TLG 1495 001 :: MELITO :: De pascha (P. Beatty 8 + P. Bodmer 13 + P. Oxy. 13.1600)

MELITO Apol., Episcopus
(Sardianus: A.D. 2)

De pascha (P. Beatty 8 + P. Bodmer 13 + P. Oxy. 13.1600)

Source: Perler, O. (ed.), Méliton de Sardes. Sur la Pâque et fragments [Sources chrétiennes 123] Paris: Cerf, 1966: 60–126.

Citation: (Line)

1tΜΕΛΙΤΩΝΟΣ
2tΠΕΡΙ ΠΑΣΧΑ
3 Ἡ μὲν γραφὴ τῆς Ἑβραϊκῆς ἐξόδου ἀνέγνωσται, καὶ τὰ ῥήματα τοῦ μυστηρίου διασεσάφηται·
5πῶς τὸ πρόβατον θύεται καὶ πῶς ὁ λαὸς σῴζεται. Τοίνυν ξύνετε, ὦ ἀγαπητοί· οὕτως ἐστὶν καινὸν καὶ παλαιόν, ἀΐδιον καὶ πρόσκαιρον,
10 φθαρτὸν καὶ ἄφθαρτον, θνητὸν καὶ ἀθάνατον τὸ τοῦ πάσχα μυστήριον· παλαιὸν μὲν κατὰ τὸν νόμον, καινὸν δὲ κατ⸤ὰ τὸν⸥ λόγον,
15πρόσκαιρον διὰ τὸν ⸤τύπον⸥, ἀΐδιον διὰ τὴν χάριν, φθαρτ⸤ὸν διὰ τὴν⸥ τοῦ προβάτου σφαγήν,
ἄφθαρτον ⸤διὰ τὴν⸥ τοῦ κυρίου ζωήν, θνητὸν διὰ τὴν 〈⸤ἐν τῇ γῇ⸥〉 ταφήν,60
20 ἀθάνατον δ⸤ιὰ τ⸥ὴν ἐκ ⸤νεκρῶν⸥ ἀνάστασιν· παλαιὸς ⸤μὲν ὁ νόμοσ⸥, ⸤καινὸς δὲ ὁ⸥ λόγος, πρόσκαιρο⸤ς ὁ τύποσ⸥, ⸤ἀΐδιος ἡ χάρισ⸥,
25⸤φ⸥θα⸤ρτὸν τὸ πρόβατον⸥, ⸤ἄφθαρτος ὁ κύριοσ⸥, ⸤σφαγεὶς ὡς ἀμνόσ⸥, ⸤ἀναστὰς ὡς θεόσ⸥. ⸤Καὶ γὰρ «ὡς πρόβατον εἰς σφαγὴν ἤχθη⸥»,
30 ⸤ἀλλ’ οὐδὲ πρόβατον ἦν⸥· ⸤καὶ ὡς ἀμνὸς ἄφωνοσ⸥, ⸤ἀλ⸥λ’ οὐδὲ ἀμνὸς ἦν· ὁ μὲν γὰρ τύπος ⸤ἐγένετο⸥, ⸤ἡ⸥ δὲ ἀλήθεια ηὑρίσκετο.
35Ἀντὶ γὰρ τοῦ ⸤ἀμνοῦ θε⸥ὸς ἐγένετο καὶ ἀντὶ τοῦ προβάτου ἄν⸤θρωπ⸥ος, ⸤ἐ⸥ν δὲ τῷ ἀνθρώπῳ Χριστός, ὃς κεχώρηκεν ⸤τὰ⸥ πάντα. Ἡ γοῦν τοῦ προβάτου σφαγὴ
40καὶ ἡ τοῦ πάσχα πομπὴ καὶ ἡ τοῦ νόμου γραφὴ
εἰς Χριστὸν Ἰησοῦν κεχώρηκεν, δι’ ὃν τὰ πάντα ἐν τῷ πρεσβυτέρῳ νόμῳ ἐγένετο, μᾶλλον δὲ ἐν τῷ νέῳ λόγῳ.62
45Καὶ γὰρ ὁ νόμος λόγος ἐγένετο καὶ ὁ παλαιὸς καινός, —συνεξελθὼν ἐκ Σιὼν καὶ Ἰερουσαλήμ— καὶ ἡ ἐντολὴ χάρις, καὶ ὁ τύπος ἀλήθεια,

(50)

καὶ ὁ ἀμνὸς υἱός, καὶ τὸ πρόβατον ἄνθρωπος, καὶ ὁ ἄνθρωπος θεός. Ὡς γὰρ υἱὸς τεχθείς, καὶ ὡς ἀμνὸς ἀχθείς,
55καὶ ὡς πρόβατον σφαγείς, καὶ ὡς ἄνθρωπος ταφείς, ἀνέστη ἐκ νεκρῶν ὡς θεός, φύσει θεὸς ὢν καὶ ἄνθρωπος. Ὅς ἐστιν τὰ πάντα·
60καθ’ ὃ κρίνει νόμος, καθ’ ὃ διδάσκει λόγος, καθ’ ὃ σῴζει χάρις, καθ’ ὃ γεννᾷ πατήρ, καθ’ ὃ γεννᾶται υἱός,
65 καθ’ ὃ πάσχει πρόβατον, καθ’ ὃ θάπτεται ἄνθρωπος, καθ’ ὃ ἀνίσταται θεός. Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ Χριστός, «ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν.»
70Τοῦτό ἐστιν τὸ τοῦ πάσχα μυστήριον, καθὼς ἐν τῷ νόμῳ γέγραπται, ὡς μικρῷ πρόσθεν ἀνέγνωσται. Διηγήσομαι δὲ τὰ ῥήματα τῆς γραφῆς, πῶς ὁ θεὸς ἐντέλλε‐ ται Μωυσεῖ ἐν Αἰγύπτῳ, ὁπόταν βούλεται64
75 τὸν μὲν Φαραὼ δῆσαι ὑπὸ μάστιγα, τὸν δὲ Ἰσραὴλ λῦσαι ἀπὸ μάστιγος διὰ χειρὸς Μωυσέως. «Ἰδοὺ γὰρ, φησίν, λήμψῃ ἄσπιλον ἀμνὸν καὶ ἄμωμον, καὶ ἑσπέρας σφάξεις αὐτὸν με⸤τὰ⸥ τῶν υἱῶν Ἰσραήλ,
80καὶ νύκτωρ ἔδεσθε αὐτὸν ⸤με⸥τὰ σπουδῆς, καὶ ὀστοῦν οὐ συντρίψετε αὐτοῦ. ⸤Οὕτως, φ⸥ησίν, ποιήσεις· ἐν μιᾷ νυκτὶ ἔδε⸤σθε α⸥ὐτὸν κατὰ πατριὰς καὶ δήμους, ⸤περιε⸥ζωσμένοι τὰς ὀσφύας ὑμῶν
85⸤καὶ αἱ ῥάβ⸥δοι ἐν ταῖς χερσὶν ὑμῶν. Ἔστιν ⸤γὰρ τοῦτ⸥ο πάσχα κυρίου, μνημόσυνον αἰώ⸤νιον τοῖς υἱο⸥ῖς Ἰσραήλ. Λαβόντες δὲ τὸ τοῦ προ⸤βάτου αἷμα⸥
⸤χρίσατε⸥ τὰ πρόθυρα τῶ⸤ν οἰκιῶν ὑμῶν⸥66
90⸤τιθέντες ἐπὶ τοὺς σταθμοὺς τῆς εἰσόδου τὸ σημεῖ⸥‐ ⸤ον τοῦ αἵματος εἰς δυσωπίαν τοῦ ἀγγέλου⸥. ⸤Ἰδοὺ γὰρ, πατάξω Αἴγυπτον καὶ ἐν μιᾷ νυκτὶ ἀτεκ⸥‐ ⸤νω⸥θήσεται ἀπὸ κτήνους ἕως ἀν⸤θρώπου⸥.» Τότε Μωυσῆς σφάξας τὸ πρό⸤βατον⸥
95⸤καὶ⸥ νύκτωρ διατελέσας τὸ μυ⸤στήριον με⸥τὰ τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ ἐσφράγισεν ⸤τὰς τῶν⸥ οἰκιῶν θύρας εἰς φρουρὰν τοῦ λ⸤αοῦ⸥ ⸤καὶ⸥ εἰς δυσωπίαν τοῦ ἀγγέλου.

(100)

Ὁπότ⸤ε δὲ τὸ πρό⸥βατον σφάζεται καὶ τὸ πάσχα βιβρώ⸤σκε⸥ται καὶ τὸ μυστήριον τελεῖται καὶ ὁ λαὸς εὐφραίνεται καὶ ὁ Ἰσραὴλ σφραγίζεται,
105τότε ἀφίκεται ὁ ἄγγελος πατάσσειν Αἴγυπτ⸤ον⸥. Τὴν ἀμύητον τοῦ μυστηρίου, τὴν ἄμοιρον τοῦ πάσχα, τὴν ἀσφράγιστον τοῦ αἵματος, τὴν ἀφρούρητον τοῦ πνεύματος,
110 τὴν ἔχθραν, τὴν ἄπιστον ἐν μιᾷ νυκτὶ πατάξας ἠτέκνωσεν. Περιελθὼν γὰρ τὸν Ἰσραὴλ ὁ ἄγγελος καὶ ἰδὼν ἐσφρα‐ γισμένον τῷ τοῦ προβάτου αἵματι, ἦλθεν ἐπ’ Αἴγυπτον,
115καὶ τὸν σκληροτράχηλον Φαραὼ διὰ πένθους ἐδάμασεν, ἐνδύσας αὐτὸν οὐ στόλην φαιὰν οὐδὲ πέπλον περιεσχισ‐ μένον, ἀλλ’ ὅλην Αἴγυπτον περιεσχισμένην, πενθοῦσαν
ἐπὶ τοῖς πρωτοτόκοις αὐτῆς. Ὅλη γὰρ Αἴγυπτος, γενηθεῖσα68
120 ἐν πόνοις καὶ πληγαῖς, ἐν δάκρυσιν καὶ κοπετοῖς, ἀφίκετο πρὸς Φαραὼ ὅλη πενθήρης, οὐ μόνον τῷ σχήματι, ἀλλὰ καὶ τῇ ψυχῇ, περιεσχισμένη
125 οὐ μόνον τὰς στόλας τῆς περιβολῆς, ἀλλὰ καὶ τοὺς μαστοὺς τῆς τρυφῆς. Ἦν δὲ καινὸν θέαμα ἰδεῖν, ἔνθα κοπτομένους, ἔνθα κωκύοντας,
130καὶ μέσον Φαραὼ πενθήρη, ἐπὶ σάκκῳ καὶ σποδῷ καθήμενον, περιβεβλημένον τὸ ⸤ψηλα⸥φητὸν σκότος ὡς ἱμά⸤τιον⸥ ⸤πενθι⸥κόν, περιεζωσμένον ὅλ⸤ην Αἴγυπτον⸥ ὡς κιθῶνα πένθους.
135⸤Ἦν γὰρ περικει⸥μένη Αἴγυπτος τὸν Φα⸤ραὼ ὡς περι⸥βολὴ κωκυτοῦ. Τοι⸤οῦτ⸥ος ⸤ὑφάνθη κιθὼν τῷ⸥ τυραννικῷ σώματι, τ⸤οιαύτην ἐνέδυσ⸥εν στολὴν τ⸤ὸν σκληρὸν Φαρα⸥ὼ ὁ ⸤τῆσ⸥ ⸤δικαιοσύνης ἄγγελος· πένθος πικρὸν⸥
140
⸤καὶ σκότος ψηλαφητὸν⸥
⸤καὶ ἀτεκνίαν⸥. ⸤Καὶ ἦν ἐπὶ τῶν πρωτοτόκων αὐτῆς· ἦν γὰρ ταχινὸς καὶ⸥ ⸤ἀκόρεστ⸥ος ὁ τῶν πρωτοτόκων θάνατος. Ἦν ⸤δὲ καιν⸥ὸν τρόπαιον ἰδεῖν ἐπὶ τῶν πιπτ⸤όντων⸥
145⸤νε⸥κρῶν ἐν μιᾷ ῥοπῇ. Καὶ ἐγένετο τοῦ θανάτου τροφὴ
ἡ τῶν κειμένων τροπή. Καινὴν δὲ συμφοράν, ἐὰν ἀκούσητε, θαυμάσετε. Τάδε γὰρ περιέσχεν τοὺς Αἰγυπτίους,		70

(150)

νὺξ μακρὰ καὶ σκότος ψηλαφητὸν καὶ θάνατος ψηλαφῶν καὶ ἄγγελος ἐκθλίβων καὶ ᾅδης καταπίνων τοὺς πρωτοτόκους αὐτῶν.
155Τὸ δὲ καινότερον καὶ φοβερώτερον ἀκοῦσαι ἔχετε. Ἐν τῷ ψηλαφητῷ σκότει ὁ ἀψηλάφητος θάνατος
ἐκρύβετο, καὶ τὸ μὲν σκότος ἐψηλάφων οἱ δυστυχεῖς
Αἰγύπτιοι,
160
ὁ δὲ θάνατος ἐξεραυνῶν ἐψηλάφα τοὺς πρωτοτό‐
κους τῶν Αἰγυπτίων τοῦ ἀγγέλου κελεύοντος. Εἴ τις οὖν ἐψηλάφα τὸ σκότος, ὑπὲρ τοῦ θανάτου ἐξήγετο. Εἴ τις πρωτότοκος χειρὶ σκοτεινὸν σῶμα ἐναγκαλισά‐
165μενος, τῇ ψυχῇ ἐκδειματωθεὶς οἰκτρὸν καὶ φοβερὸν ἀνε‐ βόησεν· «Τίνα κρατεῖ ἡ δεξιά μου; Τίνα τρέμει ἡ ψυχή μου; Τίς μοι σκοτεινὸς περίκειται ὅλῳ τῷ σώ‐
170 ματι; Εἰ μὲν πατήρ, βοήθησον, εἰ δὲ μήτηρ, συμπάθησον, εἰ δὲ ἀδελφός, προσλάλησον, εἰ δὲ φίλος, εὐστάθησον,
175εἰ δὲ ἐχθρός, ἀπαλλάγηθι,
ὅτι πρωτότοκος ἐγώ.» Πρὸ δὲ τοῦ σιωπῆσαι τὸν πρωτότοκον, ἡ μακρὰ σιω⸤πὴ⸥ κατέσχεν αὐτὸν προσειποῦσα· «Πρωτότοκος ἐμὸς εἶ· ἐγώ σοι πέπρωμαι ἡ τοῦ θα⸤νάτου⸥ σιωπή.»		72
180 Ἕτερος δέ τις πρωτότοκος, νοήσας τὴν τῶν πρωτοτό‐ κων ἅλωσιν, ἑαυτὸν ἀπηρνεῖτο, ἵνα μὴ θάνῃ πικρῶς· «Οὔκ εἰμι πρωτότοκος, τρί⸤τῳ γεγέννημαι⸥ καρπῷ.» Ὁ δὲ ψευσθῆναι ⸤μὴ δ⸥υνάμ⸤ενοσ⸥ τοῦ πρωτοτόκου προσ⸤ήπτετο⸥· ⸤πρην⸥ὴς δὲ ἔπιπτε σιγῶν.
185 ⸤Ὑπὸ δὲ μιὰν ῥοπ⸥ὴν ὁ πρωτότοκος κ⸤αρπὸς τῶν Αἰ⸥‐ ⸤γυπ⸥τίων ἀπώλε⸤το. Ὁ πρωτόσπορος, ὁ πρωτότοκος, ὁ πο⸥‐ ⸤θητός, ὁ περιψηκτὸς ἐδαφίσθη χαμαί, οὐχ ὁ τῶν ἀν⸥‐ ⸤θρώπων μόνον, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀλόγων⸥ ζῴων. Μύκημα δὲ ἐν τοῖ⸤ς πεδίοισ⸥ τῆς γῆς ἠκούετο ἀ‐
190ποδυρομ⸤ένων κτηνῶν⸥ ἐπὶ τῶν τροφίμων αὐτῶν· κα⸤ὶ γὰρ⸥ ⸤δάμαλισ⸥ ὑπόμοσχος καὶ ἵππος ὑπόπωλ⸤ος καὶ τὰ⸥ λοιπὰ κτήνη λοχευόμενα καὶ σ⸤παργῶν⸥τα πικρὸν καὶ ἐλεει‐ νὸν ἀπωδύρο⸤ντο ἐπὶ⸥ τῶν πρωτοτόκων καρπῶν. Οἰμωγὴ δὲ καὶ κοπετὸς ἐπὶ τῇ τῶν ἀνθρώπων ⸤ἀπω⸥‐
195λείᾳ ἐγένετο, ἐπὶ τῇ τῶν πρωτοτόκων νε⸤κρῶν⸥. Ὅλη γὰρ ἐπώζεσεν Αἴγυπτος ἀπὸ τῶν ἀτάφων σωμάτων. Ἦν δὲ θεάσασθαι φοβερὸν θέαμα, τῶν Αἰγυπτίων μη‐ τέρας λυσικόμους, πατέρας λυσίφρονας, δεινὸν ἀνακω‐ κύοντας τῇ Αἰγυπτιακῇ φωνῇ· «Δυστυχεῖς ἠτεκνώμεθα

(200)

ὑπὸ μίαν ῥοπὴν ἀπὸ τοῦ πρωτοτόκου καρποῦ.» Ἦσαν δὲ ἐπὶ μαστῶν κοπτόμενοι, χερσὶν τύπτοντες κροτήματα ἐπὶ τῆς τῶν νεκρῶν ὀρχήσεως. Τοιαύτη συμφορὰ περιέσχεν Αἴγυπτον, ἄφνω δὲ ἠτέκ‐
νωσεν αὐτήν.74
205Ἦν δὲ ὁ Ἰσραὴλ φρουρούμενος ὑπὸ τῆς τοῦ προ‐ βάτου σφαγῆς, καί γε συνεφωτίζετο ὑπὸ τοῦ χυθέντος αἵματος, καὶ τεῖχος ηὑρίσκετο τοῦ λαοῦ ὁ τοῦ προβάτου θάνατος.
210Ὢ μυστηρίου καινοῦ καὶ ἀνεκδιηγήτου· ἡ τοῦ προβάτου σφαγὴ ηὑρίσκετο τοῦ Ἰσραὴλ σω‐
τηρία, καὶ ὁ τοῦ προβάτου θάνατος ζωὴ τοῦ λαοῦ ἐγένε‐
το,
215 καὶ τὸ αἷμα ἐδυσώπησεν τὸν ἄγγελον. Λέγε μοι, ὦ ἄγγελε, τί ἐδυσωπήθης, τὴν τοῦ προβάτου σφαγὴν
ἢ τὴν τοῦ κυρίου ζωήν, τὸν τοῦ προβάτου θάνατον
220
ἢ τὸν τοῦ κυρίου τύπον, τὸ τοῦ προβάτου αἷμα
ἢ τὸ τοῦ κυρίου πνεῦμα; Δῆλος εἶ δυσωπηθεὶς εἰδὼν ⸤τὸ⸥ τοῦ κυρίου μυστήριον
225 ἐν τῷ προβάτῳ γινόμενον, τὴν τοῦ κυρίου ζωὴν ἐν τῇ τοῦ προβάτου σφαγῇ, τὸν τοῦ κυρίου τύπον ἐν τῷ τοῦ προβάτου θανά⸤τῳ⸥.
230Διὰ τοῦτο οὐκ ἐπάταξας τὸν Ἰσραήλ, ἀ⸤λλὰ μόν⸥ην Αἴγυπτον ⸤ἠτ⸥έκνωσας. Τί ⸤τοῦτο τὸ και⸥νὸν μυστήριον, ⸤Αἴγυπ⸥τον μὲ⸤ν πατα⸥χθῆναι εἰς ἀπώλ⸤ειαν⸥, ⸤τὸν⸥ δὲ Ἰ⸤σραὴλ φυλα⸥χθῆναι εἰς σωτη⸤ρίαν⸥;
235⸤Ἀκούσατε τὴν δύ⸥ναμιν τοῦ μυσ⸤τηρίου⸥. ⸤Οὐδέν ἐστιν, ἀγα⸥πητοί, τ⸤ὸ⸥ λεγόμε⸤νον καὶ γινόμενον⸥ ⸤δίχα παραβολῆς καὶ προκεντήματος. Πάντα ὅσα ἐὰν γίνε⸥‐ ⸤ται καὶ λέγεται, παραβολῆς τυγχάνει⸥ —⸤τὸ μὲν λεγόμενον παραβολῆσ⸥,76
240
⸤τὸ δὲ γινόμενον προτυπώσεωσ⸥— ⸤ἵνα ὡς ἂν τὸ γινόμενον διὰ τῆς προτυπώσεως δ⸥είκνυ‐ ται, οὕτως καὶ τὸ λεγόμενον ⸤διὰ τῆ⸥ς παραβολῆς φωτισθῇ. 〈Εἰ μὴ〉 ἐπὶ προκατασκευῆς ἔργον οὐκ ἀνίσταται. Ἢ οὐ
245τὸ μέλλον διὰ τῆς τυπικῆς εἰκόνος ὁρᾶται; Διὰ τοῦ‐ το δὴ τοῦ μέλλοντος γίνεται προκέντημα ἢ ἐκ κηροῦ ἢ ἐκ πηλοῦ ἢ ἐκ ξύλου, ἵνα τὸ μέλλον ἀνίστασθαι ὑψηλότερον ἐν μεγέθει καὶ ἰσχυρότερον ἐν δυνάμει

(250)

 καὶ καλὸν ἐν σχήματι καὶ πλούσιον ἐν τῇ κατασκευῇ διὰ μικροῦ καὶ φθαρτοῦ προκεντήματος ὁραθῇ. Ὁπό‐ ταν δὲ ἀναστῇ πρὸς ὃ ὁ τύπος, τό ποτε τοῦ μέλλοντος τὴν εἰκόνα φέρον, τοῦτ’ ὡς ἄχρηστον γινόμενον λύεται,
255παραχωρῆσαν τῷ φύσει ἀληθεῖ τὴν περὶ αὐτοῦ εἰκό‐ να. Γίνεται δὲ τό ποτε τίμιον ἄτιμον, τοῦ φύσει τιμί‐
ου φανερωθέντος.
Ἑκάστῳ γὰρ ἴδιος καιρός·
τοῦ τύπου ἴδιος χρόνος,		78
260
τῆς ὕλης ἴδιος χρόνος. Τῆς ἀληθείας ποιεῖς τὸν τύπον. Τοῦτον ποθεῖς ὅτι τοῦ μέλλοντος ἐν αὐτῷ τὴν εἰκόνα βλέπεις. Προσκομίζεις τὴν ὕλην τῷ τύπῳ. Τοῦτον ποθεῖς διὰ τὸ μέλλον ἐν αὐ‐ τῷ ἀνίστασθαι.
265Ἀπαρτίζεις τὸ ἔργον, τοῦτο μόνον ποθεῖς,
τοῦτο μόνον φιλεῖς,
ἐν αὐτῷ μόνῳ τὸν τύπον καὶ τὴν ὕλην καὶ τὴν ἀλήθειαν βλέπων. Ὡς γοῦν ἐν τοῖς φθαρτοῖς παραδείγμασιν,
270
οὕτως δὴ καὶ ἐν τοῖς ἀφθάρτοις· ὡς ἐν τοῖς ἐπιγείοις,
οὕτως δὴ καὶ ἐν τοῖς ἐπουρανίοις. Καὶ γὰρ ἡ τοῦ κυρίου σωτηρία καὶ ἀλήθεια ἐν τῷ λα‐
ῷ προετυπώθη,
275καὶ τὰ τοῦ εὐαγγελίου δόγματα ὑπὸ τοῦ νόμου προ‐
εκηρύχθη. Ἐγένετο οὖν ὁ λαὸς τύπος προκεντήματος
καὶ ὁ νόμος γραφὴ παραβολῆς, τὸ δὲ εὐαγγέλιον διήγημα νόμου καὶ πλήρωμα,
280
ἡ δὲ ἐκκλησία ἀπο⸤δο⸥χεῖον τῆς ἀληθείας. Ἦν οὖν ὁ τύπος τίμι⸤οσ⸥ πρὸ τῆς ἀληθείας
καὶ ἡ παραβολὴ ⸤θαυ⸥μαστὴ πρὸ τῆς ἑρμενείας. Τοῦτ’ ἔστιν,
⸤ὁ λαὸσ⸥ ἦν τίμιος πρὸ τοῦ τὴν ἐκκλησίαν ⸤ἀνασ⸥ταθῆναι,80
285 καὶ ὁ νόμος θαυμασ⸤τὸς πρὸ τοῦ τὸ εὐα⸥γγέλιον φω‐
τισθῆναι. ⸤Ὁπότε δὲ ἡ ἐκκλ⸥ησία ἀνέστη καὶ ⸤τὸ εὐαγγέλιον προέσ⸥τη, ⸤ὁ τύπος ἐκενώθη⸥
290 ⸤παραδοὺς τῇ ἀληθείᾳ τὴν δύναμιν⸥, ⸤καὶ ὁ νόμος ἐπληρώθη⸥ ⸤παραδοὺς τῷ εὐαγγελίῳ τὴν δύναμιν⸥. ⸤Ὃν τρόπον⸥ κενοῦται ὁ τύπος τῷ φύσει ἀλη⸤θεῖ τὴν⸥ εἰκόνα παραδούς,
295καὶ ἡ παραβ⸤ολὴ κε⸥νοῦται διὰ τῆς ἑρμηνείας φωτ⸤ισ⸥θεῖσα⸥, οὕτως δὴ καὶ ὁ νόμος ἐπληρώθη ⸤τοῦ εὐ⸥αγγελίου φωτισθέντος, καὶ ὁ λα⸤ὸς ἐκε⸥νώθη

(300)

 τῆς ἐκκλησίας ἀνασταθείσης, καὶ ὁ τύπος ἐλύθη τοῦ κυρίου φανερωθέντ⸤οσ⸥, καὶ σήμερον γέγονεν τά ποτε τίμια ἄτιμα τῶν φύσει τιμίων φανερωθέντων.
305Ἦν γάρ ποτε τίμιος ἡ τοῦ προβάτου σφαγή, νῦν δὲ ἄτιμος διὰ τὴν τοῦ κυρίου ζωήν· τίμιος ὁ τοῦ προβάτου θάνατος, νῦν δὲ ἄτιμος διὰ τὴν τοῦ κυρίου σωτηρίαν· τίμιον τὸ τοῦ προβάτου αἷμα,
310 νῦν δὲ ἄτιμον διὰ τὸ τοῦ κυρίου πνεῦμα· τίμιος 〈ὁ〉 ἄφωνος ἀμνός, νῦν δὲ ἄτιμος διὰ τὸν ἄμωμον υἱόν·
τίμιος ὁ κάτω ναός, νῦν δὲ ἄτιμος διὰ τὸν ἄνω Χριστόν·82
315τίμιος ἡ κάτω Ἰερουσαλήμ, νῦν δὲ ἄτιμος διὰ τὴν ἄνω Ἰερουσαλήμ· τίμιος ἡ στενὴ κληρονομία, νῦν δὲ ἄτιμος διὰ τὴν πλατεῖαν χάριν. Οὐ γὰρ ἐφ’ ἑνὶ τόπῳ οὐδὲ ἐν βραχεῖ σχοινίσματι ἡ τοῦ
320θεοῦ δόξα καθίδρυται, ἀλλ’ ἐπὶ πάντα τὰ πέρατα τῆς οἰ‐ κουμένης ἐκκέχυται ἡ χάρις αὐτοῦ καὶ ἐνταῦθα κατεσκή‐ νωκεν ὁ παντοκράτωρ θεός· διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν. Τὸ μὲν οὖν διήγημα τοῦ τύπου καὶ τῆς ἀνταποδόσεως
325ἀκηκόατε· ἀκούσατε καὶ τὴν κατασκευὴν τοῦ μυστηρίου. Τί ἐστιν τὸ πάσχα; Ἀπὸ γὰρ τοῦ συμβεβηκότος τὸ ὄνο‐ μα κέκληται· ἀπὸ τοῦ παθεῖν ⸤τὸ πάσ⸥χειν. Μάθετε οὖν τίς ὁ πάσχων ⸤καὶ τίσ⸥ ὁ τῷ πάσχοντι συμ‐ παθῶν, ⸤καὶ διά τι πά⸥ρεστιν ὁ κύριος ἐπὶ τὴν γῆν, ⸤ἵνα⸥
330⸤τὸν πάσ⸥χοντα ⸤ἀμφι⸥ασάμενος ⸤ἁρπάσῃ εἰς τὰ ὑψηλὰ⸥ τῶν οὐ⸤ρα⸥νῶν. «Ὁ θεὸς ⸤ἐν ἀρχῇ ποιήσας τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν» καὶ⸥ ⸤πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς διὰ τοῦ λόγου ἀνεπλάσσατο ἀπὸ τῆς γῆσ⸥ ⸤τὸν ἄνθρωπον καὶ εἴδει ἀναπνοὴν μετέδωκεν. Τοῦτον δὲ ἔθε⸥‐
335⸤το εἰς τὸν παράδεισον κατὰ ἀνατολῆς ἐν Ἔδεμ ἐκεῖ τρυ‐⸥ ⸤φ⸥ᾶν. Τάδε αὐτῷ νομοθετήσας διὰ τῆς ἐν⸤τολῆσ⸥· »⸤Ἀπ⸥ὸ παντὸς ξύλου τοῦ ἐν τῷ παραδείσῳ ⸤βρώσει φά⸥γετε, ἀπὸ δὲ τοῦ ξύλου γινώσκειν καλὸν καὶ πονηρὸν οὐ φάγεσθε, ᾗ δ’ ἂν ἡμέ⸤ρᾳ⸥ φάγητε, θανάτῳ ἀποθανεῖσθε.»84
340 Ὁ δὲ ἄνθρωπος φύσει δεκτικὸς ὢν ἀγαθοῦ καὶ πονη‐ ροῦ, ὡσεὶ βῶλος γῆς ἑκατέρωθεν σπερμάτων, ἐδέξατο τὸν ἐχθρὸν καὶ λίχνον σύμβουλον, καὶ προσαψάμενος τοῦ ξύ‐ λου παρέβη τὴν ἐντολὴν καὶ παρήκουσεν τοῦ θεοῦ. Ἐξε‐ βλήθη οὖν εἰς τοῦτον τὸν κόσμον ὡς εἰς δεσμωτήριον κα‐
345ταδίκων. Τούτου δὲ πολυχόου καὶ πολυχρονίου γενομένου, διὰ τῆς τοῦ ξύλου γεύσεως καὶ εἰς γῆν χωρήσαντος, κατε‐ λείφθη ὑπ’ αὐτοῦ κληρονομία τοῖς τέκνοις αὐτοῦ. Κατέλιπεν γὰρ τοῖς τέκνοις κληρονομίαν

(350)

οὐχ ἁγνείαν ἀλλὰ πορνείαν, οὐκ ἀφθαρσίαν ἀλλὰ φθοράν, οὐ τιμὴν ἀλλὰ ἀτιμίαν, οὐκ ἐλευθερίαν ἀλλὰ δουλείαν, οὐ βασιλείαν ἀλλὰ τυραννίδα,
355
οὐ ζωὴν ἀλλὰ θάνατον,
οὐ σωτηρίαν ἀλλὰ ἀπώλειαν. Καινὴ δὲ καὶ φοβερὰ ἡ τῶν ἀνθρώπων ἐπὶ τῆς γῆς ἐ‐ γίνετο ἀπώλεια. Τάδε γὰρ συνέβαινεν αὐτοῖς· ἀνηρπάζον‐ το ὑπὸ τῆς τυραννικῆς ἁμαρτίας καὶ ἤγοντο εἰς τοὺς
360χώρους τῶν ἐπιθυμιῶν ἐν οἷς περιηντλοῦντο ὑπὸ τῶν ἀ‐ κορέστων ἡδον⸤ῶν⸥
ὑπὸ μοιχείας,
ὑπὸ πορνείας, ὑπὸ ἀσελγεί⸤ασ⸥,86
365ὑπὸ ἐπιθυμίας, ὑπὸ φιλαργυρίας, ὑπὸ φόνων, ὑπὸ αἱμάτων, ὑπὸ τυραννίδος πο⸤νη⸥ρίας,
370 ὑπὸ τυραννίδος παρανόμου. Καὶ γὰρ ⸤πα⸥τὴρ ἐπὶ υἱὸν ξίφος ἐπηνέγκατο, καὶ υἱὸς πατρὶ χεῖρας προσήνεγκεν, καὶ μαστοὺς τιθηνοὺς ἀσεβὴς ἐτύπτησεν, καὶ ἀδελφὸς ἀδελφὸν ἀπέκτεινεν,
375καὶ ξένος ξένον ἠδίκησεν, καὶ φίλος φίλον ἐφόνευσεν, καὶ ἄνθρωπος ἄνθρωπον ἀπέσφαξεν τυραν⸤νικ⸥ῇ δεξιᾷ. Πάντες οὖν οἱ μὲν ἀνθρω⸤ποκ⸥τόνοι, οἱ δὲ ἀδελφοκτό‐
380νοι, οἱ δὲ πατροκτόνοι, οἱ δὲ τεκνο⸤κτόνοι⸥ ἐπὶ τῆς γῆς ἐγενήθησαν. Τὸ δ⸤ὲ φοβερώτε⸥ρον καὶ καινότερον ⸤ηὑρίσκετο. Μή⸥τηρ τις ἥπτετο σαρκ⸤ῶν ὧν ἐγέννησεν, προσήπτετο ὧν ἐξέθρε⸥‐ ⸤ψεν μαστοῖς, καὶ τὸν καρπὸν τῆς κοιλίας εἰς κοιλίαν κατώ⸥‐
385⸤ρυσσεν, καὶ φοβερὸς τάφος ἐγένετο ἡ δυστυχὴς μήτηρ, ὃ⸥ ⸤ἐκύησεν κ⸥αταπιοῦσα τέκνον. Οὐκέτι ⸤προσλαλῶ. Π⸥ολλὰ δὲ καὶ ἕτερα ξένα καὶ φ⸤οβε⸥‐ ⸤ρώτερα καὶ ἀσελγέστερα ἐ⸥ν τοῖς ἀνθρώποις ηὑρίσκετο. Πα⸤τὴρ ἐπὶ π⸥αιδὸς κοιτὴν,
390καὶ υἱὸς ἐπὶ μητρὸς, καὶ ἀδελφὸ⸤ς ἐπὶ ἀ⸥δελφῆς, καὶ ἄρρην ἐπὶ ἄρρενος, κ⸤αὶ «ἑκάτ⸥ερος ἐπὶ τὴν γυναῖκα τοῦ πλησίον ἐχρεμέτιζον».88
395 Ἐπὶ δὲ τούτοις ἡ ἁμαρτία ηὐφραίνετο. Ἡ τοῦ θανά‐ του συνεργὸς ὑπάρχουσα προωδοιπόρει εἰς τὰς τῶν ἀν‐ θρώπων ψυχὰς καὶ ἡτοίμαζεν αὐτῷ τροφὰς τὰ τῶν νεκρῶν σώματα. Εἰς πᾶσαν δὲ ψυχὴν ἐτίθει ἡ ἁμαρτία ἴχνος, καὶ εἰς οὓς ἂν ἔθηκεν, τούτους ἔδει τελευτᾶν.

(400)

Πᾶσα οὖν σὰρξ ὑπὸ ἁμαρτίαν ἔπιπτεν καὶ πᾶν σῶμα ὑπὸ θάνατον, καὶ πᾶσα ψυχὴ ἐκ τοῦ σαρκίνου οἴκου ἐξηλαύνετο, καὶ τὸ λημφθὲν ἐκ γῆς εἰς γῆν ἀνελύετο, καὶ τὸ δωρηθὲν ἐκ θεοῦ εἰς τὸν ᾅδην κατεκλείετο,
405 καὶ λύσις ἐγίνετο τῆς καλῆς ἁρμογῆς, καὶ διεχωρίζετο τὸ καλὸν σῶμα. Ἦν γὰρ ὁ ἄνθρωπος ὑπὸ τοῦ θανάτου μεριζόμενος. Καινὴ γὰρ συμφορὰ καὶ ἅλωσις περιεῖχεν αὐτόν. Εἵλκετο αἰχμάλωτος ὑπὸ τὰς τοῦ θανάτου σκιάς,
410 ἔκειτο δὲ ἔρημος ἡ τοῦ πατρὸς εἰκών. Διὰ ταύτην γοῦν τὴν αἰτίαν τὸ τοῦ πάσχα μυστήριον τετέλεσται ἐν τῷ τοῦ κυρίου σώματι. Πρότερον δὲ ὁ κύριος προῳκονόμησεν τὰ ἑαυτοῦ πάθη ἐν πατριάρχαις καὶ ἐν προφήταις καὶ ἐν παντὶ τῷ λαῷ,
415διά τε νόμου καὶ προφητῶν ἐπισφραγισάμενος. Τὸ γὰρ μέλ‐ λον καινῶς ⸤καὶ με⸥γάλως ἔσεσθαι, τοῦτο ἐκ μακρ⸤οῦ προ⸥οι‐ κονομεῖται, ἵν’ ὁπόταν γένηται, πίστεως τύχῃ, ⸤ἐκ⸥ μακροῦ προτυπωθέν. Οὕτω ⸤δὴ καὶ τὸ⸥ τοῦ κυρίου μυστήριον,90
420 ἐκ μακροῦ ⸤προτυπωθέν⸥, ὁραθὲν δὲ σήμ⸤ερον⸥, ⸤πίστε⸥ως τυγχάνει τετ⸤ελεσμένον⸥, ⸤καίτοι ὡς καινὸν τοῖς ἀνθρώποις νομιζόμενον⸥. ⸤Ἔστιν γὰρ πάλαιον καὶ καινὸν τὸ τοῦ κυρίου μυστήριον⸥, ⸤πάλαιον μὲν κατὰ τὸν τυπόν⸥,
425 ⸤καινὸν δὲ κατὰ τὴν χάριν⸥. ⸤Ἀλ⸥λ’ ἐὰν ἀποβλέψῃς εἰς τὸν τύπον τοῦτ⸤ον, ὄψῃ τὸ ἀλη‐⸥ ⸤θὲς δι⸥ὰ τῆς ἐκβάσεως. Τοιγαροῦν εἰ βούλει τὸ τοῦ ⸤κυρίου μ⸥υστήριον ἰ‐ δέσθαι, ἀπόβλεψον δὴ
430εἰς τὸν Ἀ⸤βὲλ⸥ τὸν ὁμοίως φονευόμενον, εἰς τὸν Ἰσὰκ ⸤τὸ⸥ν ὁμοίως συμποδιζόμενον, εἰς τὸν Ἰωσὴφ τὸν ὁμοίως πιπρασκόμενον, εἰς τὸν Μωυσέα τὸν ὁμοίως ἐκτιθέμενον, εἰς τὸν Δαυὶδ τὸν ὁμοίως διωκόμενον,
435 εἰς τοὺς προφήτας τοὺς ὁμοίως διὰ τὸν Χριστὸν
πάσχοντας. Ἀπόβλεψον δὲ καὶ εἰς τὸ ἐν γῇ Αἰγύπτου πρόβατον σφαζόμενον, τὸν πατάξαντα Αἴγυπτον
440καὶ σώσαντα τὸν Ἰσραὴλ διὰ τοῦ αἵματος. Ἔστιν δὲ καὶ διὰ προφητικῆς φωνῆς τὸ τοῦ κυρίου
μυστήριον κηρυσσόμενον. Φησὶν γὰρ Μωυσῆς πρὸς τὸν λαόν· «Καὶ ὄψεσθε τὴν ζωὴν ὑμῶν κρεμαμένην ἔμπροσθεν92
445τῶν ὀφθαλμῶν ὑμῶν νυκτὸς καὶ ἡμέρας καὶ οὐ μὴ πιστεύσητε ἐπὶ τὴν ζωὴν ὑμῶν.» Ὁ δὲ Δαυὶδ εἶπεν· «Ἵνα τί ἐφρύαξαν ἔθνη καὶ λαοὶ ἐμελέτησαν κενά;

(450)

 Παρέστησαν οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς καὶ οἱ ἄρχοντες συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ κατὰ τοῦ κυρίου καὶ κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ.» Ὁ δὲ Ἰερεμίας. «Ἐγὼ ὡς ἀρνίον ἄκακον ἀγόμενον τοῦ θύεσθαι.
455 Ἐλογίσαντο ἐπ’ ἐμὲ κακὰ εἰπόντες· Δεῦτε, ἐμβάλωμεν ξύλον εἰς τὸν ἄρτον αὐτοῦ καὶ ἐκτρίψωμεν αὐτὸν ἐκ γῆς ζώντων, καὶ τὸ ὄνομα αὐτοῦ οὐ μὴ μνησθῇ.» Ὁ δὲ Ἠσαίας·
460«Ὡς πρόβατον ἐπὶ σφαγὴν ἤχθη, καὶ ὡς ἀμνὸς ἄφωνος ἐναντίον τοῦ κείραντος αὐτόν, οὗτος οὐκ ἀνοίγει τὸ στόμα αὐτοῦ. Τὴν γενεὰν αὐτοῦ τίς διηγήσεται;» Πολλὰ μὲν καὶ ἕτερα ⸤ὑπὸ πολ⸥λῶν προφητῶν ἐκηρύχθη
465εἰς ⸤τὸ τοῦ π⸥άσχα μυστήριον, ὅ ἐστιν Χριστός, «ᾧ ἡ δό⸤ξα⸥
⸤εἰς τοὺ⸥ς αἰῶνας. Ἀμήν». Οὗτος, ἀφικό⸤μενος ἐ⸥ξ οὐρανῶν ἐπὶ τὴν γῆν ⸤διὰ τὸν⸥ ⸤π⸥άσχοντα, αὐτὸν δὲ ἐκεῖνον ἐν⸤δυσάμενοσ⸥ διὰ παρθένου μή‐ τρας καὶ π⸤ροελθὼν ἄνθρωπος, ἀπ⸥εδέξατο τὰ ⸤τοῦ πάσχοντοσ⸥94
470⸤πάθη διὰ τοῦ παθεῖν δυναμένου σώματος καὶ κατέλυσεν⸥ ⸤τὰ τῆς σαρκὸς πάθη, τῷ δὲ θανεῖν μὴ δυναμένῳ⸥ πνεύματι ἀπέκτεινεν τὸ⸤ν ἀνθρωπο⸥κτόνον θάνατον. Οὗτος γὰρ ὡς ἀμ⸤νὸσ⸥ ἀχθεὶς
καὶ ὡς πρόβατον σφαγεί⸤σ⸥,
475⸤ἐλυ⸥τρώσατο ἡμᾶς ἐκ τῆς τοῦ κόσμο⸤υ λατρεί⸥ας ὡς ἐκ γῆς Αἰγύπτου, καὶ ἔλυσεν ἡ⸤μᾶσ⸥ ἐκ τῆς τοῦ διαβόλου δουλείας ὡς ἐκ χε⸤ιρὸσ⸥ Φαραώ, καὶ ἐσφράγισεν ἡμῶν τὰς ψυχ⸤ὰσ⸥
480 τῷ ἰδίῳ πνεύματι καὶ τὰ μέλη τοῦ σώματος τῷ ἰδίῳ αἵματι. Οὗτός ἐστιν ὁ τὸν θάνατον ἐνδύσας αἰσχύνην, καὶ τὸν διάβολον στήσας πενθήρη
485
ὡς Μωυσῆς τὸν Φαραώ. Οὗτός ἐστιν ὁ τὴν ἀνομίαν πατάξας καὶ τὴν ἀδικίαν ἀτεκνώσας
ὡς Μωυσῆς Αἴγυπτον. Οὗτός ἐστιν ὁ ῥυσάμενος ἡμᾶς
490ἐκ δουλείας εἰς ἐλευθερίαν, ἐκ σκότους εἰς φῶς,
ἐκ θανάτου εἰς ζωήν,
ἐκ τυραννίδος εἰς βασιλείαν αἰωνίαν [καὶ ποιήσας ἡμᾶς ἱεράτευμα καινὸν		96
495καὶ λαὸν περιούσιον αἰώνιον.] Οὗτός ἐστιν τὸ πάσχα τῆς σωτηρίας ἡμῶν. Οὗτός ἐστιν ὁ ἐν πολλοῖς πολλὰ ὑπομείνας. Οὗτός ἐστιν ὁ ἐν τῷ Ἀβὲλ φονευθείς,
ἐν δὲ τῷ Ἰσὰκ δεθείς,

(500)

ἐν δὲ τῷ Ἰακὼβ ξενιτεύσας, ἐν δὲ τῷ Ἰωσὴφ πραθείς, ἐν δὲ τῷ Μωυσῇ ἐκτεθείς, ἐν δὲ τῷ ἀμνῷ σφαγείς, ἐν δὲ τῷ Δαυὶδ διωχθείς,
505
ἐν δὲ τοῖς προφήταις ἀτιμασθείς. Οὗτός ἐστιν ὁ ἐν παρθένῳ σαρκωθείς,
ὁ ἐπὶ ξύλου κρεμασθείς,
ὁ εἰς γῆν ταφείς,
ὁ ἐκ νεκρῶν ἀνασταθείς,
510
ὁ εἰς τὰ ὑψηλὰ τῶν οὐρανῶν ἀναλημφθείς. Οὗτός ἐστιν ὁ ἀμνὸς ὁ ἄφων⸤ος.⸥ Οὗτός ἐστιν ὁ ἀμνὸς φο⸤νευόμενοσ⸥. ⸤Οὗτός ἐστιν⸥ ὁ τεχθεὶς ἐκ Μαρίας τῆς κ⸤αλῆς ἀμνά⸥δος. Οὗτός ἐστιν ὁ ἐξ ἀγέλ⸤ης λημφθεὶσ⸥
515καὶ εἰς σφαγὴν συρεὶς κα⸤ὶ ἑσπέρας θυθεὶσ⸥ καὶ νύκτωρ ταφ⸤είσ⸥, ⸤ὁ ἐπὶ ξύλου μὴ συντριβείσ⸥, ⸤εἰς γῆν μὴ λυθείσ⸥,98
520
⸤ἐκ νεκρῶν ἀναστὰσ⸥
⸤καὶ ἀναστήσας τὸν ἄνθρωπον ἐκ τῆς κάτω⸥
⸤ταφῆσ⸥. ⸤Οὗτος πεφόνευται. Καὶ ποῦ πεφόνευται; Ἐν μέσῳ Ἰε⸥‐ ⸤ρουσαλήμ. Διά τι⸥;
525
Ὅτι τοὺς χωλοὺς αὐτῶ⸤ν ἐθεράπευσεν⸥
⸤καὶ⸥ τοὺς λεπροὺς αὐτῶν ἐκαθάρι⸤σεν⸥
⸤καὶ τοὺ⸥ς τυφλοὺς αὐτῶν ἐφωταγώγησεν
⸤καὶ τοὺ⸥ς νεκροὺς αὐτῶν ἀνέστησεν. Διὰ τοῦτο ⸤ἔπαθεν⸥.
530⸤Ποὺ⸥ γ⸤έγρ⸥απται ἐν νόμῳ καὶ ἐν προφήταις· »⸤Ἀντ⸥απέδωκάν μοι κακὰ ἀντὶ ἀγαθῶν καὶ ⸤ἀτεκνίαν τῇ⸥ ⸤ψυχῇ⸥ μου, λογισάμενοι ἐπ’ ἐμὲ κακά, εἰπόντες· Δήσωμεν τὸν δίκαιον ὅτι δύσχρηστος ἡμῖν ἐστιν.» Τί ἐποίησας, ὦ Ἰσραήλ, τὸ καινὸν ἀδίκημα;
535Ἠτίμησας τὸν τιμήσαντά σε. Ἠδόξ⸤ησα⸥ς τὸν δοξάσαντά σε. Ἀπηρνήσω τὸν ὁμολογήσαντά σε.
Ἀπεκήρυξας τὸν κηρύξαντά σε. Ἀπέκτεινας τὸν ζωοποιήσαντά σε.100
540 Τί ἐποίησας, ὦ Ἰσραήλ; Ἢ οὐ γέγραπταί σοι· «Οὐκ ἐκχεεῖς αἷμα ἀθῷον, ἵνα μὴ ἀποθάνῃς κακῶς»; Ἐγὼ μέν, φησὶν Ἰσραήλ, ἀπέκτεινα τὸν κύριον. Διὰ τί; Ὅτι ἔδει αὐτὸν παθεῖν. Πεπλάνησαι, ὦ Ἰσραήλ, τοιαῦτα
545σοφιζόμενος ἐπὶ τῇ τοῦ κυρίου σφαγῇ. Ἔδει αὐτὸν παθεῖν, ἀλλ’ οὐχ ὑπὸ σοῦ. Ἔδει αὐτὸν ἀτιμασθῆναι, ἀλλ’ οὐχ ὑπὸ σοῦ. Ἔδει αὐτὸν κριθῆναι, ἀλλ’ οὐχ ὑπὸ σοῦ. Ἔδει αὐτὸν κρεμασθῆναι, ἀλλ’ οὐχ ὑπὸ τῆς δεξιᾶς σου.

(550)

Ταύτην, ὦ Ἰσραήλ, πρὸς τὸν θεὸν ὤφειλες βοῆσαι τὴν φωνήν· «Ὦ δέσποτα, εἰ καὶ ἔδει σου τὸν υἱὸν παθεῖν καὶ τοῦτό σού ἐστιν τὸ θέλημα, πασχέτω δή, ἀλλὰ ὑπ’ ἐμοῦ μή. Πασχέτω ὑπὸ ἀλλοφύλων.
555 Κρινέσθω ὑπὸ ἀκροβύστων. Προσηλούσθω ὑπὸ τυραννικῆς δεξιᾶς, ὑπὸ δὲ ἐμοῦ μή.» Σὺ δὲ ταύτην, ὦ Ἰσραήλ, πρὸς τὸν θεὸν οὐκ ἐβόησας τὴν φωνήν,
560οὐδὲ ἀφωσίωσαι ⸤τῷ⸥ δεσπότῃ, οὐδὲ ἐδυσωπήθης τὰ ἔργα αὐτοῦ. Οὐκ ἐδυσώπησέν σε χεὶρ ξηρὰ
ἀποκαθεσταμένη τῷ σώματι, οὐδὲ ὀφθαλ⸤μο⸥ὶ πηρῶν102
565 διὰ χειρὸς 〈αὐτοῦ〉 ἀνοιγόμενοι, οὐ⸤δὲ παραλ⸥ελυμένα σώματα διὰ φωνῆς αὐ⸤τοῦ ἀναπηγνύ⸥μενα, οὐδὲ τὸ καινότερόν σε ἐ⸤δυσώπησ⸥εν σημεῖον, νεκρὸς ἐκ μν⸤ημείου ἐγειρό⸥μενος
570
ἤδη τεσσάρων ⸤ἡμερῶν⸥. ⸤Σὺ μὲν οὖν τα⸥ῦτα πα⸤ραπεμψάμενος ἑσπέρας ἐπὶ τὴν⸥ ⸤τοῦ κυρίου σφαγὴν ἡτοίμασας αὐτῷ ἥλους ὀξεῖς καὶ μάρ⸥‐ ⸤τυρας ψευδεῖς καὶ βρόχους καὶ⸥ μάστιγας καὶ ὄ⸤ξος καὶ⸥ ⸤χόλην καὶ μάχαιρ⸥αν καὶ θλῖψιν ὡς ⸤ἐπὶ φόνιον λῃστήν⸥.
575Ἐπενεγκὼν γὰρ αὐτῷ κ⸤αὶ μάστιγας τῷ⸥ σώματι καὶ ἄκαν‐ θαν τῇ κεφ⸤αλῇ αὐτοῦ καὶ⸥ τὰς καλὰς αὐτοῦ χεῖρας ἔδη‐ σας, α⸤ἵ σε ἔπλα⸥σαν ἀπὸ γῆς, καὶ τὸ καλὸν αὐτοῦ ⸤ἐκεῖνο⸥ στόμα τὸ ψωμίσαν σε ζωήν, ἐψώμ⸤ισασ⸥ χολήν, καὶ ἀπέκτει‐ νάς σου τὸν κύριον ἐν τῇ μεγάλῃ ἑορτῇ.
580Καὶ σὺ μὲν ἦσθα εὐφραινόμενος, ἐκεῖνος δὲ λιμώττων. Σὺ ἔπινες οἶνον καὶ ἄρτον ἤσθιες, ἐκεῖνος δὲ ὄξος καὶ χολήν. Σὺ ἦσθα φαιδρὸς τῷ προσώπῳ,
585ἐκεῖνος δὲ ἐσκυθρώπαζεν.
Σὺ ἦσθα ἀγαλλιώμενος, ἐκεῖνος δὲ ἐθλίβετο. Σὺ ἔψαλλες, ἐκεῖνος δὲ ἐκρίνετο.104
590Σὺ ἐκέλευες, ἐκεῖνος 〈δὲ〉 προσηλοῦτο. Σὺ ἐχόρευες, ἐκεῖνος δὲ ἐθάπτετο. Σὺ μὲν ἐπὶ στρωμνῆς μαλακῆς ἦσθα κατακείμενος,
595
ἐκεῖνος δὲ ἐν τάφῳ καὶ σορῷ. Ὦ Ἰσραὴλ παράνομε, τί δὴ τοῦτο ἀπηργάσω τὸ και‐ νὸν ἀδίκημα, καινοῖς ἐμβαλών σου τὸν κύριον πάθεσιν, τὸν δεσπότην σου, τὸν πλάσαντά σε,

(600)

 τὸν ποιήσαντά σε, τὸν τιμήσαντά σε, τὸν Ἰσραὴλ καλέσαντά σε; Σὺ δὲ Ἰσραὴλ οὐχ εὑρέθης, οὐ γὰρ εἶδες τὸν θεόν,
605 οὐκ ἐνόησας τὸν κύριον, οὐκ ᾔδεις, ὦ Ἰσραήλ, ὅτι οὗτός ⸤ἐσ⸥τιν ὁ πρωτότοκος τοῦ θεοῦ, ὁ πρὸ ἑωσφόρ⸤ου⸥ γεννηθείς, ὁ τὸ φῶς ἐπαν〈ασ〉τήσας,
610ὁ τ⸤ὴν⸥ ἡμέραν λαμπρύνας,
ὁ τὸ σκότος δι⸤ακρί⸥νας, ὁ 〈τὴν〉 πρώτην βαλβῖδα πήξας, ὁ κ⸤ρε⸥μάσας τὴν γῆν, ὁ σβέσας ἄβυσσον,106
615⸤ὁ ἐ⸥κτείνας τὸ στερέωμα, ὁ κοσμ⸤ήσασ⸥ τὸν κόσμον, ὁ τοὺς ἐν οὐρανῷ ἁρμόσας ἀ⸤στέρασ⸥, ὁ τοὺς φωστῆρας λαμπρύ⸤νασ⸥, ⸤ὁ τοὺσ⸥ ἐν οὐρανῷ ποιήσα⸤ς ἀγγέλουσ⸥,
620 ὁ τοὺς ἐκεῖ πήξας θ⸤ρόνουσ⸥, ⸤ὁ τὸν ἐπὶ γῆς ἀναπλασσάμενος ἄνθρωπον⸥. ⸤Οὗτος ἦν ὁ ἐκλεξάμενός σε⸥ ⸤καὶ καθοδηγήσας σε⸥ ⸤ἀπὸ τοῦ Ἀδὰμ ἐπὶ τὸν Νῶε⸥,
625 ⸤ἀπὸ τοῦ Νῶε ἐπὶ τὸ⸥ν Ἀβραάμ, ἀπὸ τοῦ Ἀβρα⸤ὰμ ἐπὶ τὸν Ἰσὰκ⸥ καὶ τὸν Ἰακὼβ καὶ
τοὺς ⸤ιβʹ π⸥ατριάρχας. Οὗτος ἦν ὁ καθοδη⸤γήσας σε εἰς Α⸥ἴγυπτον καὶ διαφυλάξας σε
630 ⸤κἀκε⸥ῖ διαθρεψάμενος. Οὗτος ἦν ὁ φω⸤ταγω⸥γήσας σε ἐν στύλῳ, καὶ σκεπάσας ⸤σε⸥ ἐν νεφέλῃ, ὁ τεμὼν Ἐρυθρὰν θάλασσαν καὶ ⸤δι⸥αγαγών σε
635 καὶ τὸν ἐχθρόν σου ἀποσκεδάσας. Οὗτός ἐστιν ὁ ἐξ οὐρανοῦ σοι μαννοδοτήσας, ὁ ἐκ πέτρας σε ποτίσας,
ὁ ἐν Χωρήβ σοι νομοθετήσας, ὁ ἐν γῇ σοι κληροδοτήσας,108
640 ὁ ἐξαποστείλας σοι τοὺς προφήτας, ὁ ἐξεγείρας σου τοὺς βασιλεῖς. Οὗτός ἐστιν ὁ πρός σε ἀφικόμενος, ὁ τοὺς πάσχοντάς σου θεραπεύσας καὶ τοὺς νεκρούς σου ἀναστήσας.
645Οὗτός ἐστιν εἰς ὃν ἠσέβησας. Οὗτός ἐστιν εἰς ὃν ἠδίκησας. Οὗτός ἐστιν ὃν ἀπέκτεινας. Οὗτός ἐστιν ὃν ἀπηργυρίσω ἀπαιτήσας παρ’ αὐτοῦ τὰ δίδραχμα

(650)

 ὑπὲρ τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ. Ἀχάριστε Ἰσραήλ, δεῦρο, καὶ κρίθητι πρός με περὶ τῆς ἀχαριστίας σου. Πόσου ἀνετιμήσω τὸ ὑπ’ αὐτοῦ καθοδηγηθῆναι; Πόσου ἀνετιμήσω τὴν τῶν πατέρων σου ἀνεύρεσιν;
655Πόσου ἀνετιμήσω τὴν εἰς Αἴγυπτον κάθοδον καὶ τὴν ἐκεῖ διατροφὴν διὰ τοῦ καλοῦ Ἰωσήφ; Πόσου ἀνετιμήσω τὰς δέκα πληγάς; Πόσου ἀνετιμήσω τὸν νυκτερινὸν στῦλον καὶ τὴν ἡμερινὴν νεφέλην
660 καὶ τὴν δι’ Ἐρυθρᾶς διάβασιν; Πόσου ἀνετιμήσω τὴν ἐξ οὐρανοῦ μαννοδοσίαν καὶ τὴν ἐκ πέτρας ὑδροπαροχίαν
καὶ ⸤ἐν⸥ Χωρὴβ νομοθεσίαν καὶ τὴν ἐκ γῆς ⸤κλ⸥ηρονομίαν110
665 καὶ τὰς ἐκεῖ δωρεάς; ⸤Πόσο⸥υ ἀνετιμήσω τοὺς πάσχον⸤τασ⸥ οὓς αὐτὸς παρὼν ἐθεράπευσεν; ⸤Τίμησαί⸥ μοι τὴν ξηρὰν χεῖρα ἣν ἀ⸤ποκατέστ⸥ησεν τῷ σώματι.
670Τίμ⸤ησαί μοι⸥ τοὺς ἐκ γενετῆς τυφλοὺς ⸤οὓς διὰ φωνῆς ἐφωταγώγησεν⸥. ⸤Τίμησαί μοι τοὺς κειμένους νεκροὺσ⸥ ⸤οὓς ἐκ μνημείου⸥ ἀνέστησεν γ’ δὴ δ’ ⸤ἡμέρων⸥. Ἀτίμητοι α⸤ἱ παρ’ αὐτοῦ σοι δω⸥ρεαί.
675 Σὺ δὲ ἀτίμως ἀνταπ⸤έδωκας εἰς αὐτὸν⸥ τὰς ἀχαρι‐ στίας ἀνταποδ⸤οὺς αὐτῷ⸥ κακὰ ἀντὶ καλῶν
καὶ θλῖψιν ⸤ἀντὶ⸥ χαρᾶς
καὶ θάνατον ἀντὶ ζωῆς, ⸤ὑπὲρ⸥ οὗ καὶ ἀποθανεῖν σε ἔδει.
680Εἶτα ἐὰν μὲ⸤ν ἔ⸥θνους ἁρπαγῇ βασιλεὺς ὑπὸ ἐχ⸤θρῶν⸥, δι’ αὐτὸν πόλεμος συνίσταται, δι’ αὐτ⸤ὸν⸥ τεῖχος ῥήγνυται, δι’ αὐτὸν πόλις ἀναρπάζεται, δι’ αὐτὸν λύτρα πέμπεται,
685δι’ αὐτὸν πρέσβεις ἀποστέλλονται ἵνα λημφθῇ ἢ ἵνα εἰς ζωὴν ἀναπεμφθῇ ἢ ἵνα νεκρὸς ταφῇ.
Σὺ δὲ ἐναντίον κατὰ τοῦ ⸤κυρίου⸥ σου ἤνεγκας ψῆφον.112
690Ὃν γὰρ τὰ ἔθνη προσεκύνει
καὶ ἀκρόβυστοι ἐθαύμαζ⸤ον⸥
καὶ ἀλλόφυλοι ἐδόξαζον, ἐφ’ ᾧ καὶ Πιλᾶτος ἐνίψατο τὰς χεῖρας, σὺ τοῦτον ἀπέκτεινας ἐν τῇ μεγάλῃ ἑορτῇ.
695 Τοιγαροῦν πικρά σοι ἡ τῶν ἀζύμων ἑορτή, καθώς σοι γέγραπ⸤ται⸥· «Ἔδεσθε ἄζυμα μετὰ πικρίδων.» ⸤Πι⸥κροί σοι ἧλοι οὓς ὤξυνας, Πικρά σοι ⸤γλῶσ⸥σα ἣν παρώξυνας.

(700)

Πικροί σοι ψευδο⸤μάρ⸥τυρες οὓς ἔστησας. Πικροί σοι βρόχοι οὓς ἡτοίμασας. Πικραί σοι μάστιγες ἃς ἔπλεξας. Πικρός σοι Ἰούδας ὃν ἐμισθοδότησας. Πικρός σοι Ἡρώδ⸤ησ⸥ ᾧ ἐξηκολούθησας.
705Πικρός σοι Κα⸤ϊάφας ᾧ⸥ ἐπείσθης. Πικρά σοι χολὴ ἣν ἐσκ⸤εύ⸥ασας. Πικρόν σοι ὄξος ὃ ἐγεώργ⸤ησασ⸥. Πικρά σοι ἄκανθα ἣν ἤμησας. ⸤Πι⸥κραί σοι χεῖρες ἃς ᾕμαξας.
710Ἀπ⸤έκτεινάσ⸥ σου τὸν κύριον ἐν μέσῳ Ἰερο⸤υσαλήμ⸥.
Ἀκούσατε πᾶσαι αἱ πατ⸤ριαὶ τῶν ἐθ⸥νῶν καὶ ἴδετε· ⸤Καινὸς φόνος γ⸥έγονεν ἐν μέσῳ Ἰ⸤ερουσαλήμ⸥, ⸤ἐν πόλει νομικῇ⸥, ⸤ἐν πόλει Ἑβραϊκῇ⸥,114
715⸤ἐν πόλει προφητικῇ⸥, ⸤ἐν πόλει δικαίᾳ νομιζομένῃ⸥. ⸤Καὶ τίς πεφόνευται⸥; ⸤Τίς δὲ ὁ φονεύσ⸥; ⸤Εἰπεῖν αἰ⸥δοῦμαι
720κα⸤ὶ λέγ⸥ειν ⸤ἀναγκάζομαι⸥. ⸤Εἰ⸥ μὲν γὰρ νύκτωρ ⸤γεγόνει ὁ φόνοσ⸥ ἢ ἐπ’ ἐρημίας ἦν ἐσφα⸤γμένοσ⸥, ⸤σιγᾶν⸥ εὔχρηστον ἦν· νῦν δὲ ἐ⸤πὶ μέση⸥ς πλατείας καὶ πόλεως,
725 ἐν μέσῳ ⸤πόλεωσ⸥ πάντων ὁρώντων γέγονεν ⸤δικαί⸥ου ἄδικος φόνος. Καὶ οὕτως ὑψοῦ⸤ται ἐ⸥πὶ ξύλου καὶ τίτλος πρόσκει⸤ται⸥ τὸν πεφονευμένον σημαίνων. Τίς ⸤οὗτ⸥ος; Τὸ εἰπεῖν βαρὺ καὶ τὸ μὴ εἰπεῖν φοβερώτερον. Πλὴν ἀκούσατε τρέμοντες
730δι’ ὃν ἐτρόμησεν ἡ γῆ· Ὁ κρεμάσας τὴν γῆν κρέμαται. Ὁ πήξας τοὺς οὐρανοὺς πέπεκ⸤ται⸥. Ὁ στηρίξας τὰ πάντα ἐπὶ ξύλου ἐστήρικται. Ὁ δεσπότης παρύβρισται.
735 Ὁ θεὸς πεφόνευται. Ὁ βασιλεὺς τοῦ Ἰσραὴλ ἀνῄρεται
ὑπὸ δεξιᾶς Ἰσραηλίτιδος. Ὢ φόνου καινοῦ, ὢ ἀδικίας καινῆς. Ὁ δεσπότης παρεσχημάτισται γυμνῷ τῷ σώματι καὶ οὐδὲ περιβολῆς		116
740ἠξίωται ἵνα μὴ θεαθῇ. Διὰ τοῦτο οἱ φωστῆρες ἀπεστρά‐ φησαν καὶ ἡ ἡμέρα συνεσκότασεν, ὅπως κρύψῃ τὸν ἐπὶ ξύ‐ λου γεγυμνωμένον, οὐ τὸ τοῦ κυρίου σῶμα σκοτίζων, ἀλ‐ λὰ τοὺς τούτων ἀνθρώπων ὀφθαλμούς. Καὶ γὰρ τοῦ λαοῦ μὴ τρέμοντος
745 ἔτρεμεν ἡ γῆ. Τοῦ λαοῦ μὴ φοβηθέντος ἐφοβήθησαν οἱ οὐρανοί. Τοῦ λαοῦ μὴ περιεσχισμένου περιεσχίσατο ὁ ἄγγελος.

(750)

Τοῦ λαοῦ μὴ κωκύσαντος «ἐβρόντησεν ἐξ οὐρανοῦ κύριος, καὶ ὕψιστος ἔδωκεν φωνήν». Διὰ τοῦτο, ὦ Ἰσραήλ, ἐπὶ τοῦ κυρίου οὐκ ἐτρό⸤μησ⸥ας,
755ἐπὶ τοῦ κυρίου οὐκ ἐφοβήθ⸤ησ⸥, ⸤ἐπὶ τ⸥οῦ κυρίου οὐκ ἐκώκυσας, ἐπὶ τῶν π⸤ρωτοτόκων σου ἀ⸥νεκώκυσας, 〈ἐπὶ〉 τοῦ κρεμαμέν⸤ου κυρίου οὐ π⸥εριεσχίσω ἐπὶ τῶν πεφονευμένων σου περιεσχίσω·118
760Ἐγκατέλι⸤πες τὸν κύριον⸥, ⸤οὐ⸥χ εὑρέθης ὑπ’ αὐ⸤τοῦ⸥. ⸤Ἠδάφισας τὸν κύριον⸥, ⸤ἠδαφίσθης χαμαί⸥. ⸤Καὶ σὺ μ⸥ὲν ⸤κεῖσαι νεκρόσ⸥,
765 ⸤ἐκεῖνοσ⸥ δὲ ἀνέστη ἐκ ν⸤εκρῶν⸥ ⸤καὶ ἀνέβη εἰς τὰ ὑψηλὰ τῶν⸥ οὐρανῶν. Κύριος, ἐνδυ⸤σάμενος τὸν ἄν⸥θρωπον, καὶ παθὼν δ⸤ιὰ τὸν πάσχον⸥τα, καὶ δεθεὶς διὰ τὸν κρ⸤ατούμενον⸥,
770 καὶ κριθεὶς διὰ τὸν κατά⸤δικον⸥, ⸤καὶ⸥ ταφεὶς διὰ τὸν τεθαμμέν⸤ον⸥, ⸤ἀνέσ⸥τη ἐκ νεκρῶν καὶ ταύτην ⸤ἐβόησεν⸥ τὴν φωνήν »‘Τίς ὁ κρινόμε⸤νος πρόσ⸥ με; Ἀντιστήτω μοι.‘
775Ἐγὼ τὸ⸤ν κατά⸥δικον ἀπέλυσα. Ἐγὼ τὸν νεκρ⸤ὸν⸥ ἐζωοποίησα. Ἐγὼ τὸν τεθαμμ⸤ένον⸥ ἀνίστημι. Τίς ὁ ἀντιλέγων μοι;
Ἐγώ, φησίν, ὁ Χριστός,120
780ἐγὼ ὁ καταλύσας τὸν θάνατον καὶ θριαμβεύσας τὸν ἐχθρὸν καὶ καταπατήσας τὸν ᾅδην καὶ δήσας τὸν ἰσχυρὸν καὶ ἀφαρπάσας τὸν ἄνθρωπον
785 εἰς τὰ ὑψηλὰ τῶν οὐρανῶν, ἐγώ, φησίν, ὁ Χριστός.» «Τοίνυν δεῦτε πᾶσαι αἱ πατριαὶ τῶν ἀνθρώπων αἱ ἐν ἁμαρτίαις πεφυραμέναι, καὶ λάβετε ἄφεσιν ἁμαρτημάτων. Ἐγὼ γάρ εἰμι ὑμῶν ἡ ἄφεσις,
790ἐγὼ τὸ πάσχα τῆς σωτηρίας, ⸤ἐγὼ ὁ⸥ ἀμνὸς ὁ ὑπὲρ ὑμῶν σφαγείς, ἐγὼ τὸ λ⸤ύτρον⸥ ὑμῶν, ἐγὼ ἡ ζωὴ ὑμῶν, ἐγὼ ἡ ἀνάστασις ὑμῶν,
795ἐγὼ τὸ φῶς ὑμῶν, ἐγὼ ἡ σω⸤τηρία⸥ ὑμῶν, ⸤ἐγὼ⸥ ὁ βασιλεὺς ⸤ὑμῶν⸥. Ἐγὼ ὑμᾶς ἀνάγω εἰς τ⸤ὰ ὑψηλὰ⸥ τῶν οὐρανῶν. Ἐγὼ ὑμῖν δείξω ⸤τὸν⸥ ἀπ’ αἰώνων πατέρα.

(800)

 Ἐγὼ ὑμᾶς ἀν⸤αστή⸥σω διὰ τῆς ἐμῆς δεξιᾶς.» Οὗτός ἐσ⸤τιν ὁ ποιήσασ⸥ τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν, καὶ π⸤λάσασ⸥ ἐν ἀρχῇ τὸν ἄνθρωπον, ὁ διὰ νόμου ⸤καὶ προ⸥φητῶν κηρυσσόμενος, ὁ ⸤ἐν παρθέ⸥νῳ σαρκωθείς,122
805ὁ ἐπὶ ξύλ⸤ῳ κρεμασθείσ⸥, ὁ εἰς γῆν ταφείς, ὁ ἐκ ν⸤εκρῶν ἀναστα⸥θείς, καὶ ἀνελθὼν εἰς ⸤τὰ ὑψηλὰ τῶν οὐρανῶν⸥, ⸤ὁ καθήμενος ἐν δεξιᾷ τοῦ πατρόσ⸥,
810⸤ὁ ἔχων ἐξουσίαν πάντα κρῖναι 〈καὶ〉 σῴζειν⸥ ⸤δι’ οὗ ἐποίησεν ὁ πατὴρ τὰ ἀπ’ ἀρχῆς μέχρι αἰώνων⸥. ⸤Οὗτός ἐστιν «τὸ Α καὶ τὸ Ω⸥». ⸤Οὗτός ἐστιν «ἀρχὴ καὶ τέλοσ⸥», ⸤—ἀρχὴ ἀνεκδιήγητος καὶ τέλος ἀκατάλημπτον⸥—.
815⸤«Οὗτός ἐστιν ὁ Χριστόσ⸥.» ⸤Οὗτός ἐστιν ὁ βασιλεύσ⸥. ⸤Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦσ⸥, ⸤οὗτος 〈ὁ〉 στρατηγόσ⸥, ⸤οὗτος ὁ κύριοσ⸥,
820⸤οὗτος ὁ ἀναστὰς ἐκ νεκρῶν⸥,
⸤οὗτος ὁ καθήμενος ἐν δεξιᾷ τοῦ πατρόσ⸥. ⸤Φορεῖ τὸν πατέρα καὶ ὑπὸ τοῦ πατρὸς φορεῖται⸥, ⸤«ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν⸥».124
824t⸤Μελίτωνος Περὶ Πάσχα⸥
825⸤Εἰρήνη τῷ γράψαντι καὶ τῷ ἀναγινώσκοντι καὶ τοῖς ἀ⸥‐
⸤γαπῶσι τὸν κύριον ἐν ἀφελότητι καρδίασ⸥.126