταλκεν ὁ Κύριος ἡμῶν,» φησὶν Ἀπόστολος.
15t	ΨΑΛΜΟΣ ΟΗʹ.
16	Ὅτι ἐπτωχεύσαμεν σφόδρα, κ. τ. ἑ. Στερη‐ θέντες τοῦ πλούτου τῆς γνώσεως ἐπτωχεύσα‐ μεν.
19t	ΨΑΛΜΟΣ ΟΘʹ.
20	Ἐξέγειρον τὴν δυναστείαν σου, κ. τ. ἑ. Χρι‐ στὸς Θεοῦ δύναμις καὶ Θεοῦ σοφία. Ψωμιεῖς ἡμᾶς ἄρτον δακρύων, κ. τ. ἑ. Διὰ τούτων τῶν ῥητῶν παρίστησι πικροτάτην μετά‐ νοιαν.
25	Καὶ ἐπίφανον τὸ πρόσωπόν σου, καὶ σωθησό‐ μεθα, κ. τ. ἑ. Πρόσωπον ἐνταῦθα τὸν Χριστὸν ὠνό‐ μασεν· «Εἰκὼν γάρ ἐστι τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτου, Πρωτότοκος πάσης κτίσεως.» Ἄμπελον ἐξ Αἰγύπτου μετῆρας, κ. τ. ἑ. Ἄμπε‐
30	λον λέγει νῦν τὰς δώδεκα φυλὰς τοῦ Ἰσραήλ. Καὶ αἱ ἀναδενδράδες αὐτῆς τὰς κέδρους τοῦ Θεοῦ, κ. τ. ἑ. Ἀναδενδράδες εἰσὶν οἱ θεωρητικοί. Γενηθήτω ἡ χείρ σου ἐπ’ ἄνδρα δεξιᾶς σου, κ. τ. ἑ. Ἄνδρα δεξιὸν λέγει τὸν Χριστὸν, ὅστις ἐστὶ
35	καὶ Υἱὸς ἀνθρώπου. Ζωώσεις ἡμᾶς, καὶ τὸ ὄνομά σου ἐπικαλεσό‐ μεθα, κ. τ. ἑ. Οὐδεὶς δύναται ζωοποιῆσαι ἡμᾶς, εἰ μὴ ὁ εἰπών· «Ἐγώ εἰμι ἡ ζωή.»
39t	ΨΑΛΜΟΣ Πʹ.
40	Γλῶσσαν ἣν οὐκ ἔγνω ἤκουσεν, κ. τ. ἑ. Νόμον ὃν οὐκ ἠπίστατο, ἤκουσεν. Οὐκ ἔσται ἐν σοὶ Θεὸς πρόσφατος, κ. τ. ἑ. Πρόσφατός ἐστι Θεὸς ὁ μηδὲν οὐσιῶσαι δυνάμενος, ἢ ὁ τῇ κακίᾳ πεποιωμένος.
45	Πλάτυνον τὸ στόμα σου, καὶ πληρώσω αὐτὸ, κ. τ. ἑ. Στόμα νῦν τὸν νοῦν λέγει, ὅστις λαμπρύνε‐ ται διὰ πολιτείας ὀρθῆς καὶ δογμάτων ἀληθῶν. Καὶ ἐξαπέστειλα αὐτοὺς κατὰ τὰ ἐπιτηδεύ‐ ματα τῶν καρδιῶν αὐτῶν, κ. τ. ἑ. «Διὰ τοῦτο,
12 . 1544 (50)	φησὶν ὁ Παῦλος, παρέδωκεν αὐτοὺς ὁ Θεὸς εἰς πάθη ἀτιμίας.»
52t	ΨΑΛΜΟΣ ΠΑʹ.
53	Ὑμεῖς ὡς ἄνθρωποι ἀποθνήσκετε, καὶ ὡς
12 . 1545	εἶς τῶν ἀρχόντων πίπτετε, κ. τ. ἑ. «Ἐγὼ, φησὶν, ἐφύτευσα ἄμπελον καρποφόρον πᾶσαν ἀληθι‐ νήν· πῶς ἐστράφης εἰς πικρίαν ἡ ἄμπελος ἡ ἀλλο‐ τρία;»
5t	ΨΑΛΜΟΣ ΠΒʹ.
6	Εἶπον· Δεῦτε, καὶ ἐξολοθρεύσωμεν αὐτοὺς ἐξ ἔθνους, καὶ οὐ μὴ μνησθῇ τὸ ὄνομα Ἰσραὴλ ἔτι, κ. τ. ἑ. Ἐντεῦθεν γινώσκομεν, ὅτι προκαλοῦνται ἀλλήλους οἱ δαίμονες ἐπ’ ἀπωλείᾳ ψυχῆς.
10	Οἵτινες εἶπον· Κληρονομήσωμεν ἑαυτοῖς τὸ ἁγιαστήριον τοῦ Θεοῦ, κ. τ. ἑ. Ψυχὴ ἀκάθαρτος κλῆρος δαιμόνων· ψυχὴ δὲ καθαρὰ κλῆρος Θεοῦ. Ὁ Θεός μου, θοῦ αὐτοὺς ὡς τροχὸν, κ. τ. ἑ. Ὁ τροχὸς ὀλίγον ἐφάπτεται τῆς γῆς.
15	Πλήρωσον τὰ πρόσωπα αὐτῶν ἀτιμίας, κ. τ. ἑ. Τοῦτο τὸ πρόσωπόν ἐστι τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου τοῦ φθειρομένου κατὰ τὰς ἐπιθυμίας τῆς ἀπάτης· οὗ φθαρέντος ὁ νοῦς ἐκζητεῖ τὸ ὄνομα Κυρίου. Αἰσχυνθήτωσαν καὶ ταραχθήτωσαν εἰς τὸν
20	αἰῶνα τοῦ αἰῶνος, καὶ ἐντραπήτωσαν καὶ ἀπο‐ λέσθωσαν, κ. τ. ἑ. Αὕτη ἡ ἀπώλεια σημαίνει φθο‐ ρὰν κακίας καὶ ἀγνωσίας.
23t	ΨΑΛΜΟΣ ΠΓʹ.
24	Μακάριοι οἱ κατοικοῦντες ἐν τῷ οἴκῳ σου, κ.
25	τ. ἑ. Αὐτὸς μὲν ὁ Δαυῒδ ἐπιθυμεῖ εἰσελθεῖν εἰς τὰς αὐλὰς τοῦ Κυρίου, μακαρίζει δὲ τοὺς κατοικοῦντας ἐν τῷ οἴκῳ Κυρίου.
28t	ΨΑΛΜΟΣ ΠΔʹ.
29	Ἀφῆκας τὰς ἀνομίας τῷ λαῷ σου, ἐκάλυψας
30	πάσας τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Διὰ μὲν τοῦ ἁγίου βαπτίσματος ὁ Κύριος τὰς ἁμαρτίας ἀφί‐ στησι· διὰ δὲ τῆς πικρᾶς μετανοίας τὰς ἁμαρτίας ἐπικαλύπτει. Ἔλεος καὶ ἀλήθεια συνήντησαν, δικαιοσύνη
35	καὶ εἰρήνη κατεφίλησαν, κ. τ. ἑ. Ἀδύνατόν ἐστιν εἰρήνην συναφθῆναι δικαιοσύνῃ, μὴ ἀληθείας ἐλέῳ συναντησάσης· τὸ μὲν γὰρ ἔλεος τὴν δικαιοσύνην γεννᾷ, ἡ δὲ ἀλήθεια τὴν εἰρήνην. Δικαιοσύνη δὲ καὶ εἰρήνη περὶ πρᾶξιν καὶ θεωρίαν λαμβάνεται.
40	Δικαιοσύνη ἐνώπιον αὐτοῦ προπορεύσεται, κ. τ. ἑ. Ἡ ἄρχουσα τῶν πρακτικῶν ἀρετῶν ἡ δικαιο‐ σύνη ἐστὶν, ἀφ’ ἧς καὶ οἱ ἄνθρωποι δίκαιοι ὀνομά‐ ζονται.
44t	ΨΑΛΜΟΣ ΠΕʹ.
45	Σῶσον τὸν δοῦλόν σου, ὁ Θεός μου, τὸν ἐλπί‐ ζοντα ἐπὶ σὲ, κ. τ. ἑ. Ἡ γνῶσις ἡ τοῦ Θεοῦ σωτη‐ ρία ἐστὶ ψυχῆς. Καὶ συναγωγὴ κραταιῶν ἐζήτησαν τὴν ψυχήν μου, κ. τ. ἑ. Τὸ τάγμα τῶν δαιμόνων συναγωγὴν
12 . 1545 (50)	ὠνόμασε κραταιῶν.
51t	ΨΑΛΜΟΣ Πϛʹ.
52	Μήτηρ Σιὼν ἐρεῖ· Ἄνθρωπος, καὶ ἄνθρωπος
12 . 1548	ἐγενήθη ἐν αὐτῇ, κ. τ. ἑ. Τὸ μὲν παιδίον Ἰησοῦς γεννᾶται ἐν Βηθλεὲμ, ὁ δὲ ἄνθρωπος ἐν Σιὼν, διὰ τὸ πρᾶξιν μὲν τίκτεσθαι ἐν τῇ ψυχῇ, σοφίαν δὲ γεν‐ νᾶσθαι ἐν τῷ νῷ.
5	Ὡς εὐφραινομένων πάντων ἡ κατοικία ἐν σοὶ, κ. τ. ἑ. Πάντες οἱ εὐφραινόμενοι ἐπὶ γνώσει κατοι‐ κοῦσιν ἐν τῇ σοφίᾳ· καὶ πάντες οἱ κατοικοῦντες ἐν τῇ σοφίᾳ, ὡς σοφίᾳ εὐφραίνονται ἐπὶ γνώσει.
9t	ΨΑΛΜΟΣ ΠΖʹ.
10	Καὶ ἡ ζωή μου τῷ ᾅδῃ προσήγγισεν, κ. τ. ἑ. Ἐὰν μεταλάβῃς τὸν ᾅδην εἰς τὸν θάνατον, γνώσῃ πῶς ὁ θάνατος διαφθείρει ζωὴν ἀνθρώπου. ᾍδην δὲ νῦν ὀνομάζει τὸν διάβολον, ζωὴν δὲ ἑαυ‐ τόν.
15	Ὡσεὶ τραυματίαι καθεύδοντες ἐν τάφῳ, ὧν οὐκ ἐμνήσθης ἔτι, κ. τ. ἑ. Ἐκείνου μνημονεύει ὁ Κύριος τοῦ ἐν ᾧ γίνεται· κἀκείνου οὐ μνημονεύει τοῦ ἐν ᾧ οὐ γίνεται. Καὶ αὐτοὶ ἐκ τῆς χειρός σου ἀπώσθησαν, κ.
20	τ. ἑ. Χεῖρα νῦν λέγει τὴν γνῶσιν τὴν τοῦ Θεοῦ, ἥτις πέφυκε βοηθεῖν τοῖς πολεμουμένοις. Ἐπ’ ἐμὲ ἐπεστηρίχθη ὁ θυμός σου, κ. τ. ἑ. Τὸν θυμὸν τοῦ Θεοῦ ἔστησεν ὁ Χριστὸς κατὰ πάν‐ των ὁρμήσαντα τῶν ἀνθρώπων. Διότι «πάντες ἐξέ‐
25	κλιναν, ἅμα ἠχρειώθησαν· οὐκ ἔστι ποιῶν χρηστό‐ τητα.» Μὴ τοῖς νεκροῖς ποιήσεις θαυμάσια; κ. τ. ἑ. Οἱ ἐστερημένοι τῆς ζωῆς οὐ δύνανται ἰδεῖν τὰ θαυ‐ μάσια τῆς ζωῆς τῆς εἰπούσης· «Ἐγώ εἰμι ἡ
30	ζωή.» Μὴ διηγήσεταί τις ἐν τῷ τάφῳ τὸ ἔλεός σου, καὶ τὴν ἀλήθειάν σου ἐν τῇ ἀπωλείᾳ; κ. τ. ἑ. Ὥσπερ ἐν τοῖς ἀπολωλόσιν οὐκ ἔστιν ἀλήθεια, οὕ‐ τως ἐν τοῖς ἐσκοτισμένοις οὐκ ἔστι θαυμάσια.
36	Καὶ ἡ δικαιοσύνη σου ἐν γῇ ἐπιλελησμένῃ, κ. τ. ἑ. Γῆ ἐπιλελησμένη ἐστὶ ψυχὴ λογικὴ τῶν τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐστερημένη καρπῶν. Οἱ φοβερισμοί σου ἐξετάραξάν με, κ. τ. ἑ. Φο‐
40	βερισμοὺς λέγει δυνάμεις τινὰς ἀκαθάρτους καὶ τα‐ ραχώδεις.
42t	ΨΑΛΜΟΣ ΠΗʹ.
43	Τὰ ἐλέη σου, Κύριε, εἰς αἰῶνα ᾄσομαι. Εἰς γενεὰν καὶ γενεὰν ἀπαγγελῶ τὴν ἀλήθειάν σου
45	ἐν τῷ στόματί μου, κ. τ. ἑ. Τὸ μὲν ἔλεος τοὺς ἀν‐ θρώπους οἰκοδομεῖ· ἡ δὲ ἀλήθεια ἑτοιμάζει τὰς ἁγίας δυνάμεις. Ἐξομολογήσονται οἱ οὐρανοὶ τὰ θαυμάσιά σου, κ. τ. ἑ. «Ἐξομολογήσονται» ἀντὶ τοῦ «δοξά‐
12 . 1548 (50)	σουσι.» Θαβὼρ καὶ Ἑρμὼν ἐν τῷ ὀνόματί σου ἀγαλ‐ λιάσονται, κ. τ. ἑ. Θαβὼρ ἐκλεκτόν. Θαβὼρ δέ ἐστι τὸ ὄρος τῆς Γαλιλαίας ἐφ’ οὗ μεμορ‐ φώθη Χριστός. Ἑρμωνιεὶμ δέ ἐστι τὸ ὄρος ἐφ’ οὗ
55	κεῖται ἡ πόλις Ναῒμ, ἐν ᾗ ἤγειρε τὸν τῆς χήρας υἱὸν
55	ὁ Χριστός.
12 . 1549	Καὶ ἐν τῇ εὐδοκίᾳ σου ὑψωθήσεται τὸ κέρας ἡμῶν, κ. τ. ἑ. Κέρας νῦν τὸν νοῦν ὀνομάζει· ὑψοῦ‐ ται δὲ νοῦς διὰ γνώσεως Θεοῦ. Τότε ἐλάλησας ἐν ὁράσει τοῖς υἱοῖς σου,
5	κ. τ. ἑ. Τότε ἐλάλησας διὰ τῶν ἁγίων προφη‐ τῶν. Ἐν ἐλαίῳ ἁγίῳ μου ἔχρισα αὐτὸν, κ. τ. ἑ. Τὸ ἅγιον ἔλαιον τὴν τοῦ Θεοῦ γνῶσιν σημαίνει, μᾶλλον δὲ τὴν οὐσιώδη γνῶσιν δηλοῖ.
10	Οὐκ ὠφελήσει ὁ ἐχθρὸς ἐν αὐτῷ, κ. τ. ἑ. Εἰ, ὅταν ἁμαρτάνωμεν, τοὺς ἐχθροὺς ἡμῶν ὠφελοῦμεν, Χριστὸς δὲ οὐχ ἥμαρτεν· ἄρα τοὺς ἐχθροὺς αὐτοῦ οὐκ ὠφέλησεν ὁ Χριστός. Καὶ θήσομαι ἐν θαλάσσῃ χεῖρα αὐτοῦ, καὶ ἐν
15	ποταμοῖς δεξιὰν αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ἐν μὲν τῇ θα‐ λάσσῃ τίθεται ἡ χεὶρ τοῦ Χριστοῦ, ἐν δὲ τοῖς ποτα‐ μοῖς ἡ δεξιὰ αὐτοῦ. Πλὴν, ἐὰν θελήσῃ, ἡ θάλασσα γίνεται ποταμός· καὶ πάλιν ὁ ποταμὸς, ἐὰν μὴ τηρή‐ σῃ τὸν ἐκ τῆς κοιλίας αὐτοῦ ῥέοντα ποταμὸν τοῦ ζῶν‐
20	τος ὕδατος, γίνεται θάλασσα. Καὶ τὸν θρόνον αὐτοῦ ὡς τὰς ἡμέρας τοῦ οὐ‐ ρανοῦ, κ. τ. ἑ. Ὅταν γένηται τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς, τότε καὶ ὁ θρόνος τοῦ Χριστοῦ ἔσται ὡς αἱ ἡμέραι τοῦ οὐρανοῦ.
25	Καὶ τὰς ἐντολάς μου μὴ φυλάξωσι, κ. τ. ἑ. Ὁ μὴ φυλάσσων τὰς ἐντολὰς τοῦ Θεοῦ ἐκπίπτει τοῦ εἶναι θρόνος Θεοῦ· «Εἰς γὰρ κακότεχνον ψυχὴν οὐκ εἰσελεύσεται σοφία, οὐδὲ κατοικήσει ἐν σώματι κατα‐ χρέῳ ἁμαρτίας.»
30	Ἐπισκέψομαι ἐν ῥάβδῳ τὰς ἀνομίας αὐτῶν, κ. τ. ἑ. «Ὃν γὰρ ἀγαπᾷ Κύριος, παιδεύει· μαστιγοῖ δὲ πάντα υἱὸν ὃν παραδέχεται.» Τὸν θρόνον αὐτοῦ εἰς τὴν γῆν κατέῤῥαξας, κ. τ. ἑ. Εἰς γῆν ἀπ’ οὐρανοῦ καταράσσεται νοῦς ἀντὶ
35	ἐπουρανίου χοϊκὸς γεγονώς. Ἐσμίκρυνας τὰς ἡμέρας τοῦ χρόνου αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ἐκ τῆς ἐγκαταλείψεως μειοῦνται αἱ ἀρεταὶ καὶ αἱ γνώσεις ἡμῶν· αὐταὶ γάρ εἰσιν αἱ ἡμέραι τῆς φύσεως τῆς λογικῆς.
40	Τίς ἐστιν ἄνθρωπος ὃς ζήσεται, καὶ οὐκ ὄψεται θάνατον, ῥύσεται τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἐκ χειρὸς ᾅδου; κ. τ. ἑ. Ἡ αὔξησις τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς γνώ‐ σεως ἐκ τῆς κατὰ μικρὸν μειώσεως πασῶν τῶν κα‐ κιῶν καὶ τῆς ἀγνοίας ἐπισυμβαίνει. Κακία δὲ καὶ
45	ἀγνωσία θάνατος ψυχῆς λογικῆς· ζωὴ δὲ ἀρετὴ καὶ γνῶσις. Οὗ ὑπέσχον ἐν τῷ κόλπῳ μου πολλῶν ἐθνῶν, κ. τ. ἑ. Κόλπον νῦν τὴν ψυχὴν ὀνομάζει, διά τε καὶ τὴν γνῶσιν τὴν τοῦ Θεοῦ ἀγαθὰ ὀνομάζεσθαι· ἀγαθὰ
12 . 1549 (50)	δὲ τὰ ἐν κόλποις πέφυκε βάλλεσθαι. «Πιστεύω γὰρ, φησὶ, τοῦ ἰδεῖν τὰ ἀγαθὰ Κυρίου ἐν γῇ ζών‐ των.» Τὸ ἀντάλλαγμα τοῦ Χριστοῦ, κ. τ. ἑ. Τάχα ὁ Κυριακὸς ἄνθρωπος.
55t	ΨΑΛΜΟΣ ΠΘʹ.
56	Τὰ ἐξουδενώματα αὐτῶν ἔτη ἔσονται, κ. τ. ἑ.
56	Ἐξουδενωθήσεται ἡ ζωὴ αὐτῶν.
12 . 1552	Τὰ ἔτη ἡμῶν ὡσεὶ ἀράχνη ἐμελέτων, κ. τ. ἑ. «Σκιὰ γὰρ ἡμῶν,» φησὶν Ἰὼβ, «ἐστὶν ὁ βίος ἐπὶ τῆς γῆς.» Καὶ τὸ πλεῖον αὐτῶν κόπος καὶ πόνος, κ. τ. ἑ.
5	Τὸ πλεῖον τῶν παρελθόντων ἐτῶν ἐν κόποις καὶ πό‐ νοις γινόμεθα. Τὴν δεξιάν σου οὕτως γνώρισόν μοι, κ. τ. ἑ. Μὴ ἐπὶ κολάσει, ἀλλ’ ἐπὶ φιλανθρωπίᾳ γνωρισάσθω σου ἡ δεξιά.
10	Καὶ ἔσται ἡ λαμπρότης Κυρίου τοῦ Θεοῦ ἡμῶν ἐφ’ ἡμᾶς, κ. τ. ἑ. Λαμπρότης ἐστὶ γνῶσις Θεοῦ· καὶ γὰρ οἱ μετέχοντες αὐτῆς καλοῦνται λαμπρότη‐ τες· «Ἐν ταῖς λαμπρότησι, φησὶ, τῶν ἁγίων ἐκ γαστρὸς πρὸ ἑωσφόρου ἐγέννησά σε.»
15	Καὶ τὸ ἔργον τῶν χειρῶν ἡμῶν κατεύθυνον, κ. τ. ἑ. Ἔργα μὲν χειρῶν ἐστιν ἡ καθ’ ἕκαστα πρᾶξις· ἔργον δὲ χειρῶν ἡ ἐκ τούτων ἐπισυμβαίνουσα γνῶσις.
19t	ΨΑΛΜΟΣ ϟʹ.
20	Ἐν τοῖς μεταφρένοις αὐτοῦ ἐπισκιάσει σοι, κ. τ. ἑ. Τὸ μετάφρενον σύμβολόν ἐστι καρδίας. Ὅπλῳ κυκλώσει σε ἡ ἀλήθεια αὐτοῦ, οὐ φο‐ βηθήσῃ ἀπὸ φόβου νυκτερινοῦ, κ. τ. ἑ. Ὅπλον Χριστοῦ γνῶσις ἀληθὴς, καὶ ὁ κυκλούμενος ὑπ’ αὐτῆς
25	οὐ πτοηθήσεται. Ἀπὸ βέλους πετομένου ἡμέρας, κ. τ. ἑ. Ἀκάθαρτόν τινα δύναμιν νῦν βέλος ὠνόμασε. Ἀπὸ συμπτώματος καὶ δαιμονίου μεσημβρι‐ νοῦ, κ. τ. ἑ. Τὸν μεσημβρινὸν δαίμονά φασιν εἶναι
30	τὸν τῆς ἀκηδίας. Καὶ μάστιξ οὐκ ἐγγιεῖ τῷ σκηνώματί σου, κ. τ. ἑ. Εἰ βούλοιτό τις μὴ περιπεσεῖν μάστιγι, γε‐ νέσθω οἶκος Θεοῦ. Τοῦ διαφυλάξαι σε ἐν πάσαις ταῖς ὁδοῖς σου,
35	κ. τ. ἑ. Ὁ ἐν μηδενὶ πταίων, οὗτος διαφυλάσσεται ἐν πάσαις ταῖς ὁδοῖς αὐτοῦ. Μήποτε προσκόψῃς πρὸς λίθον τὸν πόδα σου, κ. τ. ἑ. Ὁ ποῦς μὲν τὴν ψυχὴν σημαίνει, ὁ δὲ λίθος τὴν ἁμαρτίαν.
40	Καὶ δείξω αὐτῷ τὸ σωτήριόν μου, κ. τ. ἑ. Σω‐ τήριον τοῦ Θεοῦ ἐστιν ὁ Χριστός.
42t	ΨΑΛΜΟΣ ϟΑʹ.
43	Ἐν δεκαχόρδῳ ψαλτηρίῳ μετ’ ᾠδῆς ἐν κιθάρᾳ, κ. τ. ἑ. Ψαλτήριόν ἐστι νοῦς καθαρὸς ὑπὸ πνευμα‐
45	τικῆς κινούμενος γνώσεως· κιθάρα δέ ἐστι ψυχὴ πρακτικὴ ὑπὸ τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ κινου‐ μένη. Ἀνὴρ ἄφρων οὐ γνώσεται, κ. τ. ἑ. Ἔκγονος ἀφροσύνης κακία, κακίας δὲ ἀγνωσία.
12 . 1552 (50)	Ὅτι ἰδοὺ οἱ ἐχθροί σου ἀπολοῦνται, κ. τ. ἑ. Ἐχθρὸς ἀπολλύμενος γίνεται φίλος· τὴν γὰρ ἔχθραν αὐτοῦ ἠφάνισεν ὁ Θεός. Καὶ τὸ γῆράς μου ἐν ἐλαίῳ πίονι, κ. τ. ἑ. Γῆρας δικαίου γνῶσις ἀληθής· καὶ νεότης αὐτοῦ ἀπάθεια
55	ψυχῆς.
12 . 1553	Πεφυτευμένοι ἐν τῷ οἴκῳ Κυρίου, κ. τ. ἑ. Οἱ δίκαιοι, φυτευθέντες ἐν τῇ γνώσει τῇ τοῦ Κυρίου, πολλοὺς ἐν τῷ κόσμῳ τούτῳ ἢ ἐν ταῖς ἐκκλησίαις ἐξανθήσουσιν ἀνθρώπους, διὰ τῆς πνευματικῆς δι‐
5	δασκαλίας καρποφοροῦντες αὐτούς. Καὶ οὐκ ἔστιν ἀδικία παρ’ αὐτῷ, κ. τ. ἑ. Ἀδικία οὐκ ἔστι παρὰ Θεῷ, διὰ τὸ εἶναι αὐτὸν κακίας ἀνεπί‐ δεκτον.
9t	ΨΑΛΜΟΣ ϟΒʹ.
10	Ἐπῆραν οἱ ποταμοὶ φωνὰς αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Φύσεις λογικὰς ἁγίας ποταμοὺς ὀνομάζει, διὰ τὸ ῥεῖν ἐκ τῆς καρδίας αὐτῶν ποταμοὺς ὕδατος ζῶντος. Θαυμαστοὶ οἱ μετεωρισμοὶ τῆς θαλάσσης,
15	κ. τ. ἑ. Θαυμαστὴ γίνεται ψυχὴ ἀρθεῖσα μετ‐ άρσιος καὶ χωρισθεῖσα τῶν τοῦ βίου τούτου κυ‐ μάτων.
18t	ΨΑΛΜΟΣ ϟΓʹ.
19	Ἀπόδος ἀνταπόδοσιν ὑπερηφάνοις, κ. τ. ἑ.
20	Ὑπερηφανία ἐστὶ καταφρόνησις κλήσεως ἀγα‐ θῆς. Τὸν λαόν σου, Κύριε, ἐταπείνωσαν, κ. τ. ἑ. «Ὃν ἀγαπᾷ Κύριος, παιδεύει,» φησὶν ὁ Ἀπόστο‐ λος· εἰ δὲ ὃν παιδεύει, μακαρίζει, πᾶς ὁ παιδευόμε‐
25	νος ὑπ’ αὐτοῦ ἀπαθὴς γενήσεται· τοῦτον γὰρ ἀγαπᾷ Κύριος· παιδεία γάρ ἐστι μετριοπάθεια πα‐ θῶν. Τοῦ πραῦναι αὐτὸν ἀφ’ ἡμερῶν πονηρῶν, κ. τ. ἑ. Ἡμέρας πονηρὰς τὰς ἡμέρας τῆς κρίσεως
30	λέγει, ἐν αἷς ὁ παιδευόμενος ὑπ’ αὐτοῦ, καθαρὸς γενόμενος ἀπὸ παθῶν, ἀπολαύσει τῆς γνώσεως, ἀτά‐ ραχος διαμένων. Ἕως οὗ ὀρυγῇ τῷ ἁμαρτωλῷ βόθρος, κ. τ. ἑ. Βόθρον τὴν γέενναν ὠνόμασεν.
35	Ἕως οὗ δικαιοσύνη ἐπιστρέψει εἰς κρίσιν, κ. τ. ἑ. Ἕως οὗ ὁ Χριστὸς κρινεῖ τὴν οἰκουμένην· αὐτὸς γὰρ «ἡμῖν ἐγενήθη σοφία ἀπὸ Θεοῦ, δικαιο‐ σύνη τε καὶ ἁγιασμὸς καὶ ἀπολύτρωσις,» καὶ «τὴν κρίσιν δὲ πᾶσαν αὐτῷ δέδωκεν ὁ Πατήρ.»
40	Τὸ ἔλεός σου, Κύριε, ἐβοήθει μοι, κ. τ. ἑ. Ἐν‐ ταῦθα τὸ ἔλεος τοῦ Χριστοῦ τὴν πρόνοιαν αὐτοῦ ση‐ μαίνει, δι’ ἣν ἄνθρωπος βοηθεῖται, ἤτοι ἐγκαταλεί‐ πεται. Ἀλλὰ βοηθεῖται μὲν ἐνεργούσης αὐτῆς ὁ ἄνθρωπος, ἐγκαταλείπεται δὲ ὑποχωρησάσης αὐ‐
45	τῆς. Αἱ παρακλήσεις σου εὔφραναν τὴν ψυχήν μου, κ. τ. ἑ. Παράκλησίς ἐστιν ἀνάκτησις ψυχῆς ἀπὸ πόνων. Μὴ συμπροσέσται σοι θρόνος ἀνομίας; κ. τ. ἑ.
12 . 1553 (50)	Θρόνον ἀνομίας ὠνόμασε τὸν διάβολον, ἐπειδὴ καὶ θρόνος δικαιοσύνης ἐστὶν ὁ Χριστὸς, ὅστις ἀντίκειται τῷ διαβόλῳ.
12 . 1553 (50)	Καὶ κατὰ τὴν πονηρίαν αὐτῶν ἀφανιεῖ αὐτοὺς
12 . 1556	Κύριος ὁ Θεὸς, κ. τ. ἑ. Ἀφανιεῖ αὐτοὺς κακοὺς ὄν‐ τας, δηλονότι καλοὺς ποιῶν.
3t	ΨΑΛΜΟΣ ϟΔʹ.
4	Ὅτι ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ τὰ πέρατα τῆς γῆς,
5	κ. τ. ἑ. Χεῖρα νῦν τὴν πρόνοιαν λέγει τοῦ Θεοῦ. Δεῦτε, προσκυνήσωμεν καὶ προσπέσωμεν αὐ‐ τῷ, κ. τ. ἑ. Οὗτος προσπίπτει τῷ Κυρίῳ ὁ τὴν ἔπαρ‐ σιν ὑπερηφανίας ἀπολιπών. Σήμερον ἐὰν τῆς φωνῆς αὐτοῦ ἀκούσητε,
10	κ. τ. ἑ. Τὸ σήμερον τὸν βίον τοῦτον σημαίνει· «Ἰη‐ σοῦς γὰρ, φησὶ, Χριστὸς χθὲς καὶ σήμερον καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας·» καὶ πάλιν· «Ἄχρις οὗ τὸ σήμερον καλεῖται.» Αὐτοὶ δὲ οὐκ ἔγνωσαν τὰς ὁδούς μου, κ. τ. ἑ.
15	Ὁδοί εἰσι τοῦ Κυρίου αἱ πρακτικαὶ ἀρεταὶ αἱ ἀπά‐ γουσαι εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. Ὡς ὤμοσα ἐν τῇ ὀργῇ μου, Εἰ εἰσελεύσονται εἰς τὴν κατάπαυσίν μου, κ. τ. ἑ. Κατάπαυσις Κυρίου, γνῶσις αὐτοῦ· ὁ δὲ εἰσελθὼν εἰς αὐτὴν ἀνα‐
20	παύσεται ἐπ’ αὐτῆς.
21t	ΨΑΛΜΟΣ ϟΕʹ.
22	ᾌσατε τῷ Κυρίῳ ᾆσμα καινὸν, κ. τ. ἑ. Ὁ πα‐ λαιὸς ἄνθρωπος, ὁ φθειρόμενος κατὰ τὰς ἐπιθυμίας τῆς ἀπάτης, οὐ δύναται ᾆσαι ᾆσμα καινόν· τοῦ γὰρ
25	καινοῦ ἀνθρώπου ἐστὶ τὸ ᾆσμα τὸ καινὸν τοῦ γενο‐ μένου κατ’ εἰκόνα τοῦ κτίσαντος αὐτόν. Φοβερός ἐστιν ἐπὶ πάντας τοὺς θεοὺς, κ. τ. ἑ. Εἰ φοβερός ἐστιν ὁ Κύριος ἐπὶ πάντας τοὺς θεοὺς, πάντες οἱ θεοὶ φοβοῦνται τὸν Κύριον.
30	Εἴπατε ἐν τοῖς ἔθνεσιν, ὅτι Κύριος ἐβασίλευσε, κ. τ. ἑ. Εἴπατε τοῖς ἀδίκοις, ὅτι δικαιοσύνη ἐβασί‐ λευσε· καὶ τοῖς ἄφροσιν, ὅτι κυριεύει φρόνησις· καὶ τοῖς ψεύσταις, ὅτι δεσπόζει ἡ ἀλήθεια· καὶ τοῖς ἀγνοοῦσιν, ὅτι κεκράτηκεν ἡ γνῶσις.
35	Εὐφραινέσθωσαν οἱ οὐρανοὶ, κ. τ. ἑ. Τουτέστιν, οἱ κατοικοῦντες ἐν τοῖς οὐρανοῖς. Τότε ἀγαλλιάσονται πάντα τὰ ξύλα τοῦ δρυμοῦ, κ. τ. ἑ. Ποῖα ἀγαλλιάσονται ξύλα; λεγέτωσαν οἱ τὴν ἀλληγορίαν παραιτούμενοι.
40t	ΨΑΛΜΟΣ ϟϛʹ.
41	Εὐφρανθήτωσαν νῆσοι πολλαὶ, κ. τ. ἑ. Νῆσός ἐστι νοῦς ἀκλινὴς, ὑπὸ τῶν τοῦ βίου τούτου κυμάτων περικτυπούμενος. Καὶ πῦρ ἐνώπιον αὐτοῦ προπορεύσεται, κ. τ. ἑ.
45	Τὸ πῦρ τοῦτο καίει ξύλα, χόρτον, καλάμην, του‐ τέστι τὰς ἕξεις τὰς μοχθηράς. Οἱ ἀγαπῶντες τὸν Κύριον, μισεῖτε πονηρὰ, κ. τ. ἑ. Τουτέστιν, οἱ ἀγαπῶντες τὴν γνῶσιν, μισεῖτε πο‐ νηρά.
12 . 1556 (50)	Καὶ ἐξομολογεῖσθε τῇ μνήμῃ τῆς ἁγιωσύνης αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ἐξομολογεῖσθε, μνημονεύοντες τῆς ἁγιωσύνης αὐτοῦ.
53t	ΨΑΛΜΟΣ ϟΖʹ.
54	Ἐναντίον τῶν ἐθνῶν ἀπεκάλυψε τὴν δικαιο‐
12 . 1557	σύνην αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. «Δικαιοσύνη γὰρ Θεοῦ ἐν αὐτῷ ἀποκαλύπτεται ἐκ πίστεως εἰς πίστιν.» Ποταμοὶ κροτήσουσι χειρὶ ἐπὶ τὸ αὐτὸ, κ. τ. ἑ. Εἰ τὰ χαρίσματα τοῦ Πνεύματος τοῦ ἁγίου ποταμοὶ λέγον‐
5	ται κατὰ τό· «Ποταμοὶ ἐκ τῆς κοιλίας αὐτοῦ ῥεύσου‐ σιν ὕδατος ζῶντος,» καλῶς οἱ μεθέξοντες τούτων τῶν ποταμῶν καὶ αὐτοὶ ποταμοὶ λέγονται. Σημειωτέον δὲ καὶ τὸ «ἐπὶ τὸ αὐτὸ» εἶναι τοὺς ποταμοὺς, ἵνα τὸ αὐτὸ λέγωσι πάντες, καὶ μὴ ᾖ ἐν αὐτοῖς σχίσματα.
10t	ΨΑΛΜΟΣ ϟΗʹ.
11	Σὺ ἡτοίμασας εὐθύτητας, κ. τ. ἑ. Εὐθύτητας ἤτοι τοὺς εὐθεῖς, ἤτοι τὰς ἀρετάς. Καὶ προσκυνεῖτε τῷ ὑποποδίῳ τῶν ποδῶν αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Τὸ ὑποπόδιον τῶν ποδῶν εἶπόν τινες εἶναι
15	τὴν σάρκα τὴν τοῦ Χριστοῦ, ἥτις διὰ τὸν Χριστόν ἐστι προσκυνητή· ὁ δὲ Χριστὸς προσκυνητὸς διὰ τὸν ἐν αὐτῷ Λόγον Θεοῦ. Καὶ Σαμουὴλ ἐν τοῖς ἐπικαλουμένοις τὸ ὄνομα αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Οὗτος ἐπικαλεῖται τὴν δικαιοσύνην
20	ὁ δικαιοπραγῶν, καὶ τὴν ἀλήθειαν ὁ μὴ ψευδόμενος, καὶ τὴν ἀγάπην ὁ μὴ μισῶν. Ἐν στύλῳ νεφέλης ἐλάλει πρὸς αὐτοὺς, κ. τ. ἑ. Ὁ στῦλος καὶ ἡ νεφέλη λογικαὶ φύσεις εἰσὶ, δι’ ὧν ἐλάλει πρὸς τοὺς ἁγίους ὁ Κύριος.
25	Ὑψοῦτε Κύριον τὸν Θεὸν ἡμῶν, κ. τ. ἑ. Ὑπὸ καθαροῦ νοῦ πέφυκεν ὑψοῦσθαι Θεός.
27t	ΨΑΛΜΟΣ ϟΘʹ.
28	Εἰσέλθετε εἰς τὰς πύλας αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Πύλαι σοφίας, ἀρεταί· διὰ γὰρ αὐτῶν εἰσερχόμεθα εἰς τὴν
30	βασιλείαν τῶν οὐρανῶν.
31t	ΨΑΛΜΟΣ Ρʹ.
32	Ἔλεον καὶ κρίσιν ᾄσομαί σοι, Κύριε, κ. τ. ἑ. Τὸν περὶ Προνοίας καὶ κρίσεως ᾆσαι θέλει λόγον.
35	Τὸν καταλαλοῦντα λάθρα τοῦ πλησίον αὐτοῦ, τοῦτον ἐξεδίωκον, κ. τ. ἑ. Χρήσιμον τὸ ῥητὸν πρὸς τοὺς καταλαλοῦντας. Πορευόμενος ἐν ὁδῷ ἀμώμῳ, οὗτός μοι ἐλει‐ τούργει, κ. τ. ἑ. Χρηστέον τὸ ῥητὸν πρὸς τοὺς ἱερα‐
40	τικοὺς ὑπηρετουμένους ὑπὸ δούλων πονηροτάτων. Τοῦ ἐξολοθρεῦσαι ἐκ πόλεως, κ. τ. ἑ. Νῦν πό‐ λιν Κυρίου λέγει τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν, ἐν ᾗ πάντας ἀπέκτεινε λογισμοὺς παρανόμους.
44t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΑʹ.
45	Ἠγρύπνησα καὶ ἐγενόμην ὡς στρουθίον μονά‐ ζον ἐπὶ δώματι, κ. τ. ἑ. Οὐδὲν ἄλλο τὸν νοῦν οὕτως ἀπεργάζεται κοῦφον ὡς ἀγρυπνία. Ὅτι σποδὸν ὡσεὶ ἄρτον ἔφαγον, καὶ τὸ πόμα μου μετὰ κλαυθμοῦ ἐκίρνων, κ. τ. ἑ. Χρήσιμον
12 . 1557 (50)	τὸ ῥητὸν πρὸς τοὺς παρὰ τὸν καιρὸν τοῦ πότου αὐλοῖς καὶ ᾠδαῖς τερπομένους. Κἀγὼ ὡσεὶ χόρτος ἐξηράνθην· σὺ δὲ, Κύριε,
12 . 1557 (50)	εἰς τὸν αἰῶνα μένεις, κ. τ. ἑ. Ἐγὼ μὲν πρόσ‐
12 . 1560	καιρος καὶ θνητὸς, σὺ δὲ ἀΐδιος καὶ ἀθάνατος.
3	Μὴ ἀναγάγῃς με ἐν ἡμίσει ἡμερῶν μου, κ. τ. ἑ. Τῶν γινομένων ἡμερῶν ὑπὸ τοῦ ἡλίου τῆς δικαιοσύνης.
5	Αὐτοὶ ἀπολοῦνται, σὺ δὲ διαμενεῖς, κ. τ. ἑ. Ἀπολοῦνται οἱ οὐρανοὶ οὐ κατ’ οὐσίαν, ἀλλὰ κατὰ τὸ σχῆμα· «Παράγει γὰρ, φησὶν ὁ Ἀπόστολος, τὸ σχῆμα τοῦ κόσμου τούτου.»
9t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΒʹ.
10	Εὐλόγει ἡ ψυχή μου τὸν Κύριον, καὶ πάντα τὰ ἐντός μου τὸ ὄνομα τὸ ἅγιον αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Τὰ ἐντὸς τοῦ ἔσω ἀνθρώπου ἐστὶν ἡ νοητικὴ δύνα‐ μις, καὶ διανοητικὴ, καὶ ἐπιβλεπτικὴ, καὶ ἑρμηνευ‐ τικὴ, καὶ ἡ φανταστικὴ, καὶ ἡ μνημονευτική.
15	Ἀνακαινισθήσεται ὡς ἀετοῦ ἡ νεότης σου, κ. τ. ἑ. Τὸ γῆρας ἀποδύεται ὁ ἀετὸς, ὡς καὶ ὁ ἄν‐ θρωπος τὸν παλαιὸν ἄνθρωπον ἀποδύεται τὸν φθει‐ ρόμενον κατὰ τὰς ἐπιθυμίας τῆς ἀπάτης. Ὅτι κατὰ τὸ ὕψος τοῦ οὐρανοῦ ἀπὸ τῆς γῆς
20	ἐκραταίωσε Κύριος τὸ ἔλεος αὐτοῦ ἐπὶ τοὺς φο‐ βουμένους αὐτὸν, κ. τ. ἑ. Ὥσπερ ὕψωσε τοὺς ἐν οὐρανοῖς, οὕτως ἐλέησε τοὺς ἐπὶ γῆς φοβουμένους αὐτόν. Ἄνθρωπος ὡσεὶ χόρτος αἱ ἡμέραι αὐτοῦ, ὡσεὶ
25	ἄνθος τοῦ ἀγροῦ οὕτως ἐξανθήσει, κ. τ. ἑ. Ἐν‐ ταῦθα ὁ ἄνθρωπος τὴν καθόλου φύσιν δηλοῖ· πᾶς γὰρ ἄνθρωπος πρόσκαιρος καὶ θνητὸς, εὐμάραντος καὶ πρόσκαιρος. Ὅτι πνεῦμα διῆλθεν ἐν αὐτῷ, καὶ οὐχ ὑπάρ‐
30	ξει, κ. τ. ἑ. Μετὰ θάνατον ἡ ψυχὴ οὐχ ὑπάρχει ἐν τῷ βίῳ τούτῳ. Τὸ δὲ ἔλεος τοῦ Κυρίου ἀπὸ τοῦ αἰῶνος καὶ ἕως τοῦ αἰῶνος εἰς τοὺς φοβουμένους αὐτὸν, κ. τ. ἑ. Ἡ μὲν αἰσθητὴ ζωὴ οὐκ ἀΐδιος, τὸ δὲ ἔλεος
35	τοῦ Κυρίου ἀΐδιον. Καὶ ἡ δικαιοσύνη αὐτοῦ ἐπὶ υἱοῖς υἱῶν, κ. τ. ἑ. Υἱοὶ υἱῶν εἰσιν οἱ τοῦ αὐτοῦ πνεύματος τῆς υἱοθε‐ σίας ἠξιωμένοι. Καὶ μεμνημένοις τῶν ἐντολῶν αὐτοῦ, κ. τ. ἑ.
40	Οὗτος μέμνηται τῶν ἐντολῶν, ὁ ζῶν κατ’ αὐτάς. Καὶ ἡ βασιλεία αὐτοῦ πάντων δεσπόζει, κ. τ. ἑ. Ἡ μὲν δημιουργικὴ αὐτοῦ βασιλεία πάντων δε‐ σπόζει· ἡ δὲ κατὰ γνῶσιν βασιλεία οὐ πάντων τῶν ἐπὶ γῆς, πάντων δὲ τῶν ἐν οὐρανοῖς δεσπόζει.
46t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΓʹ.
47	Ἀναβαλλόμενος φῶς ὡς ἱμάτιον, κ. τ. ἑ. Ἱμά‐ τιον Κυρίου γνῶσις ἀληθής· ὁ δὲ ἐνδυόμενος αὐτὸ φω‐ τισθήσεται ὑπ’ αὐτοῦ.
12 . 1560 (50)	Ἐκτείνων τὸν οὐρανὸν ὡσεὶ δέῤῥιν, κ. τ. ἑ. Διὰ τί οὐκ εἶπεν, «ἐκτείνας,» ἀλλ’ «ἐκτείνων;» ἢ ἅπαξ μὲν αὐτὸν κατ’ οὐσίαν ἐξέτεινεν, ἀεὶ δὲ αὐτὸν ἐκτείνει κατὰ τὴν πρόνοιαν; Τοιοῦτόν ἐστι καὶ τὸ Ἰὼβ εἰρημένον· ὁ «Ποιῶν Πλειάδα, καὶ Ἕσπερον,
55	καὶ Ἀρκτοῦρον καὶ ταμεῖα Νότου.»
12 . 1561	Ὁ ποιῶν τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ πνεύματα, καὶ τοὺς λειτουργοὺς αὐτοῦ πυρὸς φλόγα, κ. τ. ἑ. Τῷ μὲν Ἀβραὰμ οἱ ἄγγελοι ὡς πνεύματα ἐφάνη‐ σαν, τοῖς δὲ Σοδομίταις ὥσπερ πῦρ φλέγον.
5	Ὁ θεμελιῶν τὴν γῆν ἐπὶ τὴν ἀσφάλειαν αὐτῆς· οὐ κλιθήσεται εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος, κ. τ. ἑ. Ὁ μὲν Ἰὼβ εἶπε· «Κρεμάσας τὴν γῆν ἐπὶ μηδε‐ νός·» ὁ δὲ Δαυῒδ, «ἐπὶ τὴν ἀσφάλειαν αὐτῆς.» Ἑκάτεροι δὲ ἀναιροῦσι τὸ εἶναι σῶμά τι ἕτερον βα‐
10	στάζον αὐτὴν ὑποκάτω· ἡ γὰρ ἀσφάλεια οὐκ ἔστιν οὐσία, ἀλλὰ τέχνη Θεοῦ, ἀκίνητον τὴν γῆν ἐν τῇ σφαίρᾳ διαφυλάττουσα. Ἄβυσσος ὡς ἱμάτιον τὸ περιβόλαιον αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Τὸ ἀκατάληπτον τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ διὰ
15	τῆς ἀβύσσου παρίστησι. Ἀναβαίνουσιν ὄρη καὶ καταβαίνουσι πεδία εἰς τὸν τόπον ὃν ἐθεμελίωσας αὐτοῖς, κ. τ. ἑ. Λογικάς τινας διὰ τῶν λόγων τούτων αἰνίττεται φύσεις. Ὅριον ἔθου ὃ οὐ παρελεύσονται, κ. τ. ἑ. Περὶ
20	τῶν καταχθονίων δαιμόνων ταῦτα λέγεσθαί φασι.
22	Ποτίζων ὄρη ἐκ τῶν ὑπερῴων αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ὑπερῷα Θεοῦ φύσεις καθαραὶ ποτίζουσαι τοὺς ὑψη‐ λοτέρους τῇ καρδίᾳ.
25	Χορτασθήσεται τὰ ξύλα τοῦ πεδίου, κ. τ. ἑ. Ὁ δὲ Ἑβραῖος καὶ οἱ λοιποὶ «τοῦ Κυρίου» τεθεί‐ κασιν. Διεξελθὼν τὰ κάρπιμα, ἀναγκαίως μνημο‐ νεύει καὶ τῶν ἀκάρπων, ὡς ἀναγκαῖον τοῖς ἀνθρώ‐ ποις καὶ αὐτὰ παρεχόντων χρείαν. Διὰ τοῦτο καὶ
30	«Κυρίου» αὐτὰ προσηγόρευσεν, ὡς αὐτοφυᾶ καὶ οὐ χειρόκμητα, ἀλλὰ τῷ θείῳ λόγῳ βλαστήσαντα· διὸ καὶ ἐπήγαγεν· «Αἱ κέδροι τοῦ Λιβάνου ἃς ἐφύ‐ τευσας.» Τοῦ αὐτοῦ. Ὥσπερ ἐστί τινα ξύλα τοῦ παραδεί‐
35	σου, οὕτω καὶ ξύλα πεδίου. Πέτρα καταφυγὴ τοῖς χοιρογρυλλίοις, κ. τ. ἑ. Ὁ χοιρογρυλλίου ἔχων κατάστασιν προσφυγέτω τῇ πνευματικῇ πέτρᾳ τῇ ἀκολουθούσῃ ἐν τῇ ἐρήμῳ, καὶ ποτιζούσῃ τὸν Ἰσραήλ.
40	Ὁ ἥλιος ἔγνω τὴν δύσιν αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ὁ ἥλιος τῆς δικαιοσύνης ἔγνω νῦν τοὺς ἐν οἷς ἔδυ ποτέ. Ἀνέτειλεν ὁ ἥλιος καὶ συνήχθησαν, κ. τ. ἑ. Ἐν οἷς ἀνατέλλει ὁ ἥλιος τῆς δικαιοσύνης, ἐν τού‐ τοις καὶ αἱ κακίαι κατὰ δύναμιν ὑπάρχουσιν.
45	Ἐξελεύσεται ἄνθρωπος ἐπὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ, καὶ ἐπὶ τὴν ἐργασίαν αὐτοῦ ἕως ἑσπέρας, κ. τ. ἑ. Ἔργον νῦν λέγει αὐτὴν τὴν ὕλην περὶ ἣν ἡ ἐργα‐ σία· ἐργασίαν δὲ αὐτὴν τὴν τέχνην τὴν περὶ τὴν ὕλην γινομένην.
12 . 1561 (50)	Ἐκεῖ ἑρπετὰ ὧν οὐκ ἔστιν ἀριθμὸς, κ. τ. ἑ. Τῶν ἑρπετῶν ἀνθρώπων διὰ τὴν κακίαν οὐκ ἔστιν ἀριθμός· «Ὁ γὰρ ἀριθμῶν, φησὶ, πλήθη ἄστρων, καὶ πᾶσιν αὐτοῖς ὀνόματα καλῶν.» Ἀντανελεῖς τὸ πνεῦμα αὐτῶν, καὶ ἐκλείψουσι,
55	καὶ εἰς τὸν χοῦν αὐτῶν ἐπιστρέψουσι, κ. τ. ἑ. Οἱ ἐκπίπτοντες τοῦ παρὰ τοῦ Θεοῦ δοθέντος αὐτοῖς
55	πνεύματος γίνονται χοϊκοί.
12 . 1564	Ἐξαποστελεῖς τὸ πνεῦμά σου, καὶ κτισθήσον‐ ται, καὶ ἀνακαινιεῖς τὸ πρόσωπον τῆς γῆς, κ. τ. ἑ. Ἣν Παῦλος ὁ ἅγιος ἐξανάστασιν εἴρηκε, ταύτην Δαυῒδ ἀνακαινισμὸν προσηγόρευσεν.
5	Ὁ ἁπτόμενος τῶν ὀρέων, καὶ καπνίζονται, κ. τ. ἑ. Τὰ καπνιζόμενα ὄρη ἀποβάλλει τὴν κακίαν, ἁπτομένου αὐτῶν τοῦ πνευματικοῦ πυρὸς τοῦ βλη‐ θέντος ἐπὶ τὴν γῆν. Ἐκλείποισαν ἁμαρτωλοὶ ἀπὸ τῆς γῆς, κ. τ. ἑ.
10	Οὐχὶ μὴ ὑπάρχειν αὐτοὺς, ἀλλὰ μὴ ὑπάρχειν αὐτοὺς ἁμαρτωλούς.
12t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΔʹ.
13	Διηγήσασθε πάντα τὰ θαυμάσια αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ὁ κτησάμενος πᾶσαν τὴν γνῶσιν τὴν τοῦ Θεοῦ, οὗτος
15	δύναται διηγεῖσθαι πάντα τὰ θαυμάσια αὐτοῦ. Ζητήσατε τὸν Κύριον, κ. τ. ἑ. Ὁ τὰς ἐντολὰς ποιῶν τοῦ Θεοῦ, οὗτος ζητεῖ αὐτόν. Ζητήσατε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ διαπαντὸς, κ. τ. ἑ. Τοῦτο λέγει τὸ πρόσωπον ζητεῖν ἡμᾶς, ὅπερ οἱ ἄγ‐
20	γελοι βλέπουσι διαπαντός. Σπέρμα Ἀβραὰμ δοῦλοι αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Οἱ τοῦ σπέρματος ὄντες τοῦ Ἀβραὰμ, δυνάμει εἰσὶν ἐκλεκτοί. Ἐμνήσθη εἰς τὸν αἰῶνα διαθήκης αὐτοῦ, λόγου οὗ ἐνετείλατο εἰς χιλίας γενεὰς, κ. τ. ἑ. Τὰς χι‐
25	λίας γενεὰς οἱ μὲν τὰς πολλὰς αὐτὸν λέγειν γενεὰς ἐνόμισαν, οἱ δὲ τὰς ὑπὸ τούτου τοῦ ἀριθμοῦ περιγρα‐ φομένας. Λέγων· Σοὶ δώσω τὴν γῆν Χαναὰν, σχοίνισμα κληρονομίας ὑμῶν, κ. τ. ἑ. Πρὸ τῆς ἐπιδημίας
30	Χριστοῦ οἱ Χαναναῖοι κατεῖχον ἡμῶν τὰς ψυχὰς, μὴ ἐῶντες ἡμᾶς καρποὺς ἐκφέρειν πνευματικούς. Οὐκ ἀφῆκεν ἄνθρωπον ἀδικῆσαι αὐτοὺς, κ. τ. ἑ. Ἐντεῦθεν γινώσκομεν, ὅτι οἱ ἀδικούμενοι ὑπὸ ἀν‐ θρώπων κατ’ ἐγκατάλειψιν ἀδικοῦνται Θεοῦ.
35	Μὴ ἅπτεσθε τῶν χριστῶν μου, κ. τ. ἑ. Οὗτοι οἱ χριστοὶ Χριστοῦ μετέχοντες λέγονται χριστοί· ὁ δὲ Χριστὸς τοῦ Πατρὸς μετέχων λέγεται Χριστός. Χρι‐ στὸν δέ φημι τὸν μετὰ τοῦ Θεοῦ Λόγου ἐπιδημήσαντα Κύριον.
40	Καὶ ἐκραταίωσεν αὐτὸν ὑπὲρ τοὺς ἐχθροὺς αὐ‐ τοῦ, κ. τ. ἑ. Χωρὶς ἀρετῆς καὶ γνώσεως Θεοῦ οὐκ ἄν τις γένοιτο τῶν ἐχθρῶν ἰσχυρότερος. Εἶπε καὶ ἦλθε κυνόμυια, κ. τ. ἑ. Τὴν κυνόμυιαν οἱ Ἑβραῖοι ἑρμηνεύουσι πλῆθος πάμμιγον ἀγρίων
45	καὶ σαρκοβόρων θηρίων· οἱ δὲ Ἕλληνες λέγουσι κυ‐ νόμυιαν τὴν τοῦ κυνὸς τοῦ ὑλακτοῦντος μυῖαν.
48	Καὶ ἐπάταξε τὰς ἀμπέλους αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Ἐκ γὰρ ἀμπέλου Σοδόμων ἦσαν αἱ ἄμπελοι αὐτῶν, καὶ
12 . 1564 (50)	αἱ κληματίδες αὐτῶν ἐκ Γομόῤῥας. Εἶπε, καὶ ἦλθεν ἀκρὶς, κ. τ. ἑ. Ἡ ἀκρὶς αὕτη κατεσθίει τὸ σπέρμα τὸ πονηρόν.
53t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΕʹ.
54	Καὶ ἔσωσεν αὐτοὺς ἕνεκεν τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ,
55	τοῦ γνωρίσαι τὴν δυναστείαν αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Διὰ
12 . 1565	τοῦτο σώζει ἡμᾶς ὁ Κύριος, ἵνα γνῶσιν ἡμῖν τῆς δυναστείας αὐτοῦ χαρίσηται. Εἷς ἐξ αὐτῶν οὐχ ὑπελείφθη, κ. τ. ἑ. Μακάριος οὗτος, ᾧ μηδεὶς τῶν ἐχθρῶν ὑπολείπεται.
5	Οὐχ ὑπέμειναν τὴν βουλὴν αὐτοῦ, καὶ ἐπεθύ‐ μησαν ἐπιθυμίαν ἐν τῇ ἐρήμῳ, κ. τ. ἑ. Οὐκ ἀνέ‐ μειναν τὴν χάριν αὐτοῦ, ἀλλ’ ἐπελάθοντο τῶν ἔργων αὐτοῦ καὶ ἐπεθύμησαν ἐπιθυμίαν κακήν. Καὶ ἠλλάξαντο τὴν δόξαν αὐτῶν ἐν ὁμοιώματι
10	μόσχου ἐσθίοντος χόρτον, κ. τ. ἑ. Οἱ δοξάζοντες κτίσμα παρὰ τὸν κτίσαντα, οὗτοι ἀλλάσσουσι τὴν δό‐ ξαν αὐτῶν. «Καὶ ἤλλαξαν, φησὶν ὁ Παῦλος, τὴν δόξαν τοῦ ἀφθάρτου Θεοῦ ἐν ὁμοιώματι φθαρτοῦ ἀνθρώπου, καὶ πετεινῶν, καὶ τετραπόδων, καὶ ἑρπετῶν.»
16	Καὶ εἶπε τοῦ ἐξολοθρεῦσαι αὐτοὺς, κ. τ. ἑ. Ἡ ἐξολόθρευσις νῦν τὴν μετάθεσιν τὴν ἐκ τοῦ βίου τού‐ του σημαίνει. Εἰ μὴ Μωϋσῆς ὁ ἐκλεκτὸς αὐτοῦ ἔστη ἐν τῇ
20	θραύσει ἐνώπιον αὐτοῦ, τοῦ ἀποστρέψαι τὸν θυ‐ μὸν αὐτοῦ, τοῦ μὴ ἐξολοθρεῦσαι αὐτοὺς, κ. τ. ἑ. Σημειωτέον, ὅτι καὶ εἷς ἅγιος, ὡς ὁ Μωϋσῆς, δυνατός ἐστιν ἀποστρέψαι ὀργὴν φερομένην ἐπ’ ἔθνος ὅλον. Καὶ ἐξουδένωσαν γῆν ἐπιθυμητὴν, κ. τ. ἑ. Ἡ
25	γῆ ἐπιθυμητὴ ἡ βασιλεία ἐστὶ τῶν οὐρανῶν.
27	Καὶ ἐπῆρε τὴν χεῖρα αὐτοῦ ἐπ’ αὐτοὺς, κ. τ. ἑ. Χεῖρα λέγει τὰς κολαστικὰς αὐτοῦ δυνάμεις. Καὶ ἐτελέσθησαν τῷ Βεελφεγὼρ, κ. τ. ἑ. Βεελ‐
30	φεγὼρ εἴδωλον τοῦ Βὴλ ἐν τῷ τόπῳ τοῦ Φεγώρ. Καὶ ἔφαγον θυσίας νεκρῶν, κ. τ. ἑ. Τελετὰς ἤγαγον τῷ Βεελφεγὼρ, μνησθέντες ἐν τοῖς μυστη‐ ρίοις αὐτοῦ. Καὶ ἔστη Φινεὲς, καὶ ἐξιλάσατο, κ. τ. ἑ. Ἀνω‐
35	τέρω μὲν λέγει, ὅτι ἔστη Μωϋσῆς καὶ ἀπέστρεψε τὴν θραῦσιν, ἀλλ’ ἐκόπασεν ἡ θραῦσις.
38	Καὶ ἐμίγησαν ἐν τοῖς ἔθνεσι, κ. τ. ἑ. Μίγνυταί τις τοῖς ἔθνεσι δουλεύων γλυπτοῖς.
40	Καὶ ἐπόρνευσαν ἐν τοῖς ἐπιτηδεύμασιν αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Πορνεύει ψυχὴ σπέρματα λαμβάνουσα τῆς ἀντικειμένης δυνάμεως, καὶ τίκτουσα τέκνα πονηρά. Καὶ ἐβδελύξατο τὴν κληρονομίαν αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. «Κληρονομία Κυρίου ψυχαὶ λογικαί.»
45	Καὶ ἐκυρίευσαν αὐτῶν οἱ μισοῦντες αὐτοὺς, κ. τ. ἑ. Δαίμονές εἰσιν οἱ μισοῦντες ἡμᾶς καὶ θλίβοντες τὰς ψυχὰς ἡμῶν. Καὶ ἔδωκεν αὐτοὺς εἰς οἰκτιρμοὺς ἐναντίον πάντων τῶν αἰχμαλωτευσάντων αὐτοὺς, κ. τ. ἑ.
12 . 1565 (50)	Ἐντεῦθεν μανθάνομεν, ὅτι καὶ τοῦ ἐλεεῖσθαι ἡμᾶς ὁ Κύριος ἀξίους ποιεῖ.
52t	ΨΑΛΜΟΣ Ρϛʹ.
53	Ὅτι ἐχόρτασε ψυχὴν κενὴν, κ. τ. ἑ. Ψυχὴ κενή ἐστι ἡ ἀρετῶν καὶ γνώσεως ἐστερημένη.
55	Καὶ ἐξήγαγεν αὐτοὺς ἐκ σκότους καὶ σκιᾶς θα‐
55	νάτου, κ. τ. ἑ. Καθὸ φῶς ἐστιν ὁ Κύριος, ἐξάγει
12 . 1568	ἡμᾶς ἐκ τοῦ σκότους, καθὸ δὲ ζωὴ, ἐκ θανάτου· καὶ πάλιν ὡς δυνατὸς διαῤῥήσσει δεσμούς. Πᾶν βρῶμα ἐβδελύξατο ἡ ψυχὴ αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Ὥσπερ οἱ νοσοῦντες πᾶν βρῶμα βδελύσσονται, οὕ‐
5	τως οἱ ἀκάθαρτοι πᾶσαν γνῶσιν ἀπωθοῦνται.
7	Αὐτοὶ εἶδον τὰ ἔργα Κυρίου καὶ τὰ θαυμάσια αὐτοῦ ἐν τῷ βυθῷ, κ. τ. ἑ. Ὅσοι περισπασμοῖς πολ‐ λοῖς καὶ ποικίλοις διὰ τὴν τῆς ἀρετῆς ἐργασίαν περι‐
10	πίπτουσιν, οὗτοι ὁρῶσι τὰ ἔργα Κυρίου, τουτέστι τοὺς λόγους τῶν γεγονότων καὶ γινομένων.
13	Καὶ πᾶσα ἡ σοφία αὐτῶν κατεπόθη, κ. τ. ἑ. Σοφίαν Θεοῦ καταπίνει κακία· δικαιοσύνη δὲ Κυρίου
15	διαφθείρει κακίαν. Καὶ ἐσίγησε τὰ κύματα αὐτῆς, κ. τ. ἑ. Σιγὴν τῶν κυμάτων τὴν φθορὰν ὠνόμασε τῶν πειρασμῶν. Καὶ ἐπλάνησεν αὐτοὺς ἐν ἀβάτῳ, καὶ οὐχ ὁδῷ, κ. τ. ἑ. Ἐγκατέλιπεν αὐτοὺς πλανωμένους, καὶ οὐκ
20	ἀντελάβετο αὐτῶν διὰ τὴν κακίαν αὐτῶν.
21t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΖʹ.
22	Ἑτοίμη ἡ καρδία μου, κ. τ. ἑ. Ὁ ἀποθέμενος τὰ πάθη, οὗτος ἡτοίμασε τὴν καρδίαν τῷ Θεῷ. Μωὰβ λέβης τῆς ἐλπίδος μου, κ. τ. ἑ. Λέβης
25	ἐστὶν ὁ τῷ πνεύματι ζέων, καὶ ἐλπίζων ἐπὶ τὸν Κύ‐ ριον· ἥτις ἐλπὶς οὐ καταισχύνει τὸν ἐλπίζοντα. Ἐπὶ τὴν Ἰδουμαίαν ἐπιβαλῶ τὸ ὑπόδημά μου, κ. τ. ἑ. Ἡ σάρξ ἐστι τὸ ὑπόδημα τοῦ Χριστοῦ, ᾗ χρησάμενος ὁ Κύριος ἐπεδήμησε τῷ βίῳ τῶν ἀν‐
30	θρώπων.
31t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΗʹ.
32	Καὶ διάβολος στήτω ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ὧν ἐκκόπτει ὁ Σατανᾶς τὰ ἔργα τὰ δεξιὰ, τούτων ἕστηκεν ἐκ δεξιῶν. Ἐν δὲ τῷ Ζαχαρίᾳ φησί· «Καὶ
35	ἔδειξέ μοι Κύριος Ἰησοῦν τὸν ἱερέα τὸν μέγαν ἑστῶτα πρὸ προσώπου ἀγγέλου Κυρίου, καὶ ὁ διάβο‐ λος εἱστήκει ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ·» οὐχ ἁπλῶς δὲ, ἀλλὰ «τῷ ἀντικεῖσθαι αὐτῷ·» οὐκ ἀντίκειται δὲ τῷ Ἰούδα.
40	Γενηθήτωσαν υἱοὶ αὐτοῦ ὀρφανοὶ, καὶ ἡ γυνὴ αὐτοῦ χήρα, κ. τ. ἑ. Οὐκ ἐπαρᾶσθαι ὁ δίκαιος, ἀλλὰ προσεύχεσθαί μοι δοκεῖ. «Εὐλογεῖτε γὰρ τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν, φησὶν ὁ Ἀπόστολος, εὐλογεῖτε καὶ μὴ κατ‐ αρᾶσθε.» Ὀρφανοὶ τοίνυν εἰσὶ λογισμοὶ πονηροὶ τὸν
45	ἑαυτῶν θάψαντες πατέρα τὸν Σατανᾶν· χήρα δὲ ψυχὴ ἡ μὴ ἐπιλαβοῦσα σπέρματα παρὰ τοῦ διαβόλου. Εὖ δὲ καὶ ἡ τάξις ἔχει. Πρότερον μὲν γὰρ περιαιρεῖ τὰς κατ’ ἐνέργειαν ἁμαρτίας, ἔπειτα δὲ καὶ τὰ τούτων φαῦλα νοήματα.
12 . 1568 (50)	Γενηθήτω αὐτῷ ὡς ἱμάτιον ὃ περιβάλλεται, καὶ ὡσεὶ ζώνη ἣν διὰ παντὸς περιζώννυται, κ. τ. ἑ. Αὕτη ἡ ζώνη σημαίνει τὴν τοῦ ἐπιθυμητικοῦ ἄλο‐ γον πύρωσιν.
12 . 1568 (50)	Τὰ γόνατά μου ἠσθένησαν ἀπὸ νηστείας, κ. τ.
12 . 1569	ἑ. Χρηστέον τῷ ῥητῷ πρὸς τοὺς καταφρονοῦντας τῆς ἐγκρατείας. Καταράσονται αὐτοὶ, καὶ σὺ εὐλογήσεις, κ. τ. ἑ. Τοῦτον εὐλογεῖ Κύριος, ὃν ἀντικείμενοι καταρῶνται.
5t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΘʹ.
6	Μετὰ σοῦ ἡ ἀρχὴ ἐν ἡμέρᾳ τῆς δυνάμεώς σου ἐν ταῖς λαμπρότησι τῶν ἁγίων, κ. τ. ἑ. Εἰ ἀρχὴ τοῦ Υἱοῦ ὁ Πατὴρ, ἡ δὲ ἀρχὴ ἦν μετὰ τοῦ Χριστοῦ, καλῶς λέγει ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις τό· «Οὐκ εἰμὶ μό‐
10	νος, ἀλλ’ ἐγὼ καὶ ὁ πέμψας με Πατήρ.» Ἡμέραν δὲ δυνάμεως εἶπε τὴν ἡμέραν τοῦ σταυροῦ, ἢ τῆς ἐνανθρωπήσεως. Ἐκ γαστρὸς πρὸ Ἑωσφόρου ἐγέννησά σε, κ. τ. ἑ. Ἀντὶ τοῦ, Πρὸ πάσης λογικῆς φύσεως ἐγέν‐
15	νησά σε. Τὸ γὰρ βαθύτερον περιεργάζεσθαι τὴν γέ‐ νεσιν τοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ Ἑωσφόρου, οὐ τῆς ἡμετέ‐ ρας ἐστὶ δυνάμεως. Πολὺς γὰρ ὁ περὶ τούτου λόγος καὶ δυσθεώρητος. Κρινεῖ ἐν τοῖς ἔθνεσι, πληρώσει πτώματα,
20	κ. τ. ἑ. Πληροῖ πτώματα τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου τοῦ φθειρομένου κατὰ τὰς ἐπιθυμίας τῆς ἀπάτης.
22t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΙʹ.
23	Ἐν βουλῇ εὐθέων καὶ συναγωγῇ μεγάλα τὰ ἔργα Κυρίου, κ. τ. ἑ. Μεγάλα τὰ ἔργα Κυρίου
25	διὰ τὴν ἀποκειμένην ἐν αὐτοῖς σοφίαν ὠνόμασε. Τροφὴν ἔδωκε τοῖς φοβουμένοις αὐτὸν, κ. τ. ἑ. Ἡ τροφὴ τῶν φοβουμένων τὸν Κύριον ἡ σοφία ἐστὶ τοῦ Θεοῦ· «Ἀρχὴ γὰρ σοφίας φόβος Κυρίου.» Ἰσχὺν ἔργων αὐτοῦ ἀνήγγειλε τῷ λαῷ αὐτοῦ,
30	κ. τ. ἑ. Τὴν θεωρίαν τῶν γεγονότων ἰσχὺν ἔργων αὐτοῦ ὀνομάζει· ἰσχὺς δὲ εἴρηται ἡ γνῶσις, διὰ τὸ ἰσχὺν ἐντιθέναι τῇ φύσει τῇ λογικῇ.
34	Ἔργα χειρῶν αὐτοῦ ἀλήθεια καὶ κρίσις, κ. τ. ἑ.
35	Ἡ μὲν ἀλήθεια ἐν τοῖς ὀρθοῖς δόγμασι θεωρεῖται, ἡ δὲ κρίσις ἐν τῇ πρακτικῇ. «Πισταὶ πᾶσαι αἱ ἐντο‐ λαὶ αὐτοῦ, ἐστηριγμέναι εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος.» Πιστὰς εἶπε τὰς ἐντολὰς, ἀντὶ τοῦ πίστεως ἀξίας· ὃ γὰρ ὑπισχνοῦνται, τοῦτο καὶ ποιοῦσιν· ὑπισχνοῦνται
40	δὲ κάθαρσιν ψυχῆς λογικῆς τοῖς γνησίως φυλάττουσιν αὐτάς.
42t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΙΑʹ.
43	Ἐν ταῖς ἐντολαῖς αὐτοῦ θελήσει σφόδρα, κ. τ. ἑ. Οὗτος θέλει ἐν ταῖς ἐντολαῖς αὐτοῦ σφόδρα
45	ὁ μετὰ πάσης ἀκριβείας φυλάσσων αὐτάς. Δόξα καὶ πλοῦτος ἐν τῷ οἴκῳ αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ἡ σοφία τοῦ Θεοῦ, καθὸ μὲν ἀφθονίαν παρέχει θεω‐ ρημάτων, πλοῦτος καλεῖται, καθὸ δὲ παρασκευάζει τοὺς ἀνθρώπους δοξάζειν τὸν κεκτημένον αὐτὴν, ὀνο‐
12 . 1569 (50)	μάζεται δόξα. Ἐξανέτειλεν ἐν σκότει φῶς τοῖς εὐθέσιν, κ. τ. ἑ. Ὁ Σωτὴρ ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις φησὶ πρὸς τοὺς μαθητάς· «Ὃ ἠκούσατε ἐν τῇ σκοτίᾳ, εἴπετε
12 . 1569 (50)	ἐν τῷ φωτί.»
12 . 1572	Οἰκονομήσει τοὺς λόγους αὐτοῦ ἐν κρίσει, κ. τ. ἑ. Χρηστέον τῷ ῥητῷ πρὸς τοὺς ἀπερισκέπτως ἐκφέροντας τὰ θεῖα μυστήρια τῆς θείας Γραφῆς, καὶ ἀδιακρίτως· καὶ γὰρ ὁ Παῦλός φησιν· «Οὕτως ἡμᾶς
5	λογιζέσθω ἄνθρωπος ὡς ὑπηρέτας Χριστοῦ καὶ οἰκο‐ νόμους τῶν μυστηρίων Θεοῦ.» Ἀπὸ ἀκοῆς πονηρᾶς οὐ φοβηθήσεται, κ. τ. ἑ. Ἀκοῆς ἀντὶ τοῦ, φήμης, ὡς καὶ ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ γέγραπται· «Ἐξῆλθεν ἡ ἀκοὴ αὐτοῦ εἰς ὅλην τὴν
10	Συρίαν·» καὶ πάλιν· «Μέλλετε ἀκούειν πολέμους καὶ ἀκοὰς πολέμων.» Τὸ κέρας αὐτοῦ ὑψωθήσεται ἐν δόξῃ, κ. τ. ἑ. Οὐδὲν οὕτω φοβεῖται ὁ Σατανᾶς, ὡς νοῦν ὑψωθέντα ἐν γνώσει Θεοῦ.
15	Ἐπιθυμία ἁμαρτωλοῦ ἀπολεῖται, κ. τ. ἑ. Εἰ ἡ ἐπιθυμία ἁμαρτωλοῦ ἀπολεῖται, ἡ δὲ ἁμαρτωλοῦ ἐπι‐ θυμία ἐστὶ κακία, ἡ κακία ἄρα ἀπολεῖται τῶν ἁμαρ‐ τωλῶν.
19t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΙΒʹ.
20	Ἀπὸ ἀνατολῶν ἡλίου μέχρι δυσμῶν αἰνετὸν τὸ ὄνομα Κυρίου, κ. τ. ἑ. Ἀνατολαὶ μέν εἰσι φύσεις αἱ νοεραὶ, ἐν αἷς ὁ τῆς δικαιοσύνης ἥλιος ἀνατέλλει· δυσμαὶ δὲ αἱ τῶν ἀνθρώπων ψυχαὶ, ἐν αἷς ἔδυ ποτὲ ὁ πνευματικὸς καὶ ἐπουράνιος ἥλιος.
25	Ὁ ἐν ὑψηλοῖς κατοικῶν καὶ τὰ ταπεινὰ ἐφορῶν ἐν τῷ οὐρανῷ καὶ ἐν τῇ γῇ, κ. τ. ἑ. Οἰκεῖ μὲν ὁ Θεὸς ἐν ταῖς ἁγίαις δυνάμεσι· προνοεῖται δὲ τῶν τα‐ πεινῶν ἀνθρώπων, ἵνα γένηται τὸ θέλημα αὐτοῦ ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς.
30	Ὁ ἐγείρων ἀπὸ γῆς πτωχὸν, καὶ ἀπὸ κοπρίας ἀνυψῶν πένητα, κ. τ. ἑ. Ψυχὴν μὲν ἐγείρει ἀπὸ κακίας ἐπ’ ἀρετὴν ὁ Θεὸς, νοῦν δὲ ἀπὸ ἀγνωσίας εἰς γνῶσιν προτρέπεται. Ὁ κατοικίζων στείραν ἐν οἴκῳ, μητέρα ἐπὶ τέ‐
35	κνοις εὐφραινομένην, κ. τ. ἑ. «Εὐφράνθητι, στείρα ἡ οὐ τίκτουσα, ῥῆξον καὶ βόησον, ἡ οὐκ ὠδίνουσα, ὅτι πολλὰ τὰ τέκνα τῆς ἐρήμου μᾶλλον ἢ τῆς ἐχούσης τὸν ἄνδρα.» Καὶ στείρα μὲν ἐγκαταλιπόντος Θεοῦ γίνεται ψυχὴ, μήτηρ δὲ ἐνεργοῦντος.
40t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΙΓʹ.
41	Ἐν ἐξόδῳ Ἰσραὴλ ἐξ Αἰγύπτου, οἴκου Ἰακὼβ ἐκ λαοῦ βαρβάρου, ἐγενήθη Ἰουδαία ἁγίασμα αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Εἰ ἁγίασμα τοῦ Θεοῦ ἡ Ἰουδαία ἐστὶν, ἡ δὲ Ἰουδαία ἐξομολογούμενος ἑρμηνεύεται,
45	πᾶσα ἐξομολογουμένη ψυχὴ ἁγίασμα τοῦ Θεοῦ ἐστι. Τὰ ὄρη ἐσκίρτησαν ὡσεὶ κριοὶ, καὶ οἱ βουνοὶ ὡς ἀρνία προβάτων, κ. τ. ἑ. Τὰ ὄρη καὶ οἱ βουνοὶ νοεραὶ φύσεις εἰσὶ χαίρουσαι ἐπὶ τῇ σωτηρίᾳ τοῦ Ἰσραήλ. Εἰ γὰρ χαίρουσιν οἱ ἐν τοῖς οὐρανοῖς ἐπὶ ἑνὶ
12 . 1572 (50)	μετανοοῦντι, πόσῳ μᾶλλον ἐπὶ τοσαύταις μυριάσιν ὁδευούσαις ἀπὸ κακίας πρὸς ἀρετὴν, καὶ ἀπὸ ἀγνωσίας ἐπὶ γνῶσιν Θεοῦ! Τοῦ στρέψαντος τὴν πέτραν εἰς λίμνας ὑδά‐ των, καὶ τὴν ἀκρότομον εἰς πηγὰς ὑδάτων,
55	κ. τ. ἑ. Ὡς μὲν πρὸς τὴν ἱστορίαν ἅπαξ ἐν τῇ ἐρή‐
12 . 1573	μῳ στρέψας τὴν πέτραν ἐπότισε τὸν Ἰσραήλ· ὡς δὲ πρὸς τὸ πνεῦμα ἀεὶ στρέφει τὴν πέτραν, ἥτις ἐστὶν ὁ Χριστὸς, καὶ ποτίζει τὸν πνευματικὸν Ἰσ‐ ραήλ.
5	Εὐλόγησε τοὺς φοβουμένους τὸν Κύριον, τοὺς μικροὺς μετὰ τῶν μεγάλων, κ. τ. ἑ. Οὐχ οἱ μεγά‐ λοι μετὰ τῶν μικρῶν εὐλογοῦνται, ἀλλ’ οἱ μικροὶ μετὰ τῶν μεγάλων, ἵνα καὶ αὐτοὶ γένωνται μεγάλοι. Τὸ δὲ μικρὸν ἐνταῦθα καὶ τὸ μέγα οὐκ ἐπὶ τοῦ ἐκτὸς,
10	ἀλλ’ ἐπὶ τοῦ ἐντὸς νοητέον. Οὐχ οἱ νεκροὶ αἰνέσουσί σε, Κύριε, οὐδὲ πάντες οἱ καταβαίνοντες εἰς ᾅδου. Ἀλλ’ ἡμεῖς οἱ ζῶντες εὐλογήσομεν τὸν Κύριον ἀπὸ τοῦ νῦν καὶ ἕως τοῦ αἰῶνος, κ. τ. ἑ. Οὐ δύναται νεκρὸς αἰνέσαι τὴν
15	ζωὴν τὴν εἰποῦσαν, «Ἐγώ εἰμι ἡ ζωή.» —«Οὐδὲ πάντες,» οὐκ εἶπεν, «οἱ καταβάντες,» ἀλλ’ «οἱ καταβαίνοντες.» —«Ἀλλ’ ἡμεῖς οἱ ζῶντες,» ὡς καὶ Παῦλος· «Ἔπειτα ἡμεῖς οἱ ζῶντες, οἱ περιλει‐ πόμενοι.»
20t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΙΔʹ.
21	Ὅτι ἔκλινε τὸ οὖς αὐτοῦ ἐμοὶ, καὶ ἐν ταῖς ἡμέ‐ ραις μου ἐπικαλέσομαι, κ. τ. ἑ. Ἐπεὶ μὴ δυνάμεθα ἑαυτοὺς ἐκτείνειν πρὸς Θεὸν εὐχόμενοι, αὐτὸς τὸ οὖς αὐτοῦ κλίνει πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐγγίζει ἡμῖν
26	Τοῦ αὐτοῦ. Ὁ τὸν ἥλιον τῆς δικαιοσύνης ἐπικα‐ λούμενος ἐν ταῖς ἡμέραις τούτου τοῦ ἡλίου διάγων ἐπικαλείσθω. Περιέσχον με ὠδῖνες θανάτου, κ. τ. ἑ. Ὁ ἐν βα‐
30	ρυτέροις γενόμενος πειρασμοῖς, καὶ βάσανον ἐν αὐτοῖς διδοὺς τῆς προαιρέσεως ἑαυτοῦ, ὡς καὶ ἐν κινδύνῳ τοῦ νικηθῆναι γενέσθαι, ἀλλὰ μὴ νικηθεὶς, λέγοι ἂν τό· «Περιέσχον με ὠδῖνες θανάτου, κίνδυνοι ᾅδου εὕροσάν με.» Οὐ ταυτὸν δέ ἐστι τὸ, «ᾍδης εὗρέ
35	με,» τῷ, «Κίνδυνοι ᾅδου εὕροσάν με.» Ὁ ᾅδης μὲν γὰρ εὑρίσκει τοῦτον, οὗ κατισχύουσιν αἱ πύλαι αὐ‐ τοῦ· κίνδυνοι δὲ ᾅδου μόνον εὑρίσκουσι τὸν διὰ τὸ μέγεθος τῶν πειρασμῶν κινδυνεύσαντα μὲν κρατη‐ θῆναι ὑπὸ τῶν τοῦ ᾅδου πυλῶν, οὐ μὲν καὶ κρατη‐
40	θέντα ὑπ’ αὐτῶν.
42	Θλίψιν καὶ ὀδύνην εὗρον, κ. τ. ἑ. Εὕρημά ἐστιν ἡ θλίψις τῷ ὑπομένοντι αὐτὴν, καὶ καυχωμένῳ ἐν ταῖς θλίψεσι, καὶ ὁδεύοντι τὴν ἀπάγουσαν εἰς τὴν
45	ζωὴν, οὖσαν στενὴν καὶ τεθλιμμένην ὁδόν. Οὕτω κα‐ λὸν δὴ εὕρημα καὶ ὀδύνη, ὅτε δι’ ἀγάπην τις ὀδυνᾶ‐ ται ὡς ὁ εἰπὼν Παῦλος· «Λύπη μοί ἐστι μεγάλη, καὶ ἀδιάληπτος ὀδύνη τῇ καρδίᾳ μου,» καὶ τὰ ἑξῆς.
12 . 1573 (50)	Καὶ τὸ ὄνομα Κυρίου ἐπεκαλεσάμην, κ. τ. ἑ. «Πᾶς γὰρ, φησὶν, ὃς ἂν ἐπικαλέσηται τὸ ὄνομα Κυ‐ ρίου σωθήσεται.» Τοιγαροῦν ὁ ἐλεήμων ἐπικαλείσθω τὸν ἐλεήμονα, καὶ τὴν δικαιοσύνην ὁ δίκαιος. Ἠχὼ γὰρ ὥσπερ τις ἡ ἐν ἡμῖν δικαιοσύνη, τῆς πρώτης δι‐
55	καιοσύνης κατὰ ἀνάκλασιν ἡμῖν ἐπισυμβαίνει.
55	Ἐλεήμων ὁ Κύριος καὶ δίκαιος, καὶ ὁ Θεὸς
12 . 1576	ἡμῶν ἐλεεῖ, κ. τ. ἑ. Ἐπεὶ μετὰ δικαιοσύνης ἐλεεῖ ὁ Κύριος, ἐλεήμων ἐστὶ καὶ δίκαιος· οὐ δίκαιος δὲ ἐν τῷ ἐλεεῖν ἦν ὁ Σαοὺλ, ἐλεῶν τὸν Ἄγαγ. Καὶ εἰ ἦν δὲ πᾶν τὸ ἐλεεῖν δίκαιον, οὐκ ἂν περί τινων εἶπεν ὁ νό‐
5	μος τὸ, «Οὐκ ἐλεήσεις αὐτόν.» Ἔστι δὲ καὶ τὸ, «Ὁ ἐλεῶν ἐν ἱλαρότητι,» μετὰ δικαιοσύνης ἐλεεῖ.
9	Ἐπίστρεψον, ψυχή μου, εἰς τὴν ἀνάπαυσιν,
10	κ. τ. ἑ. Ἀνάπαυσις τῆς ψυχῆς ἡ τῶν ἁμαρτημάτων ἀποκοπή· κατατείνει γὰρ αὐτὴν ἡ ἁμαρτία, καὶ πά‐ σας αὐτῆς τὰς δυνάμεις συντρίβει. Ὅθεν καὶ τὸ βά‐ πτισμα, ὡς ἀπαλλαγὴν ἁμαρτημάτων ἔχον, «ὕδωρ ἀναπαύσεως» ὁ Δαυῒδ προσηγόρευσε. Τὴν ψυχὴν τοί‐
15	νυν ὡς ἐν ἁμαρτίαις πλανηθεῖσαν ἐπιστρέψαι πρὸς τὴν ἀνάπαυσιν, ἢ διὰ τοῦ βαπτίσματος, ἢ διὰ τῶν δα‐ κρύων καὶ τῆς μετανοίας, προτρέπεται. Ὅτι ἐξείλετο τὴν ψυχήν μου, κ. τ. ἑ. Τοῦ μη‐ κέτι ἁμαρτάνοντος δηλονότι. «Ψυχὴ γὰρ ἁμαρτά‐
20	νουσα ἀποθανεῖται.» Ὁ δὲ ἀλυπίαν ἀναλαβὼν ἐρεῖ, ὅτι Κύριος ἐξείλετο τοὺς ὀφθαλμούς μου ἀπὸ δακρύων. Ἐρεῖ δὲ αὐτὸ καὶ ὁ τὸ μακαριζόμενον πένθος πενθή‐ σας, ὅταν τυγχάνῃ τοῦ, γελάσονται, καὶ τοῦ, παρακλη‐ θήσονται. Ὁ δὲ ἀκούσας τοῦ, «Σὺ δὲ αὐτὸς στῆθι
25	μετ’ ἐμοῦ,» ἐρεῖ· Ἐξείλετο Κύριος τοὺς πόδας μου ἀπὸ ὀλισθήματος.
27t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΙΕʹ.
28	Ἐπίστευσα, διὸ ἐλάλησα, κ. τ. ἑ. Εἰ μὴ βεβαίως τις καὶ ἀπερισπάστως ἐπίστευσε, μὴ διδασκέτω·
30	γνησίου γὰρ διδασκάλου φωνὴ τό· «Ἐπίστευσα, διὸ ἐλάλησα.» Αὐτοῦ δὲ τούτου τῆς ἀτυφίας καὶ ταπει‐ νοφροσύνης δεῖγμα, μηδαμῶς ἐπὶ τῷ διδάσκειν φυ‐ σιουμένου ἐκ τοῦ· «Ἐγὼ δὲ ἐταπεινώθην σφόδρα.»
35	Τοῦ αὐτοῦ. Πίστις ἐστὶ ψυχῆς αὐτεξουσίου λογικὴ συγκατάθεσις. Ἐγὼ δὲ εἶπα ἐν τῇ ἐκστάσει μου· Πᾶς ἄνθρω‐ πος ψεύστης, κ. τ. ἑ. Εἰ ἄνθρωπος καὶ ὁ Δαυῒδ, ψεύ‐ στης ἐστίν· εἰ δὲ ψεύστης ἐστὶ, λέγων ἑαυτὸν ψεύ‐
40	στην, οὐκ ἔστι ψεύστης, ἀλλ’ ἀληθής ἐστιν. Εἰ δὲ ἀληθής ἐστι λέγων ἑαυτὸν ψεύστην, ἄνθρωπος ὢν οὐκ ἔστι ψεύστης. Περιστρέφει ἄρα ὁ λόγος εἰς ἀμ‐ φότερα, καὶ εἰς τὸ εἶναι αὐτὸν ἀληθευτὴν, ἐὰν ἄνθρω‐ πος ᾖ, καὶ εἰς τὸ εἶναι αὐτὸν ψεύστην. Καὶ καλεῖται
45	ὁ λόγος οὗτος παρὰ τοῖς διαλεκτικοῖς ἄπορος. Τοῦ αὐτοῦ. Ἐφ’ ὅσον ἄνθρωπός τις ἐστὶ, ψεύστης ἐστίν· ἐὰν δὲ ἀπόθηται τὸ εἶναι ἄνθρωπος, ἀληθευ‐ τής ἐστι. Τὸ γὰρ «ἄνθρωπος» ὄνομα ποτὲ μὲν οὐ‐ σίαν δηλοῖ, ὡς τό· «Ἄνθρωπός τις ἦν ἐν χώρᾳ τῇ
12 . 1576 (50)	Αὐσίτιδι·» ποτὲ δὲ χειρίστην κατάστασιν, κατὰ τό· «Ὑμεῖς δὲ ὡς ἄνθρωποι ἀποθνήσκετε, καὶ ὡς εἷς τῶν ἀρχόντων πίπτετε.» Τὸ μὲν γὰρ οὐσίαν, τὸ δὲ κακίστην ἕξιν δηλοῖ. Τί ἀνταποδώσω τῷ Κυρίῳ, κ. τ. ἑ. Ὡς μέγα οὖν
55	ἐν τούτοις ἀπὸ Κυρίου εὐεργετηθεὶς, καὶ βουλόμενος
55	ἀμείψασθαι τὸν εὐεργέτην, ἀπορῶν περὶ τοῦ τρόπου
12 . 1577	τῆς ἀμοιβῆς φησι· «Τί ἀνταποδώσω τῷ Κυρίῳ περὶ πάντων ὧν ἀνταπεδωκέ μοι;» Εἰς αἴσθησιν γὰρ ἐλθὼν τῶν μυρίων παρὰ Θεοῦ δωρεῶν· ὅτι ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι παρήχθη· ὅτι ἀπὸ γῆς διαπλασθεὶς,
5	λόγῳ τετίμηται, ἐν ᾧ καὶ τὴν εἰκόνα φορεῖν δύναται τοῦ ἐπουρανίου· ἔπειτα καὶ πρὸς τὴν ὑπὲρ τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων οἰκονομίαν ἀπιδὼν, ὅτι ἑαυτὸν ὁ Κύ‐ ριος ἔδωκε λύτρον ἀντὶ πολλῶν ἡμῶν, ἐπαπορεῖ, καὶ ζητεῖ ἐν πᾶσι τούτοις τοῖς ὑπάρχουσιν αὐτῷ, τί ἄξιον
10	ἐξεύροι δῶρον τῷ Δεσπότῃ· οὐ θυσίας, οὐδὲ ὁλοκαυ‐ τώσεις, ἀλλ’ αὐτὴν πᾶσαν τὴν ἑαυτοῦ ζωήν.
13	Διέῤῥηξας τοὺς δεσμούς μου, κ. τ. ἑ. Πρὸς τὸ, «Τί ἀνταποδώσω τῷ Κυρίῳ;» δοκεῖ μοι ἀποδίδοσθαι
15	πρῶτον μὲν, «ποτήριον σωτηρίου λήψομαι·» δεύτε‐ ρον δὲ τὸ, «τὰς εὐχάς μου ἀποδώσω·» τρίτον τὸ, «σοὶ θύσω θυσίαν αἰνέσεως·» τέταρτον τὸ, «τὰς εὐχάς μου τῷ Κυρίῳ ἀποδώσω.» Ἀλλὰ τὸ μὲν πρό‐ τερον, «τὰς εὐχάς μου ἀποδώσω,» μόνον ἔχει τὸ,
20	«ἐναντίον παντὸς τοῦ λαοῦ αὐτοῦ·» τὸ δὲ δεύτερον καὶ τὸ, «ἐν αὐλαῖς οἴκου Κυρίου,» καὶ τὸ, «ἐν μέσῳ σου, Ἱερουσαλήμ.» Καὶ τὸ μὲν πρότερον, «τὰς εὐχάς μου τῷ Κυρίῳ ἀποδώσω,» ἐπιφέρεται τῷ ποτηρίῳ τοῦ σωτηρίου· τὸ δὲ δεύτερον ἐπὶ πᾶσι
25	καὶ συνημμένως τῷ, «διέῤῥηξας τοὺς δεσμούς μου,» καὶ τῷ, «σοὶ θύσω θυσίαν αἰνέσεως·» τὸ δὲ, «σὺ διέῤῥηξας τοὺς δεσμούς μου,» τῷ τιμίῳ ἐναντίον Κυρίῳ θανάτῳ· ὃ δοξάσας τοῦ μαρτυρίου τὸν Θεὸν λέγει ἐπὶ τῷ διὰ μαρτυρίου τὰς προγενομένας σει‐
30	ρὰς τῶν ἁμαρτιῶν αὐτοῦ διεῤῥῆχθαι ἀπὸ Θεοῦ, ὡς μηκέτι αὐτὸν ἔχειν δεσμοὺς ἁμαρτίας. Ἢ εἰ δεσμοὶ τῆς ψυχῆς οἱ σωματικοὶ τῶν διαφόρων μελῶν εἰσιν ὄγκοι, καλῶς ἂν καὶ οὕτως λέγοιτο ἐν μαρτυρίῳ ἀπο‐ λυθεὶς τῶν δεσμῶν ἐν εἰρήνῃ εἶναι, οὐδενὸς ἢ τοῦ
35	Θεοῦ διαῤῥήξαντος αὐτούς. Οὐ γὰρ καὶ τῶν δι’ ἣν δήποτε αἰτίαν ἀπαλλαττομένων τοῦ σώματος βιαίως ὁ Θεὸς διαῤῥήγνυσι τοὺς δεσμούς. Ποτὲ μὲν οὖν ἀπο‐ κτείνει ὁ Θεὸς, οὐ διαῤῥηγνὺς αὐτοῦ τοὺς δεσμούς· τὸν δὲ μάρτυρα οὐκ ἀποκτείνει, μόνον δὲ τοὺς
40	δεσμοὺς αὐτοῦ διαῤῥήγνυσι. Καὶ γὰρ διὰ τὸ μαρτύ‐ ριον ὁ ἕκαστος μαρτυρῶν ἑαυτὸν προσφέρει ἄμωμον θυσίαν τῷ Θεῷ, Χριστὸν μιμούμενος· λέγει τε τὸ, «Σοὶ θύσω θυσίαν αἰνέσεως.» Ἐν Ἱερουσαλὴμ γὰρ ἐπουρανίῳ, τῇ ἄνω μητρὶ ἡμῶν, ἀποδώσει ὁ δίκαιος
45	τὰς εὐχὰς τῷ Κυρίῳ ἐπὶ παντὸς μάρτυρος τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς Ἱερουσαλὴμ, ἐν τόπῳ ἐκλεκτῷ· οὗτος δέ ἐστιν «ἐν αὐλαῖς οἴκου Κυρίου ἐν μέσῳ τῆς Ἱερουσαλήμ.» Τοῦ αὐτοῦ. «Διέῤῥηξας τοὺς δεσμούς μου.» Οὐκ
12 . 1577 (50)	εἶπεν, ἔλυσας, ἀλλὰ «διέῤῥηξας,» ὡς ἀχρήστους γενέσθαι. Δεσμοὺς ἐνταῦθα τὰς θλίψεις λέγει. Ἔστι γὰρ καὶ δεσμὸς καλὸς, ὡς ὅταν λέγῃ· «Ἐν τῷ συνδέσμῳ τῆς ἀγάπης.» Δεσμοὶ δὲ καὶ αἱ προσγινό‐ μεναι σειραὶ τῶν ἁμαρτημάτων· οἵτινες οὐ διὰ τοῦ
55	θείου μόνον βαπτίσματος διαῤῥήσσονται, ἀλλὰ καὶ διὰ τοῦ ὑπὲρ Χριστοῦ μαρτυρίου, καὶ διὰ δακρύων
55	τῶν ἐκ μετανοίας.
12 . 1580 (1t)	ΨΑΛΜΟΣ ΡΙΖʹ.
2	Εἰπάτω δὴ οἶκος Ἰσραὴλ, κ. τ. ἑ. Τὸ, «Εἰπά‐ τω δὴ Ἰσραὴλ,» ἐν τούτῳ εἴρηται, καὶ ἐν τῷ· «Εἰ μὴ ὅτι Κύριος ἦν ἐν ἡμῖν, εἰπάτω δὴ Ἰσραὴλ,» ὄντι
5	ρκϛʹ, ὄντι τῶν ἀναβαθμῶν εʹ· καὶ ἐν τῷ ρκηʹ, ὄντι τῶν ἀναβαθμῶν ιʹ· οὗ ἡ ἀρχή· «Πλεονάκις ἐπολέ‐ μησάν με, εἰπάτω δὴ Ἰσραήλ.»
9	Εἰπάτω δὴ οἶκος Ἀαρὼν, κ. τ. ἑ. Ἐὰν μή τις ᾖ
10	Ἰσραὴλ, ἢ οἶκος Ἀαρὼν, ἢ φοβούμενος τὸν Κύριον, οὐ γεύεται τῆς χρηστότητος Κυρίου, οὗ εἰς αἰῶνα τὸ ἔλεός ἐστι. Διὸ οὗτοι μόνοι ἐροῦσι τὸ, «Εἰς τὸν αἰῶνα τὸ ἔλεος αὐτοῦ.» Οἷς οἶμαι τρισὶν οὖσι τάγμασι τρεῖς εἶναι γενικοὺς ἐλέους. Ἐπεὶ δὲ οἶκός ἐστι σύ‐
15	στημα νομίμως ἱδρυμένον πρὸς βίον, διὰ τοῦτο νῦν «ὁ οἶκος» ἐπὶ τοῦ οἴκου Ἀαρὼν τέτακται. Καὶ σκό‐ πει εἰ δύναται ὁ ναὸς εἶναι οἶκος Ἀαρὼν, ὅπου οἱ ἱερεῖς τὴν λατρείαν ἐπιτελοῦσι. Κεχωρισμένους οὖν τοὺς ἱερεῖς εἰς τὴν ὑμνῳδίαν ἐκάλει, ὅτι καὶ πλείονος
20	ἀπήλαυον αὐτοὶ τιμῆς, οὐ μόνον κατὰ τὸν τῆς ἱερω‐ σύνης λόγον, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὰ ἄλλα πάντα. Καὶ γὰρ ἡνίκα πῦρ κατηνέχθη, δι’ αὐτοὺς κατηνέχθη, καὶ γῆ ἐσείσθη, καὶ ῥάβδος ἐβλάστησε· καὶ μυρία ἕτερα γέ‐ γονε δι’ αὐτῶν καὶ ὑπὲρ αὐτῶν θαύματα.
26	Εἰπάτωσαν δὴ πάντες οἱ φοβούμενοι τὸν Κύ‐ ριον, κ. τ. ἑ. Καὶ ἀνωτέρω λέγεται· Ἰσραὴλ ἤλπι‐ σεν ἐπικαλεῖσθαι τὸν Κύριον· εἶτα οἶκος Ἀαρὼν, εἶτα οἱ φοβούμενοι τὸν Κύριον, καὶ ἓν εἶναι τοὺς
30	φοβουμένους τὸν Κύριον, καὶ τὸν οἶκον Ἀαρὼν καὶ τὸν Ἰσραὴλ προλαβόντες εἰρήκαμεν· διὸ κοινὴν αὐ‐ τοὺς ᾠδὴν προφέρειν ἐκέλευσε τὸν ἔλεον τοῦ Θεοῦ καταγγέλλοντας. Ἔλεος γὰρ Κυρίου ὑπὲρ πᾶσαν σάρκα, καὶ οὔτε περιτομὴ, οὔτε ἀκροβυστία χωρὶς
35	ἐλέους σωθῆναι δύναται. Ἐκ θλίψεως ἐπεκαλεσάμην τὸν Κύριον, κ. τ. ἑ. Ὁ τὴν στενὴν καὶ τεθλιμμένην ὁδεύων ἐκ θλίψεως ἐπικαλεῖται τὸν Κύριον· ὁ δὲ τὴν πλατεῖαν οὐδὲ ἐπι‐ καλεῖται «Πᾶς γὰρ ὃς ἂν ἐπικαλέσηται τὸ ὄνομα
40	Κυρίου σωθήσεται.» Οὐ φοβηθήσομαι τί ποιήσει μοι ἄνθρωπος, κ. τ. ἑ. Ἄνθρωπον λέγει ἡ Γραφὴ τὸν διάβολον, ὡς τὸ, «Ἐχθρὸς ἄνθρωπος τοῦτο ἐποίησε·» τὴν τῶν ζιζανίων σποράν.
45	Πάντα τὰ ἔθνη ἐκύκλωσάν με, καὶ τῷ ὀνόματι Κυρίου ἠμυνάμην αὐτοὺς, κ. τ. ἑ. Τῶν δαιμόνων οἱ μὲν ὡς πρακτικὸν, οἱ δὲ ὡς θεωρητικὸν ἐπολέμουν αὐτόν· καὶ τοὺς μὲν προτέρους τῇ δικαιοσύνῃ, τοὺς δὲ δευτέρους τῇ σοφίᾳ ἠμύνατο.
12 . 1580 (50)	Τοῦ αὐτοῦ. Χριστῷ μᾶλλον ὑπὸ πάντων ἐθνῶν πολεμουμένῳ ἁρμόζει ταῦτα λέγειν. Πολλά ἐστι δογμάτων εἴδη ἅτινα ὁ ἅγιος τῇ σοφίᾳ τοῦ Θεοῦ ἀμύνεται, ἀνατρέπων ὑγιεῖ λόγῳ. Ἐκύκλωσάν με ὡσεὶ μέλισσαι, κ. τ. ἑ. Ποιεῖ τι
55	γλυκὺ ἕκαστον τῶν δογμάτων τῶν ἐθνῶν, γλυκάζον
55	καὶ τέρπον τὸν ἀκροατήν· διόπερ οἱ πρεσβεύοντες
12 . 1581	αὐτὰ ὡς μέλισσαί εἰσιν, ἀλλ’ οὐ μέλισσαι. Καὶ κατὰ τὸν Σολομῶντα δὲ «μέλι ἀποστάζει ἀπὸ χειλέων γυναικὸς πόρνης·» ἥτις ἐστὶ ψευδώνυμος γνῶσις. Ὁ κολλώμενος πρὸς αὐτὴν ἓν σῶμά ἐστιν αὐτῇ, ὡς ὁ τῷ
5	Κυρίῳ καὶ ἀληθεῖ Λόγῳ ἓν πνεῦμα.
7	Ἰσχύς μου καὶ ὕμνησίς μου ὁ Κύριος, κ. τ. ἑ. Ἰσχὺς ὁ λόγος ἀναλαβόντος αὐτὸν, δι’ ὃν «πάντα ἰσχύω,» φησὶν ὁ Παῦλος, «ἐν τῷ ἐνδυναμοῦντί με
10	Χριστῷ Ἰησοῦ.» Οὗτος ὁ λόγος καὶ ὕμνησίς ἐστιν, ἐν ᾧ ἐστιν ἡ θεολογία. Καὶ θαῤῥοῦντος δὲ μάρτυρος εἴη ἡ φωνή· «Ἰσχύς μου καὶ ὕμνησίς μου ὁ Κύ‐ ριος.» Οὐκ ἀποθανοῦμαι, ἀλλὰ ζήσομαι, καὶ διηγήσο‐
15	μαι τὰ ἔργα Κυρίου, κ. τ. ἑ. Τῶν ζώντων ἐστὶ διη‐ γεῖσθαι τὰ ἔργα Κυρίου. Ἀνοίξατέ μοι πύλας δικαιοσύνης, κ. τ. ἑ. Ὥσ‐ περ δικαιοσύνης, μιᾶς τῶν ἀρετῶν, εἰσὶ πύλαι αἱ κατ’ αὐτὴν πράξεις, οὕτως εἶεν ἂν καὶ φρονήσεως
20	πύλαι, καὶ σωφροσύνης, καὶ ἀνδρείας, καὶ τῶν λοι‐ πῶν ἀρετῶν, ἀνεῳγμέναι μὲν ἐν τῷ σπουδαίῳ, κε‐ κλεισμέναι δὲ ἐν τῷ φαύλῳ. Εἰσὶ μέντοιγε καὶ τῶν κακιῶν πύλαι ἠνοιγμέναι μὲν τῷ φαύλῳ διὰ τῶν κατὰ κακίαν πράξεων, ἀποκεκλεισμέναι δὲ ἐν τῷ
25	ἀστείῳ. Μήποτε δὲ καὶ ἄλλως διὰ τό· «Ἄρατε πύ‐ λας, οἱ ἄρχοντες, ὑμῶν, καὶ ἐπάρθητε, πύλαι αἰώνιοι·» εἰσὶ πύλαι εἰς τὰς αἰωνίους μονὰς ἑκάστη τῶν ἀρε‐ τῶν αἰώνιοι, δι’ ὧν καταλλήλως εἰσελεύσονται ταῖς πράξεσιν ἑαυτῶν οἱ σπουδαῖοι. Τὸν δὲ Σωτῆρα
30	ἐχρῆν διὰ πασῶν ἐξελθεῖν, ἐπαιρομένων καὶ μεγε‐ θυνομένων ἀξίως τοῦ μεγέθους Χριστοῦ. Πάσας γὰρ ἀνέλαβε κατ’ ἀξίαν τῆς ὑποστάσεως Πρωτοτόκου πάσης κτίσεως. Καὶ σκόπει εἰ, ὥσπερ τῷ Σωτῆρι αἴρονται καὶ ἐπαίρονται, οὕτω κατ’ ἀξίαν ἑκάστῳ ἢ
35	αἴρονται καὶ ἐπαίρονται, ἢ τίθενται καὶ οὐκ ἐπαί‐ ρονται. Εἰσὶ δὲ καὶ ἔμψυχοι καὶ ζῶσαι αὗται αἱ πύ‐ λαι· διὸ λέγεται αὐταῖς τὸ, «Ἐπάρθητε.» Καὶ τάχα οἱ ἄρχοντες καὶ αἱ πύλαι θανόμεναί φασι τὸ, «Τίς ἐστιν οὗτος ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης;» Εἰσὶ μέν‐
40	τοιγε αἱ μὲν ὑπὸ πολλοὺς πύλαι δικαιοσύνης, ἡ δὲ τίς μόνου τοῦ Κυρίου πύλη; Πύλας οὖν δικαιοσύνης τὰς διαφόρους τῆς ἀρετῆς ἰδέας καλεῖ· δι’ ἐκείνων γὰρ δυνατὸν ἀξίως ὑμνῆσαι τὸν τῶν ὅλων Θεόν. Καὶ τοῦτο σαφέστερον διὰ τῶν ἐπιφερομένων ἐδήλωσεν·
45	οἷον γάρ τινα ἀπόκρισιν δίδωσι λέγων· «Αὕτη ἡ πύλη τοῦ Κυρίου.» Τοῦ αὐτοῦ. Ὡς ἀνοίγονται πύλαι δικαιοσύνης, οὕτω καὶ σωφροσύνης καὶ ἀνδρείας καὶ ἀγάπης. Διὰ γὰρ τούτων τῶν πυλῶν εἰσέρχεται νοῦς εἰς τὴν βασι‐
12 . 1581 (50)	λείαν τῶν οὐρανῶν. Αὕτη ἡ πύλη τοῦ Κυρίου, κ. τ. ἑ. Μετὰ τὸ εἰσ‐ ελθεῖν διὰ τῶν πρακτικῶν ἀρετῶν εὑρήσομεν τὴν πύλην τῆς γνώσεως, ἥτις ἐστὶν ἡ θεωρία τῶν γεγο‐ νότων, σωμάτων καὶ ἀσωμάτων.
55	Λίθον ὃν ἀπεδοκίμασαν οἱ οἰκοδομοῦντες, οὗ‐ τος ἐγενήθη εἰς κεφαλὴν γωνίας, κ. τ. ἑ. Τοῦτο τὸ
55	ῥητὸν εἰς Χριστὸν ἀναφέρεται· καὶ γὰρ αὐτὸς ἐν
12 . 1584	τοῖς Εὐαγγελίοις ταύτην παράγει τὴν προφητείαν λέγων· «Οὐδέποτε ἀνέγνωτε· Λίθον ὃν ἀπεδοκίμα‐ σαν οἱ οἰκοδομοῦντες, οὗτος ἐγενήθη εἰς κεφαλὴν γωνίας;» Οἰκοδομοῦντας δὲ τοὺς Ἰουδαίους λέγει,
5	τοὺς γραμματεῖς, τοὺς Φαρισαίους, ὅτι ἀπεδοκίμαζον αὐτὸν λέγοντες· «Σαμαρείτης εἶ, καὶ δαιμόνιον ἔχεις» Καὶ πάλιν· «Οὗτος οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ πλανᾷ τὸν ὄχλον.» Παρὰ Κυρίου ἐγένετο αὕτη, κ. τ. ἑ. Οὐκ ἦν ἀν‐
10	θρώπινον τὸ γινόμενον, οὐκ ἦν ἑνὸς τῶν πολλῶν· οὐκ ἦν ἀγγέλων, οὐκ ἦν ἀρχαγγέλων τὸ τοιαύτην πλέξαι γωνίαν· οὐδεὶς γὰρ ἴσχυεν, οὐ δίκαιος, οὐ προφήτης, οὐκ ἄγγελος, οὐκ ἀρχάγγελος, ἀλλὰ τοῦ Θεοῦ τὸ κατόρθωμα· τοῦτο ἦν αὐτοῦ ἰδικῶς τὸ ἔργον.
16	Αὕτη ἡ ἡμέρα ἣν ἐποίησεν ὁ Κύριος, κ. τ. ἑ. Ταύτην τὴν ἡμέραν οὐ νομοθέται, οὐ προφῆται πε‐ ποιήκασιν, ἀλλ’ αὐτὸς ὁ τῆς δικαιοσύνης ἥλιος. Ἡμέ‐ ραν δὲ λέγει τὴν γνῶσιν τοῦ Χριστοῦ.
20	Τοῦ αὐτοῦ. Ἡμέραν ἐνταῦθα οὐχὶ τὸν δρόμον λέ‐ γει τὸν ἡλιακὸν, ἀλλὰ τὰ κατορθώματα τὰ ἐν αὐτῇ γινόμενα. Ὥσπερ γὰρ ἡμέραν πονηρὰν λέγει οὐ τὸν δρόμον τοῦ ἡλίου, ἀλλὰ τὰ ἐν αὐτῇ κακά· οὕτως καὶ ἡμέραν ἀγαθὴν τὰ ἐν αὐτῇ κατορθώματα. Ὃ δὲ
25	λέγει τοιοῦτόν ἐστι· Πάντα τὰ κατορθώματα τὰ ἐν αὐτῇ γινόμενα ὁ Θεὸς ἐποίησε· τῆς γὰρ χειρὸς ἐκείνης μόνης ἦν τὰ γινόμενα. Τί γὰρ τῆς ἡμέρας ταύτης ἴσον γένοιτο ἂν, ἐν ᾗ καταλλαγὴ Θεοῦ πρὸς ἀνθρώπους ἐγένετο, καὶ ὁ χρόνιος κατελύθη πόλεμος, καὶ οὐρανὸς
30	ἀπεδείχθη ἡ γῆ, καὶ οἱ τῆς γῆς ἀνάξιοι ἄνθρωποι τῆς βασιλείας ἐφάνησαν ἄξιοι, καὶ ἡ ἀπαρχὴ τῆς φύσεως τῆς ἡμετέρας ὑπεράνω τῶν οὐρανῶν ἀνηνέχθη, καὶ παράδεισος ἠνοίγη, καὶ τὴν ἀρχαίαν ἀπελάβομεν πατρίδα, καὶ κατάρα ἠφανίσθη, καὶ ἡ ἁμαρτία ἐλύ‐
35	θη; Εἰ γὰρ καὶ πάσας τὰς ἡμέρας ἐποίησεν, ἀλλ’ ἐκείνην ἐξαιρέτως, ἐπειδὴ τὰ μέγιστα ἐν αὐτῇ τῶν οἰκείων μυστηρίων ἐπλήρωσε. Διόπερ καὶ ἡμεῖς ἀγαλλιασώμεθα καὶ εὐφρανθῶμεν ἐν αὐτῇ διπλῆν τινα χαρὰν πανήγυριν ἄγοντες· μίαν μὲν, ὅτι τῆς
40	αἰχμαλωσίας τοῦ διαβόλου ἐῤῥύσθημεν· δευτέραν δὲ ὅτι καὶ πρὸς βασιλείαν οὐρανῶν ἀναγόμεθα.
43	Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου, κ. τ. ἑ. Καὶ ταύτην τὴν φωνὴν οἱ εὐαγγελισταὶ περὶ
45	Χριστοῦ προφητείαν εἶναι ἐξειλήφασιν· αὐτὸς γὰρ ἀληθῶς ἐστιν ὁ αὐθεντικῶς καὶ ἐν ὀνόματι τοῦ Κυ‐ ρίου ἐρχόμενος, πάντων τῶν παρ’ αὐτοῦ ἀνδρῶν ὁμοῦ καὶ ἀγγέλων ἐληλυθότων ὡς Κυρίου δούλων. Ἀμέλει τάδε λέγει Κύριος, ἕκαστος ἔφη· καὶ ἕκαστος τῶν
12 . 1584 (50)	ἀγγέλων φησὶ πρὸς ὃν ἔρχεται· Ὁ Κύριος ἀπέστειλέ με. Ἀλλ’ αὐτὸς ὁ ἐν ὀνόματι Κυρίου ἐρχόμενος εὐ‐ λογημένος ἐστί. Θεὸς Κύριος καὶ ἐπέφανεν ἡμῖν, κ. τ. ἑ. Τὸ γὰρ ἐλθεῖν αὐτὸν οὐ τόπον ἐστὶν ἀμεῖψαι, ἀλλ’ ἐπιφανῆ‐
55	ναι, πρότερον οὐχ ὁρώμενον· ὑπάρχων γὰρ ἀόρατος, τῷ εἶναι εἰκὼν Θεοῦ ἀοράτου, μορφὴν δούλου λαβὼν,
55	καὶ γενόμενος ὁ Λόγος σὰρξ ὤφθη, ἵν’, οὕτω φανεὶς,
12 . 1585	χειραγωγήσῃ ἡμᾶς διὰ ταύτης τῆς κατανοήσεως εἰς τὸ καὶ τὴν δόξαν αὐτοῦ θεάσασθαι, «δόξαν ὡς Μο‐ νογενοῦς παρὰ Πατρὸς, πλήρης χάριτος καὶ ἀλη‐ θείας.»
5	Συστήσατε ἑορτὴν ἐν τοῖς πυκάζουσιν, κ. τ. ἑ. Οὗτοι πυκάζουσιν, οἱ φύλλοις καὶ καρποῖς κομῶντες· φύλλοις μὲν τοῖς καθήκουσι, καρποῖς δὲ ταῖς ἀρε‐ ταῖς· καὶ γὰρ «τὸ φύλλον αὐτῶν οὐκ ἀποῤῥυήσεται· καὶ τὸν καρπὸν αὐτῶν δώσουσιν ἐν καιρῷ αὐτῶν,»
10	διὰ τὸ γεγενῆσθαι αὐτοὺς «ξύλα πεφυτευμένα παρὰ τὰς διεξόδους τῶν ὑδάτων.» Τοῦ αὐτοῦ. «Πυκάζοντα» δὲ τὰ χερουβίμ φησι τὰ ἐπισκιάζοντα τὸ ἱλαστήριον· τοῦτο γάρ ἐστι τὸ «πυκάζουσι.» Πυκάζειν γὰρ τὸ σκέπειν. Τὰ χερου‐
15	βὶμ δὲ ἔσκεπον ταῖς πτέρυξι τὸ ἱλαστήριον. Θεός μου εἶ σὺ, καὶ ἐξομολογήσομαί σοι, κ. τ. ἑ. Ἐνταῦθα δείκνυσιν, ὅτι καὶ χωρὶς τῶν εὐεργεσιῶν δεῖ εὐχαριστεῖν τῷ Θεῷ, καὶ διὰ τοῦτο αὐτὸν δοξά‐ ζειν, διὰ τὴν μεγαλοσύνην αὐτοῦ τῆς οὐσίας, διὰ τὴν
20	ἀπόῤῥητον δόξαν. Τοῦτο γοῦν καὶ ἐνταῦθα αἰνίττεται, εἰπὼν τὰς εὐεργεσίας ἃς εὐηργετήθη. Καὶ χωρὶς τούτων, φησὶ, καὶ εὐχαριστήσω καὶ ἐξομολογήσομαι, ὅτι τοιοῦτον ἔχω Δεσπότην, οὕτως ὑψηλὸν, οὕτω μέ‐ γαν, οὕτως ἀόρατον, ἀκατάληπτον. Τὸ δὲ ὑψώσω,
25	«δοξάσω» ἐστί.
27	Ἐξομολογεῖσθε τῷ Κυρίῳ ὅτι ἀγαθὸς, κ. τ. ἑ. Οὐ μάτην ἐκ δευτέρου κατὰ τὸν παρόντα ψαλμὸν τὸν στίχον ὁ Ψαλμῳδὸς ἐνέταξεν· ἡμᾶς δὲ πολλάκις τὴν
30	αὐτὴν ᾠδὴν μελετᾷν ἄρα βουλόμενος, ἵνα, μεμνη‐ μένοι τίς ἡμῶν ἡ σωτηρία ἐγένετο, μηκέτι πρὸς τὸν ἐχθρὸν παλινδρομήσωμεν, ὅσπερ ἡμῖν εἰς ἀπώλειαν γέγονεν.
34t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΙΗʹ.
35	Μακάριοι οἱ ἄμωμοι ἐν ὁδῷ, κ. τ. ἑ. Τὰ στοιχεῖα τῆς ἀρχῆς τῶν λόγων τοῦ Θεοῦ ὁ θεῖός ἐστι τόπος· περὶ ὧν καὶ διαλαμβάνει ὁ ἑκατοστὸς ὀκτωκαιδέκα‐ τος ψαλμὸς, κατὰ Ἑβραίων στοιχεῖα γεγραμμένος, ὥστε τοὺς μὲν πρώτους αὐτοῦ στίχους εἶναι ὀκτὼ
40	ἀπὸ τοῦ Ἄλεφ· ὅ ἐστιν ἀρχὴ τῶν παρ’ αὐτοῖς στοι‐ χείων· τοὺς δὲ δευτέρους ὀκτὼ ἀπὸ Βὴθ, καὶ οὕτω καθεξῆς. Καὶ περιέχει γε ὁ ψαλμὸς οὗτος ὅλον τὸν τόπον τὸν ἠθικὸν μετὰ πάσης θεωρίας τῆς περὶ τῶν διαφόρων ἐν τοῖς ἠθικοῖς τόποις ὀνομάτων ἐν ταῖς
45	Γραφαῖς. Ἰστέον δὲ ὡς ἄλλο μὲν νόμος, ἄλλο δὲ δικαίωμα, ἄλλο πρόσταγμα, ἄλλο μαρτύριον, ἄλλο κρῖμα. Διὰ τοῦτο δὲ ἐνταῦθα τὰ στοιχεῖα προτέτα‐ κται, ἵνα δηλωθῇ τοῖς ἐντυγχάνουσιν, ὅτι τὰ στοιχεῖά ἐστιν ἡ γνῶσις τοῦ ἠθικοῦ τόπου. Οὕτω καὶ οἱ ριαʹ
12 . 1585 (50)	καὶ ριβʹ ψαλμοὶ, τινὰ τρόπον κἀκεῖνοι ἠθικοὶ ὄντες, εἶχον τὴν ἀρχὴν τῶν στίχων ἀπὸ τῶν παρ’ Ἑβραίοις στοιχείων. Ἐκεῖ μὲν οὖν ἡ στοιχείωσις οὐκ ἐκτέτα‐ ται, ἀλλὰ διὰ βραχέων παραδέδοται. Ἰστέον τοίνυν, ὥσπερ ἄλλα, οὕτω καὶ ταῦτα ἐν Πνεύματι ἁγίῳ
55	γεγράφθαι, λόγον τε ἔχειν οὐκ εὐκαταφρόνητον. Καὶ
55	ἡ αἰτία τοῦ ἕκαστον τῶν στοιχείων ὀκτάκις παρ’
12 . 1588	Ἑβραίοις εἰρῆσθαι ἐν τούτῳ τῷ ψαλμῷ. Ἐλθὲ τοίνυν ἐπὶ τὸν ὀκτὼ ἀριθμὸν, καὶ εἴ που ὠνομάσθη ἐν τῇ Γραφῇ, παραλάμβανε αὐτὸν, καὶ ἐπὶ τίνι εἴρηται, καὶ ἔσται σοι χρήσιμος ὁ λόγος πρὸς τὸ ἰδεῖν, ὅτι ἕκα‐
5	στον στοιχεῖον τελείωσίς ἐστιν ἅμα τῷ ἀριθμῷ. Ὅταν δὲ τελειώμεθα ἐν τοῖς στοιχείοις, ὁ ἑπτὰ ἀριθμὸς προ‐ τιμητέος ἡμῖν, ὅτι δὴ καὶ τῇ ὕλῃ ἀνεῖται οὗτος· εἴπερ ἐστὶν ὁ ἑπτὰ σημεῖον ὑλικῆς παχύτητος· ὁ δὲ ὀκτὼ ἀρχὴ τῆς ἀϋλοτέρας καὶ μείζονος καταστάσεως.
10	Εἰ γὰρ καὶ τὰ μάλιστά φαμεν καὶ τὸν ἓξ τὴν κοσμι‐ κὴν σχετικῶς ὕλην ὑποδηλοῦν, ἀλλ’ οὖν γε τὸν μὲν εἰς τὴν κατὰ ποσὸν ὁλότητα ἀναφέρομεν, τὸν δὲ εἰς τὴν καθ’ ἕξιν τελείωσιν, καθ’ ἥν τις ἀποσμήχεται τὰ ῥυπάσματα τῆς ψυχῆς, καὶ καθαίρεται. Πρὶν γὰρ
15	ἔλθῃ ἡ ὀγδόη τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ ἡμέρα, ὅλος ὁ κόσμος ἀπερικάθαρτος ἦν καὶ ἀκρόβυστος· ὅτε δὲ ἦλθεν ἡ ὀγδόη τῆς ἀναστάσεως Χριστοῦ ἡμέρα, ἀθρόως πάντες ἐκαθαρίσθημεν ἐν τῇ περιτομῇ τοῦ Χριστοῦ, συνταφέντες καὶ συναναστάντες, ὥς φησιν
20	ὁ Ἀπόστολος. Ἐπεὶ οὖν διὰ τῆς στοιχειώσεως καθαί‐ ρεται ἡμῶν ἡ ψυχὴ, μανθανόντων τὸν ἠθικὸν τόπον, καὶ τελειουμένων ἐν τῇ γνώσει αὐτοῦ. διὰ τοῦτο ὁ ὀκτὼ ἀριθμὸς παρελήφθη καθ’ ἕκαστον τῶν στοιχείων ἐν τῷ προκειμένῳ. Ἐν τούτῳ γοῦν τῷ ψαλμῷ τὴν
25	τῶν ἁγίων διαγράφει πολιτείαν, τοὺς ἀγῶνας, τὰς θλίψεις, καὶ τὰ ἑξῆς. Ὁ δὲ μηδαμῆ μηδαμῶς ἁμαρ‐ τάνων, οὗτος ἂν εἴη ἄμωμος, καὶ μὴν καὶ μακά‐ ριος.
31	Τοῦ αὐτοῦ. Οὐ διὰ τὴν ἀμωμότητα μακάριος ἄν‐ θρωπος ὀνομάζεται, ἀλλὰ διὰ τὴν γνῶσιν τὴν τοῦ Θεοῦ, ἢν μέλλει κτᾶσθαι διὰ τῆς ἀμωμότητος· «Μα‐ κάριοι γὰρ οἱ καθαροὶ τῇ καρδία, ὅτι αὐτοὶ τὸν Θεὸν
35	ὄψονται.» Οὐ γὰρ οἱ ἐργαζόμενοι τὴν ἀνομίαν ἐν ταῖς ὁδοῖς αὐτοῦ ἐπορεύθησαν, κ. τ. ἑ. Εἰ οἱ ἐργαζό‐ μενοι τὴν ἀνομίαν ἐν ταῖς ὁδοῖς τοῦ Θεοῦ οὐ πορεύ‐ ονται, οἱ ἐργαζόμενοι δηλονότι τὴν δικαιοσύνην ἐν
40	ταῖς ὁδοῖς τοῦ Θεοῦ πορευθήσονται. Οὐκοῦν ὁδοὶ τοῦ Θεοῦ εἰσιν αἱ θεωρίαι τῶν γεγονότων, ἐν αἷς πορευ‐ σόμεθα δικαιοσύνην κατεργαζόμενοι. Εἰ δὲ ἡ δικαιο‐ σύνη ἡμῶν ἐστιν ὁ Χριστὸς, «ἐγενήθη γὰρ ἡμῖν σο‐ φία παρὰ Θεοῦ, δικαιοσύνη τε καὶ ἁγιασμὸς, καὶ
45	ἀπολύτρωσις·» καλῶς λέγει ἐν ταῖς Παροιμίαις ὁ Σολομὼν τὴν σοφίαν ἀρχὴν εἶναι τῶν ὁδῶν τοῦ Κυ‐ ρίου, ἥτις ἐστὶν ὁ Χριστός. Λέγω δὲ Χριστὸν τὸν μετὰ τοῦ Θεοῦ Λόγον ἐπιδημήσαντα Κύριον. Τοῦ αὐτοῦ. Εἴ τις ἀνομίαν ἐργάζεται, ἐκεῖνος
12 . 1588 (50)	οὐκ ἐν ὁδῷ Κυρίου πορεύεται· διὸ οὐδ’ ἄμωμός ἐστιν ἐν ὁδῷ. Σὺ ἐνετείλω τὰς ἐντολάς σου φυλάξασθαι σφόδρα, κ. τ. ἑ. Ὁ μὴ κατὰ διάνοιαν ἁμαρτάνων σφόδρα φυλάσσει τὰς ἐντολὰς τοῦ Θεοῦ.
55	Τοῦ αὐτοῦ. Ἔστι σφόδρα, καὶ ἔστιν ἠρέμα φυ‐ λάσσεσθαι ἐντολὰς Θεοῦ. Ἢ σφόδρα ἐνετείλατο ὁ Θεὸς
55	φυλάσσεσθαι τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ.
12 . 1589	Ὄφελον κατευθυνθείησαν αἱ ὁδοί μου τοῦ φυλάξασθαι τὰ δικαιώματά σου, κ. τ. ἑ. Οὐ γὰρ ἄλλως τὰ δικαιώματά σου φυλάξω, ἐὰν μὴ κατευ‐ θυνθῶσιν ὑπὸ σοῦ αἱ ὁδοί μου. Τίνα οὖν τὰ δικαιώ‐
5	ματα ταῦτα ἃ παραθέσεις ἐνώπιον τῶν υἱῶν Ἰσραήλ; «Ἐὰν κτήσῃ παῖδα Ἑβραῖον, ἓξ ἔτη δουλεύσει σοι, τῷ ἑβδόμῳ ἐξαποστελεῖς αὐτὸν ἐλεύθερον,» καὶ τὰ ἑξῆς. «Ὄφελον οὖν, φησὶ, κατευθυνθείησαν αἱ ὁδοί μου,» ἵνα ὅσα ἐδικαίωσας, ταῦτα ἑκάστῳ κατὰ τὸ
10	πρέπον ἀποδῶ. Τότε οὐ μὴ αἰσχυνθῶ, ἐν τῷ με ἐπιβλέπειν ἐπὶ πάσας τὰς ἐντολάς σου, κ. τ. ἑ. Οὐκ ἐπί τινας, ἀλλ’ ἐπὶ πάσας· κατ’ ἐκείνας γὰρ τὰς ἐντολὰς ἃς μὴ βλέπω αἰσχυνθήσομαι. Ἡμῖν δὲ πρὸς τὸ
15	Πνεῦμα τὸ θεῖον ἀφορῶσιν ἔσται τὸ μὴ αἰσχύνεσθαι, ἐπειδὰν συνηρμοσμένους αὐτῷ θεωρῶμεν ἡμᾶς αὐ‐ τοὺς ἁπανταχῆ, καὶ μηδαμῆ μετατιθεμένους πρὸς τὴν σάρκα, μηδὲ οἷον ἐκ μετεώρου πτώσεως κατε‐ νεχθέντας.
20	Τοῦ αὐτοῦ. Εἰ ὁ πάσας ποιήσας τὰς ἐντολὰς, πταίσας δὲ ἐν μιᾷ γίνεται πάντων ἔνοχος, καλῶς γέγραπται· «Τότε οὐ μὴ αἰσχυνθῶ ἐν τῷ με ἐπι‐ βλέπειν ἐπὶ πάσας τὰς ἐντολάς σου·» οἶδε γὰρ καὶ μία παραμεληθεῖσα ἐντολὴ αἰσχύνης ἡμῖν γίνεσθαι
25	πρόξενος. Ἐξομολογήσομαί σοι ἐν εὐθύτητι καρδίας, κ. τ. ἑ. Ὁ μηδέποτε εὐθύτητα καρδίας ἀνειληφὼς, ἀλλ’ ἔτι αὐτὴν ἔχων σκολιὰν, οὐκ ἐξωμολογήσατο οὐδέπω, εἰς τὸ παραδεχθῆναι τῷ Θεῷ τὴν ἐξομο‐
30	λόγησιν αὐτοῦ. Πῶς οὖν τοῦτο γίνεται, δηλοῖ τὰ ἑξῆς. Μή με ἐγκαταλίπῃς ἕως σφόδρα, κ. τ. ἑ. Μέ‐ τρα ἔχει ἡ δύναμίς μου ἐν τῷ πειράζεσθαι· Μή με, φησὶ, τοῖς ὑπὲρ δύναμιν πειρασμοῖς ὑποβάλῃς, μηδὲ
35	σφόδρα ἐγκαταλίπῃς με. «Πιστὸς δὲ ὁ Θεὸς, ὃς οὐκ ἐάσει ἡμᾶς πειρασθῆναι ὑπὲρ ὃ δυνάμεθα,» καὶ τὰ ἑξῆς. Ἐν τῇ καρδίᾳ μου ἔκρυψα τὰ λόγιά σου, ὅπως ἂν μὴ ἁμάρτω σοι, κ. τ. ἑ. Ἁμαρτάνει τῷ Θεῷ ὁ
40	ἀξιωθεὶς λογίων ἀποῤῥητοτέρων, καὶ κρύπτεσθαι ἀπὸ πολλῶν κελευθεὶς, καὶ μὴ κρύπτων αὐτὰ ἀφ’ ὧν δεῖ. Κίνδυνος γὰρ οὐ μόνον τὸ τὰ ψευδῆ λέγειν, ἀλλὰ καὶ τὸ τἀληθῆ, ἐπὰν ὅλως μὴ δεῖ ἀπαγγέλλειν. Οὐ γὰρ δεῖ τοὺς μαργαρίτας βάλλεσθαι ἔμπροσθεν τῶν χοίρων,
45	οὐδὲ διδόναι τὰ ἅγια τοῖς κυσί.
47	Εὐλογητὸς εἶ Κύριε, κ. τ. ἑ. Ὁ αἰσθόμενος τῆς αὐτοῦ προκοπῆς, ἀπὸ τοῦ ἐν ὅλῃ καρδίᾳ ἐκζητῆσαι τὸν Θεὸν, εὐλογεῖ αὐτὸν εὐχαριστῶν ἤδη ἐφ’ οἷς
12 . 1589 (50)	ἠξιώθη. Ἔχων γὰρ λόγια ἀπόῤῥητα καὶ κρύψεως ἄξια, εὐλογεῖ ἐπὶ τούτοις τὸν Κύριον.
53	Ἐν τῇ ὁδῷ τῶν μαρτυρίων σου ἐτέρφθην, ὡς ἐπὶ παντὶ πλούτῳ, κ. τ. ἑ. Ὁ ὡς ἐν τῷ παντὶ
55	πλούτῳ χρυσοῦ, καὶ ἀργύρου, καὶ ἱματισμοῦ, καὶ
55	οἰκοπέδων, καὶ χωρίων, καὶ κτηνῶν, καὶ οἰκετῶν
12 . 1592	εὐφραινόμενος ἐν τῇ ὁδῷ τῶν μαρτυρίων τοῦ Θεοῦ μακάριος. Ἐν τοῖς δικαιώμασί σου μελετήσω, κ. τ. ἑ. Ἐν τοῖς δικαιώμασί τις μελετᾷ τοῦ Θεοῦ οὐ ῥηματίοις
5	καὶ λεξειδίοις, ἀλλὰ τῷ νενοηκέναι καὶ ποιεῖν αὐτά. Οὐ γὰρ οἱ ἀκροαταὶ τῶν δικαιωμάτων τοῦ Θεοῦ δί‐ καιοι παρὰ τῷ Θεῷ, ἀλλ’ οἱ ποιηταὶ αὐτῶν, καὶ με‐ λετῶντες αὐτὰ τοῖς ἔργοις· οἵτινες ἐκ τοῦ ὡσαύτως αὐτὰ μελετᾷν οὐδέποτε τῶν λόγων τοῦ Θεοῦ ἐπιλή‐
10	σονται. Ἀνταπόδος τῷ δούλῳ σου, ζήσομαι καὶ φυ‐ λάξω τοὺς λόγους σου, κ. τ. ἑ. Ὁ ποιήσας πάντα τὰ συντελοῦντα πρὸς τὴν γνῶσιν τὴν τοῦ Θεοῦ, οὗτος λεγέτω καὶ τῷ Κυρίῳ· «Ἀνταπόδος τῷ δούλῳ
15	σου.» Τοῦ αὐτοῦ. Διδόντι ἀνταποδίδωσιν ὡς τῷ Ἀβραὰμ τὸν Ἰσαὰκ, καὶ τῷ προσαγαγόντι τὰς δέκα μνᾶς ὁ χαρισάμενος αὐτὰς αὐτῷ δεσπότης. Ἀποκάλυψον τοὺς ὀφθαλμούς μου, καὶ κατα‐
20	νοήσω τὰ θαυμάσια ἐκ τοῦ νόμου σου, κ. τ. ἑ. Ὁ νόμος ἀποκαλύψεως δεῖται· ἡ γὰρ ἐντολὴ Κυρίου τηλαυγής ἐστιν. Νόμον δὲ ἐνταῦθα ὠνόμασε τὴν πνευματικῶς ἀλληγορουμένην τῆς Γραφῆς ἱστορίαν· ὅπερ καὶ Παῦλος πεποίηκεν ἐν τῇ πρὸς Γαλάτας
25	ἐπιστολῇ γράφων· «Λέγετέ μοι, φησὶν, οἱ ὑπὸ νό‐ μον θέλοντες εἶναι, τὸν νόμον οὐκ ἀναγινώσκετε, Γέγραπται γὰρ, ὅτι Ἀβραὰμ δύο υἱοὺς ἔσχεν, ἕνα ἐκ τῆς παιδίσκης, καὶ ἕνα ἐκ τῆς ἐλευθέρας·» καὶ ἀνά‐ γει πᾶσι τὴν ἱστορίαν πνευματικῶς ἀλληγορῶν ἐπὶ
30	τὴν ἄνω Ἱερουσαλήμ. Ἐπεπόθησεν ἡ ψυχή μου τοῦ ἐπιθυμῆσαι τὰ κρίματά σου ἐν παντὶ καιρῷ, κ. τ. ἑ. Οὐκ ἐπεθύ‐ μησεν, ἀλλ’ ἐπεπόθησεν ἐπιθυμῆσαι, καὶ ἐν παντὶ καιρῷ ἐπιθυμῆσαι.
35	Ἐπετίμησας ὑπερηφάνοις· ἐπικατάρατοι οἱ ἐκκλίνοντες ἀπὸ τῶν ἐντολῶν σου, κ. τ. ἑ. Ὁ ἀντιτασσόμενος τοῖς ὑπερηφάνοις, οὗτος καὶ ὑπερη‐ φάνοις ἐπιτιμᾷ. Κύριος δὲ ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσε‐ ται· Κύριος ἄρα καὶ τοῖς ὑπερηφάνοις ἐπιτιμᾷ.
40	Καὶ γὰρ ἐκάθισαν ἄρχοντες, καὶ κατ’ ἐμοῦ κατελάλουν· ὁ δὲ δοῦλός σου ἠδολέσχει ἐν τοῖς δικαιώμασί σου, κ. τ. ἑ. Οὕτως συνέρχονται κατὰ τοῦ δικαίου, σκοποῦντες ὅπως ἐπιβουλεύσωσιν αὐτῷ, ἀλλ’ αὐτὸς οὐ παύεται λαλῶν ἐν τοῖς δικαιώμασιν
45	τοῦ Θεοῦ· οὐδὲν γὰρ ἀνθρώπινον φθέγγεται. Τοῦ αὐτοῦ. Ἡ περί τι συνεχὴς ὁμιλία καὶ δια‐ τριβὴ ἀδολεσχία καλεῖται. Ἐκολλήθη τῷ ἐδάφει ἡ ψυχή μου, ζῆσόν με κατὰ τὸν λόγον σου, κ. τ. ἑ. Τῶν ἁμαρτωλῶν αἱ
12 . 1592 (50)	ψυχαὶ τῷ ἐδάφει κολλῶνται τὰ ἐπίγεια φρονοῦσαι· τῶν δὲ δικαίων ἤτοι συνδεσμούμεναι σώμασιν, ἢ χρονίζουσαι δι’ οἰκονομίαν ἐν αὐτοῖς. Τοῦ αὐτοῦ. Νῦν μὲν ἐκολλήθη τῷ ἐδάφει ἡ ψυχὴ καὶ γέγονε σάρξ· ἐν δὲ τῇ ἀναστάσει κολλήσεται ἡ
55	σὰρξ τῇ ψυχῇ, καὶ ἔσται ψυχὴ ἥτις κολληθεῖσα τῷ Κυρίῳ ἐν τῇ καθολικῇ ἀναστάσει γίνεται ἓν πνεῦμα,
55	καὶ γίνεται τὸ σῶμα πνευματικόν. Ὅμοιον τοῦτο
12 . 1593	τῷ· «Εἰς χοῦν θανάτου κατήγαγές με·» καὶ τῷ, «Ἐταπεινώθη εἰς χοῦν ἡ ψυχὴ ἡμῶν·» καὶ τῷ· «Τὸ σῶμα τῆς ταπεινώσεως ἡμῶν·» καὶ τῷ, «Τίς με ῥύσεται ἐκ τοῦ σώματος τοῦ θανάτου τούτου;»
5	Τὴν ὑπερβολὴν τῆς ταπεινώσεως διὰ τούτων ἐδήλω‐ σεν. Οὕτω γὰρ ἐν μγʹ ψαλμῷ· «Ὅτι ἐταπεινώθη εἰς χοῦν ἡ ψυχὴ ἡμῶν, ἐκολλήθη εἰς γῆν ἡ γαστὴρ ἡμῶν.» Ὁδὸν δικαιωμάτων σου συνέτισόν με, καὶ
10	ἀδολεσχήσω ἐν τοῖς θαυμασίοις σου, κ. τ. ἑ. Σύνεσιν γὰρ τῶν ἐν αὐτοῖς μυστηρίων λαβὼν, ὡς καὶ ταύτην ὁδεύσας, δυνήσομαι περὶ τῶν ἐν αὐτοῖς θαυμασίων ὁμιλεῖν τε καὶ λόγον ποιεῖσθαι. Ἐνύσταξεν ἡ ψυχή μου ἀπὸ ἀκηδίας· βε‐
15	βαίωσόν με ἐν τοῖς λόγοις σου, κ. τ. ἑ. Ἀκηδία ἐστὶ κίνησις ἐν τῷ αὐτῷ πολυχρόνιος θυμοῦ καὶ ἐπιθυμίας· τοῦ μὲν τοῖς παροῦσιν ὀργιζομένου, τῆς δὲ ἐφιεμένης τῶν μὴ παρόντων. Νυσταγμός ἐστι ψυχῆς λογικῆς ἀμέλεια τῶν ἀρετῶν καὶ τῆς γνώ‐
20	σεως τῆς τοῦ Θεοῦ· ὕπνος ἐστὶ ψυχῆς λογικῆς χω‐ ρισμὸς ἑκούσιος ἀπὸ τῆς ὄντως ζωῆς· διὸ καὶ ὁ σοφὸς Σολομῶν παραινεῖ μὴ δοῦναι ὕπνον τοῖς ὄμμασι, μηδ’ ἐπινυστάξαι τοῖς βλεφάροις. Ὁδὸν ἀδικίας ἀπόστησον ἀπ’ ἐμοῦ, καὶ τῷ
25	νόμῳ σου ἐλέησόν με, κ. τ. ἑ. Οὐκ ἐμὲ, φησὶν, ἀπόστησον ἀπὸ ὁδοῦ ἀδικίας, ἀλλ’ αὐτὴν ἀπ’ ἐμοῦ, ὡς ἐνυπάρχουσαν ἤδη· καὶ δεομένην μὲν ἡμῶν πρὸς ἐξέλασιν, μάλιστα δὲ τῆς ἐκ Θεοῦ βοηθείας, ὡς ἂν ἐλεηθῶμεν νόμῳ Θεοῦ· ὅμοιον δὲ τῷ λέγειν ἰατρῷ·
30	Ἰατρικῆς λόγῳ πρὸς ὑγίειάν με κόμισον, κἂν το‐ μῆς δέῃ καὶ καύσεως, κἂν ἑτέρου τινὸς τῶν ἐπι‐ σταμένων λυπεῖν. Τούτου δὲ τοῦ νόμου οὐδὲ ἀρχή ἐστι τοῖς μηδέπω ἐπισκοπουμένοις, ἀλλ’ ἔτι παραδι‐ δομένοις πάθεσιν ἀτιμίας, ἢ ἀδοκίμῳ ἤ τινι τῶν
35	οὔπω τὴν διόρθωσιν καὶ θεραπείαν περιποιούντων. Ἐφ’ ὅσον γὰρ ἡμῶν ἡ τῆς ἀδικίας ὁδὸς οὐκ ἀφίστα‐ ται, ἐπὶ τοσοῦτον οὐδὲ ἀρχὴν ἔχομεν τοῦ ἐλεεῖσθαι νόμῳ Θεοῦ. Ὁδὸν ἐντολῶν σου ἔδραμον, ὅταν ἐπλάτυνας
40	τὴν καρδίαν μου, κ. τ. ἑ. Οἱ λόγοι τῶν ἐντολῶν πλατύνοντες τὴν καρδίαν εὔκολον αὐτῇ παρασκευά‐ ζουσι τῆς πρακτικῆς τὴν ὁδόν. Τοῦ αὐτοῦ. «Ὁδὸς μὲν στενὴ καὶ τεθλιμμένη ἡ ἀπάγουσα εἰς τὴν ζωήν·» καρδία δὲ πλατεῖα καὶ
45	εὐρύχωρος ὑπὸ τοῦ λόγου εὐρυνομένη ἡ ἁγία, καὶ Θεὸν ὀψομένη, καὶ τὸν καλὸν δρόμον τρέχουσα τῆς ὁδοῦ τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ. Οὕτω μὲν ἡ πλατεῖα καὶ εὐρύχωρος ὁδὸς ἀπάγει ἐπὶ τὴν ἀπώλειαν, ἡ δὲ στενὴ καρδία, καὶ μὴ χωροῦσα ἐν ἑαυτῇ μονὴν Πα‐
12 . 1593 (50)	τρὸς καὶ Υἱοῦ χωρίζει ἀπὸ Θεοῦ διὰ τὴν στενοχω‐ ρίαν τὸν τοιαύτην τῇ ἑαυτοῦ κακίᾳ πεποιηκότα. Νομοθέτησόν με, Κύριε, τὴν ὁδὸν τῶν δικαιω‐ μάτων σου, καὶ ἐκζητήσω αὐτὴν διὰ παντὸς, κ. τ. ἑ. Τὸ μὲν γὰρ παρὰ τοῦ Θεοῦ αἰτεῖται, τὸ δὲ
55	ἐπαγγέλλεται ἐξ ἑαυτοῦ συνεισφέρειν. Σὺ μὲν γὰρ,
55	φησὶν, ὦ Κύριε, νομοθέτησόν μοι τὴν ὁδὸν τῶν δι‐
12 . 1596	καιωμάτων σου· ἐγὼ δὲ τὸν τῆς ζωῆς μου ἅπαντα χρόνον ἐπιδώσω εἰς ἀναζήτησιν αὐτῆς. Συνέτισόν με, καὶ ἐξερευνήσω τὸν νόμον σου, καὶ φυλάξω αὐτὸν ἐν ὅλῃ καρδίᾳ μου, κ. τ. ἑ.
5	Συνέσεως χρῄζομεν πρὸς τὸ νοῆσαι τὸν νόμον· οὐκ ἔστι γὰρ σαφὴς ἢ εὐκαταφρόνητος· δεῖται δὲ Θεοῦ συνεργείας καὶ τῆς ἡμετέρας σπουδῆς, ὡς ἐξ αὐτοῦ λαβεῖν τήν τε χρῆσιν καὶ τὴν κατάληψιν τῶν τε πρακτικῶν καὶ θεωρητικῶν· οὕτω γὰρ μηδὲν ἐν‐
10	δοιάζων, ἐν ὅλῃ καρδίᾳ φυλάξω αὐτόν. Εἰ δὲ ἡ ἔρευνα δεῖται συνέσεως, πόσῳ μᾶλλον, ἵνα τις εὕρῃ τὸ τέλος; Ἰδοὺ ἐπεθύμησα τὰς ἐντολάς σου, ἐν τῇ δι‐ καιοσύνῃ σου ζῆσόν με, κ. τ. ἑ. Ἀμοιβὴν αἰτεῖ
15	τὴν δικαίαν ζωὴν καὶ κατ’ ἀρετὴν, οὐ μόνον ὡς φυλάξας τὰς ἐντολὰς, ἀλλὰ καὶ ὡς ἐρωτικῶς περὶ αὐτὰς διακείμενος· καὶ οὐκ ἄλλου χάριν, ἀλλ’ αὐτὰς καὶ δι’ αὐτὰς ἐκτελῶν· καὶ ἐπεὶ δικαιοσύνη τοῦ Πατρὸς ὁ Υἱὸς, ὁ ἐν Υἱῷ ζῆσαι βουλόμενος τοῦτό
20	φησι. Καὶ ἀποκριθήσομαι τοῖς ὀνειδίζουσί με λόγον, ὅτι ἤλπισα ἐπὶ τοὺς λόγους σου, κ. τ. ἑ. Ἐρῶ γὰρ, ὡς οὐκ ἄξιον ὀνειδίζεσθαι τὸν τοιαῦτα δόγματα ἔχοντα. Ἅτινα γελῶσιν οἱ τῆς πίστεως ἀλλότριοι ὡς
25	μωρὰ, συνέσεως δὲ ἐγὼ ἀποδείξω καὶ σοφίας πε‐ πληρωμένα. Ἀποκριθήσομαι δὲ λόγον, ἐπεὶ εἰς τοὺς λόγους σου ἐπήλπισα. Καὶ μὴ περιέλῃς ἐκ τοῦ στόματός μου λόγον ἀληθείας, κ. τ. ἑ. Καὶ μὴ περιέλῃς ἐκ τῆς καρδίας
30	μου γνῶσιν ἀληθῆ. Καὶ ἐπορευόμην ἐν πλατυσμῷ, ὅτι τὰς ἐντο‐ λάς σου ἐξεζήτησα, κ. τ. ἑ. Πορεύεται ἐν πλατυ‐ σμῷ, κἂν θλίβηται, ὁ λέγων· «Ἐν θλίψει ἐπλάτυνάς μοι·» καὶ πάλιν· «Ἐν παντὶ θλιβόμενοι, ἀλλ’ οὐ
35	στενοχωρούμενοι·» ἔχει γὰρ τὴν ἀπὸ τοῦ λόγου γε‐ νομένην εὐρυχωρίαν, ἥν τις ἁμαρτάνων οὐκ ἔχει. Διό φησι Κορινθίοις ὁ Παῦλος περὶ μὲν ἑαυτοῦ, ὅτι «Οὐ στενοχωρεῖσθε ἐν ἡμῖν·» περὶ δὲ ἐκείνων, ὅτι, «Στενοχωρεῖσθε ἐν τοῖς σπλάγχνοις ὑμῶν.» Τὰ
40	γὰρ κατὰ κακίαν ἔργα τὸν φαῦλον στενοχωρεῖ αὐτὸν ἐν αὐτῷ. Τοῦ αὐτοῦ. Ἡ πρὸς Θεὸν ἀγάπη ταῖς ψυχαῖς τῶν ἀνθρώπων εὐρυχωρίαν ἐργάζεται. Ἡ ἀγάπη γὰρ, φησὶν, οὐ στενοχωρεῖται. Ἡ ἀγάπη δὲ πρὸς τὸν
45	Θεὸν ἡ τῶν ἐντολῶν αὐτοῦ ζήτησις καὶ κατόρθωσις· φησὶ γὰρ ὁ Κύριος· «Ἐὰν ἀγαπᾶτέ με, τὰς ἐντο‐ λάς μου τηρήσατε·» ὥστε δικαίως ὁ τὰς ἐντολὰς τοῦ Θεοῦ ζητῶν ἐν πλατυσμῷ πορεύεται, τουτέστιν ἐν εὐρυχωρίᾳ πολιτεύεται· ἐπειδὴ ὁ ἀγαπῶν τὸν
12 . 1596 (50)	Κύριον πάντα στέγει, πάντα ὑπομένει, καὶ οὐδεμίαν εἰκότως στενοχωρίαν ὑφίσταται. Καὶ ἐλάλουν ἐν τοῖς μαρτυρίοις σου ἐναντίον βασιλέων, καὶ οὐκ ᾐσχυνόμην, κ. τ. ἑ. Καὶ ὁ Παῦλός φησιν· «Οὐ γὰρ ἐπαισχύνομαι τὸ Εὐαγγέ‐
55	λιον· δύναμις γὰρ Θεοῦ ἐστιν εἰς σωτηρίαν παντὶ τῷ πιστεύοντι, Ἰουδαίῳ τε πρῶτον καὶ Ἕλληνι.»
55	Καὶ ἐμελέτων ἐν ταῖς ἐντολαῖς σου αἷς ἠγά‐
12 . 1597	πησα, κ. τ. ἑ. Τέλος τῶν ἐντολῶν τῆς μελέτης τοῦ Θεοῦ ἐστιν ἡ κατὰ τὰς ἐντολὰς ἐνέργεια. Καὶ καλῶς προστετάχθαι φαίνεται τὸ, «Ἐμελέτων ἐν ταῖς ἐντο‐ λαῖς σου αἷς ἠγάπησα.» Μετὰ γὰρ τὴν μελέτην καὶ
5	ἀνάληψιν τοῦ τῶν ἐντολῶν λόγου, καλὸν τὸ ἐπᾶραι τὰς χεῖρας ἐπὶ τὰς κατὰ τὰς ἐντολὰς πράξεις, δίχα τοῦ ἐκ λύπης ἢ ἐξ ἀνάγκης τὸ ἔργον ἀποδιδόναι τῶν ἐντολῶν.
10	Μνήσθητι τῶν λόγων σου τῷ δούλῳ σου ὧν ἐπήλπισάς με, κ. τ. ἑ. Καὶ ποῖος ὁ λόγος, οὗ μνη‐ σθῆναι αὐτὸν ἀξιοῖ, ἢ τὸ εἶναι μετ’ αὐτῶν, καθ’ ἢν δέδωκεν αὐτοῖς ἐπαγγελίαν, ἥτις καὶ παράκλησις αὐτοῖς ἐν τοῖς διωγμοῖς ἐγένετο;
16	Αὕτη με παρεκάλεσεν ἐν τῇ ταπεινώσει μου, ὅτι τὸ λόγιόν σου ἔζησέ με, κ. τ. ἑ. Πάνυ ἡ ἐλπὶς πέφυκεν ἐν τοῖς πειρασμοῖς παρακαλεῖν τὴν ψυχὴν προσδοκίαν ἀγαθῶν παρέχουσα.
21	Τοῦ αὐτοῦ. Μόνον, φησὶν, ἱκανὸν ἡμᾶς ἐν ταῖς κακώσεσι παραμυθεῖσθαι τὸ ζωῆς ἀληθινῆς ἔχειν ἐπαγγελίαν. Ταῦτ’ οὖν ἡμῖν ἐπιτέλεσον. Εἰ γὰρ ἐν τῇ ζωῇ ταύτῃ μόνον ἐν Χριστῷ ἠλπικότες ἐσμὲν,
25	ἐλεεινότεροι πάντων ἀνθρώπων ἐσμὲν, ὅτι κακούμεθα νῦν καὶ οὐκ ἐπ’ ἐλπίδι μελλούσης ζωῆς. Ζωὴ δὲ ἡ μέλλουσά ἐστιν ἀναζώωσις, καθὸ τὴν ψυχὴν ἰδίαν ζωὴν, οὐδὲ ἀληθῆ εἶναι μανθάνομεν· εἴπερ οὐκ ἄν‐ θρωπος ἡ ψυχή. Εἰ γὰρ ἐν τῇ καθ’ ἑαυτὴν ζωῇ τὸ
30	ἀληθὲς εἶχε τοῦ ζῇν, οὐκ ἂν ἀναζωώσεως ὁ τεθνη‐ κὼς ἐδεῖτο· διὸ καὶ ὁ Κύριος τοὺς τεθνεῶτας Θεῷ ζῇν εἶπεν, ὡς οὔπω τὸ ζῇν ἔχοντας, πλὴν ὅσον ἐν δυνάμει Θεοῦ τοῦ ζωοποιήσαντος, καὶ ἀπολωλέναι φησὶν αὐτοὺς, εἰ μὴ τῆς ἀναστάσεως τύχοιεν.
36	Ὑπερήφανοι παρηνόμουν ἕως σφόδρα, ἀπὸ δὲ τοῦ νόμου σου οὐκ ἐξέκλινα, κ. τ. ἑ. Ἐν αὐτῷ γὰρ ἐπολιτευόμην τηρῶν τὸ ἡγεμονικόν μου, ἵνα μὴ γένηται ῥῆμα κρυπτὸν ἐν τῇ καρδίᾳ μου ἀνόμημα·
40	ἐκείνων γὰρ λίαν παρανομούντων, οὐδὲ κατὰ μικρὸν ἐγὼ τὸν νόμον παρέβαινον. Ἀθυμία κατέσχε με ἀπὸ ἁμαρτωλῶν τῶν ἐγκα‐ ταλιμπανόντων τὸν νόμον σου, κ. τ. ἑ. Ἐπὶ τῶν ἁμαρτωλῶν οἱ μὲν ἀνόμως ἁμαρτάνουσι, τῷ μηδὲ
45	τὴν ἀρχὴν πειραθῆναι νόμων· οἱ δὲ ἐν νόμῳ, τῷ παραβαίνειν αὐτόν. Ψαλτὰ ἦσάν μοι τὰ δικαιώματά σου, ἐν τόπῳ παροικίας μου, κ. τ. ἑ. Τόπον παροικίας τὸν παρ‐ όντα βίον φησὶ, κατὰ τὸ, «Ὁμολογήσαντες, ὅτι
12 . 1597 (50)	ξένοι καὶ παρεπίδημοί εἰσιν ἐπὶ τῆς γῆς.» Ψάλλων οὖν τὰ δικαιώματά σου ηὐφραινόμην, καὶ ἡ ἐπιθυμία τῆς ἐντολῆς οὐδὲ τῷ ὕπνῳ χώραν ἐδίδου.
54	Ἐμνήσθην ἐν νυκτὶ τοῦ ὀνόματός σου, κ. τ. ἑ.
55	Παντὶ μὲν καιρῷ χρῄζομεν τῆς μνήμης τῶν λογίων τοῦ Θεοῦ, μάλιστα δὲ ὅτε σκότος κύκλῳ μου, καὶ οἱ τοῖχοί με καλύπτουσιν, ὅτε εἰσέρχεται ἡ ἀκάθαρτος
55	ἐπιθυμία, καὶ ταράσσει τὸ ἡγεμονικόν. Τότε γὰρ
12 . 1600	ἀναγκαῖόν ἐστι μεμνῆσθαι τῶν λογίων τοῦ Θεοῦ, ἵνα φυλάξωμεν τὸν νόμον τοῦ Θεοῦ τὸν περὶ σωφρο‐ σύνης. Αὕτη ἐγενήθη μοι, κ. τ. ἑ. Τὴν Γραφὴν λέγει
5	τὴν θεόπνευστον. Αὕτη γὰρ τῷ δικαίῳ οὐ λέγεται μό‐ νον, ἀλλὰ καὶ γίνεται, ἐπειδὴ τῇ μελέτῃ προστίθησι τὴν κατόρθωσιν· ὅθεν αὐτοῦ καὶ ἐκζητεῖν τὰ δικαιώ‐ ματα λέγεται, ὡς μὴ παρέργως αὐτὰ μελετῶν. Τοι‐ γαροῦν οἱ λοιποὶ τῶν ἑρμηνευτῶν ἀντὶ τοῦ «ἐξεζή‐
10	τησα» διετήρησα γράφουσιν. Μερίς μου εἶ, Κύριε, εἶπα τοῦ φυλάξασθαι τὸν νόμον σου, κ. τ. ἑ. Ὥσπερ ἐστὶ μερὶς ἡ ἀφροσύνη τοῦ ἄφρονος, οὕτω καὶ τοῦ φρονίμου ἡ φρόνησις, καὶ τοῦ δικαίου ἡ δικαιοσύνη.
15	Ἐδεήθην τοῦ προσώπου σου ἐν ὅλῃ καρδίᾳ μου, ἐλέησόν με κατὰ τὸ λόγιόν σου, κ. τ. ἑ. Πρόσωπον Θεοῦ ὁ χαρακτὴρ τῆς ὑποστάσεως αὐτοῦ, ὡς πολλάκις εἴρηται. Ὁ τοίνυν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ ἐφιέ‐ μενος τοῦ Κυρίου, ὅπως καθαρᾷ αὐτῇ γενομένῃ θεω‐
20	ροίη αὐτὸν, καὶ ἐκ τοῦ ἀτενίζειν αὐτοῦ ἐλεηθῇ, κατὰ τὸν λόγον τῆς διδασκαλίας εἴποι ἂν τὰ συγκείμενα ῥητά. Ὅρα δὲ πηλίκος ἐστὶν ὁ ὀψόμενος τὸ πρόσω‐ πον τοῦ Θεοῦ· Ἰησοῦς σε διδαξάτω λέγων· «Μακά‐ ριοι οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν Θεὸν
25	ὄψονται.» Διελογισάμην τὰς ὁδούς σου, καὶ ἐπέστρεψα τοὺς πόδας μου εἰς τὰ μαρτύριά σου, κ. τ. ἑ. Ὃ λέγει τοιοῦτόν ἐστιν· Οὐδέποτε προπετῶς ἐλάλησα, μὴ λογισάμενος πρῶτον, εἰ λαλητέον μοί ἐστιν, ἢ
30	σιωπητέον. Οὐδέποτε προπετῶς τι ἔπραξα, μὴ λογι‐ σάμενος, εἰ καθήκουσά ἐστιν ἡ πρᾶξις· αἱ γὰρ ὁδοὶ ἡμῶν ἐν διαλογισμοῖς εἰσι καὶ ἐν πράξεσι. Φησὶν οὖν· Πάντα περιεσκεμμένως ἐποίησα, καὶ διὰ τοῦτο ἐπέστρεψα ὁδεύων τοὺς πόδας μου εἰς τὰ μαρτύριά
35	σου, ἵνα μὴ ἔξωθεν τῶν μαρτυρίων τοῦ Θεοῦ ὁδεύω, πᾶσαν τὴν ἐμὴν γνώμην εἰς τὰς σὰς ἀναθεὶς ἐντολάς.
38	Ἡτοιμάσθην, καὶ οὐκ ἐταράχθην τοῦ φυλάξα‐ σθαι τὰς ἐντολάς σου, κ. τ. ἑ. Ἡ ἀπάθεια πέφυκε
40	τὴν καρδίαν ἀτάραχον διαφυλάττειν, ἥτις ἡμῖν προσ‐ γίνεται ἐκ πολιτείας ὀρθῆς καὶ δογμάτων ἀληθινῶν. Σχοινία ἁμαρτωλῶν περιεπλάκησάν μοι, καὶ τοῦ νόμου σου οὐκ ἐπελαθόμην, κ. τ. ἑ. Σχοινία τὰ ἐπάλληλα καὶ τὰ συμπεπλεγμένα ἁμαρτήματα
45	λέγεται. Οἱ γὰρ ἁμαρτίαν προθέμενοι πλέκειν δι’ αὐτὴν καὶ ἄλλην ἀναγκάζονται· ὥσπερ ὁ Δαυῒδ διὰ τὴν πορνείαν καὶ τὸν φόνον προσέθηκεν· ὁ Κάϊν διὰ τὴν ἀδελφοκτονίαν ἐπισυνῆψε τὸ ψεῦδος. Ἀλλ’ οὐδὲ τούτων περιπλακέντων αὐτῷ τοῦ Θεοῦ νόμου φησὶν
12 . 1600 (50)	ἐπιλανθάνεσθαι πάντως· ὅτι, πρὸς μετάνοιαν ἰδὼν καὶ ἐπιστρέψας, τὸ σχοινίον τῆς ἁμαρτίας ἔῤῥηξεν. Μεσονύκτιον ἐξεγειρόμην τοῦ ἐξομολογεῖσθαί σοι ἐπὶ τὰ κρίματα τῆς δικαιοσύνης σου, κ. τ. ἑ. Λεκτέον τοῦτο πρὸς τοὺς ἀμελοῦντας νύκτωρ τῶν
55	προσευχῶν. Ἐτυρώθη ὡς γάλα ἡ καρδία αὐτῶν· ἐγὼ τὸν
55	νόμον σου ἐμελέτησα, κ. τ. ἑ. Ὥσπερ ὁ τυρὸς
12 . 1601	ἦν ὅτε οὐκ ἦν τυρὸς, οὕτως οἱ δαίμονες ἦσάν ποτε, ὅτε οὐκ ἦσαν πονηροί. Εἰ δὲ τὸ γάλα πρεσβύτερόν ἐστι τοῦ τυροῦ, δηλονότι καὶ ἡ ἀρετὴ πρεσβυτέρα τῆς κακίας ἐστίν· τυρῷ γὰρ Δαυῒδ τὴν κακίαν ἀπεί‐
5	κασεν. Ἀγαθόν μοι ὅτι ἐταπείνωσάς με, ὅπως ἂν μάθω τὰ δικαιώματά σου, κ. τ. ἑ. Ὡσεὶ ἔλεγεν· Εὐδοκῶ ἐν ἀσθενείαις, ἐν ὕβρεσιν, ἐν ἀνάγκαις, ἐν διωγμοῖς, ἐν στενοχωρίαις. Ἄξιος ὀφθῆναι τῶν σῶν δικαιωμά‐
10	των αἰτῶ, ἅπερ οὐκ ἔστιν ἄλλως μαθεῖν.
12	Αἰσχυνθήτωσαν ὑπερήφανοι, ὅτι ἀδίκως ἠνό‐ μησαν εἰς ἐμὲ, κ. τ. ἑ. Ἡ αἰσχύνη εἰς συναίσθησιν πέφυκεν ἄγειν τὸν ἁμαρτάνοντα.
15	Ἐπιστρεψάτωσάν μοι οἱ φοβούμενοί σε καὶ οἱ γινώσκοντες τὰ μαρτύριά σου, κ. τ. ἑ. Ἐπι‐ στρέψαι πρὸς αὐτὸν καὶ παραγενέσθαι τοὺς τοιούτους αἰτεῖ, ὡς ἂν αὐτοῖς τῆς ἐν αὐτῷ μεταδοίη χάριτος. Γενηθήτω ἡ καρδία μου ἄμωμος ἐν τοῖς δι‐
20	καιώμασί σου, ὅπως ἂν μὴ αἰσχυνθῶ, κ. τ. ἑ. Ὡς μήπω ἔχων αἰτεῖ κατὰ τὸ, «Καρδίαν καθαρὰν κτίσον ἐν ἐμοὶ, ὁ Θεός.» Καὶ πῶς «ἄμωμος» ἔσται ἢ κατὰ τοὺς λοιποὺς «τελεία;» Ἐπήγαγεν, «ἐν τοῖς δικαιώμασί σου.» Τούτῳ δὲ τὸ μὴ αἰσχυνθῆναι
25	ἀκολουθεῖ· αἰσχύνης γὰρ ἄξιον πᾶν ἁμάρτημα.
27	Ἐξέλιπον οἱ ὀφθαλμοί μου εἰς τὸ λόγιόν σου, λέγοντες· Πότε παρακαλέσεις με; κ. τ. ἑ. Παρά‐ κλησίς ἐστιν ἡ ἀνάπαυσις ψυχῆς ἀπὸ πόνων.
30	Ὅτι ἐγενήθην ὡς ἀσκὸς ἐν πάχνῃ, κ. τ. ἑ. Εὑ‐ ρήσεις πολλαχοῦ τῆς Γραφῆς τροπολογούμενον τὸ σῶμα εἰς ἀσκόν. Ὃ οὖν λέγει ὁ δίκαιος τοιοῦτόν ἐστιν· Ἐνέκρωσά μου τὰ μέλη ἐπὶ τῆς γῆς· τὴν θερμότητα τοῦ σώματος ἔψυξα τῷ θείῳ λόγῳ· οὐκέτι εἰμὶ θερ‐
35	μὸς πρὸς ὄρεξιν τῶν κατὰ τὴν κοιλίαν ἢ πρὸς τὰ σωματικά· ἐνέκρωσα καὶ ἔψυξα τὰ μέλη ἐπὶ τῆς γῆς.
38	Πόσαι εἰσὶν αἱ ἡμέραι τοῦ δούλου σου; πότε ποιήσεις μοι ἐκ τῶν διωκόντων με κρίσιν, κ. τ. ἑ.
40	Ὀλίγαι γὰρ αἱ τῶν ἀνθρώπων ἡμέραι ἐπὶ τῆς γῆς, ἐν αἷς εὔχεται ταχέως συντριβῆναι τὸν Σατανᾶν ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτοῦ. Τοῦ αὐτοῦ. Πᾶσαι ἀνθρώπων ἡμέραι ὀλίγαι εἰσίν. Ἐπεὶ οὖν ὀλίγον χρόνον ζῶ ἐπὶ γῆς, βούλομαι ἰδεῖν
45	τοὺς καταδιώκοντάς με κρινομένους, καὶ παρακαλῶ σε μὴ ὑπερθέσθαι. Τίνες δέ εἰσιν οἱ περὶ ὧν εὔχεται ἵνα γένηται ἐπ’ αὐτοὺς κρίσις; Οἱ καταδιώκοντες ἡμᾶς Σατανᾶς τε καὶ τὰ πνευματικὰ τῆς πονηρίας. Ὅταν δὲ ἡμᾶς καὶ ἄνθρωπος δοκῇ καταδιώκειν, τῷ
12 . 1601 (50)	πρώτως καταδιώκειν οὐκ ἄνθρωπός ἐστιν, ἀλλὰ διά‐ βολος, οὗ μιμητής ἐστι. Διηγήσαντό μοι παράνομοι ἀδολεσχίας, ἀλλ’ οὐχ ὡς ὁ νόμος σου, κ. τ. ἑ. Ἢ τοὺς γραώδεις μύθους τῶν Ἰουδαίων φησὶ τὰς διδασκαλίας, ἢ καὶ τὰ
55	ἐντάλματα τῶν ἀνθρώπων, καὶ τὰς φλυαρίας τῶν σοφῶν τοῦ αἰῶνος τούτου. Πολλοὶ γὰρ ἑρμηνεύειν
55	ἐπιχειροῦσι τὰς θείας Γραφὰς καὶ τῶν τῆς Ἐκκλη‐
12 . 1604	σίας, καὶ τῶν ἕξω ταύτης αἱρετικῶν τε καὶ Ἰουδαίων, ἢ καὶ Σαμαρειτῶν, ἀλλ’ οὐ πάντες λέγουσι καλῶς. Σπάνιος γὰρ ὁ ἔχων ἀπὸ τοῦ Θεοῦ εἰς τοῦτο χάριν, πολλῶν μὲν ἐπαγγελλομένων λέγειν, οὐ καλῶς δὲ,
5	καὶ παρανόμως βιούντων. Εἴ τι οὖν λέγουσιν, ἀδολε‐ σχία καὶ φλυαρία· οὐ γὰρ δύναται λόγος εὔτονος καὶ ἐῤῥωμένος καὶ σωτήριος εἶναι ἐν τῇ ψυχῇ παρα‐ νόμου. Τοῦ αὐτοῦ. Χρηστέον τούτῳ τῷ ῥητῷ πρὸς τοὺς
10	ἐκ τῆς ἔξωθεν σοφίας περὶ γνώσεως Θεοῦ ἐπαγγελ‐ λομένους διδάσκειν. Παρὰ βραχὺ συνετέλεσάν με ἐν τῇ γῇ, ἐγὼ δὲ οὐκ ἐγκατέλιπον τὰς ἐντολάς σου, κ. τ. ἑ. Ἀντὶ τοῦ· Παρ’ ὀλίγον ἐγενόμην γήϊνος, ὑπὸ τῶν
15	ἐχθρῶν πειραζόμενος. Κατὰ τὸ ἔλεός σου ζῆσόν με, καὶ φυλάξω τὰ μαρτύρια τοῦ στόματός σου, κ. τ. ἑ. Μὴ ἐκδοθῆναι ταῖς τῶν ἐπιβουλευόντων χερσὶν εἰς θάνατον ἀξιοῖ, ζωὴν αἰτῶν οὔπω τὴν αἰώνιον, ἀλλὰ τὴν παροῦσαν·
20	οὐχ ὡς τέλος δὲ αὐτὴν αἰτεῖ, ἀλλ’ ὡς ἀγαθοῦ τέλους συναίτιον ἐσομένην. Ὅτι ζήσας, φησὶ, φυλάξω τὰ τοῦ Θεοῦ προστάγματα, δι’ ὧν καὶ τὴν αἰώνιον ἔστι περιποιήσασθαι ζωήν. Τοῦ αὐτοῦ. Στόμα Θεοῦ οἱ διακονήσαντες προ‐
25	φῆται τοῖς μαρτυρίοις, ταῖς ἐντολαῖς, τοῖς δικαιώ‐ μασιν αὐτοῦ. Εἰς τὸν αἰῶνα, Κύριε, ὁ λόγος σου διαμένει ἐν τῷ οὐρανῷ, κ. τ. ἑ. «Ἐν τῷ οὐρανῷ,» ἀντὶ τοῦ ἐν ταῖς ἁγίαις αὐτοῦ δυνάμεσιν. Πάντων γὰρ ἐκεῖ τε‐
30	ταγμένων οὐδεμία λόγου παράβασις· «οὐρανῷ» δὲ οὐ τῷ παρερχομένῳ, εἰ καὶ ἐν αὐτῷ πάντα τετα‐ γμένως κινεῖται· ἀλλ’ ὅστις εἴρηται θρόνος εἶναι τοῦ Θεοῦ. Ἐν δὲ τῇ γῇ οὐδὲ μένει ὁ λόγος· οὐδὲ γὰρ ἔχει χώραν ὅπου πορνεία καὶ ἀκαθαρσία καὶ τὰ λοι‐
35	πὰ πάθη. Τίς γὰρ μετοχὴ δικαιοσύνῃ καὶ ἀνομίᾳ; Οὐκ εἶπε δὲ «τὸν αἰῶνα τῶν αἰώνων,» ἢ «τοῦ αἰῶ‐ νος·» (μετὰ γὰρ τὸν αἰῶνα ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ παρε‐ λεύσονται·) ἐν ᾧ δέ «ἐστιν ὁ λόγος διαμένων.» Δυ‐ νατὸν γὰρ τέλειον εἶναι δοκοῦντα μὲν ἐπὶ γῆς τυγ‐
40	χάνειν, τὸ πολίτευμα δὲ ἔχοντα ἐν τῷ οὐρανῷ. Οὕτως ἐστὶν ἐν αὐτῷ καὶ ἀεὶ ἡ ἀλήθεια. Εἰς γενεὰν καὶ γενεὰν ἡ ἀλήθειά σου. Ἐθε‐ μελίωσας τὴν γῆν καὶ διαμένει, κ. τ. ἑ. Ταύτῃ δὲ τῇ ἀληθείᾳ ἡ γῆ τεθεμελίωται. Ἐπὶ τούτῳ γὰρ τῷ
45	ἀκρογωνιαίῳ λίθῳ καταβεβλημένῳ θεμελίῳ οἰκοδο‐ μοῦνται πάντες οἱ ἐκ γῆς σωζόμενοι· ὅθεν καὶ δια‐ μένει ἡ γῆ ἀῤῥαγῆ καὶ ἀσφαλῆ κρηπῖδα καὶ θεμέλιον ἔχουσα. Ἀλλὰ καὶ φωτίσασα ἡ ἀλήθεια ἡμέραν ἣν ἐποίησε, Θεοῦ ἐπιλάμψαντος αὐτῇ, ἐν τῇ αὐτῇ διατά‐
12 . 1604 (50)	ξει μένει, οὐκ ἀλλασσομένη. Ὅτι τὰ σύμπαντα δοῦλα σὰ, κ. τ. ἑ. Εἰ τὰ σύμπαντα δοῦλα τοῦ Θεοῦ, πῶς ἐν ταῖς Παροιμίαις Σολομὼν περὶ τοῦ μύρμηκός φησιν· «Ἐκεῖνος, γεωργίου μὴ ὑπάρχοντος, μηδὲ τὸν ἀναγκάζοντα
55	ἔχων, μηδὲ ὑπὸ δεσποτείαν ὢν, ἑτοιμάζεται θέρους τὴν τροφήν.» Ὁ Θεὸς λέγεται δεσπότης διττῶς, ἢ ὡς
55	δημιουργὸς, ἢ ὡς γινωσκόμενος. Διὸ καὶ Παῦλος
12 . 1605	γράφει· «Ἐξελευθερωθέντες ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας ἐδου‐ λώθητε τῷ Θεῷ,» δηλονότι κατ’ ἀρετὴν καὶ γνῶσιν. «Ἔχετε τὸν καρπὸν ὑμῶν εἰς ἁγιασμὸν, τὸ δὲ τέλος ζωὴν αἰώνιον.» Εἰ δὲ τοιούτου τέλους ἄμοιρός ἐστιν ὁ
5	μύρμηξ, δηλονότι καὶ ταύτης τῆς δουλείας. Καλῶς οὖν λέγεται ὁ μύρμηξ μὴ εἶναι ὑπὸ δεσποτείαν, κατὰ ταύτην τὴν δεσποτείαν. Εἰ μὴ ὅτι ὁ νόμος σου μελέτη μού ἐστι, τότε ἂν ἀπωλόμην ἐν τῇ ταπεινώσει μου, κ. τ. ἑ. Μα‐
10	κάριον ὄντως τὸ μὴ ἀπολέσθαι γεγονότας ἐν περιστά‐ σεσιν, οἷον ἐπὶ μαρτυρίου. Εἰ μή τις προμελετήσει τὸν νόμον τοῦ Θεοῦ, ἀπόλλυται. Πάσης συντελείας εἶδον πέρας· πλατεῖα ἐντολή σου σφόδρα, κ. τ. ἑ. Ὑπὲρ πάντας τοὺς ἔξωθεν
15	λόγους οἱ λόγοι τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ πλατύνουσι καθαίροντες τὴν ψυχήν. Ὡς ἠγάπησα τὸν νόμον σου, Κύριε· ὅλην τὴν ἡμέραν μελέτη μου ἐστίν, κ. τ. ἑ. Μελετᾶται νό‐ μος οὐκ ἐν λέξεσι καὶ φωναῖς μόνον, ἀλλὰ καὶ ἐν
20	πράξεσιν. Ὅτε γὰρ ἀναγινώσκει τις, νοῶν τὰ λεγό‐ μενα, καὶ πράττων αὐτὰ, μὴ παραλιπὼν ἔν τινι πρά‐ ξει, ἀλλὰ ἐν πᾶσι ποιῶν ὃ βούλεται ὁ νόμος, οὗτος καὶ λέγων καὶ ἀναγινώσκων καὶ πράττων μελετᾷ τὸν τοῦ Θεοῦ νόμον. Ἐνθάδε μὲν οὖν λέγεται, «Ὅλην
25	τὴν ἡμέραν μελέτη μού ἐστιν,» ἐν δὲ τῷ πρώτῳ ψαλμῷ οὐ μόνον τὴν ἡμέραν, ἀλλὰ καὶ τὴν νύκτα φησὶ τὸν ἐσόμενον μακάριον δεῖν μελετᾷν τὸν νόμον. Τί δήποτε ἐνταῦθα παρέλιπε τὴν νύκτα; Ὅτι μικτός ἐστιν ἐνταῦθα τῶν ἀνθρώπων ὁ βίος, διὰ τοῦτο καὶ
30	ἡμέραν νῦν ἔχομεν καὶ νύκτα· ὅταν δὲ ἅγιοι γενώ‐ μεθα καὶ μακάριοι, νὺξ ἡμᾶς οὐ διαδέξεται, ἀλλ’ ἐν μόνῃ ἐσόμεθα τῇ ἡμέρᾳ. Ὅρα οὖν ὡς μὲν ὁ ἐνταῦθα πορευόμενος, ἤτοι μὴ κατὰ βίον τέλειος (πορεία γάρ ἐστιν ἡ κατὰ κόσμον ἀναστροφή·) οὐδέπω καθαρῶς
35	πορεύεται, ἀλλ’ ὁτὲ μὲν ἐν ἡμέρᾳ ἐστὶν, ὁτὲ δὲ ἐν νυκτί· ἐν ἡμέρᾳ μὲν, ὅτε τὰ κατὰ τὸν νόμον καθή‐ κοντα ποιεῖ· ἐν νυκτὶ δὲ, ὅτε οὐδέπω ὅλῃ καρδίᾳ (κἂν μελετᾷ τὸν νόμον,) ποιεῖ τὸν νόμον, ἢ καὶ ὅτε παρὰ τὰ καθήκοντα πράττει. Ὁ μὲν οὖν ἀρχόμενος, ἢ καὶ
40	προκόπτων, μελετᾷ τὸν νόμον ἡμέρας καὶ νυκτός· ὁ δὲ τετελειωμένος οὐκ ἔστιν ἐν νυκτὶ, ἀλλ’ ἐν ἡμέρᾳ, ὡς ὁ Παῦλός φησιν· «Ἡ νὺξ προέκοψεν, ἡ δὲ ἡμέρα ἤγγικεν· ὡς ἐν ἡμέρᾳ εὐσχημόνως περιπατήσωμεν.» Καὶ πάλιν· «Ἄρα οὖν οὐκέτι ἐσμὲν νυκτὸς οὐδὲ
45	σκότους, ἀλλ’ ἐσμὲν τέκνα φωτὸς καὶ ἡμέρας.»
47	Ὑπὲρ τοὺς ἐχθρούς μου ἐσόφισάς με τὴν ἐν‐ τολήν σου, ὅτι εἰς τὸν αἰῶνα ἐμή ἐστιν, κ. τ. ἑ. Νοῦς παθῶν γυμνωθεὶς καὶ γνώσεως μέτοχος γεγο‐
12 . 1605 (50)	νὼς πανουργότερος γίνεται τῶν δαιμόνων, λέγων πολλάκις τὸ τοῦ Παύλου, τὸ, «Οὐ γὰρ αὐτοῦ τὰ νοή‐ ματα ἀγνοοῦμεν.» Τοῦ αὐτοῦ. Ἐχθροὺς νῦν φησιν ἐπιδικαζομένους τῶν ἐντολῶν, καὶ μισοῦντας ἡμᾶς· οἷς ἡμεῖς οὐκ
55	ἐχθραίνομεν. Σημαίνει τοὺς ἐκ περιτομῆς Ἰουδαίους· ὑπὲρ τούτους γὰρ ὁ Χριστιανὸς ἐσοφίσθη τὴν ἐντολὴν
55	τοῦ Θεοῦ, πνευματικῶς τὸν νόμον νοῶν καὶ φυλάτ‐
12 . 1608	των. Διὰ τοῦτο δύναμαι νοῆσαι βαθύτερον τὸ εἰρη‐ μένον ὑπὸ τοῦ Κυρίου· «Ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν.» Ἐχθροὶ γὰρ ἡμῶν εἰσιν ἐκεῖνοι, «οἱ ἔχον‐ τες ζῆλον Θεοῦ, ἀλλ’ οὐ κατ’ ἐπίγνωσιν.»
6	Ὑπὲρ πάντας τοὺς διδάσκοντάς με συνῆκα, ὅτι τὰ μαρτύριά σου μελέτη μου ἐστίν, κ. τ. ἑ. Αἱ Γραφαὶ ἐκείνων ἦσαν πρῶται· ἐπιστεύθησαν τὰ λόγια τοῦ Θεοῦ. Ἐκεῖνοι διδάσκαλοι ἐπαγγέλλονται
10	γεγονέναι, ἅτε πρῶτοι παραλαβόντες νόμον καὶ προ‐ φήτας. Ἡμεῖς οὖν οἱ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν λέγομεν· «Ὑπὲρ πάντας τοὺς διδάσκοντάς με συνῆκα.» Διὰ τί δέ; «Ὅτι τὰ μαρτύριά σου μελέτη μου ἐστί.» Καινὰ εὑρίσκω μαρτύρια παρὰ τὰ πολλάκις εἰρημένα μαρ‐
15	τύρια. Μελέτη μου γάρ ἐστι τὰ μαρτύρια Ἰησοῦ Χριστοῦ· παρεδεξάμην γὰρ αὐτὰ τὰ μαρτύρια, καὶ διὰ τοῦτο ἐγὼ ὑπὲρ πάντας τοὺς διδάσκοντάς με συνῆκα. Εἶπεν αὐτοὺς ἐχθροὺς ὁ Ἐκκλησιαστικὸς, εἶπεν αὐτοὺς διδάσκοντας· νῦν λέγει αὐτοὺς καὶ
20	πρεσβυτέρους. Ὑπὲρ πρεσβυτέρους συνῆκα, ὅτι τὰς ἐντολάς σου ἐξεζήτησα, κ. τ. ἑ. Χρῄζομαι τούτῳ τῷ ῥητῷ πρὸς τοὺς γέροντας τοὺς μακρὸν χρόνον καὶ τὴν ἀπά‐ θειαν νομίζοντας εἶναι πρόξενον τῆς γνώσεως τοῦ
25	Θεοῦ. Ἐκ πάσης ὁδοῦ πονηρᾶς ἐκώλυσα τοὺς πόδας μου, ὅπως ἂν φυλάξω τοὺς λόγους σου, κ. τ. ἑ. Πονηρὰς ὁδοὺς ὡδεύομεν, «ἀνόητοι» ὄντες ποτὲ «καὶ ἀπειθεῖς, πλανώμενοι, δουλεύοντες ἐπιθυμίαις καὶ
30	ἡδοναῖς ποικίλαις,» καὶ τὰ ἑξῆς. Ἐκεῖναι μὲν ἦσαν ὁδοὶ πονηραί. Τελεία ἡ φωνὴ αὕτη Ἐκκλησιαστικοῦ. Ὅσον γὰρ ἔτι ἁμαρτάνομεν, λέγειν ταῦτα οὐ δυνά‐ μεθα· ἐκ τοῦ γὰρ κωλύειν τοὺς πόδας ἡμῶν ἐκ πά‐ σης ὁδοῦ πονηρᾶς φυλάξομεν τοὺς λόγους τοῦ Θεοῦ.
35	Ποίους λόγους; τοὺς ἐν νόμῳ, νοήσαντες αὐτοὺς πνευ‐ ματικῶς, καὶ ἐπιγινώσκοντες τὸν δι’ αὐτῶν κηρυττό‐ μενον Ἰησοῦν Χριστόν. Ἐμφαίνει δὲ τὸ ἐλεύθερον τῆς προαιρέσεως τὸ, «Ἐκώλυσα τοὺς πόδας.» Ὡς γὰρ ἐπ’ αὐτῷ ὄντος τοῦ κινεῖν τοὺς πόδας εἰς τὸ
40	βαδίζειν, ἢ καὶ κωλύειν αὐτοὺς, τὸ προκείμενον εἶπεν. Ἀπὸ τῶν κριμάτων σου οὐκ ἐξέκλινα, ὅτι σὺ ἐνομοθέτησάς με, κ. τ. ἑ. Τοῦ σοῦ διαπαντὸς ἐμε‐ μνήμην δικαστηρίου. Ἐν ἐνάτῳ δὲ λέγει ψαλμῷ·
45	«Κατάστησον νομοθέτην ἐπ’ αὐτούς. Γνώτωσαν ἔθνη, ὅτι ἄνθρωποί εἰσιν.» Μωϋσῆς μὲν γὰρ ἐνομοθέτησε τὰ τοῦ γράμματος τοῖς μὴ δυναμένοις χωρεῖν τὴν ἐπιδημίαν τῆς Καινῆς Διαθήκης· Ἰησοῦς δὲ Χριστὸς ἐπιδημήσας ἐνομοθέτησέ μοι τὸ Εὐαγγέλιον, καὶ
12 . 1608 (50)	πνευματικόν μοι τὸν Μωϋσέως ἔδειξε νόμον. Ὡς γλυκέα τῷ λάρυγγί μου τὰ λόγιά σου, ὑπὲρ μέλι τῷ στόματί μου, κ. τ. ἑ. Ὁ ἡδόμενος καὶ τρεφόμενος ἐπὶ τῇ γνώσει νοῦς ὀνομάζεται στόμα Ἀπὸ τῶν ἐντολῶν σου συνῆκα· διὰ τοῦτο ἐμί‐
55	σησα πᾶσαν ὁδὸν ἀδικίας, κ. τ. ἑ. Ἐν ταῖς σαῖς συνετὸς γενόμενος ἐντολαῖς διαιρούσαις μοι τὰ πρα‐ κτέα· καὶ μὴν οὐ μόνον ἄπειμι πάσης ὁδοῦ ἀδικίας,
55	ἀλλὰ καὶ μεμίσηκα.
12 . 1609	Ὤμοσα καὶ ἔστησα τοῦ φυλάξασθαι τὰ κρίματα τῆς δικαιοσύνης σου, κ. τ. ἑ. Τὸ ἀμετάθετον τοῦ σκοποῦ ὅρκον ὠνόμασεν. Τοῦ αὐτοῦ. Τί ποιεῖ ἐνθάδε τὸ «ὤμοσα» ζητη‐
5	τέον. «Διέθετο διαθήκην πρὸς τοὺς ἐκλεκτοὺς αὐ‐ τοῦ.» Καὶ ταύτην τὴν διαθήκην πρὸς τοὺς ἐκλεκτοὺς αὐτοῦ διαθεμένου τοῦ Θεοῦ ὁ πιστεύων παρεδέξατο, καὶ οἱονεὶ ὅρκοις μεταξὺ τοῦ Θεοῦ ἐποιήσατο παρα‐ δεξάμενος αὐτοῦ τὴν διαθήκην, ὥστε στῆσαι καὶ φυ‐
10	λάξασθαι τὰ κρίματα τῆς δικαιοσύνης αὐτοῦ. Ἵστημι δὲ, φησὶν, αὐτὰ τῇ ἐμῇ ψυχῇ· καὶ ὅταν αὐτὰ στήσω, γίνεται ἐκεῖνο τὸ εἰρημένον παρὰ τῷ Σολομῶντι ἐν Παροιμίαις· «Λογισμοὶ δικαίων κρίματα.» Ἐκεῖνα «τὰ κρίματά» ἐστι «τῆς δικαιοσύνης» τοῦ Θεοῦ·
15	τότε δὲ γενόμενα, ὅτε ὤμοσα καὶ ἔστησα αὐτὰ ἐν ἐμαυτῷ. Τὸ δὲ «στῆσαι» ἐνταῦθα τὸ βεβαίως ὁρίσαι δηλοῖ· καὶ τὸ «ὀμόσαι» τουτέστι τὸ ἀμεταθέτως τοῦτο προθέσθαι, καὶ ἀπαράβατον φυλάττειν τὸ ἔργον τοῦ ὅρκου μετὰ βεβαιώσεως προελέσθαι.
20	Τὰ ἑκούσια τοῦ στόματός μου εὐδόκησον δὴ, Κύριε, καὶ τὰ κρίματά σου δίδαξόν με, κ. τ. ἑ. Περὶ ὧν οὐ διετάχθημεν ποιεῖν, ἀλλὰ προαιρέσει ποιοῦμεν, ταῦτά φησιν ἑκούσια τοῦ στόματος ἡμῶν· οἷον, εἰ παρθενίαν ἀσκήσω, ἣν οὐ προσετάχθην οὐδὲ
25	ἐκελεύσθην, ἀλλ’ ἑκουσίως τοῦτο ποιῆσαι κρεῖσσον αἱροῦμαι. Τοῦτο οὖν εὐδόκησον, Κύριε. Καὶ ἐπὶ ἄλ‐ λων δὲ ὁμοίως τῶν κατὰ τὸν βίον ἡμῶν τοιαῦτα εὑ‐ ρήσομεν, ὧν τινὰ μὲν ποιοῦμεν ὡς προστεταγμένοι δοῦλοι. τινὰ δὲ πράττομεν ἑκουσίως.
30	Ἡ ψυχή μου ἐν ταῖς χερσί σου διαπαντὸς, καὶ τοῦ νόμου σου οὐκ ἐπελαθόμην, κ. τ. ἑ. Ζητήσεις πῶς ἡ ψυχὴ τοῦ Δαυῒδ ἐν ταῖς χερσὶ τοῦ Θεοῦ δια‐ παντός· πότερον ὡς ἐν δικαιοσύνῃ, ἢ ὡς ἐν γνώσει. Καὶ τάχα τὸ πρότερον· ἀγγέλων μὲν γάρ ἐστι τὸ
35	διαπαντὸς βλέπειν τὸ πρόσωπον τοῦ Θεοῦ, τουτέστι τὴν θεωρίαν αὐτοῦ, ἀνθρώπων δὲ τὸ δύνασθαι δια‐ παντὸς δικαιοπραγεῖν κατ’ ἐνέργειαν· ὅπερ ἐστὶ τὸ εἶναι ἐν ταῖς χερσὶ τοῦ Θεοῦ· ἡ γὰρ κατὰ διάνοιαν δικαιοπραγία μόνῳ προσῆν τῷ Χριστῷ, ὃς ἁμαρτίαν
40	οὐκ ἐποίησε, δηλονότι κατ’ ἐνέργειαν, καὶ οὐχ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ· σαφὲς, ὅτι κατὰ διά‐ νοιαν, ἀφ’ ἧς προέρχονται τὰ περιττὰ τῆς καρδίας. Τὴν ψυχήν μού σοι ἐγχειρίζω πάντοτε, σὲ φρουρὸν ποιοῦμαι καὶ ὑπερασπιστὴν καὶ κυβερνήτην αὐτῆς·
45	καὶ διὰ τοῦτο τοῦ νόμου σου οὐκ ἐπελαθόμην, ἵνα μὴ ἀποπέσω. Πᾶς ὁ ἀναθεὶς ἑαυτὸν τῷ Θεῷ, τὴν ψυχὴν αὐτοῦ παρατίθεται εἰς τὰς χεῖρας αὐτοῦ, καθὼς καὶ ἀλλαχοῦ εἶπεν· «Ὅτι σὺ εἶ ὁ ὑπερασπιστής μου, Κύριε, εἰς χεῖράς σου παραθήσομαι τὸ πνεῦμά μου.»
12 . 1609 (50)	Εἰ δὲ μερίζει ἑαυτὸν εἰς ἡδονὰς καὶ πάθη σωματικὰ καὶ φροντίδας βιωτικὰς, οὐ παρατίθεται τὴν ψυχὴν αὑτοῦ εἰς χεῖρας Θεοῦ. Τοῦ αὐτοῦ. Ὁ δὲ Ἀκύλας οὕτω· «Ψυχή μου ἐν ταρσῷ μου ἐνδελεχῶς καὶ διηνεκῶς, καὶ νόμου σου οὐκ
55	ἐπελαθόμην·» ὁ δὲ Σύμμαχος· «Ἡ ψυχή μου μετὰ χεῖράς μου διαπαντός·» ἡ δὲ πέμπτη ὁμοίως τοῖς
55	Ἑβδομήκοντα.
12 . 1612	Ἔθεντο ἁμαρτωλοὶ παγίδα μοι, καὶ ἐκ τῶν ἐν‐ τολῶν σου οὐκ ἐπλανήθην, κ. τ. ἑ. Παγίδας οἱ ἁμαρτωλοὶ πολλὰς τοῖς δικαίοις καὶ διαφόρους ῥά‐ πτουσιν· οἷον τῷ Ἰωσὴφ ἡ Αἰγυπτία καὶ οἱ ἀδελφοί·
5	τῷ Δανιὴλ οἱ ἀπὸ τοῦ Δαρείου λαβόντες ἐξουσίαν· ἀλλ’ οὐκ ἀπεπλανήθησαν τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ· διὰ τοῦτο τῶν παγίδων ἀνώτεροι ἐγένοντο. Ἐκληρονόμησα τὰ μαρτύριά σου εἰς τὸν αἰῶνα, ὅτι ἀγαλλίαμα τῆς καρδίας μου εἰσὶν, κ. τ. ἑ. Ὅσοι
10	χαίρουσι ταῖς ἐντολαῖς τοῦ Θεοῦ, καὶ τὴν δικαιοπρα‐ γίαν ἀσπάζονται, οὗτοι διαπαντὸς κληρονομοῦσιν αὐ‐ τοῦ τὰ μαρτύρια, κλῆρον αὐτὰ καὶ μερίδα ἀντὶ πάν‐ των τῶν ἐν τῷ κόσμῳ κτώμενοι, καὶ ὅπερ ἐὰν πάθωσιν ἐπ’ αὐτοῖς, εὐφραινόμενοι.
15	Ἔκλινα τὴν καρδίαν μου τοῦ ποιῆσαι τὰ δι‐ καιώματά σου εἰς τὸν αἰῶνα δι’ ἀντάμειψιν, κ. τ. ἑ. Εἰδὼς ἀποκειμένην ἀμοιβὴν ἔκλινα, ἥτις ἐστὶ βασι‐ λεία Θεοῦ· «Ἃ ὀφθαλμὸς οὐκ εἶδε, καὶ οὖς οὐκ ἤκουσε, καὶ ἐπὶ καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέβη, ἃ
20	ἡτοίμασεν ὁ Θεὸς τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν.» Τοῦ αὐτοῦ. Ἡ ἀντάμειψις τῶν δικαιωμάτων, ἡ γνῶσις αὐτῶν ἐστιν. Παρανόμους ἐμίσησα, τὸν δὲ νόμον σου ἠγά‐ πησα, κ. τ. ἑ. Ὁ παράνομος, καθὸ παράνομος ὑπάρ‐
25	χει, μισητός ἐστι· καθὸ δὲ εἰκὼν καὶ πλάσμα Θεοῦ, ἀγαπητός ἐστι. Κατὰ γοῦν τὴν δευτέραν ἔννοιαν καὶ τοῖς ἐν τῇ φυλακῇ προσβάλλειν ἡμῖν προτέτακται, καὶ εὖ ποιεῖν τοὺς κακούργους νενομοθέτηται. Δύνα‐ ται δὲ ἐνταῦθα λέγειν λόγους καὶ νόμους οὓς μεμίση‐
30	κεν ὁ Δαυΐδ. Τοῦ αὐτοῦ. Οὐκ ἐμίσει παρανόμους ἀνθρώπους· καὶ γὰρ ἔδειξεν ὁ βίος αὐτοῦ, ὅτι οὐκ ἀνθρώπους πα‐ ρανόμους ἐμίσησεν· οὔτε γὰρ τὸν πατραλοίαν Ἀβεσ‐ σαλὼμ ἐμίσησεν, οὔτε τὸν Σαοὺλ, (περὶ οὗ εἶπεν ὁ
35	Θεός· «Μεταμεμέλημαι χρίσας τὸν Σαοὺλ εἰς βασι‐ λέα»)· διαφόρως τῷ Δαυῒδ ἐπιβουλεύσαντα, οὔτε ἄλ‐ λον τινὰ παράνομον· ὅθεν «παρανόμους» εἰπὼν, οὐ προσέθηκεν «ἀνθρώπους·» ὡς γὰρ ἅγιος ἐμίσει τὰ μίσους ἄξια, τοὺς λόγους τοὺς παρανόμους, τὰ δόγμα‐
40	τα τὰ παράνομα, τὰς τοιαύτας διδασκαλίας, τὴν διά‐ θεσιν καθ’ ἣν ἁμαρτάνουσιν· ὅθεν τοῖς παρανόμοις λόγοις ἀντέθηκε τὸν ἀγαπώμενον νόμον. Κατὰ ταύτην τὴν ἔννοιαν καὶ πατέρα καὶ μητέρα μισεῖν προστε‐ τάγμεθα, τουτέστιν ἀποστρέφεσθαι παρακαλοῦντας
45	ἡμᾶς εἰς ἀσέβειαν, ἢ τοῦ κατὰ Χριστὸν ἀποτρέποντας μαρτυρίου. Ἄλλως γὰρ καὶ τοὺς ἐχθροὺς ἡμῶν ἀγα‐ πᾷν προστετάγμεθα. Θεοῦ δὲ προκαλουμένου εἰς τὸ καὶ τὴν ἰδίαν μισῆσαι ψυχὴν, ὁμοίως καὶ ἀνθρώπους δεῖ παρανόμους μισεῖν, ὡς ἂν αὐτοὺς ἐπιστρέψωμεν
12 . 1612 (50)	βελτιούμενοι τῷ μὴ τούτοις ὁμοιωθῆναι. Ἐκκλίνατε ἀπ’ ἐμοῦ, πονηρευόμενοι, καὶ ἐξ‐ ερευνήσω τὰς ἐντολὰς τοῦ Θεοῦ μου, κ. τ. ἑ. Ἐὰν μὴ ἐκκλίνωσιν ἀφ’ ἡμῶν οἱ δαίμονες, τὰς ἐντολὰς τοῦ Θεοῦ ποιεῖν οὐκ ἰσχύομεν· πρὸς γὰρ ταύτας μάλιστα
55	ἵστανται, διὰ τὸ προξένους ἡμῖν γενέσθαι τῆς γνώ‐ σεως τοῦ Θεοῦ.
55	Ἀντιλαβοῦ μου κατὰ τὸ λόγιόν σου, καὶ ζήσο‐
12 . 1613	μαι, καὶ μὴ καταισχύνῃς με ἀπὸ τῆς προσδοκίας μου, κ. τ. ἑ. «Ὅτι ἡ θλίψις ὑπομονὴν κατεργάζεται, ἡ δὲ ὑπομονὴ δοκιμὴν, ἡ δὲ δοκιμὴ ἐλπίδα, ἡ δὲ ἐλ‐ πὶς οὐ καταισχύνει.»
5	Τοῦ αὐτοῦ. «Κατὰ τὸ λόγιόν σου·» τουτέστι κατὰ τὴν ὑπόσχεσίν σου. Ἐπηγγείλω γὰρ ἐν τῷ νόμῳ ὑπερασπίζειν τῶν φυλασσόντων αὐτόν. Τοῦτον τοί‐ νυν ἔχοντα τὸν σκοπὸν τῆς σῆς προνοίας ἀξίωσον, ἵνα μὴ ἐπιτυχὼν τῆς ἐλπίδος, αἰσχύνης ἀναπλησθῶ. Τὸ
10	δὲ λόγιον ἐνταῦθα τὴν ὑπόσχεσιν δηλοῖ· ἀντὶ τοῦ· Τὴν ἐπαγγελθεῖσάν μοι παράσχου σωτηρίαν.
13	Βοήθησόν μοι, καὶ σωθήσομαι, καὶ μελετήσω ἐν τοῖς δικαιώμασί σου διαπαντὸς, κ. τ. ἑ. Εἰ γὰρ
15	καὶ ἔφη· «Βοηθός μου καὶ ἀντιλήπτωρ μου εἶ σὺ,» ἀλλὰ δεῖται βοηθείας ἀδιαλείπτου. Ἐν ὅσῳ γάρ ἐσμεν ἐνταῦθα, οὔπω τέλειον τὸ «σωθήσομαι,» ἀλλ’ ὅταν μετὰ τῶν ἀγγέλων ζήσωμεν τοῦ Θεοῦ. Τότε γὰρ καὶ μελέτη δικαιωμάτων πρόσωπον πρὸς πρόσωπον, οὐ
20	κατὰ τὴν σκιὰν, ἀλλὰ κατὰ τὴν ἀλήθειαν. Παραβαίνοντας ἐλογισάμην πάντας τοὺς ἁμαρ‐ τωλοὺς τῆς γῆς· διὰ τοῦτο ἠγάπησα τὰ μαρτύριά σου, κ. τ. ἑ. Ἡμεῖς μὲν «παραβαίνοντας» λέγομεν τοὺς δεδιδαγμένους τὸν λόγον, καὶ μετὰ τὸ δεδιδάχθαι,
25	μὴ τετηρηκότας, ἀλλ’ ἀποστάντας καὶ παραβεβηκό‐ τας. Οὗτος δὲ ὁρᾷ, ὅτι πάντες ἔχουσιν ἀφορμὰς πρὸς καλοκἀγαθίαν, εἰ καὶ μὴ ἐδιδάχθησαν· ὥστε μὴ μό‐ νους παραβάτας λέγεσθαι τοὺς μετὰ τὴν πίστιν ἀπο‐ στάντας, ἀλλὰ καὶ τοὺς ὁπωσποτοῦν ἁμαρτάνοντας.
30	Ἁμαρτωλοὶ δὲ τῆς γῆς οἱ ἐπὶ γῆς ἡμαρτηκότες ἄν‐ θρωποι. Ἄλλοι γάρ εἰσιν ἁμαρτωλοὶ οὐρανοῦ, πρὸς οὓς ἡμῖν ἐστιν ἡ πάλη «πρὸς τὰ πνευματικὰ τῆς πο‐ νηρίας ἐν τοῖς ἐπουρανίοις.» Ἐκεῖ γὰρ πρῶτον ἁμαρτόντες, ὕστερον καὶ ἐπὶ γῆς τοῦτο ποιοῦσιν.
35	Καθήλωσον ἐκ τοῦ φόβου σου τὰς σάρκας μου· ἀπὸ γὰρ τῶν κριμάτων σου ἐφοβήθην, κ. τ. ἑ. Ὁ καθηλούμενος σταυροῦται. Ζητῶ οὖν τὸν σταυρὸν, καὶ ζητῶ μήποτε ὁ σταυρός ἐστιν ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ. Καὶ γὰρ εἶπεν ὁ Σωτήρ· «Ὃς ἐὰν μὴ ἄρῃ τὸν σταυ‐
40	ρὸν αὐτοῦ, καὶ ἀκολουθήσῃ μοι, οὐκ ἔστι μου ἄξιος.» Πολλάκις δὲ διεστειλάμεθα περὶ φόβου καὶ ἀγάπης· καὶ τελειότερον εἰρήκαμεν τὸν ἀγαπῶντα τοῦ φοβου‐ μένου, καὶ ἀναγκαῖον εἶναι τὸν φόβον πρὸς εἰσαγω‐ γήν. Ὅπου δὲ εἰσέλθῃ «τελεία ἀγάπη, ἔξω βάλλει τὸν
45	φόβον.» Ἐπεὶ τοίνυν εὑρίσκεται καθηλούμενος ἐκ τοῦ φόβου ὑπὸ τοῦ Θεοῦ ὁ δίκαιος, ζητῶ, μήποτε ὁ μὲν σταυρούμενος φοβεῖται καθηλούμενος ἐκ τοῦ φόβου, ἵνα νεκρώσῃ τὰ μέλη τὰ ἐπὶ τῆς γῆς· ἡνίκα δ’ ἂν ἔλθῃ ἡ τελεία ἀγάπη, καθαιρεῖται ἀπὸ τοῦ σταυ‐
12 . 1613 (50)	ροῦ, θάπτεται, ἐκ νεκρῶν ἐγείρεται, ἱν’ ἐν καινότητι ζωῆς περιπατήσῃ, οὐκέτι κατὰ φόβον, ἀλλὰ κατὰ τὴν ἀγάπην τὴν ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ. Ἐποίησα κρίμα καὶ δικαιοσύνην· μὴ παραδῷς με τοῖς ἀδικοῦσί με, κ. τ. ἑ. Πῶς οὖν Ἰὼβ ποιήσας
55	κρίμα καὶ δικαιοσύνην, ὡς αὐτὸς ὁ Κύριος ἐμαρτύ‐ ρησε, παρεδόθη τοῖς ἀδικοῦσιν αὐτόν; Ἢ τὴν ψυχὴν αὐτοῖς οὐ βούλεται παραδίδοσθαι· σώματος γὰρ καὶ
55	κτημάτων ὁ δίκαιος οἶδεν καταφρονεῖν.
12 . 1616	Δοῦλός σου εἰμὶ ἐγώ· συνέτισόν με καὶ γνώσο‐ μαι τὰ μαρτύριά σου, κ. τ. ἑ. Οὐδεὶς δοῦλος τῆς ἁμαρτίας δοῦλός ἐστι τοῦ Θεοῦ· ὁ οὖν δουλεύων ἐν πά‐ σῃ πράξει καὶ διανοήσει, ποιῶν πάντα κατὰ τὸν λόγον
5	αὐτοῦ, οὗτος λεγέτω· «Δοῦλός σου εἰμὶ ἐγώ.» Τοιοῦ‐ τος ὢν ὁ Προφήτης, ἀξιοῖ μισθὸν λαβεῖν τῆς δουλείας τό· «Συνέτισόν με.» Ἔστι γὰρ σύνεσις διδομένη ἀπὸ Θεοῦ, ἣ ἀπόκειται παρὰ τῷ Θεῷ ὡς ἐν θησαυρο‐ φυλακίῳ. Πνεῦμα γὰρ, φησὶ, σοφίας καὶ συνέσεως,
10	καὶ τὰ ἑξῆς τῶν ἀγαθῶν χαρίσματα ἀναπαύσεται ἐπ’ αὐτόν. Καιρὸς τοῦ ποιῆσαι τῷ Κυρίῳ, διεσκέδασαν τὸν νόμον σου, κ. τ. ἑ. Καιρός ἐστι χρόνος κατορθώσεως τῷ Κυρίῳ, τοῦ ποιῆσαι ἐκδίκησιν δηλονότι. Κατέλυ‐
15	σαν, ἠθέτησαν τὸν νόμον σου οἱ παράνομοι. Σύμμα‐ χος· «Καιρὸς πρᾶξαι τῷ Κυρίῳ, ὅτι σκεδαννύουσι τὸν νόμον σου.» Ἀκύλας· «Ἠκύρωσαν.» Διὰ τοῦτο πρὸς πάσας τὰς ἐντολάς σου κατωρ‐ θούμην, πᾶσαν ὁδὸν ἄδικον ἐμίσησα, κ. τ. ἑ. Ὁ
20	μὴ πάσας τὰς ἐντολὰς κατορθώσας οὐδὲ πᾶσαν ὁδὸν ἄδικον ἐμίσησεν. Εἰ δὲ ὁ φοβούμενος τὸν Κύριον μι‐ σεῖ ἀδικίαν, οὗτος δὲ οὐκ ἐμίσησεν, οὐ φοβεῖται τὸν Κύριον. Ὁ δὲ μὴ φοβούμενος οὐ μακάριος, εἴπερ, «Μακάριος ὁ φοβούμενος τὸν Κύριον.» Ὁ τὰς ἐντο‐
25	λὰς τοῦ Θεοῦ ἀγαπῶν μισεῖ πᾶσαν κακίαν, ὡς ἀντι‐ κειμένην αὐταῖς. Ἀσύμβατον γὰρ ἀρετὴ καὶ κακία, φῶς καὶ σκότος, ὑγεία καὶ νόσος.
29	Θαυμαστὰ τὰ μαρτύριά σου, διὰ τοῦτο ἐξηρεύ‐
30	νησεν αὐτὰ ἡ ψυχή μου, κ. τ. ἑ. Ἐπεὶ μεγάλα ὄντα καὶ πολὺν ἔχοντα νοῦν τὰ μαρτύριά σου, θαυμα‐ στά ἐστι, τούτου χάριν οὐχ ὡς ἔτυχεν αὐτοῖς προσέχω, ἀλλ’ ἐπιτεταμένως ἐξερευνᾷ αὐτὰ ἡ ψυχή μου· ἔχων γὰρ τὴν αὐτῶν θεωρίαν, ὁρῶ ἐμαυτὸν πολὺ τῆς ἐπι‐
35	στήμης αὐτῶν ἀπολειπόμενον, καὶ δεύτερον αὐτοῖς ἐπιβάλλω· εἶτα πάλιν ὁρῶν, ὅτι μόγις ἐν εἰσαγωγῇ αὐτῶν ὑπάρχω, ἐπιτείνω τοίνυν ἐγχωροῦσάν μοι ἔρευ‐ ναν, ἕως οὗ τὴν ἀκραιφνεστάτην τῆς ἐπιστήμης αὐ‐ τῶν ἕξω ἀλήθειαν.
40	Τὸ στόμα μου ἤνοιξα καὶ εἵλκυσα πνεῦμα, ὅτι τὰς ἐντολάς σου ἐπεπόθουν, κ. τ. ἑ. Ὁ ἀνοίξας διὰ τῆς πρακτικῆς τὴν καρδίαν, ἕλκει τὸ ἅγιον Πνεῦ‐ μα τὸ ἀποκαλύπτον αὐτῷ τὰ μυστήρια τοῦ Θεοῦ. Τὸ στόμα τῆς ψυχῆς μου ἐστὶν ἡ διάνοια. Τοῦτο οὖν
45	κλείσας τοῖς πονηροῖς λογισμοῖς, ἤνοιξα τοῖς ἀγαθοῖς, καὶ εἵλκυσα Πνεῦμα συνέσεως, χάριτος, καὶ σοφίας. Τοῦ αὐτοῦ. Μισθὸς ἄρα τῆς χορηγίας τοῦ Πνεύ‐ ματος ἡ φράσις τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ καὶ ἡ κατόρ‐ θωσις, ὥστε ἀνοῖξαι μόνον ἡμᾶς τὸ στόμα, καὶ παρα‐
12 . 1616 (50)	χρῆμα Πνεῦμα ἐξ οὐρανῶν ἕλκειν. Τὰ διαβήματά μου κατεύθυνον κατὰ τὸ λόγιόν σου, καὶ μὴ κατακυριευσάτω μου πᾶσα ἀνομία, κ. τ. ἑ. Τοῦ μὲν κατὰ διάνοιαν ἁμαρτάνοντος κυ‐ ριεύειν λέγεται ἡ ἀνομία· τοῦ δὲ κατ’ ἐνέργειαν πα‐
55	ρανομοῦντος, κατακυριεύειν. Ἢ τάχα τῶν μὲν ὀλίγα ἁμαρτανόντων κυριεύει ἡ ἀνομία, τῶν δὲ πλείονα
55	κατακυριεύει.
12 . 1617	Διεξόδους ὑδάτων κατέδυσαν οἱ ὀφθαλμοί μου, ἐπεὶ οὐκ ἐφύλαξα τὸν νόμον σου, κ. τ. ἑ. Τοὺς κατὰ διάνοιαν πειρασμοὺς νῦν τροπικῶς ὕδατα ὀνομά‐ ζει, ὧν ἡμᾶς ἀποτρέπει Σολομὼν, λέγων· «Ἀπὸ ὕδα‐
5	τος ἀλλοτρίου ἀπόσχου, καὶ ἀπὸ πηγῆς ἀλλοτρίας μὴ πίῃς.» Τοῦ αὐτοῦ. Οἱ ἡμέτεροι ὀφθαλμοὶ εἰς διεξόδους ὑδάτων καταδύνουσι τὰ τοῦ βίου πράγματα ἄστατα, οἷς ἐστι χρεία λοιπὸν ἐκεῖθεν ἀναχθῆναι καὶ διαβλέψαι,
10	ὥστε τὰ ἑστηκότα τοῦ μέλλοντος αἰῶνος διαθρεῖν λοιπόν. Τοῦ αὐτοῦ. Ὁ Σύμμαχος οὕτω· «Διαιρέσεις ὑδά‐ των κατέδυναν οἱ ὀφθαλμοί μου περὶ τῶν μὴ φυλασ‐ σόντων τὸν νόμον σου.» Ἐξέτηξέ με ζῆλός σου, ὅτι ἐπελάθοντο τῶν λό‐
15	γων σου οἱ ἐχθροί μου, κ. τ. ἑ. Οἷον ζῆλον ἀνελάμ‐ βανον, εἴποτε ἑώρων τινὰ ἐπιλελησμένον τῶν σῶν λό‐ γων; Οὐχ ἁπλῶς ζῆλον, ἀλλὰ διάπτοντά τε καὶ ἔν‐ θερμον, καὶ αὐτόχρημα καῦσιν, εἰ ἐθεώρουν τινὰς ἐπιλανθανομένους σου τῶν λόγων. Περὶ τούτου τοῦ
20	ζήλου ἐμνήσθησαν οἱ μαθηταὶ ἐκ προσώπου τοῦ Κυ‐ ρίου ἐν ψαλμῷ εἰρημένου, ὅτι «Ὁ ζῆλος τοῦ οἴκου σου κατέφαγέ με.» Πεπυρωμένον τὸ λόγιόν σου σφόδρα, καὶ ὁ δοῦλός σου ἠγάπησεν αὐτὸ, κ. τ. ἑ. Ἄδολος, φη‐
25	σὶν, ὁ τοῦ Θεοῦ νόμος, ὡς αὐτῷ πεπυρωμένος τῷ πνεύματι· διόπερ οὐ κολακείαν, οὐκ εἰρωνείαν κέκτη‐ ται, ἀλλὰ φανερῶς τοὺς ἁμαρτάνοντας ἐλέγχει, τοὺς ἀμελοῦντας στύφει. «Ζῶν γὰρ ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, καὶ ἐνεργὴς, καὶ τομώτερος ὑπὲρ πᾶσαν μάχαιραν δίστο‐
30	μον, καὶ διικνούμενος ἄχρι μερισμοῦ ψυχῆς καὶ πνεύματος, ἁρμῶν τε καὶ μυελῶν, καὶ κριτικὸς ἐν‐ θυμήσεων καὶ ἐννοιῶν καρδίας.» Τοῦτον τοίνυν, εἴπερ ἐσμὲν δοῦλοι τοῦ Θεοῦ, καὶ ἡμεῖς ἀγαπήσωμεν, μηδαμῶς αὐτὸν κυβεύοντες μηδὲ δολοῦντες (ὅπερ
35	πᾶς ὁ Παῦλος ᾐνίξατο), καθαρὸν δὲ προφέροντες, κα‐ θάπερ ἐκ τῆς τοῦ Πνεύματος χωνείας ἐδεξάμεθα. Τοῦ αὐτοῦ. Τὸ πεπυρωμένον λόγιον τοῦ Θεοῦ κα‐ τακαίει ξύλα, χόρτον, καλάμην, τὰς μοχθηρὰς ἕξεις ἀναλίσκον.
40	Ἡ δικαιοσύνη σου δικαιοσύνη εἰς τὸν αἰῶνα, καὶ ὁ νόμος σου ἀλήθεια, κ. τ. ἑ. Ἡ παρὰ ἀνθρώ‐ ποις δικαιοσύνη πρὸς ὀλίγον ψηφίζεται. Δικαιοσύνη αἰώνιος δικαιοσύνη κυρίως· ὃν ἂν δικαιοῖς, αἰωνίως καὶ δικαίως βεβαιοῖς. Ἡ δὲ τῶν ἀνθρώπων οὐ τοι‐
45	αύτη· πρόσκαιρός τε γὰρ καὶ σφαλλομένη τὰ πολλά. Καὶ ὁ νόμος σου αὐτὸ χρῆμα ἀληθείας, σφόδρα ἀλη‐ θεύων ἐν πᾶσι. Νοεῖται δὲ ἀλήθεια καὶ ἡ ὀρθότης κατὰ τό· «Δίκαιος εἶ, Κύριε, καὶ εὐθεῖς αἱ κρίσεις σου.»
12 . 1617 (50)	Θλίψεις καὶ ἀνάγκαι εὕροσάν με, αἱ ἐντολαί σου μελέτη μου, κ. τ. ἑ. Ὥσπερ ἐκζητουσῶν ἡμᾶς τῶν θλίψεων καὶ τῶν ἀναγκῶν, λέγει τὸ, «Εὕροσάν με.» Ἢ τάχα θλίψεις οἱ θλίβοντες λέγονται, καὶ ἀνάγκαι οἱ τὰς ἀνάγκας ἐπάγοντες· ἔθος γὰρ ἔχει ἡ
55	Γραφὴ τὰς ἕξεις ἀντὶ τῶν ἐχόντων αὐτὰς ὀνομάζειν. Οὕτω γὰρ παρὰ Παύλῳ· «Ἡ ἀγάπη οὐδέποτε ἐκπί‐
55	πτει·» καὶ παρὰ Σολομῶντι· «Ἡ κακὴ βουλὴ ἀπ‐
12 . 1620	έλιπε τὴν διδασκαλίαν τὴν ἐκ νεότητος, καὶ τῆς θείας ἐπελάθετο διαθήκης.» Ποιεῖ δὲ πολλάκις καὶ τὸ ἀνά‐ παλιν ἡ Γραφὴ, καὶ τὸν πεφυκότα δέχεσθαι τὴν ἀρε‐ τὴν ἀντὶ τῆς ἀρετῆς ὀνομάζει. Ἐν γὰρ ταῖς Παροι‐
5	μίαις φησίν· «Οἱ ἀπαίδευτοι ἐμίσησαν σοφίαν,» ἀντὶ τοῦ ἀρετήν. Καὶ ὁ Παῦλος· «Μὴ μετατίθεσθε ἀπὸ τοῦ νοὸς ἡμῶν,» τουτέστιν ἀπὸ τῆς τοιᾶσδε γνώμης. Ἐν ταῖς θλίψεσιν αἱ ἐντολαί σου μελέτῃ μου ἦσαν παρηγοροῦσαι καὶ τὸ ἄλγος ἐπικουφίζουσαι. Ταῦτα
10	γὰρ συνέζευκται τοῖς ἐργάταις τῆς ἀρετῆς· ἐκ γὰρ τῆς τούτων διδασκαλίας τὴν ἀνδρίαν μανθάνω, καὶ φέρω γενναίως τὰ λυπηρά. Οὕτω καὶ Σύμμαχος ἡρμήνευσεν· «Θλίψεις καὶ κακώσεις κατέλαβόν με, αἱ δὲ ἐντολαί σου ἔτερπόν με.» Ὁ δὲ Ἀκύλας οὕτω·
15	«Θλιμμὸς καὶ συνοχὴ εὗρόν με· αἱ ἐντολαί σου ἀπό‐ λαυσίς μου.» Δικαιοσύνη τὰ μαρτύριά σου εἰς τὸν αἰῶνα· συνέτισόν με, καὶ ζήσομαι, κ. τ. ἑ. Ἡ σύνεσις προτέρα ἐστὶ τῆς γνώσεως, ὡς εἶναι τὸν γνωστικὸν
20	καὶ συνετόν· τὸν δὲ συνετὸν οὐ πάντως καὶ γνω‐ στικόν. Ἐκέκραξα ἐν ὅλῃ καρδίᾳ μου, ἐπάκουσόν μου, Κύριε, τὰ δικαιώματά σου ἐκζητήσω, κ. τ. ἑ. Ἐξ ὅλης καρδίας ἀγαπῶν τὸν Θεὸν, οὗτος ἐν ὅλῃ κράζει
25	καρδίᾳ. Τοῦ αὐτοῦ. Οὐχ ἡ κραυγὴ μεγάλη ἐστὶ φωνὴ, ἀλ‐ λὰ τὸ μέγεθος τῶν σημαινομένων ὑπ’ αὐτῆς τῷ Θεῷ. Ὁ γὰρ δίκαιος μεγάλην ἀποτελεῖ πρὸς τὸν Θεὸν φωνὴν, αἰτῶν ἐπουράνια καὶ μεγάλα. Οὕτω καὶ ὁ
30	δίκαιος Ἄβελ ἀποθανὼν λαλεῖ· «Φωνὴ γὰρ αἵματος τοῦ ἀδελφοῦ σου βοᾷ πρὸς μὲ ἐκ τῆς γῆς·» ἵνα δη‐ λωθῇ, ὅτι δίκαιος πρὸς τὸν Θεὸν μεγάλῃ κέκραγε φωνῇ. Καὶ τῷ Μωσῇ καταδιωκομένῳ ὑπὸ τῶν Αἰγυ‐ πτίων λέγει· «Τί βοᾷς πρὸς μέ;»
35	Προέφθασα ἐν ἀωρίᾳ, καὶ ἐξέκραξα· εἰς τοὺς λόγους σου ἐπήλπισα, κ. τ. ἑ. Ἀωρία ἐστὶ νοητὴ διάθεσις ἕξεως ἐπὶ τὴν γνῶσιν σπουδάζουσα.
39	Προσήγγισαν οἱ καταδιώκοντές με ἀνομίᾳ· ἀπὸ
40	δὲ τοῦ νόμου σου ἐμακρύνθησαν, κ. τ. ἑ. Διδα‐ σκόμεθα ἀπὸ τοῦ λεγομένου εἰδέναι τί πάσχει ὁ κα‐ ταδιώκων τὸν δίκαιον· ὅσῳ γὰρ ἐγγίζει εἰς τὸ διώ‐ κειν τὸν δίκαιον, τοσούτῳ μακρὰν γίνεται τοῦ νόμου τοῦ Θεοῦ. Ὅσον δὲ ἀπὸ τοῦ νόμου, μακρύνεται καὶ
45	ἀπὸ τῆς ζωῆς, ὅτι αὐτὴ ζωὴ ἡμῶν. Ἐγγὺς εἶ σὺ, Κύριε, καὶ πᾶσαι αἱ ὁδοί σου ἀλήθεια, κ. τ. ἑ. Αὐτὸς μὲν οὖν ἐγγίζει οὕτως· ἀλλ’ ἐὰν μὴ καὶ ἡμεῖς ἐνεργήσωμεν αὐτοῦ ἐγγίζοντος τὸ ἐγγίζειν αὐτῷ, οὐκ ἀπολαύσομεν τῆς ἐγγύτητος αὐ‐
12 . 1620 (50)	τοῦ. Διὰ τοῦτο πόῤῥω εἰσὶν οἱ ἁμαρτωλοὶ τοῦ Θεοῦ. «Ἰδοὺ οἱ μακρύνοντες ἑαυτοὺς ἀπὸ σοῦ ἀπολοῦνται.» Ὁ δὲ δίκαιος ἐνεργεῖ τὸ ἐγγίζειν τῷ Θεῷ. Τοῦ αὐτοῦ. Ἐγγύς ἐστιν ἡ δικαιοσύνη τοῦ πεφυ‐ κότος δικαιοπραγεῖν· πολλῷ δὲ πλέον ἐστὶν ἐγγύτε‐
55	ρον τῶν κατ’ ἐνέργειαν κτησαμένων δικαιοσύνην καὶ γνῶσιν.
55	Κατ’ ἀρχὰς ἔγνων ἐκ τῶν μαρτυριῶν σου, ὅτι
12 . 1621	εἰς τὸν αἰῶνα ἐθεμελίωσας αὐτὰ, κ. τ. ἑ. Ἡ γνῶ‐ σίς μοι ἀρχῆθεν ἀρξαμένῳ τοῦ θεοσεβεῖν ἐλήλυθεν ἀπὸ τῶν σῶν μαρτυρίων· συνεργούμενος γὰρ ἀπὸ τοῦ νενοηκέναι τὰ μαρτύρια τὰ παραδεδομένα, οὕτως
5	ἐφωτιζόμην, καὶ ἠκοντιζόμην ἐπὶ τὴν γνῶσιν, καὶ ἔγνων, ὅτι τὰ μαρτύρια εἰς τὸν αἰῶνα ἐθεμελίωσας. Εἰ δὲ ἐθεμελίωσεν ὁ Θεὸς τὰ μαρτύρια, οὐδέπω λή‐ γει εἰς τὸ θεμελιοῦσθαι, ἀλλὰ ζῇ τὸ θεμελιούμενον καὶ οἰκοδομούμενον. Τί δὲ ἐποικοδομεῖ; προστάγμα‐
10	τα, ἐντολὰς, δικαιώματα, κρίματα, σοφίαν, γνῶσιν· καὶ οὕτως ἀπαρτίζει τὴν οἰκοδομὴν ἐν πᾶσιν ἀγαθοῖς ἔργοις, λόγοις σοφίας, ἐπιστήμης γνώσει· ἅτινα ἐὰν κατὰ τὴν θεμελίωσιν τεθῇ, ἔχει τις ἑαυτοῦ οἰκοδόμη‐ μα τέλειον, ἄξιον τοῦ ἐνοικῆσαι ἐν αὐτῷ τὸν Θεὸν
15	καὶ ἐμπεριπατῆσαι. Ἴδε τὴν ταπείνωσίν μου καὶ ἐξελοῦ με, ὅτι τοῦ νόμου σου οὐκ ἐπελαθόμην, κ. τ. ἑ. Μακάριον ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ ταπεινοῦσθαι· φησὶ γὰρ Ἰάκωβος· «Ταπεινώθητε ἐνώπιον Κυρίου, καὶ ὑψώσει ὑμᾶς.»
20	Ὅταν τοίνυν οὕτως ταπεινωθῶμεν, κἂν ὑπὸ δαιμό‐ νων ἐπιβουλευθῶμεν, κἂν ὑπὸ ἀνθρώπων μισούντων τὰς ἀρετὰς πολεμηθῶμεν, ἔχομεν τὸν Θεὸν ἐξαιρού‐ μενον, μόνον ἵνα τοῦ νόμου αὐτοῦ μὴ ἐπιλαθώμεθα, μηδὲ ἀποκάμωμεν ἐν ταῖς θλίψεσι.
26	Μακρὰν ἀπὸ ἁμαρτωλῶν σωτηρία, ὅτι τὰ δι‐ καιώματά σου οὐκ ἐξεζήτησαν, κ. τ. ἑ. Εἰ ἡ σω‐ τηρία ἐστὶ τῆς λογικῆς φύσεως ἡ γνῶσις τοῦ Θεοῦ, αὕτη δὲ καθαραῖς ψυχαῖς ἐγγίνεται, καλῶς λέγεται
30	τὸ, «Μακρὰν ἀπὸ ἁμαρτωλῶν σωτηρία· εἰς γὰρ κα‐ κότεχνον ψυχὴν οὐκ εἰσελεύσεται σοφία.» Οὗ γὰρ ἐγγὺς ἡ κρίσις, ἐγγὺς καὶ ἡ σωτηρία· καὶ οὗ μα‐ κρὰν ἡ σωτηρία, καὶ ἡ κρίσις μακράν. Διὰ τί; Ἐπει‐ δὴ τὰ δικαιώματά σου οὐκ ἐξεζήτησεν. Οὐ γὰρ ἡ
35	σωτηρία σου φεύγει ἡμᾶς, ἀλλ’ ἡμεῖς αὐτήν· «Ἦλ‐ θε γὰρ ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου, ἡ σωτηρία, ζητῆσαι καὶ σῶσαι τὸ ἀπολωλός.» Οἱ οἰκτιρμοί σου πολλοὶ, Κύριε· κατὰ τὸ κρῖ‐ μά σου ζῆσόν με, κ. τ. ἑ. Ἔλεος ἀνθρώπου ἐπὶ τὸν
40	πλησίον αὐτοῦ, ἔλεος δὲ Κυρίου ἐπὶ πᾶσαν σάρκα· καὶ ὁ δικαιότατος γὰρ ἄνθρωπος ὡς πρὸς τὴν ἀκριβῆ τοῦ Θεοῦ κρίσιν ἐλέου δεῖται Θεοῦ· ὅπου γε καὶ αὐτὸ τὸ δοκεῖν γεγονέναι δίκαιον, ἐλέῳ γίνεται τοῦ Θεοῦ. Τί γὰρ ἄξιόν τις πεποίηκεν αἰωνίου μακαριότητος;
45	οὐδὲν δὲ ἀκρίτως ὁ Θεὸς ποιεῖ, οὐδὲ ζωοποιεῖ. Οἱ οἰκτιρμοὶ δὲ πολλοὶ, πολλῶν ὄντων, ἐφ’ οὓς γί‐ νονται.
49	Πολλοὶ οἱ ἐκδιώκοντές με καὶ θλίβοντες· ἐκ
12 . 1621 (50)	τῶν μαρτυρίων σου οὐκ ἐξέκλινα, κ. τ. ἑ. «Μακά‐ ριοι, φησὶν, οἱ δεδιωγμένοι ἕνεκεν δικαιοσύνης, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.» Τοῦ αὐτοῦ. Τὸ πλῆθος ἐχθροὺς ὁρατοὺς καὶ ἀορά‐ τους αἰνίττεται, ὧν οἱ διωγμοὶ καὶ αἱ θλίψεις διά‐
55	φοροι. Οἱ μὲν γὰρ φιλίαν ὑποκρινόμενοι τὰς ἡδονὰς ὑποβάλλουσιν· οἱ δὲ τὴν ἔχθραν γυμνώσαντες πᾶν
55	εἶδος πειρασμῶν ὑποφέρουσιν. Ἀλλ’ ἡμεῖς ἐκ τῶν
12 . 1624	μαρτυρίων τοῦ Θεοῦ μὴ ἐκκλίνωμεν, ἐν οἷς ἡμῖν δι‐ εμαρτύρατο· «Ὅτι διὰ πολλῶν θλίψεων δεῖ ἡμᾶς εἰσ‐ ελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν.» Εἶδον ἀσυνετοῦντας καὶ ἐξετηκόμην, ὅτι τὰ
5	λόγιά σου οὐκ ἐφυλάξαντο, κ. τ. ἑ. «Ὁ ζῆλος τοῦ οἴκου σου κατέφαγέ με.» Ἴδε, ὅτι τὰς ἐντολάς σου ἠγάπησα, Κύριε, ἐν τῷ ἐλέει σου ζῆσόν με, κ. τ. ἑ. Καὶ ἐπὶ τοῦτο προ‐ καλεῖται τὸν Θεὸν, καί φησι πρὸς αὐτόν· Καλῶ σου
10	τὸ πρόσωπον. Θαῤῥῶ γὰρ, ὅτι τὸ πρόσωπόν σου κλί‐ νων πρὸς μὲ, ἵνα με κατανοήσῃς, ὄψει τίνα τρόπον τὰς ἐντολάς σου τετήρηκα· τοὺς γὰρ τύπους τῶν ἀγαθῶν ἔργων εὑρήσεις ἐν ἐμοί. Ἄρχοντες κατεδίωξάν με δωρεὰν, καὶ ἀπὸ τῶν
15	λόγων σου ἐδειλίασεν ἡ καρδία μου, κ. τ. ἑ. Ἄρ‐ χοντας λέγει τοὺς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τού‐ του. «Ἔρχεται γὰρ, φησὶν, ὁ ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου, καὶ ἐν ἐμοὶ εὑρίσκει οὐδέν.» Κόσμον δὲ λέ‐ γει οὐ τὸ ἐξ οὐρανοῦ καὶ γῆς σύστημα, ἀλλὰ τοὺς
20	κοσμικὸν βίον βιοῦντας. Τοῦ αὐτοῦ. Ἔχει μὲν καὶ τὸ ἴδιον τοῦ Δαυῒδ ὁ λό‐ γος, ὅτι, μάτην καὶ κατὰ φθόνον ὑπὸ τοῦ Σαοὺλ διωκόμενος, φόβῳ τῷ πρὸς Θεὸν ἐπέσχε τὸ ἀμύνα‐ σθαι. Διήκει δὲ καὶ εἰς τὸ κοινὸν, ὅτι τῶν ἀρχοντικῶν
25	πολεμίων οὐκ ἔστιν ἑτέρως ἀβλαβεῖς ἀπαλλάττεσθαι, μὴ οὐχὶ φόβῳ Θεοῦ φρουρουμένους.
28	Ἑπτάκις τῆς ἡμέρας ᾔνεσά σε· ἐπὶ τὰ κρίμα‐ τα τῆς δικαιοσύνης σου, κ. τ. ἑ. Ὥσπερ ἡ ὀγδόη
30	σύμβολόν ἐστι τοῦ μέλλοντος αἰῶνος, δύναμιν ἀνα‐ στάσεως περιέχουσα, οὕτω καὶ ἡ ἑβδόμη σύμβολόν ἐστι τοῦ κόσμου τούτου. Μήποτε οὖν τοὺς περὶ δι‐ καιοκρισίας λόγους τοῦ κόσμου τούτου τοῦ αἰσθητοῦ γινώσκων ὁ Δαυῒδ, ᾔνει τὸν Κύριον.
35	Τοῦ αὐτοῦ. Παρ’ ὅλον τὸν βίον αὐτοῦ ὁ δίκαιος φωτιζόμενος ἐν ἡμέρᾳ ἔσται τελείᾳ, οὐ μεσολαμβα‐ νομένῃ ὑπὸ νυκτός· καὶ αἰνεῖ τὸν Θεὸν ἑπτάκις ὑπερ‐ κόσμιος γεγονὼς, τῷ ἄνω κεχωρηκέναι τοῦ ἓξ ἡμέ‐ ραις γενομένου κόσμου· ὅτε καὶ ἐν τῷ παραδείσῳ
40	τοῦ Θεοῦ γενόμενος, τὸν τῆς δημιουργίας καὶ προ‐ νοίας Θεοῦ λόγον θεωρήσας, ἐξομολογεῖται τὰ κρίμα‐ τα τῆς δικαιοσύνης τοῦ Θεοῦ· καθ’ ἃ κρίματα ἕκα‐ στον πρᾶγμα ποικίλην δημιουργίαν καὶ πρόνοιαν ἔσχεν.
45	Εἰρήνη πολλὴ τοῖς ἀγαπῶσι τὸν νόμον σου, καὶ οὐκ ἔστιν αὐτοῖς σκάνδαλον, κ. τ. ἑ. Εἰ οἱ μικροὶ σκανδαλίζονται, οἱ μικροὶ οὐκ ἀγαπῶσι τὸν Κύριον. «Ὅστις γὰρ σκανδαλίσῃ, φησὶν, ἕνα τῶν μικρῶν τούτων.» Οἱ δὲ ἀγαπῶντες τὸν Κύριον οὐ
12 . 1624 (50)	σκανδαλίζονται. Οἱ μικροὶ οὐκ ἀγαπῶσι τὸν Κύριον· διὸ καὶ ἀγνοοῦσι τοὺς λόγους τῶν γινομένων, ἐφ’ οἷς καὶ σκανδαλίζονται. Εἰρήνη οὐ πρὸς τοὺς ἀοράτους ἐχθροὺς, ἀλλὰ πρὸς τὸν Θεὸν, καὶ οὐκ ἔστιν αὐτοῖς πρόσκομμα. Ἐξομαλίζει γὰρ τούτοις ὁ νόμος τὴν ὁδὸν
55	τῆς ἀρετῆς, πᾶν σκῶλον τῆς ἁμαρτίας ἐξαίρων. Ἢ εἰ‐ ρήνη καὶ πρὸς τοὺς τῆς αὐτῆς πίστεως, εἰ καὶ ἐκεῖνοι
55	πολλάκις εἰρηνεύειν πρὸς τούτους οὐ βούλονται.
12 . 1625	Προσεδόκων τὸ σωτήριόν σου, Κύριε, καὶ τὰς ἐντολάς σου ἠγάπησα, κ. τ. ἑ. Μακάριος ὁ προσ‐ δεχόμενος τοῦ Θεοῦ τὸ σωτήριον, ἀγαπῶν δὲ αὐτοῦ καὶ τὰς ἐντολάς· οὗτος γὰρ εἰς βίον τέλειον εἰς ἀκ‐
5	μὴν προκόπτει μακαριότητος, ἥτις αὐτοῖς τοῖς ἀπο‐ στόλοις κεκλήρωτο, πρὸς οὓς ἔλεγεν· «Ἔστωσαν αἱ ὀσφύες ὑμῶν περιεζωσμέναι, καὶ οἱ λύχνοι καιόμε‐ νοι· καὶ ὑμεῖς ὅμοιοι ἀνθρώποις προσδεχομένοις τὸν Κύριον αὐτῶν.»
10	Ἐγγισάτω ἡ δέησίς μου ἐνώπιόν σου, Κύριε, κατὰ τὸ λόγιόν σου συνέτισόν με, κ. τ. ἑ. Κατὰ τὰ πρότερα στοιχεῖα ὥδευε πρὸς τὸν Θεὸν, οὐδέπω ἦν ἐγγὺς αὐτοῦ· ὅτε δὲ ἐπὶ τέλει γεγένηται τοῦ λό‐ γου τοῦ προκειμένου, καὶ κατὰ τὸ τελευταῖον παρ’
15	Ἑβραίοις στοιχεῖον, τότε εὔχεται ἵνα ἡ εὐχὴ αὐτοῦ ἐγγίσῃ τῷ Θεῷ, καὶ φθάσῃ πρὸς αὐτόν. Περὶ δὲ τοῦ Θεῷ ἐγγίσαι, χρὴ εἰδέναι, ὅτι διαφορὰς εὕρομεν ταύτας. Ὁ μὲν τελειότερος ἐγγίζει τῷ Θεῷ· ὁ δὲ ὑποδεέστερος καὶ ἐγγὺς τούτου, αὐτὸς μὲν οὐκ ἐγ‐
20	γίζει τῷ Θεῷ· εὐχὴν δὲ ἔχει ἐγγίζουσαν αὐτῷ· ὅθεν περὶ Μωϋσέως εὕροις ἂν τό· «Ἐγγιεῖ Μωσῆς μό‐ νος πρὸς τὸν Θεὸν, οἱ δὲ λοιποὶ οὐκ ἐγγιοῦσιν·» ἐπὶ δὲ τούτου εὐχὴν λέγουσαν «Ἐγγισάτω ἡ δέησίς μου,» καὶ ἑξῆς. Τίς δὲ τούτων ἡ διαφορὰ ἄξιον
25	ἤδη θεωρῆσαι. Ὁ Θεὸς οὐκ ἐν τόπῳ ἐστὶν, ἀλλὰ δύ‐ ναμίς ἐστιν ἄῤῥητος καὶ ἄφθεγκτος καὶ ἀόρατος. Εἰ δ’ οὐκ ἔστιν ἐν τόπῳ ὁ Θεὸς, ἐγγίζειν δὲ ἔστι ποτὲ τῷ Θεῷ, δηλονότι τῷ ἐν ἡμῖν ἀοράτῳ ἐγγίζο‐ μεν αὐτῷ. Τί δὲ ἐν ἡμῖν ἀόρατον; Ὁ κρυπτὸς τῆς
30	καρδίας ἄνθρωπος, ὃν ὠνόμασεν ἡ Γραφὴ «ἔσω ἄν‐ θρωπον;» Τούτου γοῦν ἐστιν ἐγγίσαι τῷ Θεῷ. Ἔστι δὲ ἐγγίσαι διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ· καὶ μάλιστα ἐὰν νοήσωμεν τὸν Χριστὸν, ὅτι ἐστὶ δικαιοσύνη, ὅτι ἐστὶν ἀλήθεια καὶ σοφία, καὶ ἀνάστασις καὶ φῶς ἀληθινόν.
35	Ἄνευ γὰρ τούτων οὐκ ἔστιν ἐγγίσαι Θεῷ, ἀλλ’ οὐδὲ χωρὶς εἰρήνης, τῆς φρουρούσης τὴν καρδίαν καὶ τὰ νοήματα, ἥτις ἐστὶν ὁ Χριστός. Ὅσῳ δέ τις ἀπολεί‐ πεται τούτων, δικαιοσύνης φημὶ καὶ σοφίας, τοσούτῳ μακράν ἐστιν ὁ τοιοῦτος τοῦ Θεοῦ.
42	Εἰσέλθοι τὸ ἀξίωμά μου ἐνώπιόν σου, Κύριε, κατὰ τὸ λόγιόν σου ῥῦσαί με, κ. τ. ἑ. Παρακαλεῖ τοιαύτην εἶναι τὴν ἀξίωσιν δόκιμον, καὶ βέβαιον,
45	καὶ ἀκατάγνωστον, ὥστε εἰσελθεῖν ἐνώπιον Κυρίου. Γνώσομαι δὲ εἰ εἰσέλθοι τὸ ἀξίωμά μου ἐνώπιόν σου, εἰ ῥυσθείην ὑπὸ σοῦ κατὰ τὸν λόγον καὶ τὸ ἀξίωμά μου καὶ τὴν σοφίαν σου. Ὁ γὰρ ἀνώτερος πάντων πα‐ θῶν γεγονὼς, καὶ τῆς ἀχρειούσης μακρὰν ὅτι μάλιστα
12 . 1625 (50)	κακίας χωρήσας, ἐῤῥύσθη ὑπὸ τοῦ Θεοῦ κατὰ τὸ λόγιον αὐτοῦ. Ἀντὶ δὲ τοῦ «τὸ ἀξίωμά μου» ὁ μὲν Ἀκύλας «δέησίς μου,» ὁ δὲ Σύμμαχος «ἱκεσία μου» εἰρήκασι. Δύο δὴ οὖν αἰτεῖ, τὴν σύνεσιν τῶν ἱερῶν λογίων, καὶ τὴν ἀπαλλαγὴν καὶ ἐλευθερίαν τῶν
55	ἐν τῷ βίῳ κακῶν· ὃ δὴ καὶ ἡμῖν ἀναγκαῖον.
12 . 1628	Ἐξερεύξονται τὰ χείλη μου ὕμνον, ὅταν δι‐ δάξῃς με τὰ δικαιώματά σου, κ. τ. ἑ. Ἡ ἐρυγὴ ὡς ἐπίπαν γίνεται τοῖς κεκορεσμένοις. Πλησθέντες γὰρ οὕτως ἐρευγόμεθα τὴν ποιότητα τῆς τροφῆς, ἣν
5	εἰλήφαμεν. Οἶδεν οὖν ὁ θεῖος λόγος πνευματικὴν τρο‐ φήν· αὐτὸς γὰρ ὁ Λόγος φησὶν ἄρτος εἶναι· «Ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος ὁ ζῶν ὁ ἐξ οὐρανοῦ καταβάς· ὁ φαγὼν τοῦτον τὸν ἄρτον ζήσεται εἰς τὸν αἰῶνα.» Καί φησι γὰρ ὁ Λόγος ἔχειν σάρκας ἐν τῷ· «Ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα, ἔχει
10	ζωὴν ἐν ἑαυτῷ· ἡ γὰρ σάρξ μου ἀληθής ἐστι βρῶσις.» Ἐὰν οὖν κορεσθῶμεν τούτου τοῦ ἄρτου, ὅ ἐστι τοῦ Λόγου, ἐρευξόμεθα ὕμνον. Ποτὲ δὲ ἐξερεύξονται καὶ εὐχαί· τὸ γὰρ αὐτὸ γενέσθαι ἐπάναγκες καὶ διὰ τῶν εὐχῶν, ὅταν διδάξῃς με τὰ δικαιώματά σου· ἐὰν γὰρ
15	μὴ διδαχθῶ τὰ δικαιώματά σου, τοιαύτην ἐρυγὴν ἐξερεύξασθαι οὐ δύναμαι.
18	Τοῦ αὐτοῦ. Ὥσπερ τῶν εὐθυμούντων ἐστὶ τὸ ψάλλειν («εὐθυμεῖ γάρ τις, φησὶν, ἐν ὑμῖν; ψαλ‐
20	λέτω»), οὕτω τὸ ὑμνεῖν τῶν θεωρούντων τοὺς λόγους τῶν δικαιωμάτων ἐστίν. Ἀλλὰ τὸ μὲν ψάλλειν ἀν‐ θρώποις ἁρμόζει, τὸ δὲ ὑμνεῖν ἀγγέλοις, ἢ τοῖς ἀγ‐ γελικὸν ἔχουσι βίον· διὸ καὶ οἱ ἀγραυλοῦντες ποιμέ‐ νες οὐκ ἤκουσαν ἀγγέλων ψαλλόντων, ἀλλ’ ἀνυμνούν‐
25	των καὶ λεγόντων· «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ,» καὶ τὰ ἑξῆς. Ἔστι τοίνυν εὐθυμία ἀπάθεια ψυχῆς ἀπὸ τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ καὶ τῶν ἀληθινῶν δογμάτων προσγινομένη· ὕμνος δέ ἐστι δοξολογία.
31	Ζήσεται ἡ ψυχή μου καὶ αἰνέσει σε, καὶ τὰ κρίματά σου βοηθήσει μοι, κ. τ. ἑ. Εἰς τὸν μέλ‐ λοντα χρόνον ἐνέκλειε τὴν ζωὴν τῆς ψυχῆς· «Ἡ γὰρ ζωὴ ἡμῶν κέκρυπται σὺν τῷ Χριστῷ ἐν τῷ Θεῷ.»
35	Τότε ὑμνήσει κυρίως τὸν Θεόν. Ἐπλανήθην ὡς πρόβατον ἀπολωλός· ζήτησον τὸν δοῦλόν σου, ὅτι τὰς ἐντολάς σου οὐκ ἐπ‐ ελαθόμην, κ. τ. ἑ. Πρῶτον μὲν τὴν πλανηθεῖσαν ψυχὴν ὡς δικαιοσύνη ἐπιστρέφει ὁ Κύριος, ἔπειτα
40	δὲ καὶ ὡς σοφία, εἴπερ πλάνη ἐστὶ ψυχῆς κακία καὶ ἀγνωσία.
42t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΙΘʹ.
43	ᾨδὴ τῶν ἀναβαθμῶν, κ. τ. ἑ. Μόνοι οἱ τῷ βίῳ καὶ τῷ λόγῳ ἀναβαίνοντες οἰκεῖοί εἰσι τῶν ἀνα‐
45	βαθμῶν, καὶ τῶν ἐν ταῖς ᾠδαῖς αὐτῶν μυστηρίων. Στοχαζόμεθα τὴν μὲν πρώτην ᾠδὴν τῶν ἀναβαθμῶν λέγεσθαι ἐν τῷ λαῷ, εἴποτε πόλεμος προσεδοκᾶτο· τὴν δὲ δευτέραν, ὁπότε παρεσκευάζοντο, καὶ συμ‐ μάχων ἐδέοντο· τὴν δὲ τρίτην, μετὰ τὸ συμβαλόν‐
12 . 1628 (50)	τες τοῖς πολεμίοις ὑπέρτεροί πως αὐτῶν γεγονέναι· τὴν δὲ τετάρτην, ὅτε περὶ τῆς νίκης ἐπὶ τέλει ἤλπι‐ ζον· τὴν δὲ πέμπτην, ἐπὶ τῷ κατωρθωκέναι· τὴν δὲ ἕκτην, ἐπανερχόμενοι· τὴν δὲ ἑβδόμην, ἐπανελη‐ λυθότες· τὴν δὲ ὀγδόην, ἐπισκευάζοντες τὸν ναόν·
55	τὴν δὲ ἐννάτην, μετὰ τὸ ἐν εἰρήνῃ γενέσθαι, διαγρά‐
12 . 1629	φοντες τίς ὁ μακάριος, ἐπὶ τῷ τοὺς οἰκείους ἀπειλη‐ φέναι, καὶ εἶναι σὺν αὐτοῖς· τὴν δὲ δεκάτην, ἐν βαθείᾳ τυγχάνοντες εἰρήνῃ, ὅτε φασὶ πολλάκις μὲν πεπολεμῆσθαι, μηδεπώποτε δὲ δεδυνῆσθαι κατ’ αὐ‐
5	τῶν τοὺς πολεμίους· τὴν δὲ ἑνδεκάτην, ἤδη τοῖς θείοις σχολάζοντες καὶ τὰ βάθη αὐτῶν συνιέντες· τὴν δὲ δωδεκάτην, ὡς οὐκ ἐπαιρόμενοι ἐπὶ τοῖς γνω‐ σθεῖσιν· τὴν δὲ τρισκαιδεκάτην, περὶ ἀποκαταστά‐ σεως εὔχονται Χριστοῦ· τὴν δὲ τεσσαρεσκαιδεκάτην,
10	περὶ ἀποκαταστάσεως τῆς Ἐκκλησίας· τὴν δὲ πεν‐ τεκαιδεκάτην, περὶ τοῦ δεῖν αὐτοὺς, φθάσαντας εἰς τὸν οἶκον τοῦ Θεοῦ, ἑστάναι ἐν αὐτῷ, καὶ εὐλογεῖν αὐτὸν, ἐπαίροντας τὰς χεῖρας εἰς τὰ ἅγια, ἵνα καὶ αὐτοὶ εὐλογηθῶσιν ἀπὸ Κυρίου.
15	Πρὸς Κύριον ἐν τῷ θλίβεσθαί με ἐκέκραξα, καὶ εἰσήκουσέ μου, κ. τ. ἑ. Τῶν δι’ ἀρετὴν καὶ γνῶσιν θλιβομένων ἐπακούει Θεὸς ἐν τῇ θλίψει τῆς αἰχμαλωσίας καὶ τῆς ἐκεῖθεν κακοπαθείας. Κραυγὴν δὲ λέγει τὴν ἐπάνοδον ψυχῆς καὶ συντετριμ‐
20	μένης καὶ τεταπεινωμένης πρὸς τὸν δυνάμενον ῥύ‐ σασθαι, ἧς εὐθέως ὑπακούει Θεός. Κύριε, ῥῦσαι τὴν ψυχήν μου ἀπὸ χειλέων ἀδί‐ κων καὶ ἀπὸ γλώσσης δολίας, κ. τ. ἑ. Συνεχῶς ἄνω καὶ κάτω τοῦτο παρακαλεῖ τὸν Θεὸν, τῶν τοιού‐
25	των ἐπιβουλῶν ἀπαλλάττεσθαι. Εἰ δὲ τοὺς δολεροὺς δεῖ φεύγειν καὶ ὑπούλους, πολλῷ μᾶλλον τοὺς ἀπα‐ τεῶνας, καὶ πονηρὰ δόγματα ἐνιέντας. Μάλιστα δὲ ἄδικα εἴποι τις ἂν χείλη ἐκεῖνα τὰ περὶ τὴν ἀρετὴν βλάπτοντα, τὰ πρὸς κακίαν ἐπάγοντα. Διὰ δὴ τοῦτο
30	καὶ ὁ προφήτης οὗτος καὶ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἀξιοῖ ῥυ‐ σθῆναι. Τὰ βέλη τοῦ δυνατοῦ ἠκονημένα σὺν τοῖς ἄν‐ θραξι τοῖς ἐρημικοῖς, κ. τ. ἑ. Οὐδὲν οὕτως ἁρμόζει πρὸς τὰς ἀντικειμένας δυνάμεις, ὡς τὰ βέλη
35	τοῦ Χριστοῦ τὰ ἀντικείμενα τοῖς πεπυρωμένοις βέ‐ λεσι τοῦ πονηροῦ, καὶ οἱ ἄνθρακες οἱ καταναλίσκον‐ τες ξύλα, χόρτον, καλάμην. Εἰ δέ ἐστι βέλος ἀγά‐ πης κατὰ τὴν ἐν τοῖς ᾌσμασι νύμφην· «Τετρωμένη γὰρ, φησὶν, ἀγάπῃ ἐγώ·» ἔστι βέλος δικαιοσύνης
40	καὶ ἀνδρίας καὶ σωφροσύνης καὶ τῶν λοιπῶν ἀρετῶν, οἷς βέλεσι τιτρωσκόμενοι ὑποκάτω τοῦ Θεοῦ πίπτου‐ σιν οἱ λαοί. Τοῦ αὐτοῦ. Ὁ λέγων· «Ἔθηκάς με βέλος ἐκλε‐ κτὸν,» οὗτός ἐστιν ἐν πολλοῖς βέλεσι βέλος ἐκλεκτὸν,
45	ὡς ἐν πολλοῖς υἱοῖς καὶ υἱὸς ἐκλελεγμένος. Οὐκ ἂν δὲ φαρέτρα ἦν τῷ Θεῷ δι’ ἒν βέλος, περὶ ἧς φησι· «Καὶ τῇ φαρέτρᾳ αὐτοῦ ἔκρυψέ με.» Πάντα οὖν τὰ βέλη τοῦ δυνατοῦ Θεοῦ ἠκονημένα, ἐναντία ὄντα τοῖς βέλεσι τοῦ πονηροῦ.
12 . 1629 (50)	Οἴμοι· ὅτι ἡ παροικία μου ἐμακρύνθη, κατ‐ εσκήνωσα μετὰ τῶν σκηνωμάτων Κηδὰρ, κ. τ. ἑ. Οὐκ ἔστι τοῦ αὐτοῦ λέγειν· «Μὴ ἀναγάγῃς με ἐν ἡμίσει ἡμερῶν μου·» καὶ τό· «Οἴμοι, ὅτι ἡ παροικία μου ἐμακρύνθη.» Ἢ τάχα ἡμέρας ἐκεῖ λέ‐
55	γει ἃς ὁ φόβος τοῦ Κυρίου κατὰ τὸν Σολομῶντα
12 . 1632	προστίθησι, τὰς ὑπὸ τοῦ ἡλίου τῆς δικαιοσύνης γε‐ νομένας, ἐν αἷς καὶ Ἀβραὰμ ἀπέθανε πλήρης ἡμε‐ ρῶν. Ἐνταῦθα δὲ πρὸς τὴν αἰσθητὴν δωρεὰν ἀποδύ‐ ρεται· ἔχει γὰρ καὶ οὗτος «ἐπιθυμίαν τοῦ ἀναλῦσαι
5	καὶ σὺν Χριστῷ εἶναι, πολλῷ μᾶλλον κρείσσονα· τὸ δὲ ἐπιμένειν τῇ σαρκὶ ἀναγκαιότερον» διὰ τοὺς ὠφελημένους, εἴπερ ὁ Δαυῒδ κατὰ τὸν Λουκᾶν ἐν ταῖς Πράξεσι τῶν Ἀποστόλων, ἢ καὶ κατὰ Παῦλον «ἰδίᾳ γενεᾷ ὑπερετήσων» ἐξαπεστάλη.
10	Τοῦ αὐτοῦ. «Κηδὰρ» ἑρμηνεύεται σκο‐ τασμός. Κατεσκήνωσα οὖν, φησὶ, μετὰ τῶν σκηνω‐ μάτων τοῦ σκοτασμοῦ, ὅπερ ἐστὶ τοῦ σώματος τοῦ θανάτου, καὶ ἡ ψυχή μου αὕτη, φησὶ, πολλάκις παρῴκησεν.
15t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΚʹ.
16	Ἦρα τοὺς ὀφθαλμούς μου εἰς τὰ ὄρη, ὅθεν ἥξει ἡ βοήθειά μου, κ. τ. ἑ. Ἐγὼ μὲν ᾖρα, φησὶ, τοὺς ὀφθαλμούς μου εἰς τὰ ὄρη, τοὺς ἁγίους ἀγγέλους, ὡς μέλλων ὑπό τινος αὐτῶν βοηθεῖσθαι· ἦλθε δέ μοι ἡ
20	βοήθεια παρὰ Κυρίου, «τοῦ ποιήσαντος τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν.» Οὐ γὰρ ἁπλῶς προσέθηκε, «τοῦ ποιήσαντος τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν.» Εἰ γὰρ καὶ τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν αὐτὸς, φησὶν, ἐποίησεν, πανταχοῦ δύναται καὶ ἐν ἀλλοτρίᾳ βοηθεῖσθαι, καὶ
25	ἐν βαρβάροις χεῖρα ὀρέξαι. Μὴ δῴης εἰς σάλον τὸν πόδα σου, μηδὲ νυ‐ στάξῃ ὁ φυλάσσων σε, κ. τ. ἑ. Μὴ περιτραπῇς, φησὶ, μηδὲ σκανδαλισθῇς, καὶ τότε ἕξεις τὸν Θεὸν χεῖρα ὀρέγοντα· ὥστε παρ’ ἡμῶν δεῖ εἶναι τὰς
30	ἀρχὰς, καὶ ὁ Θεὸς τοῦ ὀρέξαι χεῖρα ἕτοιμος. Ἡμέρας ὁ ἥλιος οὐ συγκαύσει σε, οὐδὲ ἡ σε‐ λήνη τὴν νύκτα, κ. τ. ἑ. Οὗτος, οἶμαι, ὁ ἥλιος ὃς ἀνατέλλει ἐπὶ τὴν σπαρεῖσαν γῆν καὶ ξηραί‐ νων αὐτὴν, καθ’ ἢν «ὁ ἄφρων ὡς σελήνη ἀλ‐
35	λοιοῦται.» Κύριος φυλάξει τὴν εἴσοδόν σου καὶ τὴν ἔξ‐ οδόν σου ἀπὸ τοῦ νῦν καὶ ἕως τοῦ αἰῶνος, κ. τ. ἑ. Ἔξοδον τὴν ἀπὸ κακίας εἰς ἀρετὴν, εἴσοδον τὴν ἀπὸ τῆς ἀρετῆς εἰς τὴν γνῶσιν τοῦ Θεοῦ.
40t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΚΑʹ.
41	Εὐφράνθην ἐπὶ τοῖς εἰρηκόσι μοι· Εἰς οἶκον Κυρίου πορευσόμεθα. Ἑστῶτες ἦσαν οἱ πόδες ἡμῶν ἐν ταῖς αὐλαῖς σου, Ἱερουσαλὴμ, κ. τ. ἑ. Δύνανται οἱ εἰρηκότες τῷ δικαίῳ· «Εἰς οἶκον
45	Κυρίου πορευσόμεθα,» αὐτοὶ λέγειν καὶ τὸ, «Ἑστῶτες ἦσαν οἱ πόδες ἡμῶν,» τοῖς εἰρηκόσιν Υἱῷ καὶ ἁγίῳ Πνεύματι, καὶ ἀγγέλοις ἁγίοις ἢ ἀνθρώποις, τοῖς διὰ τοῦ βίου καλῶς τὴν ἐπὶ τὸν οἶκον τοῦ Θεοῦ πο‐ ρείαν ποιουμένοις.
12 . 1632 (50)	Τοῦ αὐτοῦ. «Ἑστῶτες ἦσαν οἱ πόδες ἡμῶν·»
12 . 1632 (50)	τὸ μέλλον ὡς παρεληλυθὸς λέγεται, ὡς καὶ ἐν τῷ,
12 . 1633	«Διεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοῖς·» καὶ ἐν τῷ, «Ἔδωκαν εἰς τὸ βρῶμά μου χολήν.» Ἱερουσαλὴμ οἰκοδομουμένη ὡς πόλις, ἧς ἡ μετ‐ οχὴ αὐτῆς ἐπὶ τὸ αὐτὸ, κ. τ. ἑ. Ὅταν ἡ τῶν
5	πιστευόντων καρδία καὶ ψυχὴ μία ᾖ, καὶ τὸ αὐτὸ ὑπὲρ ἀλλήλων μεριμνῶσι τὰ μέλη, Ἱερουσαλήμ εἰσι, καὶ ὡς πόλις, ἧς ἡ μετοχὴ αὐτῆς ἐπὶ τὸ αὐτό.
9	Ἐκεῖ γὰρ ἀνέβησαν αἱ φυλαὶ, κ. τ. ἑ. Προφη‐
10	τεύει ἐπὶ τῶν μελλουσῶν φυλῶν ἀναβαίνειν ἐπὶ τὴν ἀρετὴν καὶ γνῶσιν τοῦ Θεοῦ· πᾶσαι γὰρ αἱ φυλαὶ τετυχήκασι τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ. Ὅτι ἐκεῖ ἐκάθισαν θρόνοι, κ. τ. ἑ. Περὶ τῶν θρό‐ νων τούτων καὶ ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ εἴρηται τό·
15	«Καθήσεσθε ἐπὶ θρόνους δώδεκα, κρίνοντες τὰς δώ‐ δεκα φυλὰς τοῦ Ἰσραήλ.» Περὶ τῶν ἐν τῇ Ἱερου‐ σαλὴμ θρόνων ὁ Ἱερεμίας οὕτως φησί· «Καὶ εἶπε Κύριος πρὸς μέ· Ἀπὸ προσώπου τοῦ Βοῤῥᾶ ἐκκαυ‐ θήσεται τὰ κακὰ ἐπὶ πάντας τοὺς κατοικοῦντας τὴν
20	γῆν· διότι ἰδοὺ ἐγὼ καλῶ πάσας τὰς βασιλείας ἀπὸ Βοῤῥᾶ, λέγει Κύριος· καὶ ἥξουσι, καὶ θήσουσιν ἕκα‐ στος τὸν θρόνον αὐτοῦ ἐπὶ τὰ πρόθυρα τῶν πυλῶν Ἱερουσαλὴμ, καὶ ἐπὶ πάντα τὰ τείχη τὰ κύκλῳ αὐ‐ τῆς, καὶ ἐπὶ πάσας τὰς πόλεις Ἰούδα. Καὶ λαλήσω
25	μετὰ κρίσεως πρὸς αὐτοὺς περὶ πάσης τῆς κακίας αὐτῶν, ἧς ἐγκατέλιπόν με, καὶ ἔθυσαν θεοῖς ἀλλο‐ τρίοις, καὶ προσεκύνησαν τοῖς ἔργοις τῶν χειρῶν αὐτῶν.»
29t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΚΒ.
30	Πρὸς σὲ ᾖρα τοὺς ὀφθαλμούς μου, τὸν κατοι‐ κοῦντα ἐν τῷ οὐρανῷ, κ. τ. ἑ. Ὁ Θεὸς ἐν μὲν τοῖς σωματικοῖς οὐρανοῖς ὡς δημιουργὸς κατοικεῖ διὰ τῆς πολυποικίλου σοφίας αὐτοῦ· ἐν δὲ τοῖς νοητοῖς ὡς δικαιοσύνη, καὶ γνώσει, καὶ σοφίᾳ.
35	Ἰδοὺ ὡς ὀφθαλμοὶ δούλων εἰς χεῖρας τῶν κυ‐ ρίων αὐτῶν, ὡς ὀφθαλμοὶ παιδίσκης εἰς χεῖρας τῆς κυρίας αὐτῆς, οὕτως οἱ ὀφθαλμοὶ ἡμῶν πρὸς Κύριον Θεὸν ἡμῶν, ἕως οὗ οἰκτειρήσαι ἡμᾶς, κ. τ. ἑ. Δοῦλοι κυρίων Πατρὸς καὶ Υἱοῦ πνεῦμα
40	καὶ σῶμα· παιδίσκη δὲ κυρίας τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἡ ψυχή. Τὰ δὲ τρία Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν ἐστιν· οἱ γὰρ τρεῖς τὸ ἕν εἰσιν. Ὀφθαλμοὶ γοῦν δούλων εἰς χεῖρας κυρίων ὁρῶντες, ὅτε διὰ χειρῶν νεύοντες κε‐ λεύσουσιν. Ἢ χεῖρες κυρίων μὲν Πατρὸς καὶ Υἱοῦ οἱ
45	ἑκατέρου ἄγγελοι· κυρίας δὲ τοῦ ἁγίου Πνεύματος αἱ οἰκεῖαι αὐτοῦ δυνάμεις. Τοῦ αὐτοῦ. Τῶν μὲν ἐχόντων τὸ πνεῦμα τῆς δουλείας εἰς φόβον, οἱ ὀφθαλμοὶ εἰς χεῖρας κυρίων καὶ εἰς χεῖρας κυρίας· τοῦ δὲ τὸ πνεῦμα τῆς υἱοθε‐
12 . 1633 (50)	σίας ἔχοντος, πρὸς Κύριον τὸν Θεόν.
52	Ὅτι ἐπὶ πολὺ ἐπλήσθημεν ἐξουδενώσεως, κ. τ. ἑ. Σύμμαχος οὕτως· «Ὅτι πολὺν ἐχορτάσθημεν
52	ἐξευτελισμόν.»
12 . 1636	Τοῦ αὐτοῦ. «Τὰ ἐξουδενωμένα τοῦ κόσμου ἐξε‐ λέξατο ὁ Θεός·» διὸ δεῖ τοὺς ἐξουδενωμένους καθίζειν ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ. Καὶ ἔστι τοῦτο δυνάμενον παρα‐ μυθήσασθαι ἐξουδενωμένους.
5	Ἐπὶ πλεῖον ἐπλήσθη ἡ ψυχὴ ἡμῶν· τὸ ὄνει‐ δος τοῖς εὐθηνοῦσι καὶ ἡ ἐξουδένωσις τοῖς ὑπε‐ ρηφάνοις, κ. τ. ἑ. Ἰδοὺ οὗτοι ἁμαρτωλοὶ καὶ εὐθηνοῦντες. Ὁ δὲ Σύμμαχος οὕτως· «Πολλῶν ἐχορ‐ τάσθη ἡ ψυχὴ ἡμῶν, ἐπιλαλούντων τῶν εὐθηνούντων,
10	καὶ ἐξευτελιζόντων τῶν ὑπερηφάνων.» Ἀκύλας· «Πολλὰ ἐνεπλήσθη ἡ ψυχὴ ἡμῶν τοῦ μυχθισμοῦ τῶν ὀνειδιζόντων, τοῦ ἐξουθενισμοῦ τῶν ὑπερηφάνων.»
13t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΚΓʹ.
14	Εἰ μὴ ὅτι Κύριος ἦν ἐν ἡμῖν, εἰπάτω δὴ Ἰσραὴλ,
15	κ. τ. ἑ. Εἰκὸς τῶν ἱερέων τινὰ ἑστῶτα ἐπί τινος τῶν ἀναβαθμῶν λέγειν ἐλθόντι τῷ λαῷ ἐπὶ τὸν ναὸν ἕωθεν τοιοῦτόν τι· «Εἰπάτω δὴ Ἰσραὴλ, Εἰ μὴ ὅτι Κύριος ἦν ἐν ἡμῖν·» εἶτα ποιοῦντα τὸ προσταχθὲν τὸν Ἰσραὴλ ἄρχεσθαι μὲν ἀπὸ τοῦ, «Κύριος ἦν ἐν
20	ἡμῖν·» συνάπτειν δὲ τὰ ἑξῆς τοῦ ψαλμοῦ. Λεγέτω δὴ τὸ, «Εἰ μὴ ὅτι Κύριος ἦν ἐν ἡμῖν,» οὐχ ὁ τυχὼν, ἀλλ’ ὁ ἀληθινὸς Ἰσραὴλ, ᾧ Κύριός ἐστιν εἰπόντι· «Ἡμῖν εἷς Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς, δι’ οὗ τὰ πάντα, καὶ ἡμεῖς δι’ αὐτοῦ·» ὅπερ καὶ Παῦλος εἶπε· «Καὶ
25	γὰρ ἐγὼ Ἰσραηλίτης εἰμί·» καὶ τό· «Ἰσραηλῖταί εἰσι, κἀγώ.» Καὶ τοῦτόν γε εἰκὸς ὑπὸ τοῦ λαοῦ λέγε‐ σθαι τὸν ψαλμὸν ἐκ προστάξεως ἱερέως, εἴποτε κιν‐ δυνεύσας ὁ λαὸς ἐν πολέμῳ, ἤ τινι ἀπὸ τῶν ἐθνῶν ἐπι‐ βουλῇ διεσώθη, νικήσας τοὺς πολεμίους· μάλιστα εἰ
30	μετά τινος παραδόξου ἐπιφανείας ἀνδραγαθήσαντες ἐπανῄεσαν. Εἰπάτω δὲ ὁ Ἰσραὴλ καὶ τὸ, «Πλεονάκις ἐπολέμησάν με ἐκ νεότητός μου,» ὡς ἐν ρκηʹ ψαλμῷ λέγεται.
36	Ἄρα ζῶντας ἂν κατέπιον ἡμᾶς, κ. τ. ἑ. Τὸν προδότην Ἰούδαν ζῶντα κατέπιον· εἶχε γὰρ πρὸ τῆς παραδόσεως τὴν ζωὴν τὴν εἰποῦσαν· «Ἐγώ εἰμι ἡ ζωή·» τοὺς δὲ ἀπ’ ἀρχῆς τῇ κακίᾳ ἐντρεφομένους,
40	νεκροὺς καταπίνουσιν. Ἄρα τὸ ὕδωρ ἂν κατεπόντισεν ἡμᾶς, κ. τ. ἑ. Ὕδωρ τροπικῶς λέγει τοὺς πειρασμοὺς τοὺς κα‐ ταποντίζοντας τὴν ψυχήν· οἱ δὲ αὐτοὶ πειρασμοὶ καὶ λογισμοὶ καλοῦνται.
45	Χείμαῤῥον διῆλθεν ἡ ψυχὴ ἡμῶν, κ. τ. ἑ. Χεί‐ μαῤῥον δὲ πάλιν λέγει τοὺς λογισμοὺς, διὰ τὸ μὴ χρονίζειν αὐτοὺς, ἀλλὰ ἀθρόως ἐπιπηδᾷν εἰς τὸν νοῦν, καὶ πάλιν ξηραίνεσθαι. Τοῦ αὐτοῦ. «Καὶ ἐγένετο ῥῆμα Κυρίου πρὸς
12 . 1636 (50)	Ἠλιού· Πορεύου ἐντεῦθεν κατὰ ἀνατολὰς, καὶ κρύ‐ βηθι ἐν τῷ χειμάῤῥῳ Χοῤῥὰθ τῷ ἐπὶ προσώπου τοῦ Ἰορδάνου. Καὶ ἔσται, ἐκ τοῦ χειμάῤῥου πίεσαι ὕδωρ·
12 . 1636 (50)	καὶ τοῖς κόραξιν ἐντελοῦμαι διατρέφειν σε ἐκεῖ. Καὶ
12 . 1637	ἐποίησεν Ἠλιοὺ κατὰ τὸ ῥῆμα Κυρίου, καὶ ἐκάθισεν ἐν τῷ χειμάῤῥῳ Χοῤῥὰθ ἐπὶ προσώπου τοῦ Ἰορδάνου. Καὶ οἱ κόρακες ἔφερον αὐτῷ ἄρτους τὸ πρωῒ καὶ κρέα τὸ δείλης, καὶ ἐκ τοῦ χειμάῤῥου ἔπινεν ὕδωρ.
5	Καὶ ἐγένετο μεθ’ ἡμέρας, καὶ ἐξηράνθη ὁ χείμαῤῥος, ὅτι οὐκ ἐγένετο ὑετὸς ἐπὶ τῆς γῆς.» Ἡ ψυχὴ ἡμῶν ὡς στρουθίον ἐῤῥύσθη ἐκ τῆς παγίδος τῶν θηρευόντων, κ. τ. ἑ. Ἐῤῥύσθημεν τῶν θηρευτῶν δαιμόνων τῆς παγίδος, συντρίψαντος
10	Χριστοῦ τὸν διάβολον, δόντος τε πατεῖν ἐπάνω ὄφεων καὶ σκορπίων, καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ ὡς πρὸς μόνους αὐτὴν ἰσχύουσαν τοὺς ῥᾳθυμοῦντας· Πνεύματος γάρ τε ἐλάβομεν χάριν, καὶ τρεφόμεθα τῷ τοῦ Χριστοῦ αἵματί τε καὶ σώματι.
15	Τοῦ αὐτοῦ. Θηρεύουσιν ἐπὶ ψυχὴν δικαίου αἱ ἀντικείμεναι δυνάμεις, ὧν παγίδες οἱ ὑπ’ αὐτῶν ἐνεργούμενοι, καὶ ἐρεθίζοντες προσκαλούμενοι ἡμᾶς εἰς τὸ ἁμαρτεῖν, καὶ πᾶσα ὕλη ἐπὶ τὸ ἁμαρτάνειν προκαλουμένη. Οὐ πίπτει δὲ στρουθίον εἰς παγίδα
20	ἄνευ τοῦ Πατρὸς τοῦ ἐν τοῖς οὐρανοῖς. Ἡ παγὶς συνετρίβη, καὶ ἡμεῖς ἐῤῥύσθημεν, κ. τ. ἑ. Ἡ μὲν Παλαιὰ Διαθήκη τὰς κατ’ ἐνέργειαν συντρίβει παγίδας, νομοθετοῦσα τό· «Οὐ μοιχεύ‐ σεις·» ἡ δὲ Καινὴ τὰς κατὰ διάνοιαν φθείρει παγίδας,
25	παραγγέλλουσα τό· «Οὐκ ἐπιθυμήσεις.» Πλὴν ἐπὶ μὲν τοῦ Ἀβιμέλεχ τῶν Γεραρῶν τὴν κατ’ ἐνέργειαν παγίδα διέφθειρε, μὴ συγχωρήσας τῆς ἀλλοτρίας αὐτὸν ἅψασθαι γυναικός· ἐπὶ δὲ Ἰωσὴφ τὴν κατὰ διάνοιαν. Οὐ γὰρ εἰσάγει ἡ Γραφὴ ἐπιθυμήσαντα τῆς
30	ἀλλοτρίας αὐτὸν γυναικός. Καὶ μακάριος μὲν οὗ συν‐ έτριψε Κύριος τὴν κατ’ ἐνέργειαν παγίδα, μακαριώ‐ τερος δὲ οὗ τὴν κατὰ διάνοιαν παγίδα διέφθειρεν, οὐδὲ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ.
35t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΚΔʹ.
36	Οἱ πεποιθότες ἐπὶ Κύριον ὡς ὄρος Σιὼν, κ. τ. ἑ. Οἱ προσερχόμενοι Σιὼν ὄρει καὶ πόλει Θεοῦ ζῶντος, Ἱερουσαλὴμ ἐπουρανίῳ, φοροῦσι τὴν εἰκόνα τοῦ ἐπουρανίου, καὶ πεποιθότες ἐπὶ Κύριον γίνονται
40	ὡς ἐκεῖνο τὸ Σιὼν ὄρος. Τοῦ αὐτοῦ. Εἰ ἐκ τοῦ πεποιθέναι ἐπὶ Κύριον γίνεταί τις ὡς ὄρος Σιὼν, ἄλλος ἂν ἐξ ἄλλου τινὸς γένοιτ’ ἂν ὡς ὄρος Χωρὴβ, καὶ ἄλλος ὡς ὄρος Σινά· καὶ ἐκ τῶν ἐναντίων εἴη ἄν τις ὡς ὄρος Αἰγύπτου,
45	καὶ ὄρος Βαβυλῶνος, καὶ τοιούτων τῶν παρὰ τοῖς ἐχ‐ θροῖς ὀρῶν. Ἢ ὥσπερ οἱ πεποιθότες ἐπὶ Κύριον ὡς ὄρος εἰσὶ Σιὼν, οὕτως οἱ ὑποδεέστεροι ὡς τὰ κύκλῳ αὐτῆς ὄρη.
12 . 1637 (50)	Ὄρη κύκλῳ αὐτῆς, καὶ ὁ Κύριος κύκλῳ τοῦ λαοῦ αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ὄρη κύκλῳ Ἱερουσαλὴμ δυνάμεις, οἶμαι, θεῖαί εἰσι. «Παρεμβάλλει» γὰρ
12 . 1637 (50)	«ἄγγελος Κυρίου κύκλῳ τῶν φοβουμένων αὐτόν·
12 . 1640	κύκλῳ δὲ τοῦ λαοῦ αὐτοῦ» αὐτὸς «ὁ Κύριος.» Ἕτε‐ ρος οὖν ὁ λαὸς Κυρίου τῶν φοβουμένων τὸν Κύριον· ἄλλο γὰρ, «Οἶκος Ἰσραὴλ, εὐλογήσατε τὸν Κύριον·» ἄλλο, «Οἱ φοβούμενοι τὸν Κύριον, εὐλογήσατε τὸν
5	Κύριον.» Ὅτι οὐκ ἀφήσει Κύριος τὴν ῥάβδον τῶν ἁμαρ‐ τωλῶν ἐπὶ τὸν κλῆρον τῶν δικαίων, κ. τ. ἑ. Ἔρ‐ γον Κυρίου κύκλῳ ὄντος τοῦ λαοῦ αὐτοῦ τὸ μὴ ἀφιέναι τὴν ῥάβδον τῶν ἁμαρτωλῶν ἐπὶ τὸν κλῆρον
10	φθάναι τῶν δικαίων. Δίκαιος δὲ ὁ λαὸς Κυρίου. Τοῦ αὐτοῦ. Εἰ κλῆρος δικαίων ἐστὶν ἡ γνῶ‐ σις τοῦ Θεοῦ, οὐκ ἀφήσει τοὺς δικαίους ἐν ἀγνωσίᾳ, ἵνα μὴ γένηται αὐτοῖς πρόξενος ἀγνωσίας. Ὅπως ἂν μὴ ἐκτείνωσιν οἱ δίκαιοι ἐν ἀνομίαις
15	χεῖρας αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Τήρει τὸ «Ἐκτείνω‐ σιν,» ὅτι ἐν ἀνομίᾳ γίνεται. Πλὴν εἰ καθ’ ὑπόθεσιν ἀφεθείη ἡ ῥάβδος ἁμαρτωλῶν ἐπὶ τὸν κλῆρον τῶν δι‐ καίων, ἐκτενοῦσιν οἱ δίκαιοι ἐν ἀνομίᾳ χεῖρας αὐτῶν. Χρησόμεθα δὲ τοῖς ῥητοῖς, ἐὰν ἐν διωγμῷ πολλοὶ τὸν
20	Θεὸν ἀρνῶνται, καὶ τοῖς εἰδώλοις ἐπιθύωσι, λέγον‐ τες, ὅτι, Ἐπεὶ μὴ ἦσαν δίκαιοι οἱ ἀρνούμενοι, ἀφῆκε Κύριος τὴν ῥάβδον τῶν ἁμαρτωλῶν ἐπὶ τὸν κλῆρον αὐτῶν, ὅπως ἐκτείνωσιν ἐν ἀνομίᾳ χεῖρας ἑαυτῶν· «Ἀπὸ γὰρ τοῦ μὴ ἔχοντος καὶ ὃ ἔχει ἀρθήσεται.»
26t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΚΕʹ.
27	Ἐν τῷ ἐπιστρέψαι Κύριον τὴν αἰχμαλωσίαν Σιὼν, ἐγενήθημεν ὡσεὶ παρακεκλημένοι, κ. τ. ἑ. Οἱ ἀπόστολοι ταῦτα προφητεύονται λέξειν περὶ
30	ἑαυτῶν καὶ τῶν ἐν τοῖς ἔθνεσι. Καὶ μετὰ ταῦτα ἀπο‐ φαίνεται περὶ σπόρου καὶ θερισμοῦ. Τοῦ αὐτοῦ. Αἰχμαλωσία ἐστὶ φύσεως λογι‐ κῆς ἀπὸ ἀρετῆς καὶ γνώσεως ἐπὶ κακίαν καὶ ἀνοησίαν μετάβασις.
35	Τότε ἐπλήσθη χαρᾶς τὸ στόμα ἡμῶν καὶ ἡ γλῶσσα ἡμῶν ἀγαλλιάσεως, κ. τ. ἑ. Τὸ μὲν στόμα ἐπλήσθη χαρᾶς, ἡ δὲ γλῶσσα ἀγαλλιά‐ σεως, ἀφ’ ὧν ῥεῖ χαρὰ καὶ ἀγαλλίασις. Τούτων δὲ γενομένων, οἱ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν διδασκόμενοι λέγουσιν·
40	«Ἐμεγάλυνε Κύριος τοῦ ποιῆσαι μετὰ τούτων.» Καὶ περὶ ἑαυτῶν δέ φασιν εὐχαριστοῦντες· «Ἐμε‐ γάλυνε Κύριος ποιῆσαι μεθ’ ἡμῶν, ἐγενήθημεν εὐ‐ φραινόμενοι.» —«Ἐπὶ μὲν τῶν ποταμῶν Βαβυ‐ λῶνος ἐκεῖ ἐκαθίσαμεν καὶ ἐκλαύσαμεν·» —«Ἐν
45	δὲ τῷ ἐπιστρέψαι Κύριον τὴν αἰχμαλωσίαν Σιὼν, ἐπλήσθη χαρᾶς τὸ στόμα ἡμῶν.» Ἐπὰν ποιήσωμεν τὸ, «Ἐθέμην τῷ στόματί μου φυλακήν·» καὶ τὸ, «Στόμα δικαίου μελετᾷ σοφίαν·» καὶ τὸ, «Ἄνοιγε σὸν στόμα λόγῳ Θεοῦ·» καὶ ὅμοια τῷ, «Τὸ στόμα
12 . 1640 (50)	ἡμῶν ἀνέῳγε πρὸς ὑμᾶς, Κορίνθιοι·» τότε ἀλη‐ θεύοντες φήσομεν καὶ τὸ, «Ἐπλήσθη χαρᾶς τὸ στόμα ἡμῶν.»
12 . 1640 (50)	Τότε ἐροῦσιν ἐν τοῖς ἔθνεσιν· Ἐμεγάλυνε Κύ‐
12 . 1641	ριος τοῦ ποιῆσαι μετ’ αὐτῶν, κ. τ. ἑ. «Μετὰ ταῦτα γὰρ ἐπὶ τῆς γῆς ὤφθη, καὶ τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη.» Ἐπίστρεψον, Κύριε, τὴν αἰχμαλωσίαν ἡμῶν
5	ὡς χειμάῤῥους ἐν τῷ νότῳ, κ. τ. ἑ. Ἀνωτέρω μὲν ὡς ἤδη ἐπιστροφῆς ἀπὸ τῆς αἰχμαλωσίας γενομένης εἴρηνται οἱ δύο στίχοι· νῦν δὲ ὡσεὶ ἐν αἰχμαλωσίᾳ ὢν ταῦτά φησιν ὁ Προφήτης· τὸ μὲν πρότερον προφητεύων, οἶμαι, περὶ τῶν ἀποστόλων·
10	τὸ δὲ δεύτερον ἐκ προσώπου λέγων ἐθνῶν. Τῶν γὰρ ἐν τοῖς ἔθνεσίν ἐστι τὰ ἀπὸ τοῦ, «Ἐμεγάλυνε Κύριος τοῦ ποιῆσαι μετὰ τούτων,» ἕως τοῦ, «Ὡς χειμάῤῥους ἐν τῷ νότῳ.» Οἱ σπείροντες ἐν δάκρυσιν ἐν ἀγαλλιάσει θε‐
15	ριοῦσιν, κ. τ. ἑ. Οἱ μὲν τὴν πρακτικὴν μετὰ πόνου καὶ δακρύων κατεργαζόμενοι ἐν δάκρυσι σπεί‐ ρουσιν· οἱ δὲ τῆς γνώσεως ἀπόνως μεταλαμβάνοντες ἐν ἀγαλλιάσει θεριοῦσι.
19t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΚϛʹ.
20	Ἐὰν μὴ Κύριος οἰκοδομήσῃ οἶκον, εἰς μάτην ἐκοπίασαν οἱ οἰκοδομοῦντες· ἐὰν μὴ Κύριος φυλάξῃ πόλιν, εἰς μάτην ἠγρύπνησεν ὁ φυλάσ‐ σων, κ. τ. ἑ. Χρηστέον τῷ ῥητῷ πρὸς τοὺς τῆς ὑπερηφανίας λογισμούς. Ἐὰν μὴ Κύριος οἰκο‐
25	δομήσῃ διὰ συνεργείας τῆς παρ’ αὐτοῦ, εἰς μάτην ἐκοπίασαν οἱ οἰκοδομοῦντες. Τοῦ αὐτοῦ. Πρῶτον «ᾠκοδόμησε Κύριος τὴν πλευρὰν ἣν ἔλαβεν ἀπὸ τοῦ Ἀδὰμ εἰς γυναῖκα·» ὃς ἐπεὶ μὴ ᾠκοδόμησε μετὰ τοῦ Κάϊν οἰκοδομοῦντος
30	ἐπὶ τῷ ὀνόματι τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ Ἐνὼχ πόλιν, εἰς μά‐ την ἐκοπίασεν ὁ οἰκοδομῶν Κάϊν. Ἀλλὰ καὶ οἱ κινή‐ σαντες ἀπ’ ἀνατολῶν, καὶ εἰπόντες, «Δεῦτε, οἰκοδο‐ μήσωμεν ἑαυτοῖς πόλιν καὶ πύργον,» μάτην ἐκο‐ πίασαν οἰκοδομοῦντες, ἐπεὶ μὴ συνῳκοδόμει αὐτοῖς
35	Κύριος. Ἐστέναξαν δ’, οἶμαι, Ἑβραῖοι ἐν Αἰγύπτῳ, ὡς μάτην ἐν τῷ οἰκοδομεῖν κοπιῶντες, ἐπεὶ μὴ Κύ‐ ριος ᾠκοδόμει σὺν αὐτοῖς. Τοῦ αὐτοῦ. Τὸν ἐν Ἱερουσαλὴμ οἶκον οἰκο‐ δομοῦντες μάτην ἐκοπίασαν· διὸ καθῃρέθη· οὐκ ἂν
40	καθῃρέθη, εἰ Κύριος αὐτὸν ᾠκοδομήκει. Τὸν δὲ οἶκον τοῦ Θεοῦ, ὄντα Ἐκκλησίαν αὐτοῦ, οἱ οἰκοδομοῦντες ἀπόστολοι Χριστοῦ, καὶ οἱ τεταγμένοι ὑπ’ αὐτοῦ δι‐ δάσκαλοι, οὐ μάτην ἐκοπίασαν· Κύριος γὰρ αὐτὸν ᾠκοδόμησε. Καὶ ἄλλως δὲ οἶκον οἰκοδομοῦσιν οὐ
45	μετὰ Κυρίου οἱ ἑτερόδοξοι, τὴν Ἐκκλησίαν πονη‐ ρευομένων· διὸ εἰς μάτην ἐκοπίασαν. Ὁμοίως καὶ Ἰουδαῖοι. Τοῦ αὐτοῦ. Ἐφ’ ὅσον οἶκός ἐστιν ἡ ψυχὴ, ὡς οἰκοδεσπότην ἔχει ἐν ἑαυτῇ τὸν Θεόν· ἐὰν δὲ
12 . 1641 (50)	γένηται ναὸς, ὡς Θεὸν ὑπάρχοντα ἔχει ἐν αὐτῇ τὸν Χριστόν· καὶ διὰ μὲν πρακτικῆς κτᾶται ὡς οἰκο‐ δεσπότην αὐτὸν, διὰ δὲ φυσικῆς θεωρίας ὡς βασι‐
12 . 1641 (50)	λέα· καὶ πάλιν διὰ θεολογίας ὡς Θεόν. Καὶ τῷ μὲν
12 . 1644	τρίτῳ ἕπεται ἐξ ἀνάγκης τὰ δύο, ὥσπερ καὶ τῷ δευ‐ τέρῳ τὸ πρῶτον· τῷ δὲ πρώτῳ νῦν οὐκ ἐξ ἀνάγκης τὸ δεύτερον καὶ τὸ τρίτον.
5	Εἰς μάτην ὑμῖν ἐστι τὸ ὀρθρίζειν· ἐγείρεσθε μετὰ τὸ καθῆσθαι, οἱ ἐσθίοντες ἄρτον ὀδύνης, ὅταν δῷ τοῖς ἀγαπητοῖς αὐτοῦ ὕπνον, κ. τ. ἑ. Ὥσπερ ὁ ὕπνος ἀφίστησιν ἡμᾶς τῶν αἰσθη‐ τῶν, οὕτω καὶ ἡ τοῦ Θεοῦ θεωρία τῶν αὐτῶν ἀφί‐
10	στησι. Τοῦ αὐτοῦ. Ὥσπερ ὑπνοῦντες οὐδ’ αὐτὸ τοῦτο γινώσκομεν, ὅτι ὑπνοῦμεν, οὕτω καὶ θεω‐ ροῦντες μηδ’ αὐτὸ τοῦτο γινώσκομεν, ὅτι ἐν θεωρίᾳ γεγόναμεν.
15	Τοῦ αὐτοῦ. Εἰ ἡ πρακτικὴ ἄρτου λόγον ἐπέχει, ὁ δὲ ὕπνος τῆς γνώσεως, καλῶς μετὰ τὴν βρῶσιν τοῦ ἄρτου τῆς ὀδύνης δίδοται ἡμῖν ὁ ὕπνος· μόνη γὰρ ἡ γνῶσις τοῦ Θεοῦ πέφυκε λύειν τὸν κά‐ ματον τῆς πρακτικῆς.
20	Τοῦ αὐτοῦ. Εἰ ὁ ὕπνος εἴωθε σῶμα θερ‐ μαίνειν, καλῶς ἡ γνῶσις λέγεται ὕπνος· πάντας γὰρ τοὺς κεκτημένους αὐτὴν ποιεῖ τῷ πνεύματι ζέοντας. Τοῦ αὐτοῦ. Ὥσπερ ὁ ὕπνος πέπτων τὰς
25	τροφὰς διὰ τῶν χυμῶν τρέφει τὸ σῶμα, οὕτω καὶ ἡ γνῶσις τρέφει τὴν ψυχὴν, τοὺς τῆς πρακτικῆς αὐτὴν λόγους διδάσκουσα. Ἰδοὺ ἡ κληρονομία Κυρίου, υἱοὶ, ὁ μισθὸς τοῦ καρποῦ τῆς γαστρὸς, κ. τ. ἑ. Ἡ κληρονομία
30	Κυρίου οὐ θυγατέρες, ἀλλ’ υἱοὶ, οἵτινές εἰσι μισθὸς τοῦ καρποῦ τῆς γαστρός. Τοιοῦτοι δὲ οἱ δίκαιοι υἱοί. Διὸ τρὶς ὀφθήσονται τοῦ ἐνιαυτοῦ ἐνώπιον Κυρίου τοῦ Θεοῦ. Οὐδεὶς δὲ ἄδικος υἱὸς μισθός ἐστιν ἢ κληρονο‐ μία Κυρίου.
35t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΚΖʹ.
36	Μακάριοι πάντες οἱ φοβούμενοι τὸν Κύριον, οἱ πορευόμενοι ἐν ταῖς ὁδοῖς αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Πολλαὶ ὁδοὶ Κυρίου, ἐν αἷς οἱ πορευόμενοι μακάριοι, ἀφ’ ὧν ἔστιν ὁδεῦσαι ἐπὶ τὸν εἰπόντα· «Ἐγώ εἰμι
40	ἡ ὁδὸς,» ὡς ἀπὸ τῶν πολλῶν μαργαριτῶν ἐπὶ τὸν πο‐ λύτιμον ἕνα. Εἰ μακάριοι πάντες οἱ φοβούμενοι τὸν Κύριον, οἱ μὴ φοβούμενοι τὸν Κύριον οὐ μακάριοι· ἐπεὶ μὴ οὕτως μακάριοι οἱ ἔξω βαλόντες τὸν φό‐ βον. Οἱ δὲ φοβούμενοι τὸν Κύριον πορεύονται ἐν
45	ταῖς ὁδοῖς αὐτοῦ. Εἰ δέ τις μὴ πορεύεται, οὐ φο‐ βεῖται. Τοῦ αὐτοῦ. Εἰ φόβος Κυρίου προστίθησιν ἡμέρας, μακάριοι πάντες οἱ φοβούμενοι τὸν Κύ‐ ριον.
12 . 1644 (50)	Τοῦ αὐτοῦ. Εἰ ὁ πορευόμενος ὀρθῶς φοβεῖται τὸν Κύριον, μακάριοι πάντες οἱ φοβούμενοι τὸν
12 . 1644 (50)	Κύριον.
12 . 1645	Τοὺς πόνους τῶν καρπῶν σου φάγεσαι, κ. τ. ἑ. Ὅσῳ πλείους οἱ πόνοι τῶν καρπῶν, τοσούτῳ πλείους αἱ ἐν τῷ μέλλοντι αἰῶνι τροφαί. Πόνους δὲ λέγει τῶν ἐν ταῖς χερσὶ μελῶν, ἃ καρποὶ ὀνομά‐
5	ζονται. Ἀγαθοὶ οὖν οἱ πόνοι τῶν καρπῶν καὶ τρόφι‐ μοι, ἀφ’ ὧν ἀναβαίνομεν ἐπὶ τὸν ζῶντα ἄρτον.
8	Ἡ γυνή σου ὡς ἄμπελος εὐθηνοῦσα ἐν τοῖς κλίτεσι τῆς οἰκίας σου· οἱ υἱοί σου ὡς νεόφυτα
10	ἐλαιῶν κύκλῳ τῆς τραπέζης σου, κ. τ. ἑ. Οὐδεὶς ἀλλότριος τοῦ Θεοῦ τούτων τεύξεται· οὐ γάρ ἐστι σωματικὰ, ἀλλὰ πνευματικὰ, περὶ ὧν ταῦτα λέ‐ λεκται. Ὅτε ἀμπελῶνες καὶ ἐλαιῶνες εὐλογοῦνται τῶν δικαίων, τροπολογητέον εἰς γυναῖκα καὶ υἱοὺς
15	τὸν λόγον, ἤτοι αὐτολεξεί. Ἢ ὅτι σοφία μὲν ἡ γυνὴ, πράξεις δὲ οἱ υἱοί. Γυνὴ δὲ, ἡ οὖσα μερὶς ἀγαθὴ, ἢ ἡ παρὰ τῷ Σολομῶντι ἀνδρεία, ἄμπελός ἐστιν εὐθη‐ νοῦσα, καὶ μάλιστα ὅτε οἰκουρός ἐστιν ἀγαθή. Ἡ δὲ μὴ τοιαύτη γυνὴ ἐξ ἀμπέλου ἐστὶ Σοδόμων· καὶ λέ‐
20	γοιτο δ’ ἂν πρὸς μεταβάλλουσαν εἰς τὸ χεῖρον γυ‐ ναῖκα· «Πῶς ἐστράφης εἰς πικρίαν, ἡ ἄμπελος ἡ ἀλλοτρία;» Τοῦ αὐτοῦ. Γυνὴ τοῦ νοῦ ἡ σοφία ἐστίν. «Ἐράσθητι γὰρ, φησὶν, αὐτῆς, καὶ τηρήσει σε.
25	Τίμησον αὐτὴν, ἵνα σε περιλάβῃ, καὶ κτήσῃ ἀπ’ αὐ‐ τῆς λόγους σοφούς.» —«Εἶπον τὴν σοφίαν ἀδελφὴν σὴν εἶναι·» ἀδελφὴν δὲ αὐτὴν ὀνομάζει, διότι καὶ αὐτὴ ἐκ τοῦ Πατρὸς πάντων ἐστί. Μνημονευτέον δὲ καὶ τοῦ Ἀβραὰμ πῶς τὴν ἰδίαν γυναῖκα ὠνόμασεν
30	ἀδελφὴν, πάντως τοῦ βουλομένου τὴν σοφίαν εἶναι διδάσκων. Ἰδοὺ οὕτως εὐλογηθήσεται ἄνθρωπος ὁ φοβού‐ μενος τὸν Κύριον, κ. τ. ἑ. Ὁ λεγόμενος ἄν‐ θρωπος διὰ τὸ φοβεῖσθαι τὸν Κύριον ἀγρὸν ἔχει·
35	ἄμπελον δὲ ἐν τοῖς κλίτεσι τῆς οἰκίας αὐτοῦ τὴν γυναῖκα· νεόφυτα δὲ ἐλαιῶν κύκλῳ τῆς τραπέζης ἑαυτοῦ τοὺς υἱούς. Καὶ ἴδοις υἱοὺς τῶν υἱῶν σου, κ. τ. ἑ. Καὶ ὁ Σολομών φησιν· «Ἀγαθὸς ἀνὴρ κληρονομήσει
40	υἱοὺς υἱῶν.»
41t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΚΗʹ.
42	Πλεονάκις ἐπολέμησάν με ἐκ νεότητός μου, εἰπάτω δὴ Ἰσραὴλ, κ. τ. ἑ. Ὁ ἐκ παίδων ἀγωνιζόμενος ταῦτα ἐρεῖ, καὶ ἐν τῷ πολλάκις πε‐
45	πολεμῆσθαι νικήσας τοὺς πολεμίους· καὶ ὁ φάσκων· «Ὁ Θεὸς ὁ τρέφων με ἐκ νεότητός μου.» Ἐμάκρυναν τὴν ἀνομίαν αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Χρή‐ σιμον εἰς τοῦτο τὸ, «Οὐαὶ οἱ ἐπισπώμενοι ἁμαρ‐ τίας ὡς σχοινίῳ μακρῷ, καὶ ὡς ζυγοῦ ἱμάντι δα‐
12 . 1645 (50)	μάλεως τὰς ἀνομίας.» Ὅσῳ δέ τις μακρύνει τὴν ἀνο‐ μίαν ἑαυτοῦ, τοσούτῳ μακρύνει ἑαυτὸν ἀπὸ τοῦ Θεοῦ. Γενηθήτωσαν ὡσεὶ χόρτος δωμάτων, ὃς πρὸ
12 . 1645 (50)	τοῦ ἐκσπασθῆναι ἐξηράνθη, κ. τ. ἑ. Ἡ διδασκα‐
12 . 1648	λία τῶν κατὰ τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ ἐπαιρομέ‐ νων ὑψωμάτων χόρτος ἐστὶ δωμάτων, ξηραινόμενος πρὸ τοῦ ἐκσπασθῆναι· μήτε πλήρεις ποιῶν τὰς χεῖ‐ ρας ἐν πράξεσιν ἀγαθαῖς, μήτε τὸν κόλπον ἐν γνώ‐
5	σει· περὶ ἧς οὐ φασὶν οἱ παράγοντες ὁμοίως τῷ εἰπόντι· «Παρελθὼν ὄψομαι τὸ ὅραμα τὸ μέγα τοῦτο.»
8t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΚΘʹ.
9	Ἐκ βαθέων ἐκέκραξά σοι, Κύριε, κ. τ. ἑ. Οὐκ
10	ἐξ ἐπιπολῆς, ἀλλ’ ἐκ τῶν ἐν ἑαυτῷ βαθέων κέ‐ κραγε πρὸς Κύριον. Τὸ δὲ «ἐκέκραξά σοι,» ἕτερον τυγχάνον τοῦ «ἐκέκραξα πρὸς σὲ,» δύναται ση‐ μαίνειν, ὅτι μεγάλως καὶ μεγάλῃ φωνῇ (νοητῶς δὴ μεγάλῃ) ἐθεολόγησα. Ὁ μὲν οὖν φαῦλος τοῖς
15	χείλεσι τιμᾷ Κύριον, πόῤῥω ἀπέχων ἀπ’ αὐτοῦ τῇ καρδίᾳ· ὁ δὲ μακάριος, τῷ τὸ πνεῦμα κράζειν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ, ἐκ βαθέων ἐκέκραγε πρὸς τὸν Κύριον. Τοῦ αὐτοῦ. Ὁ τὰ βάθη ἐρευνῶν τοῦ Θεοῦ, οὗ‐
20	τος ἐκ βαθέων κράζει πρὸς Κύριον. Γενηθήτω τὰ ὦτά σου προσέχοντα, κ. τ. ἑ. Τὰ ὦτα Κυρίου καλεῖ τὴν ἐπακουστικὴν εὐχῶν δύ‐ ναμιν αὐτοῦ. Ἐὰν ἀνομίας παρατηρήσῃς, Κύριε, Κύριε, τίς
25	ὑποστήσεται, κ. τ. ἑ. Ἐὰν αἱ κατὰ διάνοιαν ἁμαρτίαι, τὸν νοῦν ἀκάθαρτον ποιοῦσαι, τῆς τοῦ Θεοῦ γνώσεως αὐτὸν ἀφιστῶσιν, οὐδεὶς ἀνθρώπων καταξιωθήσεται γνώσεως. «Τίς γὰρ καυχήσεται ἁγνὴν ἔχειν καρδίαν;» Ἢ τίς παῤῥησιάσεται καθα‐
30	ρὸς εἶναι ἀπὸ ἁμαρτιῶν; «Καὶ οὐδεὶς, φησὶ, κα‐ θαρὸς ἀπὸ ῥύπου, οὐδ’ ἂν ἐν μιᾷ ὥρᾳ ἡ ζωὴ αὐτοῦ.»
33	Ὅτι παρὰ σοὶ ὁ ἱλασμός ἐστι, κ. τ. ἑ. Ὁ παρὰ τῷ Κυρίῳ ἱλασμὸς τῶν ἀνομιῶν ὁ Χριστός ἐστιν·
35	«Αὐτὸς γὰρ ἱλασμός ἐστι περὶ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν.» Ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός σου ὑπέμεινά σε, Κύριε, κ. τ. ἑ. Ἡ διὰ τοῦ Θεοῦ ὄνομα ὑπομονὴ κρείττων τῆς δι’ ἄλλο τι. Καὶ εἰς λόγον τοῦ Κυρίου γενομένη ἡ ψυχὴ, ἐπαινετῶς ὑπομένει.
41	Ὑπέμεινεν ἡ ψυχή μου εἰς τὸν λόγον σου· ἤλπισεν ἡ ψυχή μου ἐπὶ τὸν Κύριον, κ. τ. ἑ. Ἡ ἐλπὶς ἐκ δοκιμῆς πέφυκε γίνεσθαι, ἡ δὲ δοκιμὴ ἐκ τῆς ὑπομονῆς, ἡ δὲ ὑπομονὴ ἐκ τῆς θλίψεως, ἡ
45	δὲ θλίψις ἐκ τῆς ἐγκρατείας καὶ τῶν πειρασμῶν. Τούτων δὲ αἴτιος ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ, ὅστις τῇ ὀρθῇ πίστει συνέζευκται. Πίστις δέ ἐστιν ἡ πρὸς τὰ μὴ κατειλημμένα συγκατάθεσις. Καὶ αὐτὸς λυτρώσεται τὸν Ἰσραὴλ ἐκ πασῶν
12 . 1648 (50)	τῶν ἀνομιῶν αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Τοτηνικαῦτα ὁ νοῦς ἀπαλλάσσεται τῶν κατὰ διάνοιαν ἁμαρτιῶν ἢ
12 . 1648 (50)	ἀνομιῶν, ὁπηνίκα ἂν γνώσεως καταξιωθῇ· ἡ γὰρ
12 . 1649	πρακτικὴ οὐ τὰ νοήματα τῆς καρδίας περιαιρεῖ, ἀλλὰ τὰ ἐμπαθῆ νοήματα.
3t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΛʹ.
4	Κύριε, οὐχ ὑψώθη ἡ καρδία μου, οὐδὲ ἐμετεω‐
5	ρίσθησαν οἱ ὀφθαλμοί μου, κ. τ. ἑ. Αὗται φω‐ ναὶ δικαίου ἐν χαρίσμασι μεγάλοις καὶ θαυμα‐ σίοις μὴ τετυφωμένου, μηδὲ ὑπεραιρομένου, μηδὲ φυσιουμένου, ἀλλὰ καὶ ἐν τούτοις ταπεινοφρονοῦν‐ τος.
10	Εἰ μὴ ἐταπεινοφρόνουν, ἀλλὰ ὕψωσα τὴν ψυ‐ χήν μου. Ὡς τὸ ἀπογεγαλακτισμένον ἐπὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ, ὡς ἀνταποδώσεις ἐπὶ τὴν ψυχήν μου, κ. τ. ἑ. Ὡς ὁ Ἰσαὰκ καὶ ὁ Σαμουὴλ ἀπεγα‐ λακτίσθησαν, οὕτως καὶ οὗτος ἐκείνους καὶ τοὺς
15	ὁμοίους αὐτοῖς μιμησάμενος. Οὐχ ὑψοῦται δὲ ἡ ψυχὴ τοῦ ἀπογαλακτισθέντος τινὸς ὑψοῦντος αὐτὴν, ἀλλ’ ὑψοῦται ἐπὶ τὴν ἑαυτοῦ μητέρα, περὶ ἧς εἴρηται· «Ἡ δὲ ἄνω Ἱερουσαλὴμ ἐλευθέρα ἐστὶν, ἥτις ἐστὶ μήτηρ ἡμῶν,» καὶ τὰ ἑξῆς.
20	Τοῦ αὐτοῦ. Τῇ τοῦ ἀπογεγαλακτισμένου ψυ‐ χῇ ἀποδίδωσιν ὁ Κύριος μισθὸν τῆς ἐπὶ τοσοῦτον ἀναβάσεως. Ἐλπισάτω Ἰσραὴλ ἐπὶ τὸν Κύριον ἀπὸ τοῦ νῦν καὶ ἕως τοῦ αἰῶνος, κ. τ. ἑ. Ἐν μὲν τῇ
25	πρὸ ταύτης ᾠδῇ λέλεκται· «Ἀπὸ φυλακῆς πρωΐας ἐλπισάτω Ἰσραὴλ ἐπὶ τὸν Κύριον·» ἐν δὲ ταύτῃ καὶ ἕως πότε; «Διὰ τὸ ἀπὸ τοῦ νῦν καὶ ἕως τοῦ αἰῶνος.» Μετ’ ἐκεῖνον γάρ τις ἀπολαύει τὰ ἐλπιζό‐ μενα.
30t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΛΑʹ.
31	Μνήσθητι, Κύριε, τοῦ Δαυῒδ, καὶ πάσης τῆς πραότητος αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ἐκείνου μνημονεύει ὁ Κύριος τοῦ ἐν ᾧ γίνεται, κἀκείνου οὐ μνημονεύει τοῦ ἐν ᾧ οὐ γίνεται. Εἰ δὲ πραότητος μνημονεύει ὁ
35	Κύριος, πολλῆς ἀοργησίας χρεία, ἵνα τις δέξηται τὸν Κύριον. Πραότης γάρ ἐστιν ἀταραξία θυμοῦ κατὰ στέρησιν ἡδονῶν προσγινομένη φθαρτῶν.
39	Τοῦ αὐτοῦ. Ἀντὶ «πραότητος» Ἀκύλας
40	«κακουχίαν» ἐξέδωκεν· ὁ δὲ Σύμμαχος «κάκωσιν,» ἡ δὲ πέμπτη «ταπείνωσιν.» Ἕως οὗ εὕρω τόπον τῷ Κυρίῳ, κ. τ. ἑ. Τό‐ πος Κυρίου ὁ νοῦς καθαρός. Εὕρομεν αὐτὴν ἐν τοῖς πεδίοις τοῦ δρυμοῦ,
45	κ. τ. ἑ. Περὶ τῆς σοφίας λέγει προφητικῶς, ἥτις ἐστὶν ὁ Χριστός. Οἱ ἱερεῖς σου ἐνδύσονται δικαιοσύνην, καὶ οἱ ὅσιοί σου ἀγαλλιάσονται, κ. τ. ἑ. Ὥσπερ ἐνδύε‐ ταί τις δικαιοσύνην, οὕτω καὶ σωφροσύνην καὶ
12 . 1649 (50)	ἀνδρείαν καὶ ἀγάπην καὶ μακροθυμίαν, καὶ τὰς λοι‐
12 . 1649 (50)	πὰς ἀρετάς.
12 . 1652 (1t)	ΨΑΛΜΟΣ ΡΛΒʹ.
2	Ὡς μύρον ἐπὶ κεφαλῆς τὸ καταβαῖνον ἐπὶ πώ‐ γωνα, τὸν πώγωνα τὸν Ἀαρὼν, κ. τ. ἑ. Μύρον ἐστὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, κεφαλὴ δὲ ὁ νοῦς, πώ‐
5	γων δὲ ὁ λόγος· ἐμπεριέχει δὲ τὴν καρδίαν ὁ λόγος. Πώγων δὲ τοῦ Ἀαρὼν ὁ λόγος ὁ καταφράττων τὰ πάθη, καὶ ἱερουργῶν τῷ Θεῷ τὰς ἀρετάς. Καταβαί‐ νει δὲ ἡ τοῦ Πνεύματος χάρις καὶ ἐπὶ τὴν ὤαν τοῦ ἐνδύματος αὐτοῦ· τουτέστι διαδίδοται διὰ τῆς πρα‐
10	κτικῆς ἀρετῆς καὶ ἐπὶ τῆς ἠθικῆς φιλοσοφίας. Ἡ γὰρ ὤα τοῦ ἐνδύματος, αὐτοῦ ἐστι τὸ πέρας. Ὡς δρόσος Ἀερμὼν ἡ καταβαίνουσα ἐπὶ τὰ ὄρη Σιὼν, κ. τ. ἑ. Ἐν τῷ Δευτερονομίῳ Μωϋ‐ σῆς μὲν τὸ ὄρος τοῦτο ὀνομάζει Ἀερμών· οἱ Φοίνικες
15	δὲ καλοῦσιν αὐτὸ Σανιὼρ, οἱ δὲ Ἀμοῤῥαῖοι Σανείρ. Ἔστι δὲ πέραν τοῦ Ἰορδάνου. Λόγος δὲ τοὺς ἀποστα‐ τήσαντας τῶν ἀγγέλων ἐπὶ τοῦτο τὸ ὄρος ἐσκέφθαι περὶ τῆς ἀποστασίας αὐτῶν καὶ συνθήκας πεποιη‐ κέναι.
20	Τοῦ αὐτοῦ. Ὄρη Σιὼν οἱ τὰ ὑψηλὰ σκοπεύ‐ οντες ἅγιοι, ἐφ’ οὓς καταβαίνει ἡ δρόσος. Ἀερμὼν δὲ ἑρμηνεύεται ἀποστροφὴ θηρίων. Φασὶ δὲ καὶ τὸν Ἰορδάνην ποτὲ ἐκεῖ γεννᾶσθαι. Σημαίνει δὲ καὶ τοῦτο τὴν τοῦ ἁγίου βαπτίσματος χάριν· αὕτη γὰρ ἀεὶ
25	καταβαίνει ἐπὶ τοὺς ἁγίους, καὶ δι’ αὐτῆς γίνεται ἡ ἀποστροφὴ τῶν νοητῶν θηρίων.
27t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΛΓʹ.
28	Ἰδοὺ δὴ εὐλογεῖτε τὸν Κύριον, πάντες οἱ δοῦλοι Κυρίου, οἱ ἑστῶτες ἐν οἴκῳ Κυρίου, ἐν αὐλαῖς
30	οἴκου Θεοῦ ἡμῶν, κ. τ. ἑ. «Οἱ ἑστῶτες, φησὶν, ἐν οἴκῳ Κυρίου,» καὶ μὴ «ὡς εἷς τῶν ἀρχόντων» πί‐ πτοντες, ἀλλὰ καὶ βλέποντες μὴ πέσητε, «εὐλογεῖτε τὸν Κύριον.» Τοῦ αὐτοῦ. Οἱ μὲν θεωρητικοὶ ἐν οἴκῳ Θεοῦ
35	εἰσιν, οἱ δὲ πρακτικοὶ ἐν αὐλαῖς οἴκου Θεοῦ ἡμῶν.
37	Ἐν ταῖς νυξὶν ἐπάρατε τὰς χεῖρας ὑμῶν εἰς τὰ ἅγια, καὶ εὐλογεῖτε τὸν Κύριον, κ. τ. ἑ. Ἀντὶ τοῦ «εἰς τὰ ἅγια,» ἕτερος «ἁγίως,» ἕτερος «ἡγιασμένως.»
40	Διὰ δὲ τοῦ «ἐν οἴκῳ Κυρίου» ἔδειξεν, ὡς πανταχοῦ μὲν αἴρειν ὁσίους χεῖράς τις οὐ κεκώλυται· οὐχ ἥκι‐ στα δὲ ἐν τοῖς ἀφιερωμένοις τοῦτο προσήκει χω‐ ρίοις ποιεῖν.
44t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΛΔʹ.
45	Αἰνεῖτε τὸ ὄνομα Κυρίου, αἰνεῖτε, δοῦλοι, Κύ‐ ριον, οἱ ἑστῶτες ἐν οἴκῳ Κυρίου, ἐν αὐλαῖς οἴκου Θεοῦ ἡμῶν, κ. τ. ἑ. Αἰνεῖτε οὐκ ἄλλοι ἢ ἑστῶ‐ τες, καὶ οὐκ ἀλλαχοῦ ἢ ἐν οἴκῳ Κυρίου, ἐν αὐλαῖς οἴκου Θεοῦ ἡμῶν. Σημειώσῃ δὲ, ὅτι οἶκος μὲν
12 . 1652 (50)	Κυρίου λέγεται, αὐλαὶ δὲ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν· καὶ ἀνω‐ τέρω μὲν εἰρῆσθαι «εὐλογεῖτε,» νῦν δὲ «αἰνεῖτε·»
12 . 1652 (50)	κἀκεῖ μὲν μόνον τὸ, «οἱ ἑστῶτες ἐν οἴκῳ Κυρίου,»
12 . 1653	ὡς ἐν τῷ Ἑβραϊκῷ· νῦν δὲ μετὰ τοῦ, «ἐν αὐλαῖς οἴκου Θεοῦ ἡμῶν.» Ὅτι ἐγὼ ἔγνωκα, ὅτι μέγας ὁ Κύριος, καὶ ὁ Κύριος ἡμῶν παρὰ πάντας τοὺς θεοὺς, κ. τ. ἑ.
5	Ὁ μὲν Ἰοθώρ φησι· «Νῦν ἔγνων, ὅτι μέγας Κύριος παρὰ πάντας τοὺς θεούς·» ὁ δὲ Προφήτης· «Ὅτι ἐγὼ ἔγνων» πρῶτον, «ὅτι μέγας ὁ Κύριος,» εἶτα, «καὶ ὁ Κύριος ἡμῶν παρὰ πάντας τοὺς θεούς.» Πάντα ὅσα ἠθέλησεν ὁ Κύριος, ἐποίησεν ἐν τῷ
10	οὐρανῷ καὶ ἐν τῇ γῇ, ἐν ταῖς θαλάσσαις, καὶ ἐν πάσαις ταῖς ἀβύσσοις, κ. τ. ἑ. Ὅσα ἐποίησεν ὁ Κύριος ἐν τῷ οὐρανῷ, καὶ ἐν τῇ γῇ, ἐν ταῖς θαλάσ‐ σαις καὶ ἐν ταῖς ἀβύσσοις καλά ἐστιν, ἅτε θελήματι γενόμενα Θεοῦ. Εἰ δέ τίς ἐστιν ἐν οὐρανῷ, ὡς τὰ
15	πνευματικὰ τῆς πονηρίας, ἢ ἐν τῇ γῇ, ὡς οἱ ἁμαρ‐ τωλοὶ ἄνθρωποι, ἢ ἐν ταῖς θαλάσσαις, ὡς ἡ τοῦ δρά‐ κοντος κακία, ἢ ἐν ταῖς ἀβύσσοις, ὡς ἡ πονηρία τῶν προστασσομένων ἐκεῖ ἀπελθεῖν· κακὸν τοῦτο οὐχ ὁ Θεὸς ἐποίησε τῷ θελήματι αὐτοῦ· «Ἐκ γὰρ στόμα‐
20	τος Ὑψίστου οὐκ ἐξελεύσεται τὰ κακὰ καὶ τὸ ἀγαθόν.» Τοῦ αὐτοῦ. Ὥσπερ ὁ οὐρανὸς ἁγίων δυνά‐ μεών ἐστιν οἰκητήριον, οὕτω καὶ ἡ γῆ τῶν ἀνθρώ‐ πων. «Ὁ οὐρανὸς γὰρ, φησὶ, τοῦ οὐρανοῦ τῷ Κυρίῳ, τὴν δὲ γῆν ἔδωκε τοῖς υἱοῖς τῶν ἀνθρώπων.»
25	Καὶ ὥσπερ ἐν ταῖς τροπικῶς λεγομέναις θαλάσσαις οἰκοῦσιν οἱ ἀντικείμενοι ἡμῖν δαίμονες, ἐν αἷς καὶ ὁ δράκων ἐπλάσθη τοῦ ἐμπαίζειν αὐτῷ· οὕτω καὶ ἐν ταῖς ἀλληγορικῶς λεγομέναις ἀβύσσοις οἱ καταχθό‐ νιοι δαίμονες.
30	Ἀνάγων νεφέλας ἐξ ἐσχάτου τῆς γῆς· ἀστρα‐ πὰς εἰς ὑετὸν ἐποίησεν, κ. τ. ἑ. Νεφέλη ἐστὶ φύσις λογικὴ, τοὺς περὶ Προνοίας λόγους πεπιστευ‐ μένη· ἀστραπὴ δέ ἐστι διδασκαλία πνευματικὴ, λο‐ γικὰς ψυχὰς ἀπὸ κακίας ἐπ’ ἀρετὴν ἐπανάγουσα.
35	Καὶ ἔδωκε τὴν γῆν αὐτῶν κληρονομίαν, κ. τ. ἑ. Εἰ ἡ κληρονομία ἡμῶν γνῶσίς ἐστιν ἡ τοῦ Θεοῦ, πῶς λέγονται κατέχειν ταύτην οἱ ἀντικείμενοι; Καὶ ζητήσεις μήποτε λέγονται κατέχειν, οὐχ ὡς γινώ‐ σκοντες, ἀλλ’ ὡς κωλύοντες ἡμᾶς ἐλθεῖν πρὸς αὐτήν.
40	Εὐλογητὸς Κύριος ἐκ Σιὼν ὁ κατοικῶν Ἱερου‐ σαλὴμ, κ. τ. ἑ. Ὁ ἐν καθαρᾷ καρδίᾳ κατοι‐ κῶν κατοικεῖ ἐν Ἱερουσαλήμ. Κατοικεῖν δὲ αὐτὸν ἐν Ἱερουσαλὴμ ἔφη, οὐ τὴν θείαν φύσιν ἐκεῖ περιγρά‐ φων, ἀλλ’ ἐκεῖ τηνικαῦτα τὴν θείαν ἐπιφάνειαν εἰδὼς
45	ἐν τῷ ναῷ τῆς Ἱερουσαλήμ.
46t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΛΕʹ.
47	Ἐξομολογεῖσθε τῷ Κυρίῳ, ὅτι ἀγαθὸς, ὅτι εἰς τὸν αἰῶνα τὸ ἔλεος αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Οἱ ταλαιπω‐ ροῦντες ἐν τῷ αἰῶνι εἰκότως χρῄζουσι καὶ ἐλέ‐
12 . 1653 (50)	ους ἐν τῷ αἰῶνι. Ἐξομολογεῖσθε τῷ Θεῷ τῶν θεῶν, ὅτι εἰς τὸν αἰῶνα τὸ ἔλεος αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ἡ ἐξομολόγη‐
12 . 1653 (50)	σις τὴν εὐχαριστίαν καὶ δοξολογίαν σημαίνει·
12 . 1656	κεῖται δὲ καὶ ἐπὶ τῆς ἐξομολογήσεως τῶν ἁμαρτιῶν, ὡς ἐνταῦθα. Τοῦ αὐτοῦ. Θεὸς θεῶν ἐστιν ἐκείνων τῶν πρὸς οὓς ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ ἐγένετο, κατὰ τὴν Γραφὴν τὴν
5	λέγουσαν· «Ἐγὼ εἶπα· Θεοί ἐστε· καὶ, Ἐγὼ Θεὸς Ἀβραὰμ, καὶ Θεὸς Ἰσαὰκ, καὶ Θεὸς Ἰακώβ·» δηλαδὴ κατὰ τὴν πολλὴν πρὸς αὐτοὺς ἀγάπην καὶ οἰκείωσιν. Τῶν δὲ δαιμόνων Θεός ἐστι κατὰ τὴν δημιουργίαν. Φησὶ δὲ καὶ ὁ Ἀπόστολος· Εἴπερ εἰσὶ θεοὶ πολλοὶ καὶ κύριοι
10	πολλοὶ ἐν τῷ οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς· ἀλλὰ τοὺς λεγο‐ μένους μετὰ τὴν Τριάδα θεοὺς μετουσίᾳ θεότητος εἶ‐ ναι τοιούτους· ὁ δὲ Σωτὴρ οὐ κατὰ μετουσίαν, ἀλλὰ κατ’ οὐσίαν ἐστὶ Θεός. Τὸ δὲ, «Ὅτι εἰς τὸν αἰῶνα τὸ ἔλεος αὐτοῦ,» ἐφυμνίας τρόπῳ ἐπιλέγεται. Ἐπεὶ
15	γὰρ ἀεὶ ἐλεεῖ, εἰκότως οἱ ἐφυμνοῦντες λέγουσιν, «Ὅτι εἰς τὸν αἰῶνα,» καὶ τὰ ἑξῆς.
18	Τῷ ποιήσαντι θαυμάσια μεγάλα μόνῳ, κ. τ. ἑ. Δείκνυσιν αὐτὸν διηνεκῶς εὐεργετοῦντα καὶ θαυ‐
20	ματοποιοῦντα. Καὶ δύο ταῦτα αὐτοῦ τίθησι καὶ τρία καὶ τέσσαρα· ὅτι τε ποιεῖ, καὶ ὅτι θαύματα, καὶ ὅτι μεγάλα θαύματα, καὶ ὅτι μόνος ποιεῖ. Ταῦτα δὲ οὐ πρὸς ἀθέτησιν τοῦ παιδὸς, ἀλλὰ πρὸς ἀντιδιαστολὴν εἴρηται τῶν δαιμόνων. Καὶ τίνα ταῦτά ἐστι τὰ θαύ‐
25	ματα ἃ μόνος ποιεῖ; Καίτοιγε ἀρχόμενος τοῦ ψαλ‐ μοῦ οὐ περὶ δυνάμεως ἔλεγεν, ἀλλὰ περὶ ἀγαθότη‐ τος. Πῶς οὖν νῦν εἰς τὸν περὶ δυνάμεως ἐμπίπτει λόγον ἐνταῦθα λοιπόν; Ὅτι οὐχὶ δυνάμεως μόνον, ἀλλὰ καὶ ἀγαθότητος καὶ φιλανθρωπίας ταῦτά ἐστι
30	τὰ θαύματα. Τῷ στερεώσαντι τὴν γῆν ἐπὶ τῶν ὑδάτων, κ. τ. ἑ. Εἰ τοῦ ὕδατός ἐστι βάσις ἡ γῆ, πῶς ἡ γῆ ἐπὶ τῶν ὑδάτων ἐστερέωται; Πῶς δὲ καὶ ὁ Ἰὼβ ἀληθεύει λέγων, «Ὁ κρεμάσας τὴν γῆν ἐπ’ οὐδε‐
35	νός;» Καὶ μήποτε ἡ μὲν ὑποκάτω γῆ τῆς ἀβύσσου κρέμαται ἐπ’ οὐδενὸς, ἡ δὲ ἐπάνω γῆ τῆς ἀβύσσου ἐφ’ ἧς καὶ ἡμεῖς κατοικοῦμεν ἐπὶ τῆς ἀβύσσου ἐστε‐ ρεώθη· ὡς εἶναι τὴν ἄβυσσον ἐν μέσῳ τῆς γῆς περιε‐ χομένην ὡς ἐν ἀγγείῳ. Καὶ ταῦτα μὲν εἴ τις βούλοιτο
40	τῇ ἱστορίᾳ συναγωνίζεσθαι· πρὸς δὲ διάνοιαν, Δοξο‐ λογήσατε, φησὶ, τὸν στερεώσαντα τὴν φύσιν τὴν λο‐ γικὴν ἐπὶ τῆς ἀληθοῦς γνώσεως. Ὅτι δὲ ἐν τοῖς Εὐ‐ αγγελίοις ὁ Κύριος γῆν λέγει τὰς λογικὰς ψυχὰς, καὶ ὕδωρ τὴν γνῶσιν, ἐκ τοῦ σπόρου τοῦ πεσόντος εἰς τὴν
45	γῆν τὴν καλὴν ἔστι καταμαθεῖν, καὶ ἐκ τοῦ ῥέοντος ποταμοῦ τῆς κοιλίας τοῦ πεπιστευκότος ὕδατος ζῶν‐ τος. Καὶ τὰ ἑξῆς δὲ τοῦ ψαλμοῦ ἀκολουθεῖ τῇ δευτέρᾳ ἐξηγήσει. Ἡ σελήνη καὶ ἀστέρες φωτίζουσι ταύτην τὴν γῆν ἐν ἀγνοίᾳ τέως διάγουσαν καὶ μήπω δυνα‐
12 . 1656 (50)	μένην φωτισθῆναι ὑπὸ τοῦ τῆς δικαιοσύνης ἡλίου· καὶ πάλιν Αἴγυπτος καταλαμβάνεται σύμβολον οὖσα κακίας τῶν κατὰ διάνοιαν πρωτοτόκων φθαρέντων, καὶ κολάζεται Φαραὼ τοῖς πνευματικοῖς ἐναποπνιγό‐ μενος ὕδασι, καὶ ὁ Ἰσραὴλ ὁδεύει τὴν ἔρημον πει‐
55	νῶν καὶ διψῶν, καὶ πειραζόμενος, ἥτις ἐστὶ σύμβο‐
12 . 1657	λον τῆς πρακτικῆς, σπεύδων ἐπὶ τὴν γῆν τῆς ἐπαγ‐ γελίας, ἥν φασιν εἶναι τὴν γνῶσιν τοῦ Θεοῦ. Καὶ ἐκτινάξαντι Φαραὼ, καὶ τὴν δύναμιν αὐ‐ τοῦ εἰς θάλασσαν Ἐρυθρὰν, κ. τ. ἑ. Τὴν εὐκο‐
5	λίαν τοῦ καταποντισμοῦ βουλόμενος δηλῶσαι, τῇ λέξει ταύτῃ ἐχρήσατο. Κοινωνεῖ δὲ καὶ τὸ στρατόπε‐ δον τῆς τιμωρίας καὶ κολάζεται· ἐπειδὴ τῶν ἁμαρτη‐ μάτων τῶν περὶ τοὺς Ἰουδαίους ἐκοινώνησαν, καὶ τῆς διώξεως μετέσχον.
10	Ὅτι ἐν τῇ ταπεινώσει ἡμῶν ἐμνήσθη ἡμῶν, κ. τ. ἑ. Ὅταν μὲν ὡς ἀκαθάρτων ἡμῶν μνημο‐ νεύει ἡμῶν ὁ Κύριος, κατὰ τὴν ἐπίνοιαν τῆς δικαιο‐ σύνης ἡμῶν μνημονεύει· ὅταν δὲ πάλιν ὡς καθαρῶν, κατὰ τὴν ἐπίνοιαν τῆς σοφίας· πλὴν τοῦτο ἰστέον,
15	ὅτιπερ αὗται αἱ ἐπίνοιαι κατὰ τῆς τῶν γεγονότων θεωρίας κατηγοροῦνται, ἥτις ὡς δημιουργὸν παρί‐ στησι τὸν Χριστόν.
19	Ὁ διδοὺς τροφὴν πάσῃ σαρκὶ, κ. τ. ἑ. Ἡ τρε‐
20	φομένη σὰρξ παρὰ τοῦ Θεοῦ, αὕτη ὄψεται τὸ σωτήριον τοῦ Θεοῦ.
22t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΛϛʹ.
23	Ἐπὶ τῶν ποταμῶν Βαβυλῶνος ἐκεῖ ἐκαθίσα‐ μεν καὶ ἐκλαύσαμεν ἐν τῷ μνησθῆναι ἡμᾶς τῆς
25	Σιὼν, κ. τ. ἑ. Πολὺς ὁ πόθος τοῖς ἀνδράσι τῆς πόλεως. Τίνος δὲ ἕνεκα παρὰ τοὺς ποταμοὺς ἐκά‐ θηντο; Ὅτι, αἰχμάλωτοι ὄντες καὶ ἐκ πολεμίας εἰ‐ λημμένοι χώρας, ἔξω τειχῶν καὶ πόλεων ηὐλί‐ ζοντο.
30	Ἐπὶ ταῖς ἰτέαις ἐν μέσῳ αὐτῆς ἐκρεμάσαμεν τὰ ὄργανα ἡμῶν, κ. τ. ἑ. Ὅσαι ψυχαὶ κάθην‐ ται ἐν σκιᾷ καὶ ἀγνωσίᾳ, ἰστέον ὅτι λόγον ἄκαρπον ἔχουσι, τὰ ὄργανα κρεμάσασαι τὰ συντελοῦντα εἰς τὴν πρακτικήν.
35	Ὅτι ἐκεῖ ἐπηρώτησαν ἡμᾶς οἱ αἰχμαλωτεύσαν‐ τες ἡμᾶς λόγους ᾠδῶν, καὶ οἱ ἀπαγαγόντες ἡμᾶς· Ὕμνον ᾄσατε ἡμῖν ἐκ τῶν ᾠδῶν Σιὼν, κ. τ. ἑ. Ἔγνων ἐγὼ καὶ δαίμονας ἀναγκάζειν λέγειν ψαλμοὺς καὶ ᾠδὰς πνευματικὰς ἐν αἷς ἐστί τις ἐντολὴ
40	ἣν παρέβημεν, ὡς ἂν ἀκούοντες καταγελῶσιν ἡμῶν ὡς λεγόντων καὶ μὴ ποιούντων.
43	Μνήσθητι, Κύριε, τῶν υἱῶν Ἐδὼμ τὴν ἡμέραν Ἱερουσαλὴμ, τῶν λεγόντων· Ἐκκενοῦτε, ἐκκε‐
45	νοῦτε, ἕως τῶν θεμελίων αὐτῆς, κ. τ. ἑ. Τὸ «Ἐκκενοῦτε, ἐκκενοῦτε, ἕως οὗ ὁ θεμέλιος ἐν αὐτῇ,» ὡς παρὰ τῶν ἐχθρῶν λεγόμενον τέθειται· δηλοῖ δὲ τοὺς παλαίοντας ἡμῖν πειρωμένους τῶν φυ‐ σικῶν τῆς ἀρετῆς ἅπτεσθαι σπερμάτων· ἅπερ τρο‐
12 . 1657 (50)	πικῶς ὠνόμασε θεμέλιον, ἀπ’ ἀρχῆς καταβεβλημένον ἐν αὐτῇ τῇ ψυχῇ, δηλονότι ἵνα παντάπασιν ὁ νοῦς, ἐκπεσὼν ἀρετῆς, κατὰ τὴν παροιμίαν περιπατήσῃ γυμνώτερος ὑπέρου, μὴ ἐνδυσάμενος τὸν Χριστὸν μηδὲ
12 . 1657 (50)	ἔχων ἔνδυμα γάμου.
12 . 1660	Μακάριος ὃς κρατήσει καὶ ἐδαφιεῖ τὰ νήπιά σου πρὸς τὴν πέτραν, κ. τ. ἑ. Ὅσοι κατὰ τὴν διδα‐ σκαλίαν τοῦ Χριστοῦ τὰ φαῦλα νοήματα διαφθείρουσι τῆς ψυχῆς, οὗτοι τὰ νήπια Βαβυλῶνος ἐδαφίζουσι
5	πρὸς τὴν πέτραν.
6t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΛΗʹ.
7	Κύριε, ἐδοκίμασάς με, καὶ ἔγνως με, κ. τ. ἑ. Καὶ ἐν τοῖς ἑξῆς δὲ ὡς ἀναφαινομένης τῆς καρδίας ἐν τοῖς πειρασμοῖς εἴρηται· «Δοκίμασόν με, ὁ Θεὸς,
10	καὶ γνῶθι τὴν καρδίαν μου·» ἡ δὲ πέμπτη ἔκδοσις νῦν μὲν, «ἐξηρεύνησας,» εἶπεν· ἐν δὲ τοῖς ἑξῆς «ἐξερεύνησον.» Ὡς γὰρ χρυσὸς ἐν χωνευτηρίῳ δο‐ κιμάζεται, οὕτως ἄνθρωποι δεκτοὶ ἐν καμίνῳ ταπει‐ νώσεως. Γέγραπται δὲ ἐν ψαλμῷ· «Ἐδοκίμασας
15	ἡμᾶς ὡς πυροῦται τὸ ἀργύριον.» Νοήσας τοῦτο, γνώσῃ, ὅτι μόνος ὁ δίκαιος καὶ πᾶς δοκιμασθεὶς γι‐ νώσκεται, ὡς ὢν ἐν Χριστῷ ἀπὸ Θεοῦ· ὡς δῆλον καὶ ἐκ τοῦ· «Δοκίμασόν με, Κύριε, καὶ γνῶθι τὴν καρ‐ δίαν μου.»
20	Τοῦ αὐτοῦ. Πάντα προειδὼς ὁ Θεὸς, ὅμως δοκιμάζει, οὐχ ἵνα γνῷ, ἀλλ’ ἵνα τοὺς ὑπομένοντας δοκιμωτέρους ἐργάζηται. Ἵνα δὲ μή τις αὐτὸν ὑπο‐ λάβοι δοκιμάζοντα γινώσκειν, ἐπήγαγε τῷ λόγῳ· «Σὺ συνῆκας τοὺς διαλογισμούς μου ἀπὸ μακρόθεν.» Ὁ
25	γὰρ τοὺς διαλογισμοὺς εἰδὼς καὶ πρὸ τοῦ κινηθῆναι αὐτοὺς, μᾶλλον δὲ πρὸ πολλοῦ χρόνου, πῶς ἂν δεη‐ θείη δοκιμασίας πρὸς ἰδίαν γνῶσιν; Τὴν τρίβον μου καὶ τὴν σχοῖνόν μου ἐξιχνία‐ σας, κ. τ. ἑ. Τῶν καλῇ τρίβῳ χρωμένων ἐξι‐
30	χνιάζει ὁ Θεὸς τὴν σχοῖνον, καὶ πάντα τὰ μέτρα τῆς ὁδοῦ τῶν τοιούτων προεῖδεν ὁ Θεός. Ὅτι οὐκ ἔστι δόλος ἐν γλώσσῃ μου, κ. τ. ἑ. Οὐκ ἔστι, φησὶ, δόλος ἐν γλώσσῃ μου· ἀντὶ τοῦ, Οὐκ ἔστιν ἐπιπόλαιός μοι λόγος, ἀλλ’ ἐν βάθει καὶ
35	καρδίᾳ. Ἐν στόματι δὲ μωρῶν ἡ καρδία αὐτῶν.
37	Τοῦ αὐτοῦ. Γλῶσσαν τροπικῶς τὴν καρδίαν ὠνόμασεν. Ἰδοὺ, Κύριε, σὺ ἔγνως πάντα τὰ ἔσχατα καὶ τὰ
40	ἀρχαῖα, κ. τ. ἑ. Ἐπίσκεψαι διὰ τί τὰ μέσα παρασεσιώπηται· διὰ τὸ τὴν κακίαν εἶναι ἐν τῷ μεταξὺ, οὔτε ἐν τῇ ἀρχῇ, οὔτε ἐν τῷ τέλει ὑπάρχου‐ σαν. Ἐθαυμαστώθη ἡ γνῶσίς σου ἐξ ἐμοῦ, ἐκραται‐
45	ώθη, οὐ μὴ δύνωμαι πρὸς αὐτὴν, κ. τ. ἑ. Φωνὴ πολλοὺς ὠφελήσαντος διδασκάλου σοφοῦ, τὰ θαυ‐ μάσια τῆς γνώσεως μυστήρια οἰκονομήσαντος. Ἐὰν ἀναβῶ εἰς τὸν οὐρανὸν, σὺ ἐκεῖ εἶ· ἐὰν καταβῶ εἰς τὸν ᾅδην, πάρει, κ. τ. ἑ. Ὡς δυνάμενος
12 . 1660 (50)	πορεύεσθαι καὶ φυγεῖν εἰς οὐρανὸν καὶ εἰς ᾅδην, καὶ ἵπτασθαι εἰς τὰ ἔσχατα τῆς θαλάσσης, ταῦτά φη‐ σιν· εἰκὸς δὲ καθ’ ἑαυτὴν γενομένην δύνασθαι τὴν
12 . 1660 (50)	ψυχήν. Συνεξετάσεις δὲ τούτοις τὰ ἐκ τοῦ Δευτερονο‐
12 . 1661	μίου οὕτως ἔχοντα· «Ἡ ἐντολὴ αὕτη οὐχ ὑπέρογκός ἐστιν, οὐδὲ μακρὰν ἀπὸ σοῦ ἐστιν· οὐκ ἐν τῷ οὐρανῷ ἄνω ἐστὶ, λέγων· Τίς ἀναβήσεται ἡμῖν εἰς τὸν οὐρα‐ νὸν, καὶ λήψεται αὐτήν; Οὐδὲ πέραν τῆς θαλάσσης
5	ἐστὶ, λέγων· Τίς διαπεράσει ἡμῖν εἰς τὸ πέραν τῆς θαλάσσης, καὶ λάβῃ αὐτὴν ἡμῖν, καὶ ἀκούσαντες αὐ‐ τὴν ποιήσομεν αὐτήν; Ἔστιν ἐγγύς σου τὸ ῥῆμα σφό‐ δρα, ἐν τῷ στόματί σου καὶ ἐν τῇ καρδίᾳ σου, καὶ ἐν ταῖς χερσί σου ποιεῖν αὐτό.» Συγκρινεῖς δὲ καὶ ἀπὸ
10	Ἀμὼς ταῦτα· «Οὐ μὴ διαφύγῃ ἐξ αὐτῶν φεύγων· καὶ οὐ μὴ διασωθῇ ἐξ αὐτῶν ἀνασωζόμενος· ἐὰν κα‐ τορυγῶσιν εἰς ᾅδου, ἐκεῖθεν ἡ χείρ μου ἀνασπάσει αὐτούς· καὶ ἐὰν ἀναβῶσιν εἰς τὸν οὐρανὸν, ἐκεῖθεν κατάξω αὐτούς· ἐὰν κρυβῶσιν εἰς τὴν κορυφὴν τοῦ
15	Καρμήλου, ἐκεῖθεν ἐξερευνήσω καὶ λήψομαι αὐτούς· καὶ ἐὰν καταδύσωσιν ἐξ ὀφθαλμῶν μου εἰς τὰ βάθη τῆς θαλάσσης, ἐκεῖ ἐντελοῦμαι τῷ δράκοντι, καὶ δή‐ ξεται αὐτούς· καὶ ἐὰν πορευθῶσιν ἐν αἰχμαλωσίᾳ πρὸ προσώπου τῶν ἐχθρῶν αὐτῶν, ἐκεῖθεν ἐντελοῦ‐ μαι τῇ ῥομφαίᾳ, καὶ ἀποκτενεῖ αὐτούς.»
20	Καὶ εἶπα· Ἄρα σκότος καταπατήσει με, καὶ νὺξ φωτισμὸς ἐν τῇ τρυφῇ μου, κ. τ. ἑ. Εἰ ἡ ἄγνοια καρδίας σκότος ἐστὶν, («ἐσκοτίσθη γὰρ, φησὶν, ἡ ἀσύνετος αὐτῶν καρδία·») εἰκότως ἄρα ὁ αἴ‐ τιος ἡμῖν τοῦ σκότους τούτου γινόμενος, καὶ αὐτὸς
25	ὀνομάζεται σκότος, ὅστις ἡμῶν τὴν ἐν γνώσει τρυφὴν προαιρεῖται σκοτίζειν, τοῦ Θεοῦ μὴ συγχωροῦντος, ἀλλὰ τὸ σκότος φωτίζοντος· «Τὸ γὰρ φῶς ἐν τῇ σκοτίᾳ φαίνει, καὶ ἡ σκοτία αὐτὸ οὐ κατέλαβεν.» Ὡς γὰρ τὴν ἄγνοιαν διὰ τῆς κακίας ἐπεκτησάμεθα,
30	οὕτω καὶ τὴν γνῶσιν διὰ τῆς ἀρετῆς προσελάβομεν.
32	Ὅτι σὺ ἐκτήσω τοὺς νεφρούς μου, κ. τ. ἑ. Μακάριος οὗ οἱ νεφροὶ κτῆμα γεγόνασι τοῦ Κυ‐ ρίου.
35	Οὐκ ἐκρύβη τὸ ὀστοῦν μου ἀπὸ σοῦ ὃ ἐποίησας ἐν κρυφῇ, κ. τ. ἑ. Ὀστοῦν τὴν ψυχὴν ὠνόμασε νῦν, ἣν ἐποίησε μόνος ὁ Θεός. Τὸ ἀκατέργαστόν μου εἶδον οἱ ὀφθαλμοί σου, κ. τ. ἑ. Ἀκατέργαστον ψυχὴ ἡ μὴ δι’ ἀρετῆς
40	μορφωθεῖσα καὶ γνώσεως. Καὶ ἐπὶ τὸ βιβλίον σου πάντες γραφήσονται, κ. τ. ἑ. Βιβλίον Θεοῦ ἐστιν ἡ θεωρία σωμάτων καὶ ἀσωμάτων, ἐν ᾧ πέφυκε διὰ τῆς γνώσεως γρά‐ φεσθαι νοῦς καθαρός. Ἐν δὲ τούτῳ τῷ βιβλίῳ εἰσὶ
45	γεγραμμένοι καὶ οἱ περὶ Προνοίας λόγοι καὶ κρίσεως, δι’ οὗ βιβλίου γινώσκεται ὁ Θεὸς ὡς δημιουργὸς καὶ σοφὸς καὶ προνοητὴς καὶ κριτής· καὶ δημιουργὸς μὲν διὰ τὰ γεγονότα ἀπὸ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι· σοφὸς δὲ διὰ τοὺς ἀποκειμένους λόγους αὐτῆς· προ‐
12 . 1661 (50)	νοητὴς δὲ διὰ τὰ συντελοῦντα πρὸς ἀρετὴν ἡμῖν καὶ γνῶσιν· κριτὴς δὲ πάλιν διὰ τὰ διάφορα σώματα τῶν λογικῶν, καὶ τοὺς ποικίλους κόσμους, καὶ τοὺς περι‐ έχοντας τοὺς αἰῶνας. Ἡμέραι πλασθήσονται καὶ οὐθεὶς ἐν αὐτοῖς,
55	κ. τ. ἑ. Ἐν γνώσει πλασθήσονται, καὶ οὐδεὶς
12 . 1664	ἔσται γνώσεως ἐκτὸς, ὅπως γένηται ὁ Θεὸς τὰ πάντα ἐν πᾶσιν. Ἐξηγέρθην, καὶ ἔτι εἰμὶ μετὰ σοῦ, κ. τ. ἑ. «Ὁ καθεύδων, καὶ ἀνάστα ἐκ τῶν νεκρῶν, καὶ ἐπι‐
5	φαύσει σοι ὁ Χριστός·» διὸ ἔγερσίς ἐστιν ἡ ἀπὸ κα‐ κίας ἐπ’ ἀρετὴν ἐπάνοδος. Τέλειον μῖσος ἐμίσουν αὐτοὺς, κ. τ. ἑ. Εἰ ὁ τέλειος, μισήσας τὸ πονηρὸν, ἀπέχεται πάσης κακίας, ὁ μεταλαμβάνων τῆς οἱασδηποτοῦν κακίας
10	αὐτῶν τελείως οὐ μεμίσηκε τὸ πονηρόν. Δοκίμασόν με, ὁ Θεὸς, καὶ γνῶθι τὴν καρδίαν μου, κ. τ. ἑ. Εἰ ὁ Θεὸς πῦρ καταναλίσκον ἐστὶ, διὰ τῆς ἐπινοίας δηλονότι τοῦ πυρὸς δοκιμάζει τὰς ψυχὰς τῶν ἀνθρώπων.
15t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΛΘʹ.
16	Οἵτινες ἐλογίσαντο ἀδικίαν ἐν καρδίᾳ, ὅλην τὴν ἡμέραν παρετάσσοντο πολέμους, κ. τ. ἑ. Διὰ τῶν λογισμῶν ἡμῖν οἱ δαίμονες παρατάσσονται, ποτὲ μὲν ἐπιθυμίας κινοῦντες, ποτὲ δὲ ὀργὰς, ἄλλοτε
20	πάλιν ἐν ταυτῷ θυμὸν καὶ ἐπιθυμίαν, δι’ ὧν γίνεται ὁ λεγόμενος πεπλεγμένος λογισμός· ἀλλ’ οὗτος ἐν καιρῷ τῆς ἀκηδίας συμβαίνει μόνον, οἱ δ’ ἄλλοι ἐκ δια‐ λείμματος ἐπέρχονται ἀλλήλους διαδεχόμενοι. Τὸν δὲ τῆς ἀκηδίας λογισμὸν κατ’ ἐκείνην τὴν ἡμέραν οὐ‐
25	δεὶς διαδέχεται διαλογισμὸς, πρῶτον μὲν, ὅτι καὶ χρονίζει, ἔπειτα δὲ καὶ σχεδὸν πάντας τοὺς λογισ‐ μοὺς ἔχει ἐν ἑαυτῷ. Ἠκόνησαν τὴν γλῶσσαν αὐτῶν ὡσεὶ ὄφεως, κ. τ. ἑ. Τὸν ὀξύτατον λογισμὸν ἠκονημένον λέγει.
30	Τοιοῦτος δὲ καὶ ὁ πρὸς βλασφημίαν τὸν νοῦν ὑφαρπά‐ ζων λογισμός. Οἵτινες διελογίσαντο τοῦ ὑποσκελίσαι τὰ δια‐ βήματά μου, κ. τ. ἑ. Ἀλλὰ καὶ τὰ φαῦλα νοή‐ ματα πολλάκις οἱ δαίμονες οὐ γυμνὰ ἀποτίθενται
35	ἡμῖν, ἵνα μὴ ὁ νοῦς ἄντικρυς τὸ ἄλογον αὐτῶν θεασά‐ μενος, τοὺς λογισμοὺς ἀποῤῥίψῃ· ἀλλὰ μετά τινων ἄλλων χρηστοφανῶν νοημάτων τὰ πονηρὰ νοήματα ἐπισπείρουσι· καὶ τοῦτο μόνον ἐπὶ τῶν τελείων ποιοῦσι, τῶν μὴ ἐχόντων πάθη· τοῖς γὰρ ἐμπαθέσι
40	καὶ ἀκαθάρτοις καὶ φανερῶς ἐμβάλλουσι τοὺς λογισ‐ μοὺς, οὓς ἀπώσασθαι ἀδυνατοῦσιν. Πεσοῦνται ἐπ’ αὐτοὺς ἄνθρακες πυρὸς, κ. τ. ἑ. Τοῦτο τὸ πῦρ καὶ οἱ ἄνθρακες κατακαίουσι ξύλα, χόρτον, καλάμην, τὰς μοχθηρὰς ἕξεις κατανα‐
45	λίσκοντα. Ἔγνων, ὅτι ποιήσει Κύριος τὴν κρίσιν τοῦ πτωχοῦ, καὶ τὴν δίκην τῶν πενήτων, κ. τ. ἑ. Προφητεία τοῦτο περὶ τῆς μελλούσης κρίσεως, καθ’ ἣν τῶν ἀσεβῶν τῷ πυρὶ παραδιδομένων εἰς
12 . 1664 (50)	ἄνεσιν οἱ δίκαιοι παραληφθήσονται. Ἐντεῦθεν καὶ Σολομὼν ὠφεληθεὶς εἶπεν· «Ὅτι πᾶν τὸ ποίημα ὁ Θεὸς ἄξει εἰς κρίσιν.» Εἰς χρηστὸν δὲ τέλος κατέ‐
12 . 1664 (50)	ληξεν, ἐπεὶ καὶ «εἰς τέλος» ἐπιγέγραπται, τὴν
12 . 1665	ἀποκειμένην τοῖς δικαίοις λέγων ἐλπίδα. «Κατοική‐ σουσιν εὐθεῖς σὺν τῷ προσώπῳ σου.» Ἀντὶ δὲ «σὺν τῷ προσώπῳ σου» ὁ Σύμμαχος «παρὰ τῷ προσώ‐ πῳ σου» λέγει, τὸ κεκαθαρμένῃ διανοίᾳ πρόσωπον
5	πρὸς πρόσωπον ὁρᾷν τοῦ Θεοῦ.
6t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΜʹ.
7	Κατευθυνθήτω ἡ προσευχή μου ὡς θυμίαμα ἐνώπιόν σου, κ. τ. ἑ. Τούτου κατευθύνεται ἡ προσευχὴ ὡς θυμίαμα, τοῦ δυναμένου εἰπεῖν· «Χρι‐
10	στοῦ εὐωδία ἐσμὲν ἐν τοῖς σωζομένοις καὶ ἐν τοῖς ἀπολλυμένοις.» Θοῦ, Κύριε, φυλακὴν τῷ στόματί μου, κ. τ. ἑ. Οὐδὲν οὕτω φυλάσσει τὴν καρδίαν ἡμῶν ὡς ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ, εἴ γε τῷ φόβῳ Κυρίου ἐκκλίνει πᾶς ἀπὸ
15	κακοῦ. Ἔλαιον δὲ ἁμαρτωλοῦ μὴ λιπανάτω τὴν κεφα‐ λήν μου, κ. τ. ἑ. Ἔλαιον λέγει ἁμαρτωλοῦ τὴν εὐποιίαν, τὴν μὴ διὰ γνῶσιν Θεοῦ γενομένην, ἀλλὰ διὰ δόξαν τὴν παρὰ ἀνθρώπων· τοῦτο γάρ ἐστι καὶ
20	τὸ σαλπίζειν τὸν τὴν ἐλεημοσύνην ποιοῦντα. Πεσοῦνται ἐν ἀμφιβλήστρῳ αὐτοῦ ἁμαρτωλοὶ, κ. τ. ἑ. Ἀμφίβληστρόν ἐστι κόλασις ποικίλη ἐκ βυ‐ θοῦ κακίας ἀνιμωμένη. Ἀλλὰ τοῦτο τὸ ἀμφίβληστρον τοῦ μέλλοντός ἐστιν αἰῶνος· τοῦ δὲ ἐνεστῶτος αἰῶνός
25	ἐστιν ἀμφίβληστρον διδασκαλία πνευματικὴ, τοὺς ἀποπλανηθέντας ἀπὸ τῆς θεοσεβείας ἐπὶ τὴν ἀρετὴν ἀνάγουσα.
28t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΜΑʹ.
29	Φωνῇ μου πρὸς Κύριον ἐκέκραξα, φωνῇ μου
30	πρὸς Κύριον ἐδεήθην, κ. τ. ἑ. Ὡς φύσιν ἔχει τὸ πῦρ ἀνώφορον, οὕτως ἡ τοῦ δικαίου φωνὴ, τὸ πρὸς Κύριον γίνεσθαι, καὶ οἱονεὶ προκαλεῖσθαι αὐτὸν ἐπὶ τὸ παρέχειν ὧν τις δεῖται ἀπὸ Θεοῦ. Ἐκχεῶ ἐναντίον αὐτοῦ τὴν δέησίν μου, τὴν
35	θλίψιν μου ἐνώπιον αὐτοῦ ἀπαγγελῶ, κ. τ. ἑ. Ὁ μόνα μεγάλα καὶ ἐπουράνια αἰτῶν, καὶ προσ‐ ευχόμενος πνεύματι καινῷ, θαῤῥεῖ ἐνώπιον Κυρίου ἐκχέαι τὴν δέησιν ἑαυτοῦ, οὐδὲν ταπεινὸν, οὐδὲ αἰ‐ σχρόν τι ἐν ἑαυτῇ ἔχουσαν· ὁποῖά ἐστιν ἐν ταῖς δεή‐
40	σεσι τῶν βαττολογούντων, καὶ οὐκ ἄξια Θεοῦ αἰ‐ τούντων, ἢ ἀπὸ καθαρᾶς καρδίας ἐκχεόντων. Ἁγίου οὖν παῤῥησίας ἔχεται ὁ στίχος, ὃν οὐκ εὐλόγως ἐρεῖ ὁ ἁμαρτωλός· καὶ τὸν ἑξῆς δὲ ὁ ἐν παντὶ θλιβόμενος, ἀλλ’ οὐ στενοχωρούμενος, καυχώμενος ἐν ταῖς ὑπο‐
45	μονὴν κατεργαζομέναις θλίψεσι, τῷ ὁδεύειν τὴν στε‐ νὴν καὶ τεθλιμμένην ἀπάγουσαν ἐπὶ τὴν ζωὴν ὁδόν. Ἐν ὁδῷ ταύτῃ ᾗ ἐπορευόμην ἔκρυψαν παγίδα μοι, κ. τ. ἑ. Πάσαις οἱ ἐχθροὶ ἡμῶν ἐπιβουλεύ‐
12 . 1665 (50)	ουσι ταῖς ἀρεταῖς· καὶ ἐν μὲν τῇ ἀνδρείᾳ κρύπτουσι τὴν τῆς δειλίας παγίδα, καὶ ἐν τῇ πραότητι ἐμβάλ‐ λουσι τὴν θρασύτητα, καὶ ἐν τῇ ἐλεημοσύνῃ τὸ μὴ
12 . 1665 (50)	διὰ τὸν Θεὸν, ἀλλὰ διὰ τοὺς ὁρῶντας ἐλεεῖν· καὶ ἐν
12 . 1668	τῇ νηστείᾳ, τὸ διὰ τοὺς ἀνθρώπους νηστεύειν. Καὶ ταῦτα μὲν ἐπὶ τῆς πρακτικῆς· τί δ’ ἄν τις εἴποι καὶ ἐπὶ τῆς θεωρίας, ὁπόσας παγίδας οἱ ἐχθροὶ διὰ τῶν αἱρέσεων τοῖς ὀρθοδόξοις δόγμασι;
5	Ἀπώλετο φυγὴ ἀπ’ ἐμοῦ, καὶ οὐκ ἔστιν ὁ ἐκζη‐ τῶν τὴν ψυχήν μου, κ. τ. ἑ. Ὁ ἀπολέσας τὴν φυγὴν ταύτην οὐ δύναται εἰπεῖν· «Ἐν θλίψει ἐπλά‐ τυνάς μοι.» Ἐκέκραξα πρὸς σὲ, Κύριε εἶπα· Σὺ εἶ ἡ ἐλπίς
10	μου, μερίς μου εἶ ἐν γῇ ζώντων, κ. τ. ἑ. Εἰ ὁ Κύ‐ ριος ἡμῶν σοφία ἐστὶ, καὶ μερὶς δὲ τῶν ζώντων αὐτός· ἡ μερὶς ἄρα τῶν ζώντων ἡ σοφία ἐστὶ, καθ’ ἣν καὶ χρηματίζουσι ζῶντες, ἥτις ἐστὶν ὁ Χρι‐ στός.
15	Ῥῦσαί με ἐκ τῶν καταδιωκόντων με, κ. τ. ἑ. Πειρασμοὶ συνεχεῖς καταδιώκουσι τὸν νοῦν ἀπὸ γνώσεως. Ἐξάγαγε ἐκ φυλακῆς τὴν ψυχήν μου, κ. τ. ἑ. Οὐ πάντων ἐστὶ τὸ λέγειν· «Ἔκβαλε ἐκ φυλα‐
20	κῆς τὴν ψυχήν μου,» εἰ μὴ τῶν δυναμένων διὰ κα‐ θαρότητα καὶ χωρὶς τοῦ σώματος τούτου ἐπιβαλεῖν τῇ θεωρίᾳ τῶν γεγονότων.
23t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΜΒʹ.
24	Κύριε, εἰσάκουσον τῆς προσευχῆς μου· ἐνώτι‐
25	σαι τὴν δέησίν μου ἐν τῇ ἀληθείᾳ σου, ἐπάκου‐ σόν μου ἐν τῇ δικαιοσύνῃ σου, κ. τ. ἑ. Ὁ θαῤ‐ ῥῶν ὅτι ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ προσκυνεῖ τὸν Θεὸν καὶ οὐκέτι ἐν τύπῳ, λέγοι ἂν τὸ, «Ἐνώτισαι τὴν δέησίν μου ἐν τῇ ἀληθείᾳ σου.»
30	Καὶ μὴ εἰσέλθῃς εἰς κρίσιν μετὰ τοῦ δούλου σου, ὅτι οὐ δικαιωθήσεται ἐνώπιόν σου πᾶς ζῶν, κ. τ. ἑ. Ἐπὰν κρίνηται μετὰ τοῦ ἀνθρώπου ὁ Κύριος, καὶ λέγῃ· «Λαός μου, τί ἐποίησά σοι, ἢ τί ἐλύπησά σε;» οὐδεὶς ζῶν δικαιωθήσεται· ἐνώπιον
35	μὲν γὰρ Κυρίου οὐ δικαιωθήσεται πᾶς ζῶν· ἐνώπιον δὲ ἀνθρώπων οὐ μόνον ἀδίκων, ἀλλὰ καὶ ἄλλων δι‐ καίων ἔσθ’ ὅτε. Τὰ δὲ αἴτια τοῦ μὴ δικαιοῦσθαι ἐπι‐ φέρει συγγενῶς τῷ στίχῳ τούτῳ· «Ὅπως ἂν δι‐ καιωθῇς ἐν τοῖς λόγοις σου, καὶ νικήσῃς ἐν τῷ κρί‐
40	νεσθαί σε.» Ἡ ψυχή μου ὡς γῆ ἄνυδρός σοι, κ. τ. ἑ. Γῆ ἄνυδρός ἐστι ψυχὴ καθαρὰ πνευματικὴν γνῶσιν ἐπιζητοῦσα. Ταχὺ εἰσάκουσόν μου, Κύριε, ἐξέλιπε τὸ πνεῦ‐
45	μά μου, κ. τ. ἑ. Ἐπὶ πλεῖον ἀκηδιῶν ἐκλείπει τὸ πνεῦμα τοῦ ἀνθρώπου. Τούτῳ δὲ ὅμοιον τὸ, «Ἐν τῷ ἐκλείπειν ἐξ ἐμοῦ τὸ πνεῦμά μου.» Ἀκουστὸν ποίησόν μοι τὸ πρωῒ τὸ ἔλεός σου, ὅτι ἐπὶ σοὶ ἤλπισα. Γνώρισόν μοι, Κύριε, ὁδὸν ἐν
12 . 1668 (50)	ᾗ πορεύσομαι, ὅτι πρὸς σὲ ἦρα τὴν ψυχήν μου, κ. τ. ἑ. Τὴν θεωρίαν ἐπιζητεῖ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος, ἣν καὶ βασιλείαν οὐρανῶν ἔθος ὀνομάζειν τῇ
12 . 1668 (50)	θείᾳ Γραφῇ.
12 . 1669	Τοῦ αὐτοῦ. Δύναται τοῦτο εἰπεῖν περὶ γνω‐ ρισμοῦ ὁδοῦ φερούσης ἐπ’ ἀρετὴν, ἢ τῆς ἣν μετὰ τὴν ἔξοδον ὁδεύει τις, ἥτις ἐστὶν ὁδὸς τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς, ἣν φυλάσσει τὰ χερουβὶμ καὶ φλογίνη ῥομ‐
5	φαία. Τοῦ αὐτοῦ. Γῆ ζώντων καὶ γῆ εὐθεῖα ἡ αὐτή ἐστιν ἀγαθὴ, ἐφ’ ἣν τὸ ἀγαθὸν τοῦ Θεοῦ Πνεῦμα ὁδη‐ γεῖ τοὺς ἀξίους. Καὶ ἐντεῦθεν τὴν ἀξίαν τοῦ πνεύμα‐ τος ἐδιδάχθημεν. Ὥσπερ γὰρ ὁ Θεὸς, οὕτω καὶ τὸ
10	πνεῦμα ὠνόμασται ἀγαθόν· καὶ καθάπερ τὸν Θεὸν ὁδηγῆσαι αὐτὸν ἱκετεύσας, οὕτω καὶ τῆς τοῦ πνεύ‐ ματος ὁδηγίας ἀπολαῦσαι παρακαλεῖ, ὥστε μηδὲν αὐτῷ φανῆναι πρόσαντες μηδὲ δυσχερὲς, ἀλλ’ εὐ‐ θεῖαν τὴν ὁδὸν ὁδεύειν καὶ λείαν καὶ πλάνης ἀπηλλα‐
15	γμένην.
16t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΜΓʹ.
17	Εὐλογητὸς Κύριος ὁ Θεός μου, ὁ διδάσκων τὰς χεῖράς μου εἰς παράταξιν, τοὺς δακτύλους μου εἰς πόλεμον, κ. τ. ἑ. Ὁ διδαχθεὶς παρὰ Κυρίου
20	τὸν πρὸς τὴν ἀντικειμένην δύναμιν πόλεμον ἐπίστα‐ ται λόγους ἀρετῶν καὶ κακιῶν, καὶ διαφορὰς λογι‐ σμῶν, γνωρίσματά τε ἀθεΐας καὶ ὅρους αὐτῆς, ἔτι δὲ καὶ τῶν νυκτερινῶν φαντασμάτων καὶ ἐνυπνίων γινώσκει τοὺς λόγους, ὧν οἱ μὲν ἀπὸ τοῦ λογικοῦ
25	μέρους γίνονται τῆς ψυχῆς, κινουμένης τῆς μνή‐ μης, οἱ δὲ ἀπὸ τοῦ θυμικοῦ, ἕτεροι δὲ ἀπὸ τοῦ ἐπι‐ θυμητικοῦ· ἀλλὰ περὶ μὲν τούτων ἀκριβέστερον ἐν τῷ αʹ εἰλήφαμεν. Ἄνθρωπος ματαιότητι ὡμοιώθη, αἱ ἡμέραι αὐ‐
30	τοῦ ὡσεὶ σκιὰ παράγουσι, κ. τ. ἑ. Ἐπεὶ «ἄνθρω‐ πος ἐν τιμῇ ὢν οὐ συνῆκε, παρασυνεβλήθη τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις καὶ ὡμοιώθη αὐτοῖς, αἱ ἡμέ‐ ραι αὐτοῦ ὡσεὶ σκιὰ παράγουσι.» Τὰ γὰρ ἐνταῦθα παισὶν ἔοικε παίζουσιν. Ὁ σήμερον γὰρ δικάζων
35	ἕστηκεν αὔριον δικαζόμενος, καὶ ὁ σοβαρὸς ἐν τῷ ἄρχειν, ὑπὸ δημίου πολλάκις ἀπαγόμενος, καὶ ὁ πλούσιος ἐν πενίᾳ, καὶ ὁ ἀνέλπιστος καὶ ἀνώνυμος πολλάκις τῶν ὅλων κρατῶν. Καὶ πυκναὶ αἱ μεταβολαὶ καὶ ἀνώμαλοι αἱ μεταστάσεις.
40	Τοῦ αὐτοῦ. Ματαιότης ἐστὶν ἕξις χειρίστη λογικῆς ψυχῆς, καθ’ ἣν τὰς φθαρτὰς ἡδονὰς προαι‐ ρουμένη τῶν ἀϊδίων καὶ ἀφθάρτων καταφρονεῖ. Κύριε, κλῖνον οὐρανούς σου, καὶ κατάβηθι· ἅψαι τῶν ὀρέων, καὶ καπνισθήσονται, κ. τ. ἑ.
45	Ἁφή ἐστι Θεοῦ διδασκαλία πνευματικὴ, τὸν ἐκ τῆς κακίας ἀποκείμενον καπνὸν ταῖς ψυχαῖς ἐξελαύ‐ νουσα. Ἐξαπόστειλον τὰ βέλη σου, καὶ συνταράξεις αὐτοὺς, κ. τ. ἑ. Ταῦτα τὰ βέλη ἀντίκεινται τοῖς
12 . 1669 (50)	πεπυρωμένοις βέλεσι τοῦ ἐχθροῦ. Ἐξελοῦ με καὶ ῥῦσαί με ἐξ ὑδάτων πολλῶν, ἐκ χειρὸς υἱῶν ἀλλοτρίων, ὧν τὸ στόμα ἐλάλησε ματαιότητα, καὶ ἡ δεξιὰ αὐτῶν δεξιὰ ἀδικίας,
12 . 1669 (50)	κ. τ. ἑ. Τῶν ἑτεροδόξων διὰ μεγάλα δόγματα
12 . 1672	ἐλάλησε τὸ στόμα ματαιότητα, διὰ δὲ τὰς πράξεις πονηρὰς ἡ δεξιὰ αὐτῶν δεξιὰ ἀδικίας. Οἱ ἀλλότριοι δὲ υἱοὶ οἴονταί τινα εἶναι δεξιὰ, ἅτινα ἀδικίας ἐστί· διὸ καὶ ὁ διάβολος ἵσταται ἐκ δεξιῶν αὐτῶν, ὡς καὶ τοῦ
5	Ἰούδα. Τοῦ αὐτοῦ. Καὶ ὁ προφήτης φησί· «Πλὴν κρί‐ μα λαλήσω πρὸς σέ· τί ὅτι ὁδὸς ἀσεβῶν εὐοδοῦται;» Καὶ πάλιν ὁ Δαυΐδ φησι· «Παρ’ ὀλίγον ἐξεχύθη τὰ διαβήματά μου, ὅτι ἐζήλωσα ἐπὶ τοῖς ἀνόμοις εἰρή‐
10	νην ἁμαρτωλῶν ὁρῶν.» Ὁ Θεὸς, ᾠδὴν καινὴν ᾄσομαί σοι, κ. τ. ἑ. Ὁ τὴν καινὴν Διαθήκην διατιθέμενος, τὴν καινὴν ᾠδὴν ᾄδει τῷ Θεῷ· ἢ ὁ τὸν καινὸν ἄρτον τῆς καινῆς Διαθήκης, καὶ τὸ ποτήριον ἀπὸ τοῦ Ἰησοῦ ἐν τῷ
15	ἀνωγαίῳ λαβών. Ὧν οἱ υἱοὶ ὡς νεόφυτα ἱδρυμένα ἐν τῇ νεότητι αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Τοῦ μὲν διὰ τὸ φοβεῖσθαι τὸν Κύριον μακαρίου οἱ υἱοὶ «ὡσεὶ νεόφυτά» εἰσιν «ἐλαιῶν κύκλῳ τῆς τραπέζης» αὐτοῦ· τῶν δὲ ἀλλο‐
20	τρίων υἱῶν οἱ υἱοὶ «ὡς νεόφυτα ἱδρυμένα ἐν τῇ νεότητι αὐτῶν.» Κἀκείνῳ μὲν οὖν οὐκ εἰσὶ θυγατέρες, τούτοις δὲ κεκαλλωπισμέναι, περικεκοσμημέναι ὡς ὁμοίωμα ναοῦ. Κἀκείνῳ μέν εἰσιν υἱοὶ υἱῶν, τούτοις δὲ οὐχί. Ἔτι ἐκείνῳ μὲν οὐκ ἔστι ταμεῖον οὐδὲ ἀποθήκη·
25	τούτων δὲ «ταμεῖα πλήρη, ἐξερευγόμενα ἐκ τούτου εἰς τοῦτο,» Καὶ κατὰ τὸ Εὐαγγέλιον δὲ τοῖς τρεφο‐ μένοις ὑπὸ τοῦ οὐρανίου Πατρὸς πετεινοῖς τοῦ οὐρα‐ νοῦ οὐκ ἔστι ταμιεῖον οὐδὲ ἀποθήκη. Καὶ πάλιν τού‐ τοις ἐστὶ πρόβατα πολυτόκα πληθύνοντα οὐκ ἐν ἄλ‐
30	λοις τισὶν ἢ ταῖς ἐξόδοις αὐτῶν, καὶ βόες παχεῖς, ὁποῖοι οἱ τῆς Αἰγυπτίας εὐθηνίας.
33	Ἐμακάρισαν τὸν λαὸν ᾧ ταῦτά ἐστι, κ. τ. ἑ. Μακαριότης ἀδίκων ἐστὶ βίος ἀπενθὴς μετὰ χρη‐
35	μάτων πολλῶν· δικαίων δὲ μακαριότης ἀπάθεια ψυ‐ χῆς μετὰ γνώσεως Θεοῦ.
38t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΜΔʹ.
39	Ὑψώσω σε, ὁ Θεός μου, κ. τ. ἑ. Ὕψωσις
40	πνευματική ἐστιν εὐχαριστία νοῦ καθαροῦ ἐπὶ τοῖς συμβᾶσιν αὐτῷ παρὰ τοῦ Θεοῦ ἀγαθοῖς. Καθ’ ἑκάστην ἡμέραν εὐλογήσω σε, κ. τ. ἑ. Καὶ ἐν περιστάσεσι καὶ πειρασμοῖς ὢν εὐλογήσω σε, φησὶ, Κύριε· τουτέστι διηνεκῶς. Καὶ γὰρ πολλῶν
45	ἐσμεν ὀφειλέται αὐτῷ, ὅτι οὐκ ὄντας ἐποίησεν, ὅτι τοιούτους εἰργάσατο, ὅτι γενομένους διακρατεῖ, ὅτι καθ’ ἑκάστην προνοεῖ τὴν ἡμέραν καὶ κοινῇ καὶ ἰδίᾳ, καὶ λάθρα καὶ φανερῶς, καὶ οὐκ εἰδότων. Οὐ διὰ ταῦτα δὲ μόνον αἶνον ᾄδειν διαπαντὸς προσῆκεν,
12 . 1672 (50)	ἀλλὰ καὶ διὰ τὸ μεγαλεῖον τῆς δόξης αὐτοῦ, διὰ τὴν ἀκήρατον οὐσίαν. Καὶ γὰρ διὰ ταύτην ὀφείλεται παρ’ ἡμῶν αὐτῷ αἶνος καὶ εὐλογία, καὶ διηνεκὴς εὐ‐ χαριστία, καὶ λατρεία, καὶ διακονία συνεχής. Τοῦτο
12 . 1672 (50)	γοῦν αὐτὸ δηλῶν ὁ Προφήτης ἐπήγαγεν.
12 . 1673	Μέγας ὁ Κύριος καὶ αἰνετὸς σφόδρα, καὶ τῆς μεγαλωσύνης αὐτοῦ οὐκ ἔστι πέρας, κ. τ. ἑ. Ἐπείπερ ἡ μεγαλωσύνη τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ Χριστῷ καὶ ἐν τοῖς κτίσμασιν οὖσα θεωρεῖται, καὶ οὐκ ἔστι
5	πέρας τῆς μεγαλωσύνης αὐτοῦ, μήποτε ἡ ἐξ ἀπείρου ἐπ’ ἄπειρον καὶ ἐντεῦθεν παρίσταται τοῦ Θεοῦ εἰς τὰ ὄντα ὑπ’ αὐτοῦ γενόμενα πρόνοια. Τοῦ αὐτοῦ. Πάντων μὲν τῶν γεγονότων ἡ θεωρία πεπέρασται· μόνη δὲ ἡ γνῶσις τῆς ἁγίας
10	Τριάδος ἐστὶν ἀπέραντος. Καὶ οἱ οἰκτιρμοὶ αὐτοῦ ἐπὶ πάντα τὰ ἔργα αὐ‐ τοῦ, κ. τ. ἑ. Εἰ οἱ οἰκτιρμοὶ τοῦ Θεοῦ ἐπὶ πάντα τὰ ἔργα αὐτοῦ, πῶς εἰσί τινες ἐφ’ οὓς οὐ φθάνουσιν; Ἄρα καὶ ἐπ’ αὐτοὺς οἱ οἰκτιρμοὶ τοῦ Θεοῦ· εἰ μὴ
15	ἄρα ἐπὶ μὲν τὰ ἔργα αὐτοῦ φθάνουσιν οἱ οἰκτιρμοὶ αὐτοῦ, ἐπὶ δὲ τὰ ἔργα τῶν χειρῶν αὐτοῦ οὐ πάντως.
18	Ἐξομολογησάσθωσάν σοι, Κύριε, πάντα τὰ ἔργα σου, καὶ οἱ ὅσιοί σου εὐλογησάσθωσάν σε,
20	κ. τ. ἑ. Νῦν ἔργα τὰς φύσεις τὰς λογικὰς λέ‐ γει· αὗται γὰρ πεφύκασιν ἐξομολογεῖσθαι Θεῷ. Εἰ δ’ ἀναπέμπεταί τις ἐξομολόγησις καὶ ἀπὸ τῆς λοιπῆς κτίσεως, Θεὸς ἂν εἰδείη. Βασιλεία σου βασιλεία πάντων αἰώνων, κ. τ.
25	ἑ. Εἰ ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἡ θεωρία τῶν γεγο‐ νότων καὶ γενησομένων αἰώνων ἐστὶ, καλῶς εἴρηται τό· «Ἡ βασιλεία σου βασιλεία πάντων τῶν αἰώνων.» Φυλάσσει Κύριος πάντας τοὺς ἀγαπῶντας αὐ‐ τὸν, καὶ πάντας τοὺς ἁμαρτωλοὺς ἐξολοθρεύσει,
30	κ. τ. ἑ. Ἐξολόθρευσις ἁμαρτωλοῦ ἐστι λογικῆς ψυχῆς χωρισμὸς ἀπὸ τῆς συμπάσης κατὰ κακίαν ζωῆς. Αἴνεσιν Κυρίου λαλήσει τὸ στόμα μου, καὶ εὐ‐ λογείτω πᾶσα σὰρξ τὸ ὄνομα τὸ ἅγιον αὐτοῦ εἰς
35	τὸν αἰῶνα καὶ εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος, κ. τ. ἑ. Πᾶσα σὰρξ εὐλογοῦσα τὸ ὄνομα Κυρίου εἰς τὸν αἰῶνα καὶ εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος ἔσται δηλονότι εἰς τὸν αἰῶνα καὶ εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος ὀψομένη τὸ σωτήριον τοῦ Θεοῦ.
40	Τοῦ αὐτοῦ. Καὶ ὁ Παῦλός φησιν· «Οὐκ ἐν πλαξὶ λιθίναις, ἀλλ’ ἐν πλαξὶ καρδίας σαρκίναις.» Πλὰξ τοίνυν σαρκίνη ἐστὶ ψυχὴ λογικὴ εὐκόλως ὑποδεχομένη τὸν τοῦ Θεοῦ νόμον. Ἔστι δὲ καὶ ψεκτὴ σὰρξ, ὡς τό· «Οὐ μὴ καταμείνῃ τὸ Πνεῦμά
45	μου ἐν τοῖς ἀνθρώποις τούτοις, διὰ τὸ εἶναι αὐτοὺς σάρκας.» Καὶ πάλιν ὁ Παῦλός φησι· «Σὰρξ καὶ αἷμα βασιλείαν Θεοῦ κληρονομῆσαι οὐ δύνανται.» Ἐνταῦθα γὰρ σὰρξ τὴν κακίαν σημαίνει.
49t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΜΕʹ.
12 . 1673 (50)	Τὸν φυλάσσοντα ἀλήθειαν εἰς τὸν αἰῶνα, ποιοῦντα κρίσιν τοῖς ἀδικουμένοις, διδόντα τρο‐ φὴν τοῖς πεινῶσιν, κ. τ. ἑ. Ἀλήθειαν εἶπε τὸν
12 . 1673 (50)	ἀληθινὸν, ἀπὸ τῆς ἕξεως ὀνομάσας τὸν μετέχοντα τῆς
12 . 1676	ἕξεως· οὕτω καὶ ἐλεημοσύνην ἀγαπᾷ καὶ κρίσιν, του‐ τέστιν ἐλεήμονα καὶ δικαιόκριτον. Καὶ παρὰ Παύλῳ «ἀγάπη οὐ περπερεύεται,» ἀντὶ τοῦ, ὁ ἔχων τὴν ἀγάπην. Κατὰ τὰ αὐτὰ δὲ καὶ ἀπὸ τῶν χειρόνων
5	ἕξεων εὑρήσεις ὀνομαζομένους τοὺς κεκτημένους αὐτάς. Κύριος λύει πεπηδημένους, Κύριος σοφοῖ τυ‐ φλοὺς, Κύριος ἀνορθοῖ κατεῤῥαγμένους, κ. τ. ἑ. Οὔτε τὰ πράγματα δεσμοῖ τὸν νοῦν, οὔτε τὰ τού‐
10	των νοήματα, ἀλλὰ τὰ ἐμπαθῆ τῶν πραγμάτων νοή‐ ματα. Καὶ γὰρ τὸν χρυσὸν ὁ Κύριος ἔκτισε, καὶ αὐ‐ τὸς τὴν γυναῖκα ἐποίησεν, οὐδὲν δὲ τῶν γεγονότων ὑπὸ Θεοῦ ἐναντιοῦται τῇ σωτηρίᾳ τῶν ἀνθρώπων, ἀλλ’ ἡ πορνεία καὶ ἡ πλεονεξία δεσμοῦσι τὸν νοῦν,
15	ἀναγκάζουσι χρονίζειν τὰ νοήματα τῶν πραγμάτων ἐν καρδίᾳ. Τοῦ αὐτοῦ. Ἐκείνους δηλαδὴ λέγει τυφλοὺς τοὺς μήτε τὰ ἑαυτῶν κατορθώματα, μήτε τῶν ἄλ‐ λων τὰ ἐλαττώματα καταβλέποντας.
20	Βασιλεύσει Κύριος εἰς τὸν αἰῶνα, κ. τ. ἑ. Ὁ Χρι‐ στὸς ἐβασίλευσε μὲν πρὸ τῶν αἰώνων ἄσαρκος, ἐβασίλευσε δὲ καὶ τῇ σαρκὶ αἰωνίως. Ταῦτα δὲ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον εὐαγγελίζεται τῇ Ἐκκλησίᾳ.
24t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΜϛʹ.
25	Οἰκοδομῶν Ἱερουσαλὴμ ὁ Κύριος καὶ τὰς δια‐ σπορὰς τοῦ Ἰσραὴλ ἐπισυνάξει, κ. τ. ἑ. Οὓς διασκορπίζει ἡ κακία, τούτους συνάγει ἡ ἀρετή. Οὕτω καὶ Κύριος ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις· «Καὶ ὁ μὴ συνάγων μετ’ ἐμοῦ, σκορπίζει.»
30	Ὁ ἀριθμῶν πλήθη ἄστρων, κ. τ. ἑ. Ὁ ἀρι‐ θμὸς ᾧ χρώμενος ὁ Θεὸς ἀριθμεῖ τὰ λογικὰ, κα‐ ταστάσεως ἄστρων μηνύει διαφορὰς, καὶ ἃ τίθησιν ὀνόματα αὐτοῖς διαφόρους πνευματικὰς γνώσεις ση‐ μαίνει. Περὶ δὲ τῶν ἑρπετῶν τῶν ἐν τῇ θαλάσσῃ
35	φησίν· «Ἐκεῖ ἑρπετὰ ὧν οὐκ ἔστιν ἀριθμός.» Πῶς γὰρ ἐφαρμοσθήσεται ὁ πνευματικὸς ἀριθμὸς τοῖς ἕρ‐ πουσιν ἐπὶ γαστέρα, καὶ δουλεύουσιν ἡδοναῖς, ὧν «ὁ θυμὸς κατὰ τὴν ὁμοίωσιν τοῦ ὄφεως, καὶ ἰὸς ἀσπίδων ὑπὸ τὰ χείλη αὐτῶν;» Καὶ πάλιν ὁ Σολομὼν πολλοὺς
40	λέγει τοὺς τετρωμένους ὑπὸ κακίας, καὶ ἀναριθμή‐ τους τοὺς πεφονευμένους. Ἀναλαμβάνων πραεῖς ὁ Κύριος, ταπεινῶν δὲ ἁμαρτωλοὺς ἕως τῆς γῆς, κ. τ. ἑ. Ζητητέον πόθεν ταπεινοῖ τοὺς ἁμαρτωλούς. Διδάσκει δὲ τὸ
45	ὅπου εἰπὼν, «ἕως γῆς.» Καὶ μήποτε ταπεινοῖ, ποιῶν εἶναι ἐν τῷ γηΐνῳ τῆς ταπεινώσεως σώματι. Ἀνα‐ λαμβάνει μὲν οὖν πραεῖς, οὓς πρότερον ἐταπείνωσε· ταπεινοῖ δὲ ἕως γῆς ἁμαρτωλοὺς, πρὸ τῆς ἁμαρτίας ὄντας ἐν ὕψει.
12 . 1676 (50)	Τῷ περιβάλλοντι τὸν οὐρανὸν ἐν νεφέλαις, κ. τ. ἑ. Περιβάλλεται καὶ καλύπτεται ὁ οὐρανὸς
12 . 1676 (50)	καὶ τὰ θειότερα νεφέλαις, ἐφ’ ἃς φθάνει ἡ ἀλήθεια.
12 . 1677 (1t)	ΨΑΛΜΟΣ ΡΜΖʹ.
2	Ὅτι ἐνίσχυσε τοὺς μοχλοὺς τῶν πυλῶν σου, κ. τ. ἑ. Μοχλοὶ, οἶμαι, τῶν πυλῶν εἰσιν Ἱερου‐ σαλὴμ συνεχόμενοι ὑπὸ Κυρίου, τὰ ὑπὲρ τῆς θεωρου‐
5	μένης ἀληθείας καὶ καταλαμβανομένης λογικὰ δυνα‐ τῶς αὐτὴν παριστάντα. Τοῦ αὐτοῦ. Μοχλοὶ μὲν τῆς Ἱερουσαλήμ εἰ‐ σιν αἱ πρακτικαὶ ἀρεταὶ κωλύουσαι τοὺς ἐχθροὺς παρεισδῦναι· τῆς δὲ Σιὼν τὰ οὐράνια δόγματα καὶ ἡ
10	ὀρθὴ πίστις τῆς προσκυνητῆς καὶ ἁγίας Τριάδος, εἴπερ ἡ μὲν Ἱερουσαλὴμ τὴν ψυχὴν σημαίνει, ἡ δὲ Σιὼν τὸν νοῦν. Ἑρμηνεύεται γὰρ Ἱερουσαλὴμ μὲν ὅρασις εἰρήνης, Σιὼν δὲ σκοπευτήριον. Ὁ τιθεὶς τὰ ὅριά σου εἰρήνην, κ. τ. ἑ. Τὰ
15	ὅρια τῆς Ἱερουσαλὴμ εἰρήνη ἐστὶ πάντα· ἔξω δὲ τῶν ὁρέων αὐτῆς οὐκ ἔστιν εἰρήνη· διὸ ὁ μὴ ἐν εἰρήνῃ ἔξω ἐστὶ τῶν ὁρέων Ἱερουσαλήμ. Τοῦ αὐτοῦ. Ὅρια τῆς εἰρήνης φασὶν εἶναι τὴν ἀπάθειαν τῆς ψυχῆς.
20	Καὶ στέαρ πυροῦ ἐμπιπλῶν σε, κ. τ. ἑ. Ὅμοιον ἐν ὀγδοηκοστῷ οὕτως· «Καὶ ἐψώμισεν αὐτοὺς ἐκ στέατος πυροῦ.» Ὁ κόκκος τοῦ σίτου ὁ Σωτήρ ἐστι· διὸ καὶ πυρός ἐστιν οὗ ἐμπίπλησιν ὁ Θεὸς τὴν Ἱερουσαλήμ.
25	Ὁ ἀποστέλλων τὸ λόγιον αὐτοῦ τῇ γῇ, κ. τ. ἑ. Γῆν ἐνταῦθα ἀλληγορεῖ, τάχα μὲν καὶ ἡμᾶς τοὺς ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσι τὸν θησαυρὸν περιφέ‐ ροντας· ἄμεινον δὲ τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ ἐκδέχεσθαι τὸν ἐν τῇ σαρκὶ, ἣν χωρῆσαι ἠθέλησε τὸν τοσοῦτον Κύ‐
30	ριον. Τοῦ διδόντος χιόνα ὡσεὶ ἔριον, ὁμίχλην ὡσεὶ σποδὸν πάσσοντος, κ. τ. ἑ. Διττῶς λέγεται διδόναι Θεὸς, ἢ συγχωρῶν ἢ ἐνεργῶν· ὡς εἰ καὶ περὶ τοῦ ἡλίου τις ἔλεγεν, ὅτι αὐτός ἐστιν ὁ τὴν ἡμέραν
35	ποιῶν καὶ τὴν νύκτα, ἀλλ’ ἡμέραν μὲν λάμπων, νύκτα δὲ ὑποχωρῶν. Κατὰ οὖν τὸ δεύτερον σημαινό‐ μενον τὸ διδόναι τὸν Θεὸν ἐνταῦθα νομιστέον, εἴπερ ἀποστέλλων τὸν λόγον αὐτοῦ τήκει αὐτά. Ἐξαποστελεῖ τὸν λόγον αὐτοῦ, καὶ τήξει
40	αὐτὰ, κ. τ. ἑ. Ἡ χιὼν καὶ ὁ κρύσταλλος, καὶ ἡ ὁμίχλη καὶ τὸ ψῦχος κατὰ στέρησιν τοῦ ἡλίου τῆς δικαιοσύνης ἐπισυμβαίνει τῇ φύσει τῇ λογικῇ, ἅπερ ἔτηξεν ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος ἀποσταλείς· «Πῦρ γὰρ, φησὶν, ἦλθον βαλεῖν ἐπὶ τὴν γῆν.»
45t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΜΗʹ.
46	Αἰνεῖτε τὸν Κύριον ἐκ τῶν οὐρανῶν, κ. τ. ἑ. Αἶνός ἐστιν ὕμνος εἰς Θεὸν ἐπὶ τῇ θεωρίᾳ τῶν γεγονότων. Αἰνεῖτε αὐτὸν, πάντα τὰ ἄστρα καὶ τὸ φῶς, κ.
12 . 1677 (50)	τ. ἑ. Τὸ φῶς νῦν συμβολικῶς λογικὴν φύσιν σημαί‐ νει· «Ὑμεῖς γὰρ, φησὶν, ἐστὲ τὸ φῶς τοῦ κό‐
12 . 1677 (50)	σμου.»
12 . 1680	Αἰνεῖτε αὐτὸν, οἱ οὐρανοὶ τῶν οὐρανῶν, καὶ τὸ ὕδωρ τὸ ὑπεράνω τῶν οὐρανῶν αἰνεσάτωσαν τὸ ὄνομα Κυρίου, κ. τ. ἑ. Οὐρανός ἐστι νοητὸς φύσις λογικὴ τὸν τῆς δικαιοσύνης ἥλιον ἐν αὐτῇ περιφέ‐
5	ρουσα. Τοῦ αὐτοῦ. Ὕδωρ τὸ ἐπάνω τῶν οὐρανῶν λογικὰς φύσεις σημαίνει, κεχωρισμένας ἀπὸ τῶν ἐν τοῖς οὐ‐ ρανοῖς ὄντων ὑδάτων. Καὶ ὑψώσει κέρας λαοῦ αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Κέρας
10	ἐστὶ νοῦς καθαρός. Ὕμνος πᾶσι τοῖς ὁσίοις αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ὕμνος ἐστὶν ἔμπληξις μετὰ δοξολογίας ἐπὶ τῇ θεωρίᾳ τῶν γεγονότων καὶ γενομένων ὑπὸ Θεοῦ.
14t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΜΘʹ.
15	ᾌσατε τῷ Κυρίῳ ᾆσμα καινὸν, κ. τ. ἑ. Οὗτος ᾄδει καινὸν ᾆσμα ὁ τὸν παλαιὸν ἄνθρωπον ἀπο‐ θέμενος, τὸν φθειρόμενον κατὰ τὰς ἐπιθυμίας τῆς ἀπάτης, καὶ ἐνδυσάμενος τὸν νέον τὸν κατὰ Θεὸν κτισθέντα.
20	Ἡ αἴνεσις αὐτοῦ ἐν Ἐκκλησίᾳ ὁσίων, κ. τ. ἑ. Ὡς «οὐχ ὡραῖος αἶνος ἐν στόματι ἁμαρτωλοῦ·» οὕτως οὐδὲ ἐν Ἐκκλησίᾳ πονηρευομένων, ἀλλ’ ἐν Ἐκκλησίᾳ ὁσίων· καὶ ἐν ταύτῃ μᾶλλον ἢ ἐν ἑνὶ, ἢ ἐν ὀλίγοις.
25	Εὐφρανθήτω Ἰσραὴλ ἐπὶ τῷ ποιήσαντι αὐτὸν, καὶ υἱοὶ Σιὼν ἀγαλλιάσθωσαν ἐπὶ τῷ βασιλεῖ αὐ‐ τῶν, κ. τ. ἑ. Ἐπεὶ περὶ μὲν τοῦ κατ’ εἰκόνα τὸ «ἐποίησεν» εἴρηται, περὶ δὲ τοῦ ἀπὸ τοῦ χοῦ τὸ «ἔπλασε,» καὶ ἡ ἁγία εὐφροσύνη ἐν τῷ κατ’ εἰκόνα
30	ἐστί· διὰ τοῦτο Ἰσραὴλ ἐπὶ τῷ ποιήσαντι αὐτὸν προστάσσεται εὐφραίνεσθαι. Υἱῶν δὲ Σιὼν βασιλεύει Χριστὸς, τουτέστι σοφία, λόγος, ἀλήθεια, ἐφ’ ᾧ ἀγαλ‐ λιάσθωσαν. Αἰνεσάτωσαν τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἐν χορῷ, κ. τ. ἑ.
35	Ἐὰν οἱ πολλοὶ ἐν τῷ αὐτῷ νοῒ καὶ τῇ αὐτῇ γνώμῃ ὁμοθυμαδὸν μιᾷ ψυχῇ καὶ μιᾷ καρδίᾳ αἰνῶσι τὸ ὄνομα καὶ τὴν ἰδιότητα τοῦ βασιλέως, αἰνοῦσι τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἐν χορῷ μετὰ συμφωνίας. Ἐν τυμπάνῳ καὶ ψαλτηρίῳ ψαλάτωσαν αὐτῷ,
40	κ. τ. ἑ. Οἱ μὲν νεκρώσαντες τὰ ἐπὶ γῆς μέλη, καὶ ἀναγαγόντες ἐπὶ τὸ ξύλον τῷ Χριστῷ συσταυ‐ ροῦσθαι τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς ἐξουσίας, ἐν τυμπάνῳ ψάλλουσι τῷ Θεῷ· οἱ δὲ ὁλόκληροι καὶ ἁρμόνιοι τῷ πνεύματι, ἐν ψαλτηρίῳ.
45	Ὅτι εὐδοκεῖ Κύριος ἐν λαῷ αὐτοῦ, καὶ ὑψώσει πραεῖς ἐν σωτηρίᾳ, κ. τ. ἑ. Εὐδοκεῖ Κύριος ἐν τῇ ἰδίᾳ μερίδι, ἥτις ἐστὶν ὁ λαὸς αὐτοῦ, οὐκ ἐν ἄλλῳ τινὸς ἄρχοντος τοῦ αἰῶνος τούτου λαῷ. Καὶ ὑψώσει πραεῖς εἰς γῆν ἣν κληρονομοῦσιν οἱ πραεῖς, οὐ τὴν
12 . 1680 (50)	κάτω, ἀλλὰ ταύτην ἐφ’ ἧς ἐστιν ἡ ἄνω Ἱερουσαλήμ· ὑψώσει γὰρ Θεὸς πραεῖς ἐν σωτηρίᾳ· καὶ καυχήσον‐ ται ὅσιοι ἐν δόξῃ. Ἐν ποίᾳ δόξῃ; εὐλόγως περὶ ἧς φησιν· «Ὁ καυχώμενος ἐν Κυρίῳ καυχάσθω·»
12 . 1680 (50)	ἢ τοιαύτῃ ὁποίαν εἶχε Μωϋσῆς, ὅτε δεδόξασται ἡ
12 . 1681	ὄψις τοῦ προσώπου αὐτοῦ· καὶ περὶ ἧς φησιν ὁ Παῦ‐ λος· «Ἡμεῖς δὲ πάντες ἀνακεκαλυμμένῳ προσώπῳ τὴν δόξαν Κυρίου κατοπτριζόμενοι, τὴν αὐτὴν εἰ‐ κόνα μεταμορφούμεθα ἀπὸ δόξης εἰς δόξαν.»
6	Καὶ ἀγαλλιάσονται ἐπὶ τῶν κοιτῶν αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Ἀγαλλιάσονται ἐπὶ τῶν κοιτῶν αὐτῶν, οἷς «ἡ νὺξ προέκοψεν, ἡ δὲ ἡμέρα ἤγγικεν·» οἳ καὶ ὡς ἐν ἡμέρᾳ εὐσχημόνως περιπατοῦσιν, «οὐ κώμοις
10	καὶ μέθαις, οὐ κοίταις καὶ ἀσελγείαις.»
12	Αἱ ὑψώσεις τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ λάρυγγι αὐτῶν, κ. τ. ἑ. Ὧν οὐ τάφος ἀνεῳγμένος ὁ λάρυγξ, τού‐ των ὑψώσεις Θεοῦ ἐν τῷ λάρυγγι αὐτῶν, καὶ ῥομ‐
15	φαῖαι δίστομοι ἐν ταῖς χερσὶν αὐτῶν τῶν ἑτοίμως ἐχόντων ἐκδικεῖν πᾶσαν παρακοὴν, καὶ καθαιρούν‐ των πᾶν ὕψωμα ἐπαιρόμενον κατὰ τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ. Καὶ ῥομφαῖαι δίστομοι ἐν ταῖς χερσὶν αὐτῶν,
20	κ. τ. ἑ. Ῥομφαῖαί εἰσι διαλογισμοὶ καὶ πράξεις ψυχῆς ἐκ κακίας καὶ ἀγνωσίας. Τοῦ αὐτοῦ. Ῥομφαία ἐστὶ νοῦς λογικὸς ἐκ‐ κόπτων ψυχὴν ἀπὸ κακίας καὶ ἀγνωσίας. Τοῦ ποιῆσαι ἐκδίκησιν ἐν τοῖς ἔθνεσιν, ἐλε‐
25	γμοὺς ἐν τοῖς λαοῖς, κ. τ. ἑ. «Ἐκδίκησιν μὲν ἐν τοῖς ἔθνεσιν,» ἐν τοῖς ἑτεροδόξοις· «ἐλεγμοὺς δὲ ἐν τοῖς λαοῖς,» τοῖς ἁμαρτάνουσι, κατὰ τὸν βίον νο‐ μιζομένοις ἐκκλησιαστικοῖς. Τοῦ δῆσαι τοὺς βασιλεῖς αὐτῶν ἐν πέδαις, καὶ
30	τοὺς ἐνδόξους αὐτῶν ἐν χειροπέδαις σιδηραῖς, κ. τ. ἑ. Ὁ συμβιβάζων διδασκάλους ἑτεροδόξων καὶ τοὺς ἐν ἐκείνοις δοκοῦντας διὰ νομιζομένην ἱκα‐ νότητα ἐνδόξους, δεῖται βασιλεῖς αὐτῶν ἐν πέδαις, ἵνα μὴ προβαίνωσι τῷ λόγῳ αὐτῶν, καὶ τοὺς ἐνδόξους
35	αὐτῶν ἐν χειροπέδαις σιδηραῖς, ἵνα μηκέτι κρατῶσι τὸν πάλαι διὰ τὸ εὐεξαπάτητον κρατούμενον.
38	Τοῦ αὐτοῦ. Δεσμός ἐστι νοητὸς ἀπάθεια λο‐ γικῆς ψυχῆς· ἢ φόβος Κυρίου ἐκκλίνων ἀπὸ κακίας·
40	ἢ διδασκαλία πνευματικὴ μὴ συγχωροῦσα τὸν νοῦν ἐπὶ τὴν κακίαν ὁδεύειν· ἢ ἀγάπη πνευματικὴ μηδὲν προτιμῶσα τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ. Τοῦ ποιῆσαι ἐν αὐτοῖς κρῖμα ἔγγραπτον, κ. τ. ἑ. Ποιοῦσιν οἱ ὅσιοι κρῖμα ἔγγραφον καὶ γραφῆς
45	τῆς ἐν πνεύματι ἄξιον ἐν τοῖς προειρημένοις βασι‐ λεῦσι καὶ ἐνδόξοις· καὶ πάντα τὰ προειρημένα δόξα ἐστὶ πᾶσι τοῖς ὁσίοις τοῦ Θεοῦ, ὡς τὸν μὴ ἔχοντα ταῦτα μὴ εἶναι ὅσιον Θεοῦ.
49t	ΨΑΛΜΟΣ ΡΝʹ.
12 . 1681 (50)	Αἰνεῖτε τὸν Θεὸν ἐν τοῖς ἁγίοις αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Μηδεὶς ἐξελθὼν τὰ ἅγια αἰνείτω τὸν Θεόν· «Πῶς» γὰρ «ᾄσωμεν τὴν ᾠδὴν Κυρίου ἐπὶ γῆς
12 . 1681 (50)	ἀλλοτρίας;» Ἀλλοτρία δὲ γῆ τὰ μὴ ἅγια. Ἢ ἐπεὶ οὐ
12 . 1684	δοτέον τὰ ἅγια τοῖς κυσὶν, οὐδὲ βλητέον τοὺς μαργα‐ ρίτας ἔμπροσθεν τῶν χοίρων, ἡ δὲ αἴνεσις Κυρίου ἁγία καὶ μαργαρίτης· ἐν ἁγίοις αἰνετέον τὸν Θεὸν, καὶ οὔτε ἐν κυσὶν οὔτε ἐν χοίροις.
5	Αἰνεῖτε αὐτὸν ἐν στερεώματι δυνάμεως αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ὅπου στερέωμα πίστεως καὶ οἰκοδομῆς ὁμοίας τῇ ἐπὶ πέτραν ὑπὸ ἀνδρὸς φρονίμου οἰκοδο‐ μηθείσῃ, καὶ Χριστὸς ἡ τοῦ Θεοῦ δύναμις, ἐκεῖ ὡς ἐν στερεώματι δυνάμεως Θεοῦ αἰνείσθω ὁ Θεός. Καὶ
10	ἔστω ταῦτα ἐν τῷ λέγοντι καὶ ἐν τῷ ἀκούοντι. Αἰνεῖτε αὐτὸν ἐπὶ ταῖς δυναστείαις αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Ὡς ἐν παντὶ τόπῳ τῆς δεσποτείας αὐτοῦ εὐλογεῖ ἡ ψυχὴ τοῦ δικαίου τὸν Θεόν· οὕτως καὶ αἰ‐ νετέον αὐτὸν καὶ ἐφ’ αἷς ἔστησε καὶ ἔταξε δυναστείαις,
15	ἃς νοείτωσαν, ἵνα καὶ μετέχωσιν αὐτῶν ὁ λέγων καὶ ἀκούων. Ἄῤῥητα γὰρ τὰ διὰ τῶν ἁγίων αὐτοῦ διη‐ νεκῶς κατορθούμενα. Αἰνεῖτε αὐτὸν κατὰ τὸ πλῆθος τῆς μεγαλωσύ‐ νης αὐτοῦ, κ. τ. ἑ. Νοηθείσης ἑκάστης μεγα‐
20	λωσύνης τοῦ Θεοῦ, καὶ ἕκαστον τῶν κτισμάτων νοη‐ θήσεται, καὶ τὸ πλῆθος τῆς μεγαλωσύνης, ἧς ἑκάστης οὐκ ἔστι πέρας. Αἰνεῖτε αὐτὸν ἐν ἤχῳ σάλπιγγος, κ. τ. ἑ. Κατὰ τὸν πνευματικὸν περὶ σαλπίγγων κατασκευῆς
25	ἐν Ἀριθμοῖς λόγον κατασκευαστέον σάλπιγγα, ἵνα ἐν ἤχῳ αὐτῆς αἰνέσωμεν τὸν Θεόν. Τοιαῦται δὲ, οἶ‐ μαι, σάλπιγγες δηλοῦνται καὶ ἐν τῷ· «Σαλπίσει γὰρ, καὶ οἱ νεκροὶ ἐγερθήσονται ἄφθαρτοι·» καὶ ἐν τῷ· «Ἐν φωνῇ ἀρχαγγέλου καὶ ἐν σάλπιγγι τοῦ Θεοῦ
30	καταβήσεται ἀπ’ οὐρανοῦ.» Ἔστι δὲ καὶ ἑορτὴ νεομηνία ἑβδόμου μηνὸς μνημόσυνον σαλπίγγων· καθ’ ὃ λέγεται· «Σαλπίσατε ἐν νεομηνίᾳ σάλπιγγι ἐν εὐσήμῳ ἡμέρᾳ ἑορτῆς ἡμῶν.» Τοῦ αὐτοῦ. Σάλπιγξ ἐστὶ νοῦς θεωρητικὸς,
35	ἢ νοῦς διδασκαλίαν πνευματικὴν πεπιστευμένος. Αἰνεῖτε αὐτὸν ἐν ψαλτηρίῳ καὶ κιθάρᾳ, αἰνεῖτε αὐτὸν ἐν τυμπάνῳ καὶ χορῷ, αἰνεῖτε αὐτὸν ἐν χορδαῖς καὶ ὀργάνῳ, αἰνεῖτε αὐτὸν ἐν κυμβάλοις εὐήχοις, αἰνεῖτε αὐτὸν ἐν κυμβάλοις ἀλαλαγμοῦ,
40	κ. τ. ἑ. Κιθάρα ἐστὶ ψυχὴ πρακτικὴ ὑπὸ τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ κινουμένη. Τύμπανόν ἐστι νέ‐ κρωσις τοῦ ἐπιθυμητικοῦ δι’ αὐτὸ τὸ καλόν. Χορὸς δέ ἐστι συμφωνία ψυχῶν λογικῶν τὸ αὐτὸ λεγουσῶν καὶ μὴ ἐχουσῶν σχίσματα. Χορδαί εἰσι συμφώνησις
45	ἀνταναιρεθείσης φωνῆς ἀρετῶν καὶ ὀργάνων. Ὄργα‐ νόν ἐστιν Ἐκκλησία Θεοῦ, ἀπὸ θεωρητικῶν καὶ πραγματικῶν συνεστῶσα ψυχῶν. Κύμβαλόν ἐστιν εὔηχον ψυχὴ πρακτικὴ τῷ πόθῳ προσηλωμένη τοῦ Χριστοῦ. Κύμβαλόν ἐστιν ἀλαλαγμοῦ νοῦς καθαρὸς
12 . 1684 (50)	παρὰ τῆς τοῦ Χριστοῦ ἐμπνεόμενος σωτηρίας. Τοῦ αὐτοῦ. Χορδαὶ πλείους ἁρμονίως συντε‐ θειμέναι, καὶ μουσικῶς ἑκάστη ἐν οἰκείᾳ χώρᾳ τε‐ ταγμένη, αἱ πολλαί εἰσιν ἐντολαὶ καὶ τὰ περὶ πλειό‐
12 . 1684 (50)	νων δόγματα, οὐδεμίαν ἔχοντα πρὸς ἄλληλα διαφω‐
12 . 1685	νίαν. Ὄργανον δὲ τούτων πάντων περιεκτικὸν ἡ τοῦ σοφοῦ ἐν Χριστῷ ψυχή. Τοῦ αὐτοῦ. Ὁ μὲν ταῖς γλώσσαις τῶν ἀν‐ θρώπων ἢ τῶν ἀγγέλων λαλῶν, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχων,
5	οὐκ ἔστιν εὔηχον κύμβαλον. Πᾶσα πνοὴ αἰνεσάτω τὸν Κύριον, κ. τ. ἑ. Εἰ τὸ φῶς τοῦ Κυρίου κατὰ τὸν Σολομῶντα ἡ πνοὴ ἀνθρώπων ἐστὶ, πᾶσα λογικὴ φύσις ἀναπνέουσα
5	τοῦτο τὸ φῶς αἰνεσάτω τὸν Κύριον.

12

1053

(8t)

12

1056

12

1057

12

1060

12

1060

(50)

12

1061

12

1061

(50)

12

1064

12

1064

(50)

12

1065

12

1065

(50)

12

1068

12

1068

(50)

12

1069

12

1069

(50)

12

1072

12

1072

(50)

12

1073

12

1073

(50)

12

1076

12

1077

12

1080

12

1081

12

1081

(50)

12

1084

12

1085

(8t)

12

1085

(50)

12

1088

12

1088

(50)

12

1089

12

1089

(50)

12

1092

12

1092